İnovasyonun Renkleri 6. Sayısı Çıktı

Inovasyonun Renkleri
Tarih: Haziran 2009
Sayı: 6
İçindekiler
İnovasyon Liderlerinden ..............................................................................................................1-2
Şirketinizi bir inovasyon makinesine dönüştürün: Whirlpool .........................................1-2
-35: Yenilikçi Portre ..................................................................................................................... 3-4
Mert Akel ile İnovasyon Üzerine ................................................................................... 3-4
Duydunuz mu? ........................................................................................................................... 5-7
Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu Projesi: “Uygulamada
Sürdürülebilir Kalkınma Kitabı” ..................................................................................... 5-6
The Fast Company Top 50 .............................................................................................. 6
www.inovasyon.com ........................................................................................................ 7
İnovasyon Süreçleri .................................................................................................................... 8-9
İnovasyonun Anahtarı: Üniversiteler ............................................................................ 8-9
Havadan Sudan Derin Konular ................................................................................................ 10-11
GÜNCEL
BAKIŞ
McKinsey Quarterly Küresel Anketi: Şirketler İnovasyona Nasıl Yaklaşıyor? ........... 10-11
Güncel Bakış .......................................................................................................................... 12-13
Gelişmekte olan Ülkeler Batıyı Nasıl Zenginleştiriyor? ............................................. 12-13
İnovasyon Liderlerinden
Şirketinizi bir inovasyon makinesine
dönüştürün: Whirlpool
yılında (son rakamların erişilebilir olduğu son
Günümüzde inovasyonu yerleştirmek ol-
yıl) dünya çapında gelirlerine 2,5 milyar dolar
dukça
eklemesini ve pazara tam olarak girdiğinde 4,5
aslında bu kavramın oluşturulması sürecini
Bugünlerde ABD’nin ilk “araba çar”ının ortaya
milyar dolar değer kazandıracağı tahmin edilen
yaşadınız. Geriye baktığınızda, inovasyonun
sürekli bir büyümeye olanak verecek güçlü
gizli kalmış ve şaşırtıcı ne tip yönlerini
bir inovasyon altyapısına borçlu olduklarını
keşfettiniz?
çıkacağına dair söylentiler var. Ancak bu kişi
modern Amerika’nın ilk çarı olmayacak.
Nancy Snyder, dünyanın en büyük ev araç
gereçleri üreticisi Whirlpool’da son dokuz yıldır
“inovasyon çarı” olarak bilinmekte. Snyder bu
rolünü yazarlarından biri olduğu, “İnovasyonu
serbest bırakmak: Whirlpool bir endüstriyi nasıl
dönüştürdü? (Unleashing Innovation: How
Whirlpool Transformed an Industry) adlı kitapta
popüler
bir
kavram.
Fakat
siz
belirtmiştir.
İnovasyonu yerleştirmek kaçınılmaz olarak bir
2003 yılında Snyder’in yazarlarından biri olduğu
öğrenme süreci. Yarattığınız ve süreç boyunca
“Stratejik İnovasyon: İnovasyonu Şirketinizde
geliştirdiğiniz/değiştirdiğiniz yeteneklerden biri-
Temel
Yerleştirmek
si. Biz bu maceraya atıldığımızda, inovasyona
(Strategic Innovation: Embedding Innovation
uygulandığı şekliyle “ölçüm” kavramını yarat-
as a Core Competency in Your Organization)”
mak zorunda kaldık. Çünkü bu daha önce
kitabı piyasaya çıktığında, birçok insan bu-
kimse tarafından yapılmamış bir şeydi.
Bir
Yetenek
Olarak
anlatmaktadır.
nun inovasyon konusunda temel yapıtlardan
biri olduğunu belirtmişti. Bu kitapta, Snyder
Whirlpool eski CEO’su Dave Whitwam bü-
Snyder’in liderliği altında, Whirlpool şirket
ortaya koyduğu programın amaçlarını ve bu
tün şirket içerisinde her bir çalışanın inovatif
amaçlara erişmek için uyguladığı stratejiyi
fikirlerini iletmeleri için bir duyuru yaptığında,
açıklamıştır. Bunlar içerisinde her bir çalışanı
aslında bunları toplayıp bir araya getirecek
inovasyon derslerine sokmak; yönetimin uzun
bir mekanizma yoktu. Ben bir anda başkan
süreli bonuslarını inovasyon yeteneklerine
yardımcılarından fabrika çalışanlarına kadar
endekslemek; şirketin tüm çalışanlarının ino-
birçok yerden ve kişiden nasıl başlayacaklarını
vasyon prensiplerini öğrenebilecekleri, güncel
merak ettiklerini bildiren çok sayıda ilginç tele-
araştırmalara ayak uydurmalarını sağlayacak,
fonlar aldım. Bu kadar çok ilgi olmasından
fikirlerin kavramlar ve gerçeğe dönüşmesi
dolayı ayaklarım yerden kesilmişti ancak bu
süreçlerini takip edebilmelerine ve hatta başka
hacimde bir veriyi inceleyebilecek bir sürecimiz
insanların projelerinde gönüllü çalışmalarına
olmadığı için aynı zamanda biraz bunalmıştım.
içerisinden gelen yeni fikirleri artırmak, nereden geldiğini ve nasıl uygulandığını değiştirmek
için 1999 yılında çok cesur bir girişim başlattı.
Başka bir deyişle Snyder’in takımının amacı,
kendi deyimiyle, inovasyonu şirketin tüm temel operasyonlarının merkezine koymaktı. Ve
bu programın tam anlamıyla olağanüstü bir
başarıya ulaştığını söylemek gerekir.
Whirlpool başkanı Jeff Fettig, şirketinin 2007
olanak verecek şirket için ortak bir inovasyon
forumu oluşturmak sayılabilir.
Bir takım bir fikrin veya bir kavramın 3 kriteri
sağladığını kanıtlamak zorundaydı. Tüketiciye
bir yarar getirmeli, bir rekabet avantajı getirmeli
ve paydaşlarımıza bir değer kazanımı getirmeli.
Bundan sonra bu fikir veya kavram bizim inovasyon hattımız/sürecimiz içerisine girebilirdi.
Ayrıca takımların işbirlikleri oluşturabilecekleri
ve
çalışmalarını
bütün
şirket
içerisinde
yayınlayabilecekleri çeşitli yazılım araçları
oluşturduk. Fikirler tam anlamıyla her yere
yayılabilirdi ancak onların gelişimlerini tek bir
bağlantı ile kolay bir şekilde izleyebilir hale
gelebilmiştik.
Aklımıza gelen çözümlerden birisi şirketin
farklı seviyelerinde çalışan grupları bir araya
Size, yakın zaman içerisinde Snyder ile ino-
getirecek “inovasyon takımları” oluşturmak oldu.
vasyon ve onun deneyimi üzerine yapılan rö-
İlk defa, bu takımlar yeni gelen fikirleri süzgeçten
portajdan çeşitli parçaları sunuyoruz.
geçiren ve dikkatle inceleyen ön sürecimiz oldu.
1
İnovasyon Liderlerinden
İnovasyonu
bir
Whirlpool
yetenek
sunda
tüm
olarak
içerisinde
temel
geriye baktığımda bunun kaçınılmaz olduğunu
yerleştirmek
konu-
düşünüyorum. Çünkü süreçlerimiz geliştikçe
bildikleriniz
göz
önünde
ölçmemiz
gereken
şeyler
de
değişti
ve
bulundurulduğunda, başladığınız noktaya
gelişti. Örneğin öncelikle sadece proje ve bu
geri gitseniz, neyi farklı yapardınız?
projelerde çalışan insan sayısını takip ettik.
Kaynak
Terry Waghorn, “Making Your Company An Innovation Machine”, Forbes, 8 Ocak, 2009.
Ama daha sonra fikirler ürünlere dönüştükçe,
Aslında herhangi bir şeyi farklı yapmak
gelirleri ve hatta tahmini piyasaya sürme
konusunda emin değilim, sadece daha erken
zamanlarını da takip etmeye başladık. Şu
yapmak olabilir. Örneğin, kendilerini “e-Akıl
anda gelirleri, fikirlerin gruplandırıldığı ka-
Danışman” olarak tanımladığımız 1100’den
tegorilerden oluşan katalogları, fikirlerimizin
fazla inovasyon danışmanımız var. Altı Sigma
süreçlerden geçme hızlarını ve hatta fikirl-
iş yönetimi modellerinde “Siyah kayışlar”ın
erin maddi olmayan değerlerini hesaplamaya
oynadığı rolün aksine, Whirlpool içerisinde bu
yarayan ölçütlerimiz mevcut.
insanlar şirket içerisinde inovasyon döngüsünün
gelişimini sağlayacak gönüllü kişiler. Bu in-
Dünya Büyük Buhran’dan bu yana en büyük
sanlar
etrafında
ekonomik krizlerden birinin dibine doğru
bulunan gerekli araçları anlamalarını ve bunları
çekilmekteyken, birçok şirket verimliliği,
inovatif bir şey yapmak için nasıl kullanabi-
inovasyon ve yaratıcılığın önüne koyuyor.
leceklerini öğretmekten büyük gurur duyuyor-
Siz Whirlpool’un bu kuyuya düşmemesi için
lar. Benim bu konuda pişman olduğum nokta
neler yapıyorsunuz?
meslektaşlarının
onların
ise e-Akıl Danışmanlarının bize kattığı değeri
ve onları etkili bir şekilde nasıl eğitebileceğimizi
Bizim de her zaman kafa karışıklığı yaşama
anlamamın biraz zaman alması oldu.
ve analiz yapan kişileri memnun etmek için
dönemlik sonuçları göz önünde bulunduran
Ayrıca keşke üst yöneticilerimizin maaşlarını
kısa dönemli hedeflere odaklanma stratejisine
inovasyon hedeflerine daha önce ilintilen-
dönme riskimiz mevcut. Fakat bizim inancımız
dirseydik. Bunu sadece 3. yılımızda yaptık.
şu
Eğer bunu başlangıçtan itibaren ortaya koy-
kazananlar sadece maliyetlerin azaltılmasına
abilseydik, bütün süreci çok daha fazla
değil aynı zamanda inovasyonun uzun dönemli
hızlandırabilirdik.
etkisine yatırım yapmaya odaklanan şirketler
ki
kriz
olacaktır.
Diğer
bir
pişmanlığımda
ölçüt
sistemini
geliştirmemizin birkaç yıl almasıdır. Aslında
sonrası
Pazarlar
ekonomik
dönüşüm
ortamında
geçirdiğinde,
Whirlpool hazır olacak ve en son inovasyonlarımız elimizde olacak.
2
-35: Yenilikçi Portre
Mert Akel İle İnovasyon Üzerine
yetiştirmek için mi bu üniversiteyi kurdunuz?”
Karadeniz’in
sorusuna
bir
Bize
yetiştirmek için kurdum.” cevabı beni en
tek başıma böyle bir projeyi gerçekleştirmek
çok etkileyen olaylardan biridir.
iddiası gülünç olur, ancak bizden öncekilerin
biraz
kendinizden
bahsedebilir
misiniz?
verdiği
“Hayır
kendime
rakip
şekilde
meşaleyi
altındaki
enerji
taşıyıp
elde
H2S’den
verimli
edilmesi.
Elbette
önümüze
koyduğu
gibi
1981 Çorum doğumluyum. 1999 yılında Sabancı
biz
Üniversitesi’ne ÖSS’de aldığım derece ile onur
devretmekle
burslu olarak girmeye hak kazandım. 2003
bulabilirsek
yılında okulda gerçekleştirdiğimiz çalışmalar
büyük küçük yangınlar tutuşturmalı. Dünyayı
sonunda
kurtarmaya
yüzeyi
konusunda
kir
aldığım
tutmayan
patenti
bir
malzeme
seramik
de
bizden
sonrakilere
yükümlüyüz.
de
meşaleyi
Arada
fırsatını
tutuşturabildiğimiz
yönelik
projelerde
kadar
işte
bu
yangınlardan biri.
şirketine sattım. Ardından kendi şirketimi
kurdum. Şu anda TÜBİTAK ve KOSGEB’in
Bu
desteklediği projelere sahip, yıllık 3 milyon
nedir?
projenizdeki
inovasyon/inovasyonlar
lira cirolu sermayesinin büyük bir kısmını
Ar-Ge’ye ayıran bir inovasyon şirketi olan
Lavabo,
9G’nin
ürünlerde
ortaklarındanım.
Bunun
yanında
Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsünde akademik
Ben
çalışmalarıma
genetik
devam
aktarıma
etmekteyim.
inanıyorum.
2006
Girişimcilik projeniz nedir?
kullanılarak
Bahsettiğim gibi lisans eğitimim sırasında
2003 yılında gerçekleştirdiğimiz çalışmalar
su
temizlenmeyi
gibi
ve
seramik
kimyasal
sağladım.
Daha
önce Üniversitemizde NATO-ASI (NATO-İleri
malzemenin seramik yüzeylere uygulanmasını
gerçekleştirdim.
Araştırmalar Enstitüsü) kapsamında yapmış
olduğumuz bir çalışma vardı. Bu çalışmaya
Şu anda hangi aşamadasınız?
konusunda
elime aldığım kimya kitaplarının sayfalarını
şirketine sattım. Ardından kendi şirketim olan
tamamı ile bahsettiğim seramik firmasına
çevirirken arka sayfada ne olduğunu bili-
Akel Kimya’yı kurdum. Şu anda katı oksit
devrederek aradan çekildim.
yor
yakıt pilleri konusunda okulda yaptığımız
babamın
cesare-
bir
akaryakıt elde edilmesinden tutun kuantum
yanında
üniversitede
ancak
şekilde
yüzeyi
kir
tutmayan
bir
Patent haklarını ve hammaddenin üretilmesini
İnovasyonunuzun ticarileşme aşamasında
ne gibi engellerle karşılaştınız?
motorlarına
başarının bir potada eritilmesi gereken üç
meydana gelen her gelişme portföyümüz
Türkiye’nin
ayrı bileşeni olduğunu empoze ediyordu.
içerisinde.
Rahmetli
sırasında
bir
röportajı
çok
şirketlerinize
eleman
tirisi
Sabancı’nın
“Kendi
Bunlardan
değer
büyük
enerji
lastikten
benzer
aldığımız eğitim bilgi, kudret ve servetin
Sakıp
kadar
hurda
seramik
etkili
Bunun
var;
bir
tlendirmeleri girişimcilik konusunda oldukça
oldu.
çalışma
patenti
malzeme
banyo
az
babam da kimya mühendisiydi ve ilk defa
aldığım
tutmayan
ve
sonunda
Ayrıca
kir
daha
yılında elim bir trafik kazasında kaybettiğimiz
gibiydim.
yüzeyi
klozet
kişisel
verdiğim,
olabilecek
konusunda
de
içerisinde
bulunduğu
ve
olarak
en
yaşadığı problemler gibi en büyük problem
vadede
ge-
sermaye birikimimdi. Bunun dışında hemen
projelerden
biri
hiçbir problemle karşılaşmadım, etrafımdaki
kısa
3
-35: Yenilikçi Portre
herkes, gerek üniversitede hocalarım, gerek-
ve cesurlardan daha zeki ve cesurlara akar”,
se şirket yetkilileri oldukça olumlu karşıladılar.
işte bu bir dönüm noktası oldu hayatımda.
Ayrıca bir şeyler öğrenmeye başladığımda
Bundan sonra neler yapmayı planlıyorsunuz?
da ülke olarak malzeme konusunda ne kadar
açığımız olduğunu ve geri kalmış olduğumuzu
Şu anda üzerinde çalıştığım katı oksit yakıt
fark ettim. Doğrudan inovasyon yapmasanız
pilleri konusunda veya enerji konusunda
bile katma değeri yüksek olan ithal ürünleri
meydana gelen her gelişme portföyümüz
burada üretmeniz bir anlamda “replacement
içerisinde bulunan birçok çalışmamız devam
market” oluşturmanın hem kendimizin hem
ediyor. Karadeniz’in altındaki H2S’den verimli
ülkemizin
bir
olduğunun farkına vardım. Ardından şirket
şekilde
enerji
elde
edilmesi
projesi
üzerine özellikle değer verdiğimi söylemiştim.
açısından
ne
kadar
önemli
fikri gelişti.
Bu konuda çalışmalarımız devam edecek.
Size nasıl ulaşılabilir?
[email protected]
0555 336 15 21
Bunların dışında bahsetmek istediğiniz
herhangi bir şey var mıdır?
Bir kitap okudum ve hayatım değişti diyebilirim.
Emre Yılmaz’ın ‘Genç Bir İş Adamına’ isimli
kitabı içerisinde çok erdem barındırmasa da
çağımızın kahramanları olan iş adamlarına
içerden, yani yine bir işadamının gözünden
bakıyordu. “No view without a viewpoint”
(Bakış açısı olmadan bir bakışınız olamaz)
diye bir söz vardır. Bu kitapla kazandığım
bakış açısı, “sermaye her zaman daha zeki
4
Duydunuz Mu?
Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu
Projesi: “Uygulamada Sürdürülebilir Kalkınma Kitabı”
Sürdürülebilir Kalkınma Türkiye Yaklaşımı:
Genç ve Dinamik Nüfusu, hızla büyüyen
Türkiye)
projede
yürütücülüğünde
3
ana
başlık
gerçekleştirilen
altında
politika
faaliyetleri, yerel uygulamalar ve iletişimbilgilendirme
Projenin
faaliyetleri
Hibe
gerçekleştirilmiştir.
Programı
kapsamında
“Türkiye’nin çevre ve doğal kaynaklar yöneti-
kaynak
minde ulusal kapasitesini çevre ve enerji
boyutlarının ulusal yoksulluğu önleme stratejileri ve kalkınma çerçevesine entegrasyonunu
olarak değil, yaşamın kendisi olarak ele alıp,
içerecek şekilde geliştirmeyi ve sürdürülebilir
gelecek nesillerin refahını da gözeterek, eko-
kalkınmanın teşvik edilmesinde sivil toplum,
nomisinin rekabet edebilirliğini ve insanların
özel sektör ve yerel yönetimlerin rollerinin
yaşam kalitelerini artırmayı hedeflemektedir.
güçlendirilmesi amaçlanmıştır.”. Bu amaçla
Sürdürülebilir
gerçekleştirilen, toplumsal ve yerel düzeyde,
sürdürülebilir kalkınmaya örnek oluşturacak,
sivil toplum, özel sektör ve yerel yönetimler
ekonomisi ile Türkiye, Anadolu’nun benzersiz
doğasını
kalara
sadece
tüketilecek
Kalkınmanın
Entegrasyonu
bir
Sektörel
Projesi’nin
Politiamacı
“Türkiye’nin, AB 6. Çevre Eylem Planı’nda
belirtilen
gereklilikler
ile
uyumlu
olacak
ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi
Uygulama
Planı’nda
Sürdürülebilir
belirtildiği
Kalkınma
ilkelerini,
şekilde,
makro-
ekonomik ve sektörel düzeyde ulusal ve
bölgesel kalkınma planlarına entegrasyonuna
katkı sağlamaktır”. 2006-2007 yılları arasında
20 aylık bir süreyi içeren, Avrupa Komisyonu
tarafından yürütülen 23 projenin sonuçlarının
özetlendiği
“Uygulamada
Sürdürülebilir
Kalkınma Kitabı” yayınlanmıştır. Yenilenebilir
enerji kaynaklarının kullanımının teşviki, katı
atık yönetimi, su ve doğal kaynakların doğru
kullanılması ve korunması, kamu ve sanayide
bilinçlenmenin
artırılması,
girişimcilik
ve
yönetişim konusunda verilen eğitimler, bu
program
kapsamında
desteklenen
proje-
Türkiye Delegasyonu’nun 3 milyon Avroluk
lerden bazılarıdır. Bu kitapta sürdürülebilir
finansmanı, Devlet Planlama Teşkilatı’nın
kalkınmanın sosyal, ekonomik ve çevresel
koordinasyonu
Kalkınma
Birleşmiş
Milletler
boyutlarını bir araya getiren; yerel yönetimler,
Programı-Türkiye’nin
(UNDP-
sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve
ve
5
Duydunuz Mu?
1)Obama Takımı (Teknolojik bir altyapıya
dayanan ve geçmişteki örneklerinden çok
daha iyi, ucuz ve hızlı bir şekilde Obama’yı oy
verenlerle buluşturan mucize kampanyanın
yaratıcıları)
2)Google (Android ve Chrome geçtiğimiz
yıl içerisinde Googleplex’de üretilen başarılı
toplumsal paydaşlar tarafından yönetilmiş ve
ürünlerden sadece ikisi)
bundan sonra hazırlanacak kalkınma planları
ile hibe programlarına çok önemli örnekler
oluşturacak bu projelerin detaylarını bulabi-
3)Hulu.com (Çeşitli videolara ücretsiz erişim
lirsiniz. Kitaba projenin web sitesi (http://www.
sağlayan bir eğlence sitesi olan Hulu.com
ortakgelecek.net) üzerinden erişebilirsiniz.
Fox ve NBC gibi televizyon kanallarının yanı
The Fast Company Top 50
ve henüz gelişmekte olsa da YouTube’a
sıra 120 farklı kaynaktan beslenmektedir
ciddi bir rakip konumunda)
The Fast Company Dergisi geçtiğimiz yılın
en
inovatif
Enerji,
50
firmasını
Pazarlama,
seçti.
Eğlence,
Dizayn,
4)Apple
(Steve
Job’ın
sağlık
nedenleri
Sağlık,
ile izinli olduğu ve döneceği konusunda
gibi
şüphelerin bulunduğu bir ortamda bile Apple,
belirlendiği
iPhone ve iTunes’un domine ettiği piyasa,
bu listenin genel sıralamasında ilk beşteki
yeşil ve açık-kaynaklı inovasyon adımları
firmaları bu sayımızda sizlerle paylaşıyoruz.
ile
Teknoloji,
farklı
Ulaşım
endüstri
ve
liderlerinin
Perakende
de
2008’de
etkisini
sürdürmeyi
başardı)
5)Cisco Systems (Cisco’nun 3 yaşına giren
Gelişmekte Olan Teknolojiler Grubu 1 milyar
dolar gelir getirmesi gereken 8 ürüne imza
attı.
şirket
Bunda
şirketin
içerisinde
liderlik
yayması
yeteneklerini
ve
her
bir
birime start-up gibi davranabilme olanağı
sağlamasının büyük etkisi oldu.)
6
Duydunuz Mu?
www.inovasyon.com
İnovasyon.com web sitesi, Türkiye’nin rekabetçi ve sürdürülebilir bir ekonomiye sahip olması için
kilit öneme sahip inovasyon kavramı üzerine haberler, kaynaklar ve değerlendirmeler sunan önemli
bir referans konumunda. Web sitesinde, inovasyon üzerine güncel değerlendirmeler, Türkiye’den
ve dünyadan önemli gelişmelere dair haberler, etkinlik duyuruları ile önemli inovasyon kaynakları
yer almakta. İnovasyon kavramının tanımının da sunulduğu web sitesinde, arşiv dosyalarına
erişim sağlayarak 2006 Şubat ayına kadar uzanan bilgilere de ulaşabilirsiniz. Türkiye’de inovasyon için önemli kaynaklardan biri olan “inovasyon: yenilik, yenilikçik” başlığı ile yayın yapmakta olan bu web sitesini ziyaret etmeninizi tavsiye ediyoruz (http://www.inovasyon.com/).
7
İnovasyon Süreçleri
İnovasyonun Anahtarı:
Üniversiteler
İdeal bir dünyada kapitalist bir sistem, mo-
süreci
dernleşme ve medenileşme için gerekli bütün
ile
hükümet
taahhüdü
merkezli inovasyonu profesyonel bir şekilde
inovasyonun
düzenli olarak pazara getirme işini doğru bir
ekonomik gelişmeleri ortaya çıkarır. Ancak biz
kuluçkalıkları olarak araştırma laboratuarları
şekilde başarabilen az sayıdaki elit okuldan
ve üniversiteler olmadan gerçekleştirilemezdi.
birkaçıdır. Bu üniversitelerden birkaç örneğe
aynı
desteği
zamanda
temel
ve
internet
ideal bir dünyada yaşamıyoruz. İnovasyon
sitesinde yayınlanan yazısında üniversitelerin
ise, bildiğimiz şekilde kapitalizmin -yani özel,
ABD’de inovasyon gelişiminde oynadığı kilit
serbest, sınırsız ve hükümet müdahalesini
Peki, bu kapitalizmin inovasyonun önemli bir
role değinmiştir ve hükümet-sanayi-akademi
içermeyen kapitalizmin- içerisinde başarısız
parçası olmadığı anlamına mı geliyor? Kesinlik-
işbirliğinin önemini vurgulamıştır. Ülkemizde
olduğunu gördüğümüz alanlardan birisi. Ancak
le, hayır. Eğer inovasyon pazara götürülmeye
Örneğin çoklu -çekirdekli işlemci teknolojile-
de yaşanan temel sorunlarından birisi olan
sorun şu ki, inovasyon şu anda tam da
hazır bir hale geldiyse, hükümet ve akademinin
rinin
araştırmalar sonucu ortaya çıkan inovasyonların
ihtiyacımız olan şey.
onu doğru bir kapitalist paketine koyması ve
öncülerinden
başarılı girişimlere ve ticari değere dönüşme
pazara devretmesi daha iyi olacaktır.
Agarwal, MIT’den çıkma olan Tilera adlı 3.
sorunun nasıl aşılabileceğine dair bu yazıda
20. yüzyılın en büyük inovasyonlarından
şirketini
temel seviyede bir tartışma bulmak müm-
olan İnternet, ABD Savunma Bakanlığı İleri
Bu aslında, -hükümetin arka planda DJ rolünü
çekirdekler yalnızca son 5 yıl içerisinde bir
kündür. Risk sermayesi ve devlet fonlarının
Araştırma Projeleri Ajansı (Defense Advanced
oynadığı- sanayi ve akademi arasında bir
değer
önemi, bilim adamlarının araştırmalarını ticari
Research Projects Agency- DARPA) ve MIT’nin
tangodur. Çok az kişi bunu doğru oynamayı
15
değere
Lincoln
öğrenmiştir.
ve
dayanmaktadır. Ticarileştirme çabaları risk
Carnegie Mellon gibi üniversiteler üniversite
sermayeleri tarafından fonlandıysa da, Ar-Ge
Sramana
Mitra,
Forbes
dönüştürmeye
dergisi
teşvik
edilmeleri,
laboratuarlarının
1960’lara
kadar
bakılırsa; Stanford’dan Google, Berkeley’den
MIT,
Stanford,
Berkeley
Cadence ve MIT’den Akamai.
(multi-core
processor
olan
kurdu.
kazanmaya
yıl
öncesine
MIT
Technologies)
profesörü
Birden
fazla
başladıysa
ait
bir
Anant
odaklı-
da,
Tilera
araştırmaya
işbirliklerinin kurulması ve tüm bunların te-
uzanan çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır.
melinde bulunan doğru inovasyon altyapılarının
Ancak küresel birbirine bağlı ağlar fikri, 1990’lar-
ve politikalarının ortaya konması gerekliliği bir
da Web tarayıcıları ortaya çıkana kadar ticari
kez daha vurgulanmalıdır.
değer taşıyan bir olgunluğa erişmedi.
Amerikan
üniversitelerinde
inovasyon
altyapılarının
Geçtiğimiz yüzyılın son 40 yılında Amerika
doğrudan gözlemleyen uzmanlar ve başka
liderliğinde gelişen inovasyonun çoğunu te-
bir ülkenin bu aşamada bu kadar gelişim
tikleyen muazzam DARPA fonları olmadan
seviyesine
30
çıkarak, bazı sonuçlara ulaşmışlardır. Bütün
yıllık
araştırma
ve
geliştirme
süreci
sürdürülebilir olamazdı. Böyle bir gelişme
çalışmaları DARPA tarafından fonlanmıştı.
bu
ulaşamadığı
gelişime
girişimcilik
rağmen
yoluyla
iyi
fonlanmış
büyük
yararlarını
gerçeğinden
Amerika
teknoloji
yola
içerisinde
transferinin
üniversiteden sanayiye aktarımının sadece
birkaç elit üniversite ile sınırlı kalmayıp aynı
zamanda Amerikan lise eğitimine de yayılması
gerektiğini
vurgulamışlardır.
Ayrıca
ticarileşme, girişimcilik, sanayi yaratılması, iş
yaratılması ve ekonomik gelişim için bilinen
8
İnovasyon Süreçleri
tüm yararları ile güçlü bir inovasyon altyapısı
12 tane başarılı üniversite girişimcilik merkezi
ettiğimiz inovasyonun finansal kriz ile müca-
gerekliliğinin tüm dünyaya yayılması gerektiği
olduğunu öngörmüştür. MIT’deki Deshpande
dele etmede kritik rolüdür. İnovasyon öncelik
ön plana çıkarılmıştır.
Center, Stanford Technology Ventures Program
olarak
ve Berkeley’ deki the Center for Technology
hükümet-sanayi-akademi arasındaki işbirlikleri
MIT ve Stanford dışında da, Toledo Üniversi-
and Entrepreneurship bunların önde gelenle-
ve destek mekanizmaları oluşturulmalıdır.
tesinden
aslında
rinden bazıları. Ancak başarılı programlar
Xunming
genellikle yönetim fakültelerinde değil mühen-
Deng’in 20 milyon dolar araştırma hibesi, 40
dislik fakültelerinde. Ancak bu 3 okulda yönetim
milyon dolarlık risk sermayesi ile kendi ince-
fakülteleri kampüslerinde gelişen teknolojilerin
film güneş hücrelerini üretmektedir (Xunlight).
ticarileşebilmesi için ellerinden gelen desteği
Deng üniversiteye katılmadan önce Energy
ve işbirliğini sağlamaktalar.
Conversion Devices adında fotovoltaik (Işığa
maruz kaldığında voltaj/elektrik üreten) üretim
Hindistan’da, Ar-Ge hala temel seviyede
şirketinde çalışmış. Üretim bandı teknolojileri
olsa da, Hindistan Teknoloji Enstitüsü (Indian
ve yetersizlikleri konusunda bilgisini ve Ar-Ge
Institute of Technology) kampüslerinin her
hibelerine erişim konusundaki büyük yeteneğini
birinde kendi kuluçka merkezleri var. Burada
ustaca kullanan Deng, uzun gelişim süreçleri
ana konu bunların lisans seviyesinde olması.
ve
inovasyon
Ancak MIT, Stanford ve Berkeley’in her birinde
alanlarında şu ana kadar önemli bir başarı elde
araştırma üzerine odaklı çok saygın lisansüstü
etmiş durumda.
programlar mevcut. Hindistan için bir sonraki
adım yoğun, hükümet ve sanayi fonları ile
Aslında hala girişimcilik konusunda binlerce
desteklenmiş bir Ar-Ge altyapısı kurmak olabilir.
akademisyen, bilim insanı, teknoloji uzmanı ve
Ticarileşme ise daha sonraki adım olacaktır.
inovasyon yapan kişi yetiştirmeye ihtiyaç var.
Benzer bir şekilde Çin’in de böyle bir dönüşüm
Kauffman Foundation şu anda ABD’de sadece
içerisinde olduğu söylenebilir. Bir zamanlar
ortaya
(Ohio)
başarı
çıkmakta.
Çinli
büyük
sermaye
örnekleri
girişimci
gerektiren
tanımlanmalı
fakat
aynı
zamanda
Kaynak
Bu yazı, Sramana Mitra. “Key To Innovation: Universities”.
Forbes, 4 March, 2009 makalesinden derlenmiştir.
temel araştırmanın merkezi olan ancak zamanla geriye düşen Avrupa’nın da yeni adımlar
atması gerekmekte.
Tüm bunların temelindeki nokta ise daha önce
de vurguladığımız ve vurgulamaya devam
9
Havadan Sudan Derin Konular
Mckinsey Quarterly Küresel
Anketi: Şirketler İnovasyona
Nasıl Yaklaşıyor?
çıkmaktadır. Benzer bir şekilde üst düzey
Şirketlerin inovasyona önem verdikleri açık bir şekilde araştırmanın bir sonucu olarak ortaya
yöneticilerin
inovasyonun
çıkmaktadır. Burada belirtilmesi gere-ken önemli bir nokta şirketlerin 2/3’ünden fazlasının medyanın
liderlerin ajandasının bir parçası olduğunu
inovasyon kavramına yoğun ilgisinin en azından şirketlerinin inovasyon konusunda bilinçliliğini
söylese de, hemen hemen aynı oranda
artırdığını belirtmesidir. Yine buna paralel olarak %19’luk bir kısım da şirketlerinin medya ilgisine
Bu sayımızda Mckinsey Quarterly’nin ino-
yönetici inovasyonu geçici çözümler ve neden-
bağlı olarak inovasyonu temel odaklardan biri haline getirdiklerini belirtmişlerdir.
vasyon üzerine geleneksel çalışmalarından
biri olan “Şirketler İnovasyona Nasıl Yaklaşıyor?” araştırmasından ön plana çıkan
yaklaşık
1/3’ü
lerle (ad hoc) yönettiklerini belirtmişlerdir.
Üst düzeydeki yöneticiler ve diğerleri inovasyo-
Grafik 1
nun en büyük itici gücünün kültür ve insanlar
İnovasyona verilen bu önem üst seviyede alınan bazı kararlar sonucu ortaya çıkmıştır. Grafik-
olduğunu düşünseler de, bunların dengesi
te de görülebileceği gibi büyük bir çoğunluk, düzenli olarak inovasyon çabalarının nereye
üzerine yönetici kademeleri arasında görüş
yoğunlaşacağına, nerede ve nasıl ticarileştirileceğine ve inovasyon üzerine kimin çalışacağına
ayrılıkları bulunmaktadır. Bu görüş ayrılıkları
karar verdiklerini söylemişlerdir. Ancak yine de üst düzey yöneticiler inovasyon sürecinin üzerinde
arasında şirketin inovasyon yapabilecek doğru
büyük bir kontrole sahip olduklarını düşünmemektedirler. Örneğin, ankete katılanların ¼’ünden
ile yapılan anketler sonucu ortaya çıkmıştır.
insanlara sahip olup olmadığı ve özellikle
daha azı inovasyon bütçesi ve hedeflerinin üst seviyede kararlaştırıldığını belirtmişlerdir. Ayrıca
üst düzey yöneticilerin bu insanları yeterince
birçok yönetici inovasyon kararları verme konusunda oturmuş bir sisteme sahip değildir: yaklaşık
Pek şaşırtıcı olmasa da, yöneticiler inovasyo-
koruyup korumadığı gibi konular ön plana
%40’lık bir bölüm sağlam gerçek verilere dayandıklarını söyleseler de, hemen hemen aynı
nun büyüme sağlayan öncelikli hedeflerden
çıkmaktadır. Benzer bir şekilde, üst düzey
seviyede, %37’lik bir bölüm de akranları ile görüş birliğine ve %21’lik bir bölüm de sezgilerine
biri olduğunu belirtmişlerdir. Örneğin ankete
yöneticilerin %38’lik bir bölümü şirketlerinin
güvendiklerini söylemişlerdir.
katılan
inovasyonu
başarısız inovasyonlardan ders alınmasını
büyümeyi sağlayan en önemli 3 faktör arasında
desteklediğini belirtirken, bu görüş daha alt
göstermişlerdir.
kademelerdeki liderlerin ¼’ünden daha az kişi
noktaları sizlerle paylaşıyoruz. Bu çalışma
Eylül 2007 tarihinde, farklı ülkelerden ve
farklı endüstrilerden gelen, kıdemli başkan
yardımcısı ve üst seviyesindeki 722 ve daha
alt seviyelerde bulunan 736 şirket yöneticisi
yöneticilerden
%70’i
tarafından desteklenmiştir.
Ancak
şirketlerin
inovasyonu
şekilleri
bu
destekleyecek
yönetme
şekilde
Üst düzey yöneticiler ve diğerleri şirketlerinin
şirketlerin
inovasyon performansının nasıl artırılacağına
önemli bir bölümü çığır açıcı inovasyonun
dair birkaç önemli kurumsal ve kültürel öğede
şirketlerin performanslarını önemli derecede
ortak görüş bildirmişlerdir. Bunlar arasında
etkileyeceğine
de,
en çok paylaşılan görüş inovasyonu liderle-
şirketlerinin daha çok ürün ve hizmet ino-
rin ajandalarının ana parçalarından bir haline
vasyonuna odaklandıklarını belirmişlerdir. Bu
getirmek
anlamda ankete katılanların sadece %36’sının
davranış şekillerini modellemek ve inovasyon
inovasyonu
riski yönetimi için gerekli süreçleri geliştirmek
ortaya
önemi
çıkmamaktadır.
Örneğin
inandıklarını
şirketin
her
belirtseler
alanında
öncelik
haline getirmiş oldukları verisi de ön plana
gelmektedir.
Bu
görüşü
doğru
takip etmektedir.
10
Havadan Sudan Derin Konular
Grafik 2
Grafik 3
Ayrıca şirketler genellikle inovasyon projelerini, çok büyük fırsatlar olarak öngörseler de, şirket
Yeni fikirlerin geliştirilmesine benzer bir şekilde, üst düzey yöneticiler şirketleri içerisindeki
birimleri içerisinde izole etmeyi tercih etmekteler. Örneğin, değişimin performans açısından en
inovasyon yapan kişilerden izole olduklarını belirtmişlerdir. Genellikle, üst düzey yöneticiler
büyük etkiyi nerede yaratacağı sorulduğunda, üst düzey yöneticiler ürün ve hizmet inovasyonlarını
yeni fikirleri, inovasyonun gerçekleştirildiği şirket içi birimler veya resmi takımlar aracılığıyla
çığır açıcı fikirlerden daha düşük bir seviyede değerlendirmişlerdir. Ancak büyük bir çoğunluk
değil, resmi olmayan kanallardan ve dış kaynaklardan (akran tartışmaları ve müşteri
yine de kendi şirketlerinde inovasyonların öncelikle ürün ve hizmet gelişimine odaklandığını ve
ilişkileri) öğrenmektedirler.
şirket birimleri içerisinde bu işe adanmış takımların yeni fikirler geliştirmek ve ticarileştirmek için
en yaygın yöntem olduğunu belirtmişlerdir. Yöneticilerin yarısından azı çığır açıcı inovasyon için
temalar tanımladıklarını belirtmişlerdir.
11
Güncel Bakış
Gelişmekte
olan
Ülkelerde
Yapılan İnovasyon Batıyı Nasıl
Zenginleştiriyor?
Girişim
Küresel pazarlarda inovasyon yapma ihtiyacı
depolama sistemlerinin eksikliğinden dolayı
raporları için çalışmalar yapan ve 100’den
şimdiden Infosys gibi birçok şirketin strateji
standart bir Danone fabrikasının 1/100’ü
fazla örnek ortaya koyan Michael Chui, “Eğer
değiştirmesine neden oluyor. 10 yıl önce,
miktarında yoğurt üretimi yapan yerel mikro-
bir uygulama radikal bir şekilde inovatifse ve
Infosys
bölümü
tesisler kurulması kararlaştırıldı. Bu mikro-
giderleri azaltabiliyorsa, göz önünde bulun-
sadece gelişmiş ülkeler için geliştirilmişti.
tesisler neredeyse büyük olanlar kadar ucuz
durulacak ve değerlendirilecektir” demektedir.
Geçtiğimiz haziranda şirket ShoppingTrip360
bir şekilde yoğurt üretimi gerçekleştirmeyi
Kredi sıkıştırmaları dünyanın her bir yanında
adı
başardı. Danone’nin sosyal iş girişimlerini
şirketleri tutumlu olmaya zorlasa da, bu
için çığır açıcı data takibi aracını ilk defa bir
yöneten
onu alırlar. Biz Gore-Tex alırız, onlar 2007 yılı
durumun gelişmekte olan pazarlara doğru
Hint firması ile denedi.
yardımcısı Emmanuel Marchant bunun aslında
Amerikan futbolu şampiyonu tişörtü alırlar. Biz
kaymayı daha da tetiklemesi beklenmektedir.
İnovasyonun nasıl çalıştığını biliriz. Biz iPhone
alırız; denizaşırı ülkelerdeki daha az şanslı
olanlar
Apple
mağazalarından
dışarıya
çıktığımızda geri dönüşüm kutusuna ne atarsak
McKinsey
Quarterly’nin
Teknoloji
ile
teknolojilerinin
piyasaya
büyük
sürdüğü
bir
parekendiceler
“danone.communities”
başkan
büyük bir sürpriz olduğunu belirtiyor. “Bu
Infosys çalışanı Shibulal bu çeşit inovasyonları
aslında bize Endonezya’da inşa ettiğimiz başka
Örneğin uzun yıllar boyunca büyümesini büyük
deneyen kişilerden birisi. Gelişmekte olan
bir tesis fikrini verdi. Şu anda bu tesis planının
İnovasyon her zaman zengin ülkelerin en
bir oranda gelişmekte olan ülkelerden sağlayan
pazarlarda denediği bu çeşit inovasyonlara,
uygulanabileceği başka iş pazarları hakkında
son çıkan ürünleri almaları ve dünyanın geri
Nokia, fakir Kenyalıların banka ve diğer öde-
başarısız olsa bile masrafı çok az olduğu için
değerlendirme yapıyoruz.” Ayrıca Danone’nin
kalanının da gelişmiş ülke pazarlarının fiyat
melerini cep telefonu ile yapmaya başladıklarını
“boş tahtalar-blank slates” demektedir. Bunu
Bangladeş’teki tesisinden öğrendiği dersler
ve ölçeği küçüldüğünde onların kullanılmış
fark etmede çok hızlı davrandı. Nokia’nın
aslında zor yoldan, İnternet patlaması yaşanan
Fransa’da Ecopack adında düşük maliyetli bir
eşyalarını almaları ile ilgiliydi. Peki, neden
Mosoko’yu (mo-mobile anlamında, soko-Pazar
1990’larda, Amerika’da On Mobile adında bir
yoğurt üretim bandı kurmalarına yardımcı oldu.
şu anda Nokia Kenya’yı ücretsiz olarak
anlamında) geliştiren araştırmacısı Jonathan
mobil reklâm destekleri ve ses tonları içeren
Marchant Danone’nin Bangladeş’te ilk defa
tanımlanmış yeni bir servisin lansmanı için
Ledlie, “İnsanlar bana bunu Web-temelli olan
bir ürün satmayı deneyip, başarısız olduğunda
denediği başka fikirlerden de çeşitli önemli
kullanıyor? Ya da neden Batılı bankalar kendi
halini ver demiyorlar. Onlar hiç bir zaman Web
öğrendi. OnMobile daha sonra Hindistan’a
sonuçların çıkarılacağını beklemekte.
ortalama mevduatlarının yaklaşık 1/10’una
halini kullanmadılar.”
götürüldü ve orada şu anda uluslararası
Wii alırız, onlar taş-kâğıt-makas oynarlar.
yayılımın da başladığı bu tür servisleri sağlayan
Benzer bir örnekte tipik bir Amerikan banka-
Nisan
en büyük ürün konumuna geldi. Shibulal bunun
sının 1/10 derecede iş hacmine sahip bir Hint
ayında piyasaya sürülen Mosoko’yu kullanmak
kaçınılmaz olduğunu ve inovasyonun iki taraflı
bankasından verilebilir. Hint ICICI oldukça
Cevap; geleneksel yeni ürün geliştirme mo-
için can attıklarını söylemişler. Ancak Ledlie bu
çalışmaya başlayacağını söylüyor.
verimli sistemi sayesinde günümüz şartlarında
dellerinin sessizce tersine işlemeye başlaması.
konuya şüpheci yaklaşıyor. Amerika’da insan-
Bunu, fikirlerin gelişmekte olan pazarlarda
lara cep telefonu aracılığı ile ödeme yaptırmaya
Dünyanın en fakir ülkesi olan Bangladeş de
Aniden, Amerika’nın nakit kıtlığı içerisindeki
ilk olarak ortaya çıkması ve daha sonra
çalışan şirketlere ait bir mezarlık bile var. Hiç
bile, Fransa’nın Danone Grubu, mikro-finansın
finansal kurumları ICICI örneğine ve kendi
Batı’da kendine yer bulması, yani “Batıyı
MobilLime ve Black Lab Mobile gibi şirketleri
öncülerinden Grameen Bank ile bir ortaklık
çevrelerindeki önemli sayıdaki düşük gelirli
zenginleştiren inovasyon” olarak adlandıralım.
duydunuz mu?
başlattı. Bir iş planı çerçevesinde, buzdolabı
müşterilerine
sahip olan Hintli firma ICICI’den örnekler
alıyorlar?
Ledlie’nin
Amerika’daki
arkadaşları
bile oldukça kazançlı bir şekilde çalışıyor.
bakıyor
ve
kendilerine,
12
Güncel Bakış
“Gelişmekte olan ülkelerdeki şirketler nasıl
kendinizi yeni bir göçmen akımına hazırlayın:
oluyor da müşterilerine hizmet edebiliyorlarken
Fikirler.
biz edemiyoruz?” sorusunu soruyorlar.
İnovasyon tabi ki her zaman zengin etmeye
Kaynak
devam etmeyecek. Nokia’dan Ledlie, Mosoko
Michael Fitzgerald. “How Innovations from Developing Na-
gibi bir ürünün Batı’nın darmadağın olmuş
tions Trickle-Up to the West”. The Fast Company Magazine,
perakende sektöründe başarı elde edebile-
February 3, 2009.
ceğinden emin değil. Ancak yine de Nokia’nın
ses tanıma sistemleri satışında önemli bir gücü
olacağına inanıyor. Ve Ledlie her zaman yavaş
yavaş ortaya çıkan yan etkilerin olduğunu
söylüyor. Eğer bir şey Kenya’da çalışırsa,
cep telefonunu yaygınlığının masa üstü internet yaygınlığının önünde olduğu Meksika
gibi gelişmekte olan ülkelerde de çalışacağını
belirtmek gerekir. 2008 yılında yayınlanan
“Küresellik: Her şey İçin Her Yeden Herkes ile
Mücadele Etmek-Globality: Competing With
Everyone From Everywhere for Everything”
kitabı yazarlarından Harold A. Sirkin diğer
yayılmış başarı örneklerinden bahsetmektedir. Bunlar arasında Batılı firmaları kendi çöplüklerinde yenen ve bütün Latin Amerika ve
Avrupa’ya yayılmayı başaran Brezilyalı kozmetik firması Natura ve Amerikan portatif bebek
arabası pazarının %28’ini elinde bulunduran
Çin firması Goodbaby verilebilir.
Gelişmekte
olan
dünya
artık
arka-kenar
teknolojileri atabileceğiniz bir alan değil. Artık
13
İnovasyonun Renkleri Bülteni, inovasyon konusunda kamuoyunda farkındalık yaratma amacıyla hazırlanan
süreli bir yayındır. Bülten’de, dünyadaki ilginç ve önemli gelişmelerden, çeşitli ülkelerin ve firmaların inovasyon
politikaları ve deneyimlerinden, ülkemizden başarılı inovasyon örneklerinden, çeşitli önemli kuruluş, yayın organı
ve düşünce kuruluşlarının inovasyon üzerindeki değerlendirmeleri ve raporlarından çeşitli bölümler yer alacaktır.
Yayın Kurulu: Dilek Çetindamar, Selçuk Karaata, Hakan Günaydın, Funda Kalemci
Grafik Tasarım: Ayşegül Boz
Adres: Sabancı Üniversitesi, Orhanlı, Tuzla 34956 İstanbul
Tel: (216) 483 97 10
Faks: (216) 483 97 15
E-posta: [email protected]
URL: www.uig.gen.tr, www.intekno.com, www.ref.sabanciuniv.edu
Ulusal İnovasyon Girişimi (UIG)
UIG’in Amacı, Türkiye’de inovasyon politikalarının oluşturulması ve
uygulanması safhalarında özel sektör-üniversite-sivil toplum işbirliğini
pekiştirmek ve yönlendirmek; siyasi irade ve kamu kurumlarıyla
diyalogu geliştirip görüş ve öneriler hazırlayarak inovasyon politikaları oluşturma sürecine katkıda bulunmak; ve
inovasyon konusunda kamuoyunda bilinç oluşturmak. Bu Kapsamda 2023 Türkiyesi ve İnovasyon, İnovasyonun
Finansmanı, İnovasyon için İnsan Kaynağı ve Yetenekler, Ortam ve Altyapı ve Kamuda İnovasyon başlıklarından
oluşan bir Strateji Dokümanı hazırlanmıştır. 21 kişiden oluşan Ulusal İnovasyon Girişimi üyelerinin dağılımı; 6 üniversite
rektörü, özel sektörden 6 yönetici, sivil toplum örgütlerinden 7 yönetici ve TÜSİAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet
Forumu’ndan 2 yönetici şeklindedir. (www.uig.gen.tr)
Bu bülten Ulusal İnovasyon Girişimi tarafından İntekno sponsorluğunda hazırlanan süreli bir yayındır.
“ © 2009, REF
Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı FSEK. uyarınca,
kullanılmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekil ve yöntemle
işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek,
sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz”