KÖPEK VE KEDİLERDE PREPUBERTAL VE POSTPUBERTAL

KÖPEK VE KEDİLERDE
PREPUBERTAL VE POSTPUBERTAL KISIRLAŞTIRMANIN ETKİLERİ
Prof.Dr.İSMAİL KIRŞAN
İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı
Avcılar, İstanbul
e-mail: [email protected]
ÖZET: Bu makalede, köpek ve kedilerde kısırlaştırma zamanının, vücut gelişimi, kilo
durumu ve yağlanma, hayvanın davranışları ve meme tümörleri üzerine etkileri tartışıldı.
Anahtar kelimeler: Köpek, Kedi, Prepubertal, Postpubertal, Kısırlaştırma, Etkileri
Effects of prepubertal and postpubertal spaying in bitches and queens
ABSTRACT: In this report the effects of spaying time on growth, obesity, behaviour
and mammary tumors in bitches and queens have been discussed.
Key words:Bitches, queens, prepuberta, postpuberta, spaying, effects
Giriş
Kısırlaştırma, köpek ve kedilerde oldukça eski ve en sık uygulanan operasyon metodu
olmasına rağmen, bu operasyonun yapılması için en uygun zaman konusunda tartışmalar
henüz devam etmektedir. Buradaki temel soru; ovariektomi ya da ovariohisterektominin
pubertastan öncemi yoksa sonramı yapılmasıdır (4, 8, 10, 14).
Prepubertal kısırlaştırma denildiğinde birçok avrupa ülkesinde ilk kızgınlıktan önce,
yani 6-8 aylıkken ovaryumların çıkartılması anlaşılır. Ancak Amerika birleşik devletlerinde
prepubertal kısırlaştırma 8-12 haftalıkken yapılmaktadır. Ülkemizde ise bu konuda belli bir
zaman sınırlaması olmamasına rağmen, kısırlaştırma için en erken 6-8 aylıkken yapılması
önerilmektedir (4, 6, 8, 10, 11, 12, 14).
Avrupa ülkelerinde kısırlaştırma operasyonu, Amerika birleşik devletlerinden daha geç
dönemde yapılmasının sebebi, etik nedenler ve bu operasyonun köpeğin sağlığına keza vücut
gelişimine etkisi gibi tıbbi düşüncelerdir (14).
►Kısırlaştırmanın vücut gelişimine etkisi:
Prepubertal kısırlaştırılmış köpeklerde östrojen üretiminin ortadan kalkması sebebiyle
uzun ekstremite kemiklerinde epifizer büyüme plaklarının normal kapanma süresi gecikmekte
ve böylece büyüme devam etmektedir. Salmeri ve ark.(12), prepubertal kısırlaştırma
yaptıkları köpeklerde radius ve ulna’nın epifizer büyüme plaklarının kapanmasının,
kısırlaştırılmamış köpeklerinkinden 3 ay daha geç sürede tamamlandığını saptamışlardır. Aynı
araştırmada kemik uzunluğu ve kalınlığı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında aradaki fark
istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. Keza deneme ve kontrol grubu köpekler 15 ay
süresince klinik olarak takipleri yapılmış, bu süre içerisinde çatlak ve kırık oranları
bakımından bir farklılığın da olmadığı tespit edilmiştir.
►Kilo artışı ve yağlanma:
Yapılan araştırmalar kısırlaştırmanın, operasyon zamanına bağlı olmaksızın kilo artışı
etkisinin olduğunu ortaya çıkarmıştır. Köpek ve kedilerde kısırlaştırma metabolik aktiviteyi
azaltarak
kilo
artışına
neden
olur.
Kırşan
ve
ark.(6),
köpeklerde
postpubertal
ovariohisterektomiden sonra 180 gün içinde yaptıkları kontrollerde hem iştah hemde vücut
ağırlığında artış meydana geldiğini tespit etmişlerdir.
Kısırlaştırmadan sonra meydana gelen kilo artışı genç ve yaşlı hayvanlarda farklı
olduğu ve yaşlı hayvanların bu operasyondan sonra gençlere göre daha fazla kilo aldıkları
belirtilmektedir (7, 12).
►Davranış değişiklikleri:
Prepubertal veya postpubertal kısırlaştırma sonucu çeşitli genital patolojilerin
önlenmesi yanında, psikolojik açıdan da yararlı olabilir. Kısırlaştırma ile birlikte östrojenler
siklik salgılanma niteliklerini yitirdikleri için östrüs dönemlerinde ortaya çıkan davranış
değişiklikleri böylece ortadan kalkmaktadır. Kısırlaştırılmış dişiler kısırlaştırılmamışlara göre
daha iyi huylu ve eğitim almaya isteklidirler (5, 6, 14).
►Kısırlaştırmanın dış genital organlar üzerine etkisi:
Genital kanal tamamıyla östrojenik ve progestatif etkiye cevap verdiğine göre
kısırlaştırma ile dış genital organlarda atrofi görülmesi doğaldır. Sonuç olarak vagina zamanla
kısalır ve daralır, vulva küçülür, perineumda deri altı yağ dokusu azalır (2, 12).
Kısırlaştırma zamanının dış genital organlar üzerine etkisinin araştırılmasında,
genellikle vulvanın görüntüsü esas alınır. Prepubertal kısırlaştırılmış köpeklerin vulvası
pubertasa ulaşmış hayvanlarınkiyle karşılaştırıldığında çoğunlukla infantil kaldığı görülür.
Kısırlaştırmaya bağlı vulva dudaklarının küçük olması idrarın daha güç dışarı akmasına ve
dolayısıyla bakteriyel invazyona sebep olabilir. Prepubertal kısırlaştırılmış köpeklerde
östrojen yetersizliği, vaginitis ve vulvarpyoderminin gelişmesine katkıda bulunmaktadır (3, 8,
10, 11, 15).
►Dermatolojik değişiklikler:
Kısırlaştırılmış hayvanın derisi, kısırlaştırılmamış olanlardan ayrıcalık gösterir.
Yapılan araştırmalarda, östradiol’ün epidermis, cilt annexleri ve cilt fibroblastlarının
nukleusları tarafından tutulduğunu göstermiştir. Ayrıca, östrojenler deride vasküler
proliferasyon ve kan akımında hızlanmaya yol açarlar (1, 2).
Köpeklerde proöstrüs ve östrüs sırasında vulva ve perineum derisindeki siklik
değişiklikler östrojenlerin deriye etkilerini gösteren tipik bir örnektir (2, 9).
Kısırlaştırılan köpek ve kedilerden özellikle uzun tüylü ırklarda östrojen yetersizliğine
bağlı olarak deride kuruma, pullanma ve kahverengi lekeler meydana gelebilir (7, 9).
Tüylerin gelişimi ve kıl follikülleri üzerine seksüel hormonların etkisi mevcuttur.
Genel olarak kıl folliküllerinin gelişimi yavruların gelişmesiyle birlikte olur. Nitekim,
prepubertal kısırlaştırılmış köpek ve kedilerin kıl örtüsü normal görünümde olmayıp, özellikle
sırt, sakrum, kuyruk kökü ve abdomendeki kıllar kısa ve cılız kalırken diğer vücut
bölgelerindekiler normal görünümdedir. Postpubertal kısırlaştırılmış hayvanlarda ise belirtilen
bölgelerdeki kıllar kısa, kolay kırılır ve topaklanmalar meydana gelir (1, 2, 7, 9).
►Üriner sistem değişiklikleri:
Kısırlaştırmaya bağlı östrojen yetersizliği sonucu bağ dokusu elastikiyetini yitirir ve
düz kas tonusu azalır. Bunlar üriner sistemde bazı şikayetlerin hazırlayıcısı olurlar (7).
▪
Üriner
inkontinans
(=idrar
kaçırma):
Kısırlaştırılmış
köpeklerde,
kısırlaştırılmamış olanlara göre idrar kaçırma sorunu daha fazladır. Bunun nedeni
kısırlaştırmaya bağlı idrar kesesi ve kollumunun anatomik pozisyonunun değişmesi, ürethral
sfinkterik
innervasyonda
oluşan
harabiyetler,
operasyon
metodu
(ovariektomi,
ovariohisterektomi), detrusor kasının instabilitesi ve östrojen yetersizliğidir (3, 7, 14, 15).
Kısırlaştırılmış köpeklerde üriner inkotinans oluşma riski %1,3-20,1 arasında
değişmektedir. Olguların %75’inde operasyondan sonra ilk 3 yıl içerisinde bu sorunun
oluştuğu saptanmıştır. Konu istatistik açıdan değerlendirildiğinde, 20 kg’ın altındaki
köpeklerde %9,3 oranında olan üriner inkontinans, 20 kg’ın üzerindeki köpeklerde %30,9
olarak belirlenmiştir. Ayrıca kısırlaştırılan köpek ırkları içerisinde en çok Boxer, Dobermann,
Irish Setter, Schnauzer, Rottweiler ve Bobtail’lerde bu sorunla karşılaşılmaktadır (3, 15).
Thrusfield ve ark.(16), prepubertal kısırlaştırma yaptıkları 92 köpekten 9 tanesinde
(%9,7) idrar kaçırma sorunu ile karşılaştıkları halde, postpubertal birinci kızgınlıktan sonra
kısırlaştırdıkları 218 köpekten 8 tanesinde (%3,6) ve kısırlaştırmadan bıraktıkları 259
köpekten 4 tanesinde (%1,5) bu sorunla karşılaşmışlardır.
Bu sonuçlara göre prepubertal kısırlaştırma yapılanlarda üriner inkontinans’in daha
fazla görüldüğü anlaşılmaktadır. Fakat, bu farklılığın kısırlaştırma zamanı ile ilişkisini net bir
şekilde ifade edebilmek için daha fazla çalışmalara ihtiyaç olduğu kanısındayız.
▪ Üriner enfeksiyon: Kısırlaştırmadan sonra üriner enfeksiyonlarda bir artış
gösterilmemiştir. Kısırlaştırılmış ve kısırlaştırılmamış köpeklerde hemen hemen benzer
oranlar bildirilmiştir. Ancak, yaşlı hayvanlarda nöropatik sebeplerden dolayı sidik kesesinde
rezidü idrarın artışına bağlı olarak üriner enfeksiyonlar daha sık görülmektedir (3, 7, 14, 15,
16).
►Meme tümörlerinin oluşumuna etkisi:
Çeşitli epidemiyolojik çalışmalarla meme tümörü riskinin kısırlaştırma ile yaklaşık
yarı yarıya azaldığı tespit edilmiştir. Prepubertal kısırlaştırılmış köpeklerde, ilerliyen yaşlarda
meme tümörü %0,5 vak’ada görülürken, ilk kızgınlıktan sonra kısırlaştırılanlarda bu oran %8,
ikinci kızgınlıktan sonra %26’dır. Kısırlaştırılmamış köpeklerde tekrarlayan kızgınlıklarda
meme tümörü oluşma riski yükselerek devam eder. Yapılan araştırmalarda kısırlaştırılmamış
köpeklerde meme tümörleri, kısırlaştırılmış olanlara göre 2.5-4 misli daha fazla görüldüğü
bildirilmektedir. Bu sonuçlardan hareket ederek, siklik hormonal değişiklikler ile meme
tümörlerinin meydana gelmesi arasında bir ilişki olduğu, diğer yandan meme tümörlerinin
engellenmesi için prepubertal kısırlaştırmanın pratik bir öneminin olduğu söylenebilir (7, 8,
10, 11, 13, 14).
Tablo 1: Köpeklerde meme tümörü oluşma riski (Schneider ve ark. 1969).
Tab.1: The incidence of mammary tumor in bitches (Schneider et
al.1969).
Dönem
Risk oranı
Kısırlaştırılmamış
%100
Kısırlaştırılmış
1’nci Kızgınlıktan önce
%0,5
1’nci kızgınlıktan sonra
%8
2’nci kızgınlıktan sonra
%26
Sonuç
Günümüzde prepubertal ve postpubertal kısırlaştırma hakkındaki görüşler çok
farklıdır. Prepubertal kısırlaştırmanın yan etkilerinden çekinenler bunun birinci kızgınlıktan
sonra yapılmasını öngörmektedirler. Diğer taraftan yaşın ilerlemesiyle meme tümörü görülme
riskinin artışı sebebiyle bu operasyonun prepubertal dönemde yapmanın daha iyi olacağı
kanısında
olanlarda
pek
çoktur.
Bizim
görüşümüze
göre;
prepubertal
dönemde
kısırlaştırmanın yapılması ile meydana çıkan şikayetler, kısırlaştırılmamış hayvanlarda
görülen meme tümörlerinin yaşam kalitesi ve süresi üzerine olumsuz etkilerinin altında kalır.
Şu halde yavru alınması düşünülmeyen köpek ve kediler prepubertal dönemde 6-8 aylıkken
kısırlaştırma operasyonuna alınması veya yavru alınması istenilenlerde doğumdan yaklaşık 4
ay sonra total mastektomi ve kısırlaştırma operasyonlarının yapılması uygun olacağı tavsiyeye
şayandır.
Kaynaklar
1.Arbeiter, K. Endokrinbedingte Haarkleidveränderungen beim Hund. Kleintierpraxis 1977;
22(1):10-13.
2.Arbeiter, K. Veränderungen von Haut und Haarkleid unter dem Einfluβ eines
funktionsgestörten Endokriniums. Kleintierpraxis 1981; 26: 421-428.
3.Arnold,S., Arnold,P., Hubler, M., Casal, M. and Rüsch,P. Incontinentia urinea bei der
Kastrierten Hündin: Häufigkeit und Rassedisposition. Schw. Arch.Tierhielk 1989; 131:259263.
4.Günzel-Apel,
A.-R.
Frühkastration
von
Hunden
und
Katzen
unter
Tierschutzgesichtspunkten. Dtsch.tierärztl. Wschr 1998; 105: 95-98.
5.Heidenberger,E., Unshelm, J. Verhaltenänderungen von Hunden nach Kastration. Tierärztl.
Praxis 1990; 18: 69-75.
6.Kırşan,İ., Şenünver,A., Sevimli, A. Eğitime alınacak dişi köpeklerde kısırlaştırma
operasyonunun önemi. İ.Ü.Vet.Fak.Derg 1998;24(2): 355-365.
7.Kırşan, İ., Güvenç, K. Dişi köpeklerin Kısırlaştırılması: Dişi köpekler kısırlaştırılmalımı?
İVHO 2003; 1: 46-47.
8.Kustritz, M.V.R. Early Spay and Neuter. Presented at the Fifteenth Annual Veterinary
Medical Forum American College of Veterinary Internal Medicine, Lake Buena Vista,
Fdlorida May 1997; 25: 29-31.
9.Morisse, B. Geschlechtshormonabhängige Dermatopathien beim Hund. Der praktische
Tierarzt 1998; 79(10): 916-922.
10.Olson, P.N. Early Spay and Neuter. Proceeding from the North American Veterinary
Conference, Orlando, Florida January 1997; 14:25-26.
11.Olson,P.N., Kustritz, M.V.R. and Johnston, S.D. Early-age neutering of dogs and cats in
the United States (areview). J.Rep.Fert.Suppl 2001; 57: 223-232.
12.Salmeri, K.R., Bloomberg, M.S. and Scruggs, S.L. Gonadectomy in immature dogs:
effects on skletal, physical and behavioral development. J.A.V.M.A. 1991; 198: 1193-1203.
13.Schneider,R., Dorn,R.C. and Taylor, D. Factors influencing canine mammary cancer
development and postsurgical survival. Journal of the National Cancer Institute 1969; 43:
1249-1261.
14.Stolla,R. Kastration vor oder nach der ersten Läufigkeit? Argumente dafür und dagegen.
Tierärztl.Praxis 2002; 30 (K):333-338.
15.Stöcklin-Gautschi, N.M., Hässig, M., Reichler, I.M., Hubler, M. and Arnold,S. The
relationship of urinary incontinence to early spaying in bitches. J.Rep.Fert.Suppl 2001;
57:233-236.
16.Thrusfield, M.V., Holt, P.E. and Muirhead, R.H. Acquired urinary incontinence in bitches:
its incidence and relationship to neutering practice. J. Small Animal Pract 1998; 39: 559-566.