Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi

Transkript

T.C.
BAŞBAKALIK
GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI
AB ve DIŞ ĐLĐŞKĐLER GEEL MÜDÜRLÜĞÜ
PA-AVRUPA MEŞE KÜMÜLASYO
SĐSTEMĐ
UZMALIK TEZĐ
AHMET ŞEVKET DAYIOĞLU
AB Uzman Yardımcısı
Haziran 2003
Ankara
1
2
ĐÇĐDEKĐLER
Đçindekiler………………………………………………………………………………… i
Tablolar Dizini……………………………………………………………………………vii
Ekler Dizini……………………………………………………………………………….ix
Kısaltmalar………………………………………………………………………………..xi
Giriş ……………………………………………………………………………………….1
Bölüm I - Kavramsal Açıdan “Menşe” ve “Menşe Kuralları” ile AT’de ve Türkiye’de
Menşe
Kurallarına
Đlişkin
Yasal
Düzenlemeler……………………………………………………5
A) Kavramsal Açıdan “Menşe” ve “Menşe Kuralları”…………………………….7
1) “Menşe” Kavramı……………………………………………………….7
2) “Menşe Kuralları” Kavramı…………………………………………….7
a) “Tercihsiz Menşe Kuralları” Kavramı…………………………. 8
3
b) “Tercihli Menşe Kuralları” Kavramı……………………………9
B) AT’de ve Türkiye’de Menşe Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler………....9
1) AT’de Menşe Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler………………....9
2) Türkiye’de Menşe Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler…………….10
i
a) Tercihsiz Menşe Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler………10
b) Tercihli Menşe Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler………. 18
Bölüm II - Türkiye’nin Tercihli Ticaret Politikası……………………………………….. 21
A) 1/95 Sayılı OKK………………………………………………………………. 23
B) AB’nin ve Türkiye’nin Tercihli Ticaret Rejimleri……………………………..26
1) AB’nin Tercihli Ticaret Rejimleri……………………………………....26
a) AB’nin STA’ları……………………………………………….. 26
b) AB’nin Gümrük Birliğine Đlişkin Düzenlemeleri………………35
c) AB’nin Tek Taraflı (Otonom) Tercihli Rejimleri………………37
2) Türkiye’nin Tercihli Ticaret Rejimleri………………………………… 38
a) Türkiye’nin STA’ları……………………………………………38
4
b) Türkiye’nin Tek Taraflı Tercihli Rejimleri……………………..41
c) Türkiye’nin STA’sı Bulunan Ülkelerle Dış Ticaretine Đlişkin
Veriler…………………………………………………………….. 42
Bölüm III - Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi Đle Türkiye’de Pan-Avrupa Menşe
Kümülasyon Sistemi’ne Đlişkin Yasal Düzenlemeler…………………………………….. 45
A) Menşe Kümülasyonu………………………………………………………….. 47
ii
B) Menşe Kümülasyonu Türleri…………………………………………………..47
1) Đkili Kümülasyon……………………………………………………….47
2) Çapraz Kümülasyon………………………………………………….....49
3) Tam Kümülasyon……………………………………………………….50
C) PAMK Sistemi………………………………………………………………… 51
1) Tanım, Amaç ve Tarihçe………………………………………………. 51
2) PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkeler………………………………… 53
3) PAMK Menşe Protokolleri…………………………………………….. 54
a) Tanım ve Amaç………………………………………………… 54
5
b) PAMK Menşe Protokollerinin Yapısı…………………………..54
i) Genel Hükümler………………………………………… 55
ii) “Menşeli Ürünler” Kavramının Tanımı………………...57
iii) Ülkesel Gereklilikler…………………………………...64
iv) Geri Ödeme veya Muafiyet…………………………….68
v) Menşe Đspat Belgesi……………………………………. 69
vi) Đdari Đşbirliği Düzenlemeleri…………………………...79
iii
vii) Son Hükümler………………………………………… 81
D) Türkiye’de PAMK Sistemi’ne Đlişkin Yasal Düzenlemeler…………………...82
1) Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik…………….82
2) Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli
Menşe Statüsünün Kanıtlanmasına Dair Yönetmelik……………………83
3) PAMK Tebliğleri………………………………………………………..84
a) Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Katılımı Hakkında Gümrük Genel
Tebliği (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:1)……………. 84
b) PAMK Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel
6
Tebliği (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:2)…………. 87
c) PAMK Sistemi’nin Türkiye Đle At Arasındaki Ticarette
Uygulanması Hakkında Gümrük Genel Tebliği (Avrupa Menşe
Kümülasyonu) (Sıra No:3)………………………………………98
d) Pamk Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel
Tebliği (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra No: 4)…………… 99
Bölüm IV - Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi’nin Ticaret Üzerindeki Etkileri ile
Pan-Avrupa-Akdeniz
Menşe
Kümülasyon
Sistemi…………………………………………….102
A) Türkiye ile PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkeler Arasındaki Dış
Ticaret..103
1) Türkiye’den PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelere
Đhracat…………..103
2) Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelerden Đthalatı………..
105
iv
B) Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi………………………....107
Sonuç………………………………………………………………………………………11
1
Kaynakça…………………………………………………………………………………..11
6
7
Ekler……………………………………………………………………………………….11
9
v
8
9
TABLOLAR DĐZĐĐ
TABLO.1: AB’nin STA’ları
TABLO.2: AB’nin Gümrük Birliğine Đlişkin Düzenlemeleri
TABLO.3: Türkiye’nin STA’ları
TABLO.4: Türkiye’nin STA’sı Bulunan Ülkelerle Gerçekleştirdiği Dış Ticarete Đlişkin
Son 5 Yıllık Veriler
TABLO.5: Türkiye’den PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelere Yönelik Olarak
Gerçekleştirilen Đhracata Đlişkin Son 5 Yıllık Veriler
TABLO.6: Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelerden Đthalatına Đlişkin Son 5
Yıllık Veriler
10
vii
11
EKLER DĐZĐĐ
EK.1: Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik
EK.2: Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli Menşe
Statüsünün Kanıtlanmasına Dair Yönetmelik
EK.3: Ek.I - Ek II’de Yer Alan Liste Đçin Giriş Notları
EK.4: Ek.II - Đmal Edilen Ürünün Menşe Statüsü Kazanabilmesi Đçin Menşeli Olmayan
Girdilere Uygulanması Gerekli Đşçilik veya Đşlemler Listesi
EK.5: Ek.III - EUR.1 Dolaşım Belgesi ve EUR.1 Dolaşım Belgesi Đçin Başvuru Formu
EK.6: Ek.IV - Fatura Beyanı Metni
EK.7: Ek.V - AT ile Türkiye Arasında Kümülasyon Kapsamı Dışı Tarım Ürünleri Listesi
12
ix
13
KISALTMALAR
AT: Avrupa Topluluğu
GATT: General Agreement on Tariff and Trade (Tarife ve Ticaret Genel Anlaşması)
DTÖ: Dünya Ticaret Örgütü
AET: Avrupa Ekonomik Topluluğu
CIF: Cost, Insurance, Freight (Maliyet, Sigorta, Navlun)
STA: Serbest Ticaret Anlaşması
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
AB: Avrupa Birliği
EFTA:European Free Trade Association (Avrupa Serbest Ticaret Birliği)
14
OKK: Ortak Komite Kararı
OCT: Overseas Countries and Territories (Denizaşırı Ülke ve Topraklar)
ACP: Africa, Caribbean, Pasific (Afrika, Karayip, Pasifik)
MERCOSUR: Mercado Comun del Cono Sur (Southern Cone Common Market- Güney
Ortak Pazarı
xi
AKÇT: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
GTS: Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi
PAMK: Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi
ODAÜ: Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri
CEFTA: Central European Free Trade Agreement (Orta Avrupa Serbest Ticaret
Anlaşması)
AS: Armonize Sistem
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
PAAMK: Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi
15
xii
16
GĐRĐŞ
PAMK Sistemi, Avrupa kıtasında, aynı menşe kurallarına ilişkin düzenlemeler
içeren STA’larla birbirlerine bağlanmış ülkeler arasında oluşturulan ve sisteme dahil olan
bir ülkede, sisteme dahil diğer ülkeler menşeli girdiler kullanılarak elde edilen ürünün,
kümülasyona tabi bir diğer ülkeye tercihli rejim kapsamında düşük oranlı veya sıfır gümrük
vergisiyle ithaline olanak veren çapraz menşe kümülasyon sistemidir.
Kıtada AT, EFTA ve ODAÜ arasında tercihli ticaret düzenleyen farklı anlaşmalar
bulunması ve sözkonusu anlaşmaların menşe kurallarına ilişkin farklı düzenlemeler
içermeleri, Avrupa’da ayrı “menşe blokları”nın oluşmasına, bloklar arası ticaretin
engellenmesine ve taraf ülkelerin ekonomik gelişim olanaklarının sınırlanmasına neden
olmuştur. Bu durumu bertaraf edebilmek amacıyla AT tarafından, mevcut tüm anlaşmaların
aynı menşe kurallarına sahip olması suretiyle tek bir çatı altında toplanmaları
hedeflenmiştir. Bu çabanın sonucu olarak PAMK Sistemi AT ülkeleri, EFTA ülkeleri ve
ODAÜ arasında 1 Temmuz 1997 tarihinden itibaren işlerlik kazanmıştır.
Öte yandan, Türkiye ile AT arasında bir ortaklık kuran 1963 tarihli Ankara
Antlaşması hükümleri çerçevesinde, Türkiye’nin tam üyeliğe giden süreçte Son Dönem’i
oluşturan Gümrük Birliği’nin 31 Aralık 1995 tarihinden itibaren kurulmasını öngören,
Türkiye-AT Ortaklık Konseyi’nin 1/95 tarihli Kararı’nın 16. maddesine göre Türkiye’nin,
Karar’ın yürürlüğe girmesinden itibaren beş yıl içinde, ticaret politikasını Topluluğun
ticaret politikasıyla uyumlu hale getirmek amacıyla, Topluluğun tercihli gümrük rejimine
aşamalı olarak uyum sağlaması öngörülmüştür. Bu uyum hem otonom rejimleri hem de
üçüncü ülkelerle tercihli anlaşmaları kapsayacaktı.
Bu süreçte Türkiye özellikle, Avrupa’da yeralan ve AT’yle tercihli anlaşmaları olan
ülkelerle STA’larını tamamlamış ve 1 Ocak 1999 tarihinde PAMK Sistemi’ne dahil
17
edilmiştir. Böylece Türkiye, günümüzde 30 ülkenin dahil olduğu geniş çaplı bir ticaret
sisteminin parçası olmuştur.
Yukarıda kısaca çerçevesi çizilen PAMK Sistemi’ne ilişkin olarak hazırlanan bu
uzmanlık tezi, dört ana bölümden oluşmaktadır:
“Kavramsal Açıdan ‘Menşe’ ve ‘Menşe Kuralları’ ile AT’de ve Türkiye’de Menşe
Kurallarına Đlişkin Yasal Düzenlemeler” başlıklı birinci bölümde, öncelikle genel olarak
menşe ve menşe kuralları kavramlarının tanımına yer verilmiş ve tercihli ile tercihsiz menşe
kurallarının açıklamaları üzerinde durulmuştur. Hemen ardından, menşe kurallarına ilişkin
olarak hem AT hem Türkiye tarafında mevcut olan genel yasal mevzuatlara değinilmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünü “Türkiye’nin Tercihli Ticaret Politikası” oluşturmakta
olup, bu bölümde öncelikle, Türkiye’nin tercihli ticaret politikasının temelini oluşturan,
Türkiye-AT Ortaklık Konseyi’nin 1/95 sayılı Kararı’nın üzerinde durulmuştur. Ayrıca
AT’nin ve Türkiye’nin halihazırda sahip olduğu STA’lara ve tek taraflı tercihli
düzenlemeler ele alınmış; yanı sıra hem AT’nin hem de Türkiye’nin halihazırda
müzakereleri devam eden STA’larına da değinilmiştir. Diğer taraftan bu bölümde,
Türkiye’nin STA’sı olan ülkelerle ticaretine ilişkin son beş yıllık verilere de yer verilmiştir.
“Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi Đle Türkiye’de Pan-Avrupa Menşe
Kümülasyon Sistemi’ne Đlişkin Yasal Düzenlemeler” başlıklı üçüncü bölümde, başlangıç
olarak menşe kümülasyonu ile menşe kümülasyonunun türleri olan ikili, çapraz ve tam
kümülasyon kavramları örnekler verilmek suretiyle açıklanmıştır. Daha sonra, çalışmanın
ana konusunu oluşturan PAMK Sistemi’ne geçilerek; öncelikle genel çizgileriyle sistemden
ve sisteme dahil olan ülkelerden bahsedilmiş ve sonrasında sistemin temelini oluşturan,
STA’lara ek Menşe Protokollerinde yeralan hükümler ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Bölümün sonunda, PAMK Sistemi’ne ilişkin olarak Türkiye’de mevcut olan yasal
düzenlemelere değinilmiş ve Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik,
Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli Menşe Statüsünün
18
Kanıtlanmasına Dair Yönetmelik ve PAMK tebliğleri anlatılmıştır.
Çalışmanın dördüncü ve son bölümünü “Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon
Sistemi’nin Ticaret Üzerindeki Etkileri ile Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon
Sistemi” oluşturmaktadır. Bu bölümde ilk olarak, Türkiye’nin PAMK ortaklarıyla
gerçekleştirdiği ticarete ilişkin son beş yıllık veriler ve dolayısıyla PAMK Sistemi’ne dahil
olmasının ticareti üzerindeki etkileri ortaya konmuştur. Son olarak da Pan-Avrupa-Akdeniz
Menşe Kümülasyon Sistemi’ne değinilmiştir.
Ayrıca, çalışmanın sınırları göz önünde bulundurularak çalışmaya dahil edilemeyen
mevzuata, önemi nedeniyle ek olarak yer verilmiştir.
19
20
BÖLÜM I
Kavramsal Açıdan “Menşe” ve “Menşe Kuralları”
ile AT’de ve Türkiye’de Menşe Kurallarına Đlişkin
Yasal Düzenlemeler
21
22
A) KAVRAMSAL AÇIDA “MEŞE” VE “MEŞE KURALLARI”
1) “MEŞE” KAVRAMI
Üzerinde anlaşılan uluslararası bir tanım olmamasına rağmen “menşe”, “bir eşyanın
ekonomik milliyeti” olarak tanımlanabilir.
Eşyanın menşei kavramı;
-
gümrük vergilerinin hesaplanması,
-
kota ve anti-damping önlemleri benzeri araçların uygulanmasının takibi
vasıtasıyla dış ticaretin kontrol edilmesi ve
-
dış ticaret istatistiklerinin derlenmesi
amaçlarıyla kullanılmaktadır.
2) “MEŞE KURALLARI” KAVRAMI
“Menşe kuralları”;
- 18 Mayıs 1973 tarihinde Japonya’nın Kyoto şehrinde imzalanan ve kısaca “Kyoto
Sözleşmesi” olarak adlandırılan ve Türkiye’nin taraf olmasına ilişkin yasal iç süreç
tamamlanma
aşamasına
gelen
“Gümrük
Đşlemlerinin
Basitleştirilmesine
ve
Uyumlaştırılmasına Dair Uluslararası Sözleşme”de, “ulusal mevzuat veya uluslararası
anlaşmalarla belirlenmiş ilkelerden hareketle geliştirilmiş ve bir ülke tarafından eşyanın
menşeini tespit etmek amacıyla kullanılan belirli hükümler” ve
23
- GATT (General Agreement on Tariffs and Trade – Tarifeler ve Ticaret Genel
Anlaşması) çerçevesinde 1994 yılında sona eren Uruguay Raund – Çok Taraflı Ticaret
Müzakereleri sonunda kabul edilen anlaşmalardan bir tanesi olan ve Türkiye’nin de taraf
olduğu “Menşe Kuralları Anlaşması”nda, “tarife tercihlerinin verilmesine yol açan akdi ve
otonom ticaret rejimleriyle ilgili olmaması koşuluyla, üyeler tarafından malların menşe
ülkesinin tespit edilmesi için uygulanan yasa, yönetmelik ve genel uygulamaya ilişkin idari
önlemler”
olarak tanımlanmaktadır.1
Menşe kuralları, “tercihsiz menşe kuralları” ve “tercihli menşe kuralları” olmak
üzere ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır:
a) “TERCĐHSĐZ MEŞE KURALLARI” KAVRAMI
“Tercihsiz menşe kuralları”, “ ’En çok kayrılan ülke’ kuralı uyarınca DTÖ üyesi
ülkelere tavizli vergi uygulanabilmesi için esas alınan menşe kurallarıdır”. Diğer bir
deyişle, tespit edilen kurallara uyan ve DTÖ üyesi bir ülkeden gelen eşya için, ülke ayrımı
yapılmaksızın tavizli vergi oranı uygulanmaktadır.
Ancak bu tanım, örneğin Türkiye’nin DTÖ üyesi her ülkeye tercihli vergi
uygulayacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü tanımda kullanılan “tavizli vergi oranı”
kavramı, Türkiye’nin sahip olduğu tercihli rejim esnasında uygulanacak tavizli vergiyle
aynı anlama gelmemekte olup, DTÖ bağlamında değerlendirilmesi gerekmemektedir.
Dolayısıyla tercihsiz menşe kuralları, arada herhangi bir özel anlaşma bulunmayan tüm
ülkeler menşeli eşya için geçerlidir ve bu hallerde, bilinen anlamıyla tercihli vergi oranı
uygulanmamaktadır.
1
Mehtap Atakan, Vildan Sözdinler, Kerim Tokgöz, Dış Ticarette Menşe Kuralları, Đstanbul, Đktisadi
Kalkınma Vakfı, 1998, s. 2-3.
24
b) “TERCĐHLĐ MEŞE KURALLARI” KAVRAMI
“Tercihli menşe kuralları”, “ ‘En çok kayrılan ülke’ kuralından bir sapma olarak,
bazı ülke veya ülke gruplarına tanınan özel uygulamalara imkan veren ve esasları özel
anlaşmalarla belirlenen kurallardır”.
B) AT’DE ve TÜRKĐYE’DE MEŞE KURALLARIA ĐLĐŞKĐ YASAL
DÜZELEMELER
1) AT’DE MEŞE KURALLARIA ĐLĐŞKĐ YASAL DÜZELEMELER
12 Ekim 1992 tarihli ve 2913 sayılı Konsey Tüzüğü’nde (AET) yeralan Topluluk
Gümrük Kodu’nun2 22 ila 26. maddeleri ve anılan Kod’un uygulanmasına dair hükümleri
içeren 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nin3 (AET) 35 ila 65. maddeleri ile 9 ila 13
nolu ekleri, AT’nin tercihsiz menşe kurallarına ilişkin düzenlemelerini içermektedir.
Topluluk Gümrük Kodu’nda tercihsiz menşe kuralları konusunda temel olarak “tamamen
bir ülkede elde edilmiş veya üretilmiş eşya” (23. madde) ve “tamamen bir ülkede elde
edilmemiş veya üretilmemiş eşya” (24. madde) ayrımı sözkonusudur.
Topluluğun tercihli menşe kurallarına ilişkin düzenlemeleriyse, Topluluk Gümrük
Kodu’nun “Eşyanın Tercihli Menşei”ne ilişkin 27. maddesi ve Yönetmeliğin 66 ila 138.
maddeleri ile 14 ila 22 nolu eklerinde yeralmaktadır.
2
3
19 Ekim 1992 tarihli ve L 302 sayılı AB Resmi Gazetesi.
11 Ekim 1993 tarihli ve L 253 sayılı AB Resmi Gazetesi.
25
2)
TÜRKĐYE’DE
MEŞE
KURALLARIA
ĐLĐŞKĐ
YASAL
ĐLĐŞKĐ
YASAL
DÜZELEMELER
a)
TERCĐHSĐZ
MEŞE
KURALLARIA
DÜZELEMELER
Ülkemiz mevzuatında tercihsiz menşe kuralları, AB mevzuatıyla tam uyumlu
olarak, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun4 17 ila 21. maddelerinde düzenlenmiştir:
Gümrük Kanunu’nun 17. maddesine göre, eşyanın tercihli olmayan menşei;
a) 15 inci maddenin 3 üncü fıkrasının (d) ve (e) bentlerinde öngörülen uygulamalar hariç
olmak üzere, Türk Gümrük Tarifesinin uygulanması,
b) Eşya ticaretine ilişkin tarife önlemleri dışında, Bakanlar Kurulu Kararı ile oluşturulan
önlemlerin uygulanması,
c) Menşe şahadetnamelerinin hazırlanması ve verilmesi,
amaçlarıyla Gümrük Kanunu’nun 18 ila 21 inci maddelerindeki hükümler çerçevesinde
belirlenir.
Gümrük Kanunu’nun 18. maddesine göre, tümüyle bir ülkede elde edilen veya
üretilen eşya, o ülke menşelidir. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya
ifadesinden;
a) O ülkede çıkartılan madencilik ürünleri,
b) O ülkede toplanan bitkisel ürünler,
c) O ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar,
4
4 Kasım 1999 tarihli ve 23866 sayılı Resmi Gazete.
26
d) O ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler,
e) O ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri,
f) O ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar tarafından söz
konusu ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz
ürünleri,
g) Söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan fabrika
gemilerde (f) bendinde öngörülen ürünlerden elde edilen eşya,
h) O ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinden ya da deniz dibindeki toprağın
altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan ürünler,
ı) Sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işlemlerinden veya kullanım
kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar,
j) Yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde edilen eşya
ile bunların türevlerinden elde edilen eşya,
anlaşılır.
Gümrük Kanunu’nun 18. maddesinin uygulanmasında ülke ifadesi o ülkenin kara
sularını da kapsar.
Gümrük Kanunu’nun 19. maddesine
göre, üretimi birden fazla ülkede
gerçekleştirilen eşyanın bir ülke menşeli sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal
edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son
esaslı işçilik ve eylemin o ülkede yapılması gerekir.
Gümrük Kanunu’nun 20. maddesine göre, esas amacının, Türkiye tarafından belirli
ülkelerin eşyasına uygulanan hükümleri aşmak olduğu tespit edilen veya yapılan araştırma
sonucunda hakkında bu yönde bir kanaat oluşan bir işçilik veya işlemle üretilmiş eşya, 19.
maddeye dayanılarak o ülke menşeli sayılmaz.
27
Gümrük Kanunu’nun 21. maddesine göre, menşe şahadetnamesi ibrazı ihtiyaridir.
Bununla birlikte, uluslararası ve ikili anlaşma hükümlerine göre, menşe şahadetnamesine
dayanılarak indirimli tarifeden yararlanılmak istenilmesi halinde, eşyanın anlaşmaya taraf
ülke menşeli olduğunu veya o ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla öyle
sayılması gerektiğini bildirir menşe şahadetnamesi ibrazı zorunludur. Bunun dışında kalan
hallerde, menşe şahadetnamesi ibrazına ilişkin ve eşyanın kıymeti, menşei, cinsi veya
niteliği itibariyle, menşe şahadetnamesi aranmamasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle
belirlenir. Menşe şahadetnamelerinin şekli, içereceği bilgiler, uluslararası düzenlemeler
dikkate alınarak yönetmelikle belirlenir. Menşe şahadetnamesinin ibrazına rağmen ciddi bir
şüphe durumunda, ek kanıtları isteme konusunda gümrük idareleri yetkilidir.
Gümrük Kanunu’nda yeralan bu hükümlere, Gümrük Yönetmeliği’nin5 23 ila 33.
maddelerinde (eski Gümrük Kanunu’nun 72 ila 85. maddeleri) ayrıntılı şekilde açıklama
getirilmiştir:
Gümrük Yönetmeliği’nin 23. maddesinde Gümrük Kanunu’nun 17. maddesinde; 24.
maddesindeyse Gümrük Kanunu’nun 18. maddesinde yeralan ve yukarıda belirtilen
hükümlere yer verilmiştir.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyada
menşe tespiti” başlıklı 25. maddesine göre, eşyanın başka bir ülkede değişiklik ve işlem
görmesi veya üretimin birden fazla ülkede gerçekleştirilmesi halinde bir ülke menşeli
sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının
ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede yapılması
gerekir.
Bu tür menşe kazandıran işlem veya işçilik, Yönetmeliğin 3 nolu ekinde yer alan
‘yorumlama kuralları’ esas alınarak aşağıda belirtildiği şekilde uygulanır:
5
31 Mayıs 2002 tarihli ve 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.
28
a) Tekstil Ürünleri:
Türk Gümrük Tarife Cetveli’nin6 XI. Bölümü’nde yer alan tekstil ürünlerinin birden
fazla ülkede menşeli olmayan girdiler kullanılarak gördüğü işçilik ve işlem sonucunda elde
edilen ürünün o ülke menşeli sayılabilmesi için, üretiminde kullanılan ve menşeli olmayan
girdilerin sınıflandırıldığı pozisyondan başka bir pozisyonda sınıflandırılması gerekir.
Ancak, Yönetmeliğin 4 nolu ekinde yer alan listedeki tekstil ürünlerinde, pozisyon
değişikliği olup olmadığına bakılmaksızın listenin 3. sütununda belirtilen işlemlerin
gerçekleştirilmiş olması şartı aranır. Listede yer alan ürünler için 3. sütunda belirtilen işlem
gerçekleşmediği sürece pozisyon değişikliği olsa dahi elde edilen ürün menşe kazanmaz.
b) Diğer Ürünler:
Türk Gümrük Tarife Cetveli’nin XI. Bölümü’nde yer alan tekstil ürünleri
haricindeki ürünlerin birden fazla ülkede menşeli olmayan girdiler kullanılmak suretiyle
gördüğü işçilik ve işlem sonucunda elde edilen ve Yönetmeliğin 5 nolu ekinde yer alan
listedeki ürünlerin o ülke menşeli sayılabilmesi için listenin 3 üncü sütununda belirtilen
işlem ve işçiliği görmesi gerekir. Listede yer almayan ürünler için yorum kurallarının 5
nolu notunda belirtildiği şekilde işlem yapılır.
Esas amacının Türkiye tarafından belirli ülkelerin eşyasına uygulanan hükümleri
aşmak olduğu tespit edilen veya yapılan araştırma sonucunda hakkında bu yönde bir kanaat
oluşturan bir işçilik veya işlemle üretilen eşya bu madde hükmüne dayanılarak o ülke
menşeli sayılmaz.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe kazandırmayan işlem veya işçilik” başlıklı 26.
maddesine göre, tarife pozisyonu değişmiş olsun ya da olmasın, eşyanın başka ülkede
gördüğü ve aşağıda belirtilen işlem veya işçilik dolayısıyla eşya, o ülke menşeli sayılmaz;
6
29 Aralık 2002 tarihli ve 24978 sayılı Resmi Gazete.
29
a) Nakliye ve depolama sırasında ürünlerin iyi durumda muhafaza edilmesini
sağlamak için yapılan havalandırma, yayma, kurutma, hasar gören parçaların atılması ve
benzeri işlem veya işçilik,
b) Tozun giderilmesi, kalburlama, ayıklama, sınıflandırma, eşleştirme, yıkama,
kesme gibi basit işlem veya işçilik,
c) Eşyanın ambalajında ve montajında değişiklik yapılması,
d) Eşya veya ambalajı üzerinde işaret, etiket ve diğer tanıtıcı işaretlerin konulması,
e) Parça halindeki ürünlerden birleştirmek suretiyle tam ürün oluşturacak şekilde
basit montajların yapılması,
f) Yukarıda sayılan hususlardan iki veya daha fazlasının bir arada gerçekleşmesi.
Eşyanın üretildiği ülkeden Türkiye’ye doğruca getirilmeyerek üçüncü bir ülke veya
ülkeler yoluyla getirilmiş ve oralarda geçici depolama yerlerine ve antrepolara konmuş olsa
dahi menşe ülkesi değişmez.
Eşyanın geldiği ülkeden maksat Türkiye’ye en son gönderildiği veya getiren araca
yüklendiği ülkedir.
Başka bir ülkede antrepoya konmaksızın sadece araç değiştirilerek eşyanın
getirilmesi halinde eşyanın geldiği ülke değişmez.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Yedek parçalar için menşe belirlemesi” başlıklı 27.
maddesine göre, serbest dolaşıma sokulan veya daha önce ihraç edilmiş teçhizat, makine,
cihaz veya taşıtın herhangi bir parçası ile kullanılan önemli yedek parçaların bu bölümdeki
şartları yerine getiren teçhizat, makine, cihaz veya taşıt parçası ile aynı menşei taşıdığı
kabul edilir. Ancak, menşein bu şekilde belirlenebilmesi için, söz konusu önemli yedek
30
parçaların üretim aşamasında ilgili teçhizat, makine, cihaz veya taşıtın bünyesine
girmesinin, bu teçhizat, makine, cihaz veya taşıtın imalatının yapıldığı ülkenin menşeine
sahip olmasını engellememesi gerekir.
Bu maddenin uygulanmasında ;
a) Teçhizat, makine, cihaz veya taşıt parçası deyimleri, Türk Gümrük Tarife
Cetveli’nin XVI, XVII ve XVIII. bölümlerinde yer alan eşyayı,
b) Önemli yedek parçalar deyimi, ilgili eşyanın özelliğini haiz, (a) bendinde
belirtilen serbest dolaşıma sokulan veya daha önce ihraç edilmiş olan eşyanın tam olarak
çalışması için gerekli olan parçaları ile normal bakımları ve hasar görmüş veya hizmet
göremeyecek duruma gelmiş olanların parçalarının değiştirilmesi için kullanılması
planlanan parçaları,
ifade eder.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Yedek parçalar ile ilgili olarak ibraz edilecek belgeler”
başlıklı 28. maddesine göre, 27. maddede belirtilen önemli yedek parçalar için yapılacak
menşe şahadetnamesi başvurularında, bu şahadetnamenin malların tarifi, koli sayısı ve cinsi
marka ve sayısını gösterir sütununun doldurulmasından başka, başvuruda bulunan ilgili kişi
tarafından yine bu malların daha önce ihraç edilmiş olan teçhizat, makine, cihaz veya taşıtın
bir parçasının normal bakımı için kullanılacağına ilişkin yazılı beyanı gereklidir. Yazılı
beyanda, söz konusu teçhizat, makine, cihaz veya taşıtın tüm özellikleri de yer alır.
Önemli yedek parçaların serbest dolaşıma sokulmak istenmesi halinde, bu maddede
belirtilen bilgileri içeren menşe şahadetnamesinin ibrazı gerekir.
Gümrük idaresi bu şekilde ibraz edilen menşe şahadetnamelerine ek olarak serbest
dolaşıma sokulan veya daha önce ihraç edilmiş teçhizat, makine veya taşıt ile ilgili fatura
veya bu faturanın bir nüshasının, teslimatın normal bakım hizmetinin bir parçası olarak
31
yapılmakta olduğunu gösteren sözleşme veya bir nüshasının ve gerekli gördüğü başka bir
belgenin ibraz edilmesini isteyebilir.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe şahadetnamesi ibrazı” başlıklı 29. maddesine
göre, menşe şahadetnamesi ibrazı ihtiyaridir. Bununla birlikte, uluslararası ve ikili anlaşma
hükümlerine göre, menşe şahadetnamesine dayanılarak indirimli tarifeden yararlanılmak
istenilmesi halinde, eşyanın anlaşmaya taraf ülke menşeli olduğunu veya o ülkede gördüğü
değişiklik ve işlemler dolayısıyla öyle sayılması gerektiğini bildirir menşe şahadetnamesi
ibrazı zorunludur.
Serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescili sırasında menşe şahadetnamesinin
mevcut olmaması veya ibraz edilen menşe şahadetnamesinin şekil ve formalite noksanlığı
ya da içerik itibarıyla yanlış veya eksik bilgi taşıması nedeniyle gümrük idaresince kabul
edilmemesi hallerinde,
yükümlülerin tahakkukun kesinleşmesinden önce gümrük
idarelerine yazılı olarak müracaat etmeleri şartıyla, gümrük idarelerince kanuni vergi ile
tavizli vergi arasındaki fark emanet hesabına alınmak suretiyle usulüne uygun bir menşe
şahadetnamesinin ibrazı için beyannamenin tescil tarihinden itibaren 6 aylık süre verilir.
Tahakkukun kesinleşmesinden sonra yapılan ek süre talepleri kabul edilmez.
Süresi içerisinde ibraz edilen menşe şahadetnamesinin kabul edilmesi halinde
emanete alınmış olan fark iade edilir. Kabul edilmeyen menşe şahadetnamelerinden doğan
fark ise Hazineye irat kaydedilir.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe şahadetnamesi aranılmayacak eşya” başlıklı 30.
maddesine göre, taşıdıkları marka ve alametleri itibarıyla menşei gümrüklerce tespit edilen
ve CIF kıymeti 300 Euro’yu geçmeyen eşya için menşe şahadetnamesi aranmaz. Aynı kişi
veya firma tarafından Türkiye’deki bir firma veya şahıs adına gönderilen kap ve kolilerin
hepsi bir bütün teşkil eder ve tamamın kıymeti birlikte dikkate alınır.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe şahadetnamelerinin şekli ve düzenlenmesi”
başlıklı 31. maddesine göre, Yönetmeliğin 6 nolu ekine uygun olarak hazırlanan menşe
32
şahadetnameleri; 210 x 297 mm. ebatlarında ve en az 64 gr/m2 ağırlığında (uzunlukta –5
mm veya +8 mm farklılık kabul edilebilir), seri numarasını havi, mekanik ve kimyasal
yollarla yapılmış herhangi bir tahrifatı ortaya koyacak şekilde hazırlanarak daktilo veya elle
büyük harfle doldurulur.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe şahadetnamelerinde bulunacak bilgiler” başlıklı
32. maddesine göre, menşe şahadetnamelerinde aşağıda yazılı bilgilerin bulunması
zorunludur:
a) Eşyayı gönderenin adı, soyadı ve adresi,
b) Türkiye’deki alıcısının adı, soyadı ve adresi,
c) Kapların marka, numara ve sayıları,
d) Eşyanın cinsi, nev’i, daralı ve net ağırlıkları ile kıymeti ve yollama şekli,
e) Şahadetnameyi veren makamın tasdik şerhi, (tarih, imza ile mührü veya kaşesi)
f) Menşe şahadetnamesi eşyanın o ülkede gördüğü değişiklik ve işlemlerden ötürü o
ülke menşeli addedilerek verilmiş ise bu husustaki etraflı açıklamalar.
Ancak, (a), (b), (d) ve (f) bentlerinde belirtilen hususlarda noksanlık ve yanlışlığın
bulunması halinde, menşe şahadetnamesi gümrük idare amirinin onayı ile işleme konulur.
Bu bilgileri içeren menşe şahadetnamelerinin ibrazına rağmen şüphe durumunda ek
kanıtları isteme konusunda gümrük idareleri yetkilidir.
Gümrük Yönetmeliği’nin “Menşe şahadetnamelerinin incelenmesi ve sonradan
kontrolü” başlıklı 33. maddesine göre, gümrük idarelerine ibraz olunan menşe
şahadetnamelerinde yer alan bilgilerin gerçeğe aykırı olduğu yönünde şüphe veya ihbar
33
bulunması halinde, gümrük idaresince eşya, eşyanın orijinal ambalajı, markası ve patenti
gibi hususlarda inceleme yapılır. Đnceleme sonucunda şahadetnamenin sıhhati konusunda
bir aykırılık tespit olunursa duruma göre 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair
Kanun7 hükümleri veya Gümrük Kanunu’nun 241 inci maddesinde yer alan para cezası
uygulanır.
Gümrük idaresince yapılan inceleme sonucunda şahadetnamenin gerçekliği veya
eşyanın gerçek menşeine ilişkin bilgilerin doğruluğu hakkında yeterli bir kanaat elde
olunamaz ve tereddüt devam eder ise, şahadetname bu kanaati uyandıran tüm bilgi ve
belgeler ile birlikte sonradan kontrol talebiyle Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel
Müdürlüğü) gönderilir. Müsteşarlıkça ihracatçı ülke gümrük idaresi nezdinde yapılan
incelemeler sonucunda elde olunacak bilgiler çerçevesinde, duruma göre yukarıda belirtilen
şekilde işlem yapılması için keyfiyet ilgili gümrük idaresine bildirilir.
Yükümlülerce yazılı olarak talepte bulunulması halinde kanuni vergi ile indirimli
vergi arasındaki fark emanete alınmak suretiyle eşya araştırma sonucu beklenmeden teslim
edilebilir.
b)
TERCĐHLĐ
MEŞE
KURALLARIA
ĐLĐŞKĐ
YASAL
DÜZELEMELER
Ülkemiz mevzuatında tercihli menşe kurallarına ilişkin düzenlemeler, AB
mevzuatıyla tam uyumlu olarak, Gümrük Kanunu’nun 22. maddesi ile Gümrük
Yönetmeliği’nin 34. maddesinde yeralmaktadır. Buna göre, tercihli tarife uygulamalarından
yararlandırılmak istenen eşyanın tercihli menşe kuralları;
7
12 Ocak 1932 tarihli ve 2000 sayılı Resmi Gazete.
34
a) Türkiye’nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife
uygulaması gerektiren anlaşmalar kapsamı eşya için bu anlaşmalar ile,
b) Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak
parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamalarından yararlanan eşya için Bakanlar Kurulu
Kararı çerçevesinde,
belirlenir.
Anlaşılacağı üzere, gerek Kanun’da gerekse Yönetmelik’te tercihli menşe
kurallarına ilişkin olarak başka bir düzenlemeye gidilmemiş olup, sözkonusu kurallara dair
hükümlere, özel anlaşmalarla ve düzenlemelerle ilgili diğer iç yasal mevzuatta yer
verilmiştir.
35
36
BÖLÜM II
Türkiye’nin Tercihli Ticaret Politikası
37
38
A) 1/95 SAYILI OKK
Türkiye’nin üçüncü ülkelerle STA imzalamasının temelleri esasen 1980 yılında
başlayan ihracata dayalı büyüme stratejisiyle atılmıştır. Bu stratejinin dış ticaret politikası
açısından en önemli hedefleri, yeni pazarlar bulmak ve ihracatı ürün bazında
çeşitlendirmektir.8
Diğer
taraftan,
aynı
dönemde
özellikle
Avrupa’da
önemli
değişiklikler
gerçekleşmiştir: SSCB’nin dağılmasının ardından, kendilerine yeni bir ekonomik model
arayan ODAÜ dış ticaret politikalarında AB’ye yönelerek, AB’yle bir dizi ticari hüküm
içeren anlaşmalar imzalamışlardır. Bu anlaşmalarla anılan ülkeler, AB pazarına uygun
koşullarla girme olanağına sahip olarak, Türk mallarıyla rekabet şansı yakaladıkları gibi,
sözkonusu ülkelerce AB’ye verilen tavizler de bu ülke pazarlarında Türk ürünlerinin
rekabet şansını azaltan bir etki yaratmıştır.9
Bu aşamada, ihracata dayalı büyüme stratejisinin yeni bir ivmeye ihtiyaç duyduğu
somut bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bu amaca yönelik olarak bilinen en uygun araçsa,
GATT’ın 24. maddesi çerçevesinde oluşturulabilmesine olanak tanınan Serbest Ticaret
Alanları olmuştur.10
Bu çerçevede Türkiye tarafından EFTA’yla 1990 yılında, Çekoslovakya ve
Macaristan’la da 1992 yılında STA görüşmelerine başlanmış; EFTA’yla 1991 yılında
imzalanan STA’nın 1992 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte, Türkiye ilk STA’sına sahip
olmuştur.
Bununla birlikte Türkiye’nin tercihli ticaret politikası esasen, AT’yle arasında
mevcut olan Gümrük Birliği’nin bir gerekliliği olarak ortaya çıkmıştır. Gümrük Birliği,
1963 yılında imzalanan, Türkiye ile AT arasında bir ortaklık kuran ve nihai olarak
8
Özlem Soysanlı, “Pan-Avrupa Menşe Kümülasyonu Sistemi” (basılmamış uzmanlık tezi, Gümrükler Genel
Müdürlüğü, Gümrük Müsteşarlığı), s. 38.
9
a.g.e., s. 38.
10
a.g.e., s. 38.
39
Türkiye’nin AT’ye tam entegrasyonunu (diğer bir deyişle tam üyeliğini) öngören Ankara
Anlaşması’na göre “Son Dönem”i oluşturmaktadır. Son Döneme, Türkiye ile AT
arasındaki en önemli ortaklık organı olan Ortaklık Konseyi’nin, 6 Mart 1995 tarihli ve 1/95
sayılı Kararı’na11 dayanılarak girilmiştir. Tarafların ortaklaşa aldıkları ve “Gümrük Birliği
Kararı” olarak da adlandırılan bu kararla, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri
açısından Türkiye ile AT arasında, 31 Aralık 1995 tarihinden itibaren Gümrük Birliği
oluşturulmuştur.
Türkiye ile AT arasındaki tarım ürünleri ve demir-çelik ürünleri ticaretiyse Serbest
Ticaret Alanı hükümlerine dayanmaktadır: Türkiye ile AT arasındaki tarım ürünleri ticareti,
Türkiye-AT Ortaklık Konseyi’nin 25 Şubat 1998 tarihli ve 1/98 sayılı Kararı12 çerçevesinde
gerçekleştirilmektedir. Türkiye ile AT arasındaki demir-çelik ürünleri ticaretiyse, Türkiye
ile AKÇT arasında 25 Temmuz 1996 tarihinde imzalanan, 1 Ağustos 1996 tarihinden
itibaren yürürlüğe giren ve AKÇT Antlaşması’nın 23 Temmuz 2002 tarihinde sona
ermesiyle AT tarafından üstlenilen STA hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir.
1/95 sayılı OKK’nın 16. maddesine göre Türkiye, bu Karar’ın yürürlüğe
girmesinden itibaren beş yıl içinde, ticaret politikasını Topluluğun ticaret politikasıyla
uyumlu hale getirmek amacıyla, Topluluğun tercihli gümrük rejimine aşamalı olarak uyum
sağlayacaktır. Bu uyum hem otonom rejimleri hem de üçüncü ülkelerle tercihli anlaşmaları
kapsayacaktır. Bu amaçla, Türkiye gerekli önlemleri alacak ve ilgili ülkelerle karşılıklı
çıkar temeline dayanan anlaşmalar müzakere edecektir. Ortaklık Konseyi, kaydedilen
gelişmeleri düzenli olarak gözden geçirecektir. Bu tarife tercihlerinin tanınması, ürünlerin
menşeine ilişkin hükümlerin Topluluk tarafından verilen tercihleri düzenleyen hükümlerle
uyumlu olması şartına bağlıdır.
Gümrük Birliği ile Serbest Ticaret Alanı arasında çok temel ve önemli bir farklılık
bulunmaktadır: Bir STA sonucunda iki ya da daha fazla ülke arasında oluşturulan Serbest
Ticaret Alanı’nda, taraflar birbirlerine karşı sıfır vergi ya da tercihli vergi oranları
11
13 Şubat 1996 tarihli ve L 35 sayılı AB Resmi Gazetesi. (Sözkonusu karar, Türk Resmi Gazetesi’nde
yayımlanmamıştır.)
12
20 Mart 1998 tarihli ve L 86 sayılı AB Resmi Gazetesi.
40
üzerinden çok düşük vergi hadleri uygularken, üçüncü ülkelere karşı kendi belirledikleri
vergi oranlarını uygulamakta serbesttirler. Yani anlaşmaya taraf ülkelerin, aynı eşya için
üçüncü ülkelere uyguladıkları vergi oranları farklılık arz edebilir.
Oysaki Gümrük Birliği’nde böyle bir durum sözkonusu değildir: Gümrük Birliği’ne
taraf ülkeler birbirlerine karşı tüm gümrük vergilerini sıfırlamakla kalmaz; aynı zamanda
üçüncü ülkelere karşı da ortak bir gümrük tarifesi ve ortak ticaret politikası önlemleri
uygular. Gümrük Birliği’nin özü budur.
Bu farklılık nedeniyle, STA’lar “menşe” temeline dayanırken, Gümrük Birliği ortak
gümrük tarifesi ve ortak ticaret politikası önlemlerine, dolayısıyla “serbest dolaşım”
ilkesine dayanmaktadır. Bu ilke gereğince, gümrük vergileri tahsil edilmek suretiyle ithalat
işlemleri tamamlanan tüm sanayi ve işlenmiş tarım ürünleri, Türkiye ile AT arasında
serbest dolaşıma konu olmaktadır. Bu durum, tarafların üçüncü ülkelerle mevcut olan
tercihli ticaret rejimlerindeki farklılıklardan kaynaklanabilecek ticaret sapması olasılığını
gündeme getirmiştir. Bu tür bir ticaret sapmasının engellenmesi amacıyla, 1/95 sayılı
OKK’nın 16. maddesi çerçevesinde Türkiye tercihli ticaret rejimini, 31 Aralık 2000 tarihine
kadar aşamalı olarak Topluluğun tercihli ticaret rejimiyle uyumlu hale getirmek
yükümlülüğünü üstlenmiştir.
Sözkonusu yükümlülüğün yanı sıra, Türkiye’nin STA’lar yapmak suretiyle elde
etmeyi beklediği kazanımlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:13
-
Üçüncü ülkelerden alınacak gümrük vergisi tavizleri sayesinde ihracata yeni
pazar yaratmak.
-
Bu pazarlara daha önce tavizli koşullarla girme olanağı bulmuş ülke malları
karşısında Türk mallarının sahip olduğu dezavantajı yok etmek.
13
Soysanlı, op. cit., s. 42-43.
41
-
Türk sanayicisinin gereksinim duyduğu hammadde ve yarı mamullerin daha
uygun koşullarda temin edilmesi.
-
Türkiye’nin coğrafi konumu ile kültürel ve tarihi bağları nedeniyle Türk
Cumhuriyetleri ve Orta Doğu ülkelerine yakınlığı dikkate alındığında, Gümrük
Birliği’nin ve STA’ların, aynı zamanda ortak yatırımlar bakımından yeni
olanaklar yaratması.
B) AB’Đ VE TÜRKĐYE’Đ TERCĐHLĐ TĐCARET REJĐMLERĐ
1) AB’Đ TERCĐHLĐ TĐCARET REJĐMLERĐ
a) AB’Đ STA’LARI
AB günümüze dek OCT, Đsviçre, Đzlanda, Norveç, Cezayir, Mısır, Lübnan, Suriye,
Macaristan, Polonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan, Letonya,
Litvanya, Estonya, Faroe Adaları, Slovenya, Filistin, Tunus, Güney Afrika Cumhuriyeti,
Fas, ACP Ülkeleri, Đsrail, Meksika, Makedonya, Hırvatistan ve Ürdün’le olmak üzere
toplam 29 adet STA akdetmiştir. Anılan STA’lara ilişkin ayrıntılı tablo aşağıda
yeralmaktadır:
42
TABLO.1: AB’nin STA’ları14
Ülke
Anlaşmanın
Yayımlandığı
Yürürlük
/
Tam Adı
AB Resmi
Tarihi
Ülkeler Grubu
Açıklamalar
Gazetesi Sayısı
ve Tarihi
OCT
Đşbirliği
1 Ocak 1971
Anlaşması
Roma
Antlaşması’nın
4. Bölümü’nde
öngörüldüğü
üzere, OCT’yle
işbirliği.
Đsviçre
STA
L/300,
1 Ocak 1973
31 Aralık 1972
STA, şu anda
AEA’ya dahil
olan
Liechtenstein’ı
da
kapsamaktadır.
Đzlanda
STA
L/301,
1 Nisan 1973
31 Aralık 1972
Serbest Ticaret
Alanı, AEA’ya
dahil olmuştur.
Norveç
STA
L/171,
1 Temmuz
Serbest Ticaret
27 Haziran
1973
Alanı, AEA’ya
1973
14
AB Resmi Web Sitesi (http://www.europa.eu.int/comm/trade/index_en.htm).
43
dahil olmuştur.
Cezayir
Đşbirliği
Anlaşması
L/263,
1 Temmuz
27 Eylül 1978
1976
22 Nisan 2002
tarihinde
imzalanan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması’nın
yürürlüğe
girmesiyle
birlikte
hükmünü
kaybedecektir.
Mısır
Đşbirliği
Anlaşması
L/266,
1 Temmuz
27 Eylül 1978
1977
25 Haziran 2001
tarihinde
imzalanan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması’nın
yürürlüğe
girmesiyle
birlikte
hükmünü
kaybedecektir.
Lübnan
Đşbirliği
Anlaşması
L/267,
1 Temmuz
27 Eylül 1978
1977
17 Haziran 2002
tarihinde
imzalanan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması’yla,
hükmünü
kaybedecektir;
ticari hükümleri
başlangıç olarak
44
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Suriye
Đşbirliği
Anlaşması
L/269,
1 Temmuz
27 Eylül 1978
1977
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması
müzakereleri
halen devam
etmektedir.
Macaristan
Avrupa
Anlaşması
L/347,
1 Mart 1992
31 Aralık 1993
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Polonya
Avrupa
Anlaşması
L/348,
1 Mart 1992
31 Aralık 1993
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Slovakya
Avrupa
Anlaşması
L/359,
1 Mart 1992
31 Aralık 1994
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Çek
Avrupa
Cumhuriyeti
Anlaşması
L/360,
31 Aralık 1994
1 Mart 1992
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
45
Romanya
Avrupa
Anlaşması
L/357,
1 Mayıs 1993
31 Aralık 1994
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Bulgaristan
Avrupa
Anlaşması
L/358,
31 Aralık 1993
31 Aralık 1994
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Letonya
Avrupa
Anlaşması
L/26,
1 Ocak 1995
2 Şubat 1998
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Litvanya
Avrupa
Anlaşması
L/51,
1 Ocak 1995
20 Şubat 1998
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Estonya
Avrupa
Anlaşması
L/68,
1 Ocak 1995
9 Mart 1998
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Faroe Adaları
(Danimarka)
STA
L/53,
22 Şubat 1997
1 Ocak 1997
1991 tarihli
ticaret
anlaşmasının
yerini almıştır.
46
Slovenya
Avrupa
Anlaşması
L/51,
1 Ocak 1997
26 Şubat 1999
Hükümleri önce
bir Geçici
Anlaşma’yla
uygulandı.
Filistin
Ortaklık
Anlaşması
L/187,
1 Temmuz
16 Temmuz
1997
1997
Tunus
Ortaklık
Anlaşması
L/97,
Geçici AvrupaAkdeniz
Anlaşması
1 Mart 1998
30 Mart 1998
Đşbirliği
Anlaşması’nın
yerini alan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması
Güney Afrika
Ticaret, Gelişim
Cumhuriyeti
ve Đşbirliği
L/311,
4 Aralık 1999
Anlaşması
1 Ocak 2000
Mallara ilişkin
bir Serbest
Ticaret Alanı’nın
kurulmasına dair
hükümler,
Anlaşma’nın
tamamının
yürürlüğe
girmesinden
önce, bir
diplomatik nota
teatisi
gerçekleştirilmek
suretiyle, 1 Ocak
2000 tarihinden
itibaren geçici
47
olarak
uygulanmaktadır.
Fas
Ortaklık
Anlaşması
L/70,
1 Mart 2000
18 Mart 2000
Đşbirliği
Anlaşması’nın
yerini alan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması
ACP Ülkeleri
Ortaklık
1 Mart 2000
Lome
Anlaşması
Sözleşmesi’nin
(Cotonou
ardılı. AT
Anlaşması)
pazarına
karşılıksız
tercihli girişe
olanak veren ve
Lome
Sözleşmesi’nden
devralınan ticaret
hükümleri, 1
Mart 2000
tarihinden
itibaren
uygulanmaktadır.
GATT’ın 24.
maddesi
çerçevesinde
Serbest Ticaret
Alanları
oluşturacak
Ekonomik
48
Ortaklık
Anlaşmalarının
yapılmasına
ilişkin
müzakereler
yürütülecektir.
Đsrail
Ortaklık
L/147,
Anlaşması
1 Haziran 2000
21 Haziran
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması.
2000
Ticari hükümleri
ilk olarak 1995
tarihli Geçici
Anlaşma’yla
uygulanmıştır.
Meksika
AT-Meksika
Ortak
Konseyi’nin
2/2000
L/157,
1 Temmuz
30 Haziran
2000
2000
sayılı
Kararı
Makedonya
Ticaret ve
Ticaretle Đlgili
L/124,
4 Mayıs 2001
1 Haziran 2001
9 Nisan 2001
tarihinde
Konulara Đlişkin
imzalanan
Geçici Anlaşma
Đstikrar ve
Ortaklık
Anlaşması’nın
yürürlüğe
49
girmesiyle
birlikte hükmünü
kaybedecektir.
Hırvatistan
Ticaret ve
Ticaretle Đlgili
L/330,
1 Mart 2002
14 Aralık 2001
29 Ekim 2001
tarihinde
Konulara Đlişkin
imzalanan
Geçici Anlaşma
Đstikrar ve
Ortaklık
Anlaşması’nın
yürürlüğe
girmesinden
önceki Geçici
Anlaşma.
Ürdün
Ortaklık
Anlaşması
L/129,
15 Mayıs 2002
1 Mayıs 2002
Önceki Đşbirliği
Anlaşması’nın
yerini alan
Avrupa-Akdeniz
Anlaşması.
AB’nin Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve
Umman’ın oluşturduğu Körfez Đşbirliği Konseyi’yle Đşbirliği ve Serbest Ticaret Anlaşması
için 1990 yılında; Suriye’yle, mevcut Đşbirliği Anlaşması’nın yerini alacak Avrupa-Akdeniz
Ortaklık Anlaşması için 1998 yılında ve MERCOSUR’la STA için 2000 yılında başlayan
müzakereleri halen devam etmektedir. Şili’yle 2000 yılında müzakerelerine başlanan STA,
50
10 Haziran 2002 tarihinde parafe edilmiş olup, anlaşmanın yakın bir tarihte imzalanması
öngörülmektedir.15
b) AB’Đ GÜMRÜK BĐRLĐĞĐE ĐLĐŞKĐ DÜZELEMELERĐ
Öte yandan AB’nin, Türkiye’nin yanı sıra Malta, Kıbrıs Rum Kesimi, Andora ve
San Marino’yla da gümrük birliğine ilişkin düzenlemeleri vardır. Anılan düzenlemelere
ilişkin ayrıntılı tablo aşağıda yeralmaktadır:
15
51
TABLO.2: AB’nin Gümrük Birliğine Đlişkin Düzenlemeleri16
Ülke
Düzenlemenin
Yayımlandığı
Yürürlük
Tam Adı
AB Resmi
Tarihi
Açıklamalar
Gazetesi Sayısı
ve Tarihi
Malta
Ortaklık
Anlaşması
L/61,
1 Nisan 1971
14 Mart 1971
Gümrük
Birliği’nin iki
aşamada nihai
olarak
kurulmasını
öngörmektedir.
(Yalnızca sanayi
ürünleri için)
Kıbrıs Rum
Ortaklık
Kesimi
Anlaşması
L/133,
1 Haziran 1973
21 Mayıs 1973
Gümrük
Birliği’nin iki
aşamada nihai
olarak
kurulmasını
öngörmektedir.
(Yalnızca sanayi
ürünleri için)
16
52
Andorra
San Marino
Diplomatik
L/374,
Nota Teatisi
31 Aralık 1990
Gümrük Birliği
L/359,
1 Temmuz 1991 Yalnızca sanayi
ürünleri için.
1 Aralık 1992
9 Aralık 1992
Türkiye
AT-Türkiye
Ortaklık
L/35,
13 Şubat 1996
31 Aralık 1995
Ankara
Anlaşması’nda
Konseyi’nin
öngörülen son
1/95 sayılı
dönemin
Kararı
başlangıcı.
(Yalnızca sanayi
ürünleri ve
işlenmiş tarım
ürünleri için)
c) AB’Đ TEK TARAFLI (OTOOM) TERCĐHLĐ REJĐMLERĐ
Son olarak AB, GTS çerçevesinde gelişmekte olan ülkeler ile az gelişmiş ülkelere
ve ayrıca Đşgal Altındaki Topraklar (Đsrail tarafından işgal edilmiş olan Filistin toprakları),
Ceuta ve Melilla (Đspanya’nın Kuzey Afrika’da yeralan ve Fas topraklarıyla çevrili olan
yerleşimleri), Bosna-Hersek ve Kosova’ya tek taraflı olarak tercihli rejim tanımıştır.17
17
Atakan, Sözdinler, Tokgöz, op. cit., s. 18.
53
2) TÜRKĐYE’Đ TERCĐHLĐ TĐCARET REJĐMLERĐ
a) TÜRKĐYE’Đ STA’LARI
Türkiye günümüze dek EFTA (Đsviçre, Norveç, Đzlanda ve Liechtenstein), AKÇT,
Đsrail, Romanya, Litvanya, Macaristan, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Bulgaristan,
Polonya, Slovenya, Letonya, Makedonya, Hırvatistan ve Bosna-Hersek’le olmak üzere
toplam 16 adet STA akdetmiştir. Anılan STA’lara ilişkin ayrıntılı tablo aşağıda
yeralmaktadır:
54
TABLO.3: Türkiye’nin STA’ları
Ülke
Đmza Tarihi
Đlgili Bakanlar
Yürürlük Tarihi
Kurulu Kararının
Yayımlandığı Resmi
Gazete Tarih ve
Sayısı
EFTA
10 Aralık 1991
18 Nisan 1992
1 Nisan 1992
21203 (Mükerrer)
AKÇT18
25 Temmuz 1996
16 Ağustos 1996
1 Ağustos 1996
22725
Đsrail
14 Mart 1996
18 Temmuz 1997
1 Mayıs 1997
23053 (Mükerrer)
Romanya
29 Nisan 1997
17 Ocak 1998
1 Şubat 1998
23233 (Mükerrer)
Litvanya
2 Haziran 1997
1 Mart 1998
1 Mart 1998
23273 (Mükerrer)
Macaristan
8 Ocak 1997
24 Şubat 1998
1 Nisan 1998
23268 (Mükerrer)
18
AKÇT’yi kuran 1951 tarihli Paris Antlaşması’nın, süresinin dolması nedeniyle 24 Temmuz 2002 tarihi
itibariyle geçerliliğini yitirmesinin ardından, AKÇT tarafından akdedilmiş olan tüm anlaşmalar AT tarafından
üstlenilmiştir.
55
Estonya
3 Haziran 1997
6 Mart 1998
1 Temmuz 1998
23278 (Mükerrer)
Çek Cumhuriyeti
3 Ekim 1997
6 Mart 1998
1 Eylül 1998
23278 (Mükerrer)
Slovakya
20 Ekim 1997
6 Mart 1998
1 Eylül 1998
23278 (Mükerrer)
Bulgaristan
11 Temmuz 1998
26 Eylül 1998
1 Ocak 1999
23475
Polonya
4 Ekim 1999
29 Mart 2000
1 Mayıs 2000
24004 (Mükerrer)
Slovenya
5 Mayıs 1998
17 Nisan 2000
1 Haziran 2000
24023
Letonya
16 Haziran 1998
10 Mayıs 2000
1 Temmuz 2000
24045 (Mükerrer)
Makedonya
7 Eylül 1999
25 Temmuz 2000
1 Eylül 2000
24120
Hırvatistan
13 Mart 2002
27 Mayıs 2003
1 Temmuz 2003
25099
Bosna-Hersek
3 Temmuz 2002
56
5 Mayıs 2003
Henüz yürürlüğe
25120 (Mükerrer)
girmedi.
Türkiye’nin Mısır, Filistin, Fas ve Arnavutluk’la STA müzakereleri halen devam
etmekle birlikte, özellikle AB’yle STA’sı olan Akdeniz ülkeleri Türkiye’yle STA yapma
konusunda direnç göstermektedirler.
b) TÜRKĐYE’Đ TEK TARAFLI TERCĐHLĐ REJĐMLERĐ
Öte yandan Türkiye, Bosna-Hersek’e ve GTS kapsamında, Đthalat Rejimi
Kararı’nda belirtilen gelişmekte olan ülkelere ve en az gelişmiş ülkelere tek taraflı olarak
tercihli rejim tanımaktadır:
- Bosna-Hersek’le 3 Temmuz 2002 tarihinde bir STA imzalanmış ve sözkonusu
STA’ya ilişkin 2003/5490 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı19 Resmi Gazete’de yayımlanmış
olmasına karşın, STA’nın yürürlüğe girmesine dair diplomatik nota teatisi sürecinin henüz
tamamlanmamış olması nedeniyle, Türkiye tarafından Bosna-Hersek’e tek taraflı olarak
tanınan tercihli rejim hükümleri halen hukuki geçerliliğini korumaktadır. Sözkonusu
hükümlere ilişkin menşe kuralları iç hukukumuzda “Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Tek
Taraflı Olarak Tanınan Tercihli Tarife Uygulamalarından Yararlanacak Eşyanın Menşeinin
Tespitine Đlişkin” 2001/2302 sayılı Karar20, “Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Tek Taraflı
Olarak Tanınan Tercihli Tarife Uygulamalarından Yararlanacak Eşyanın Menşeinin
Tespitine Đlişkin Yönetmelik”21 ve “Bosna Hersek ile Tercihli Ticarette Uygulanacak
Menşe Kurallarına Dair Gümrük Genel Tebliği (Tek Taraflı Tercihli Uygulamalar - Sıra
No.1)”le22 düzenlenmiştir.
- GTS’ye ilişkin menşe kurallarına dair hükümlerse “Genelleştirilmiş Tercihler
Sistemi Kapsamında Tercihli Rejimden Yararlanacak Eşyanın Menşeinin Tespitine Đlişkin”
19
5 Mayıs 2003 tarihli ve 25099 sayılı Resmi Gazete.
29 Nisan 2001 tarihli ve 24387 sayılı Resmi Gazete.
21
27 Haziran 2001 tarihli ve 24445 sayılı Resmi Gazete.
22
17 Ekim 2001 tarihli ve 24556 sayılı Resmi Gazete.
20
57
2001/3485 sayılı Karar23 ile “Türkiye Tarafından Tanınan Genelleştirilmiş Tercihler
Sistemi Kapsamında Yapılacak Đhracatta Düzenlenecek EUR.1 Dolaşım Sertifikası ve
Fatura Beyanına Đlişkin Yönetmelik”le24 belirlenmiştir.
C) TÜRKĐYE’Đ STA’SI BULUA ÜLKELERLE DIŞ TĐCARETĐE
ĐLĐŞKĐ VERĐLER
Türkiye’nin günümüze dek STA imzaladığı ülkelerle gerçekleştirdiği dış ticarete
ilişkin olarak mevcut son beş yıllık verilere dair tabloya aşağıda yer verilmiştir:
23
24
30 Aralık 2001 tarihli ve 24626 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.
23 Mart 2002 tarihli ve 24704 sayılı Resmi Gazete.
58
TABLO.4: Türkiye’nin STA’sı Bulunan Ülkelerle Gerçekleştirdiği Dış Ticarete Đlişkin
Son 5 Yıllık Veriler25 (.000 ABD $)
Ülke/ Ülke
1998-
1998-
1999-
1999-
2000-
2000-
2001-
2001-
2002-
2002-
Grubu
Đhracat
Đthalat
Đhracat
Đthalat
Đhracat
Đthalat
Đhracat
Đthalat
Đhracat
Đthalat
EFTA
356.677
1.169.205
361.612
926.179
324.252
1.155.270
316.114
1.480.929
403.880
2.399.575
Đsrail
478.637
282.754
585.238
298.257
616.955
502.491
805.217
529.489
833.200
492.831
Romanya
468.178
344.672
268.295
401.159
325.818
673.928
392.028
481.139
552.327
648.926
Litvanya
34.675
79.531
25.764
61.070
23.953
71.999
32.586
77.795
52.222
109.546
Macaristan
113.684
152.389
121.919
95.000
109.994
216.262
170.229
186.673
192.816
320.583
Estonya
6.176
10.258
9.046
4.748
9.439
7.091
13.168
1.336
18.053
1.177
Çek Cum.
69.557
93.302
67.257
82.018
101.571
158.740
109.398
126.872
126.843
315.500
Slovakya
18.056
23.577
16.986
45.675
20.199
51.533
27.564
49.418
32.460
112.228
Bulgaristan
213.316
367.420
233.606
295.574
252.934
465.408
299.414
393.516
377.501
506.001
Polonya
290.850
82.052
219.623
81.245
174.596
164.861
241.233
168.069
340.530
244.217
Slovenya
39.016
43.320
38.681
48.005
47.581
55.652
62.667
48.947
66.713
56.997
Letonya
11.604
2.618
9.841
1.659
16.086
11.950
16.108
153
19.762
220
Makedonya
68.190
13.237
93.670
7.878
106.610
10.438
89.815
9.114
99.865
14.900
25
Veriler Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan alınmıştır.
59
60
BÖLÜM III
Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi ile
Türkiye’de Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon
Sistemi’ne Đlişkin Yasal Düzenlemeler
61
62
A) MEŞE KÜMÜLASYOU
Menşe kümülasyonu, aralarında bir Serbest Ticaret Alanı oluşturan bir anlaşmaya
taraf olan ve/veya bu tür anlaşmalara dayanan bir sisteme dahil olan ülkelerin, birbirleri
menşeli girdileri sınırsız ölçüde kullanmalarına olanak tanıyan bir sistemdir.
Menşe kümülasyonunun amacı, birbirlerine tercihli rejimler tanıyan ülkeler
arasındaki ticaretin arttırılmasını sağlamaktır.26 Bu çerçevede, taraf ülkelerden biri menşeli
girdi, diğer bir taraf ülkede yetersiz işçilik veya işlemlerin (parçaların basit montajı gibi,
hiçbir şekilde menşe statüsü kazandırmayacak işlemler) ötesinde bir işçilik veya işlemden
geçerse, o ülke menşeini kazanmış addedilir. Diğer bir deyişle, sözkonusu girdinin o
ülkenin menşe statüsünü kazanabilmesi için yeterli işçilik veya işlemlere tabi tutulmasına
gerek kalmamaktadır.
B) MEŞE KÜMÜLASYOU TÜRLERĐ
Menşe kümülasyonunun üç türü bulunmaktadır:
1) ĐKĐLĐ KÜMÜLASYO
Đkili kümülasyon, STA’ya yalnızca iki ülkenin taraf olduğu ve herhangi bir başka
anlaşmanın sözkonusu kümülasyonla ilişkilendirilmediği durumlarda geçerli olan
kümülasyon türüdür. Diğer bir deyişle kümülasyon, yalnızca anlaşmaya taraf iki ülke
arasında işler. Bu durumda, yalnızca STA’ya taraf bir ülke menşeli girdiler, diğer taraf
ülkede yetersiz işçilik veya işlemlerin ötesinde bir işçilik veya işlemden geçerlerse o
ülkenin menşe statüsünü kazanabilirler.
26
Soysanlı, op. cit., s. 106.
63
Türkiye bu çerçevede Đsrail, Makedonya, Hırvatistan ve Bosna-Hersek’le ikili
kümülasyon esasına dayanan STA’lar imzalamıştır.
Bu çerçevede STA kapsamında Türkiye’den Đsrail’e, 8469 tarife pozisyonunda
sınıflandırılan büro makineleri, örnek olarak hesap makinesi ihracatı gerçekleştirilsin.
Eşyanın imalatı esnasında Türkiye ve/veya Đsrail menşeli girdiler kullanılmışsa, eşya
Türkiye menşeini kazanır ve eşyaya eşlik edecek EUR.1 Dolaşım Belgesi üzerine eşyanın
menşe ülkesi olarak Türkiye yazılır.
Ancak, eşyanın imalatı esnasında üçüncü ülke (Türkiye ve Đsrail hariç diğer ülkeler)
menşeli girdiler kullanılırsa, eşyanın hangi ülke menşeli olduğunu belirleyebilmek için
Menşe Protokolü’ne Ek II’de yeralan “Đmal Edilen Ürünün Menşe Statüsü Kazanabilmesi
Đçin Menşeli Olmayan Girdilere Uygulanması Gerekli Đşçilik veya Đşlemler Listesi”ndeki
ilgili menşe kuralının karşılanıp-karşılanmadığının kontrol edilmesi gerekir. Đlgili menşe
kuralı, “kullanılan tüm girdilerin kıymetinin ürünün fabrika çıkış fiyatının % 40’ını
geçmeyen ithalat”tır.
Örneğimizde, eşyanın imalatında 200 Euroluk Almanya menşeli girdi, 100 Euroluk
Đsviçre menşeli girdi, 500 Euroluk ve 50 Euroluk Đsrail menşeli girdi kullanılsın. Nihai
ürünün fabrika çıkış fiyatı 1000 Euro olsun. Bu bağlamda, eşyanın imalatında kullanılan
üçüncü ülke (Almanya ve Đsviçre) menşeli girdilerin toplam kıymetinin 300 Euro ve nihai
ürünün fabrika çıkış fiyatının % 40’ının 400 Euro olması nedeniyle eşya Türk menşei
kazanır ve bu yönde bir EUR.1 Dolaşım Belgesi düzenlenir.27
27
Gümrük Uzmanı Özlem Kaplan, Ticaret ve Sanayi Odaları’nda Gümrük Müsteşarlığı yetkilileri tarafından
verilen “Dış Ticarette Menşe Kuralları” konulu basılmamış seminer notu, 2003.
64
2) ÇAPRAZ KÜMÜLASYO
Çapraz kümülasyon, ikiden fazla ülkenin tek bir STA’ya taraf olduğu veya ikili
STA’ların birbirleriyle ilişkilendirildikleri yani birbirlerine bağlı oldukları durumlarda
geçerli olan kümülasyon türüdür. Bu durumda, sözkonusu STA’ya veya sisteme taraf bir
ülke menşeli girdiler, STA’ya veya sisteme taraf bir diğer ülkede yetersiz işçilik veya
işlemlerin ötesinde bir işçilik veya işlemden geçerlerse o ülkenin menşe statüsünü
kazanabilirler.
Çapraz kümülasyona, bu bülümde ayrıntılarıyla açıklanacak olan PAMK Sistemi
örnek olarak verilebilir. Türkiye de PAMK Sistemi’ne dahildir.
Örneğin, PAMK Sistemi çerçevesindeki STA’ları kapsamında, Macaristan’da
üretilen makine parçaları EUR.1 Dolaşım Belgesi eşliğinde Türkiye’ye ihraç edilsin.
Türkiye’de parçaların basit montajı yapılsın ve eşya yine STA çerçevesinde EUR.1
Dolaşım Belgesi eşliğinde Romanya’ya ihraç edilsin. Türkiye’de yapılan basit montaj
işlemi, yetersiz işlem ve işçiliğin ötesinde değildir. Dolayısıyla eşya Macaristan menşelidir
ve eşyaya eşlik edecek EUR.1 Dolaşım Belgesi üzerine eşyanın menşe ülkesi olarak
Macaristan yazılır.
Bir başka örnek olarak, kıymeti 2000 Euro olan Alman menşeli demir parçalar,
1000 Euro olan Litvanya menşeli parça levhalar, 800 Euro olan ABD menşeli tutkal ve
vernik, 400 Euro olan Đspanyol menşeli vidalar ve 300 Euro olan Fas menşeli kaplama
kağıtları ilgili ülkelerden ithal edilmek suretiyle Türkiye’de, 94. fasılda sınıflandırılan
mobilya imal edilsin ve STA çerçevesinde Romanya’ya ihraç edilsin.
Nihai ürünün fabrika çıkış fiyatı 5000 Euro olsun. Ek II’de yeralan ilgili menşe
kuralı “kullanılan tüm girdilerin kıymetinin ürünün fabrika çıkış fiyatının % 40’ını
geçmeyen ithalat”tır. Bu bağlamda, eşyanın imalatında kullanılan üçüncü ülke (ABD ve
Fas) menşeli girdilerin toplam kıymetinin 1100 Euro ve nihai ürünün fabrika çıkış fiyatının
% 40’ının 2000 Euro olması nedeniyle eşya Türk menşei kazanır ve bu yönde bir EUR.1
65
Dolaşım Belgesi düzenlenir.28
3) TAM KÜMÜLASYO
Tam kümülasyon, iki ya da daha fazla sayıda ülkenin tek bir STA’ya taraf olduğu
veya ikili STA’ların birbirleriyle ilişkilendirildikleri yani birbirlerine bağlı oldukları
durumlarda, herhangi bir eşyanın menşe statüsü kazanabilmesi için birden fazla taraf ülkede
gerçekleştirilen işçilik veya işlemlerin bir arada değerlendirilmesine olanak veren
kümülasyon türüdür.
Bu çerçevede, AB ve EFTA arasında mevcut olan AEA Anlaşması’na göre, bir
eşyanın AEA menşei kazanabilmesi için anlaşmaya taraf ülkelerin yalnızca birinde değil, o
eşya üzerinde işçilik veya işlem gerçekleştirilen tüm taraf ülkelerdeki işçilik veya
işlemlerin hepsi bir arada mütalaa edilir ve gerekli koşullar sağlanmışsa eşya AEA menşeli
kabul edilir. Türkiye, tam kümülasyonu öngören herhangi bir anlaşmaya veya sisteme dahil
değildir.
Örneğin ABD menşeli pamuk ipliğinin AB’de eğirme işlemine tabi tutularak iplik
haline getirildiğini, buradan Norveç’e ihraç edildiğini ve Norveç’te kumaş imal edildiğini
düşünelim. AEA’nın tekstile ilişkin menşe kurallarına göre, eşyanın menşe kazanması için
üçüncü ülke menşeli girdilerin ikili transformasyona tabi tutulması gerekmektedir. Tam
kümülasyonda Norveç’te ve AB’de yapılan işlemlerin birlikte değerlendirilmesine izin
verilir. Buna göre kumaş AEA menşeli olarak kabul edilir ve AEA’ya dahil olan herhangi
bir ülkeye ihracatı esnasında tercihli rejimden faydalanabilir.29
28
Gümrük Uzmanı Özlem Kaplan, Ticaret ve Sanayi Odaları’nda Gümrük Müsteşarlığı yetkilileri tarafından
verilen “Dış Ticarette Menşe Kuralları” konulu basılmamış seminer notu, 2003.
29
Soysanlı, op. cit., s.108.
66
C) PAMK SĐSTEMĐ
1) TAIM, AMAÇ VE TARĐHÇE
PAMK Sistemi AB, EFTA, ODAÜ ve Türkiye arasında mevcut olan STA’lara
dayanan bir çapraz menşe kümülasyon sistemidir.
AT
Konseyi,
tercihli menşe
kuralları benzeri
düzenlemelerin STA’ların
yürütülmesinde önemli rol oynadığının ve taraflar arasındaki ticari ve sınai ilişkilerin
boyutunun etkin bir göstergesi olduğunun önemini vurgulayarak; Avrupa’da kümülasyon
olanakları geliştirilmiş ve uyumlaştırılması tamamlanmış menşe kuralları vasıtasıyla AT,
EFTA, CEFTA gibi ticaret bölgelerinin daha ileri düzeyde entegrasyonunun sağlanması
için çalışmalara hız vermiştir. Bu girişimin temel nedeni, eşyanın serbest dolaşımını
engelleyen ve uygulamada çeşitli sorunlara neden olan farklı menşe kurallarının ortadan
kaldırılmasıdır.30
STA’lar, taraf ülkelerden biri menşeli eşyaya, diğer taraf ülke pazarına tercihli vergi
oranları üzerinden girme olanağı sağlar. Menşe statüsünün tespit edilmesi için gerekli olan
kıstaslarsa, ilgili anlaşmanın müzakereleri esnasında belirlenir ve anlaşmadan analaşmaya
farklılıklar gösterebilir.Başka bir ifadeyle, bir anlaşmaya göre menşeli sayılan bir ürün,
başka bir anlaşmaya göre menşeli olarak değil de üçüncü ülke menşeli olarak kabul
edilebilir ve anılan eşyaya tercihli vergi oranı uygulanmayabilir.Bu nedenle, Avrupa’da
birçok anlaşmanın imzalanmış olması ve bunların her birinin kendi menşe kurallarına sahip
olması, Avrupa’nın menşe bloklarına bölünmesi ve malların serbestçe akışının
engellenmesi olarak değerlendirilmiş ve AT yetkililerini harekete geçiren temel güdü
olmuştur.31
30
31
Atakan, Sözdinler, Tokgöz, op. cit. S. 19.
67
AT Konseyi, 1993 – Kopenhag ve 1994 – Essen zirvelerinde alınan kararlar
doğrultusunda, tüm Avrupa ülkelerini içine alacak ve bu ülkeler menşeli eşyanın
kümülasyonuna olanak tanıyacak bir sistemin kurulması yönünde gerekli çalışmaları
başlatmıştır. Ortaklık ilişkisinde bulunulan ülkelerin, üyelik için gereken ekonomik
yükümlülüklerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak ve Avrupa Anlaşmaları’nın tüm
potansiyelini kullanabilmek amacıyla “Pan-Avrupa Modeli” adı altında yürütülen bu
çalışmalardaki
kaldırılmasıdır.
en
önemli
amaç,
Avrupa
pazarının
bölünmüşlüğünün
ortadan
32
Bu çerçevede, üç aşamalı bir model öngörülmüştür:33
- Đlk aşamada, çapraz kümülasyonun AT ülkeleri ile tüm ODAÜ’yü kapsayacak şekilde
genişletilmesi amaçlanmıştır. Bunun için, öncelikle Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya
ve Macaristan’la (Visegrad ülkeleri) mevcut Avrupa Anlaşmaları’nın menşeyle ilgili
bölümlerinin
güncelleştirilmesi
ve
uygulamanın
basitleştirilmesi,
Bulgaristan
ve
Romanya’nın da sisteme dahil edilmesi ile Đsviçre’yle tam kümülasyonun sağlanması
amaçlanmıştır.
- Đkinci aşamada, EFTA ülkelerinin de sisteme dahil edilmesi amacıyla AT/EFTA grubu ile
ODAÜ arasında çapraz kümülasyonun oluşturulması ve “no-drawback” (geri ödemenin
yasaklanması” kuralının ilgili tüm anlaşmalarda yeralmasının sağlanması hedeflenmiştir.
- Son aşamadaysa, tüm taraflar arasında tam kümülasyonun başlatılması planlanmıştır.
AT, EFTA ve ODAÜ arasında ekonomik işbirliğini güçlendirecek bu stratejinin
uygulanması, ilgili ülkelerin tek bir sistem üzerinde mutabakata varmalarına, aralarındaki
bütün anlaşmaları tamamlamalarına ve bu anlaşmalarda menşe statüsünün tespit edilmesine
yönelik olarak aynı kurallara yer vermelerine bağlıydı.34 Bu çerçevede, Avrupa’da
STA’larla birbirine bağlanmış ülkeler arasında çapraz kümülasyon mekanizmasının
32
34
33
68
oluşturulmasını amaçlayan ve “PAMK Sistemi” olarak adlandırılan sözkonusu sistem,
AT’nin öncülüğünde 1 Temmuz 1997 tarihinde kurulmuştur. Günümüze dek, yukarıda
belirtilen aşamalardan ilk ikisi, Đsviçre’yle tam kümülasyonun sağlanması haricinde,
yaşama geçirilmiş bulunmaktadır.
PAMK Sistemi’nden AT ve EFTA pazarına ODAÜ’den ürün girişinin artmasıyla
birlikte ODAÜ’nün ihracatının teşvik edilmesi; AT, EFTA ve ODAÜ arasındaki ekonomik
işbirliğinin geliştirilmesi; üretim aşamasında kullanılacak kaynakların genişletilmesi ve
üreticilerin işlerini tüm Avrupa’yı kapsayacak şekilde planlamasına olanak vererek ölçek
ekonomilerine ulaşılması gibi yararlar beklenmektedir.35
Öte yandan AT, PAMK Sistemi’nin Topluluk’taki istihdam düzeyinin olumsuz
etkilenmesi, üçüncü ülke menşeli girdilerin menşe statüsü kazanma olanaklarının artması
nedeniyle AT pazarının zarar görmesi, ODAÜ’de diket bütünleşmenin daha az teşvik
edilmesi ve Kombine Nomanklatür’ün (Topluluk Gümrük Tarifesi) ihlal edilmesi gibi
olumsuz etkiler yaratabileceğini de öngörmüştür.36
2) PAMK SĐSTEMĐ’E DAHĐL OLA ÜLKELER
PAMK Sistemi’ne günümüzde Đngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, Hollanda,
Belçika, Lüksemburg, Đrlanda Cumhuriyeti, Đtalya, Đspanya, Portekiz, Yunanistan,
Danimarka, Đsveç, Finlandiya (AB ülkeleri), Đsviçre, Liechtenstein, Norveç, Đzlanda (EFTA
ülkeleri), Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Slovenya, Bulgaristan,
Romanya, Litvanya, Letonya, Estonya ve Türkiye olmak üzere 30 ülke dahil
bulunmaktadır. Ayrıca Hırvatistan ve Faroe Adaları’nın da sisteme dahil edilmesi
gündemdedir.
35
36
69
3) PAMK MEŞE PROTOKOLLERĐ
a) TAIM VE AMAÇ
Yukarıda da değinildiği üzere, PAMK Sistemi’nin düzgün bir şekilde işleyebilmesi,
sisteme dahil olan ülkeler arasında mevcut olan STA’ların tamamında, menşeyle ilgili aynı
düzenlemelere ve aynı menşe kurallarına yer verilmesine bağlıdır. Bu çerçevede, sisteme
dahil olan ülkeler arasında mevcut yukarıda belirtilen anlaşmalara ek olarak, hükümleri
itibariyle ayniyet arz eden Menşe Protokolleri hazırlanmış olup, sözkonusu protokoller
anlaşmaların ayrılmaz birer parçasını oluşturmaktadır.
Menşe Protokollerinin tam adı “ ’Menşeli Ürünler’ Kavramının Tanımı ve Đdari
Đşbirliği Yöntemleri Hakkında Protokol ” olup, anılan protokoller her yıl Avrupa
Komisyonu – Gümrük Kodu Komitesi – Menşe Bölümü bünyesinde yürütülen çalışmalar
sonucunda, özellikle ilgili sektörlerin görüşleri esas alınmak suretiyle güncelleştirilmekte
ve bu çerçevede değişikliğe uğramaktadır.
Sözkonusu değişiklikler, mevcut tüm
anlaşmalara taraf ülkelerce, STA’lar çerçevesinde oluşturulan Ortak Komitelerin aldıkları
kararlar ve aralarında Ortak Komite mevcut olmayan ülkeler açısından da Ek Protokoller
aracılığıyla, kendi menşe protokollerine her yıl düzenli olarak yansıtılmaktadır.
b) PAMK MEŞE PROTOKOLLERĐĐ YAPISI
PAMK Menşe Protokolleri “Genel Hükümler”, “Menşeli Ürünler Kavramının
Tanımı”, “Ülkesel Gereklilikler”, “Geri Ödeme veya Muafiyet”, “Menşe Đspat Belgesi”,
“Đdari Đşbirliği Düzenlemeleri” ve “Son Hükümler” olmak üzere yedi bölümden
oluşmaktadır. Bunun yanı sıra “Ek II’de Yer Alan Liste Đçin Giriş Notları” (Ek.I), “Đmal
Edilen Ürünün Menşe Statüsü Kazanabilmesi Đçin Menşeli Olmayan Girdilere
Uygulanması Gerekli Đşçilik veya Đşlemler Listesi” (Ek.II), “EUR.1 Dolaşım Belgesi ve
70
EUR.1 Dolaşım Belgesi Đçin Başvuru Formu” (Ek.III), “Fatura Beyanı Metni” (Ek.IV) ve
“AT ile Türkiye Arasında Kümülasyon Kapsamı Dışı Tarım Ürünleri Listesi” (Ek.V)
olmak üzere beş adet eki bulunmaktadır. Ayrıca 2002 yılı değişiklikleri kapsamında,
Armonize Sistem’de yapılan değişikliklerin sonucu olarak menşe kurallarında meydana
gelen değişikliklerin revizyonuna ilişkin olarak bir Ortak Bildiri de Protokol metnine
eklenmiştir.
i) GEEL HÜKÜMLER
Menşe Protokollerinin ilk bölümünü oluşturan Genel Hükümler, yalnızca
“Tanımlar” başlıklı 1. maddeden oluşmakta ve bu maddede, Protokol’de geçen tanımların
ayrıntılı açıklamalarına yer verilmektedir.
1. maddeye göre Protokol’ün uygulanmasında:
(a) "imalat", montaj veya özel işlemler de dahil olmak üzere her türlü işçilik veya işleme
tabi tutma;
(b) "madde", ürünün imalatında kullanılan herhangi bir girdi, hammadde, parça veya
aksamlar...v.b.;
(c) "ürün", bilahare başka bir imalatta da kullanılması sözkonusu olsa bile, imal edilmiş
ürün;
(d) "eşya", hem madde hem de ürün;
(e) "gümrük kıymeti", Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın VII. maddesinin
uygulanmasına ilişkin olarak 1994'te yapılan Anlaşma'ya (Gümrük Kıymeti Hakkında
DTÖ Anlaşması) göre tespit edilen kıymet;
71
(f) "fabrika
çıkış fiyatı",
ürün için ilgili
ülkede,
nihai
işçilik veya
işlemin
gerçekleştirilmesini üstlenen imalatçıya fabrika çıkışı itibariyle ödenen, kullanılan
bütün madde fiyatlarının dahil edilmiş olduğu, elde edilmiş ürünün ihracında geri
ödenmiş veya ödenecek yurtiçi vergilerin tenziliyle bulunan fiyat;
(g) "maddelerin kıymeti", kullanılan menşeli olmayan maddelerin ithalatı esnasındaki
gümrük kıymeti, veya bunun bilinmemesi veya tespit edilememesi halinde ilgili ülkede
maddeler için ödendiği tespit edilebilen ilk fiyat;
(h) "menşeli madde kıymeti", (g)’de tanımlandığı şekilde, gerekli değişiklikler yapılarak
uygulanan, bu tür maddenin kıymeti;
(i) "katma değer", fabrika çıkış fiyatından, eşyaya dahil edilen 3. ve 4. maddelerde sayılan
diğer ülkeler menşeli her bir maddenin gümrük kıymetinin, veya bu kıymetin
bilinmemesi veya tespit edilememesi halinde ilgili ülkede madde için ödendiği
doğrulanabilir ilk fiyatın çıkarılması ile bulunan değer;
(j) "fasıllar" ve "pozisyonlar", Protokol'de "Armonize Sistem" veya "AS" olarak geçen
Armonize Mal Tanım ve Kodlama Sistemi'ni oluşturan nomanklatürde kullanılan
fasıllar ve pozisyonlar (dört haneli kodlar);
(k) "sınıflandırılmış" tabiri,
ürün veya
maddelerin belirli
bir pozisyon altında
sınıflandırılması;
(l) "sevkiyat", ya bir ihracatçıdan bir alıcıya aynı anda gönderilen, ya da ihracatçıdan
alıcıya sevkinde tek bir sevk evrakı kapsamında yer alan, veya böyle bir evrakın
olmaması halinde tek bir fatura kapsamına giren ürünler;
(m) "ülkeler", karasularını da içerecek şekilde ülkeler
72
anlamına gelir.
ii) “MEŞELĐ ÜRÜLER” KAVRAMII TAIMI
Menşe Protokollerinin ikinci bölümünü oluşturan “’Menşeli Ürünler’ Kavramının
Tanımı”, 2 ila 11. maddelerle düzenlenmiş olup, bu bölümde “menşeli ürünler”
kavramından ne anlaşılması gerektiği ayrıntılarıyla ortaya konmaktadır:
“Genel Koşullar” başlıklı 2. maddeye göre, Anlaşma’nın uygulanmasında, aşağıda
belirtilen ürünler ilgili ülke menşeli kabul edilirler:
(a) 5. maddede belirtildiği şekilde, tamamen ilgili ülkede elde edilen ürünler;
(b) 6. maddede belirtildiği şekilde ilgili ülke dahilinde yeterli işçilik veya işlemden
geçirilmiş olmaları kaydıyla, tamamen ilgili ülkede elde edilmemiş maddeler
ihtiva ederek ilgili ülkede elde edilen ürünler;
3. ve 4. maddeler taraf ülkelerde kümülasyona ilişkin düzenlemeleri içermekte
olup, bu maddelere göre, 2. madde hükümlerine tabi olarak, Bulgaristan, Đsviçre
(Liechtenstein dahil)37, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Đzlanda, Litvanya, Letonya,
Norveç, Polonya, Romanya, Slovenya, Slovak Cumhuriyeti, Türkiye veya AT38 menşeli
maddeler, taraf ülkeler arasındaki anlaşmalara ekli menşe kuralları protokolü hükümlerine
uygun olarak, ilgili ülkede 7. maddede belirtilen işlemlerin ötesinde bir işlemden geçmiş
olmaları şartıyla, ilgili ülkede elde edilmiş bir ürün içine dahil edildikleri takdirde ilgili ülke
menşeli olarak kabul edilirler. Sözkonusu maddelerin yeterli işçilik ve işlemden geçmiş
olmaları gerekmez.
37
38
Liechtenstein Prensliği, Đsviçre’yle bir gümrük birliği oluşturmuştur ve AEA’ya ilişkin Anlaşma’ya taraftır.
Bu maddeyle sağlanan kümülasyon EK V’te listelenen Türkiye ve AT menşeli maddelere uygulanmaz.
73
Đlgili ülkede gerçekleştirilen işçilik veya işlem, 7. maddede belirtilen işlemlerin ötesine
geçmez ise, yalnızca ilgili ülkede eklenen katma değerin, kullanılan 3. ve. 4. maddelerde
belirtilen diğer ülkelerden biri menşeli maddelerin kıymetini geçmesi halinde, elde edilen ürün
menşeli olarak kabul edilir. Eğer bu gerçekleşmez ise, ilgili ülkedeki imalat işlemlerinde
kullanılan en yüksek kıymete sahip olan ürün dikkate alınarak elde edilen ürün, o ülke menşeli
olarak kabul edilir.
3. ve 4. maddelerde belirtilen ülkelerden biri menşeli ve ilgili ülkede hiçbir işçilik veya
işleme uğramamış ürünler, bu ülkelerden birine ihraç edilmeleri halinde menşe statülerini
korurlar.
3. ve 4. maddelerde düzenlenen kümülasyon sadece, ürünler veya kullanılan
maddelerin, Protokol’deki kurallarla aynı menşe kurallarının uygulanması ile menşe statüsü
elde ettikleri takdirde uygulanabilir.
“Tamamen Elde Edilmiş Ürünler” başlıklı 5. maddeye göre, aşağıdaki ürünler
tamamen ilgili ülkede elde edilmiş kabul edilirler:
(a) kendi topraklarından veya deniz yataklarından çıkartılan mineral ürünler;
(b) o ülkede hasat edilen bitkisel ürünler;
(c) o ülkede doğmuş ve yetiştirilmiş canlı hayvanlar;
(d) o ülkede yetiştirilmiş canlı hayvanlardan elde edilen ürünler;
(e) o ülkede avcılık veya balıkçılıkla elde edilen ürünler;
(f) Đlgili ülke karasuları dışında kendi gemileri ile denizden elde edilen balıkçılık
ürünleri ve diğer ürünler;
74
(g) münhasıran (f)’de belirtilen ürünlerden kendi fabrika gemilerinin bordasında
üretilen ürünler;
(h) yalnızca hammaddelerin geri kazanılmasına müsait, sadece sırt geçirmeye ve atık
olarak kullanmaya elverişli kullanılmış lastikler dahil olmak üzere, toplanmış
kullanılmış maddeler;
(i) o ülkede yapılan imalat işlemleri sonucu ortaya çıkan atık ve hurdalar;
(j) kendi karasuları dışında, münhasır işletme hakkına sahip olmaları kaydıyla deniz
toprağı veya deniz toprağı altından çıkarılan ürünler;
(k) münhasıran (a) ila (j)’de tanımlanan ürünlerden üretilen eşya.
(f) ve (g) bentlerindeki "kendi gemileri" ve "kendi fabrika gemileri" terimleri sadece
aşağıda belirtilen gemi ve fabrika gemileri için uygulanır:
(a) Đlgili ülkede kayıtlı veya tescilli olanlar;
(b) Đlgili ülke bayrağı altında seyredenler;
(c) en az yüzde 50'si ilgili ülke vatandaşlarına veya yönetim merkezi bu Devletlerden
birinde bulunan, müdür veya müdürleri, Yönetim Kurulu veya Denetleme Kurulu
Başkanı ve bu kurullar üyelerinin çoğunluğu ilgili ülke vatandaşı olan ve ilave
olarak, ortaklık veya limited şirket durumunda, sermayesinin en az yarısı bu
Devletlere veya anılan Devletlerin kamu kuruluşları ya da
olanlar;
(d) yönetici ve yetkilileri ilgili ülke vatandaşı olanlar ve
(e) mürettebatının en az yüzde 75'i ilgili ülke vatandaşı olanlar.
75
vatandaşlarına ait
“Yeterli Đşçilik veya Đşlem Görmüş Ürünler” başlıklı 6. madde hükümlerine göre;
2. maddeye göre, tamamen elde edilmemiş ürünler, Ek II'de yer alan listede belirtilen
şartlar yerine getirildiği takdirde yeterli derecede işçilik veya işlem görmüş olarak kabul
edilirler.
6. maddenin 1. paragrafında belirtilen şartlar, Anlaşma kapsamındaki tüm ürünler
için, imalatta kullanılan menşeli olmayan maddeler üzerinde yapılması gerekli işçilik ve
işlemleri gösterir ve sadece bu maddelerle ilgili olarak uygulanır. Bu nedenle, listedeki
şartları yerine getirerek menşe statüsü kazanmış bir ürün başka bir ürünün imalatında
kullanılırsa, onun bileşiminde yeraldığı ürüne tatbiki mümkün şartlar, kendisine
uygulanmaz ve bunların imalatında kullanılmış olabilecek menşeli olmayan maddeler
dikkate alınmaz.
6. maddenin 1. paragrafı hükümlerine rağmen, listede belirtilen şartlar uyarınca bir
ürünün imalatında kullanılmaması gereken menşeli olmayan maddeler aşağıdaki şartların
yerine getirilmesine bağlı olarak kullanılabilir:
(a) toplam kıymetleri, ürünün fabrika çıkış fiyatının % 10'unu geçmiyorsa;
(b) menşeli olmayan maddelerin azami değeri olarak listede verilmiş olan yüzdeler, bu
paragrafın uygulanmasıyla aşılmamışsa.
Yukarıda belirtilen % 10 tolerans kuralı, Armonize Sistem'in 50 ila 63.
fasıllarındaki ürünlere uygulanmaz.
6. maddenin 1. ve 2. paragrafı hükümleri, 7. madde hükümlerine tabi olarak
uygulanır.
“Yetersiz Đşçilik veya Đşlem” başlıklı 7. madde hükümlerine göre, 6. maddede
belirtilen koşullar yerine getirilmiş olsun veya olmasın, aşağıdaki işlemler menşe statüsü
vermek için yetersiz işçilik veya işlem olarak kabul edilir:
76
(a) nakliyat ve depolama süresince eşyanın iyi şartlarda muhafazasını sağlamaya
yönelik koruyucu işlemler;
(b) ambalaj ayırma ve birleştirme;
(c) yıkama; temizleme; toz, oksit, yağ, boya veya diğer tabakalardan arındırma;
(d) dokumaya elverişli maddeleri ütüleme veya presleme;
(e) basit boyama ve cilalama işlemleri;
(f) tahıl ve pirinci kabuklarından ayırma, kısmi veya tam ağartma, parlatma ve
perdahlama;
(g) şeker renklendirme veya şeker topaklarını biçimlendirme işlemleri;
(h) meyvelerin, kuruyemişlerin ve sebzelerin kabuklarını soyma, zarlarını ayıklama,
çekirdeklerini çıkarma;
(i) keskinleştirme, basit bileme veya basit kesme;
(j) eleme, kalburdan geçirme, sıraya koyma, tasnifleme, kalibrasyon, eşleştirme
(maddelerden setler oluşturma dahil);
(k) basit şişeleme, tenekeye veya beherlere koyma, torbalama, sandıklama, kutulama,
karton veya tahta üzerine yerleştirme ve tüm diğer basit paketleme işlemleri;
(l) ürün veya paketler üzerine marka, etiket, logo ve diğer benzeri ayırdedici işaretleri
yapıştırma veya basma işlemleri;
77
(m) farklı türde olmalarına bakılmaksızın ürünlerin basit karıştırılma işlemleri;
(n) tamamlanmış bir ürün oluşturmak üzere parçaların basit montajı veya ürünlerin
parçalarına ayrılması;
(o) (a) ila (n)’de belirtilen işlemlerden iki veya daha fazlasının bir arada yapılması;
(p) hayvan kesimi.
Belirli bir ürüne uygulanan işçilik veya işlemin 7. madde hükümleri çerçevesinde
yetersiz kabul edilip edilmeyeceğine karar verilirken, ilgili ülkede gerçekleştirilen
işlemlerin tümü bir arada mütalaa edilir.
“5itelendirme Birimi” başlıklı 8. madde hükümlerine göre, Protokol hükümlerinin
uygulanması amacıyla, nitelendirme birimi, Armonize Sistem nomanklatürünü kullanarak
sınıflandırma yapılırken temel birim olarak kabul edilen belirli bir üründür.
Buna göre,
(a) muhtelif maddelerin montajı veya gruplandırılmasından oluşan bir ürün, Armonize
Sistem'de tek bir pozisyonda sınıflandırıldığında, bu ürünün tümü, nitelendirme
birimini oluşturur.
(b) bir sevkiyat, Armonize Sistem'de aynı pozisyon içinde sınıflandırılan belli sayıda
aynı üründen oluşuyorsa, her bir ürün Protokol hükümlerinin uygulanışı sırasında
münferiden değerlendirilmelidir.
Armonize Sistem’in 5. Genel Kuralı çerçevesinde ambalaj, sınıflandırma açısından
ürüne dahil ediliyorsa, menşe tespiti açısından da dahil edilir.
78
“Aksesuarlar, Yedek Parçalar ve Aksam” başlıklı 9. maddeye göre, bir teçhizat,
makine, alet veya araç parçası beraberinde teslim edilen normal bir teçhizatın bölümü
durumundaki ve fiyata dahil edilmiş bulunan veya ayrıca fatura edilmemiş olan aksesuarlar,
yedek parçalar ve aksam; söz konusu teçhizat, makine, alet veya araç içinde mütalaa edilir.
“Setler” başlıklı 10. madde hükümlerine göre, Armonize Sistem’in 3. Genel
Kuralı’nda tanımlanan setler, tüm bileşenleri menşeli olduğunda menşeli olarak kabul
edilir. Ancak, bir set menşeli ve menşeli olmayan ürünlerden oluştuğunda, menşeli
olmayan ürünlerin kıymeti, setin fabrika çıkış fiyatının yüzde 15'ini aşmıyorsa, set bir
bütün olarak menşeli olarak kabul edilir.
“5ötr Elemanlar” başlıklı 11. maddeye göre, bir ürünün menşeli olup olmadığını
belirlemek için, imalatında kullanılabilecek;
(a) enerji ve yakıt;
(b) tesis ve teçhizat;
(c) makine ve aletler;
(d) ürünün nihai bileşimine girmeyen ve girmesi amaçlanmayan
eşyaların
menşeini belirlemek gerekmez.
79
iii) ÜLKESEL GEREKLĐLĐKLER
Protokol’ün üçüncü bölümünü oluşturan “Ülkesel Gereklilikler”, 12 ila 14.
maddelerde düzenlenmiş olup, sözkonusu maddelerde ülkesellik ilkesi gereği uyulması
gereken hükümlerin ayrıntılarına yer verilmiştir:
“Ülkesellik Đlkesi” başlıklı 12. madde hükümleri çerçevesinde, “’Menşeli Ürünler’
Kavramının Tanımı” başlıklı bölümde yer alan menşe statüsü kazanılmasına ilişkin
koşullar, 3. ve 4. madde ile, bu maddenin 3. paragrafı saklı kalmak üzere, ilgili ülkede
kesintisiz olarak yerine getirilmelidir.
Đlgili ülkeden başka bir ülkeye ihraç edilmiş olan menşeli eşyanın, geri gelmesi
halinde, aşağıdaki hususlar gümrük idarelerini tatmin edecek şekilde ispat edilmediği
takdirde, 3. ve 4. madde saklı kalmak üzere, menşeli olmadığı kabul edilir:
(a) geri gelen eşyanın, ihraç edilmiş eşya ile aynı olduğu ve
(b) sözkonusu ülkede bulunma veya ihraç edilme süresi içerisinde, iyi koşullarda
muhafaza edilmeleri için gerekli olanların ötesinde herhangi bir işleme tabi
tutulmadığı.
“’Menşeli Ürünler’ Kavramının Tanımı” başlıklı bölümde belirlenen kurallar
uyarınca kazanılan menşe statüsü, ilgili ülkeden ihraç edilen ve daha sonra yeniden ithal
edilen maddeler üzerinde, ilgili ülkede dışında yapılan işçilik veya işlemden, aşağıdaki
koşulların sağlanması halinde etkilenmeyecektir:
(a) Sözkonusu maddeler tamamen ilgili ülkede elde edilmişler veya ihraç
edilmelerinden önce 7. maddede belirtilen işlemlerin ötesinde bir işçilik veya
işlemden geçmişlerse
ve
80
(b) Bu durum;
(i) geri gelen eşyanın ihraç edilen maddelerin işçilik veya işlemden geçirilmesi ile
elde edildiği ve
(ii) bu madde hükümlerinin uygulanması ile ilgili ülke dışında kazanılan toplam
katma değerin, menşe statüsü talebine konu nihai ürünün fabrika çıkış fiyatının %
10’unu aşmadığı
hususlarında gümrük idarelerinin tatmin edilmesi ile kanıtlanır.
3. paragraf amaçları açısından, “’Menşeli Ürünler’ Kavramının Tanımı” başlıklı
bölümde düzenlenen menşe statüsünün kazanılması için gerekli koşullar, ilgili ülke dışında
yapılan işçilik ve işlemlere uygulanamaz. Fakat, nihai ürünün menşe statüsünün
belirlenmesinde, ürüne dahil edilen menşeli olmayan her madde için Ek II’deki listede
belirlenen bir azami kıymet bulunduğu durumda, bu madde hükümlerinin uygulanmasıyla,
ilgili ülke dışında kazanılmış katma değerle birlikte dikkate alındığında, ilgili taraf ülkede
ürüne dahil edilen menşeli olmayan maddelerin toplam kıymeti belirlenen yüzdeyi
aşmayacaktır.
3. ve 4. paragraf hükümlerinin uygulanması amacıyla, “toplam katma değer”, orada
dahil edilen maddelerin kıymetlerini de içerecek şekilde, ilgili ülke dışında oluşan tüm
maliyetler, anlamında kullanılır.
3. ve 4. paragraf
hükümleri, Ek II’deki listede düzenlenen koşulları yerine
getirmeyen veya sadece 6. maddenin 2. paragrafında yer alan genel tolerans kuralının
uygulanması ile yeterli işçilik veya işlemden geçmiş olduğu kabul edilen ürünler için
uygulanmaz.
81
3. ve 4. paragraf hükümleri Armonize Sistem'in 50 ila 63. fasıllarındaki ürünlere
uygulanmaz.
Bu madde hükümleri tarafından kapsanan türde ve ilgili ülke dışında yapılan
herhangi bir işçilik veya işlem, hariçte işleme veya benzeri düzenlemeler vasıtasıyla
yürütülür.
“Doğrudan
5akliyat”
başlıklı
13.
madde
hükümlerine
göre,
Anlaşma
hükümlerinde sağlanan tercihli muamele sadece Protokol'ün gerekliliklerini yerine getirmiş,
taraf ülkeler arasında doğrudan veya 3. ve 4. maddede belirtilen diğer ülke toprakları
üzerinden nakledilen ürünler için uygulanır. Bununla beraber tek bir sevkiyatı oluşturan
ürünler, aktarma veya geçici depolama yoluyla, ancak transit geçtiği veya depolandığı
ülkenin gümrük idarelerinin gözetimi altında olmaları ve boşaltma, tekrar yükleme veya iyi
koşullarda muhafaza etmeye yönelik işlemler dışında bir işlemden geçmemiş olmaları
koşullarıyla, gerektiğinde başka ülkeler üzerinden nakledilebilirler.
Menşeli ürünler, taraf ülkeler dışındaki ülkeler üzerinden boru hattı ile
nakledilebilirler.
1. paragrafta yer alan şartların sağlandığı, ithalatçı ülke gümrük idaresine aşağıdaki
belgelerin ibrazıyla ispatlanır:
(a)
ihracatçı ülkeden, transit ülkesi yoluyla geçişi kapsayan tek bir sevk evrakı
veya
(b)
transit ülkesi gümrük idaresince düzenlenen,
(i) ürünlerin tam bir tanımını veren;
(ii) ürünlerin boşaltma ve tekrar yükleme tarihlerini ve uygulanabildiği hallerde
kullanılan gemi veya diğer nakil araçlarının adlarını gösteren ve
82
(iii) ürünlerin transit ülkesi içinde hangi koşullarda kalmış olduğunu kanıtlayan
bir belge veya
(c) bunların temin edilememesi halinde, diğer kanıtlayıcı belgeler.
“Sergiler” başlıklı 14. maddeye göre, 3. ve 4. maddede belirtilen ülkeler dışında,
bir başka ülkeye sergilenmek üzere gönderilen ve sergiden sonra ilgili ülkeye ithal edilmek
üzere satılan menşeli ürünler, aşağıdaki durumlar hakkında gümrük idarelerinin tatmin
edilmesi kaydıyla, ithalatta Anlaşma hükümlerinden yararlanırlar:
(a) bir ihracatçının bu ürünleri ilgili ülkeden serginin yapıldığı ülkeye nakletmesi ve
orada sergilemesi;
(b) ürünlerin bu ihracatçı tarafından ilgili ülkedeki bir kişiye satılması veya
tasarrufuna verilmesi;
(c) ürünlerin sergi süresi içinde veya sergiden hemen sonra, sergilenmek üzere
gönderildikleri durumda sevkedilmesi ve
(d) ürünlerin sergilenmek üzere gönderildikleri andan itibaren, bu sergide teşhir
edilmek dışında başka bir amaçla kullanılmaması.
“Menşe Đspat Belgesi” başlıklı bölüm hükümleri uyarınca bir menşe ispat belgesi
hazırlanmalı veya düzenlenmeli ve ithalatçı ülkenin gümrük idaresine normal şartlarda
ibraz edilmelidir. Serginin adı ve adresi bu belgede gösterilmelidir. Gerektiğinde, ürünlerin
sergilendikleri koşullara dair ek kanıtlayıcı belgeler istenebilir.
1. paragraf hükümleri, özel amaçla yabancı ürün satmak üzere kurulmuş işyeri veya
mağazalarda düzenlenmemiş olan, süresi zarfında eşyanın gümrük denetimi altında kaldığı
83
her türlü ticaret, sanayi, tarım ve el sanatları sergi, fuar veya benzeri umumi gösterilere
uygulanır.
iv) GERĐ ÖDEME VEYA MUAFĐYET
Protokol’ün dördüncü bölümünü oluşturan “Geri Ödeme veya Muafiyet”, yalnızca
“Gümrük Vergilerinde Geri Ödemenin veya Muafiyetin Yasaklanması” başlıklı 15.
maddeden oluşmaktadır.
15. madde hükümlerine göre, “Menşe Đspat Belgesi” başlıklı bölüm hükümleri
çerçevesinde menşe ispat belgesi düzenlenen veya hazırlanan;
ilgili ülke veya 3. ve 4.
maddede belirtilen diğer ülkelerden biri menşeli ürünlerin imalatında kullanılan menşeli
olmayan maddeler, ilgili ülkede her ne türde olursa olsun gümrük vergilerinin geri
ödenmesine veya bunlardan muafiyete tabi değildirler.
1. paragraftaki yasak, ilgili ülkede imalatta kullanılan maddelere uygulanabilen
gümrük vergisi veya eş etkili vergilerin, ürünlerin söz konusu maddelerden elde edilip ihraç
edildiği ve dahilde kullanım için alıkonmadığı hallerde, kısmen veya tamamen iadesi veya
muaf tutulması veya ödenmemesi yönündeki her türlü düzenlemeye, bu tür iade veya
ödemelerin fiilen veya açıkça geçerli olduğu durumlarda uygulanır.
Bir menşe ispat belgesi kapsamındaki ürünlerin ihracatçısı, menşeli olmayan maddeler
kullanılarak üretilen sözkonusu ürünlere geri ödeme sağlanmadığını ve bu maddelere
uygulanabilen tüm gümrük vergileri veya eş etkili vergilerin fiilen ödendiğini ispat eden tüm
uygun belgeleri gümrük yetkililerinin talebi üzerine herhangi bir zamanda ibraz etmeye hazır
olmalıdır.
84
1. ila 3. paragraf hükümleri, 8. maddenin 2. paragrafında belirtilen ambalajlara, 9.
maddede belirtilen aksesuar, yedek parça ve aksama ve 10. maddede belirtilen set halindeki
ürünler açısından da, menşeli olmamaları halinde uygulanır.
1. ila 4. paragraf hükümleri, yalnızca Anlaşma’nın uygulandığı türden maddelere
uygulanır. Ayrıca bu hükümler, Anlaşma hükümleri uyarınca ihracatta uygulanabilen tarım
ürünleri için ihracat iadesi sisteminin işlemesine engel teşkil etmezler.
v) MEŞE ĐSPAT BELGESĐ
Protokol’ün beşinci bölümünü oluşturan “Menşe Đspat Belgesi”, 16 ila 30.
maddelerde düzenlenmiş olup, Protokol’ün en geniş kesimini oluşturmaktadır. Bu bölümde,
sistemin işlemesini sağlayan menşe ispat belgelerine ilişkin ayrıntılı düzenlemeler
yeralmaktadır:
“Genel Koşullar” başlıklı 16. madde hükümlerine göre, bir taraf ülke menşeli
ürünler diğer taraf ülkeye ithal edilirken, aşağıdaki belgelerden birinin ibrazı üzerine
Anlaşma'dan yararlanabilirler:
(a) Bir örneği Ek III'te yer alan EUR.1 Dolaşım Sertifikası veya
(b) 21. maddenin 1. paragrafında belirtilen durumlarda, ihracatçı tarafından,
sözkonusu ürünleri teşhislerini mümkün kılmaya yeterli ayrıntıda tanımlayan
fatura, teslimat notu veya başka herhangi bir ticari belge üzerinde belirtilen,
bundan sonra "fatura beyanı" olarak atıfta bulunulacak olan bir beyan;
1. paragrafa rağmen, Protokol anlamındaki menşeli ürünler 26. maddede tanımlanan
durumlarda,
yukarıda
bahsedilen belgelerden birinin ibrazına
Anlaşma'dan yararlanırlar.
85
gerek olmaksızın
“EUR.1 Dolaşım Sertifikası’nın Düzenlenme Đşlemleri” başlıklı 17. maddeye göre
EUR.1 Dolaşım Sertifikası, ihracatçının veya ihracatçının sorumluluğunda yetkili
temsilcisinin yazılı müracaatına binaen, ihracatçı ülkenin gümrük idaresi tarafından
düzenlenir.
Bu amaçla, ihracatçı veya yetkili temsilcisi, örnekleri Ek III'te yer alan EUR.1
Dolaşım Sertifikası ve müracaat formunu doldurur. Bu formlar genellikle taraf ülkelerin
dillerinden birinde veya Đngilizce olarak39 ve ihracatçı ülkenin iç mevzuat hükümleri
çerçevesinde doldurulur. Eğer el yazısı kullanılırsa matbaa harfleriyle ve mürekkeple
doldurulur. Eşyanın tanımı, bu amaçla ayrılmış kutu içine boş satır bırakılmaksızın
yapılmalıdır. Eğer kutunun tamamı dolmaz ise, tanımın son satırının altına bir yatay çizgi
çekilerek, boş alan çapraz bir çizgi ile kapatılır.
EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenlenmesi için müracaatta bulunan ihracatçı, EUR.1
Dolaşım Sertifikası’nı verecek ihracatçı ülkenin gümrük idaresinin talep edebileceği,
sözkonusu eşyanın menşe statüsü ile Protokol’ün diğer koşullarının yerine getirilmiş
olduğunu tevsik eden tüm ilgili vesaiki herhangi bir zamanda ibraz etmeye hazırlıklı olur.
Sözkonusu ürünlerin, ilgili ülke veya Madde 3 ve 4’te belirtilen diğer ülkelerden
biri menşeli olduğunun kabulü ve Protokol’ün diğer koşullarını yerine getirmesi
durumunda, ilgili ülke gümrük idaresi tarafından bir EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenlenir.
EUR.1 Dolaşım Sertikalarını düzenleyen gümrük idareleri, ürünlerin menşe
statüsünün ve Protokol’ün diğer koşullarının yerine getirildiğinin kontrolü için gereken her
tedbiri alırlar. Bu amaçla, her türlü delil talebinde bulunma ve ihracatçının hesaplarında
denetleme yapma veya gerekli görülen başka herhangi bir kontrol hakkına sahiptirler. 2.
paragrafta atıfta bulunulan formların usulünce doldurulmasını da sağlarlar. Özellikle,
ürünün tanımı için ayrılmış bulunan boşluğun, her türlü sahte ilaveler yapılması imkanını
ortadan kaldırılacak şekilde doldurulmuş olduğunu kontrol ederler.
39
EUR.1 Dolaşım Belgesi, Protokol’de öngörülen başka bir dilde de düzenlenebilir.
86
EUR.1 Dolaşım Sertifikası’nın düzenlendiği tarih, sertifika üzerindeki 11 numaralı
kutuda gösterilir.
EUR.1 Dolaşım Sertifikası, gümrük idaresince düzenlenerek fiili ihracatın
gerçekleştiği veya kesinleştiği anda, ihracatçının kullanımına verilir.
“Sonradan Düzenlenen EUR.1 Dolaşım Sertifikası” başlıklı 18. madde
hükümlerine göre, 17. maddenin 7. paragrafı hükümlerine rağmen, aşağıdaki durumlarda,
EUR.1 Dolaşım Sertifikası istisnai olarak, ait olduğu eşyanın ihracatından sonra
düzenlenebilir:
(a) hatalar, istenmeyerek yapılan ihmaller veya özel durumlar nedeniyle, ihracat
esnasında düzenlenmemiş ise veya
(b) gümrük idareleri, bir EUR.1 Dolaşım Sertifikası’nın düzenlenmiş, ancak teknik
nedenlerle ithalatta kabul edilmemiş olduğu hususunda, tatmin edilirlerse.
1. paragrafın uygulanması açısından, ihracatçı, müracaatında EUR.1 Dolaşım
Sertifikası’nın ait olduğu ürünlerin ihracat yer ve tarihini ve talebinin gerekçelerini
belirtmek zorundadır.
Gümrük idareleri, ancak ihracatçının müracaatındaki bilgilerin mütekabil dosya ile
uyumlu
olduğunu
doğruladıktan
sonra,
sonradan
EUR.l
Dolaşım
Sertifikası
düzenleyebilirler.
Sonradan verilen EUR.1 Dolaşım Sertifikaları, Protokol’de belirtilen dillerden
birinde, “sonradan verildikleri” anlamına gelen ibarelerden birini taşımalıdır.
Bu ibare, EUR.l Dolaşım Sertifikası’nın "Gözlemler" kutusuna konulur.
87
“Đkinci 5üsha EUR. 1 Dolaşım Sertifikası Düzenlenmesi” başlıklı 19. maddeye
göre, EUR.1 Dolaşım Sertifikası’nın çalınması, kaybolması veya hasar görmesi halinde
ihracatçı, belgeyi düzenleyen gümrük idaresine, elindeki ihracat belgelerine dayanarak
ikinci bir nüsha tanzim etmesi için müracaat edebilir.
Bu şekilde düzenlenen ikinci nüsha, Protokol’de belirtilen dillerden birinde, “ikinci
nüsha” olduğu anlamına gelen ibarelerden birini taşımalıdır.
Bu ibare, EUR.l Dolaşım Sertifikası’nın "Gözlemler" kutusuna konulur.
Orijinal EUR.1 Dolaşım Sertifikası’nın veriliş tarihini taşıması gereken ikinci nüsha
bu tarihten itibaren hüküm ifade eder.
“Önceden Düzenlenmiş veya Hazırlanmış Bir Menşe Đspat Belgesine Đstinaden
EUR.1 Dolaşım Sertifikası Düzenlenmesi” başlıklı 20. madde hükümlerine göre, menşeli
ürünler ilgili ülkede bir gümrük idaresinin kontrolü altında iken, sözkonusu ürünlerin
tamamı veya bir bölümünü ilgili ülke içinde başka bir yere göndermek amacıyla, orijinal
menşe ispat belgesinin bir veya daha fazla EUR.1 Dolaşım Sertifikası ile değiştirilmesi
mümkündür. Değiştirilen EUR.l Dolaşım Sertifikası/Sertifikaları, ürünleri kontrolü altında
bulunduran gümrük idaresi tarafından düzenlenir.
“Muhasebesel Ayırım” başlıklı 20a nolu maddeye göre, aynı ve birbirleri yerine
geçebilen menşeli ve menşeli olmayan madde stoklarının ayrı tutulmasının önemli
maliyetler ve somut güçlükler doğurduğu hallerde, ilgililerin yazılı talebi üzerine gümrük
idaresi,
bu stokların
yönetiminde
“muhasebesel
ayırım” adı
verilen
yöntemin
kullanılmasına izin verebilir.
Bu yöntem, belirli bir referans dönemi için, elde edilen “menşeli” kabul edilebilecek
ürün sayısının, stoklar fiziksel ayırıma tabi tutulduğunda elde edilecek olanla aynı olmasını
sağlayabilmelidir.
Gümrük idaresi bu izni, gerekli görebileceği her türlü koşula bağlı olarak verebilir.
88
Bu yöntem, ürünlerin imal edildiği ülkede uygulanan genel muhasebe ilkelerine
göre uygulanır ve kaydı tutulur.
Bu kolaylaştırmadan yararlanan, menşeli kabul edilebilecek ürün miktarı için,
yerine göre menşe ispat belgesi düzenleyebilir veya kullanabilir. Gümrük idaresinin talebi
üzerine, yararlanan, stoklarının nasıl işletildiğine dair bir bildirge sunar.
Gümrük idaresi, iznin kullanımını izler ve, her ne suretle olursa olsun, yararlananın,
izni uygunsuz kullandığı veya Protokol’de belirlenen diğer herhangi bir koşulu yerine
getiremediği her durumda geri alabilir.
“Fatura Beyanında Bulunma Koşulları” başlıklı 21. madde hükümlerine göre, 16.
maddenin (1) (b) bendinde atıfta bulunulan fatura beyanı;
(a) 22. madde anlamında bir onaylanmış ihracatçı tarafından veya
(b) toplam kıymeti 6000 Euro’yu geçmeyen menşeli ürünler ihtiva eden ve bir veya
daha fazla paketten oluşan bir sevkiyat için, herhangi bir ihracatçı tarafından
hazırlanabilir.
Fatura beyanı, sözkonusu ürünlerin ilgili ülke veya 3. ve 4. maddede belirtilen diğer
ülkelerden biri menşeli olarak kabulü ve Protokol’ün diğer koşullarının sağlanması halinde
hazırlanabilir.
Fatura beyanında bulunan ihracatçı, ihracatçı ülkenin gümrük idaresinin talebi
üzerine, sözkonusu eşyanın menşe statüsü ile Protokol’ün diğer koşullarının yerine
getirilmiş olduğunu tevsik eden tüm ilgili vesaiki her an ibraz etmeye hazırlıklı olur.
89
Fatura beyanı, ihracatçı tarafından, metni Ek IV'te verilen ve aynı ekteki dillerden
birinde ihracatçı ülkenin iç mevzuat hükümleriyle uyumlu olarak fatura, teslimat notu veya
başka bir ticari belge üzerine daktilo edilmesi, damgalanması veya basılmasıyla hazırlanır.
Eğer beyan el yazısı ile yapılırsa, matbaa harfleriyle ve mürekkeple yazılır.
Fatura beyanı, ihracatçının kendi el yazısı ile atacağı orijinal imzasını ihtiva
etmelidir. Ancak, 22. madde anlamında onaylanmış ihracatçıdan, kendi adıyla hazırlanmış
herhangi bir fatura beyanının kendi el yazısıyla imzalanmış addedilerek tüm sorumluluğunu
üzerine aldığına dair yazılı bir taahhütnameyi ihracatçı ülkenin gümrük idaresine vermiş
olması koşuluyla, bu beyanı imzalama şartı aranmaz.
Bir fatura beyanı, ihracatçı tarafından ait olduğu ürünlerin ihracatı sırasında veya ait
olduğu ürünlerin ithalatından itibaren iki yıl içinde ithalatçı ülkede ibrazı koşuluyla,
ihracattan sonra hazırlanabilir.
“Onaylanmış Đhracatçı” başlıklı 22. maddeye göre, ihracatçı ülkenin gümrük
idaresi, Anlaşma kapsamındaki ürünlerin sık aralıklarla sevkiyatını yapmakta olan herhangi
bir
ihracatçıyı,
sözkonusu
ürünlerin
kıymetine
bakılmaksızın
fatura
beyanında
bulunabilmesi konusunda yetkili kılabilir. Böyle bir yetki talebinde bulunan ihracatçı,
ürünlerin menşe statüsü ile Protokol’ün diğer koşullarının yerine getirildiğini doğrulamak
üzere gümrük idarelerine tatmin edici her türlü gerekli garantiyi vermek mecburiyetindedir.
Gümrük idaresi, onaylanmış ihracatçı statüsünü, kendisinin uygun gördüğü
herhangi bir şarta bağlı olarak verebilir.
Gümrük idaresi, onaylanmış ihracatçıya, fatura beyanında yer almak üzere, bir
gümrük onay numarası verir.
Gümrük idaresi, onaylanmış ihracatçının bu yetki kullanımını takip eder.
90
Gümrük idaresi, vermiş olduğu yetkiyi herhangi bir anda geri alabilir. Onaylanmış
ihracatçı 1. paragrafta belirtilen garantiyi artık vermez, 2. paragrafta belirtilen şartları artık
yerine getirmez veya yetkiyi doğru olmayan bir şekilde kullanırsa, gümrük idaresi bu
tasarrufta bulunur.
Ülkemizde EUR.1 Dolaşım Belgeleri için henüz hiçbir ihracatçıya onaylanmış
ihracatçı yetkisi verilmemiş olmakla birlikte, sisteme dahil diğer ülkelerin yetkili
makamlarınca onaylanmış ihracatçı yetkisi verilmiş ilgili ülke ihracatçıları tarafından
düzenlenen fatura beyanları, makamlarımızca kabul edilmektedirler.
“Menşe Đspat Belgesinin Geçerliliği” başlıklı 23. madde hükümlerine göre, bir
menşe ispat belgesi, ihracatçı ülkede düzenleniş tarihinden itibaren dört ay süreyle geçerli
olur ve bu süre zarfında ithalatçı ülkenin gümrük idarelerine ibraz edilmek zorundadır.
1. paragrafta belirtilen son ibraz tarihinden sonra ithalatçı ülkenin gümrük idaresine
ibraz edilen menşe ispat belgeleri, bu belgelerin belirlenmiş son tarihe kadar ibraz
edilememesinin istisnai durumlardan kaynaklanması halinde tercihli muamele uygulanmak
üzere kabul edilebilir.
Diğer geç ibraz hallerinde ithalatçı ülkenin gümrük idaresi, ürünlerin belirtilen son
tarihten önce sunulmuş olması kaydıyla menşe ispat belgelerini kabul edebilir.
“Menşe Đspat Belgesinin Đbrazı” başlıklı 24. maddeye göre, menşe ispat belgeleri,
ithalatçı ülkedeki usullere uygun olarak bu ülkenin gümrük idaresine ibraz edilir. Anılan
idare, menşe ispat belgesinin çevirisini, ve ayrıca, ürünlerin Anlaşma'nın uygulanmasının
gerektirdiği
koşulları
sağladığına
ilişkin
ithalatçının
beyanı
ile
birlikte
ithalat
beyannamesini de talep edebilir.
“Parçalar Halinde Đthalat” başlıklı 25. madde hükümlerine göre, ithalatçının talebi
üzerine ve ithalatçı ülkenin gümrük idaresince belirlenen şartlara binaen, Armonize
91
Sistem'in 2(a) Genel Kuralı40 anlamındaki birleştirilmemiş veya monte edilmemiş halde
olan ve Armonize Sistem'in XVI ve XVII. bölümlerinde veya 7308 ve 9406
pozisyonlarında41 yer alan ürünlerin, parçalar halinde ithal edilmesi halinde, bu tür ürünler
için tek bir menşe ispat belgesi, ilk parçanın ithalatı sırasında gümrük idaresine ibraz edilir.
“Menşe Đspat Belgesinden Muafiyet” başlıklı 26. maddeye göre, gerçek kişilerden
gerçek kişilere küçük paketler halinde gönderilen veya yolcunun zati eşyasını oluşturan
ürünler, ticari amaçlarla ithal edilmemişlerse ve Protokol’ün şartlarına uydukları beyan
edilirse ve böyle bir beyanın doğruluğundan şüphe edilmiyorsa, menşe ispat belgesinin
ibrazına gerek olmaksızın menşeli olarak kabul edilirler. Posta ile gönderilen ürünler için
bu beyan, CN22/CN23 gümrük beyannamesi üzerinde veya bu belgeye eklenen bir kağıt
üzerinde yapılabilir.
Arızî olarak yapılan ve yalnızca alıcıların veya yolcuların veya bunların ailesinin
kişisel kullanımına yönelik ürünlerin ithalatı, ürünlerin cinsinden ve miktarından ticari
amaç güdülmediği aşikarsa, ticari amaçlı ithalat olarak kabul edilmez.
Ayrıca, ürünlerin toplam kıymeti küçük paketler için 500 Euro’yu veya yolcunun
zati eşyasını oluşturan ürünler için 1200 Euro’yu aşamaz.
“Destekleyici Belgeler” başlıklı 27. madde hükümlerine göre, 17. ve 21.
maddelerin 3. paragraflarında belirtilen, bir EUR.l Dolaşım Sertifikası veya fatura beyanı
kapsamındaki ürünlerin ilgili ülke veya 3. ve 4. madedede belirtilen diğer ülkelerden biri
menşeli olduğunu ve Protokol'ün diğer koşullarını yerine getirdiğini tevsik etmek amacıyla
kullanılan belgeler, bunların yanında aşağıda belirtilenleri de içerebilir:
40
“Tarife Cetveli’nin belirli bir pozisyonunda bir eşyaya yapılan herhangi bir atıf, imali bitirilmemiş veya
aksamı tamamlanmamış eşyanın, ithal anında, imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşyanın ayırt edici
niteliğini içermesi şartıyla, bu eşyanın imali bitirilmemiş veya aksamı tamamlanmamış olanlarını da kapsar.
Böyle bir atıf, imali bitirilmiş veya aksamı tamamlanmış eşya ile, yukarıdaki hükme göre böyle sayılan
eşyanın sökülerek veya monte edilmeden getirilmiş olanlarını da içine alır.” 29 Aralık 2002 tarihli ve 24978
sayılı Resmi Gazete, s. 18.
41
Makineler ve mekanik cihazlar, nakil vasıtaları, demir veya çelikten eşya, prefabrik yapılar. 29 Aralık 2002
tarihli ve 24978 sayılı Resmi Gazete, s. 15-16.
92
(a) ihracatçı
veya
tedarikçi
tarafından,
sözkonusu
eşyanın
gerçekleştirilen işlemleri
belgeleyici
nitelikte, örneğin
elde
edilmesi
hesaplarında veya
için
iç
muhasebesinde yer alan doğrudan deliller;
(b) Đlgili ülkede düzenlenmiş veya hazırlanmış, imalatta kullanılan maddelerin menşe
statüsünü tevsik eden, iç mevzuat uyarınca kullanılan belgeler;
(c) Đlgili ülkede düzenlenmiş veya hazırlanmış, ilgili ülkede maddeler üzerinde yapılan
işçilik veya işlemi tevsik eden, iç mevzuat uyarınca kullanılan belgeler;
(d) Đlgili ülkede Protokol uyarınca veya 3. ve 4. maddede belirtilen ülkelerden birinde
Protokol'deki kurallarla aynı menşe kurallarına göre düzenlenmiş veya hazırlanmış
olan, kullanılmış maddelerin menşe statüsünü tevsik eden EUR.l Dolaşım Sertifikaları
veya fatura beyanları.
“Menşe Đspat Belgeleri ile Destekleyici Belgelerin Muhafazası” başlıklı 28.
maddeye göre, EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenlenmesi için müracaatta bulunan ihracatçı,
17. maddenin 3. paragrafında belirtilen vesaiki en az üç yıl muhafaza eder.
Fatura beyanında bulunan ihracatçı, beyanın bir nüshasını ve 21. maddenin 3.
paragrafında belirtilen vesaiki en az üç yıl muhafaza eder.
Đhracatçı ülkenin EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenleyen gümrük idaresi, 17.
maddenin 2. paragrafında belirtilen müracaat formunu en az üç yıl muhafaza eder.
Đthalatçı ülkenin gümrük idaresi, kendisine ibraz edilen EUR.l Dolaşım Sertifikaları
ve fatura beyanlarını en az üç yıl muhafaza eder.
“Farklılıklar ve Şekli Hatalar” başlıklı 29. madde hükümlerine göre, menşe ispat
belgesi üzerindeki ibareler ile ürünlerin ithalat işlemlerini yerine getirmek amacıyla gümrük
idarelerine ibraz edilen belgeler üzerindeki ibareler arasında bulunabilecek küçük
93
tutarsızlıklar, sunulan ürünlere karşılık geldiğinin usulünce tespit edilmesi kaydıyla, menşe
ispat belgesini kendiliğinden geçersiz kılmaz.
Menşe ispat belgesi üzerindeki ifadelerin doğruluğu üzerinde şüphe yaratması
sözkonusu olmayan, daktilo hatası gibi bariz şekli hatalar, menşe ispat belgesinin
reddedilmesini gerektirmez.
“Euro Cinsinden Đfade Edilen Tutarlar” başlıklı 30. madde hükümlerine göre, 21.
maddenin 1. paragrafının (b) bendi ile 26. maddenin 3. paragrafı hükümlerinin uygulanması
için, eşyanın Euro dışında bir para birimi üzerinden faturalandırıldığı durumlarda, ilgili
ülkenin ve 3. ve 4. maddede adı geçen diğer ülkelerin ulusal para birimleri cinsinden ifade
edilen ve Euro tutarına eşit tutarlar, ilgili ülkelerin her biri tarafından yıllık olarak
sabitlenir.
Bir sevkiyat, ilgili ülke tarafında sabitlenen tutara göre, faturanın düzenlendiği para
birimine atıf yapılmak suretiyle, 21. maddenin 1. paragrafının (b) bendi ile 26. maddenin 3.
paragrafı hükümlerinden yararlanır.
Belirli bir ulusal para biriminde kullanılacak tutarlar, Ekim ayının ilk iş günü
kurundan ifade edilen Euro cinsinden tutarlara eşit olur ve bir sonraki yılın 1 Ocak
gününden itibaren uygulanır. Taraf ülkeler, ilgili tutarları birbirlerine bildirirler.
Bir ülke, Euro cinsinden ifade edilen bir tutarın kendi ulusal para birimine
çevrilmesinin sonucunda ortaya çıkan tutarda, aşağı veya yukarı doğru yuvarlama yapabilir.
Yuvarlanan tutarlar, çevirme işlemi sonucunda ortaya çıkan tutarın yüzde 5’inden farklı
olamaz. Bir ülke, 3. paragrafta öngörülen yıllık ayarlama zamanında yapılan çevirme
işlemi, ulusal birim cinsinden eşdeğerinin yuvarlama yapılmaksızın yüzde 15’inden daha
düşük bir artışla sonuçlanıyorsa, Euro cinsinden ifade edilen tutarın eşdeğeri ulusal para
karşılığını, değiştirmeden koruyabilir. Çevirme işlemi ulusal para eşdeğerinde bir düşüşle
sonuçlanıyorsa, bu eşdeğer değiştirilmeden korunabilir.
94
Euro cinsinden ifade edilen tutarlar, ilgili ülkenin talebi üzerine Ortak Komite
tarafından gözden geçirilir. Gözden geçirme sırasında Ortak Komite, belirtilen limitlerin
gerçekteki etkilerinin korunmasının istenilip istenilmediğini değerlendirir. Bu amaçla, Euro
cinsinden ifade edilen tutarları değiştirmeye karar verebilir.
vi) ĐDARĐ ĐŞBĐRLĐĞĐ DÜZELEMELERĐ
Protokol’ün altıncı bölümünü oluşturan “Đdari Đşbirliği Düzenlemeleri”, 31 ila 35.
maddelerde düzenlenmiş olup, sistemin doğru bir şekilde işlemesini sağlamak üzere,
önemli bir ayağını oluşturan idari işbirliğine dair düzenlemeleri içermektedir:
“Karşılıklı Yardım” başlıklı 31. maddeye göre, taraf ülkelerin gümrük idareleri
birbirlerine, kendi gümrük idarelerinde EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenlenmesinde
kullanılan mühürlerin örnek baskılarını ve EUR.1 Dolaşım Sertifikaları’nın ve fatura
beyanlarının sonradan kontrolünden sorumlu gümrük idarelerinin adreslerini sağlarlar.
Protokol’ün düzgün uygulanmasını teminen, taraf ülkeler, yetkili gümrük idareleri
vasıtasıyla,
birbirlerine
EUR.l
Dolaşım
Sertifikaları
veya
fatura
beyanlarının
geçerliliklerinin ve bu vesaikte yer alan bilgilerin doğruluğunun kontrolünde yardımcı
olurlar.
“Menşe Đspat Belgelerinin Kontrolü” başlıklı 32. madde hükümlerine göre, menşe
ispat belgelerinin sonradan kontrolü, sondaj usulü ile veya ithalatçı ülke gümrük idaresinin
bu belgelerin geçerliliğine, sözkonusu ürünlerin menşe statüsüne veya Protokol’ün diğer
koşullarının yerine getirilişine ilişkin makul şüphesi olduğu her an yapılır.
1. paragraf hükümlerini yerine getirmek amacıyla, ithalatçı ülkenin gümrük idaresi,
EUR.1 Dolaşım Sertifikası ve fatura ile, eğer ibraz edilmiş ise fatura beyanını, yahut bu
vesaikin birer kopyasını, gerektiğinde araştırmanın gerekçelerini de belirterek ihracatçı
95
ülkenin gümrük idaresine geri gönderir. Menşe ispat belgesinde yer alan bilgilerin doğru
olmadığı kanaatini uyandıran elde edilmiş tüm belge ve bilgi, kontrol talebini desteklemek
üzere gönderilir.
Kontrol, ihracatçı ülkenin gümrük idaresi tarafından yapılır. Bu amaçla, ihracatçı
ülkenin gümrük idaresi, her türlü delil talep etme ve ihracatçının hesaplarını denetleme
veya gerekli gördüğü diğer kontrolleri yapabilme yetkisine sahip olur.
Eğer ithalatçı ülkenin gümrük idaresi, kontrol sonucunun beklenmesi süresinde
sözkonusu ürünlere tercihli muamele tanınmasını askıya almaya karar verirse, ürünlerin
takdir edilen ihtiyati tedbirlere bağlı olarak serbest bırakılmasını ithalatçıya önerir.
Kontrol talebinde bulunan gümrük idaresi, bu kontrolün sonuçlarından mümkün
olan en kısa zamanda haberdar edilir. Bu sonuçlar, belgelerin gerçek olup olmadığını,
sözkonusu ürünlerin ilgili ülke veya 3. ve 4. maddede belirtilen ülkelerden biri menşeli
olarak kabul edilip edilemeyeceğini ve Protokol’ün diğer koşullarına uyup uymadıklarını
açıkça belirtmelidir.
Makul şüphe olması halinde, kontrol talebine on ay içinde cevap alınamaz veya
cevap sözkonusu belgenin gerçekliğinin veya ürünlerin gerçek menşeinin tespitine imkan
verecek ölçüde yeterli bilgi içermiyorsa, talepte bulunan gümrük idaresi, istisnai durumlar
haricinde, tercih tanınmasını reddeder.
“Anlaşmazlıkların Çözümü” başlıklı 33. maddeye göre, 32. maddedeki kontrol
usulleriyle ilgili olarak, kontrol talebinde bulunan gümrük idaresi ile bu kontrolün
yapılmasından sorumlu gümrük idaresi arasında çözümlenemeyen bir anlaşmazlığın veya
Protokol’ün yorumlanmasına ilişkin bir soru hasıl olması halinde, gümrük idareleri durumu
Ortak Komite'ye arz eder.
Đthalatçı ile, ithalatçı ülkenin gümrük idaresi arasında çıkabilecek her türlü
anlaşmazlık, adı geçen ülkenin mevzuatı çerçevesinde çözülür.
96
“Cezalar” başlıklı 34. madde hükümlerine göre, ürünler için tercihli muamele
hakkı elde etmek amacıyla, yanlış bilgi içeren bir belgeyi hazırlayan veya hazırlattıran
şahıslara ceza uygulanır.
“Serbest Bölgeler” başlıklı 35. maddeye göre, taraf ülkeler, nakliye esnasında,
kendi ülkelerinde bulunan bir serbest bölgeyi kullanan, bir menşe ispat belgesi kapsamında
ticarete konu ürünlerin başka ürünlerle değiştirilmelerini veya bozulmalarını önleyici
normal işlemler dışındaki herhangi bir işleme tabi tutulmamalarının temini konusundaki
bütün tedbirleri alırlar.
1. paragraf hükümlerine istisna olarak, ilgili ülke menşeli ürünler bir menşe ispat
belgesi kapsamında bir serbest bölgeye ithal olunur ve bir işleme veya muameleden
geçirilirse, ilgili idare, uygulanan işlem veya muamelenin Protokol hükümlerine uygun
olması koşuluyla, ihracatçının talebi üzerine yeni bir EUR.1 Dolaşım Sertifikası düzenler.
vii) SO HÜKÜMLER
Protokol’ün yedinci bölümünü oluşturan “Son Hükümler”, protokolden protokole
farklılık göstermekle birlikte aşağıda belirtilen maddelerden veya bu maddelerin bir
kısmından oluşmaktadır:
“Gümrük ve Menşe Konuları Alt Komitesi” başlıklı maddeye göre, Ortak
Komite’ye bağlı, görevlerinin ifasında yardımcı olmak ve uzmanlar arasında işleyen
devamlı bir bilgi ve danışma sağlamak için gümrük ve menşe konularında bir Alt Komite
oluşturulur.
Bu Alt Komite, her iki ülkenin gümrük ve menşe konularıyla ilgili hususlardan
sorumlu uzmanlarından oluşur.
97
“Protokol’de Yapılacak Değişiklikler” başlıklı maddeye göre, Ortak Komite,
Protokol hükümlerinde değişiklik yapmaya karar verebilir.
“Ekler” başlıklı maddeye göre, Protokol’ün ekleri onun ayrılmaz bir parçasını
oluşturur.
“Protokol’ün Uygulanması” başlıklı maddeye göre, taraf ülkeler, Protokol’ün
uygulanması amacıyla gerekli olan her türlü adımı atarlar.
D) TÜRKĐYE’DE PAMK SĐSTEMĐ’E ĐLĐŞKĐ YASAL DÜZELEMELER
1) Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik
Türkiye, AB’yle mevcut Gümrük Birliği düzenlemesinin yanı sıra, PAMK
Sistemi’nde yeralan ODAÜ’nün büyük bir kısmıyla STA’larını tamamlamasının ardından
(Polonya, Slovenya ve Letonya STA’ları 2000 yılında yürürlüğe girmiştir), 1 Ocak 1999
tarihi itibariyle sisteme dahil edilmiştir.
Bu çerçevede, PAMK Sistemi’ne ilişkin hükümlerin Türk iç mevzuatına aktarılması
gereksinim doğmuştur. Sisteme ilişkin olarak Gümrük Müsteşarlığı tarafından “Eşyanın
Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik”42 hazırlananmıştır. Sözkonusu
Yönetmelik’le, yukarıda ayrıntılarıyla açıklanan Menşe Protokolü hükümleri, uygulamada
kolaylık sağlayacağı düşünülen bazı eklemelerle birlikte iç hukuka aktarılmıştır.
PAMK Sistemi çerçevesinde 2000, 2001 ve 2002 yıllarında gerçekleştirilen
değişiklikler Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğe düzenli olarak
42
21 Şubat 1999 tarihli ve 23618 sayılı Resmi Gazete.
98
yansıtılmıştır. PAMK Sistemi kapsamında 2002 yılında gerçekleştirilen değişiklikler,
sistemde günümüzde kadar yapılmış tüm değişiklikleri kapsayan konsolide bir metnin
ortaya konması şeklinde olup, Ek II’de AS çerçevesinde gerçekleştirilen değişiklikler
haricinde önemli bir değişiklik getirmemektedir.
Bu bağlamda, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik ile anılan
Yönetmeliği günümüze kadar değiştiren tüm yönetmeliklerin tek bir metinde toplanması
gereksinimi ortaya çıkmış olup, bu amaç doğrultusunda yine Gümrük Müsteşarlığı’nca
Romanya, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti açısından eski Yönetmeliği yürürlükten kaldıran
“Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik”43 (Konsolide Yönetmelik)
hazırlanmıştır. Ayrıca, Bulgaristan’ı Konsolide Yönetmeliğe dahil eden “Eşyanın Tercihli
Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik’te Değişiklik Yapan Yönetmelik”44 de yürürlüğe
girmiştir. PAMK Sistemi’ne dahil diğer ülkeler de, 2002 yılı değişikliklerine ilişkin Ortak
Komite Kararlarının yürürlüğe girmesinin ardından, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti
Hakkında Yönetmelik’te Değişiklik Yapan
Yönetmelikler aracılığıyla
Konsolide
Yönetmeliğe dahil edileceklerdir.
2) Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli
Menşe Statüsünün Kanıtlanmasına Dair Yönetmelik
“Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli Menşe
Statüsünün Kanıtlanmasına Dair Yönetmelik”45, Türkiye veya AT’de serbest dolaşımda
bulunan eşyanın, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin 4.
maddesinde belirtilen PAMK Sistemi’ne dahil diğer ülkelerden birine, tercihli rejimden
yararlanmak üzere ihraç edilebilmesi için düzenlenecek olan ve ilgili menşe kurallarının
sağlandığını gösteren tedarikçi beyanına ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir.
43
28 Mayıs 2003 tarihli ve 25121 sayılı Resmi Gazete.
45
18 Eylül 1999 tarihli ve 23820 sayılı Resmi Gazete.
44
99
Daha önce de belirtildiği gibi, Türkiye ile AB arasında malların tercihli ticareti,
Gümrük Birliği nedeniyle, serbest dolaşım esasına dayanmaktadır. Menşe esasına dayanan
PAMK Sistemi çerçevesinde oluşturulan çapraz kümülasyon mekanizmasının, Türkiye ile
AB arasındaki ticarette nasıl uygulanacağı yönündeki sorunlara bu Yönetmelik’le açıklık
getirilmiştir.46
3) PAMK Tebliğleri
1999 yılında Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olmasının ve Eşyanın Tercihli
Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin yayımlanmasının ardından, yeni düzenlemeler
getiren sistemin mükelleflere ve ilgili kamu görevlilerine daha açıklayıcı bir şekilde
anlatılabilmesi amacıyla Gümrük Müsteşarlığı tarafından bir dizi tebliğ yayımlanmıştır:
a) Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Katılımı Hakkında Gümrük Genel
Tebliği (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra o:1)
Türkiye’nin
PAMK
Sistemi’ne
Katılımı
Hakkında
Gümrük
Genel
Tebliği’nin47 (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:1) 1. maddesine göre, tebliğin amacı,
1997 yılından itibaren kademeli olarak AT, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti,
Slovakya, Romanya, Bulgaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovenya ve EFTA
ülkelerini kapsayan ve "PAMK Sistemi" olarak adlandırılan ticaret sistemine 1 Ocak 1999
tarihi itibariyle Türkiye'nin de dahil olması üzerine, sistemin Türkiye'de işlemesini
sağlayan, 21 Şubat 1999 tarihli ve 23618 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Eşyanın
Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik"in genel ilke ve esaslarına açıklık
getirmektir.
46
47
Soysanlı, op. cit., s. 144.
100
2. maddeye göre, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin 4.
maddesinin (f) bendi uyarınca menşe kümülasyonu uygulaması, Yönetmeliğin 1. maddesi
kapsamında Estonya veya Macaristan menşeli eşya için 1 Ocak 1999 tarihi itibariyle
hüküm ifade etmek üzere başlamıştır.
Tebliğin 1. maddesinde PAMK sistemine dahil olarak belirtilen diğer ülkelerin her
biri ile Türkiye arasında varılacak mutabakat ve gerekli hukuksal işlemlerin
tamamlanmasından sonra, Yönetmeliğin 1. maddesine ilgili ülkenin ilave edilmesiyle ve
Yönetmelik'te yapılacak değişikliklerle anılan ülke de sistem kapsamına alınmış olur.
Böylece kapsama alınan ülke menşeli eşyaya da, anılan Yönetmeliğin menşe kümülasyonu
hakkındaki hükümleri uygulanır.
3. maddeye göre, PAMK sistemi Türkiye'de, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti
Hakkında Yönetmelik hükümleri doğrultusunda işler.
Buna göre, PAMK sistemine dahil ülkeler menşeli girdiler kullanılarak üretilmiş bir
eşya Yönetmeliğin 4. maddesi ve ilgili diğer hükümlerine uygun olması kaydıyla, herhangi
bir PAMK sistemi ülkesine ithal edilirken tercihli rejimden yararlanır. PAMK sistemi
ülkeler menşeli olan ve kullanılan girdilerin, Yönetmeliğin 7. maddesinde belirtilen yetersiz
işçilik ve işlemlerin ötesinde bir işleme tabi tutulmaları yeterli olup, bunların Yönetmeliğin
6. maddesinde belirtilen yeterli işçilik ve işlemden geçmiş olmaları şart değildir. Yeterli
işçilik ve işlem görme koşulları, sadece PAMK sistemi dışında bulunan ülkeler menşeli
girdiler için şarttır.
PAMK sistemine dahil olmayan ülkeler menşeli girdiler kullanılarak üretilen eşya
da Yönetmeliğin 6. maddesinde belirtildiği şekilde yeterli işçilik veya işlemden geçmiş
olması ve ilgili diğer hükümlere uygun olması kaydıyla, PAMK sistemi ülkelerine ithal
edilirken tercihli rejimden yararlanır.
Örneğin, bir Türk üreticisinin, Macaristan ve Estonya menşeli girdiler kullanarak
ürettiği bir eşyanın Macaristan'a ihraç edilmesi sırasında, çıkış gümrük idaresince eşya
menşei tespit edilirken, Yönetmelik hükümlerinin sağlanmış olması kaydıyla, eşya
bileşimindeki Macaristan ve Estonya menşeli girdiler yetersiz işçilik veya işlemler ötesinde
101
bir işçilik veya işleme tabi tutulmuşlarsa, eşya Türk menşeli sayılır. Macaristan'a ithalatında
da tercihli rejimden yararlandırılır.
Türkiye'de gerçekleştirilen işçilik ve işlem, Yönetmeliğin 7. maddesi kapsamındaki
yetersiz işlemlerden ise, eşyanın Türk menşeini kazanması için, Türkiye'de gerçekleştirilen
katma değerin Estonya ve Macaristan menşeli girdilerin kıymetini aşması gerekir. Aksi
takdirde, kıymeti yüksek olan girdinin menşei, eşya menşeini de belirler ve menşe ispat
belgesi buna göre düzenlenir.
Bir başka örnek olarak, bir PAMK sistemi ülkesine ihraç edilmek üzere Türkiye,
Macaristan, Estonya ve Japonya menşeli girdilerin Türkiye'de birleştirilmesiyle buzdolabı
(AS pozisyonu 84.18) üretildiğinde, Macaristan ve Estonya menşeli girdiler, Yönetmeliğin
4. ve 7. maddelerine uygun olmak kaydıyla, Türk menşeli kabul edilir ve buzdolabının
ihraç işlemleri sırasında ilgili Oda ve Türk gümrük idaresi tarafından menşe tespit edilirken
bu girdilerin kıymeti ve Türkiye'de yaratılan katma değer toplanıp birlikte hesaba alınır;
diğer bir ifade ile kümüle edilir. Buna göre, Yönetmeliğin II sayılı ekinin 84.18
pozisyonunda yer alan ürün için öngörüldüğü menşe kurallarından 4. sütun kuralı (ki 3
üncü veya varsa 4 üncü sütun kuralının uygulanması ihracatçının tercihine bağlıdır)
uygulanırken, sadece Japon menşeli girdilerin kıymetinin buzdolabının fabrika çıkış
fiyatının %25'ini geçmemesi gerekir. Bu koşulu sağlayan buzdolabı için Türkiye'de
düzenlenen menşe ispat belgesi, PAMK sistemine dahil ülkelerde tercihli rejim
uygulamalarına esas tutulur.
PAMK sistemi ülkelerinden biri, örneğin Estonya menşeli bir eşya, Türkiye'de
hiçbir işlem veya işçiliğe tabi tutulmaksızın veya sadece yetersiz işlem veya işçiliğe tabi
tutulduktan sonra, bir diğer PAMK sistemi ülkesine, örneğin Macaristan'a ihraç edilirken,
Estonya menşeini korur ve menşe ispat belgesinde eşyanın menşei Estonya olarak belirtilir.
4. maddeye göre, bir eşyanın, PAMK sisteminin genel kurallarını ve eşyaya özgü
tercihli menşe kuralını sağladığı, ihracatçı ülke gümrük idaresince düzenlenmiş EUR.1
Dolaşım Sertifikasının veya ihracatçı tarafından hazırlanmış fatura beyanının, sisteme dahil
ithalatçı ülkenin gümrük idaresine ibraz edilmesiyle kanıtlanır.
102
PAMK kuralları gereğince, sisteme dahil bir ülkenin gümrük idaresi eşyanın
sisteme dahil başka bir ülke menşeli olduğunu gösteren EUR.1 Dolaşım Sertifikasını vize
edebilir. Bir ihracatçı da benzer şekilde bir fatura beyanında bulunabilir. Bu nedenle,
gümrük idarelerince eşyanın ithal işlemleri, PAMK kurallarının yerine getirildiğini
gösteren bu menşe ispat belgeleri üzerinde gösterilen menşe ülke esas alınarak yapılır.
5. maddeye göre ise, Türkiye'nin AT’yle karşılıklı ticaretinde PAMK Sistemi
hükümlerinin uygulanması, diğer bir deyimle, bu kapsamdaki ticarette AT ve Türk menşeli
girdilerin menşe tespiti amacıyla kümüle edilebilmelerini sağlayacak düzenleme veya
mevzuat
değişiklikleri,
tamamlanmalarını
müteakip
Gümrük
Müsteşarlığı'nca
duyurulacaktır.
b) PAMK Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel Tebliği (Avrupa
Menşe Kümülasyonu) (Sıra o:2)
PAMK Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel Tebliği’nin48 (Avrupa
Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:2) 1. maddesine göre, tebliğ, ülkemizin PAMK Sistemi
çerçevesinde Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin daha etkin bir
şekilde
uygulanmasını
sağlamak
ve
uygulamaya
açıklık
getirmek
amacıyla
düzenlenmektedir.
“Fabrika çıkış fiyatı” başlıklı 2. maddesine göre, eşyanın fabrika çıkış fiyatı;
a) Eşyanın imalatında kullanılan tüm girdilerin kıymetini,
b) Girdi maliyetleri ve diğer masraflar dahil, imalatçı tarafından fiili olarak
yüklenilen tüm maliyetleri
48
103
kapsar.
Buna göre örneğin, fikri mülkiyet hakkı sahibinin ikamet yeri veya merkezinin
üretim
yapılan ülkede olup olmadığına bakılmaksızın, bir fikri mülkiyet hakkı taşıyan kayıt
yapılmış video kasetler, plaklar, diskler, bilgi işlem gereçleri ve buna benzer diğer ürünlerin
fabrika çıkış fiyatı, söz konusu eşyanın imalatını sağlamak amacıyla kullanılan fikri
mülkiyet hakları için imalatçı tarafından yüklenilen tüm maliyetleri içerir.
Peşin ödeme indirimi veya büyük miktarlar için indirim gibi fiyat indirimleri
dikkate alınmaz.
“Kümülasyon” başlıklı 3. maddesine göre, genel olarak, bir nihai ürünün menşei,
işleme faaliyetinin yetersiz işçilik ve işlemin ötesinde olması şartıyla yapılan, "en son
işçilik veya işlem" ile belirlenmektedir.
Nihai imalatın yapıldığı ülkede, bir veya birden çok ülke menşeli maddeler, asgari
işlemin ötesinde işçilik veya işleme tabi tutulmamışlarsa, nihai ürünün menşei ona en
yüksek kıymet katkısında bulunan ülke göz önüne alınarak belirlenir. Bu amaçla, nihai
imalatın yapıldığı ülkede yaratılan katma değer, diğer ülkeler menşeli maddelerin her
birinin kıymeti ile mukayese edilir.
Đhraç ülkesinde herhangi bir işcilik veya işleme tabi tutulmayan maddeler veya
ürünler, Yönetmelik kapsamındaki ülkelerden birine ihraç edilmeleri halinde menşelerini
muhafaza ederler.
Aşağıda menşe tespiti hakkında bazı örnekler verilmiştir:
Örnek 1- "Gerçekleştirilen en son işçilik veya işlem" esnasına göre menşe tespiti:
Taranmamış veya kardelenmemiş kuzu yününden elde edilen Türk menşeli kumaş
104
(51.12 pozisyonu) Çek Cumhuriyeti'ne ithal edilmiştir. Suni veya sentetik liflerden
mamul astar (55.13 pozisyonu) ise Macar menşelidir.
Bu maddeler kullanılarak, Çek Cumhuriyeti'nde takım elbiseler (62.03 pozisyonu)
imal edilmiştir.
Son işçilik veya işlem Çek Cumhuriyeti'nde gerçekleştirilmiştir. Takım imalatına
ilişkin işçilik ve işlemler, yetersiz işçilik veya işlemlerin ötesindedir. Bu nedenle, takımlar
Çek menşeini kazanmıştır.
Örnek 2- En son işcilik veya işlemlerin, asgari işlemlerin ötesine geçmediği durumlarda
menşe tespiti; "imalatta kullanılan en yüksek kıymete sahip madde" esası:
Bir takım elbisenin iki ülke menşeli farklı parçaları, Slovakya'da ambalajlanmıştır.
Romanya menşeli pantolon ve eteğin kıymeti 180 Ecu'dür49. Türk menşeli ceketin kıymeti
ise 100 Ecu'dür. Slovakya'da yapılan asgari işlemin (ambalajlama) maliyeti 2 Ecu'dür.
Ambalajlama işlemini gerçekleştiren imalatçı, Ukrayna'dan gelen 0,5 Ecu kıymetindeki
plastik torbaları kullanmıştır. Nihai ürünün fabrika çıkış fiyatı ise 330 Ecu'dür.
Slovakya'da gerçekleştirilen işlem, asgari işlemlerden olduğundan, menşe tespitinde
Slovakya'da yaratılan katma değer, kullanılan diğer maddelerin gümrük kıymetleriyle
karşılaştırılmalıdır. Slovakya'da yaratılan katma değer (işlem için 2 Ecu ve plastik torba
için 0,5 Ecu dahil) = 330 Ecu (fabrika çıkış fiyatı) - (eksi) 280 (180+100) Ecu = 50 Ecu.
Romanya menşeli ürünlerin kıymetinin (180 Ecu), Slovakya'da yaratılan katma değerden
(50 Ecu) ve kullanılan diğer (burada Türk) menşeli maddelerin kıymetlerinden (100 Ecu)
daha yüksek oluşu nedeniyle, nihai ürün Romanya menşelidir.
Örnek 3- "Herhangi bir işçilik veya işleme tabi tutulmaksızın ihraç edilen ürünler"de
menşe tespiti:
49
Sözkonusu Tebliğ’in yayımlandığı tarihte, AT para birimi Euro’nun adı Ecu idi.
105
Türk menşeli bir halı, Slovakya'ya ihraç edilmiş ve işcilik veya işleme tabi
tutulmaksızın iki yıl sonra Estonya'ya ithal edilmiştir. Bu durumda halının Estonya'ya
ithalatında menşei değişmez ve Türk menşeini muhafaza eder.
“Setler” başlıklı 4. maddesine göre, Armonize Sistem'in 3 sayılı Genel Kuralında
tanımlanan setler, kendisini meydana getiren tüm ürünlerin aynı ülke menşeli olması
halinde, o ülke menşeli olarak addedilir. Ancak set menşeli ve menşeli olmayan ürünlerden
oluştuğu takdirde, menşeli olmayan ürünlerin kıymetinin setin fabrika çıkış fiyatının
%15'ini geçmemesi koşuluyla, set bir bütün olarak o ülke menşeli kabul edilir.
Bu kuralın uygulanmasında, seti oluşturan ve menşeli olmayan bir ürünün
kıymetinin, setin fabrika çıkış fiyatının %15'ini geçmesi halinde, setin Armonize Sistem'in
3 sayılı genel Kuralı'na göre sınıflandırılmasına bakılmaksızın, ürünün kendisinin
sınıflandırıldığı pozisyondaki menşe kurallarını ayrı olarak karşılaması gereklidir.
Ancak, %15'lik tolerans kuralı setin sınıflandırmada esas alınan ürünü için
uygulansa dahi, anılan setin Armonize Sistem'in Genel Yorum Kurallarına göre bir set
olarak sınıflandırılmasına engel teşkil etmez.
Örnek- Bir adet elektrikli saç kıvırma maşası (85.10 pozisyonu), bir adet saç tarağı (96.15
pozisyonu), bir adet makas (82.13 pozisyonu), bir adet fırça (96.03 pozisyonu) ve tekstil
maddesinden yapılmış bir adet havlu (63.02 pozisyonu), plastik ambalaj içine konularak set
halinde perakende satışa sunulmaya hazır hale getirilmiştir.
Yukarıda belirtilen açıklamalar gereğince seti oluşturan tüm ürünlerin menşeli
olması halinde, set o ülke menşeli kabul edilir. Örnek verilen set, menşeli ve menşeli
olmayan ürünlerden oluşmakta ise, bu durumda menşeli olmayan ürünlerin kıymetinin,
setin fabrika çıkış fiyatının % 15'ini geçmemesi koşuluyla, set bir bütün olarak yine o ülke
menşeli kabul edilir. Setin sınıflandırılması Armonize Sistem'in 3 sayılı genel yorum kuralı
gereğince yapılır ve 85.10 pozisyonunda sınıflandırılır.
106
Yukarıda verilen örnekte, seti oluşturan saç kıvırma maşası (85.10 pozisyonu) ve
saç tarağının (96.15 pozisyonu) menşeli olmaması, geriye kalan makas (82.13 pozisyonu),
fırça (96.03 pozisyonu) ve havlunun (63.02 pozisyonu) menşeli olması ve menşeli olmayan
ürünlerin kıymetinin setin fabrika çıkış fiyatının %15'ini geçmesi halinde ise, menşe tespiti
seti oluşturan her bir ürünün sınıflandırıldığı tarife pozisyonuna karşılık gelen menşe kuralı
uygulanmak suretiyle, her bir ürün için ayrı ayrı yapılır. Ancak tarife sınıflandırması, set bir
bütün olarak göz önüne alınmak suretiyle, Armonize Sistem'in 3 sayılı genel yorum kuralı
gereğince yapılır (85.10 pozisyonu).
“Hata durumunda geri ödeme veya muafiyeti” başlıklı 5. maddesine göre, geri
ödeme veya muafiyeti, menşe ispat belgesinin hatalı olarak düzenlenmesi veya
doldurulması halinde, aşağıdaki üç şartın mevcudiyeti çerçevesinde uygulanabilir:
a) Hatalı olarak düzenlenmiş veya doldurulmuş menşe ispat belgesinin ihracatçı
ülke makamlarına iadesi veya ithalatçı ülke makamları tarafından tercihli rejim
uygulanmadığı veya uygulanmayacağını belirten bir yazılı bildirimde bulunulması;
b) Tercihli rejimden yararlanmak amacıyla bir menşe ispat belgesi sunulmamış olsa
idi, ürünün imalatında kullanılan maddelerin, yürürlükteki hükümler gereğince, geri
ödeme veya vergi muafiyetinden faydalanabilecek türden olması;
c) Geri ödeme için izin verilen sürenin aşılmamış olması ve 1615 sayılı Gümrük
Kanunu (eski Kanun) ve ilgili diğer mevzuatın geri ödemeye ilişkin hükümlerinin
yerine getirilmiş olması.
“Kullanılmış eşya için tevsik edici belgeler” başlıklı 6. maddesine göre, ithalat veya
üretim tarihi ile ihracat tarihi arasında geçen önemli süre nedeniyle destekleyici belgelerin
artık mevcut olmaması halinde, kullanılmış eşya ve diğer tüm eşya için;
a) Eşyanın ithalat veya üretim tarihinin; tedarikçinin, ihracat ülkesinde yürürlükte
bulunan mevzuata uygun olarak kayıtlarını muhafaza etmeleri gereken dönemden
107
önce olması;
b) Đmalatçı veya diğer tedarikçilerin beyanları, bilirkişi görüşleri, eşya üzerinde yer
alan marka veya tanımlayıcı işaretler gibi diğer kanıtlayıcı unsurlara göre eşyanın
menşeli olduğunun anlaşılması;
c) Eşyanın menşe kurallarını sağlamadığına dair herhangi bir emare bulunmaması
durumlarında menşe ispat belgesi düzenlenebilir.
“Elektronik beyanda menşe ispat belgesinin ibrazı” başlıklı 7. maddesine göre,
beyannamenin elektronik yola iletilmesinde, menşe ispat belgelerinin ibrazına ilişkin
uygulamalar "Bilgisayar Sistemi Bulunan Gümrük Đdarelerinde Yürütülecek Đşlemlere
Đlişkin Yönetmelik"50 çerçevesinde yürütülür.
“Birden fazla ülke menşeli eşyanın EUR.1 Dolaşım Sertifikasında gösterilmesi”
başlıklı 8. maddesine göre, bir EUR.1 Dolaşım Sertifikasında birden fazla ülke veya alan
menşeli ürünlerin yer alması durumunda;
a) Dolaşım Sertifikasının, eşyanın hangi ülke, ülke grubu veya alan menşeli
olduğunun gösterildiği 4 numaralı kutusuna "8 numaralı kutuya bakınız" ibaresi
yazılır;
b) Dolaşım Sertifikasının 8 numaralı kutusunda, her kalem eşya için ilgili ülkenin
adı veya aşağıda gösterilen ikili veya üçlü resmi kısaltma simgeleri belirtilir:
Türkiye TR TUR
Andora AD AND
Bulgaristan BG BGR
Çek Cumhuriyeti CZ CZE
50
17 Haziran 1998 tarihli ve 23375 sayılı Resmi Gazete.
108
Estonya EE EST
Đsviçre CH CHE
Đzlanda IS ISL
Litvanya LT LTU
Letonya LV LVA
Macaristan HU HUN
Norveç NO NOR
Polonya PO POL
San Marino SM SMR
Romanya RO ROM
Slovenya SI SVN
Slovak Cumhuriyeti SK SVK
Avrupa Topluluğu EC,CE EEC veya CEE
“EUR.1 Dolaşım Sertifikasında eşya tanımlaması” başlıklı 9. maddesine göre,
EUR.1 Dolaşım Sertifikasındaki 8 numaralı kutunun, özellikle geniş kapsamlı sevkiyatlarda
eşyanın tanımlanmasına imkan verecek gerekli açıklamalar için yeterli olmaması halinde,
aşağıdaki koşulların sağlanması şartıyla ihracatçı, sertifika konusu eşyayı, bu sertifikaya
ekli faturalar ve gerekirse ilave ticari belgeler üzerinde belirtilebilir:
a) EUR.1 Dolaşım Sertifikasının 10 numaralı kutusunda fatura numaralarının
belirtilmesi;
b) Faturaların ve gerektiğinde ilgili ilave ticari belgelerin, gümrüğe ibrazından önce
dolaşım sertifikasına eklenmiş olması;
c) Gümrük idaresinin faturaları ve ilave ticari belgeleri EUR.1 Dolaşım Sertifikası
ile birleştirerek mühürlemesi.
Gerekli olduğu hallerde, 8 numaralı kutu için Tebliğin 8 inci maddesinde belirtildiği
şekilde, menşe ülke adları veya resmi simgeleri faturalar üzerinde ve ilave diğer bütün ticari
109
belgeler üzerinde belirtilir.
“Fatura beyanı uygulaması” başlıklı 10. maddesine göre, fatura beyanına ilişkin
uygulamalarda aşağıda belirtilen hususlar göz önüne alınır:
a) Fatura beyanı, Yönetmeliğin IV sayılı Eki’nde belirtildiği şekilde olmalıdır. Bir
fatura beyanı kapsamında yer alan eşya, birden fazla ülke veya bölge menşeli ise,
tebliğin 8. maddesinde belirtilen şekilde, menşe ülkelerinin adları veya resmi
simgeleri belirtilmelidir. Faturada veya benzeri ticari bir belgede, menşe ülkesinin
adı veya resmi simgesi her kalem eşya için ayrıca belirtilir.
b) Menşeli olmayan eşya fatura beyanında belirtilmez. Bununla birlikte, menşeli
olmayan eşya, her türlü yanlış anlamayı önlemek üzere faturada açıkça gösterilir.
c) Fatura fotokopisi üzerinde yapılan beyan, aslı ile aynı biçimde ihracatçı imzası
taşıması kaydıyla kabul edilebilir. Fatura beyanını imzalamama konusunda
yetkilendirilmiş onaylanmış ihracatçılardan, fatura fotokopisi üzerinde yaptıkları
beyanı da imzalama şartı aranmaz.
d) Faturanın arkasına yapılan fatura beyanı kabul edilir.
e) Açık bir şekilde faturanın bir parçası olan faturanın ayrı bir sayfası üzerinde,
fatura beyanı yapılabilir. Ancak, faturanın bir parçası olmayan ilave bir form
kullanılmaz.
f) Fatura üzerine ihracatçı tarafından sonradan yapıştırılmış etiketlere yapılmış
beyan; ihracatçının imzası veya mührünün, hem etiket hem de faturada yer alması
gibi tevsik edici durumlarda kabul edilir.
“Fatura beyanında kıymet esası” başlıklı 11. maddesine göre, toplam kıymeti 6000
Ecu'yü geçmeyen menşeli ürünler ihtiva eden ve bir veya daha fazla paketten oluşan bir
110
sevkiyat için, EUR.1 Dolaşım Sertifikası yerine fatura beyanının ibraz edilmesi halinde
fabrika çıkış fiyatı kıymete esas tutulabilir. Fabrika çıkış fiyatının kıymete esas alındığı
durumlarda ithalatçı ülke, bu kıymete göre düzenlenen fatura beyanını kabul eder.
Söz konusu sevkiyatın bedelsiz olarak gerçekleştirilmesi nedeniyle fabrika çıkış
fiyatının bulunmaması durumunda, ithalatçı ülkenin gümrük idaresince belirlenen gümrük
kıymeti 6000 Ecu'lük limitin belirlenmesinde esas alınır.
“Parçalar halinde ithalat” başlıklı 12. maddesine göre, Armonize Sistemin 2(a)
Genel Kuralı anlamındaki birleştirilmemiş veya monte edilmemiş halde olan ve Armonize
Sistemin XVI. ve XVII. bölümlerinde, ya da 73.08 ve 94.06 pozisyonlarında yer alan
ürünlerin parçalar halinde ithalatı halinde, ithalatçı, ilk sevkiyatın ihracından önce
ihracatçıya ürünün tamamı için tek bir menşe ispat belgesinin istenildiğini bildirmesi
gerekmektedir.
Her bir sevkiyatın sadece menşeli ürünlerden oluşması mümkündür. Bu durumda,
ürünün tamamı için hazırlanmış tek bir menşe ispat belgesi yerine, her sevkiyat için ayrı
menşe ispat belgesi ithalatçı ülkenin gümrük idaresince kabul edilir.
“Sonradan kontrol yapılmaksızın tercihli uygulamanın reddi” başlıklı 13. maddesine
göre, aşağıda belirtilen durumlar, menşe ispat belgesinin doğrudan doğruya geçersiz
sayılmasına örnek teşkil eder:
a) EUR.1 Dolaşım Sertifikasında belirtilen eşyanın, tercihli rejimden yararlanmaya
uygun olmaması.
b) EUR.1 Dolaşım Sertifikasının 8 numaralı kutusunun doldurulmamış veya
belgede yer alan eşya gümrük denetlemesine sunulan eşyadan farklı olması.
c) Türkiye ile Đsrail arasında bir Serbest Ticaret Anlaşması olmakla beraber, Đsrail'in
PAMK Sistemi’nde yer almaması nedeniyle, Estonya menşeli eşya için EUR.1
111
Dolaşım Sertifikası düzenlemiş olması örneğindeki gibi, PAMK Sistemi’ne dahil
bir ülke menşeli olsa bile, bu eşya için sisteme dahil olmayan bir ülke tarafından
menşe ispat belgesi düzenlenmiş olması.
d) Eşya tanımı ve koli sayısı, menşe ülke veya varış ülkesinin gösterildiği kutular
gibi EUR.1 Dolaşım Sertifikasının doldurulması zorunlu olan kutularının birinde
silinti veya kazıntı bulunması.
e) Đbraz süresinden önce gümrük idaresi denetimine sunulan eşya müstesna olmak
üzere, mevzuatta öngörülen mücbir sebep halleri haricinde, EUR.1 Dolaşım
Sertifikasının ibraz süresi aşılarak gümrüğe ibraz edilmiş olması.
f) Daha önceden usulünce ithal edilmemiş eşya için EUR.1 Dolaşım Sertifikası
sonradan ibraz edilmiş olması.
g)
EUR.1
Dolaşım
Sertifikasının
4
numaralı
kutusunun,
tercihli
rejim
uygulanamayacak bir ülkeyi göstermesi.
Menşe ispat belgesinin yukarıdaki çerçevede geçersiz sayılması halinde, belge
üzerine "GEÇERSĐZDĐR" ibaresi konulur ve yeniden kullanılmasını önlemek amacıyla
ibraz edildiği gümrük idaresince alıkonulur. Gerek görülmesi halinde, ithalatçı ülkenin
gümrük idaresi tarafından ihracatçı ülkenin gümrük idaresine, sertifikanın reddedildiği
hakkında gecikmeksizin bilgi verilir.
“Menşe ispat belgelerinin sonradan kontrol süresi” başlıklı 14. maddesine göre,
ihracatçı ülke gümrük idaresi, fatura beyanının yapıldığı veya EUR.1 dolaşım sertifikasının
düzenlendiği tarihten üç yıl geçtikten sonra yapılan sonradan kontrol talebine cevap vermek
zorunda değildir.
“Sonradan kontrole ilişkin makul şüpheler” başlıklı 15. maddesine göre, aşağıda
belirtilen durumlar, menşe ispat belgelerinin sonradan kontrolünün talep edilmesi için
112
makul şüpheler olarak değerlendirilmek üzere örnek teşkil eder:
a) Fatura veya diğer ticari belgeler üzerinde yaptıkları beyanlarını imzalamaktan
muaf tutulan onaylanmış ihracatçıların fatura beyanları hariç, menşe ispat belgesinin
ihracatçı tarafından imzalanmamış olması.
b) EUR.1 Dolaşım Sertifikasının, düzenleyen gümrük idaresi yetkilisince
imzalanmaması veya tarih konulmaması.
c) Eşya üzerinde veya ambalajında veya ilgili diğer belgelerinde belirtilen menşe
bilgilerinin EUR.1 Dolaşım Sertifikasında belirtilenden farklı olması.
d) EUR.1 Dolaşım Sertifikasındaki bilgilerin, gerçekleştirilen işçilik veya
işlemlerin, menşe statüsü kazandırması için yetersiz olduğunu göstermesi.
e) Belgenin vize edilmesinde kullanılan mührün daha önceden bildirilenden farklı
olması.
Đthalatçı ülke gümrük idaresi, menşe ispat belgesini gerekçeleri ile birlikte sonradan
kontrol amacıyla ihracatçı ülkenin gümrük idaresine gönderebilir. Gümrük idaresi,
sonradan kontrol işlemi sonuçlanana değin, sertifika kapsamı eşyanın kanuni vergisi ile
tercihli vergisi arasındaki farkı teminata alır.
113
c) PAMK Sistemi’nin Türkiye ile AT Arasındaki Ticarette Uygulanması
Hakkında Gümrük Genel Tebliği (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra
o:3)
PAMK Sisteminin Türkiye ile AT Arasındaki Ticarette Uygulanması Hakkında
Gümrük Genel Tebliği’ne51 (Avrupa Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:3) göre, Türkiye'nin
PAMK Sistemi’ne Katılımı Hakkında Gümrük Genel Tebliği’nin (Avrupa Menşe
Kümülasyonu) (Sıra No:1) 5. maddesinde belirtilen, Türkiye'nin AT’yle karşılıklı
ticaretinde PAMK Sistemi hükümlerinin uygulanması, diğer bir deyimle, bu kapsamdaki
ticarette AT ve Türk menşeli girdilerin kümüle edilebilmelerini sağlamak amacıyla menşe
tespitine ilişkin düzenleme, Türkiye Đle AT Arasında Serbest Dolaşımda Bulunan Eşyanın
Tercihli
Menşe
Statüsünün
Kanıtlanmasına
Dair
Yönetmelik’le
gerçekleşmiş
bulunmaktadır.
Bu Yönetmelik’le, AT ile Türkiye arasındaki ticarete konu eşyanın, tercihli rejim
kapsamında PAMK Sistemi’nde yer alan ülkelere sevki sırasında, menşeinin tevsiki
bakımından gerekli belge düzeni kurulmuş bulunmaktadır.
Ancak, PAMK Sistemi’nin Türkiye'de işlemesini sağlayan, Eşyanın Tercihli
Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesinin (e) bendi uyarınca, anılan
Yönetmeliğin V sayılı Eki kapsamındaki AT menşeli eşya Türkiye'de, Türkiye menşeli
eşya ise AT’de, PAMK Sistemi ülkelerinden sevkedilmiş olmalarına bakılmaksızın,
kümülasyon hükümlerine tabi değildir.
51
114
d) PAMK Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel Tebliği (Avrupa
Menşe Kümülasyonu) (Sıra o: 4)
PAMK Sistemi’nin Uygulanması Hakkında Gümrük Genel Tebliği’ne52 (Avrupa
Menşe Kümülasyonu) (Sıra No:4) göre, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin 1/95 sayılı
Kararı’yla, AT ile Türkiye arasında Gümrük Birliği tesis edilmiş olup, AT ile Türkiye
arasında sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerinin serbest dolaşımı kararlaştırılmıştır.
Bu kapsamda AT ile Türkiye arasındaki ticaretin, A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde
yapılması ise AT-Türkiye Gümrük Đşbirliği Komitesi’nin 1/96 sayılı Kararı’yla
düzenlenmiş, buna ilişkin A.TR Dolaşım Belgeleri Yönetmeliği 24 Ağustos 1996 tarihli ve
22737 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Türkiye,
PAMK
Sistemi
içinde
yer
alan
ülkelerle
STA’lar
imzalamış
bulunmaktadır. Bu anlaşmalar kapsamı eşyanın tercihli ticareti, EUR.1 Dolaşım Sertifikası
veya fatura beyanı eşliğinde yapılmakta olup, PAMK Sistemi çerçevesinde menşe
kurallarının uygulanması, Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik’le
düzenlenmiştir.
AT menşeli sanayi veya işlenmiş tarım ürünleri, "Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti
Hakkında Yönetmeliğin" 1. maddesi kapsamındaki ülkelerden birine AT'den ihraç
edildikten sonra, hiç bir işçilik veya işleme tabi tutulmaz ya da yalnızca asgari işlem veya
işçiliğe tabi tutulursa AT menşeini korur. Bu eşyanın söz konusu ülkelerden Türkiye'ye
ihracında, eşyanın bulunduğu ülkede EUR.1 Dolaşım Sertifikası veya fatura beyanı
düzenlenir. Söz konusu menşe ispat belgesinde eşyanın menşei "AT menşeli" olarak
belirtilir ve bu menşe ispat belgeleri eşliğinde Türkiye'ye ithal edilen "AT menşeli" sanayi
veya işlenmiş tarım ürünlerine, doğrudan AT'den (A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde)
gelmesi halinde tabi olacağı tercihli tarife uygulanır.
Aynı şekilde, Türk menşeli sanayi veya işlenmiş tarım ürünleri, "Eşyanın Tercihli
Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmeliğin" 1. maddesi kapsamındaki ülkelerden birine
Türkiye'den ihraç edildikten sonra, hiç bir işçilik veya işleme tabi tutulmaz ya da yalnızca
52
25 Kasım 2000 tarihli ve 24241 sayılı Resmi Gazete.
115
asgari işlem veya işçiliğe tabi tutulursa Türk menşeini korur. Bu eşyanın söz konusu
ülkelerden AT'ye ihracında, eşyanın bulunduğu ülkede EUR.1 Dolaşım Sertifikası veya
fatura beyanı düzenlenir. Söz konusu menşe ispat belgesinde eşyanın menşei "Türk
menşeli" olarak belirtilir ve bu menşe ispat belgeleri eşliğinde AT'ye ithal edilen "Türk
menşeli" sanayi veya işlenmiş tarım ürünlerine, doğrudan Türkiye'den (A.TR Dolaşım
Belgesi eşliğinde) gitmesi halinde tabi olacağı tercihli tarife uygulanır.
Bu yöndeki düzenleme, Türkiye veya AT menşeli eşya için Türkiye veya AT'nin
tercihli anlaşma imzaladığı ülkelerce düzenlenen EUR.1 Dolaşım Sertifikası veya fatura
beyanlarının kabulüne ilişkin Türkiye-AT Gümrük Đşbirliği Komitesi’nin 1/2000 sayılı
Kararı’yla yapılmıştır.
116
117
BÖLÜM IV
Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi’nin
Ticaret Üzerindeki Etkileri ile Pan-AvrupaAkdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi
118
A) TÜRKĐYE ĐLE PAMK SĐSTEMĐ’E DAHĐL OLA ÜLKELER
ARASIDAKĐ DIŞ TĐCARET
1) Türkiye’den PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelere Đhracat
Türkiye’den PAMK Sistemi’ne dahil olan ülkelere yönelik olarak gerçekleştirilen
ihracata ilişkin mevcut son beş yıllık verilere dair tabloya aşağıda yer verilmiştir:
119
TABLO.5: Türkiye’den PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelere Yönelik Olarak
Gerçekleştirilen Đhracata Đlişkin Son 5 Yıllık Veriler53 (.000 ABD $)
Ülke/ Ülke
1998-Đhracat
1999-Đhracat
2000-Đhracat
2001-Đhracat
2002-Đhracat
Grubu
AB
13.498.053
14.349.468
14.509.743
16.118.231
18.059.285
EFTA
356.677
361.612
324.252
316.114
403.880
Romanya
468.178
268.295
325.818
392.028
552.327
Litvanya
34.675
25.764
23.953
32.586
52.222
Macaristan
113.684
121.919
109.994
170.229
192.816
Estonya
6.176
9.046
9.439
13.168
18.053
Çek Cumhuriyeti
69.557
67.257
101.571
109.398
126.843
Slovakya
18.056
16.986
20.199
27.564
32.460
Bulgaristan
213.316
233.606
252.934
299.414
377.501
Polonya
290.850
219.623
174.596
241.233
340.530
Slovenya
39.016
38.681
47.581
62.667
66.713
Letonya
11.604
9.841
16.086
16.108
19.762
PAMK Toplamı
15.119.843
15.722.098
15.916.166
17.798.740
20.242.392
Türkiye’nin Genel
26.973.978
26.558.612
27.774.906
31.334.216
35.081.121
57,3
56,8
57,7
Đhracat Toplamı
Toplam Đhracatta
56,05
59,13
PAMK
Ülkelerinin Payı
(%)
53
Veriler, Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan alınmıştır.
120
Anlaşılacağı üzere, Türkiye’nin son beş yıllık toplam ihracatının ortalama %
57,39’u PAMK Sistemi’ne dahil ülkelere gerçekleştirilmiştir. Bu durum, sözkonusu sisteme
dahil olan ülkelerin Türkiye açısından önemini göstermektedir.
Öte yandan, Türkiye’nin PAMK ülkelerine yönelik son beş yıllık toplam ihracatının
ortalama % 90,29’u, halihazırda 31 Aralık 1995 tarihinden itibaren Gümrük Birliği’nde
olduğu AB üyesi ülkelerle gerçekleştirilmiş olup, diğer PAMK ülkelerine yönelik ihracatın
PAMK ülkelerine yönelik son beş yıllık toplam ihracata oranı sadece % 9,71’dir. AB
haricindeki diğer PAMK ülkelerine ihracat açısından ilk üç sırayı Romanya, EFTA ülkeleri
ve Bulgaristan almaktadır.
2) Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelerden Đthalatı
Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olan ülkelerden gerçekleştirilen ithalatına
ilişkin mevcut son beş yıllık verilere dair tabloya aşağıda yer verilmiştir:
121
TABLO.6: Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne Dahil Olan Ülkelerden Đthalatına Đlişkin
Son 5 Yıllık Veriler54 (.000 ABD $)
Ülke/ Ülke
1998-Đthalat
1999-Đthalat
2000-Đthalat
2001-Đthalat
2002-Đthalat
Grubu
AB
24.074.703
21.417.266
26.610.307
18.280.409
23.123.856
EFTA
1.169.205
926.179
1.155.270
1.480.929
2.399.575
Romanya
344.672
401.159
673.928
481.139
648.926
Litvanya
79.531
61.070
71.999
77.795
109.546
Macaristan
152.389
95.000
216.262
186.673
320.583
Estonya
10.258
4.748
7.091
1.336
1.177
Çek Cum.
93.302
82.018
158.740
126.872
315.500
Slovakya
23.577
45.675
51.533
49.418
112.228
Bulgaristan
367.420
295.574
465.408
393.516
506.001
Polonya
82.052
81.245
164.861
168.069
244.217
Slovenya
43.320
48.005
55.652
48.947
56.997
Letonya
2.618
1.659
11.950
153
220
PAMK Toplamı
26.443.067
23.513.599
29.642.322
21.295.256
27.838.826
Türkiye’nin
45.921.392
40.687.270
54.502.821
41.399.082
50.831.701
57,79
54,39
Genel Đthalat
Toplamı
Toplam
57,58
Đthalatta PAMK
Ülkelerinin
Payı (%)
54
Veriler, Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan alınmıştır.
122
51,43
54,76
Anlaşılacağı üzere, Türkiye’nin son beş yıllık toplam ithalatının ortalama % 55,19’u
PAMK Sistemi’ne dahil ülkelerden gerçekleştirilmiştir. Öte yandan, Türkiye’nin PAMK
ülkelerinden son beş yıllık toplam ithalatının ortalama % 88,15’i AB üyesi ülkelerden
gerçekleştirilmiş olup, diğer PAMK ülkelerinden ithalatın PAMK ülkelerinden son beş
yıllık toplam ithalata oranı sadece % 11,85’tir. AB haricindeki diğer PAMK ülkelerinden
ithalat açısından ilk üç sırayı EFTA ülkeleri, Romanya ve Bulgaristan almaktadır.
B) Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi
PAAMK Sistemi, yakın bir gelecekte oluşturulması öngörülen Avrupa-Akdeniz
Serbest Ticaret Alanı’nın temelini teşkil edecek STA’lara ek Menşe Protokolleri
vasıtasıyla, tüm Avrupa-Akdeniz havzasında gerçekleştirilecek ticarette, aynen PAMK’ta
olduğu gibi, sisteme dahil olan ülkeler menşeli girdilerin diğer taraf ülkelerde serbestçe
kullanılmasına olanak verecek bir çapraz kümülasyon sistemidir. Sisteme PAMK
ülkelerinin yanı sıra Malta, Kıbrıs, Suriye, Lübnan, Đsrail, Filistin, Ürdün, Mısır, Tunus,
Cezayir ve Fas’ın dahil olması öngörülmektedir.
PAAMK Sistemi, Barselona Süreci’yle gündeme gelmiştir. Kasım 1995 tarihinde
AB ve Akdeniz ülkelerinden 27 Dışişleri Bakanı’nın Barselona Deklarasyonu’nu
imzalamasıyla başlatılan Barselona Süreci, Akdeniz Alanı’nın istikrar ve kalkınmasını
AB2nin istikrar ve kalkınmasıyla ilişkilendiren ve siyasi; sosyal, insani ve kültürel ve
ekonomik ve mali olmak üzere üç boyutu olan iddialı bir programdır.
Barselona Deklarasyonu’nun üç temel sacayağından biri olan ekonomik ortaklık
alanında taraflar, ortak bir refah alanı olacak şekilde, Avrupa-Akdeniz Serbest Ticaret
Alanı’nı 2010 yılına kadar oluşturmak üzere, birbirleri arasındaki ticaretin 2010 yılına
kadar serbestleştirilmesini de içeren bir stratejiyi kabul etmişlerdir.
Avrupa-Akdeniz Serbest Ticaret Alan, hayata geçirilmesi halinde, AB’ye aday olan
ODAÜ’yle birlikte, 40 ülkeyi ve yaklaşık 800 milyon tüketiciyi kapsayacak ve bu şekilde
123
dünyadaki en büyük ticaret alanı halini alacaktır. Bu hedef, AB ve Akdeniz ülkelerinin
dokuzu arasında imzalanmış Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşmaları ile Akdeniz ülkeleri
arasında STA’lar imzalanarak gerçekleştirilecektir.
Akdeniz ülkelerinin dış ticaretlerinin önemli bir kısmı AB’yle yapılmakta olup, bazı
ülkelerin dış ticaretlerinde AB’nin payı % 60-75’tir. Halihazırda, AB’nin bölge ülkeleriyle
imzaladığı anlaşmalar ve ODAÜ’lerin birbirleriyle imzaladıkları anlaşmaların yanısıra
EFTA’nın Đsrail, Ürdün ve Filistin’le, Türkiye’nin Đsrail’le, Đsrail’in ODAÜ’lerle STA’ları
ve Fas, Tunus, Libya ve Cezayir’in üyesi olduğu Arap Magrip Birliği yürürlükte olan
anlaşmalardır. Mayıs 2001 tarihli Agadir Deklarasyonu’yla Fas, Tunus, Mısır ve Ürdün
arasında bir Serbest Ticaret Alanı kurulmuş olup, bölge ülkeleri arasında müzakereleri
yürütülen anlaşmalar da mevcuttur. AB2nin Malta, Fas, Tunus, Đsrail, Ürdün, Lübnan ve
Filistin’le yürürlükte olan anlaşmaları dışında, Cezayir-AB Anlaşması imzalanmıştır.
AB’nin Akdeniz bölgesinde halihazırda müzakere sürecinde olan tek STA’sı, AB-Suriye
Anlaşması’dır.
Avrupa-Akdeniz
Dışişleri
Bakanlarının
Marsilya’da
gerçekleştirilen
4.
Toplantısı’nda alınan karar doğrultusunda, 29 Mayıs 2001 tarihinde Brüksel’de 1. Ticaret
Bakanları Konferansı düzenlenmiştir. Bu toplantıda alınan karar uyarınca, PAMK
Sistemi’nin Akdeniz alanına genişletilebilmesi amacıyla çalışmalarda bulunmak üzere,
Barselona Süreci’ne taraf bütün ülkelerin temsilcilerinin katıldığı bir çalışma grubu
oluşturulmuş ve sözkonusu grup, Toledo’da Mart 2002 tarihinde gerçekleştirilen 2. Ticaret
Bakanları Konferansı’nda sunulmak üzere menşe kurallarına ilişkin bir rapor hazırlamıştır.
PAAMK Sistemi’nin oluşturulmasının;
- sisteme dahil olan ülkeler menşeli malların daha geniş pazarlara giriş olanağı bulabilmesi,
- yatırımların artması,
- taraflar arasında ekonomik ilişkilerin ve ticaretin gelişmesi,
124
- üretici firmalara daha ucuz ve çeşitli hammadde kullanabilme imkanları sağlanması ve
- oluşturulan ekonomik alanın büyüklüğü sayesinde daha kolay ölçek ekonomilerine
ulaşma olanağı getirmesi gibi
faydaları olacağı düşünülmektedir.55
Öte yandan, Türkiye’nin Akdeniz bölgesinde halihazırda yalnızca Đsrail’le STA’sı
mevcut olup; Mısır, Filistin ve Fas’la müzakereleri uzun bir süredir devam etmektedir.
Lübnan’la ise müzakerelerin yakın bir gelecekte başlaması beklenmektedir. Sözkonusu
ülkeler grubu, halihazırda Türkiye’nin AB’yle uyum çerçevesinde tanıdığı belli tavizlerden
yararlanmakta olmalarından dolayı, Türkiye’yle
STA
yapma
konusunda istekli
davranmamaktadırlar. Bu durumun, oluşturulması öngörülen PAAMK Sistemi açısından
olumsuz sonuçları olacağı düşünülmektedir.
55
Muzaffer Soysanlı, “Avrupa-Akdeniz (Euromed) Serbest Ticaret Alanı ve Euromed Kapsamında Yürütülen
Faaliyetler”, Gümrükte Uzman Görüş Dergisi, Ankara, Nisan-Mayıs-Haziran 2003, s. 3-22.
125
126
SOUÇ
Türkiye açısından, 1980’li yıllarda başlayan ihracata dayalı ekonomik büyüme
stratejisi çerçevesinde, yeni dış ticaret pazarlarına sahip olmak uzun bir süredir büyük önem
taşımaktadır. Bu bağlamda, AT’yle 31 Aralık 1995 tarihinden itibaren geçerli olan Gümrük
Birliği, ihracat ve ithalatının yaklaşık olarak % 50’sini Topluluk’la gerçekleştiren Türkiye
için, en büyük ihracat pazarına sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri bakımından
vergisiz giriş olanağı bulması nedeniyle yeni bir fırsat olarak ortaya çıkmıştır.
Buna karşılık, Gümrük Birliği çerçevesinde Topluluğun Ortak Gümrük Tarifesi’ni
üstlenmek durumunda bulunması, Türkiye için tek taraflı bir liberalleşmeyi gündeme
getirmiştir. Bu çerçevede Türkiye’nin yeni ihracat pazarları bulması ve aynı şekilde, ihraç
edeceği malların üretiminde kullanılacak ithal girdilerin temin edilmesi büyük önem
kazanmıştır. Bu açıdan Türkiye’nin 1999 yılı itibariyle PAMK Sistemi’ne dahil olması hem
üretimde kullanılacak girdilerin PAMK Sistemi’nde yeralan ülkelerden tercihli rejim
çerçevesinde ithal edilmesi hem de nihai ürünün yine tercihli rejim çerçevesinde sözkonusu
ülkelere ihraç edilmesi olanaklarını beraberinde getirmesinden dolayı, önemli bir dönüm
noktası olarak değerlendirilmiştir.
Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olmasından önce, Türkiye ile AT arasındaki
ticarette, Türk menşeli eşyanın doğrudan AT’ye ihraç edilmesi gerekmekte olup, eşyanın
öncelikle EFTA ya da ODAÜ’ye ihraç edilmesi ve daha sonra AT’ye gönderilmesi halinde,
ancak üçüncü ülkelere uygulanan vergi oranları ödendikten sonra serbest dolaşıma girmesi
mümkün olabilmekteydi.
Aynı şekilde, Türk menşeli eşyanın AT’ye ihraç edilmesi
durumunda, serbest dolaşımda olan eşya menşeini korumakta ve AT’yle tercihli
düzenlemesi olan bir ülkeye gönderildiğinde tercihli rejimden yararlanamamaktaydı. Bu
nedenle Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olması, rekabet gücünü koruyabilmesi ve
Avrupa çapındaki ticarette avantaj sağlayabilmesi açısından önem taşıyordu.
127
Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olmasından beklediği yararlar;
- Türkiye’de gerçekleştirilecek üretimde kullanılacak girdilerin, tercihli rejim çerçevesinde
AT ülkeleri, EFTA ülkeleri ve ODAÜ’den sağlanabilmesi ve elde edilen nihai ürünün
sözkonusu ülkelere, yine tercihli rejim çerçevesinde ihraç edilebilmesi.
- Üretim sürecinin Avrupa’ya yayılması ve ölçek ekonomilerine ulaşılabilmesi.
- Üretime daha ucuz ve daha fazla kaynak aktarılabilmesi.
- Avrupa’da hariçte işleme rejimi kapsamında işlenen Türk menşeli ürünlerin, sistem
içerisinde serbest ticarete konu olabilmesi.
- AT üyesi ülkelerin, özellikle ODAÜ pazarında ucuz işgücü ve hammadde olanaklarıyla
ürettikleri AT menşeli ürünleri, Gümrük Birliği’nden yararlanarak serbest dolaşım yoluyla
Türkiye pazarına sokmaları suretiyle yerli sanayiye zarar vermelerinin engellenmesi.
- AT ülkelerinden ve özellikle de üçüncü ülkelerden yatırımcıların, ürünlerini Türk menşeli
olarak tercihli rejimden yararlandırmak suretiyle PAMK pazarına ihraç edebilmeleri ve
Türkiye’de ucuz işgücü ve hammadde olanaklarından yararlanabilmeleri amacıyla,
Türkiye’de yatırım yapma yoluna gitmeleri ve Türkiye’deki yabancı sermaye yatırımlarının
artması.
- PAMK ülkeleri ve Türkiye arasındaki ticarette uyumlaştırılmış ve tek hale getirilmiş ortak
menşe kurallarının kullanılıyor olmasının, hangi ülkeye ve hangi ürün için hangi menşe
kuralının uygulanacağı yönündeki kargaşayı ortadan kaldırmak suretiyle, dış ticaret
işlemlerinin basitleştirilmesine katkıda bulunması
olarak özetlenebilir.
Diğer taraftan, PAMK Sistemi’ne dahil olmasının Türkiye için doğurabileceği
olumsuz etkiler konusunda bugüne kadar gündeme getirilmiş kayda değer bir eleştiri
128
bulunmamaktadır. Ancak üretimde, özellikle de sisteme dahil ülkelere ihraç edilecek
malların üretiminde tercihli rejimden yararlanabilmesini teminen, hammadde olarak,
sisteme dahil ülkeler menşeli girdi kullanma durumunda kalınması ihracat seçeneklerinin
daraltılması olarak değerlendirilebilir. Ayrıca uzun vadede yatırımların, Türkiye’den daha
ucuz işgücü sağlayan ODAÜ’ye kayması olasılığı gündeme gelebilir.56
Çalışmanın dördüncü bölümünde belirtildiği üzere, Türkiye’den PAMK ülkelerine
yönelik ihracat 1998 yılında 15.119.843.000 ABD Doları iken 2002 yılında 20.242.392.000
ABD Dolarına yükselmiştir. Bu çerçevedeki ihracatın 1998 yılında 13.498.053.000 ABD
Doları ve 2002 yılında 18.059.285.000 ABD Doları AT ülkelerine yönelik olmuştur. Diğer
bir deyişle, PAMK ülkelerine yönelik ihracat 1998-2002 döneminde % 33,87 oranında
artmıştır.
Aynı şekilde Türkiye’nin PAMK ülkelerinden ithalatı 1998 yılında 26.443.067.000
ABD Doları iken 2002 yılında 27.838.826.000 ABD Dolarına yükselmiştir. Bu çerçevedeki
ithalatın 1998 yılında 24.074.703.000 ABD Doları ve 2002 yılında 23.123.856.000 ABD
Doları AT ülkelerine yönelik olmuştur. Diğer bir deyişle, PAMK ülkelerinden ithalat 19982002 döneminde % 5,27 oranında artmıştır.
Bu çerçevede yapılacak ilk değerlendirmede, Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil
olmasının, dış ticareti üzerindeki etkilerinin çok olumlu olduğu ifade edilebilir. Đhracat
büyük oranda artarken, ithalat da neredeyse yadsınacak düzeyde bir artış gerçekleşmiştir.
Ancak sözkonusu ticarette, 2002 yılı itibariyle ihracatın % 89,21’inin ve ithalatın %
83,06’ının AT’yle gerçekleştirilmiş olduğu ve Türkiye-AT arasında halihazırda Gümrük
Birliği’nin mevcut olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda Türkiye-AT
arasındaki ticaretin, Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olmaması varsayımı altında,
1998-2002 döneminde nasıl şekillenebileceğinin, daha ayrıntılı başka bir çalışmanın
konusu olduğu düşünülmektedir.
56
Özlem Soysanlı, “Pan-Avrupa Menşe Kümülasyonu Sistemi” (basılmamış uzmanlık tezi, Gümrükler Genel
Müdürlüğü, Gümrük Müsteşarlığı), s. 193-196.
129
Öte yandan, özellikle son yıllarda, gerek dünya ekonomisinde gerekse Türkiye
ekonomisinde yaşanan krizler, dış ticarette genel bir duraksama ve azalmaya neden
olmuştur: 1997 Asya ve 1998 Rusya krizleri, 1999 yılında Türkiye’de yaşanan iki büyük
deprem felaketi, Türk ekonomisinin küçülmesi, 2001 yılı Şubat ayında patlak veren
ekonomik kriz ve son dönemde Euro’nun ABD Doları karşısında giderek değer kazanması
gibi unsurlar Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olan ülkelerle dış ticaretini doğrudan
etkilemiştir.
Sonuç olarak; yukarıda belirtilen çerçeve göz önünde bulundurulduğunda,
Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil olmasının etkilerinin, 1999-2002 dönemi gibi kısa bir
süre zarfında değerlendirilmesinin doğru olmayacağı ve Avrupa ticaretini düzenleyen ana
sistem olan PAMK Sistemi’nin Türkiye ticareti üzerindeki etkilerinin henüz net olarak
bilinemeyeceği düşünülmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’nin PAMK Sistemi’ne dahil
olmasının uzun dönemde, özellikle ihracatımızın artırılması açısında önemli yararlar
sağlayacağı ve ihraç edilecek ürünlerin imalatında gerekli olan girdilerin temin edilmesinde
de avantajlı bir konum yaratacağı akla gelmektedir.
130
131
KAYAKÇA
- ATAKAN Mehtap, SÖZDĐNLER Vildan, TOKGÖZ Kerim, “Dış Ticarette Menşe
Kuralları”, Đstanbul, Đktisadi Kalkınma Vakfı, 1998.
- KAPLAN Özlem, Ticaret ve Sanayi Odaları’nda Gümrük Müsteşarlığı yetkilileri
tarafından verilen “Dış Ticarette Menşe Kuralları” konulu basılmamış seminer notu, 2003.
- SOYSANLI, Muzaffer, “Avrupa-Akdeniz (Euromed) Serbest Ticaret Alanı ve Euromed
Kapsamında Yürütülen Faaliyetler”, Gümrükte Uzman Görüş Dergisi, Ankara, NisanMayıs-Haziran 2003.
- SOYSANLI Özlem, “Pan-Avrupa Menşe Kümülasyonu Sistemi”, Basılmamış uzmanlık
tezi, Gümrükler Genel Müdürlüğü, Gümrük Müsteşarlığı.
- 12 Ocak 1932 tarihli ve 2000 sayılı Resmi Gazete.
- 19 Ekim 1992 tarihli ve L 302 sayılı AB Resmi Gazetesi.
- 11 Ekim 1993 tarihli ve L 253 sayılı AB Resmi Gazetesi.
- 13 Şubat 1996 tarihli ve L 35 sayılı AB Resmi Gazetesi.
- 20 Mart 1998 tarihli ve L 86 sayılı AB Resmi Gazetesi.
- 17 Haziran 1998 tarihli ve 23375 sayılı Resmi Gazete.
- 21 Şubat 1999 tarihli ve 23618 sayılı Resmi Gazete.
- 21 Nisan 1999 tarihli ve 23673 sayılı Resmi Gazete.
132
- 18 Eylül 1999 tarihli ve 23820 sayılı Resmi Gazete.
- 19 Ekim 1999 tarihli ve 23851 sayılı Resmi Gazete.
- 4 Kasım 1999 tarihli ve 23866 sayılı Resmi Gazete.
- 25 Kasım 2000 tarihli ve 24241 sayılı Resmi Gazete.
- 27 Haziran 2001 tarihli ve 24445 sayılı Resmi Gazete.
- 30 Aralık 2001 tarihli ve 24626 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.
- 23 Mart 2002 tarihli ve 24704 sayılı Resmi Gazete.
- 31 Mayıs 2002 tarihli ve 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete.
- 29 Aralık 2002 tarihli ve 24978 sayılı Resmi Gazete.
- 5 Mayıs 2003 tarihli ve 25099 sayılı Resmi Gazete.
- 28 Mayıs 2003 tarihli ve 25121 sayılı Resmi Gazete.
133
134
EKLER
135

Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi

Transkript

Benzer belgeler

TC GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel

türkđye đle avrupa topluluğu arasında tarım ürünlerđ tđcaretđne

YOLCU REHBERİ

Manufacturer Identification Code-MID

Print this article - Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi

Şenol Saglam İletişim Bilgileri E

Mayıstan itibaren gümrüklerde %100 tarama dönemi başlıyor

Dünyada Menşe Kurallarının Bir Dış Ticaret Politikası Aracı Olarak