elma yetiştiriciliği ile ilgili pdf dosyası

BUDAMAHAKKINDA GENEL BİLGİ
Almanca;Ausholzen, Ausästen, Beschneiden , Fransızca; Taille, emendage,
İngilizce; Pruning, lopping, trimming.
Ağaçların düzenli ve kuvvetli bir taç (dal ve yaprak) meydana getirebilmeleri,
verim çağlarında daha uzun zaman kalabilmeleri, kuvvetten düşmeye
başlamış ağaçların yeniden kuvvetlenebilmeleri ve yüksek kaliteli ürün
verebilmeleri gâyesiyle yapılan işe budama denir.
Odunlaşmış bitkilerde kırık, ezik, hastalık, sık ve eğri büyümekte olan dallar
budanarak ağaçlara düzgün şekiller verilir. Meyve ağaçlarında kaliteli çiçek
açmasını ve meyve alınmasını etkiler. Bahçelerdeki süs ağaç ve çalılarının
budama ile şekilleri ve güzellikleri muhâfaza edilir.
Genç meyve ağaçları, taçsız olarak düz bir fidan hâlinde dikilir. İlk yıllar,
gövdeden çıkan yan dallara dokunulmaz. Sadece, kök boğazından çıkan
sürgünler temizlenir. Ağaç çeşidine göre; şeftali ve kayısılarda ikinci, elma ve
armutlarda ise üçüncü yıl şekil verme budaması yapılır. Meyve ağaçlarının
alçak boylu ve kısa dallı olmaları erken ve bol meyve verimini etkiler. Dallar
enliliğine büyümeli (uzayıp gitmemeli)dir. Alçak boylu meyve ağaçlarında
bakım ve meyve toplama kolay olur. Budama ile terbiye edilmiş meyve
ağaçları; alçak yapılı, 3-5 ana dallı, tacın alt tarafı bol yapraklı ve meyve dallı
olur.
Gençleştirme budaması, ağaçlarda yeniden kuvvetle sürgünler meydana
getirerek yeni bir taç teşkil edilmesi için yapılır. Böylece, ağaçta verim yeniden
arttırılacağı gibi, meyvelerin de kaliteleri yükseltilmiş olur. İhtiyarlamış ve
ölmeye yüz tutmuş ağaçlarda gençleştirme budaması yapılmaz.
Gençleştirmede meyve türlerinin budamaya karşı dayanma dereceleri de göz
önünde bulundurulur. Zeytin ağacı budamaya karşı en fazla dayanıklı olandır.
Bunu dayanma derecelerine göre; armut, erik, elma, şeftali, kayısı, dut ve kiraz
ağaçları sırayla takip eder.
Gençleştirme budamasında, ilk olarak kurumuş, sıklaşmış ve birbirine binmiş
dallar kesilir. Geri kalan dallarda, kısaltma budaması yapılarak, ağacın tacı
küçültülmüş ve yeniden kuvvetli sürgünlerin teşekkülü temin edilmiş olur. Bâzı
ağaçlarda, budama yapılması netîcesi olarak, çift katlı bir taç teşekkül eder.
Böyle ağaçlarda, üst taç atıldıktan sonra, zayıflamış olan alt taç dallarında da
kısa budama yapılarak, ağaçta kuvvetli ve dengeli bir taç meydana getirilir.
Düzgün bir taç budaması yapıldıktan sonra, iyi bir toprak işlemesi, sulama ve
gübreleme ile yeter miktarda meyve dal ve dalcıklarının meydana gelmesine
yardımcı olunmalıdır.
Ağaçlarda genç dallar, budama makası veya serpet (bağ bıçağı) ile budanır.
Genç dallar kesilirken, bir odun gözün tam üstünden, tırnak bırakmayacak ve
düz bir şekilde kesilir. Budamada tırnak bırakmamak esastır. Tırnak bırakılırsa bu
zamanla kurur. Yaşlı dallar, dalın alt tarafından yarılmamasına dikkat ederek,
mutlaka testere ile kesilmelidir. Testere ile kesim bittikten sonra, yara yeri keskin
bir serpetle perdahlanır. Perdahlanan yaralar aşı mâcunu ile sıvanır.
Perdahlanan ve aşı mâcunu ile sıvanan yaralar çabuk kapanır.
Budamanın kış ve yaz budaması olmak üzere iki zamânı vardır: Kış budaması:
Ağaçların dinlenme devresinde yapılan budamadır. Soğuk yapmayan
yerlerde kış budamasına bütün kış devâm edilebilir.Kışları sert geçen yerlerde,
şiddetli soğukların geçmesi beklenmelidir. Böyle yerlerde, gözler uyanmadan
evvel, şubat sonları ile mart başlarında yapılabilir.
Yaz budaması: Kış budamasından sonra, ağaçların yaşlı kısımlarında budanan
yerlerin kenarlarından, lüzumsuz sürgünler çıkabilir. Yaz başlarında bu lüzumsuz
sürgünleri kesmek veya kısaltmak îcâb eder. Bu sûretle ağaçlarda kuvvet israfı
önlenmiş olur.
Şeftâli ve asmalarda, gözler uyanmadan önce ilkbahar başlangıcında
budama yapılır.
BUDAMA NE ZAMAN YAPILIR?
Klasik budama zamanı İstanbul ve çevresi koşullarında Şubat ve Mart
başlarıdır. Fakat budama için latent devre her koşulda şart değildir.
Budamada türlere göre zaman belirtecek olursak;
• Akçaağaç, Huş, Ceviz, Yalancı Akasya ve Kızılağaç türleri, Kavaklar yaralan
kanayan (akan) ağaçlar olduklarından ilkbaharda budanmamalı, yaz veya
sonbaharda budanmalıdır.
• Çamlar ve Ladinler sürgünler henüz yumuşak olduğunda budanmalıdır.
• Ardıç, Şimşir, Servi ve Yalancı Serviler bütün mevsim boyunca büyümeye
devam ettiklerinden budama zamanı yıl boyunca olabilir. Bununla beraber
bunlar da Haziran, Temmuz ayları hatta Ağustos'a kadar budanabilir...
• Çiçekli çalılarda; örneğin Süs eriği, Çiçek elması, Yalancı Akasya çiçeklenme
dönemi geçtikten sonra genellikle Mayıs'ın ikinci yarısı ve Haziran'da
budanabilir. Bu türleri erken ilkbaharda budama o yıl çiçek vermelerini
engeller.
• Oya Ağacı gibi türlerde ise budama ağaçlar sürmeden kışın veya erken
ilkbaharda yapılmalıdır. Aksi halde o yıl açacak çiçeklerin tomurcukları da
budamada alınmış olur ve ağaç o yıl çiçek açmaz.
• Bazı hassas türlerin örneğin devamlı çiçek açan güllerin budamasının
ilkbaharda yapılması en uygun olur.
BUDAMA SONRASI İŞLEMLER
Budama sonrası bakım önlemleri budamanın başarılı olması için çok önemlidir.
Budama sonrası bakım önlemlerinin başında budama yüzeylerinin koruyucu
macunla kapatılmasıdır. Bunun yanında çam katranı v.b koruyucu maddeler
kullanılabilir. Bakım önlemleri koruyucu macun işlemiyle sona ermez.
Budama sonrasında ağaçlar tahrik olurlar ve hayatiyeti devam etmek için kök
sistemindeki besin elementlerini harcamak maksadıyla bol sürgün verirler.
Oluşan sürgünlerin ağacın formunun istediğimiz şekilde olması için doğru
yönlendirilmesi gerekmektedir. Kök ve gövde üzerindeki sürgünler derhal
alınmalıdır. Aksi takdirde ağaçlarda tepe çökmeleri oluşur. Bu hadise ağacın
ölümüne zemin hazırlar ve budamayı başarısız kılar.
Budama eğer tepe tacında yapılmış ise budama sonrası bakım önlemleri 2-3
yıl sürmelidir. Koruyucu macunlar 3-4 yıl boyunca yara yüzenini korumaktadır.
Ancak su ve kök sürgünleri devamlı suretle kontrol edilmelidir.
MEYVE AĞAÇLARINDA BUDAMA
Meyve Ağaçları Neden Budanır?
Meyve yetiştiriciliğinde kaliteli ve bol ürün alabilmek için toprak işleme, sulama,
gübreleme, mücadele gibi tedbirlerin yanında her yıl budamanın da
yapılması zorunludur.
Budama yapılmayan ağaçlarda;
taç düzensiz gelişir,
fazla verim nedeniyle dallar kırılır,
küçük ve kalitesiz meyve oluşur,
sık dallanma sonucu iç kısımdaki dallar ışık almaz,
kısa zamanda verim düşer
periyodisite (ürün bir yıl var ve bir yıl yok) görülür
Bu nedenle budama, meyvecilikte karlılık oranını artırmak için yapılması
gereken en önemli bakım tedbirlerindendir.
Meyve ağaçlarında budama, dal kesme, dal eğme, dal seyreltme, uç alma
ve dalların açılarının genişletilmesi veya daraltılması gibi işlemlere denir. Bu
işlemler genel olarak şu amaçlar için yapılır.
Fidan dikim esnasında kök ve gövde arasındaki dengeyi sağlamak.
Ağaçlara istenilen şekli vermek.
Şekli oluşturulmuş ve verime yatmış ağaçlarda verilmiş şekli muhafaza etmek.
Ağaçlarda meyve verimi ile sürgün oluşumunu dengelemek.
Dal çıkarma ile meyve seyreltmesi yapmak.
Periyodisitenin (ürün bir yıl var ve bir yıl yok) etkisini azaltmak.
İyi bir taçlandırma ile ağaç tacının iç kısımlarının da ışıklanma ve
havalanmasını sağlayarak bu kısımlardan da meyve almak.
Dal kırılma ve sarkmalarını azaltmak.
Ne Zaman Budama Yapılmalıdır?
Meyve ağaçlarında budama, genelde kış dinlenme döneminde havaların
çok soğuk olmadığı zamanlarda yapılır. Ege ve Akdeniz Bölgeleri gibi kışın çok
soğuk geçmediği bölgelerde sonbaharda, ağaçlar yapraklarını döktükten
itibaren budamaya başlanır. Kış sonunda ağaçlar uyanıncaya kadar devam
edilebilir.
Kışları çok soğuk geçen bölgelerde ise budama yerlerinin soğuktan zarar
görmemeleri için budamayı soğuklar geçtikten sonra; fakat ağaçlar
uyanmadan önce yapmalıdır.
Meyve ağaçları kış ayları dışında yaz başlangıcında da, kış aylarındaki kadar
sert olmamak şartıyla budanabilir. Bu dönemde yapılan budama, genç
ağaçlarda şekil vermek için yapılır. Bu budama dal eğme, uç alma, açı
genişletme veya daraltma şeklinde olur. Yaz başlangıcında yaşlı ağaçlarda ise
aşırı olmamak kaydıyla iç kısımların ışık almasını sağlamak için dal seyreltmesi
yapılır. Bu budamada öncelikle ana dallardan çıkan obur dallar ile dalların uç
kısımlarında birbirine yakın kuvvetli gelişen dallardan bazıları çıkarılır. Ana
dalların uç kısmında ana dala rakip olabilecek kuvvetli dalların kalanları
eğilerek zayıflatılır.
Budamanın Genel Kuralları Nelerdir?
Meyve ağaçlarının budanma şekli, meyve tür ve çeşidine, ağaçların yaşına,
toprak ve iklim koşullarına, budamadan beklenen amaca ve ağacın gelişme
gücüne göre değişir. Bu nedenle her meyve tür ve çeşidinin değişik iklim ve
toprak koşullarındaki gelişme gücünün ve bunların budamaya karşı gösterdiği
tepkilerin iyi bilinmesi gerekir. Ayrıca dalların kesilmesi, bırakılacak ve kesilecek
dalların iyi seçilmesi konusundaki genel kuralların da bilinmesi zorunludur. Bazı
kurallar aşağıda sıralanmıştır.
Meyve ağaçlarına tabii büyümelerine uygun şekiller verilmelidir.
Kuvvetli gelişen ağaçlarda veya dallarda az kesim yapılmalı, zayıf gelişenlerde
ise fazla kesim yapmalıdır.
Ağaçlarda dal kesimi yeni sürgün oluşumunu artırır ve genç ağaçlarda
meyveye yatmayı geciktirir. Dal eğme, bükme, boğma, bilezik alma gibi
işlemler ise erken meyveye yatmayı sağlar.
Zayıf gelişen dalların gelişmesini artırmak için açıları daraltılmalı, kuvvetli
gelişen dalların gelişmesini azaltmak için ise dallar eğilerek açıları
genişletilmelidir.
Dallar, ana dala birleştiği yerden itibaren geniş bir yay yapacak şekilde
eğilmelidir.
Şekil oluşturma amacıyla ana dalların açılarının düzenlenmesinde ana dalların
gövde ile açıları 45-60 olmalıdır. Bu işlem yaz aylarında da yapılabilir.
Kuvvetli gelişen ve yan dal oluşturmayan türlerde (kiraz, armut, elma gibi)
gerekirse yaz aylarında da uç alarak istenilen aralıklarda yan dal oluşması
sağlanmalıdır.
Budanan yerlerde tırnak veya budak bırakılmamalıdır.
Fazla yara açmamak için çok sayıda yan dal kesimi yerine mümkünse bir dal
kesimi ile aynı işi görmeye çalışmalıdır. Kesimler fazla meyilli olmamalıdır.
Kalın dal kesimlerinde mutlaka yük alma işlemi yapılmalıdır. Bu sayede kabuk
veya dal yarılmaları önlenmiş olur. Yara yerleri aşı macunu veya kara boya ile
kapatılmalıdır.
Dallar çok sık değilse ana dalların alt kısımlarından dipten dal çıkarmamalıdır.
Dal üzerindeki meyve yükü öncelikle uçtan itibaren geriye doğru dal
çıkarılarak sağlanmalıdır. Uçta bırakılan dal altta kalan en yakın dallara göre
daha kuvvetli gelişmiş olmalıdır.
Dal kesimleri bir yan dalın veya gözün hemen üzerinden gözün veya dalın aksi
yönüne doğru hafif meyilli olarak yapılmalıdır.
Budama Şekilleri Nelerdir?
Meyve ağaçlarında üç tür budama yapılmaktadır. Bunlar; şekil budaması,
mahsul budaması ve gençleştirme budamasıdır.
1. Şekil Budaması
Meyve ağaçlarında, meyve fidanı dikildikten sonra normal verime yatıncaya
kadar yapılan budama, ağaca şekil vermek içindir. Ağaca verilecek şekil
bölgenin hava nisbi nemi ve güneşlenme durumuna göre değişir. Nemli ve
kapalı yerlerde ortası açık şekiller; güneşli, sıcak ve kurak yerlerde ortası kapalı
şekiller tercih edilmelidir. Meyve fidanı dikildiği ilk yıldan itibaren ağaç şekli iyi
oluşturulmalıdır. Bu, ağacın ilerdeki verimini ve meyve kalitesini büyük ölçüde
etkiler. Ayrıca, budama, hasat, ilaçlama gibi bakım işlerinin de kolay ve uygun
şekilde yapılmasını sağlar. Bu nedenle yeni meyve bahçesi kuran yetiştiricilerin,
genç meyve ağaçlarında bölgeye ve ağacın genel gelişme yapısına uygun
taç oluşturması zorunludur.
Meyve ağaçlarına şekil verilirken, seçilen ana dalların gelişme güçlerinin aynı
olması dengeli bir tacın oluşması için önemlidir. Dikimden sonraki yılda istenen
yönde ve sayıda dal oluşmamışsa, fidan sert kesilerek yeni dalların meydana
gelmesi sağlanır. Bir fidan üzerinde aynı gelişme gücünde dal bulmak
genellikle zordur. İlk yıllarda birbirinden farklı gelişme gücünde olan dalların, iyi
budama ile birkaç yıl içinde aynı kuvvette gelişmelerini sağlamak mümkündür.
Bunun için zayıf gelişen dal sert kesilerek (fazla dal çıkarılarak) ve gövde ile
yaptığı açı da daraltılarak kuvvetli gelişmesi sağlanır. Kuvvetli gelişen
dallardaki kesimler daha az yapılır. Ana dalları oluşturacak bu dalların gövde
ile yaptığı açılar sağlam bir tacın oluşması için 45-60 derece olmalıdır. Ayrıca,
Goble şeklinde, ana dallar aynı noktadan çıkmamalıdır.
Bir meyve ağacından en yüksek verimi alabilmek için ana dalların iyi
oluşturulması yanında yardımcı dalların da düzenli seçilmesi gerekir. Genellikle
genç ağaçlar kuvvetli ve uzun sürgünler meydana getirirler. Ana dalı
oluşturacak bu sürgünler üzerinde yardımcı (tali) dalların meydana gelmesi
için dalların uçları kesilmelidir. Bilhassa yan dal vermeyen meyve tür ve
çeşitlerinde bu çok önemlidir. 80-100 cm ve daha uzun sürgün veren genç
ağaçlarda dalların uçları alınmadığında istenilen yönde ve sayıda tali dallar
oluşmayacağı için ilerde ana dallar üzerinde boşluklar meydana gelir. Bu da
ağaçtan genelde daha az meyve alınmasına neden olur.
Ana dalların uçları alınırken en uçta bırakılan dal veya göz mutlaka tacın
dışına doğru bakmalıdır. Ayrıca ana dal üzerinde bırakılan her kademedeki tali
dallar bütün ana dallarda aynı yönde ve aynı yükseklikte olmalıdır. Dal
kesimlerinde tırnak bırakmamalıdır. Başka bir ifade ile kesimler ya bir gözün
hemen üzerinden veya o dal üzerindeki bir yan dalın koltuğundan dal veya
gözün ters yönüne doğru hafif eğimli olarak yapılmalıdır.
2. Mahsul Budaması
Meyve ağacı normal verime yattıktan sonra yapılan budamaya mahsul
budaması denir. Bir meyve ağacında mahsul budamasına başlamadan önce
ağaç bütünüyle incelenmeli; çıkacak ve bırakılacak kalın dallar tespit
edilmelidir. Dal kesimlerine öncelikle kuru, yaralanmış ve hastalıklı dallarla ana
dallardan çıkmış obur dallardan başlanmalıdır. Bundan sonraki budama
meyve dalı seyreltmesi ve ana dalların dengelenmesini amaçlar. Meyve dalı
seyreltmesi ağacın gelişme gücü dikkate alınarak yapılır. Ana ve tali dalların
budanmasına dal uçlarından başlanır ve geriye kesim uygulanarak bu dalların
gereğinden fazla uzaması engellenir.
Budama sonucunda ağaçta bırakılacak en uç dallar veya gözler daha
öncede belirtildiği gibi tacın dışına doğru bakmalı, diğer dallar ise ağacın
boşluklarını doldurmalı ve güneş görebilmelidir. Kalın dallar üzerinde bulunan
küçük meyve dalları çok sık değillerse kesilmemelidir. Böylece ağaç tacının
maksimum hacminden yararlanılarak verim artırılabilir.
Kalın ve bilhassa ana dalların devamını sağlayacak en uçta bırakılan dallar,
ondan sonra gelen ve ağacın gelişme gücüne göre uçtan itibaren 30-60 cm
uzakta bırakılan yan dallardan daha kuvvetli olmalıdır. Eğer uçtaki dal bir
gözün üzerinden kesilerek kısaltılmış ise gözün bırakıldığı dal üzerindeki ilk dallar
yine 30-60 cm altta bulunmalı ve uzunlukları bu dalın yaklaşık üçte bir
uzunluğunda olmalıdır.
Mahsul budamasında meyve dallarının uzunluğu iri meyveli şeftali, elma ve
armut gibi meyve türlerinde en fazla 40 cm kadar olmalıdır. Zayıf dallar daha
kısa, kuvvetli dallar daha uzun bırakılmalıdır. Bir yıllık uzun bir dalın ucu
kesilmeden bırakılırsa, üzerinde meydana gelen fazla sayıdaki meyve, dalın
kırılmasına neden olabilir. Ayrıca böyle dallar yeterli uzunlukta yeni sürgün
veremezler. Bilhassa şeftali ağaçlarında daha sonraki yıllar verimde azalma ve
ağacın gelişmesinde zayıflama görülür. Mahsul budaması sonucunda ağaç
hem o yıl yeterli ürün vermeli, hem de daha sonraki yıllarda verim verecek yeni
sürgünler oluşturmalıdır. Bir dalın hem meyve vermesi ve hem de yeni sürgün
oluşturması o dalın ortalama üçte birini (1/3’ünü) kesmekle sağlanabilir. Daha
fazla kesim meyvenin az olmasına, fakat sürgünlerin kuvvetli gelişmesine, az
kesim ise meyvenin çok olmasına ve sürgünlerin zayıf gelişmesine neden olur.
Ortalama 30 cm’den kısa olan meyve dallarında genellikle uç alma işlemi
yapılmamalıdır.
3. Gençleştirme Budaması
Meyve ağaçları yaşlandıkça genellikle verimi fazlalaşır ve sürgün gelişmesi
zayıflar. Bu tür bir gelişmenin uzun süre devam etmesi, zamanla verimin de
azalmasına neden olur. İyi, kaliteli ve her yıl düzenli meyve elde etmek, ancak
ağaç fizyolojik dengede olduğu zaman mümkündür. Yaşlı ağaçlarda diğer
bakım tedbirleri yanında, ağaçta yapılacak kalın dal kesimleri yani
gençleştirme budaması da ağacın verimini ve sürgün gelişmesini dengeler.
Bazı meyve türleri çok kalın dal keserek ağacı gençleştirmeye karşı zamk
çıkarma, kuruma gibi olumsuz tepki gösterirler. Bu gruba giren erik, kiraz, vişne,
kayısı, şeftali ve badem gibi meyve türlerinde geçleştirme budaması, daha
genç ve ince dalları keserek yapılmalıdır. Elma, armut, zeytin, ayva ve
turunçgiller gibi meyve türlerinde gençleştirme budaması başarıyla uygulanır.
Meyve ağaçlarının budanmasında yukarıda anlatılan genel kurallar her
zaman bütün meyve ağaçlarında uygulanamaz. Çünkü her ağacın gelişme
gücü ve şekli farklıdır. Bu nedenle budamada da farklılıklar olabilir.
Budayıcı budama sırasında aşağıda belirtilen konulara dikkat etmelidir.
budamanın şeklini ve dal kesim miktarını,
ağacın gelişme gücünü,
ağaçtan bir yıl önce alınan meyve miktarını,
meyve dallarındaki çiçek tomurcuğunun miktarını
budamaya etkili olabilecek diğer faktörleri
Başka bir ifade ile budayıcı ağacı iyi tanımalı ve onun kesime karşı göstereceği
tepkiyi, dolayısıyla kesimin verime ve meyve kalitesine etkilerini iyi tahmin
edebilmelidir.
Budama Sonrasında Neler Yapılmalıdır?
Budama sonunda çıkan budama artıkları ve bahçe kenarlarındaki çalılıklar,
kuru bitki parçaları hastalık ve zararlıların en iyi barınak yeridir. Meyve
ağaçlarına ve ürünlerine zarar veren bu hastalık ve zararlıların çoğalmaması
için bu artıklar yakılmalı veya bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Budama sonunda
meyve ağaçlarında kış ilaçlamalarının da yapılması zorunludur.
Elma Çeşitleri
Erken
Orta
Geç
Jersey mac
Mondial Gala
Red Chief
Prima
Red Free
Granny Smith
Williams Pride
Galaxy Gala
Jonagored
Golden Delicious
Stark Spur Golden Delicious
Oregon Spur
Scarlet Spur
Jonagold ve Mutantları
Fuji
Red Braeburn
Elma Yetiştiriciliği
ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ
[Giriş] [Elmanın Ekolojik İstekleri] [Elma Anaçları] [Elmanın Döllenme Biyolojisi] [Elma
Çeşitleri] [Elma Bahçesi Tesisi] [Elma Bahçelerinde Yıllık Bakım İşleri] [Yararlanılan
Kaynaklar]
l. GİRİŞ
Kültür elması (Malus communis Lam.) yetiştiriciliği ülkemiz genelinde yapılmaktadır, fakat
en uygun kültür merkezleri yabanisinin yayılma alanlarına paralel olarak Kuzey Anadolu’da
bulunmaktadır. Kuzey Anadolu, Karadeniz Kıyı Bölgesi ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu
yaylaları arasında ki geçit bölgeleri ve son yıllarda Güneyde Göller Bölgesi elmanın önemli
yetiştiricilik alanlarını oluşturmaktadır.
Dünyada elma üretiminde Türkiye; Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa’dan sonra
dördüncü sırayı almaktadır. Türkiye’de 1988 yılında toplam elma ağacı sayısı 39 780 000 adet
ve üretim 1 950 000 ton iken; 1998 yılında ağaç sayısı 38.000.000 adet ve üretim 2 450 000
ton’ a ulaşmıştır. Ayrıca ortalama ağaç verimi 1988 yılında 62.5 Kg iken 1998 yılında 64.5
Kg ‘a yükselmiştir.
2. ELMANIN EKOLOJİK İSTEKLERİ
2.1. İklim İstekleri
Elma ılıman, özellikle soğuk ılıman iklim meyvesidir. Genellikle dünyada 30°-50° enlemlerde
yetişmektedir. Türkiye’de Ege Bölgesi’nde 500 metre . Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’nin sıcak ve kurak yerlerindeki 800 metreden daha yukarı yerlerde yetişmektedir.
Yüksek ışık yoğunluğu elmada çok iyi renk oluşumunu sağlar. Elma ağacı düşük sıcaklıkların
olduğu sert kışlara dayanıklıdır. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları -35°C ile –40°C’ a,
açmış çiçekler –2.2°C ile –2.3°C ve küçük meyveler ise –1.1°C ile –2.2°C’a dayanırlar
Elma kış dinlenmesine en fazla ihtiyaç duyan meyve türüdür. Yapılan denemelerde elmaların
soğuklama ihtiyacını karşılayabilmesi için + 7.2°C’nin altında çeşitlere bağlı olarak 23223648 saat kalması gerekir. 0°C!nin altında ise 1081-2094 saat soğuklamaya ihtiyacı vardır.
Yetersiz soğuklama sonucu çiçeklerin bir kısmı ölür, geriye kalan çiçeklerin açılması da
normale göre hem daha geç, hem de düzensiz olur. Böylece geç açan çiçekler döllenme
yetersizliği nedeni ile dökülür. Soğuklamasını giderememiş elma ağaçlarında yaprak gözleri
sürmez ve ağaç çıplak kalır. Elma yüksek yaz sıcağından da hoşlanmaz. Sıcaklık 40°C’nin
üzerine çıktığı zaman büyüme durur, daha yüksek sıcaklıklarda ise zararlanma görülmeye
başlar.
2.2. Toprak İstekleri
Elma genellikle bir çok toprak tiplerinde başarılı sonuç verir. Bahçe kurulacak yerin alt toprak
yapısı önemlidir. Alt toprak, bitki kökleri hiçbir zaman su içinde kalmayacak ve köklerin
yayılmasını kolaylaştıracak şekilde drene edilmelidir. Sert ve suyu tutan alt toprak gelişmeye
engel olur, ağacın büyümesini ve ömrünü olumsuz yönde etkiler. En iyisi alt toprağın çakıllıtınlı olmasıdır. Toprak derinliğinin 2 metre veya daha fazla olması istenir. Elma yetiştiriciliği
için en iyi topraklar optimal olarak 6.0-6.5 pH ve içerisinde normal kireci ve yeteri kadar
humus ve nemi bulunan tınlı, tınlı-kumlu veya kumlu-tınlı geçirgen topraklardır.
3. ELMA ANAÇLARI
3.1. Tohum anaçları (Generatif anaçlar)
Bu anaçlar tohumla üretilir. Yabani elmaların tohumundan elde edilen bitkilere “çöğür”,
kültür çeşitlerinin tohumdan elde edilenlere ise “yoz”denir.
Elma anacı olarak her ikisi de kullanılır. Her iki anacın üzerlerine aşılı çeşitlerin meyveye
yatma zamanları, ağaçların ömürleri, meyve kalitesi üzerine etkileri açısından aralarında
önemli bir fark yoktur. Yani çöğürlerle yozlar birbirlerine benzerler. Her iki anaçta kuvvetli
gelişirler, bunlara aşılı çeşitler geç meyveye yatarlar, ağaçlar uzun ömürlü olur ve bol ürün
verirler.
Elma tohum anaçları (Malus sylvestris Mill) ülkemiz elma yetiştiriciliğinde geleneksel
olarak kullanılan bir anaçtır. Yabani olarak yetişen elma tohumlarından elde edilir. Bu anaç
üzerine Starking Delicious, Golden Delicious, Granny Smith gibi kuvvetli gelişen çeşitler
aşılandıkları zaman 5.5- 6.0 m.’ye kadar boy yapan kuvvetli ağaçlar oluştururlar ve “standart”
gelişen ağaçlar olarak tanımlanırlar.
Böyle ağaçların verime yatmaları 5-6 yıl alır, 12-15 yaşında tam verime geçerler ve 25-30
yaşlardan sonra ekonomik anlamda verimden düşmeye başlarlar. Bu ağaçlardan, 1 dekar
bahçeye toprağın verimliliğine göre 15-25 adet ağaç gerekir. Bu ağaçlarda budama, ilaçlama,
meyve seyreltmesi gibi kültürel uygulamalarla hasat işleri çok güçleşmektedir.
Yabani tohum anaçları (çöğür) üzerine Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious
gibi yarı bodur gelişen (spur tipi) çeşitlerde aşılanabilir. Hatta yarı bodur elma çeşitleri en
başarılı sonucu tohum anaçları üzerine aşılandıkları zaman vermektedirler. Bu durumda,
çeşitten dolayı %30-35’e varan bir bodurlaşma etkisi elde edilmektedir.
Elde edilen tohumlar yetiştirme şartlarının elverişli olduğu bölgelerde (Ege bölgesi gibi)
sonbaharda genelde direkt aşı parsellerine ekilir ve takip eden yaz periyodunda gelişen
çöğürler aşılanırlar. Şartların elverişli olmadığı yerlerde tohum tavasına ekilen tohumlardan
bir yıl sonra elde edilen çöğürler aynı yıl sonbaharda aşı parsellerine şaşırtılırlar. Şaşırtmayı
takip eden yaz periyodunda da çöğürler aşılanırlar.
Elma çöğürleri ya ilkbaharda sürgün göz aşısı yada yaz sonunda durgun göz aşısı ile
aşılanırlar. Yurdumuzdaki fidanlıklarda (Meyvecilik Üretme İstasyonlarında) genellikle
durgun T (Kalkan) göz aşısı tatbik edilir ve tatbik zamanı da Temmuz ayının ilk haftasında
başlar, anaç ve kalem kabuk verene kadar devam eder.
3.2. Klon Anaçları (Vegetatif Anaçlar)
Memleketimizde son yıllarda budama, ilaçlama, seyreltme, hasat ve diğer bahçe işlerinde
kullanılan işçi ücretlerinin yüksek olması, yetiştiricileri modern meyveciliğin gereklerine
uymaya zorlamaktadır.
Modern meyvecilikte, sadece aşılanacak çeşidin (kalemin) değil, anacın da standart vasıfta
olması arzu edilir. Bu gün vegetatif yollarla elde edilen klon anaçları modern meyvecilikte
arzulanan anaç-kalem (çeşit) standardizasyonunu sağlamış yani bir örnek bahçe kurma imkan
dahiline girmiştir. Vegetatif olarak üretilen elma klon anaçları çok bodurdan çok kuvvetliye
kadar değişmektedir. Bunlar 1912 yılında İngiltere’de East Malling Araştırma İstasyonu’nda
toplanan anaçlardan seçilmiştir. Daha sonra 1928 yılında pamuklu bite dayanıklı MM
(Malling Merton) serisi, en son olarak ta Long Aston Araştırma İstasyonu ile ortaklaşa
virüsten ari olan EMLA serisi geliştirilmiştir.
Elma klon anaçları “Stool Bed Layering” adı verilen ve Türkiye’de ilk defa 1986 yılında
Tokat Meyvecilik Üretme İstasyonu Müdürlüğü’nde tesis edilen bir daldırma sistemi ile
kolaylıkla çoğaltılmaktadır.
Söz konusu klon anaçları gelişme kuvvetlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır;
Çok Bodur M 8, M 9, M 27
Bodur M 26
Yarı Bodur M 7, MM 106
Kuvvetli M 2, MM 104, MM 111
Çok Kuvvetli M 16, M 25, MM 109, yerel ve geleneksel tohum (Çöğür) anaçları
Bu anaçlardan bugün meyvecilikte en çok kullanılanları M 9, MM 106 ve MM 111’ dir.
Şimdi kısaca bu anaçları tanıyalım;
M 9 : Çok bodur anaçlar içerisinde bu gün dünyada en çok kullanılanı M 9 anacıdır. Verimli
topraklarda daha iyi gelişirler. Dikimden itibaren ömrü boyunca desteğe ihtiyaç gösterirler.
Dikim hemen ertesi yılı meyve vermeye başlar ve en iyi şartlarda bile boyu 270 cm’yi
geçmez. Çöğürlerin % 20-40’ı kadar gelişirler.
M 9 boğaz çürüklüğüne (Phytophytora spp) dayanıklı fakat ateş yanıklığı (erwina amylovora)
ve pamuklu bite (Eriosoma Lanigerum) hassastır.
M 9 anacı “Stool Bed Layering” veya tepe daldırması ile çoğaltılır.
M 9 anacına aşılı çeşitler “ince iğ şekli” (Slender Spindle) terbiye sistemine göre
şekillendirilir ve budanırlar.
M 9 anacına aşılı çeşitlerle kurulan bahçelerde uygulanacak dikim aralıkları toprak
verimliliğine göre (1,5 m x 3,5 m) veya (2,0 m x 3,5 m) olmalıdır.
M 9 anacı üzerine kesinlikle Starkrimson Delicious veya Starkspur Golden Delicious gibi yarı
bodur gelişen çeşitler aşılanmamalı, Starking Delicious, Golden Delicious ve Granny Smith
gibi kuvvetli gelişen (standart) çeşitlerin aşılanmasıyla elde edilen fidanlarla bahçe tesis
edilmelidir.
M 9 anacı aşılı çeşitlerin ekonomik ömürleri 15-20 yıldır. Verimli topraklarda ağaç başına 6070 kg’ a kadar meyve verirler ki; bu da dekardan ortalama 7 ton ürün demektir. Dekara düşen
ağaç sayısı olarak en az 80-100 adet, verimli topraklarda ise 140-150 ağaç hesaplanmalıdır.
MM 106 : Bugün dünyada ve yurdumuzda en çok tercih edilen bu anaç pamuklu bite
(Eriosoma Lanigerum) dayanıklı, ancak kök boğazı çürüklüğüne (Phytophytora spp) hassastır.
MM 106 anacı hem yarı bodur (Spur tipi) anaçlar hem de özellikle kuvvetli gelişen çeşitler
için uygun bir anaçtır.
MM 106 üzerine yarı bodur çeşitler aşılandığında ilk 3 yıl meyve alınmayıp çiçeklerin
koparılması gerekir.
MM 106 anacı kuvvetli gelişen tohum anaçlarının (çöğürlerin) % 50-60’ı kadar gelişir.
Üzerine yarı bodur gelişen çeşitler aşılandığında ise ağaçlar hemen hemen M 9 üzerine aşılı
kuvvetli gelişen çeşitler gibi küçük kalır. Bu bakımdan verilecek dikim aralıkları, üzerine
aşılanan çeşide göre değişir. Kuvvetli gelişen çeşitler aşılandığında, toprağın kuvvetine göre
(5 m x 3m) veya (6m x 3m), yarı bodur gelişen çeşitler aşılandığında ise (2,5m x 4.0m) veya
(3 m x 4m) dikim aralıkları verilmesi uygundur.
Üzerine kuvvetli gelişen çeşitler aşılandığında değişik doruk dallı (modifiye lider), yarı bodur
çeşitler aşılandığında ise çam şekli (bir lider ve çok sayıda yan dallı) terbiye sistemi tavsiye
edilmektedir.
“Stool Bed Layering” ve “tepe daldırması” ile gayet kolay çoğaltılan bu anaç adi odun çeliği
ile de % 70’in üzerinde köklendirilebilmektedir.
MM 111 : Bugün en rağbet gören ve tavsiye edilen bu anaç kuvvetli ve dik gelişir. MM 111
üzerine aşılı çeşitler yarı kuvvetli ağaçlar meydana getirirler ve kuvvetli büyüyen tohum
anaçlarının (çöğürlerin) % 75-80’i kadar gelişirler. Gerek Starking Delicious, Golden
Delicious ve Granny Smith gibi kuvvetli gelişen ve gerekse Starkrimson Delicious, Starkspur
Golden Delicious ve Spur Granny Smith gibi yarıbodur gelişen çeşitlerle iyi performans
gösterirler. Kuvvetli gelişen çeşitler aşılandığında verilecek dikim aralıkları (3.5m x 6.0m),
spur çeşitler aşılandığında ise toprağın verimliliğine göre (3.0m x 4.5m) veya (3m x 5m)
olmalıdır.
4. ELMANIN DÖLLENME BİYOLOJİSİ
Tek bir çeşit ile kurulmuş elma bahçelerinde bol çiçek görülmesine rağmen, meyve
tutumunda ki yetersizliğin en büyük nedeni döllenme sorunudur. Elma çeşitleri genel olarak
kendine kısırdırlar. Yani, kendi çiçek tozları ile döllenemezler. Mutlaka başka bir dölleyici
çeşidin çiçek tozlarına ihtiyaçları vardır. Bu nedenle bahçe kurulurken iyi bir çeşit karışımı
tertiplenmelidir. Çeşit karışımı yaparken, tercih edilen ana çeşidin dölleyici çeşidini (veya
çeşitlerini) bilmek gerekir. Dölleyici çeşit tablosu aşağıda verilmiştir.
4.1. Döllenme Probleminin Çözümünde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Elma bahçesi, tozlanma döllenme bakımından en elverişli bir plana göre kurulmalıdır.
Dölleyici çeşidin esas çeşide oranı % 10-15 olmalıdır. Bu orana göre, dikimde her yüz
fidandan 10-15 adedi dölleyici çeşitten, 85-90 adedi ise esas çeşitten oluşmalıdır. Dölleyici
çeşitler ana çeşitten 12-15 metreden daha uzakta olmamalıdır.
- Seçilecek çeşitler arasında periyodiste bakımından bir uyuşmazlık olmamalıdır. Periyodiste,
ağaçların bir yıl meyve verip, müteakip yıl dinlenmeleri demektir. Dölleyici olarak seçtiğimiz
çeşit böyle bir karakterde ise bu çeşidin dinlenme yılında döllenme olmaz. Mesela Amasya
Elması mutlak peryodiste gösteren bir çeşittir. Red Delicious ve Golden Delicious ise bir yıl
çok, bir yıl orta derecede meyve verirler. Jonathan ve Rome Beauty çeşitleri ise her yıl
düzenli meyve verme karakterindedirler.
- Seçilecek çeşitler arasında çiçek açma tarihlerinde önemli bir farklılık olmamalıdır.
Yukarıda ki çeşitler içerisnde, Red Delicious, Golden Delicious ve Jonathan aynı tarihlerde
çiçek açmasına mukabil, Rome Beauty bu üç çeşitten daha sonra çiçek açar. Bu nedenle
Rome Beauty çeşidi bu üç çeşit için uygun dölleyici olamaz.
- Elmalarda ki yabancı döllenmeyi % 90 arılar yapar. Genç elma bahçeleri için gerekli arı
miktarı her dört dekar için bir kovan veya her 30-40 dekar için 15 000 – 20 000 arıdır. Tam
verime geçmiş ağaçlar için bu miktar 3-4 katına çıkarılmalıdır. Çiçek zamanı arı çalışması ve
tozlanmanın sağlanabilmesi için bahçeler ilaçlanmamalıdır.
Çizelge 1.Bazı elma çeşitlerinin dölleyicileri
Ana Çeşitler
Dölleyici Çeşitler
Golden Delicious Red Delicious
Jonathan
Ana Çeşitler
Granny Smith
Dölleyici Çeşitler
Golden Delicious
Red Delicious
Starkrimson Delicious
Starking Delicious
Winesap
Starking Delicious Golden Delicious
Black Stayman
Improved 201
Jonathan
Golden Delicious
Starking Delicious
Jonathan
Starkrimson
Delicious
Starkspur Golden
Delicious
Amasya
Rome Beauty
Starking Delicious
Golden Delicious
Golden Delicious
Granny Smith
Stark Earlyeast
Starkspur Golden Starkrimson Delicious Stark Earlyeast
Delicious
Starking Delicious
Jonathan
Beacon
Golden Delicious
Jonathan
Jonathan
Mc. Intosh
Golden Delicious
Delicious
Cortland
Mc. Intosh
Grimes Golden
Delicious
Mc. Intosh
Jonathan
Cox Orange Pippin
Staymared
Mutsu
Reinne des Renette
Golden Delicious
Sarı İngiliz
(hüryemez)
Starking Delicious
Rome Beauty
Golden Delicious
Imparature
Jonathan
Delicious
Red Delicious
Red Delicious
Golden Delicious
Starking Delicious
Jonathan
Granny Smith
Mc. Intosh
Beacon
Rome Beauty
Beacon
Granny Smith
Black Stayman
Improved 201
Stayman Winesap
Golden Delicious
Jonathan
Starking Delicious
Mc. Intosh
5. ELMA ÇEŞİTLERİ
Bugün dünyadaki elma çeşitlerinin sayısı 6 500’ü aşmakta olup, Türkiye’de ise bu sayı 460’ı
bulmaktadır. Bunlar arasında kalite, verim yönünden yüksek ve ticari anlamda yetiştiriciliği
yapılanların sayısı çok azdır.
Elma çeşitleri yetiştircilik alanlarında yüzyılların doğal seleksiyonu, tesadüf çöğürlerin ve
kendiliğinden olan mutasyonlarla meydana gelmişlerdir. Bugünkü modern elma
yetiştiriciliğinde ise, melezleme ıslahı yolu ile kalite ve verim yönünden çok üstün çeşitler
elde edilmiştir.
Meyvecilikte kullanılan gerek anaç ve gerekse çeşidin gelişme kuvveti azaldıkça bir başka
deyişle ağaç bodurlaştıkça yoğun (sık dikim) meyveciliğe doğru adım atılmış olur. Yoğun
meyvecilikte is birim alanda daha fazla sayıda ağaç kullanıldığı için daha yüksek verim elde
edilir. Bodur ağaçlardan kurulmuş meyve bahçelerinden erken yaşta ürün alınır. İş gücü ve
yapılan masraflar azalır, kültür ve bakım uygulamaları kolaylaşır ve daha kaliteli meyve
üretimi mümkün olur. Bodur elma ağaçları ise ya zayıf anaçlar kullanarak yada yarı bodur
gelişen “spur” tipi çeşitler kullanmak sureti ile elde edilebilmektedir. Türkiye’de Starking
Delicious ve Golden Delicious’un spur mutantları olan Starkrimson Delicious ve Starkspur
Golden Delicious geniş ölçüde yetiştirilmektedir.
Spur tipi elmalar, gelişme özelliklerinden dolayı bakım işlerini kolaylaştırmaktadır. Özellikle
zayıf gelişmeleri ve erken meyveye yatmaları nedeni ile yetiştiriciler tarafından çok ilgi
görmektedir. Bunlar erken yaşta ve hemen dikimin ertesi yılı bile meyve verdiklerinden,
kuruluş masrafları daha kısa zamanda karşılanmaktadır.
Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde yapılan bir seri çalışmada
dünyanın bilinen önemli bazı elma çeşitleri ile ülkemizde yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri
denenmiş ve bunlardan en iyi sonuç verenler ümit var olarak seçilmişlerdir. Bunların üretim
kuruluşlarında damızlıkları kurulmuş olup, ülke çapında yetiştiricilere dağıtımı yapılmıştır.
5.1. Spur (Yarı bodur) Elma Çeşitleri :
Yarı bodur çeşitlerin gelişmeleri ve yetiştirilmeleri diğerlerinden farklılık göstermektedir. Bu
farklı özellikleri şöylece sıralayabiliriz;
Bu çeşitler;
1- Starking Delicious ve Golden Delicious’a göre daha küçük hacimli (2/3 ü kadar), daha dik
ve toplu bir ağaç yapmaktadırlar.
2- Dalların en ucundaki tomurcuk ile onun hemen altındaki tomurcuk odun dalı yapar, diğer
tomurcuklar meyve dalı şeklinde gelişir. Bu yüzden Spur çeşitler fazla dallanmazlar.
3- Boğum araları daha kısadır, bir başka ifadeyle Spur tipi elmalarda diğer standart tiplere
göre aynı uzunluktaki bir dalda daha fazla boğum ve dolayısıyla daha fazla yaprak vardır.
4- Tepe tomurcuklarının gelişmesi daha zayıftır.
5- Yan dallar Lider dala göre daha kuvvetli gelişme eğilimindedir.
6- Odunları daha serttir.
7- Yapraklar daha yeşil ve daha kalın dokuludur.
8- Meyve tutum yüzdesi daha yüksektir. Meyvenin dalcığa bağlanması daha kuvvetlidir ve
sonuçta da meyve dökümü daha azdır.
9- Ağacın gelişmesinde çiçek tomurcuklarının teşekkülü daha erkendir ve çiçek
tomurcuklarının miktarı daha fazladır.
10- Ağaçlar daha erken yaşlarda meyveye yatar.
11- Meyveleri daha iri ve daha muntazamdır.
12- Olgulaşma zamanları 8-15 gün kadar geçtir.
Tohum anaçları (çöğürler) ve MM111 gibi kuvvetli anaçlar yanında MM106 gibi yarı bodur
klon anaçlarına aşılanabilen spur çeşitler asla M9 gibi çok bodur anaçlara aşılanmamalıdır.
Spur çeşitler kuvvetli anaçlar üzerine aşılandıkları zaman verilecek en ekonomik dikim
mesafesi ağaç başına hiçbir zaman 15-20 m²’ den fazla saha düşmeyecek şekilde
ayarlanmalıdır. Yani dikim mesafesi 5x3 m., 5x4 m veya 6x3 m olmalıdır.
Spur çeşitler MM106 gibi yarı bodur klon anaçlarına aşılandıkları zaman 2.5x4 m veya 3x4 m
dikim aralıkları verilmesi uygundur.
Dünya elmacılığında önemli bir yer tutan ve Yurdumuzda da hızlı bir şekilde yayılan bu spur
elma çeşitlerinin özelliklerini kısaca görelim;
STARKRİMSON DELİCİOUS
Orjini :ABD orjinli olup, Starking Delicious’un bir tomurcuk mutasyonu olarak 1952’de
bulunmuştur.
Sinonimi : Bisbee Delicious
Ağaç Özellikleri : Ağacı orta kuvvette olup, yarı dik-dik gelişir, çok verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, sıvama koyu kırmızı morumsu renkte, düzgün şekilli, çok
iyi kalitelidir.
Hasat Olumu : Eylül ortasında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Stark Spur Golden Delicious, Stark Earlyeast
Düşünceler : Bir ana ve çok sayıda yan dalı olan, noel çamına benzeyen bir terbiye şekli
ister. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın kuvvetine göre 5x3 m, 6x3 m veya
en çok 5x4 m olabilir. Verimli toprak, kuvvetli anaç, dikkatli meyve seyreltmesi, daha çok
gübre ve su, kuvvetli budama ister. Meyveler soğuk depoda Nisan ayına kadar saklanabilir.
Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
STARKSPUR GOLDEN DELİCİOUS
Orjini : ABD orjinli olup, Golden Delicious’un bir tomurcuk mutasyonu olarak 1959’da
bulunmuştur.
Sinonimi : Golden Auvil Spur, Super Golden
Ağaç Özellikleri : Ağacı yarı bodur, dik, biraz açık gelişir ve çok verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, altın sarısı renkte düzgün şekilli, çok iyi kalitelidir.
Hasat Olumu : Eylül’ün ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Starkrimson Delicious, Starking Delicious, Jonathan.
Düşünceler : Bir ana ve çok sayıda yan dalı olan, noel çamına benzeyen bir terbiye şekli
ister. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın kuvvetine göre 5x3 m, 6x3 m veya
en çok 5x4 m olabilir. Verimli toprak, kuvvetli anaç, dikkatli meyve seyreltmesi, daha çok
gübre ve su, kuvvetli budama ister. Meyveler soğuk depoda Mart ayına kadar saklanabilir.
Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
5.2. Diğer Elma Çeşitleri
STARKİNG DELİCİOUS
Orjini :ABD orjinli olup, Delicious’un bir tomurcuk mutasyonu olarak 1915’te bulunmuştur.
Sinonimi : Double Red Delicious, Extra Red Delicious, Starking.
Ağaç Özellikleri : Ağacı kuvvetli , yarı dik-dik gelişir. Her yıl düzenli ve bol ürün verir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, koyu kırmızı renkte, çiçek tarafında beş çıkıntısı olup,
uzunca şekilli, çok iri, kalitelidir..
Hasat Olumu : Eylül’ ün ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Jonathan.
Düşünceler : Meyveler soğuk depoda Nisan ayına kadar saklanabilir. Marmara, Karadeniz,
Ege, Güney-Doğu Anadolu ve Göller Bölgesi İçin tavsiye edilir.
GOLDEN DELİCİOUS
Orjini :ABD orjinli olup, 1890’da bulunmuştur.
Sinonimi : Azany Delicious, Delicious Aurin, Prevuzhodna Stark Golden Delicious, Yellovw
Delicious, Zılatna, Zolotoe Prevoshodnoe
Ağaç Özellikleri : Ağacı dik-yarı dik ve orta kuvvette gelişir, çok verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, altın sarısı renkte, silindirik -konik şekilli ve çok iri,
kalitelidir.
Hasat Olumu : Eylül’ ün ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Starking Delicious, Starkrimson Delicious, Jonathan ve Winesap.
Düşünceler : Bütün bölgelere tavsiye edilir. Dikkatli meyve seyreltmesi yapılırsa her yıl
düzenli ve bol ürün verir. Meyveler soğuk depoda Mart ayına kadar saklanabilir.
GRANNY SMİTH
Orjini : Avustralya’dır
Sinonimi : Grant Giantan.
Ağaç Özellikleri : Ağacı zayıf-orta kuvvette, yarı dik-yayvan gelişir, heryıl ve bol ürün verir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri-iri, yeşil zemin üzeri hafif donuk sarı renkli, kalitesi çok
iyi olup, sert, çok sulu ve kendine özgü mayhoş bir tadı vardır...
Hasat Olumu : Eylül’ün son haftası toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Red Delicious,
Düşünceler : Meyveleri uygun şartlarda soğuk depolarda 9 ay süre ile saklanabilir.
Geleneksel yerli elma çeşitlerimizden Hüryemez ve Demir Elmalarının yerini alma seyrini
izlemektedir. Karadeniz ve Marmara Bölgesinde tavsiye edilir.
STARK EARLYEAST
Orjini : ABD orjinli olup, 1938’ de bulunmuştur.
Sinonimi : Sıcarlet Pimpernel, Stark’s Earlyeast, Stark’s Allerfrühester.
Ağaç Özellikleri : Ağacı zayıf-orta kuvvette, yarı dik hatta yayvan şekilde gelişir. Verimi
yüksek değildir.
Meyve Özellikleri : Meyveleri genellikle küçük, yassı ve düzgün şekilli, meyve kabuğu ince,
güneş gören kısmı kırmızıdır. Meyve eti beyaz, ekşimsi-tatlı olup kalitesi iyidir.
Hasat Olumu : Haziran sonu-Temmuz Başında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Delicious, Jonathan ve Mc Intosh.
Düşünceler : Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgelerine tavsiye edilen yazlık bir çeşittir.
BEACON
Orjini : ABD orjinli olup, 1908’ de bulunmuştur.
Sinonimi : Early Delicious, Fenton, Miller Red.
Ağaç Özellikleri :Ağacı kuvvetli gelişir ve çok verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyveleri orta irilikte, yuvarlak ve yeknesaktır. Kabuk rengi koyu
kırmızı, ince, meyve eti gevrek, sert, sulu, tatlı ve aromalıdır. İyi renk yapar. Taşımaya
elverişli, çok iyi bir sofralık çeşittir. Meyvenin sapa bağlanma özelliğinin iyi olması nedeni ile
renk alıncaya kadar meyve dalında bekletilebilir.
Hasat Olumu : Temmuz sonunda toplanır.
Tozlayıcıları : Granny Smith, Black Stayman Improved 201.
Düşünceler : Elma Yetiştirilen Bütün Bölgelere tavsiye edilen yazlık bir çeşittir.
BLACK STAYMAN IMPROVED 201
Orjini : ABD orjinli olup, 1926’da bulunmuştur.
Sinonimi : Double Red Stayman, Red Stayman 201, Stayman 66, Nured Stayman .
Ağaç Özellikleri : Ağacı kuvvetli, yarı dik gelişir. Verimi çok iyidir.
Meyve Özellikleri :Meyvesi orta irilikte, silindirik-konik şekilli, meyve kabuğu kalın
pürüzsüzdür. Meyve eti yeşilimsi, yumuşak, hafif ekşimsi, sulu, tadı hoş, kalitesi çok iyidir.
Çok güzel renklenir. .
Hasat Olumu : Ağustos Ayı sonunda toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Starking Delicious, Jonathan ve Rome Beauty.
Düşünceler : Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
MUTSU
Orjini : Golden Delicious x Indo melezi olup, Japonya orjinlidir. 1930’da bulunmuştur.
Sinonimi : Crispim
Ağaç Özellikleri : Ağacı kuvvetli gelişir, yarı diktir.
Meyve Özellikleri : Pasa çok dayanıklı, sarı renkli ve Golden Delicious tipi bir elmadır.
Meyvesi Golden Delicious’dan daha iri ve eti daha kaba dokuludur.
Hasat Olumu : Eylül Ayı başında toplanır.
Tozlayıcıları : Red Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Beacon.
Düşünceler : Çiçek tozları kısır olduğundan başka çeşitleri dölleyemez, bu sebeple Mutsu ile
birlikte dikilmiş elma çeşitleri ile kurulu ticari bahçelerde, çiçek tozu kısırlığı göstermeyen 3.
Bir çeşide gerek vardır. Özellikle Nispî nemin yüksek olduğu Karadeniz ve Marmara
Bölgelerinde Golden Delicious’un yerine tavsiye edilir.
JONATHAN
Orjini : ABD orjinli olup, 1872’de bulunmuştur.
Sinonimi : Djonathan, Johnathan, King Philipp, Philp Rick, Ulster, Ulster Seedling, Pomme
Jonathan.
Ağaç Özellikleri : Ağacı kuvvette ve çalımsı gelişir, yarı dik-yaygın şekillidir. Çok
verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyveleri orta irilikte, yeşil zemin üzeri kırmızı ile yıkanmış olup,
yuvarlakça şekilli, çok iyi kalitelidir.
Hasat Olumu : Eylül’ün ilk haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Delicious, Mc Intosh, Cox Orange Pippin, Grimes Golden,
Reine des Renette.
Düşünceler : Marmara ve Ege Bölgelerine tavsiye edilir. Uzun süre soğukta muhafazası
güçtür.
AMASYA ELMASI
Orjini : Anadolu’dur.
Sinonimi : Misket, Amasya Misketi.
Ağaç Özellikleri : Orta kuvvette büyür, Yayvan bir taç yapar. Uzun ömürlüdür.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta irilikte, Karın tarafı genişçe, kabuğu ince, sert, güneş gören
yüzü koyu, diğer tarafları açık kırmızı ve yer yer yeşil zemin rengi görülmektedir. Meyve eti
hafif yeşilimtırak-beyaz, tatlı, sulu, yeme olumunda gevrek ve kokuludur.
Hasat Olumu :Eylül Ayının ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Beacon.
Düşünceler : Bir yıl çok meyve verir, bir yıl dinlenir. Bu hali ile mutlak periyodisite
göstermektedir. Her ne kadar Yalova’da yapılan denemede bu nedenle elenmiş ise de
Türkiye’nin hemen bütün bölgelerinde yaygın ve kitle halinde yetiştiriciliği yapıla
gelmektedir. Ancak ELTEZ tarafından seleksiyon çalışması sonucu bulunan ve periyodisite
göstermediği iddia edilen ve de kısaca Kaşel adı ile bilinen Amasya klonu kullanımı da
yaygınlaşmıştır. Meyveleri iyi saklandığı sürece Mayıs Ayı’na kadar dayanabilir.
HÜRYEMEZ
Orjini : Anadolu’dur.
Sinonimi : Sarı İngiliz, Sarı Taraklı.
Ağaç Özellikleri : Ağacı kuvvetli gelişir, yarı dik-yayvan, orta derecede verimlidir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, yeşil zemin üzerine sarı renkli, basık-yuvarlak şekilli ve iyi
kalitelidir.
Hasat Olumu : Eylül Ayı’nın 3. haftasında toplanır.
Tozlayıcıları : Golden Delicious, Starking Delicious, Jonathan .
Düşünceler : Triploid bir çeşit olup, periyodisite gösterir. Soğuk deposunda uygun şartlarda
Şubat’ a kadar saklanabilir. Her ne kadar Yalova şartlarında yapılan denemede özellikle verim
yönünden çok üstün bulunmamış ise de İç Anadolu Bölgesi’nde yaygın olarak yetiştiriciliği
yapılmaktadır.
6. ELMA BAHÇESİ TESİSİ
6.1. Dikim Zamanı
Elma fidanları kışın ılık geçen ve yağışlı olmayan bölgelerde sonbahardan (yaprak dökümünü
müteakip) itibaren ağaçlarda fizyolojik faaliyet başlayana (ilkbahar) kadar dikilebilir. Kışı
soğuk veya yağışlı geçen bölgelerde ise ilkbahar dikimi tercih edilmelidir.
6.2. Bahçe Yerinin Dikime Hazırlanması
Burada da en önemli husus, arazinin iyi bir şekilde sulanması için uygun bir toprak tesviyesi
yapmaktır. Meyilli alanlarda bahçe kurarken setleme (teraslama) yapılması şarttır.
Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde, su tutan ağır (killi) topraklarda dikimden evvel drenaj
problemi halledilmelidir.
Bahçe kurulacak yerin dikimden evvel bir defa derince ve sonradan bir veya iki defa da
yüzlek işlenmesi doğru olur.
Sökülen bir elmalığın yerine yeniden elma dikimi için, aradan hiç değilse birkaç yıl
geçmelidir. Çünkü toprak yorgunluğu denen olayı dikkate almak gerekir.
6.3. Dikilecek Elma Fidanlarında Aranılacak Özellikler
Elma bahçesi kurarken, sertifikalı, ismine doğru ve bir yaşlı fidanlar tercih edilmelidir.
Fidanlar sağlam, sıhhatli, kök sistemi, çapı ve boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır.
Alınan fidanlar derhal yerlerine dikilmelidir.
Dikimde mutlaka dikim budaması yapılmalı aşı noktası toprak yüzeyinden en az 10 cm
yukarda olmalı, derin dikimden şiddetle kaçınılmalıdır.
6.4. Dikim Şekilleri
Kapama elma bahçeleri genellikle kare, dikdörtgen, üçgen, satranç ve meyilli arazide tesviye
eğrileri üzerine dikme şeklinde (kontur) tesis edilir. Bu şekillerin herhangi birisinin
seçilmesinde arazi şekli, ara ziraatı yapılıp yapılmaması, dikilmesi gereken fidan sayısı rol
oynar. Genelde düz yerlerde (taban arazilerde) kare dikim uygulanmaktadır.
6.5. Dikim Aralıkları (Dikim Sıklığı)
Elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler çeşide, kullanılan anaca, toprak durumuna ve
iklime göre değişir.
Elma ağaçları nemli yerlerde iyice büyüdüklerinde taçları arasında hiç olmazsa bir metre
aralık kalacak kadar seyrek dikmelidir ki, aradan bolca hava işlesin ve mantar hastalıkları
daha az zarar yapsın. Halbuki sulanan kurak bölgelerde gerek hava, gerek toprak üstü nemini
saklamak için ağaçların sık olması daha uygundur.
Ayrıca kuvvetli, besin maddelerince zengin topraklarda dikim mesafeleri daha fazla, zayıf
topraklarda ise daha azdır.
Bir fidanı meydana getiren anaç ve çeşit (patron ve kalem) ikilisinin kuvvetine göre de dikim
aralıkları değişiklik arz etmektedir.
Elma çeşitleri gelişme kuvvetlerine göre yüksek boylu standart çeşitler ve spur tipi (yarı
bodur) çeşitler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
Bunlardan Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Staymared, Amasya,
Beacon, Hüryemez, Mutsu ve Jonathan gibi daha birçok elma çeşidi yüksek boylu standart
çeşitler içerisinde, Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious ise yarı bodur
çeşitler içerisinde yer almaktadır.
Bilindiği üzere kullanılan anaçlar; “ çok bodurdan çok kuvvetliye” kadar değişen birçok gruba
ayrılırlar.
İşte bu değişik kuvvetlerdeki anaç ve çeşitlerin birlikte meydana getirdikleri kombinasyonlara
göre de dikim aralıkları farklılık arz etmektedir. Bu durum aşağıda ki Çizelge’ de
gösterilmiştir.
Çizelge 2.Anaç ve Üzerine Aşılı Çeşitlere Göre Elmalarda Uygulanacak Dikim
Aralıkları Ve Dekara Düşen Ağaç Sayıları
ANAÇ
Standart Kuvvetli
Spur (Yarı Bodur) Dekara Düşen Ağaç Sayısı
Çeşitlerde (metre)
M27
M9
MM106
MM111
Çöğür
(1.25 x 1 ) , (1 x 1)
(3.5 x 2), (3.5 x 1.5 )
(6 x 3), (5x 3 )
(6x 3.5)
(9 x9), ( 8x 8), (7x7), (6x6)
Çeşitlerde (metre) (Adet)
Kuvvetli
Çeşitlerde
800-1 000
143- 190
(4x3), (4x2.5)
55 – 66
(5x3), (4.5x3)
47
(5x4), (6x3),(5x3) 12- 28
Spur
Çeşitlerde
83-100
66-74
50-65
7. ELMA BAHÇELERİNDE YILLIK BAKIM İŞLERİ
7.1. Toprak İşleme
Bahçe toprağının sürülüp, sürülmemesi konusunda değişik görüşler vardır. Toprak
işlemesinin, özellikle, sathi köklü olan elma ağaçlarının kök ve saçak sistemini parçaladığı bir
gerçektir. Batı dünyasında, elma bahçelerinde toprak işlemesi genellikle yapılmamaktadır.
Ağacın taç iz düşümü altında kalan saha malçlanmakta, diğer kısımları da daimi çayır altında
tutulmaktadır. Ancak, Avrupa’nın iklim şartları memleketimiz iklim şartlarından oldukça
farklıdır. Orada ki sık yağmurlar nedeni ile hem bahçelerin su ihtiyacı karşılanmakta hem de
bu daimi çayırlar yeşilliğini muhafaza etmekte aynı zamanda toprak yumuşaklığını da
korumaktadır.
Memleketimizde, Karadeniz Bölgesi dışında kalan bölgelerde ilkbahar ve özellikle yaz şartları
kuraktır. Uygulanan sulama teknikleri daimi çayır yetiştirmeye uygun değildir. Bu nedenle
rakipsiz kalan yabani otlar bahçeyi adeta istila eder. Toprak yapısına bağlı olarak, toprak
sertleşir ve saçak kökler havasız kalır. Böyle bahçelerde gelişme durur veya geriler. Bu
nedenle, elma bahçelerinde toprak sürümüne karşı olmamak gerekir. Ancak pullukla derin
işleme yapılmamalı, diskharrow ile kök sistemini parçalamayacak derinlikte işleme yeterlidir.
7.2. Sulama
elma ağaçları saçak kök sistemine sahip olduklarından dolayı diğer bir çok meyve türüne göre
daha fazla su ister ve yüksek nemden hoşlanırlar. Bahçelere verilecek su miktarı, yıllık yağış
toplamına, bu yağışın dağılımına, transpirasyon (bitkiden meydana gelen su kaybı) şiddetine,
ağacın büyüklüğüne ve toprağın tipine göre değişir.
Sulamada en önemli konu sulama zamanının iyi tespit edilmesidir. Bunun için en pratik
yöntem toprağın elle kontrol edilmesidir. Sulama zamanı; Tansiyometre adı verilen aletlerle
daha kesin ve güvenilir olarak tespit edilebilir.
Elma ağaçları için en önemli sulama zamanı yazın yapılan sulamadır. Yaz sulamasına yağış
durumuna göre Mayıs’ta başlanır ve bütün yaz boyunca devam edilir. Baharı kurak geçen
yerlerde yaz sulamasına erken başlanırsa meyve tutumu artar ve meyve kalitesi de yüksek
olur. Elma bahçelerini kurak bölgelerde; yerine göre 10 günde bir sulamak gerekir. Nemli
bölgelere doğru gidildikçe sulama aralığı 15-20 güne, hatta 1 aya kadar çıkabilir. En çok
uygulanan sulama şekil “Salma Sulama” dır. Suyun az olduğu yerlerde “Dar Çanak” (Tava
Yöntemi) uygulanır.
Diğer sulama sistemleri ise “Yağmurlama” ve “Damlama” sulamadır. Damlama sulamada
köklerin bulunduğu alanın bir kısmı sürekli nemli kalmaktadır.
7.3. Gübreleme
Elma bahçelerine verilecek gübre miktarı toprak işleme usulüne, toprağın karakterine, ağacın
büyüme gücüne, yaşına, alınan mahsul miktarına göre değişir. En iyisi verilecek gübre miktarı
toprak ve yaprak analizleri ile tespit edilmelidir.
Elma bahçelerinde fidan dikilmeden evvel bir temel gübreleme yapılmalıdır. Dikimden
sonrada bahçe her yıl gübrelenmelidir.
Elma bahçelerine ilkbaharda azotlu gübre verildiğinde meyve kalitesi iyileştiği gibi
dökülmede azalır. Fakat verilen azotlu gübrenin elmalar olgunlaşmadan evvel tükenmiş
olması arzu edilir.
Elma ağaçları lüzumlu fosforu kuvvetli kökleri ile topraktan almak iktidarındadır. Fosfor
ağacın büyümesine ve mahsulün artmasına yarar. Pek az hareket eden bir eleman olması
dolayısıyla fosforlu gübreleri köklerin bulunduğu sahaya vermek hususuna dikkat edilmelidir.
Elma ağaçlarında potas eksikliğinde evvela yapraklarda sararma başlar, sonra kahverengi olan
yapraklar tamamıyla kuruyup ölür. Kurak senelerde potas eksikliği daha fazla zararlı olur.
Potasyum ağaçların fotosentez, nişasta ve şeker yapmasında tesiri olan bir elemandır. Çiçek
gözlerinin teşekkülünde rol oynadığı için dolayısıyla potasyum periyodisiteyi önler.
7.4. Budama
Elmalarda budama konusu çok önemlidir. Zira bir elma ağacının anaç ve çeşitinin kuvvetllik
durumuna göre uygulanacak “terbiye sistemi” de değişiklik arz eder. Bu cümleden olarak
elma bahçelerinde üç değişik terbiye sisteminden söz edilecektir.
7.4.1. Modifiye Lider (Değişik Doruk Dallı) Terbiye Sistemi
Bu terbiye sistemi “yarı bodur ve kuvvetli” karakterde ki anaçlara “kuvvetli gelişen standart
çeşitler” in aşılanması ile oluşturulmuş elma bahçelerinde uygulanır. Örneğin yarı bodur bir
ççanaç olan MM 106 ile kuvvetli karakterde ki MM 111 veya çöğür üzerine aşılı Golden
Delicious, Granny Smith, Starking Delicious veya Amasya gibi çeşitlerle kurulmuş elma
bahçeleri gibi.
Modifiye Lider terbiye sisteminin tercih edilmesinin yegane sebebi, olumlu yönlerinin
olımsuz yönlerinden daha fazla oluşudur. Bu sistemde erken başlanır ve bilgili çalışılırsa daha
az budama yapılacağından ağaçlar daha erken meyveye yatarlar, az budama meyvelerin
kuvvetli ana dallar üzerine dağıtılmasını sağlar ve böylece hereğe gerek kalmaz. İlaçlama,
hasat kolay, güneşlenme ise mükemmel olur.
Genel manada budamayı 4 grupta toplayabiliriz;
1- Dikim budaması
2- Şekil budaması
3- Mahsul (verim) budaması
4- Gençleştirme budaması
Dikim budaması
Elma bahçesi kurulurken bir yaşlı elma fdianları tercih edilmelidir. Dikim budamasında
fidanın kök bölgesindeki yaralı kısımlar çıkarılır ve fazla uzun kısımlar kısaltılır, buna paralel
olarak gövde topraktan itibaren 120 cm ‘den, eğer yan dal var ise bunlarda toprağa bakan biriki göz üzerinden kesilir.
Dikim budaması yapılmayan fidanların tutma şansı çok az olup, tutanlardan ise sıhhatli ve
verimli bir ağaç elde edilemez.
Şekil budaması
Fidanın taç kısmına ileride kazandırılacak şekle esas olmak üzere dallarında yapılan
budamaya şekil budaması denir.
Elma bahçelerini kurmak için kullanılacak fidanlar dikimi müteakip o yılın sonundan itibaren
şekil budamasına tabi tutulurlar. Elmalar için ilk 5 yılda modifiye lider sistemi teşekkül
ettirilmiş olur. Fidanın taçlandırılmasında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
1- Dikimde kök boğazından 80-120 cm den kesilen fidanın ilk 5 yılında tepe (lider) dalına
dokunulmaz.
2- Toprak seviyesinden 40 cm yüksekliğe kadar ki gövde üzerinde bulunan sürgünler dipten
çıkarılıp atılır.
3- Lider dal haricinde, ana gövde üzerinde birbiri üzerine gelmeyip, çepeçevre dağılmış 4 dal
seçilir. Bunlar haricinde ki dallar dipten çıkarılır. Seçilen ana dallar arasındaki dikey mesafe
15-20 cm dir.
İkinci yıl, seçilen 4 çatı dalından (Lider hariç) o sene ki uzunluğun 1/3 ü kadar kısaltılır. Her
çatı dal üzerinde ikinci derecede yan dallar seçilir ve bunlarda ağacın gelişmesine göre
kısaltılırlar.
Üçüncü, dördüncü ve beşinci yıllarda aynı yöntem izlenir. Ağacın gelişmesine göre dallarda
kesim yapılır.
Kısaca ikinci yıldan itibaren her ana dal tıpkı tek bir fidanmış gibi ele alınarak bunlar üzerinde
ikinci ve ondan sonraki yıllarda da üçüncü, dördüncü sıradaki dallar teşkil edilir.
Mahsul (Verim) Budaması
Bahçe kurmanın nihai gayesi, şeklini verdiğimiz ağaçlardan meyve elde etmektir. Budamaya
nasıl devam edelim ki, kaliteli, devamlı bir üretim sağlanabilsin. İşte konunun bu kısmını
mahsul budaması teşkil eder. Mahsul budamasında dikkat edilecek hususlar şöyle
sıralanabilir.
o
o
o
o
o
o
o
o
Ağaçlarda sıhhatli ve verimli meyve gözlerinin muhafaza etmek için mahsul
budamasının her yıl yapılması gerekir
Ağaçlardaki yardımcı dalların gerek istikamet, gerekse büyüklük itibarı ile
aralarında denge temin edilmelidir
Özellikle meyveye yeni yatmış genç bahçelerde yardımcı dalların ağır
budanmasından kaçınılmalıdır. Yardımcı dallar üzerinde lateral dallar teşekkül
edince, bunlardan birbiri ile rekabet edenler ve aynı istikamette büyüyenlerden
seyreltme yapılır.
Lider daldan çıkan yan dalların ana yan dalları kapatacak ve onların hava ve
güneş ışığına mani olacak şekilde büyüyüp gelişmelerine meydan
verilmemelidir.
Yardımcı dalların bağlı oldukları ana dalla rekabet etmesine meydan
verilmemelidir, böyle hallerde rekabet eden yardımcı dalın bir meyve dalı
üzerinden kesilerek kısaltılması gerekir.
Her türlü kesimlerde, dalların çıplak kalmamalarına özellikle dikkat
edilmelidir.
Dallardan çıkıp yukarı doğru dik büyüyen sürgün ve dallar dipten kesilir. Fakat
yanlara ve dış tarafa doğru gelişenlerden sadece sıklık yapanlar kesilir veya
kısaltılır.
Meyveler ağaçların genç dallarını teşekkül ettiği için, her yıl yeni sürgünlerin
teşekkül etmesi teşvik edilmelidir. Budama yapan kişilerin meyve dallarını iyi
tanımaları gerekir.
Gençleştirme Budaması
Bu meyve iriliği ve ekonomik manada üretimin temini için 30-35 yaşından sonraki ağaçlarda
tatbik edilecek budamadır. Bu budama ile ağaçlarda yeniden kuvvetli sürgünler meydana
getirilerek yeni bir taç teşkil edilir. Böylece ağaçta verim yeniden arttırılarak, meyve kalitesi
de yükseltilmiş olur.
Gençleştirme budaması yapılırken, yine ilk olarak kurumuş, sıklaşmış ve birbirine binmiş olan
dallar kesilir. Sonra, birbirine rakip büyüyen dallardan yeniden taç teşekkülü için bir tanesi
bırakılır, diğeri kesilir. Dik büyüyen dallar yatık ana dallar üzerinden kesilerek taç alçaltılır.
Gençleştirme budaması çok şiddetli olduğundan budamanın 2-3 yılda tamamlanması ve de
gübreleme, sulama, zirai mücadele gibi teknik işlerin titizlikle yerine getirilmesi gerekir.
Ayrıca çapı 5 cm’ den büyük olan yaralar için budama işlemlerinde mutlaka yara macunu
kullanılmalıdır.
7.4.2. Yarı Bodur (Spur Tipi) Elmalarda Budama ve Terbiye SistemiAmerika’da yapılan
çalışmalarda yarı-bodur elmalara en uygun olarak doğal şekline benzediği için bir lider ve çok
sayıda yan dallı çalımsı bir gelişme sağlayacak bir terbiye sistemi önerilmektedir.Ülkemizde
de yetiştiriciliği hızla artan Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious gibi spur
tipi elma çeşitlerine böyle bir terbiye şeklini verebilmek için budamalarda aşağıda belirtilen
sırayı izlemek gerekmektedir;
· Dikim budamasında tercihen kullanılan bir yaşlı fidanın tepesi topraktan 70-80cm’den
kesilir
· İlk yıl tepe dalına dokunulmaz, gövde üzerinde toprak yüzeyinden 15 cm’ye kadar ki
sürgünler dipten çıkarılır. Seçilen dört çatı dallarının 1/3’ü kısaltılır. Lider dal kesilirken
ağacın büyüklüğü dikkate alınır.
· İkinci yıl kışın önceden seçilmiş olan 4 çatı dalı üzerinde dik gelişmiş olanlar o yıl ki
uzunluğunun 1/3’ü kadar kısaltılırlar. Bu ana dallar üzerinde 2. derecede dallar seçilir ve
yeterince kısaltılırlar.
· Daha sonraki yıllar aynı yöntem izlenir. Ağacın güneş ışınlarından daha çok
yararlanabilmesi için budamada ağaç Noel çamına benzeyecek şekilde yönlendirilmelidir.
· İlk 3 yıl ağaçlardan meyve beklenilmemelidir. Bu süre içersinde açan çiçeklerin tümü
koparılmalıdır. Böylece ağaçlara gelecekteki yüklü meyveyi taşıyacak kuvvetli çatı dallarını
oluşturabilmesi için fırsat tanınmış olur.
· Ağacın zayıflamasına neden olacağı için dalları eğme ve bükmeden kesinlikle kaçınmak
gerekmektedir.
7.4.3. Çok Bodur (Sık Dikim) Elma Bahçelerinde Uygulanan “İNCE İĞ” Terbiye Şekli
Çok bodur bir anaç olan M9 üzerine aşılı Golden Delicious, Starking Delicious ve Amasya
gibi kuvvetli gelişen standart çeşitlerle sık dikim bahçeleri kurulduğunda uygulanacak yegane
terbiye sistemi “İnce İğ’ dir. Bu sistemde ağaçlarda alçaktan oluşturulmuş küçük bir çatı ve
Lider daldan çıkmış küçük meyve dalcıkları bulunur ve de ağaçlar ömürleri boyunca desteğe
ihtiyaç duyarlar.
Bu terbiye şeklinin tatbikinde aşağıda ki sıranın izlenmesi gerekir;
· Her zaman olduğu gibi tercihen 1 yaşlı fidanların kullanıldığı bu terbiye sisteminde dikim
budaması esnasında fidanların tepesi topraktan itibaren ortalama 80 cm’ den kesilir
· İlk yıl sonunda ağaç dengeli ve yeterli bir gelişme göstermiş ise sadece lider dalın
uzantısının çıkarılması yeterlidir.
· Ana gövde üzerinde topraktan itibaren 40 cm’ ye kadar olan dallar dipten çıkarılır.
· Yan dalların tamamı geniş açı yapacak şekilde iple ağırlık bağlamak sureti ile eğilirler.
· Yan dallarda katiyen uç alma yapılmaz
Şekil 4. M9 anacına aşılı iki yaşlı bir Golden Delicious ağacının birinci gelişme mevsimi
sonundaki görünümü. a) Budamadan önce b) Budamadan sonra
· İkinci gelişme yılı sonunda lider dalın uzantısı, bununla rekabet edebilecek olan dalla
değişir.
· Yan dallarda kesinlikle uç alma ve dipten çıkarma yapılmaz. Dik giden dal var ise dipten
çıkarılır.
· İkinci yıl ağaçlarda çiçek ve meyveler görülmeye başlar.
· Üçüncü gelişme yılı sonunda yine lider dalın uzantısı değiştirilir.
· Ağaçta zayıf bir gelişme var ise yıllık sürgünlerden uç almak gerekir.
· Yan dallarda uç kesimi yapılmamalıdır.
· Eğilebilecek durumdaki dallar eğilmeli, aksi halde dipten çıkarılmalıdır.
· 4. ve daha sonraki yıllarda ağaç yüksekliği 2.5 metreyi geçmiş ise her yıl bir veya daha yaşlı
dallarda kısaltma yapılmalıdır. Buna paralel olarak sıra arası ve sıra üzeri yönünde giden
dallarda da kısaltmalar yapılmalıdır.
· Gelişmenin çok kuvvetli olduğu yıllarda gelişmeyi zayıflatmak için ağacın tepe kısımlarında
yaz budaması da yapılır.
Şekil 5. M9 anacına aşılı dört yaşlı bir Golden Delicious ağacının üçüncü gelişme mevsimi
sonundaki durumu. a) Budamadan önce b) Budamadan sonra
7.5. Meyve Seyreltme
Elma ağaçlarında ki meyve tutumu genellikle arzu edilenden fazladır. Ağaçlar fazla meyve
besleyemez, dolayısıyla kalite düşer. Bu sebeple mevcut meyvenin bir kısmının ağaçtan
koparılması gerekir. Elmalarda açan çiçeklerin % 9’ unun meyve halinde elde edilmesi
normal bir mahsul için yeterli görülmektedir.
Meyve seyreltmesi; budama, çiçeklerin bir kısmını veya meyvenin bir kısmını yok etme
şeklinde uygulanır.
Seyreltme iki şekilde yapılır.
7.5.1. El ile Seyreltme
Bu işlem meyvelerin el ile koparılıp, atılmasından ibarettir. Bunda çiçek hüzmelerinde bir
meyve bırakılır. Esas dallar üzerinde her 15-20 cm’ de bir meyve bulunacak şekilde meyveler
seyreltilir.
El ile seyreltme Haziran dökümlerinden sonra yapılır.
7.5.2. Kimyasal Maddeler İle Seyreltme
Bu kimyasal maddeler çiçek zamanı ve çiçeklenmeden sonraki genç meyve devresinde
ağaçlara uygulanır. Bu amaçla Dinitro bileşikleri, kreozot yağı, bitkisel hormonlar bilhassa
NAA (Naftalin Asatik Asit) ve bunun tuzları denenmiştir.
7.6. Herekleme
Elmalarda hasat zamanına doğru meyve ağırlığında % 30-40 oranında artışlar olur. Bu
ağırlıktan dolayı seyreltme ve budama yapılmayan ağaçlarda dalların aşağıya doğru
eğilmesine ve hatta bazı dalların kırılmasına sebep olur. Bunu önlemek için dalların altına
kalın dallardan yapılmış herekler konur.
Herekleme bir masraf gerektirir ve bahçede hareketi güçleştirir. En doğru yol doğru bir
terbiye sistemi ile budamanın yapılmasıdır.
7.7. Hastalık-Zararlılar ve İlaçlama
Zirai Mücadele problemleri bakımından elma yetiştiricileri, meyve yetiştiricileri arasında
belki de en şanssız olanlardır. Çünkü elmacılığın o kadar meseleleri vardır ki yetiştiriciler
devamlı dikkatli olmak zorundadırlar, en küçük bir ihmal bütün emeği boşa çıkarabilir.
Elma yetiştiricisi ciddi bir ilaçlama programı uygulamak zorundadır. İlaçlama zamanının
kaçırılması veya zamanında yapılmasına rağmen yanlış bir ilacın kullanılması telafisi
mümkün olmayan tahribat ile sonuçlanabilir.
Elma ağaçlarının çeşitli kısımlarına arız olan bir çok hastalık ve zararlı vardır.
7.7.1. Elma Bahçelerinde Kış Mücadelesi
Elma zararlılarının pek çoğu kış mevsimini ağaçlar üzerinde yumurta halinde geçirirler.
(Kırmızı örümcekler, yaprak bitleri, armut yaprak uyuzu, sanjose kabuklu biti, tomurcuk
tırtılları, meyve kabuğunu kemiren tırtıllar, elma ağ kurdu, yaprak büken, koşniller... vs.) Kış
mücadelesinin genel gayesi, bunları imha ederek, erken ilkbahardan itibaren bunların bahçede
büyük sorun olmasını önlemektir.
Mücadeleye başlamadan önce bahçede yapılacak genel bir temizlik mücadelede başarı oranını
yükseltir. Bu amaçla bulaşık olan tarlada derin budama yapılmalı, kuruyan dallar kesilip,
budama artıkları toplanıp yakılmalıdır. Bahçe kenarında ki konukçu bitkiler yok edilmeli veya
ilaçlanmalıdır.
İlaçlama, ağaçlar durgun olduğu devrede, tomurcukların patlamasından takriben iki hafta önce
yapılır. İlaçlama günü havanın güneşli ve sakin olması yanında, ilaçlamayı müteakip don
olmaması gerekir. Bunun için ilaçlamaya karar vermeden önce hava raporlarını iyi takip
etmek, eğer mümkün ise en yakın meteoroloji istasyonundan bilgi almak gerekir. İlaçlamada
yüksek tazyikli pülverizatörlerin kullanılması gerekli olup, ağaçlarda en küçük bir ilaçsız
kısmın kalmamasına dikkat edilmelidir.
İlaçlama maliyeti yüksek olduğundan zorunlu haller dışında kış mücadelesi ekonomik olmaz.
Kış mücadelesinin 3-4 yılda bir yapılması tavsiye edilmektedir.
Mücadelede gerekli emniyet tedbirleri alınmalı, ilaçlamada kullanılan aletler, amonyaklı yada
deterjanlı su ile yıkandıktan sonra diğer mücadelelerde kullanılmalıdır.
7.7.2. Önemli Elma Hastalıkları :
Karaleke (Venturia İnaegualis (Cke) Wint ):
Serin ve nemli bölgelerde elmanın en tahripkar hastalıklarından biri, belki de birincisi
karalekedir.
Karaleke hastalığının emareleri bütün elma üreticileri tarafından yakinen bilinir. Genellikle
yaprakların üstünde zeytin yeşili, yağ lekesi biçiminde başlar, hastalık ilerledikçe siyahımsı ve
kadifemsi bir görünüş kazanır. Meyveler üzerinde de aynı görünüş olur. Hastalığın şiddetli
olduğu yıllarda meyvelerde % 60 a varan zarar yaparak onların Pazar değerini düşürür veya
yok eder.
Elma çeşitlerinin bu hastalığa karşı dirençleri bölgelere ve yıllara göre değişiklik arz eder.
Mücadelesi:
I- Sonbaharda yere düşen hastalıklı yapraklar müteakip yılın hastalık kaynağı olduğundan,
toplanıp imha edilmelidirler.
II- Bilinçli bir ilaçlı mücadele için zirai mücadele uzmanlarının uyarılarının anında dikkate
alınması gerekir. Bu imkan yoksa çiftçi şartlarında şöyle davranılmalıdır;
1. İlaçlama; yaprakların fare kulağı büyüklüğüne ulaştığı dönemde,
2. İlaçlama; pembe çiçek tomurcuğu döneminde yani çiçek gözlerinin kırmızı uçları
görüldüğünde,
3. İlaçlama; çiçek taç yapraklarının % 70-80 inin döküldüğü devrede,
4. İlaçlama; meyvelerin fındık büyüklüğüne ulaştığı dönem,
5. ve diğer ilaçlamalar ise ekolojik şartlar hastalığın ilerlemesi için uygun giderse 10-12 şer
gün ara ile havaların kurak, nemin azaldığı döneme kadar devam eder.
1.2. ilaçlamada % 1’lik bordo bulamacı veya % 50 hazır bakırlı preparatlar, 3. Ve diğer
ilaçlamalarda ise yağış durumuna göre organik, sistemik veya yarı sistemik fungusitlerden
birisi kullanılmalıdır.
Tahmin uyarı projesini uygulama alanına giren bahçe sahiplerinin Bitki Koruma Şube
Müdürlüğü’nün uyarıları doğrultusunda mücadele yapmaları gerekir.
Elma Küllemesi (Podosphaera leucotricha Ell. et. Ev. Salm.) :
Standart çeşitlerimizden Golden Delicious küllemeye hassastır. Hastalık, ağaçların genç
sürgünlerdeki yapraklarda beyaz un gibi bir tabakanın görülmesiyle kendini gösterir.
Mücadelesi:
Elma’da küllemeye yakalanmış kısımların tedavi edilmesi zordur. İlaçlamanın gayesi, ağacın
diğer dal ve sürgünlerinin hastalığa yakalanmasını önlemektir. Geç kalındığında, hastalıklı
kısımların kesilip yakılması, müteakiben ilaçlama yapılması tavsiye edilir.
İlaçlama zamanı ve şekli;
1. İlaçlama: Pembe çiçek tomurcuğu devresinde,
2. İlaçlama: Çiçek taç yapraklarının % 60-70 inin döküldüğü bir devrede,
3. Ve müteakip ilaçlamalar: 2. İlaçlamadan sonra Mayıs ayı sonuna kadar birer hafta;
müteakiben Haziran’ın 3. Haftasının sonuna kadar ise 10’ ar gün aralarla yapılmalıdır.
Küllemenin klasik ilacı kükürttür. Buna ilaveten uzmanlarca belirtilen diğer fungusitler
kullanılmalıdır.
Mücadelede ayrıca toprak bakımı, gübreleme bilhassa potas çok önemlidir.
Diğer elma hastalıklarından bazıları ise şunlardır:
- Monilya veya Mumyalaşma (Monilinia fructigena (Pers ) sacc.)
- Boğaz Çürümesi (Phytophtora cactorum)
7.7.3. Önemli Elma Zararlıları
Elma İç Kurdu (Cydia pomonella L.) :
Elma yetiştiricilerinin zararından en çok korktuğu problemlerden biride elma iç kurdudur.
Zararlı aslında küçük bir kelebek olup, sebep olduğu meyve dökümü, bu zararlının bıraktığı
yumurtalardan çıkan larvaların (tırtılların) meyve içine girmeleri sonucu vuku bulur.
Büyümüş meyvelerde dökülme nispeten azdır. Meyve üzerinde iç kurdunun açtığı bir delik ve
etrafında pislikleri görülür. Meyve kesildiğinde, meyve içinde çekirdeğe kadar uzanan bir
yeme yolu ve pislikler vardır. Ekseriye meyve içinde beyazdan et kırmızısına kadar renkte ve
başı kahverengi olan kurt (larva) bulunur.
Kurtlu olan bu elmaların ekonomik değeri yoktur.
Mücadelesi:
En iyi ilaçlama zamanı ilk kelebek çıkışı tespit edildikten takriben iki hafta sonra veya
çiçekten 4-5 hafta sonradır. Pratik olarak mücadele zamanı, çiçek taç yapraklarının
dökümünden sonra, meyvelerin fındık büyüklüğünü aldığında başlar ve ilaçlama 15-20 gün
ara ile hasada 25-30 gün kalana kadar tekrarlanır.
İlaçlamada tavsiye olunan bir insektisit (zehir) kullanılır.
Tokat yöresinde, iç kurduna karşı yapılan tahmin ve uyarı çalışmalarına göre zararlıya karşı 3
ilaçlama yeterli olmaktadır. Elma iç kurdu mücadelesinde esas, yumurtadan çıkan larvaları
meyve içine girmeden öldürmektir. Zararlı Tokat’ta 2 döl vermekte, 1. Döle karşı 20 gün ara
ile 2 ilaçlama, 2. Döle karşıda 1 ilaçlama yeterli olmaktadır.
Elma Ağ Kurdu (Yponomeuta malinellus Zell.):
İlkbaharda (Nisan sonu Haziran’ ın ilk yarısına kadar) büyük, sık veya ekseriya birkaç yaprağı
kaplayan, üzerinde tırtıllar bulunan ağlar görülür. İleri durumlarda iskeleti kalmış yapraklar
görmek mümkündür. Kuvvetli bir tırtıl akımıyla bütün ağaçların ipek gibi parlayan ağlarla
kaplandığına rastlanır. Oldukça obur olan tırtıllar, kısa bir zaman zarfında ağacın yapraklarını
yiyerek onu kel haline getirirler.
Mücadelesi:
Fare kulağı devresinde dikkatli ve tazyikli püskürtme ile yeni çıkmış tırtıllar ölür. Ancak eğer
ağlar meydana gelmişse, ilacı çok tazyikle püskürtmelidir ki ağlar delinip, ilaç ağın içine
girebilsin.
Elma Pamuklu Biti (Eriosoma lanigerum (Hausm.) :
Yeni sürgün, dal ve gövdelerde beyaza benzer yumak şeklinde görünüşleriyle ortaya çıkarlar.
Bu pamuklu beyaz tabakanın altında koyu kırmızı renkte çok sayıda pamuklu bit vardır.
Parmakla basılırsa içerden kırmızı bir su çıkar. Pamuklu bit emerek zarar yapar. Emgi
yerlerinde kansere benzer şişlikler, yara ve urlar meydana getirirler. Sonuçta ağaçlar zayıf
düşüp, kuruyabilirler.
Mücadelesi:
Mayıs ayından itibaren yapılan kontrollerle elma pamuklu biti kolonileri oluşmaya ve bu
koloniler % 10 oranında sürgünde tespit edilince mücadele yapılır. Yeni bulaşmalar söz
konusu ise 15 gün sonra 2. bir ilaçlama yapılır.
Kırmızı Örümcekler :
Elma yetiştiricilerinin çok yakınen tanıdığı, buna rağmen mücadelesinde genellikle geç
kaldıkları zararlılardan biriside kırmızı örümceklerdir.
Bunların pek çok türleri vardır. Kırmızı örümceklerin beslenmeleri sonucu yapraklardaki
klorofilin en az % 35 i kaybolur ve yapraklar kahverengi bronz veya sarıya döner. Ağaçta
fotosentez, su dengesi ve besin maddesinin kaybolması sonucu, ağaç zayıflar. Daha ileri
safhada yapraklar dökülür, ağaç adeta çıplaklaşır ve sürgün gelişmesi durur.
Mücadelesi:
Yapraklar ilkbahardan itibaren lüp ile kontrol edilerek, yaprak başına ortalama ikiden fazla
kırmızı örümcek görülünce çiçek taç yapraklarının tamamen dökülmesinden sonra ilaçlamaya
başlanır. 15 gün sonra 2. ilaçlama yoğun olursa 3. ilaçlama yapılır.
Genellikle Temmuz veya Ağustos’ta kırmızı örümceğin farkına varılmasından dolayı (yaprak
renginin değişiminden) geç kalınmıştır ve ilacın etkisi % 99 olsa bile sağ kalanların adedi her
ağaçta yekün teşkil ettiği için kısa zamanda ilaçlamayı gerektirecek kadar çoğalı verirler.
Diğer Bazı Elma Zararlıları
- Yaprak bitleri (Aphis spp)
- Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum)
- İlkbahar elma yaprak emicisi (piresi) (psylla mali)
- San-Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)
- Kabuklu bitler
- Koşniller
- Elma gövde kurdu (Synanthedon myopaeformis)
- Yaprak galeri güveleri (Lyonetia clerkella, Stigmella malella Stt.)
- Yaprak bükenler (Archips rosana)
- Elma testereli arısı (Hoplocampa testudinea)
7.8. Elmalarda İz Elementleri Noksanlığı
7.8.1. Elmalarda Demir Noksanlığı
Eksikliği halinde ortaya çıkan belirtiye kloroz yada sarılık denir. Araz kendisini daha çok
kireçli ve besin bakımından zayıf topraklarda gösterir. Bilhassa yağışlı mevsimlerde araz
şiddetlenmektedir.
Kloroz’un demir noksanlığından ileri geldiği durumlarda yaprak damarları yeşil, buna
mukabil damarlar arası doku sarıdır. Belirti genç yapraklarda başlar, yaşlı yapraklara doğru
ilerler. Böyle yaprakların kenarlarında zamanla kırmızımtırak veya kahverengi kurumalar
oluşur. Fotosentezin aksaması nedeni ile gelişme yavaşlar, verim düşer ve neticede ağaç
ölebilir.
Kloroz, bitki bünyesine alınan ihtiyaç fazlası kirecin, bitki bünyesinde bulunan serbest
demirin tutmasından ileri gelir. Klorofil teşekkülünde katalizatör olarak görev yapan demir,
kireç tarafından tutulduğu hallerde bu görevi yapamaz.
Demirin tutulması sadece bitki bünyesinde olmaz. Aşırı kireçli topraklarda Demir II
bileşikleri. Demir III bileşiklerine dönüşerek toprağa bağlanır ve bitki tarafından alınamaz.
Elma çeşitlerinden Amasya, kloroza çok hassas, Starking Delicious ve Golden Delicious ise
orta derecede hassastırlar.
Demir eksikliğinin tedavisi karaboya (demir sülfat), seguestrene 138 Fe ve Fetrilion gibi
ilaçlardan birisi ile yapılır. Bu ilaçların toprağa tatbiki, yaprak tatbikinden daha iyi netice
vermektedir.
Demir eksikliğini gidermek için uygulanacak yöntemler şunlardır;
Toprak İlaçlaması :
Ağaçlarda ilk emareler görüldüğünde, ağacın enlemesine en uç dallarının iz düşümü alınır, bir
daire çizilir. Daire içindeki toprak 4 parmak kalınlığında kazılır ve toprak çevrede toplanır.
Ağaç başına tavsiye edilen ilaç bu alana kuru olarak serpilir veya 1-4 teneke su içinde
eritilerek süzgeçli kova ile her alanı ıslayacak şekilde verilir. Üzeri ise kenara itilen toprakla
örtülür. 10-15 gün ara ile 3 defa sulanır. Toprak ilaçlamasında seguestrene138 Fe, kara boya
(FeSO4) gibi ilaçlar kullanılır.
Gövdeye Enjeksiyon:
Çiçekten 15 gün sonra yapılır. Burgu ile delik açılır, içine preparat doldurulur, üzeri macunla
kapatılır.
7.8.2. Elmalarda Çinko Noksanlığı
Eksikliği halinde ortaya çıkan belirtiye, yaprakların durumundan dolayı rozet denilir.
Noksanlığı, özellikle sürgünlerde ki küçük yapraklarla dikkati çeker. Memleketimiz elma
sahalarında oldukça yaygındır. Tedavisi için çinko sülfat veya piyasada hazır satılan zinkom
ve zinok gibi ilaçlar kullanılabilir.
Diğer iz elementlerden mağnezyum, bor, mangan, bakır, molibden... vs. gibi iz elementlerde
vardır. Ancak bunların eksikliği memleketimizde çok yaygın değildir.
7.9. Meyve Hasadı (Derim)
Elma meyve olarak ince kabuklu, çok nazik bir meyvedir. Meyveler hasat edilirken avuç içine
alınmamalı, parmakla sıkılmamalıdır. Meyveleri toplama kovalarına koyarken ve boşaltırken
çok dikkatli olmalıdır. Sebep olunacak küçük bir yara veya ezik depo çürüklüğüne sebep olan
mantarlar için giriş kapısıdır.
Hasatta diğer bir noktada hasat zamanının doğru olarak tayinidir. Elma meyveleri ağaç
olumunda hasat edilir. Meyveler yeme olumuna soğuk hava depolarında belirli süre tutulunca
ulaşırlar.
Yazlık elmalar ağaç ve yeme olumuna ağaç üzerinde iken ulaşırlar. Bu sebeple yazlık çeşitler
yeme olumunda hasat edilmelidir.
Elma ağaçlarında hasat iki veya üç defa yapılır. İlk hasatta daha ziyade ağacın dış veya alt
kısmındaki meyveler koparılır. Sonra ise iç kısımlardaki yarı ve üst dallardakiler toplanır.
7.10. Seçme, Boylama ve Ambalaj:
Hasat edilen elmalar, kasalar içersinde ambalaj evlerine getirilir, burada sağlamlık, şekil, renk
ve kalitelerine göre bir seçmeye tabi tutulur. Sonra meyveler iriliklerine göre boylara ayrılır
ve daha sonrada ambalaj kaplarına konulur.
Bu işler küçük işletmelerde el ile yapılır. Büyük işletmelerde ise makinelerle yapılır. Bu şekil
daha çabuk ve daha ucuza mal olur.
Elmalarda kalite sınıflarına ayırma ve boylama Türk Standartlarına göre yapılır. Buna göre
sofralık elmalar ekstra, birinci sınıf ve ikinci sınıf olmak üzere üç kalite sınıfına ayrılır.
Kalite sınıflarının hiç birinden kurtlu ve çürük meyveler bulunmaz, ancak ikinci sınıfta %2 ‘i
geçmemek şartı ile kurtlu ve çürük meyvelere tolerans tanınmıştır.
İster hemen pazara sevk edilecek olsunlar ister saklamaya alınsınlar elmaları boylamadan
sonra hemen ambalajlamak en iyisidir. Ambalaja meyvelerin kağıtlanmasıyla başlanır.
Kağıtlara sarılan elmalar sandıklar içersine yanları üzerine gelecek şekilde ve diyagonal
olarak yerleştirilir.
7.11. Depolama
Hasat edilen elmalar pazara sevk edilinceye kadar depolarda muhafaza edilirler. Bu depolar
adi depolar, soğuk hava depoları veya değişik atmosferli soğuk hava depoları olabilir.
Elmaların depoda kalma müddeti, meyvenin depolama zamanı, ağacın beslenme durumu,
mevsim ve çeşide göre değişir.
Bir çok elma çeşidi –1 ile 0°C de ve %85-90 nisbi nemde uzun süre saklanabilir. Ticari
depolardaki sıcaklık 0-2°C dir. Elmalar –2°C donarlar.
Golden ve Starking ise en uygun 0°C de ve % 90 nisbi nemde, Granny Smith ise +3°C
saklanmalıdır.
Tam zamanında yapılan hasat ve uygun depolama şartlarının sağlanmasıyla Golden Delicious
ve Starspur Golden Delicious çeşitleri 5 ay, Starking Delicious ve Starkrimson Delicious
çeşitleri 7 ay, Granny Smith çeşidi ise 9 ay süre ile depoda saklanabilir.
Depolama sırasında elmalarda bazı fizyolojik bozukluklar ve hastalıklar meydana gelebilir.
Fizyolojik Bozukluklar Şunlardır:
1. Donma
2. Düşük sıcaklık zararları (Et kararması)
3. Ambar yanığı (Kabuk yanığı )
4. Acı benek ve lentisel beneği
5. İç sulanması (camsı görünüş)
6. Yaşlanma Bozukluğu (Unlaşma, kepekleşme)
Hastalıklar ise Şunlardır:
1. Mavi ve Yeşil çürüklük
2. Kahvarengi çürüklük
3. Acı çürüklük
4. Kurşuni Küf (Gri küf)
5. Karaleke
6. Siyah çürüklük
7. Pembe küf
Normalden geç hasat edilen meyvelerde kısa sürede olgunlaşma görülür. Starking
Delicious’ta kepekleşme olur.
Erken hasatta ise su kaybı fazla olur ve meyvelerin yeme kalitesi düşer. Golden Delicious ve
Starkspur Golden Delicious’ta kabuk yapısından dolayı su kaybı olur ve buruşma meydana
gelir. Yine erken hasatta Starkrimson Deliciousta kabuk rengi bozulur ve meyvenin pazar
değeri düşer.
ELMA ÇEŞİTLERİ :
GALA: Meyve eti sarımsı, sulu ve serttir. Sürekli yüksek miktarda ürün elde edilir,
seyreltme ile meyve niteliği artar.Kendine verimli olup iyi bir tozlayıcıdır. Erkenci bölgelerde
temmuzun ortasından sonuna doğru diğer bölgelerde ise ağustos ayı ortalarına kadar hasat
yapılabilir.Anaçları, M9, M26, M7, MM106dır.
RED CHİEF: Meyveleri orta irilikte olup, sulu, lezzetli ve aromalıdır. Meyveleri oldukça irilikte olup,
ortalama 80 mm. çapında 235 gr. ağırlığındadır.Ağaç zayıf gelişir, dik büyür. Spur bir çeşittir. Tozlayıcıları
Golden Delicious olup, eylül ayı sonunda hasat edilir. Anaçları, M9, M26, M7, MM106 dır.
STARKRİMSON DELİCİOUS: Ağacı orta kuvvette olup, yarı dik-dik gelişir, çok verimlidir.
Eylül ortasında toplanır. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın kuvvetine göre 5x3
m, 6x3 m veya en çok 5x4 m olabilir. Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
STARKSPUR GOLDEN DELİCİOUS: Ağacı yarı bodur, dik, biraz açık gelişir ve çok
verimlidir.Meyvesi iri, altın sarısı renkte düzgün şekilli, çok iyi kalitelidir. Eylül’ün ikinci
haftasında toplanır. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın kuvvetine göre 5x3 m,
6x3 m veya en çok 5x4 m olabilir. Meyveler soğuk depoda Mart ayına kadar saklanabilir.
Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
JERSEYMAC:Ağaçlar çok kuvvetli ve yüksek verimli olup, meyveler geniş ve
şişkindir.Yazlık çeşit olup, beyaz ve sulu meyve etlidir.Taşımaya dayanıklıdır.Temmuzun
ortasında 1 veya 2 toplama gerektirir.Red Delicious ve Golden delicious tozlayıcılarıdır.
GRANNY SMİTH: Meyveleri orta iriliktedir. Yeşil renkli olmasına rağmen güneşi bol
olan yörelerde alev rengi yanak olur.Kuvvetli ve dik büyür.Kendine verimlidir. Ekim sonunda
hasat edilir.Anaçları ise, M9, M26, M7, MM106 dır. Meyveleri uygun şartlarda soğuk
depolarda 9 ay süre ile saklanabilir.
ELMA BAHÇESİ TESİSİ:
Elma bahçesi tesis edilirken;
1. Tozlayıcı çeşidin diploit (iki evcikli) olmasına,
2. Çeşitler arasında kısırlık olmamasına,
3. Çeşitlerin çiçek zamanlarının uyuşmasına,
4. Çeşitlerin her yıl düzenli ürün vermesine,
5. Bahçede arı kovanı bulundurulmasına
6. Tozlanma yönünden çeşitleri plana uygun yerleştirmeye dikkat etmek gereklidir.
Aynı zamanda da, fidanların dikim zamanına, dikim yerinin hazırlanmasına, dikim aralığına ve şekline dikkat
edilmelidir.
ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ
Elma, ülkemizde uzun yıllardan beri yetiştiriciliği yapılan, üretim
ve alan bakımından öteki ılıman iklim meyvelerinin başında gelen bir
meyve türüdür. Türkiye’de elma üretimi yaklaşık 2,5 milyon ton civarında
olup, dünyada ilk sıralarda yer almaktadır.
YETİŞTİRİCİLİK ÖZELLİKLERİ:
İklim İsteği: Elma ılıman, özellikle soğuk ılıman iklim bitkisidir. Akdeniz Bölgesinde 800 m.‘den
yukarı yerlerde yetişir. Yüksek ışık yoğunluğu elmada çok iyi renk oluşumunu sağlar. Elma ağacı düşük
sıcaklıkların olduğu sert kışlara dayanıklı olmasına rağmen , yüksek yaz sıcağından da hoşlanmaz.
Çünkü yüksek sıcaklıkta da bitki gelişimi yavaşlar veya durur.
Elma kış dinlenmesine ihtiyaç duyan meyve türü olup, soğuklama gereksinimi diğer
meyvelere göre uzundur.
Soğuğa dayanım, ilkbahar aylarına doğru azalır ve tomurcukların kabarma devresinde bitki
soğuğa en duyarlı halini alır. Taç yaprak dökümünün hemen sonrasında, meyvelerin çok küçük olduğu
dönem, elmada soğuğa en duyarlı olunan dönemdir.
Yeterli soğuklama olmadığında ise çiçeklerin bir kısmı ölür, geriye kalan çiçeklerin açılması
hem daha geç, hem de düzensiz olur. Böylece geç açan çiçekler döllenme yetersizliği nedeni ile
dökülür, ayrıca yaprak gözleri sürmez ve ağaç çıplak kalır.
Toprak İsteği: Elma yetiştiriciliği için uygun topraklar; yeterli kireç ve humus
bulunduran tınlı, tınlı kumlu ve kumlu tınlı geçirgen, nemli topraklardır. Çok kireçli
topraklarda demir alımının engellenmesinden dolayı bitkide sarılık görülür. Elma için toprak
derinliği 2 m veya daha fazla olan, hafif asit karakterli (pH=6.0-6.5) topraklar tercih edilir.
Bahçe kurulacak alanın alt toprak yapısı, kök gelişimine izin vermeli ve köklerin gelişim
göstereceği katmanın suyunun da uzaklaştırılmış olması gerekmektedir.
ELMA ANAÇLARI
Elma yetiştiriciliğinde tohum veya klon anacı kullanılmaktadır.
a)- Tohum anaçları (Generatif anaçlar)
Anaç üretiminde kullanılan tohumlar yabani veya kültür çeşitlerinden alınırlar. Çöğür
anaçları yüksek boylu ağaçlar meydana getirir ve gençlik kısırlığı gösterirler. Tohum anacına
aşılı çeşitler geç meyveye yatarlar ve de bahçeye dekara 15-25 arasında fidan dikilir.
b)- Klon Anaçları (Vegetatif Anaçlar)
Budama, ilaçlama, seyreltme, hasat ve diğer bahçe işlerinde kullanılan işçi
ücretlerinin yüksek olması, ülkemizde yetiştiricileri modern meyveciliğe yöneltmektedir.
Vegetatif olarak üretilen elma klon anaçları çok bodurdan çok kuvvetliye kadar
değişmektedir.
Çok Bodur
: M 8, M 9, M 27
Bodur
: M 26
Yarı Bodur : M 7, MM 106
Kuvvetli
: M 2, MM 104, MM 111
Çok Kuvvetli : M 16, M 25, MM 109, yerel ve geleneksel tohum (Çöğür) anaçları.
Bu anaçlardan bugün meyvecilikte en çok kullanılanları M 9 ve MM 106’dır.
M 9 : (Çok Bodur) Bodur anaçlar içinde dünyada en çok kullanılan anaçtır. Bu anaç
üzerine aşılanacak elma çeşitlerinin %65-70 oranında bodurlaşmalarını sağlar.Su tutan taban
arazilerde iyi sonuç vermez. Verimli topraklarda daha iyi gelişirler.
Dikimden itibaren ömrü boyunca desteğe ihtiyaç duyarlar. Dikimden hemen ertesi yıl
meyve vermeye başlarlar. Bahçelerde ağaçlar ince iğ şekli terbiye sistemine göre
şekillendirilirler ve budanırlar. Bu sistemi kullanmanın amacı; dikimi izleyen ilk yıllarından
itibaren daha erken yaşlarda arazinin tamamını meyve dal ve dalcıkları ile kaplayarak birim
alandan
azami
ürün
alınmasıdır.
M 9 anacı üzerine aşılanan çeşitlerle oluşturulan ağaçlar 15-20 yıl, hatta daha uzun yıllar
bahçede kalırlar. Verimli topraklarda ağaç başına 60-70 kg a kadar ürün alınabilir. Dekara
düşecek ağaç sayısı en az 80-100 adet, verimli topraklarda ise 140-150 adettir. Dekardan 6-8
ton ürün alınabilir.
MM 106: (Yarı bodur) Bugün dünyada ve yurdumuzda en çok tercih edilen anaç
olup, hem yarı bodur (Spur tipi) anaçlar hem de özellikle kuvvetli gelişen çeşitler için uygun
bir anaçtır. Çok iyi kök sistemi oluştururlar ve kazıkla desteklemeye ihtiyaç göstermezler.
Yarı bodurlaştırıcı çok verimli tınlı toprakları seven, toprakta iyi tutunabilen kök
sistemine sahip, ilkbahar gelişme dönemine ve yaprak dökümüne çok geç başlama eğiliminde
olan bir anaçtır.Drenaj sorunu olan yerlerde iyi sonuç vermez.
Yarı bodur ağaçlar oluştururlar, dikimi izleyen 2-3 üncü yıllarda önemli ölçüde
meyveye yatarlar. Hem yarı bodur hem de özellikle kuvvetli gelişen çeşitler için uygun bir
anaçtır. MM 106 üzerine yarı bodur gelişen (Starkrimson Delicious, Starkspur Golden
Delicious) çeşitler aşılanmış fidanlardan bahçe kurulacağı zaman, ağaçları kuvvetlendirmek
için 3 yıl meyve almayıp çiçekleri koparmak gerekir.
Üzerine kuvvetli gelişen çeşitler aşılandığında değişik doruk dallı (modifiye lider),
yarı bodur çeşitler aşılandığında ise çam şekli (bir lider ve çok sayıda yan dallı) terbiye
sistemi tavsiye edilmektedir.
Şekil …. Farklı anaçların büyüklük ve verim ilişkileri
ELMANIN
DÖLLENME BİYOLOJİSİ
Elma çeşitleri kendi çiçek tozları ile
döllenemezler. Genelde başka bir dölleyici çeşidin çiçek tozlarına ihtiyaç duyarlar. Dölleyici
çeşidin esas çeşide oranı % 10-15 olmalıdır. Bu orana göre, dikimde her yüz fidandan 10-15
adedi dölleyici çeşitten, 85-90 adedi ise esas çeşitten oluşmalıdır. Dölleyici çeşitler ana
çeşitten 12-15 metreden daha uzakta olmamalıdır. Elmalarda ki yabancı döllenmenin % 90’
nını arılar yapar. Bu nedenle tozlanmada önemli rol oynayan bal arıları , genç bahçeler için 4
dekara 1 kovan olacak şekilde yerleştirilmelidir.
ELMA ÇEŞİTLERİ :
GALA: Meyve eti sarımsı, sulu ve serttir. Sürekli yüksek miktarda ürün elde edilir, seyreltme
ile meyve niteliği artar.Kendine verimli olup iyi bir tozlayıcıdır. Erkenci bölgelerde
temmuzun ortasından sonuna doğru diğer bölgelerde ise ağustos ayı ortalarına kadar hasat
yapılabilir.Anaçları, M9, M26, M7, MM106dır.
RED CHİEF: Meyveleri orta irilikte olup, sulu, lezzetli ve aromalıdır. Meyveleri oldukça
irilikte olup, ortalama 80 mm. çapında 235 gr. ağırlığındadır.Ağaç zayıf gelişir, dik büyür.
Spur bir çeşittir. Tozlayıcıları Golden Delicious olup, eylül ayı sonunda hasat edilir. Anaçları,
M9, M26, M7, MM106 dır.
STARKRİMSON DELİCİOUS: Ağacı orta kuvvette olup, yarı dik-dik gelişir, çok
verimlidir. Eylül ortasında toplanır. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın
kuvvetine göre 5x3 m, 6x3 m veya en çok 5x4 m olabilir. Elma yetiştirilen bütün bölgelere
tavsiye edilir.
STARKSPUR GOLDEN DELİCİOUS: Ağacı yarı bodur, dik, biraz açık gelişir ve çok
verimlidir.Meyvesi iri, altın sarısı renkte düzgün şekilli, çok iyi kalitelidir. Eylül’ün ikinci
haftasında toplanır. Dikim aralığı tohum anacı kullanıldığında toprağın kuvvetine göre 5x3 m,
6x3 m veya en çok 5x4 m olabilir. Meyveler soğuk depoda Mart ayına kadar saklanabilir.
Elma yetiştirilen bütün bölgelere tavsiye edilir.
JERSEYMAC:Ağaçlar çok kuvvetli ve yüksek verimli olup, meyveler geniş ve
şişkindir.Yazlık çeşit olup, beyaz ve sulu meyve etlidir.Taşımaya dayanıklıdır.Temmuzun
ortasında 1 veya 2 toplama gerektirir.Red Delicious ve Golden delicious tozlayıcılarıdır.
GRANNY SMİTH: Meyveleri orta iriliktedir. Yeşil renkli olmasına rağmen güneşi bol olan
yörelerde alev rengi yanak olur.Kuvvetli ve dik büyür.Kendine verimlidir. Ekim sonunda
hasat edilir.Anaçları ise, M9, M26, M7, MM106 dır. Meyveleri uygun şartlarda soğuk
depolarda 9 ay süre ile saklanabilir.
ELMA BAHÇESİ TESİSİ:
Elma bahçesi tesis edilirken;
1. Tozlayıcı çeşidin diploit (iki evcikli) olmasına,
2. Çeşitler arasında kısırlık olmamasına,
3. Çeşitlerin çiçek zamanlarının uyuşmasına,
4. Çeşitlerin her yıl düzenli ürün vermesine,
5. Bahçede arı kovanı bulundurulmasına
6. Tozlanma yönünden çeşitleri plana uygun yerleştirmeye dikkat etmek gereklidir.
Aynı zamanda da, fidanların dikim zamanına, dikim yerinin hazırlanmasına, dikim
aralığına ve şekline dikkat edilmelidir.
a)- Fidan Dikimi ve Zamanı:Fidan dikimi genel olarak sonbaharda yaprak dökümü
ile ilkbaharda ağaçlara su yürümesine kadar geçen zamanda yapılır. Aslında en uygun dönem
kışı ılık geçen yerlerde sonbaharda, kışı sert geçen yerlerde ise ilkbaharda dikim yapmaktır.
Dikimi yapılacak olan fidanların önce köklerindeki yaralı ve kırık kısımlar makas ile
temizlenir.Çünkü dikim budaması, ağacın gövde-kök dengesini kurar.
Açılmış olan çukurlar içerisine üst toprak konur ve fidan dikim tahtasının ortasına , aşı noktası
ise güneye bakacak şekilde ve toprak seviyesinden 15-20 cm. yukarıda olacak şekilde yerleştirilir ve
toprakla doldurulur. Kökler arasında hava boşlukları kalmaması için toprak, mutlaka ayakla hafif
bastırılmalı, 20-25 litre can suyu verilmelidir.
İlkbaharda dikilen dalsız fidan don tehlikesi tamamen geçtikten sonra aşı noktasından
65-70 cm., yerden ise 85-90 cm.’den lider olabilecek iyi gelişmiş bir gözün 1-2 mm.
yukarından meyilli kesilir. Eğer fidan 3’ den az yani 1-2 dalı var ise bu dallar kesilir ve fidan
yukarıda tarif edildiği şekilde bir göz üzerinden kesilerek dikilir.Aşı noktası toprak
seviyesinden 20 cm yüksekte olmalıdır.
b)- Bahçe Yerinin Dikime Hazırlanması: Bahçe kurulacak arazide derin sürüm
yapılarak, toprağın havalanması ve güneşlenmesi sağlanmalıdır.Aslında en önemli olan husus
toprak tesviyesinin yapılmasıdır.Arazi eğer meyilli ise bahçe kurarken teraslama yapılmasına
dikkat edilmelidir.Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde dikimden önce mutlaka drenaj
yapılmalıdır.
Fidan dikilmeden önce mutlaka toprak analizleri yapılmalı, ona göre gerekli
uygulamalar yapılmalıdır.Genel olarak dikim öncesi dekara 3-4 ton yanmış çiftlik gübresi,
dekara 25-50 kg. TSP (Triple Süre Fosfat ) veya DAP (Diamonyum Fosfat), dekara 20-40 kg.
Potasyum Sülfat gübre uygulamaları önerilebilir.Ama toprak tahliline gübre ve diğer
uygulamaları yapmak en doğrusudur.Damlama veya mini spring sistemi kurulacaksa azot,
fosfor ve potas gübreleri sulama ile verilebilir.
c)- Fidanlarda Aranacak Özellikler:Elma bahçesi kurarken mutlaka sertifikalı,
ismine doğru ve bir yaşlı fidanlar tercih edilmeli, ayrıca fidanlar sağlıklı, kök sistemi, çapı ve
boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır.
d)- Dikim Yerlerinin Belirlenmesi, Şekli ve Aralıkları: Kapama elma bahçelerinde
üçgen, kare, dikdörtgen ve eğer arazi meyilli ise kontur (tesviye eğrileri üzerine) dikim tesis
edilir. Fidan dikimi yapılmadan önce mutlaka dikim noktaları belirlenmelidir.
Elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler çeşide, kullanılan anaca, toprak
durumuna ve iklime göre değişir.Ayrıca kuvvetli, besin maddelerince zengin topraklarda
dikim mesafesi daha fazla, zayıf topraklarda daha azdır. Sulanan kurak yerlerde hava ve
toprak nemini muhafaza etmek amacıyla sık dikim yapılmalı, nemli yerlerde ise havalanmayı
sağlamak üzere seyrek dikim tercih edilmelidir.
Elma bahçesi tohum anacı ile tesisi edilecekse 5x5 m, 5x6 m ve 6x7 m arasında
olmalıdır.Bodur anaçlarla tesis edilecekse aralık ve mesafe bodur anacın ve üzerine aşılanacak
çeşidin özelliğine göre değişir.
Çizelge….Anaç ve Üzerine Aşılı Çeşitlere Göre Elmalarda Uygulanacak Dikim
Aralıkları Ve Dekara Düşen Ağaç Sayıları.
ANAÇ
Standart Kuvvetli
Çeşitlerde (metre)
(4 x 1 ) , (3.5 x
1)
(3.5 x 2), (3.5 x
M9
1.5 )
MM106 (6 x 3), (5x 3 )
M27
MM111 (6x 3.5)
Çöğür
(9 x9), ( 8x 8),
(7x7), (6x6)
Spur (Yarı
Bodur)
Çeşitlerde
(metre)
Dekara Düşen Ağaç Sayısı
(Adet)
Kuvvetli Spur Çeşitlerde
Çeşitlerde
-
250- 280 -
-
143- 190 -
(4x3),
(4x2.5)
(5x3),
(4.5x3)
(5x4),
(6x3),(5x3)
55- 66
83-100
47
66-74
12- 28
50-67
ELMA BAHÇELERİNİN YILLIK BAKIM İŞLERİ
Toprak İşleme: Toprak işleme, yabancı otların temizliği, bitki köklerinin
havalandırılması ve sulama arklarının hazırlığını kolaylaştırmak amacıyla yapılmaktadır. Ama
bu işlem, özellikle yüzeysel köklü olan elma ağaçlarının kök ve saçak sistemini
parçalamaktadır.Bu nedenle de kesinlikle kök sistemini parçalayacak şekilde derin sürüm
yapılmama, pullukla derin işleme yapılmamalı, diskharrow ile kök sistemini parçalamayacak
derinlikte işleme yeterlidir.
Sulama: Bahçelere verilecek su miktarı, yıllık yağış miktarı toplamına, bu yağışın dağılımına,
bitkiden gelen su kaybı şiddetine, ağacın büyüklüğüne ve toprağın tipine göre değişir.Elma ağaçları
saçak kök sistemine sahip oldukları için, diğer meyvelere oranla fazla su isterler ve yüksek nemden
hoşlanırlar.
Elma ağaçları için en önemli sulama zamanı, yazın yapılan sulamadır.Çünkü kurak geçen
zamanlarda yaz sulamasına ne kadar erken başlanırsa o kadar da meyve tutumu artar, ayrıca verim ve
kalitenin de artmasına yardımcı olur. Yaz sulamasına yağış durumuna göre mayısta başlanır, bütün
yaz boyunca devam edilir.
Sulamada en önemli konu sulama zamanının iyi tespit edilmesidir. Bunun için en pratik
yöntem toprağın elle kontrol edilmesidir. En uygun sulama şekli yağmurlama ve damlama sulama
sistemidir. Damlama sulamada köklerin bulunduğu alanın bir kısmı sürekli nemli kalmaktadır.
Gübreleme: Elma yetiştiriciliğinde en önemli nokta, yüksek verim ve kaliteli ürün alabilmek
için diğer yetiştiricilik uygulamaları yanında, gübrelemenin doğru ve dengeli şekilde yapılmasıdır.
Elma bahçelerine verilecek gübre miktarı toprak işleme usulüne, toprağın karakterine, ağacın
büyüme gücüne, yaşına, alınan ürün miktarına göre değişir.En doğrusu verilecek gübre miktarının
toprak ve yaprak analizleri ile tespit edilmesidir.
Elma bahçelerinde fidan dikilmeden önce bir temel gübreleme yapılmalı, dikimden sonra da
bahçe her yıl tahlil sonuçlarına göre gübrelenmelidir.
Azotlu gübreler, meyve kalitesini artırmakta, meyve dökülmesini azaltmakta, verimi
artırmakta, periyodisiteyi (var-yok) azaltmaktadır. Dikkat edilecek tek nokta verilen azotlu gübrelerin
elmaların olgunlaşmadan önce tükenmiş olmasıdır.
Fosfor, ağacın iyi çiçek bağlamasını ve meyveye yatmasını sağlamaktadır.
Potasyum, çiçeklenmeyi teşvik etmekte, periyodisiteyi (var-yok) azaltmakta, meyve iriliğini,
lezzetini ve dokusunun sıklığını artırmakta, saklanma süresini uzatmaktadır.
İlkbaharda döneminde tomurcuklar patlamadan önce ağaç başına 100-250 gr. Amonyum sülfat
ya da amonyum nitrat, sonbahar döneminde ise kışa girerken 10 cm derinliğine, ağaç başına 150-350
gr. DAP uygulamaları önerilir.
Meyve Seyreltme: Her yönüyle iyi planlanmış bir elma bahçesinden çevre şartları da uygun gittiği
zaman, yüklü meyve alınır. Ağaçlar fazla meyve besleyemez, dolayısıyla kalite düşer. Bu meyvelerin
fazlası daha sonra çiçek ve meyve seyreltmeleri yoluyla atılır. Meyve seyreltmesi, meyve gözü
oluşmaya başlamadan önce yapılmalı ki, meyveler hem istenilen düzeyde olsun hem de gelecek yılki
ürünü etkilemesin.
Meyve seyreltmesinin;





Meyve iriliğine,
Meyve rengine,
Kaliteye,
Gelişmeye,
Düzenli ürün vermeye etkisi çok büyüktür.
Meyve seyreltmesi; çiçeklerin bir kısmını veya meyvenin bir kısmını yok etme şeklinde
uygulanır.
Meyve seyreltmesi 2 şekilde yapılır;
1. El ile seyreltme; El ile yapılan bu seyreltme, Haziran dökümlerinden sonra, esas dallar
üzerinden her 15-20 cm’ de bir meyve bulunacak şekilde meyvelerin seyreltilmesiyle yapılır.
2. Kimyasal maddeler ile seyreltme; Bu seyreltme şeklinde ise çiçek zamanı ve çiçeklenmeden
sonraki genç meyve devresinde ağaçlara kimyasal maddeler uygulanması ile olur.
Çizelge…Bazı Elma Çeşitlerinde Meyve Seyreltmesinde Kullanılan Maddeler ve
Uygulama Miktar ve Zamanları.
NAD
NAA
Uygulamalar
Sevin
Sevin + NAA
Çeşitler
(ppm)
Jerseymac,
Vista
Bella
Golden
Delicious
Red
Delicious
Fuji
Gala
Uygulama
zamanı
--
5-10
1000 lt suya
1-1.5
1000 lt suya
--
75-100
10-20
1.0-2.0
11+ 5-10 ppm
--
2-8
0.5-1.5
--
--
--
--
-İlk petal
yapraklar
dökülünce
uygulanır
10-12
Petal
yaprakların
dökülmesinden
7-12 gün sonra
uygulanır
Petal
yaprakların
dökülmesinden
21 gün sonra
uygulanır
1-1.51+10-12
ppm
11+ 5-10 ppm
Petal
yaprakların
dökülmesinden
7-12 gün sonra
uygulanır
Budama:
(ppm)
A- Modifiye Lider (Değişik Doruk Dallı) Terbiye Sistemi : Bu terbiye sistemine
erken başlanır ve bilgili çalışılırsa daha az budama yapılacağından ağaçlar daha
erken meyveye yatarlar, az budama meyvelerin kuvvetli ana dallar üzerine
dağıtılmasını sağlar ve böylece hereğe gerek kalmaz. İlaçlama, hasat kolay,
güneşlenme ise güzel olur.
Elmalarda budama dört grupta toplanır:
1. Dikim budaması,
2. Şekil budaması,
3. Mahsul budaması,
4. Gençleştirme budaması.
1. Dikim budaması; Dikim budamasında fidanın kök bölgesindeki yaralı kısımlar çıkartılır ve fazla
uzun kısımlar kısaltılır.Aşı noktasından 80 cm. den dışa bakan göz üzerinden, eğer yan dal var
ise bunlarda dışa bakan bir-iki göz üzerinden kesilir.
2. Şekil budaması:Genç fidanın taç kısmına biçim vermek üzere dikimi izleyen yıl sonundan
başlanarak dallarda yapılan budamadır.
3. Mahsul budaması:Her yıl düzenli, kaliteli ürün için mahsul budaması gereklidir. Ağaçlarda
sıhhatli ve verimli meyve gözlerini korumak için mahsul budamasının her yıl yapılması gerekir.
Dallardan çıkıp yukarı doğru dik büyüyen sürgün ve dallar dipten kesilir. Fakat yanlara ve dış
tarafa doğru gelişenlerden sadece sıklık yapanlar kesilir veya kısaltılır.
4. Gençleştirme budaması: Gençleştirme budaması, meyve iriliği ve ekonomik manada
üretimin temini için 30-35 yaşından sonraki ağaçlarda uygulanacak budamadır. Gençleştirme
budaması çok şiddetli olduğundan budamanın 2-3 yılda tamamlanması ve de gübreleme,
sulama, zirai mücadele gibi teknik işlerin özenle yerine getirilmesi gerekir. Budama
işlemlerinde mutlaka yara macunu kullanılmalıdır.
B- Yarı Bodur (Spur Tipi) Elmalarda Budama ve Terbiye Sistemi:

Dikim budamasında bir yaşlı fidanın tepesi aşı noktasından sonra 25’inci göz
üzerinden 70 cm’den kesilir.

İlk yıl ilkbaharda tepe dalına dokunulmaz, gövde üzerinde toprak yüzeyinden 15
cm’ye kadar ki sürgünler dipten çıkarılır.Kışın da seçilen dört çatı dallarının 1/3’ü
kısaltılır.

İkinci yıl kışın önceden seçilmiş olan 4 çatı dalı üzerinde dik gelişmiş olanlar o yıl ki
uzunluğunun 1/3’ü kadar kısaltılırlar. Bu ana dallar üzerinde 2. derecede dallar seçilir
ve yeterince kısaltılırlar.

İlk 3 yıl ağaçlardan meyve beklenilmemelidir. Bu süre içersinde açan çiçeklerin tümü
koparılmalıdır.
C- Bodur (Sık Dikim) Elma Bahçelerinde Uygulanan “İNCE İĞ” Terbiye Şekli
Bu sistemde ağaçlarda alçaktan
oluşturulmuş küçük bir çatı ve lider daldan
çıkmış küçük meyve dalcıkları bulunur ve de
ağaçlar ömürleri boyunca desteğe ihtiyaç
duyarlar.
 1 yaşlı fidanların kullanıldığı bu terbiye sisteminde dikim budaması
esnasında fidanların tepesi topraktan itibaren ortalama 80 cm’ den kesilir.

İlk yıl sonunda ağaç dengeli ve yeterli bir gelişme göstermiş ise sadece lider dalın
uzantısının çıkarılması yeterlidir.

Ana gövde üzerinde topraktan itibaren 40 cm’ ye kadar olan dallar dipten çıkarılır.

Yan dalların tamamı geniş açı yapacak şekilde iple ağırlık bağlamak sureti ile
eğilmeli ve yan dallarda kesinlikle uç alma işlemi yapılmamalıdır.
Hasat: Elma meyve olarak ince kabuklu, çok nazik bir meyvedir. Bu nedenle meyveler
hasat edilirken avuç içine alınmamalı, parmakla sıkılmamalıdır. Meyveleri toplama kovalarına
koyarken ve boşaltırken çok dikkatli olmalıdır. Hasat zamanı doğru tespit edilmelidir. Elma
meyveleri ağaç olumunda hasat edilir. Meyveler yeme olumuna soğuk hava depolarında
belirli süre tutulunca ulaşırlar.
Yazlık elmalar ise ağaç ve yeme olumuna ağaç üzerinde iken ulaşırlar. Bu sebeple
yazlık çeşitler yeme olumunda hasat edilmelidir.
Depolama: Hasat edilen elmalar pazara sevk edilinceye kadar depolarda muhafaza
edilirler. Bu depolar adi depolar, soğuk hava depoları veya değişik atmosferli soğuk hava
depoları olabilir.
Hastalık ve Zararlılar:Elmada görülen ana zararlı ve hastalık, Elma içkurdu ve Elma karalekesi
hastalığıdır.Ayrıca elma küllemesi ve memeli pasta görülen hastalıklar arasındadır.
M9 Anaçlı Ağaçlarda Budama Ve Terbiye
Dikim Yılında Budama
2. Yıl Terbiye ve Budama
3. Yıl Terbiye ve Budama
Dallı Dikilen Fidanda Budama
M106 Anacı Üzerinde Redchief Gibi Büyüyen Ağaçlarda Terbiye ve
Budama
Birinci Yıl Terbiye ve Budama.
İkinci Yıl Terbiye ve Budama.
Wiliams pride
A.B.D İlinois‘te ıslah edilen bu çeşidin ağaçları kuvvetli gelişir ve yayvan taç oluşturur. Yazlık elmalar
içinde kalite yönünden en iyilerindendir. Kara lekeye ve birçok elma hastalığıma dayanıklıdır. Kademeli
çiçek açması nedeniyle geç donlardan korunur.Soğuklama ihtiyacı düşüktür. Aşırı sıcak bölgelerde
kabuk yanıklığı ve dokularda yumuşama görülür. Erkenci olmasına karşın mükemmel bir meyve
kalitesine sahiptir. Meyve gösterişli, orta, iyi bakım koşullarında iridir. Meyve kabuğu yeşil- sarı zemin
üzerine %70- 90 koyu kırmızı üst renge sahiptir. Meyve eti gevrek ve sert dokulu olup yaklaşık 6 hafta
soğuk depoda saklanabilir. Olgunlaşması temmuz ortalarıdır. Meyvenin dala tutunması kuvvetli olup,
meyve dökümü olmaz. Tozlayıcıları; Gala Grubu, Golden Del. Vista Bella, Jersey Mac’tır.
Yetiştirici Bilgileri
Üretim Miktarı; Ülkemiz yaklaşık 2,5 milyon tonluk üretimle dünya elma üretiminde Çin, ABD ve
Fransa’nın ardından 4. sırada yer almakla birlikte. elma ihracatımız 25–30 bin ton gibi çok düşük
düzeylerdedir. Elma ihracatının arttırılması için dış pazarın talep ettiği çeşitlerin standartlara uygun
olarak yetiştirilmesi gerekmektedir.
İklim ve Toprak İsteği; Akdeniz ve Ege bölgesinin 300- 800 m rakımlı kesimlerinde kış soğuklama
ihtiyacı 7,2 ºC’ nin altında 600- 1200 saat arasında olan Jersey Mac, Vista Bella, Summer Red, Red
Star, Anna, Golden Dorset, Wiliams Pride ve Gala Grubu yazlık ve güzlük elma çeşitler önerilmektedir.
Geçit ve İç Bölgelerde soğuklama ihtiyacı 1500–2500 saat arasında olan, uzun süre depolanabilen
kışlık çeşitlerin yetiştirilmesi önerilmektedir. Elmalar aktif kireç oranı % 12’nin üzerinde ve ağır bünyeli
toprakları sevmez.
Anaç Kullanımı; Elma klon anaçları üzerinde 2. yıldan itibaren ürün alınmaya başlanılmakta, tam
verim çağı olan 7. yaşta ise dekara 8–10 ton ürün alınabilmektedir. Tam bodur M 9 ve bu anaçtan
geliştirilen Pajam 1, Pajam 2 ve EMLA 9 gibi anaçlar fitoptoraya dayanıklı olup ateş yanıklığı bakteriyel
hastalığına kısmen hassastır. Bu anaçlarla 3- 3,5 m yüksekliğe kadar çıkan telli destek sistemi ile
bahçeler kurulmalıdır. Tam bodur anaçlarla kurulan bahçelerde dikim sıklığı; sıralar arası, 3,5-4 m, sıra
üzeri 1-1,5 m olmalıdır. Spur tip çeşitler tam bodur elma klon anaçları üzerine aşılanmamalıdır. Bodur
M9 amaçları üzerinde kurulan bahçelerde dekara 166- 250 arasında, M26, M7 ve MM 106 yarı bodur
klon anaçlarına aşılanan çeşitlerde dekara 65 -120 arasında, kuvvetli gelişen MM 111 klon anacında
50-85 arasında elma fidanı dikilebilir. MM 111 anacı diğer elma klon anaçlarına göre kurağa daha
mukavimdir.
Önemli Klon Anaçları ve Çeşitler; Son yıllarda ülkemizde elma yetiştiriciliğinde önemli bir dönüşüm
başlamış. olup; M 9, M 26, M 7, MM 106, MM 111 gibi klon anaçlarının kullanımı hızla artmaktadır.
Erkenci yazlık çeşitler içerisinde; Vista Bella, Jersey Mac, Summer Red ve Williams Star yer
almaktadır. Önemli güzlük çeşitler, Ruby Gala, Royal Gala, Galaxy Gala, Mondial Gala, kışlık çeşitler;
Jonagold, Scarlet Spur, Red Chief, Breuburn, Fuji, Red Chief, Pink Lady, Grany Smith gibi çeşitler
olup dış talebin yoğun olduğu bu çeşitlerin yetiştiriciliği hızla artmaktadır. Özellikle Grany Smith gibi
güneş yanıklığına hassas olan çeşitlerle kurulan bahçelerde ağaçların üzerine ışık geçişini farklı
oranlarda engelleyen örtü materyalleri önerilmektedir.
Terbiye Sistemleri ve Meyve Seyreltmesi; Elma bahçelerinde değişik doruk dallı, modifiye lider ve
ince iğ gibi terbiye sistemleri uygulanmaktadır. Yeterli ürün alınabilmesi için %10-15 oranında dölleyici
çeşit bulundurulmalıdır. Standart büyüklükte ürün elde edilebilmesi için mutlaka elmalarda seyreltme
yapılması zorunludur. Bir çiçek huzmesinde mevcut olan meyvelerden ortadaki kral meyve tabir edilen
meyve bırakılmalı, diğer meyveler kopartılmalıdır. Kimyasallarla yapılan seyreltmede tam
çiçeklenmeden yaklaşık 15- 20 gün sonra yapılmalıdır.
Hastalık ve Zararlılar; Elma küllemesi, Elma karalekesi, Monilya ve elma virüsleri önemli hastalıklar,
Elma ağ kurdu, Elma iç kurdu, Elma pamuklu biti önemli zararlılar ararsında yer almaktadır