oda bülteni buletini i odës

Transkript

Oda Bülteni | Buletini i Odës
Eylül – Ekim / Shtator -Tetor 2013
1
ODA BÜLTENI
BULETINI I ODËS
Eylül – Ekim / Shtator – Tetor 2013
Sayı / Numri 3
LİMAK tarafından Aeroports de Lyon ortaklığında Uluslar arası
‘Adem Jashari’ havalimanı açıldı
Me koncesion koncorcumit Turko-Francez “Limak Aeroport de Lyon” u
përurua Aeroporti Internacional ‘Adem Jashari’
Kosova ile Türkiye Arasında Serbest Ticaret Anlaşması İmzalandı
U Nënshkrua Marrëveshja e Tregtisë së Lirë në mes të Kosovës dhe Turqisë
Kosova’da Sağlık Sektörü
Sektori i Shëndetësisë në Kosovë
2
Içindekiler Përmbajtja
Başlarken / Parathënie
3
Dünya için Hazırız / Të Gatshëm për Botën
4
Ekonomi Haberleri / Lajme nga Ekonomia
7
Analiz / Analizë
15
Reportaj / Reportazhi
21
Odadan Haberler / Lajme nga Oda
30
Şirketlerden Haberler / Lajme nga Kompanitë
32
Şirket tanitimi “KONAK” / Promovimi i Kompanisë “KONAK”
36
Oda Bülteni /Buletini i Odës
Kosova Türkiye Ticaret Odasının yayın organı. İki ayda bir yayınlanır
Është botim i Odës Tregtare Kosovaro Turke. Publikohet një herë në dy muaj.
Kosova Türkiye Ticaret Odası adına imtiyaz sahibi / Oda Tregtare Kosovaro Turke :
Başkan Vekili / z.Kryetar : Ahmet Mithat Milli
Yayın Koordinatörü / Koordinator i Publikimit: Esin Muzbeg
Redaktör / Redaktor: Arta Fejzullahu
Bu bülten Kosova Türkiye Ticaret Odası İdaresi tarafından Yayın Kurulu koordinasyonunda hazırlanmaktadır .
Ky buletin me anë të koordinimit të Redaksisë përgaditet nga Administrata e Odës Tregtare Kosovaro Turke.
Yayın Kurulu KTTO-nun İcra Kurulu Üyelerinden oluşur:
Redaksia përbëhet nga Antarët e Këshillit Ekzekutiv të OTKT-së:
Ahmet Mithat Milli –z. Kryetar
Ayhan Demirkıran – Nënkryetar
Ercan Gürelli - Antarë
Orkun Mungan – Antarë
Gökhan Hacıibrahimoğlu – Antarë
Mustafa Erdem – Antarë
Ali Hocaoğlu – Antarë
Bültende aktarılan ekonomi haberleri, şirket haberleri ve yorumlar Odanın görüşünü temsil etmez . Kaynak gösterilerek alıntı yapılır.
Lajmet ekonomike, lajme nga kompanitë dhe komentet e vendosura në buletin nuk përfaqësojnë vlerësimet dhe pikëpamjet e Odës. Mund
të përdoren citime duke u deklaruar burimi prej nga është marrë.
Mizanpaj ve Yayın / Dizajni dhe Botimi:
ASHA Sh.p.k.
Yayın tarihi / Data e botimit: 4/11/2013
Yıl /Viti 1, Sayı /Numri 3. (Eylül – Ekim / Shtator -Tetor 2013)
Adresa: Imzot Nike Prella No 42 Ulpianë Prishtinë – KOSOVË
Tel: + 381 38 550 100
www.kt-to.org
[email protected]
Türkçe / Shqip
3
Baslarken... Parathënie
Kosova Türkiye Ticaret Odası, iki ülke arası ekonomik ilişkilerin
sivil kanadında bir destekleyici unsur olarak hizmetlerinin
5. Yılını geride bıraktı. Kosova ile Türkiye arasında hem
ticaret hem de yatırım ilişkilerinin daha da geliştirilmesi ile
Odamızın kurumsal kapasitesinin, hizmetlerinin ve gücünün
de gelişeceğini temenni etmekteyiz.
Të nderuar anëtarë, të respektuar biznesmenë,
Değerli üyeler, Sevgili işadamları,
Kosova Türkiye Ticaret Odasının hazırladığı bültenin yeni
sayısı vesilesiyle hepinize Merhaba diyorum.
Bültenlerimizde, ülkedeki ekonomik gelişmeler ve
üyelerimizden haberlerin yanı sıra bir sektöre eğilmeyi de
uygun gördük. Bu sayımızın ana temalarından biri sağlık
sektörü olacak. Temel veriler ekseninde sağlık sektörü
hakkında bir değerlendirmede bulunduktan sonra,
sektörde faaliyet gösteren üyelerimizle yaptığımız röportajı
paylaşacağız. Bir yandan sağlık sektöründeki gelişmeleri
yakından takip etme fırsatı bulurken, öte yandan engellerle
de yüzleşmiş olacağız. Üyelerimizin tanıtıldığı bölümde ise
bu sayımızda Pristina Stars projesini tamamlayan KONAK
inşaata yer verdik.
Kosova ile Türkiye arasında iyi seyreden siyasi ve ekonomik
ilişkiler önemli bir anlaşma ile daha taçlandı. Malumunuz
27 Eylül 2013 tarihinde Ankara’da Serbest Ticaret Anlaşması
imzalandı. Bu anlaşmanın iki ülkenin ekonomilerine getireceği
faydaların büyük olacağı kanaatindeyiz. Anlaşmanın adında
‘ticaret’in vurgulanmasına rağmen, ticaretin yanı sıra yatırım
ilişkilerini de geliştireceğini düşünmekteyiz. Bu anlaşma
ile Türkiye 2 Milyonluk bir Pazara açılırken, Kosova ise 80
Milyonluk bir pazara açılmaktadır. Kosova’daki başta ucuz iş
gücü olmak üzere, teşvik politikaları ve reformlarla daha da
iyileştirileceğini düşündüğümüz yatırım ortamı sayesinde
yabancı yatırımcıların dikkatini çekmesi beklenmektedir.
Başta Türk olmak üzere yabancı yatırımcılar için bölgede
üretip Avrupa ve Türkiye Pazarlarına ulaşım cazip bir hale
gelebilecektir.
Me rastin e përgaditjes së buletinit të ri nga Oda Tregtare
Kosovare Turke dua të ju Përshëndes të gjithëve.
Përveq lajmeve nga zhvillimet ekonomike dhe tregtare të vendit,
në këtë buletin vendosëm të prekim një sektor specifik. Në këtë
buletin një prej temave kryesore do të jetë sektori i shëndetësisë.
Pasi të japim disa vlerësime mbi të dhënat themelore rreth
boshtit të sektorit të shëndetësisë, do të shkëmbejmë reportazhin
e realizuar me anëtarët tanë të cilët janë aktiv në këtë sektor.
Në njërën anë duke pasur mundësinë të ndjekim zhvillimet në
sektorin e shëndetësisë në anën tjetër do të ballafaqohemi edhe
me pengesat në sektor. Në këtë buletin në pjesën e njoftimit
të një anëtari tonë kemi përfshirë ndërtimtarinë KONAK me
projektin e saj të fundit Pristina Stars.
Marrëdhëniet e mira politike dhe ekonomike midis Kosovës dhe
Turqisë u kurorëzuan me një marrëveshje mjaft të madhe dhe të
rëndësishme. E dini që me datën 27 Shtator 2013 u nënshkrua
Marrëveshja e Tregtisë së Lirë në Ankara. Besojmë se kjo
marrëveshje do ti sjellë përfitime të mëdha ekonomike Kosovës
dhe Turqisë. Edhe pse në marrëveshje thekson termi ‘Tregti’
përveq tregtisë mendojmë se edhe në aspektin e marrëdhënjeve
investuese do të kemi zhvillim te hovshëm. Me këtë marrëveshje
Turqia hapet tek një tregti me vlerë 2 milion, dhe Kosova në
një tregti me vlerë rreth 80 milion. Duke përfshirë fuqinë e lirë
të punës në Kosovë së bashku me mjedisin e përmirësuar me
politika dhe reforma inkurajuese pritet nxitja dhe tërheqja e
vëmedjes së investitorëve të huaj. Prodhimi në Kosovë sidomos
për investitorët e huaj duke përfshirë edhe investitorët turk
paraqet një treg tërheqës ku transporti në Evropë dhe Turqi do
të jetë shumë më i favorshëm.
Oda Tregtare Kosovare Turke me rolin e saj mbështetës në
krahun civil të marrëdhënjeve ekonomike midis dy vendeve la
pas 5. vjetorin e saj të shërbimeve në këtë drejtim. Në mënyrë të
zhvillimit dhe fuqizimit të tregtisë dhe marrëdhënjeve investuese
në mes të Kosovës dhe Turqisë uroj dhe dëshiroj zhvillimin e
Odës tonë në aspektin e kapacitetit institucional, shërbyes dhe
fuqisë edhe më tutje.
Saygılarımla, / Me respekt,
Ahmet Mithat MİLLİ
Başkan V. / Kryetar z.
Türkçe
Shqip
4
“Dünya için Haziriz”“Të Gatshëm për Botën”
Üç ülke başbakanının katıldığı görkemli
bir törenle uluslar arası ‘Adem Jashari’
havalimanı açıldı
U Përurua Aeroporti Internacional ‘Adem
Jashari’ me një Ceremoni Solemne me
Pjesëmarrjen e Tre Kryeministrave
Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Kosova
Başbakanı Hashim Thaçi ve Arnavutluk Başbakanı Edi
Rama’nın yanı sıra çok sayıda bakan, milletvekili, bürokrat
ve işadamının katılımı ile Uluslar arası Adem Jashari
Havalimanının açılış töreni gerçekleşti.
U realizua inagurimi i Aeroportit Internacional ‘Adem Jashari’
me një ceremoni solemne me pjesëmarrjen e Kryeministrit
të Turqisë Recep Tayyip Erdoğan, Kryeministrit të Kosovës
Hashim Thaqi dhe ai i Shqipërisë Edi Rama. Në këtë ceremoni
ishin të pranishëm edhe shumë ministra, deputetë, burokratë
dhe biznesmenë.
23 Ekim 2013 – LİMAK tarafından Aeroports de Lyon
ortaklığında, Kosova devletinden yap işlet devret modeli ile
alınan ve 20 yıl boyunca işletilecek olan havalimanının yeni
terminali açıldı. 42.000 metre kare büyüklüğündeki yeni
havalimanı için 130 milyon € yatırım yapıldı. LİMAK bu dev
proje için görkemli bir organizasyon tertip etti. Açılışa 2000’e
yakın kişi katıldı.
Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Kosova’da kendini
evinde gibi hissettiğini dile getirerek, Türkiye ile Kosova
arasındaki tarihi dostluk ve kardeşlik ilişkisine vurgu yaptı.
Balkanların en büyük ve en modern havalimanının inşa
edildiğine dikkat çeken Erdoğan, başta LİMAK olmak
üzere emeği geçen herkese teşekkür etti. Erdoğan “Türkiye
Kosova’nın bağımsız bir devlet olarak varlığını ilk tanıyan
ülkelerdendir. Aynı şekilde Türkiye, Kosova’nın imarı,
Kosova’nın kalkınması için her türlü desteği sağlamıştır,
23 Tetor 2013 – Realizohet hapja e terminalit të ri të aeroportit, e
dhënë nga qeveria e Kosovës me koncesion koncorcumit TurkoFrançez “Limak Aeroport de Lyon” për periudhën 20 vjeçare sipas
modelit ndërto-opero-transfero. Për terminalin e ri me sipërfaqe
prej 42.000 m2 janë investuar rreth 130 millionë €. Për këtë
projekt gjigand LIMAK realizoi një organizim madhështor dhe
të shkëlqyer ku morrën pjesë rreth 2000 njerëz në ceremoninë e
inagurimit.
Kryeministri i Turqisë Recep Tayyip Erdoğan duke u shprehur
se ndjehet si në shtëpi në Kosovë, gjatë fjalimit të tij theksoi
miqësinë historike dhe marrëdhëniet vëllazërore në mes të
Turqisë dhe Kosovës. Erdoğan falënderoi kryesisht LIMAK’un
dhe të gjithë ata që kontribuan në realizimin dhe ndërtimin e
aeroportit më të madh dhe më modern në ballkan. Erdoğan tha
se: “Turqia është një prej shteteve të para e cila e njofti prezencën
5
Devam Vazhdim
sağlamaya da devam edecektir. Zira Kosova bizim için ortak
bir tarihi, ortak bir kültürü paylaştığımız kardeş bir ülkedir”
diye konuştu.
“Türkiye özel sektörünün Kosova’da başta altyapı, üretim,
sağlık, eğitim, bankacılık, sigortacılık, gıda inşaat, tekstil
olmak üzere pek çok alanda başarılı yatırımları var. Bu
yatırımların bugünkü değeri 335 Milyon €’ya ulaşmıştır.
Buna ilaveten Türk müteahhitlik sektörünün Kosova’ya
toplam yatırımı ise yaklaşık 800 Milyon € değerine ulaşmış
durumdadır. Bu yatırımlarla Kosova’da binlerce kişiye
istihdam sağlanmaktadır. Dünyada örnek gösterilen Türkiye
firmalarının Kosova’daki yatırımlarının daha da artmasını,
Türkiye ve Kosova firmaları arasında daha güçlü ortaklıklar
kurulmasını temenni ediyor, bunu da her fırsatta teşvik
ediyoruz ve destekliyoruz” diye konuştu.
Öte yandan Kosova Başbakanı Hashim Thaçi, dostlarının
Avrupalı bir Kosova’nın modern havaalanına iniş yapıp buraya
gelmelerinden dolayı büyük bir mutluluk duyduğunu ifade
etti. Thaçi ayrıca “Biz bağımsızlığımızı ilan etme hazırlıkları
içinde iken telefon edip Türkiye’nin tanıma kararının hazır
olduğunu söyleyen Sayın Erdoğan ile bir arada olmaktan
dolayı onur duyuyorum” diye konuştu.
Başbakan Thaçi altyapısı mükemmel böylesi bir havalimanını
görmenin kendilerini ve gelecek nesilleri umutlandırdığını
ifade ederek, kendinin gençlik dönemlerinde böyle
imkanların maalesef kapalı olduğunu kaydetti. Thaçi, bu
havalimanının Kosova için ekonomik olarak büyük bir öneme
sahip olduğunu ifade ederek, modern altyapısı ve 100 Milyon
€’nun üzerindeki yatırımı ile bu havalimanının Kosova’yı
dünyaya bağladığını söyledi. Thaçi, “Kosova bir yandan
dünya için hazır olurken, dünya da Kosova’yı kabul etmeye
hazır oluyor” diye konuştu.
Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ise Thaçi’nin bu törene
davetinden ve bu vesileyle dost ve kardeş ülkelerin
başbakanları ile bir araya gelmekten dolayı mutluluk
duyduğunu ifade etti. Rama, diğer konuşmacıların da
vurguladığı gibi halk kahramanı Adem Jashari’nin isminin
seçilmesinin çok isabetli olduğuna dikkat çekti.
Öte yandan LİMAK’ın Başkanı Nihat Özdemir, bu projede
emeği geçen herkese teşekkür ederek Kosova’ya her alanda
şans diledi. Özdemir, bu havalimanının Kosova için bir dünya
bağlantısı olmasını umut ettiklerini belirtti.
“Adem Jashari” Priştine Uluslararası Havalimanının ihalesini
Türk- Fransız ortaklığı olan “Limak Aeroport de Lyon” 2010
yılında 20 yıllık süre ile devraldı. Terminal alanı 42 bin
metrekare alana sahip olup yaklaşık 130 milyon €’ya mâl
oldu. Kamu –Özel Ortaklığı Anlaşmasıyla alınan ihaleye göre
terminalin 27 bin metrekare olması gerekirken Limak bunu
ikiye katlayarak 42 bin metrekare ve yolcuların geçiş yapacağı
3 körük ve 4 bağlantıyı kapsayacak şekilde projeyi büyüterek
inşa etti.
e Kosovës si një shtet të Pavarur. Gjithështu, Turqia ka dhënë të
gjitha llojet e mbështetjes së saj në rindërtimin dhe zhvillimin e
Kosovës dhe do të vazhdoje të jap mbështetjen e saj sepse për
ne Kosova është një shtet vëlla që ndajmë një histori dhe kulturë
të përbashkët.”
“Sektori privat i Turqisë në Kosovë veçanërisht në infrastrukturë,
prodhim, shëndetësi, arsimim, banka, sigurime, ushqim,
ndërtimtari, tekstil dhe në shumë fusha të tjera ka investime
të suksesshme. Vlera aktuale e e këtyre investimeve ka arritur
rreth 335 millionë €. Përveç kësaj, sektori i ndërtimtarisë turke
në Kosovë ka arritur vlerën e investimit rreth 800 milionë €. Me
këto investime sigurohet punësim për mijëra njerëz në Kosovë.
Shpresojmë që firmat turke që ceken si shembull për boten ti
rrisin investimet e tyre në Kosovë dhe të krijojnë partneritete më
të fuqishme me firmat kosovare, të cilën e mbështesim dhe e
inkurajojmë në çdo rast.”
Në anën tjetër, Kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi shprehu
kënaqësinë e tij me ardhjen e miqëve të tij në aeroportin
modern në Kosoven Evropiane. Gjithëashtu Thaqi theksoi se:
“Unë jam i nderuar të jem këtu së bashku me z.Erdoğan i cili kur
ne ishim në përgaditje të shpalljes së Pavaresisë së Kosovës ai
më telefonoi dhe më tha se Turqia kishte gati vendimin që ta
njohë Pavaresinë e Kosovës. ”
Kryeministri Thaçi tha se një aeroport me një infrastrukturë
të tillë të shkëlqyeshme e bën jo vetëm atë por edhe brezat e
ardhshëm që të ndihen të shpresuar për të ardhmen dhe theksoi
se në kohën e tij fatkeqësisht mundësitë ishin të mbyllura. Ky
aeroport ka një rëndësi të madhe për ekonominë e Kosovës
dhe me një bazë të fortë moderne dhe me një investim mbi 100
millionë €, ky aeroport lidh Kosovën me botën. “Në njërën anë
Kosova e gatshme për botën, në anën tjetër bota e gatshme për
të pranuar Kosovën. ”
Kryeministri i Shqipërise Edi Rama shprehi kënaqesinë e
ftesës së ceremonisë nga z.Thaqi dhe me këtë rast takimin me
kryeministrat e shteteve mike dhe vëllazërore. Rama gjithëashtu
theksoi dhe tërhoqi vëmendjen se sa e saktë dhe me vend ishte
zgjedhja e emrit të heroit të popullit ‘Adem Jashari’. Në anën
tjetër Kryetari i LIMAK’ut z.Nihat Özdemir duke iu falënderuar të
gjithëve që kontribuan në këtë projekt Kosovës i uroi fat në çdo
sferë. Özdemir theksoi se shpresojnë që ky aeroport për Kosovën
të jetë lidhje me botën.
Tenderin e aeroportit internacional të Prishtinës “Adem Jashari”
e morri partneriteti turko-françez “Limak Aeroport de Lyon” në
vitin 2010 për periudhën kohore 20 vjeçare. Për terminalin e ri
me sipërfaqe prej 42.000 m2 janë investuar rreth 130 millionë
€. Sipas tenderit të fituar nga Marrëveshja e Partneritetit PublikPrivat, sipërfaqja e të cilës ishte parashikuar të ishte 27.000 m2
LIMAK’u këtë sipërfaqe e dyfishoi duke e bërë 42.000 m2 dhe
duke përfshirë këtu edhe urat ndërlidhëse për udhëtarë nga 3
në 4.
Türkçe
Shqip
6
Devam Vazhdim
Erdoğan, Prizren’de halka hitap etti
Havalimanı açılışının ardından 3 Başbakan ve heyetleri Prizren’e hareket etti. Prizren’de de halka hitap eden liderler
kardeşlik mesajları verdi.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, “Hepimiz ortak bir tarihin,
ortak bir kültürün, ortak bir medeniyetin, birbirine dost,
birbirine akraba, birbirine kardeş olduğu bir yapının insanlarıyız. Unutmayın, Türkiye Kosova’dır, Kosova Türkiye’dir”
diye konuştu.
Erdoğan konuşmasında şu ifadelere yer verdi: “Biz bu
bölgede, bu güzel bölgede Balkanlar’ın tamamında, barışın,
dostluğun, huzur ve istikrarın, dayanışma ve kardeşliğin
egemen olmasını istiyoruz. Farklılıkların, bir zenginlik olarak
görülmesini, farklılıkların bir renklilik olarak görülmesini, herkesin birbirine hoşgörü gösterip ortak hedeflere yürümesini
arzuluyoruz. Geçmiş, artık geride kalmıştır. Biz geçmişe değil
geleceğe bakacağız.”
Bugün Kosova’da bir büyük havalimanının terminal binasının
açılışını yaptıklarını anımsatan Erdoğan, yıllık 5 milyon yolcu
kapasiteli bu havalimanıyla artık yeni bir Kosvova’nın inşa
edildiğini vurguladı. Erdoğan ayrıca önümüzdeki ay açılacak
olan otoyol için de hayırlı olsun dileklerinde bulundu.
Kosova Başbakanı Hashim Thaçi Prizren belediyesinin organizasyonunda düzenlenen törende Türkiye ile ilişkilerin
mükemmel olduğuna dikkat çekerek desteklerinden dolayı
Türk Başbakanı Erdoğan’a teşekkür etti. Thaçi, iktidarları
döneminde yeni otoyolları ve havalimanı inşa ettiklerini belirterek, Avrupai bir Kosova’nın inşa edildiğine vurgu yaptı.
Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ise Prizren’in Kosova gibi
ayrılmaz ve bölünmez bir yer olduğunu söyleyerek, Prizren’in sadece halkların birbiri ile karıştığı ve kaynaştığı bir
şehir değil, aynı zamanda kültürlerin ve mimari yapıların da
birbirine yakın durduğu bir yer olması nedeniyle tarihsel ve
kültürel değere sahip olduğunu kaydetti.
Prizren ziyaretinin ardından ikili görüşmeler için Priştine’ye
geçen Başbakan Erdoğan, Kosovalı mevkidaşı Thaçi tarafından verilen çalışma yemeğinin ardından Türkiye’ye döndü.
Erdoğan ju drejtua njerëzve në Prizren
Pas hapjes së aeroportit tre Kryeministrat dhe delegacionet e
tyre morën rrugën për në Prizren. Liderët të cilët ju drejtuan
popullit në Prizren dhanë mesazhe vëllazërore.
Kryeministri Recep Tayyip Erdoğan në fjalimin e tij shprehi
këto fjalë, “Ne të gjithë jemi njerëz të strukturës së një historie të përbashkët, një kulture të përbashkët, një qytetërimi
të përbashkët, jemi mik me njëri-tjetrin dhe kemi lidhje të
ngushta dhe vëllazërore me njëri tjetrin.”
Erdoğan fjalimit të tij i shtoi edhe këto fjalë: “Ne në këtë rajon,
në këtë rajon të bukur në gjithë ballkanin dëshirojmë që paqja, miqësia, stabiliteti, solidariteti dhe vëllazëria të dominojë.
Dëshirojmë që të ecim drejt rrugës së qëllimeve të përbashkëta ku dallimet shihen si pasuri ku të gjithë kanë dhe tregojnë tolerancë ndaj njëri tjetrit. E kaluara ka mbetur mbrapa.
Ne do të shikojmë të ardhmen e jo të kaluarën. “
Duke kujtuar sot hapjen e ndërtesës së terminalit të aeroportit të madh të Kosovës Erdoğan theksoi se ky aeroport me
një kapacitet vjetor me 5 millionë pasangjerë tani ndërtohet
një Kosovë e re. Erdoğan gjithëashtu uroi fat edhe për hapjen
e autostradës e cila do të realizohet në muajin e ardhshëm.
Kryeministri i Kosovës Hashim Thaqi në ceremoninë e organizuar nga komuna e Prizrenit i falënderoi shumë Kryeministrit të Turqisë për mbështetjet e tyre dhe theksoi se marrëdhënjet në mes të Kosovës dhe Turqisë janë të shkëlqyera.
Thaçi theksoi se gjatë periudhës së tyre në pushtet kishin
ndërtuar një Kosovë Evropiane ku në mes të ndërtimeve të
tyre ishin autostrada dhe aeroporti. Kryeministri i Shqipërisë
Edi Rama gjatë fjalimit të tij në Prizren duke theksuar se
Prizreni ashtu si Kosova është një vend integral dhe i pandashëm, shtoi se Prizreni nuk është vetëm një vend ku pupujt janë përzier por është një vend ku ka një vlerë të rëndësishme historike dhe kulturore ku shumë struktura kulturore
dhe arkitekturale qëndrojnë pranë njëra tjetrës.
Pas vizitës në Prizren, për bisedime dypalëshe dhe dhënjes
së drekës së punës nga homologu i tij z.Thaqi z.Erdoğan dhe
delegacioni kaloi në Prishtinë. Pas bisedimeve dhe drekës
z.Erdoğan u kthye për në Turqi.
Türkçe
Shqip
7
Ekonomi Haberleri Lajme nga Ekonomia
Kosova ile Türkiye Arasında Serbest Ticaret
Anlaşması İmzalandı
U Nënshkrua Marrëveshja e Tregtisë së Lirë
në mes të Kosovës dhe Turqisë
27 Eylül 2013 Cuma Günü Ankara’da T.C. Ekonomi Bakanı
Sayın Zafer Çağlayan ile Kosova Sanayi ve Ticaret Bakanı
sayın Mimoza Kusari Lila tarafından Kosova ile Türkiye
arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalandı. Kosova
ile Türkiye arasında bir yıldan bu yana yürütülen Serbest
Ticaret Anlaşması (STA) müzakereleri sona ermiş ve Kosova
tarihinde Serbest Ticaret anlamında Kosova Hükümeti
tarafından imzalan ilk anlaşma olarak yerini almıştır.
Kosova ve Türkiye arasında imzalan Serbest Ticaret
Anlaşmasının iki ülkenin yararına olacağını söyleyen Sanayi
ve Ticaret Bakanı sayın Mimoza Kusari Lila anlaşma sayesinde
iş hacmi artacak ve yabancı yatırımcı teşviki gerçekleşmiş
olacaktır diye konuştu. Kusari’ye göre böyle bir durum iş
gelişimine yardımcı olacağından dolayı Kosova devletine ve
halkına birçok avantaj sağlayacak. Türkiye Ekonomi Bakanı
sayın Zafer Çağlayan iki ülkenin ekonomik ilişkilerine olumlu
etki yaratacak olan bu anlaşma ile iki kardeş ülke olarak
Kosova ve Türkiye arasında ekonomik işbirliğinin her geçen
gün daha fazla güçlendiğine dikkat çekti.
Në Ankara me datën 27 Shtator 2013 u nënshkrua Marrëveshja
e Tregtisë së Lire (MTL) në mes të Kosovës dhe Turqisë nga
Ministri i Ekonomisë së Republikës së Turqisë z. Zafer Çağlayan
dhe Ministres së Industrisë dhe Tregtisë së Kosovës znj. Mimoza
Kusari Lila. Marrëveshja e Tregtisë së Lirë midis dy shteteve
përfundoi pas bisedimeve një vjeçare, duke zënë një vend të
rëndësishëm në historinë Kosovare si marrëveshja e parë e
realizuar nga Qeveria e Kosovës në aspektin e tregtisë së lirë.
Ministrja e Industrisë dhe Tregtisë znj. Mimoza Kusari Lila
theksoi se nënshkrimi i Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë do ti sjell
përfitime të mëdha të dy vendeve dhe njëkohësisht do të rrisë jo
vetëm vëllimin e punësimit por edhe do të inkurajojë realizimin
e investimeve të huaja. Sipas Kusarit për shkak se një situatë
e tillë do të ndihmojë në zhvillimin e biznesit kjo marrëveshje
gjithëashtu do të sigurojë edhe avantazhe të shumta qeverisë
dhe popullsisë së Kosovës. Ministri i Ekonomisë së Republikës së
Turqisë z. Zafer Çağlayan tërhoqi vëmendjen se kjo marrëveshje
do të ndikojë pozitivisht në marrëdhënjet ekonomike midis dy
shteteve, ku edhe bashkëpunimet ekonomike midis Kosovës
dhe Turqisë do të fuqizohen dhe po bëhen edhe më të forta dita
ditës.
“
Kosova ile Türkiye arasında
bir yıldan bu yana yürütülen
Serbest Ticaret Anlaşması
(STA) müzakereleri sona
ermiş ve Kosova tarihinde
Serbest Ticaret anlamında
Kosova Hükümeti tarafından imzalan ilk anlaşma
olarak yerini almıştır.
“
Marrëveshja e Tregtisë së Lirë
midis dy shteteve përfundoi
pas bisedimeve një vjeçare,
duke zënë një vend të rëndësishëm në historinë Kosovare
si marrëveshja e parë e realizuar nga Qeveria e Kosovës
në aspektin e tregtisë së lirë.
Türkçe
Shqip
8
Devam Vazhdim
İki ülke arasında imzalan anlaşmanın etkileri neler:
Cilat janë efektet e marrëveshjes së nënshkruar midis dy
shteteve:
•
İlk olarak iki ülke arasında gerçekleştirilen
anlaşma sayesinde ticaret hacminde artış sağlanmış
olacaktır ve artan ihracat rakamı üzerinden alınan KDV
geliri artacağından, düşen ya da kaldırılan gümrük
vergisi nedeni ile bütçe gelirlerinde bir azalma meydana
gelmeyecektir,
•
Kosova pazarındaki Türk ürünlerinde %10’luk
gümrük vergisinin bazı ürünlerde kademeli dahi olsa
kaldırılmasından dolayı hem Türk yatırımcının Kosova’ya
gelmesi teşvik edilecek hem de Kosova’lı tüketici %10
oranında daha ucuz mal tüketecektir. Bunun ise Kosovalı
ailelerin bütçelerine olumlu yansımaları olacaktır,
•
Türkiye’den daha fazla Doğrudan Yatırım
gelecektir. Ayrıca, Türk ihracatçıları hâlihazırda Orta
Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) çerçevesinde
Kosova pazarına gümrük vergisiz giriş imkânına sahip
olan Arnavutluk, Makedonya, Sırbistan, Bosna ve Hersek,
Moldova ve Karadağ ihracatçıları ile eşit koşullarda
rekabet edebilecektir,
•
Daha fazla Doğrudan Yatırım ile Kosova’da üretim
ve istihdam artacaktır,
•
Doğrudan Yatırımlar ile Know-How Bilgi ve
Teknoloji transferi gerçekleştirilecektir,
•
Know-How Bilgi ve Teknoloji transferi Kosova
rekabet gücünü artıracaktır,
•
Artan üretim ve rekabet gücüyle Kosova
ihracatını geliştirecektir,
•
Üretimin ve İhracatın artması ile Kosova
ekonomisi büyüyecektir.
•
Së pari me këtë marrëveshje të nënshkruar
midis dy shteteve do të ketë rritje në vëllimin e punësimit.
Njëkohësisht për arsye të rritjes së numrit të eksportit do të
rritet edhe e ardhura e TVSH’së dhe për shkak të zvogëlimit
apo eliminimit të tatimit doganor nuk do të ketë ndonjë
reduktim mbi të ardhurat buxhetore.
•
Për arsye të eliminimit të 10% të tatimit doganor,
edhe pse gradualisht, të produkteve turke në tregun
kosovar, kjo situatë do të inkurajojë ardhjen e investitorit
turk në Kosovë, ku konsumuesi kosovar do të ketë
mundësinë të konsumojë produktin me çmim më pak
se 10%. Kjo do të reflektohet pozitivisht në buxhetet e
familjeve në Kosovë.
•
Do të ketë më shumë investime të drejtpërdrejta
nga Turqia. Gjithëashtu, eksportuesit turk do të jenë
në gjendje të konkurrojnë në kushte të barabarta me
eksportuesit nga Shqipëria, Maqedonia, Sërbia, BosnaHercegovina, Moldova dhe Mali i Zi të cilat janë nën
kornizën e marrëveshjes së Evropës Qëndrore të Tregtisë së
Lirë (CEFTA) me mundësinë e hyrjes në tregun e Kosovës pa
tatime doganore.
•
Me më shumë invesime të huaja të drejtpërdrejta
në Kosovë do të rritet prodhimi dhe punësimi.
•
Me investime të drejtpërdrejta do të realizohet
transferi Know-How në Njohuri dhe Teknologji.
•
Transferi Know-How në Njohuri dhe Teknologji do
të rrisë fuqinë e konkurrencës.
•
Kosova me rritjen e prodhimit dhe konkurrencës do
të zhvillojë eksportin e saj.
•
Me rritjen e prodhimit dhe eksportit Kosova do ta
rrisë dhe zhvillojë ekonominë e saj.
Anlaşmanın faydaları arasında ortak ve serbest pazarların
büyümesi olarak değerlendirilebilir. STA ile Türkiye Kosova
pazarına gümrüksüz ulaşırken, Kosova da Türkiye’nin 80
milyonluk bir pazarına serbestçe ulaşabilecek. Dolayısıyla
Kosova’nın üretim üssü olması için bir cazibe alanı yaratılmış
olacaktır. Unutulmamalıdır ki Türkiye tarafından diğer
ülkelere bazı tarım ürünlerinde %47’lik bir gümrük tarifesi
uygulanmaktadır halbuki Kosova Türkiye arasında İmzalanan
bu özel anlaşma sayesinde Kosova’ya uygulanan gümrük
tarifesi %0’lık. Diğer taraftan, Ekonomi Bakanlığı kaynaklarına
dayanarak Kosova ve Türkiye arasında imzalanan Serbest
Ticaret Anlaşması’nın (STA) hemen ardından iki ülke arasında
varılan mutabakat çerçevesinde, en kısa zamanda hizmet
ticareti müzakerelerine de başlanacaktır.
Rritja e tregut të mesëm dhe të lirë mund të konsiderohet ndër
përfitimet e Marrëveshjes. Me këtë marrëveshje Turqia realizon
qasjen në tregun kosovar pa doganë, në anën tjetër Kosova do
ta ketë mundësinë e qasjes së lirë në tregun e Turqisë me vlerë
rreth 80 milion. Në këtë mënyrë edhe është formuar një mjedis
i favorshëm dhe tërheqës për Kosovën për të krijuar bazën e
saj prodhimtare. Gjithëashtu me këtë marrëveshje të veçantë
Turqia Kosovës i aplikon një tarifë doganore prej 0% për disa
produkte bujqësore kurse kjo tarifë doganore për vendet e tjera
aplikohet rreth 47%. Në anën tjetër, duke ju bazuar burimeve të
Ministrisë së Ekonomisë së Turqisë menjëherë pas marrëveshjes
së nënshkruar së Tregtisë së Lirë midis Kosovës dhe Turqisë,
nën kornizën e bisedimeve të arritura do të fillojnë bisedimet e
tregtisë për shërbime.
Türkçe
Shqip
9
Devam Vazhdim
PTK Özelleştirilme Süreci Tıkandı
Është Bllokuar Procesi i Privatizimit të PTK’së
Eylül 2013, Birkaç defa imzalaması ertelenen PTK ihalesinde
sona yaklaşılıyor. Bir yandan 30 Eylül 2013 tarihinde
imzalamanın gerçekleşmesi beklenirken, öte yandan PTK
çalışanları sendikası sürecin iptal edilmesini talep etti.
PTK Sendikaları Federasyonu, Eylül sonuna kadar satış
sözleşmesinin imzalanmamasını ve ihalenin iptal edilmesini
istiyor. İhaleyi kazanan “Axos & Najafi companies”in bir
Telekom firması olmamasını gerekçe gösteren PTK çalışanları,
ihalenin iptalini isteyerek, PTK’nın %75’i için verilen 277
Milyon €’luk teklifi karşılayacak finanasal kapasiteye ve
ciddiyete sahip olmadığının da kanıtlandığı ileri sürüldü.
Yasal süreç göz önünde bulundurularak, ihaleyi kazanan
firmanın 17 Temmuz 2013 tarihine kadar sözleşmeyi
imzalaması gerekiyordu. Ekonomi Kalkınma Bakanlığı, bir
açıklama yaparak şartların yerine getirilmesi için süreyi 3
hafta daha uzattığını açıklamıştı. Basına yansıyan haberler
arasında, “Axos & Najafi companies”’in 3G yatırımları için
20 Milyon € indirim talep ettiği, ayrıca teklif verilirken
gündemde olmayan ancak Kosova ile Sırbistan arasında
yapılan teknik diyaloglar sonucu fiiliyatta olan Sırbistan’a ait
telekomun işlerinin de ‘de fakto’ kabul edilmesi nedeniyle
ilave indirimler talep ettiği yer aldı. Buna göre PTK için verilen
277 Milyon €’dan, 90 Milyon €’luk bir indirim gündeme geldi.
Öte yandan Ekonomi Kalkınma Bakanı Fadil İsmaili, indirim
taleplerinin dikkate alınmayacağını açıkladı.
30 Eylül 2013 tarihinde söz konusu anlaşmanın imzalanması
Shtator 2013, PTK’ja po i afrohet përfundimit të ankandit,
nënshkrimi i së cilës ishte shtyrë disa herë. Nënshkrimi pritet
që të realizohet më 30 shtator 2013, mirëpo në anën tjetër
sindikata e punëtorëve kërkoi anulimin e procesit. Federata
e sindikatave të PTK’së së bashku me anulimin e procesit
kërkon edhe anulimin e nënshkrimit të kontratës deri në fund
të shtatorit. Punonjësit e PTK’së duke cituar fituesin e ofertës
“Axos & Najafi companies” si kompani jo e Telekom’it kërkojne
anulimin e ofertës dhe gjitheashtu cituan që PTK’ja nuk ka
kapasitet financiar dhe seriozitet të përmbushë ofertën me 277
milion € për privatizimin e 75% të PTK’së, të cilën e konsiderojnë
si jo reale.
Duke pasur parasysh procesin ligjor, kompania fituese e ofertës
duhet të kishte nënshkruar kontratën deri me datën 17 korrik
2013. Ministria e Zhvillimit Ekonomik, në një deklaratë tha se për
plotësimin e kushteve ka zgjatur kohën edhe për 3 javë. Në mes
lajmeve të pasqyruara në media, “Axos & Najafi Companies” ka
arritur të marr premtimin për zbritje të çmimit prej 20 milionë
eurosh me licencat 3G dhe në të njëjtën kohë duke konsideruar
punën e Telekomit të Sërbisë si ‘de fakto’ përshkak të dialogut
teknik në mes të Kosovës dhe Sërbisë ka kërkuar zbritje shtesë.
Në përputhje me rrethanat, erdhi në pasqyrim një zbritje prej 90
milion € nga 277 milion € të ofruara për privatizimin e PTK’së.
Në anën tjetër Ministri i Zhvillimit Ekonomik Fadil Ismajli njoftoi
se kërkesa për zbritje nuk do të merret parasysh.
“
Hükümet üyelerinden oluşan
Özelleştirme Komisyonu, PTK
hisselerinin % 75’inin özelleştirilmesini öngören ihale sözleşmesinin imzalanma tarihini 26
Aralık 2013’e erteledi.
“
Me mbledhjen e një komisioni të
privatizimit e përbërë nga anëtarët
e Qeverisë nëshkrimi i kontratës
së marrëveshjes së privatizimit të
75% të aksioneve të PTK’së u shtye
me datën 26 dhjetor 2013.
10
Devam Vazhdim
bekleniyordu. Ancak süre aşımından sonra 16 Ekim
2013 tarihinde toplanan Hükümet üyelerinden oluşan
Özelleştirme Komisyonu, PTK hisselerinin % 75’inin
özelleştirilmesini öngören ihale sözleşmesinin imzalanma
tarihini 26 Aralık 2013’e erteledi. Hükümet komisyonuna göre
erteleme kararı yürürlükte olan yasa ve ihale şartnamesine
dayanılarak ve ihale sürecine danışmanlık yapan kuruluşlarla
görüşülerek alındı. Böylece ihaleyi kazanan Axos & Najafi ve
ortaklarına 26 Aralığa kadar süre verilmiş oldu. Özelleştirme
Komisyonu, özelleştirme sürecine ilişkin raporun Kosova
Parlamentosunda ele alınmaması ve prosedür gereği söz
konusu rapor onaylanmadan Komisyon olarak özelleştirme
sözleşmesini imzalamayı doğru bulmadıkları için süreyi
uzattıklarını açıkladı. Özelleştirme Komisyonu ayrıca 16
Ekim tarihli toplantısında, PTK özelleştirmesine stratejik
danışmanlık yapan Hunton & Williams şirketinin, özelleştirme
sürecinin yasal prosedür açısından olumlu görüş verdiği
raporunu onayladı.
Diğer taraftan ise Kosova Parlamentosu, PTK varlıklarının
%75’inin özelleştirilmesine ilişkin ihale süreci hakkında
bir soruşturma komisyonu kurmaya hazırlanıyor.
Parlamentosunun 3 Ekimde başlattığı inisiyatif, iktidardaki
milletvekillerinin boykotu üzerine sonuçlanamamıştı.
Muhalefet partileri soruşturma komisyonunun milletvekili
ve ekonomi uzmanı Muhamet Mustafa başkanlığında
oluşmasını istiyor. Diğer taraftan ise ekonomik kuruluşlar,
siyasi hesap ve çıkarlar nedeniyle PTK özelleştirilmesi
sürecinin Kosova Parlamentosu tarafından bloke edilme
noktasında gelmesinden dolayı endişelerini dile getirdi. Bu
tip olayların yabancı yatırımcılara olumsuz mesajlar olarak
yansıdığı dile getirildi.
Marrëveshja ishte pritur të nënshkruhet më datën 30 shtator
2013. Mirëpo me pas me daten 16 tetor 2013 me mbledhjen e
një komisioni të privatizimit e përbërë nga anëtarët e Qeverisë
nëshkrimi i kontratës së marrëveshjes së privatizimit të 75%
të aksioneve të PTK’së u shtye me datën 26 dhjetor 2013.
Sipas komisionit të qeverisë shtyerja e datës së nënshkrimit të
marrëveshjes është marrë duke u biseduar dhe diskutuar me
institucionet këshilluese të proceseve të tenderit dhe në bazë
të ligjit në fuqi dhe specifikimeve të tenderit. Në këtë mënyrë,
kompanisë Axos & Najafi dhe ortakëve të saj ju mundësua një
periudhë kohore deri më 26 dhjetor 2013.
Komisioni i privatizimit gjithëashtu shtoi se raporti i procesit
të privatizimit të PTK’së së pari do të trajtohet nga Parlamenti
i Kosovës dhe pas miratimit të raportit nga ana e Parlamentit
do të jetë i mundshëm nënshkrimi i marrëveshjes, përndryshe
nënshkrimin e marrëveshjes si komision nuk e shohim të drejtë
dhe kjo është arsye pse e kemi shtyer datën e nëshkrimit deri
më 26 dhjetor 2013. Njëkohësisht komisioni i privatizimit
gjatë mbledhjes së 16 tetorit bëri të ditur se edhe nga firma
konsultuese për privatizimin e PTK’së Hunton&Williams
kanë marrë konfirmimin dhe opinionin pozitiv në aspektin e
procedurës ligjore të privatizimit.
Në anën tjetër Parlamenti i Kosovës, bënë përgaditjet për
formimin e një komisioni hetimor në lidhje me procesin e
privatizimit të 75% të aksioneve të PTK’së. Iniciativa e filluar e
Parlamentit më 6 tetor nuk arriti ndonjë rezultat për shkak të
bojkotimeve të deputetëve në qeveri. Partitë e opozitës kërkojnë
që komisioni hetimor të formohet nën kryesinë e deputetit dhe
ekonomistit z. Muhamet Mustafa.
Në anën tjetër, institucionet ekonomike shprehin shqetësimet
e tyre mbi bllokimin e procesit të privatizimit të PTK’së nga ana
e Parlamentit të Kosovës për shkak të hesapeve dhe interesave
politike. Gjithëashtu, u theksua se situatat e tilla të krijuara
vetëm se po japin mesazhe negative tek investitorët e huaj.
Kosova ile Makedonya
Arası Ticari Kriz
Kriza Tregtare në mes të
Kosovës dhe Maqedonisë
16 Eylül 2013, Kosova ve Makedonya arasında ithalata
konulan koruma önlemi ve blokajlar sonucu ortaya çıkan
kriz, 13 Eylül Cuma günü yapılan heyetler arası toplantıda
uzlaşmaya varılmasıyla çözüme kavuştu. İki ülkenin aldığı
kararların karşılıklı olarak kaldırılması ile krizin aşılması
bekleniyordu.
Kriz Makedonya hükümetinin 24 Haziran 2013 tarihinde yerli
piyasayı korumak maksadıyla Kosova’nın da dahil olduğu
CEFTA ülkelerinden buğday ve un ithalatını kısıtlayan bir
karar almasıyla başladı. Bu karara göre Makedonya’da 1kg
buğday ithal etmek için en az 2kg yerli ürün buğdayın satın
alınması şart koşuluyordu. 1kg unun ithalatı için ise 5kg
yerli ürün buğdayın satın alınması şartlandırılıyordu. Karar,
16 Shtator 2013, Kriza tregtare në mes të Kosoves dhe
Maqedonisë si pasojë e masave parandaluese dhe bllokadave
mbi importet, në takimin ndërmjet delegacioneve me datën
13 shtator u arrit të zgjidhet me pajtimin e të dy palëve. Me
heqjen e vendimeve të marra në mënyrë reciproke nga të dy
vendet pritej që të tejkalohet kriza.
Kriza tregtare filloi me datën 24 qershor 2013 kur Qeveria
Maqedonase në mënyrë që të mbrojë tregun e brendshëm,
morri disa masa parandaluese mbi importin e grurit dhe
miellit nga vendet e CEFTA’s duke përfshirë edhe Kosovën.
Sipas këtij vendimi për të importuar 1kg grurë në Maqedoni
Qeveria Maqedonase kishte vendosur kushtin e blerjes së
paku 2kg produkt të grurit vendor. Ndërsa për importimin e
buğday ithalatı için 30 Eylül 2013, un ithalatı için ise 31 Aralık
2013 tarihine kadar geçerli idi.
Kosova hükümeti, buna tepki olarak 5 Eylül 2013’te
Makedonya’dan bazı tarım ve gıda ürünlerine ambargo
koydu. Bunun üzerine Makedonya hükümeti, Kosova’nın tek
taraflı olarak Makedonya’yı hedef aldığını ileri sürerek Kosova
vatandaşları için ayrı bir vergi koyarak, Makedonya’ya giren
her Kosovalıdan 2 €, araçlardan 5 €, kamyon ve otobüslerden
ise 10 € tahsil etmeye başladı. Bu kararın ardından da Kosova
hükümeti 9 Eylül 2013 tarihinden itibaren, Makedonya
menşeili tüm ürünlerinin ithalatını durdurma kararı aldı.
9 Eylül Pazartesi günü Kosova Başbakan Yardımcısı, Sanayi
ve Ticaret Bakanı Mimoza Kusari Lila, Kosova Maliye Bakanı
Besim Beqaj, ve Makedonya Ekonomi Bakanı Valon Saraqini,
Priştine’de bir araya geldi. Ancak toplantıdan bir sonuç
alınamadı.
Kosova tarafı krizin Makedonya hükümeti tarafından alınan
un ve buğday ithalatına ilişkin kısıtlama kararı ile başladığını
ve bu kararla birlikte, Kosova vatandaşları için uygulanan
‘ayak bastı vergisi’nin kaldırılmasının ardından Makedonya
ürünlerine ithalat yasağının kaldırılacağını duyurdu.
Makedonya tarafı ise, kararın Kosova’ya yönelik olmadığını,
iç piyasayı korumak ve düzenlemek için tüm CEFTA ülkelerine
yönelik olduğunu, Kosova tarafının ise tek taraflı olarak
Makedonya’yı hedef aldığını duyurdu. Kosova tarafından
uygulanan ithalat yasağının kaldırılmaması durumunda
Makedonya’nın Kosova için vize uygulayabileceğini de ileri
sürdü.
İki ülke heyetleri 13 Eylül Cuma günü krizi çözmek üzere
bir kez daha bir araya geldi. Müzakereler sonucu kriz aşıldı.
Makedonya hükümet sözcüsü Muhamed Hoxha, un ithalatı
için alınan koruma önleminin kaldırıldığını ve 14 Eylülü
15’ine bağlana gece yarısından itibaren geçerli olacağını
söyledi. Kosova heyetine başkanlık yapan Başbakan
Yardımcısı Hajredin Kuçi ve Ticaret ile Sanayi Bakanı Mimoza
Kusari Lila, anlaşmaya varıldığını belirterek krizin başladığı
“sıfır noktasına” gelinmek üzere meselenin hallolduğunu
dile getirdiler.
Türkçe
Shqip
11
1kg miell kushtëzoi blerjen e 5kg të produktit të miellit vendor.
Respektivisht, vendimi për importimin e grurit ishte e vlefshme
deri me datën 30 shtator 2013, ndërsa për miellin 31 dhjetor
2013.
Si përgjigje, Qeveria e Kosovës, me datën 5 shtator 2013,
ka vënë një embargo mbi produkte të caktuara bujqësore
dhe ushqimore të Maqedonisë. Në këto rrethana Qeveria
Maqedonase duke theksuar objektivin e njëanshëm të Kosovës
ndaj Maqedonisë vendosi një taksë të veqantë për qytetarët e
Kosovës, ku çdo qytetarë në hyrje në Maqedoni do të paguajë
2€, çdo automjet 2,5€ dhe çdo autobusë 10 €. Pas këtij vendimi,
Qeveria e Kosovës nga data 9 shtator 2013, ndaloi importin e të
gjitha produkteve me origjinë Maqedonase.
Të hënën më 9 shtator, Zëvendëskryeministrja e Kosovës dhe
Ministrja e Tregtisë dhe Industrisë Mimoza Kusari Lila, Ministri
i Financave të Kosovës Besim Beqaj dhe Ministri i Ekonomisë së
Maqedonisë Valon Saraqini u takuan në Prishtinë. Mirëpo, nuk
u arrit ndonjë rezultat nga takimi i realizuar.
Nga ana e Kosovës u theksua se kriza filloi me vendimin e
marrë mbi kufizimet e importit të grurit dhe miellit nga Qeveria
Maqedonase dhe me zbatimin e ‘tatimit’ ndaj qytetarëve të
Kosovës. Me heqjen e kufizimeve dhe tatimeve nga Qeveria e
Maqedonisë, Qeveria e Kosovës njoftoi se do të heq vendimin
mbi ndalimin e importit të produkteve Maqedonase.
Në anën tjeter, Maqedonia theksoi se vendimi nuk është marrë
vetëm ndaj Kosovës por ndaj të gjithë vendeve të CEFTA’s
dhe se Qeveria e Kosovës kishte objektiv te njëanshem ndaj
Maqedonisë ku Qeveria e Maqedonisë tha se vendimet i kishte
marrë për mbojtjen dhe organizimin e tregut të brendshëm.
Dhe se në qoftë se bllokimi i importit të mallrave të Maqedonisë
nuk heqet, Qeveria Maqedonase prezantoi se mendon të marrë
vendimin për vendosjen e vizave ndaj qytetarëve të Kosovës.
Delegacionet e të dy vendeve më datën 13 shtator u mblodhën
edhe njëherë për të zgjidhur krizën. Me negociatat e realizuara
u tejkalua kriza tregtare në mes të dy vendeve. Zëdhënësi
i Qeverisë Maqedonase Muhamed Hoxha theksoi se masa
mbrojtëse e marrë për importin e miellit u hiq dhe do të jetë
e vlefshme me datën 14 shtator në mesnatë. Udheheqësi
i delegacionit të Kosovës Zëvendës Kryeministri Hajredin
Kuqi dhe Ministrja e Tregtisë dhe İndustrisë Mimoza Kusari
Lila specifikuan se kanë arritur marrëveshjen me Qeverine e
Maqedonise, ku qështja e krizës tregtare është zgjidhur në mes
të dy vendeve.
12
Devam Vazhdim
Kosova’nun Uluslar Arası
Telekomünikasyon Kodu 2015’te
“
9 Eylül 2013, Kosova ile Sırbistan
arasında yapılan teknik müzakereler sonucu Kosova’nun 1
Ocak 2015 itibariyle uluslar arası
telefon koduna sahip olması
konusunda anlaşmaya varıldı.
9 Eylül 2013, Kosova ile Sırbistan arasında yapılan teknik
müzakereler sonucu Kosova’nun 1 Ocak 2015 itibariyle uluslar
arası telefon koduna sahip olması konusunda anlaşmaya
varıldı. Avrupa Birliği Ortak Dış Politika ve Güvenlik Yüksek
Temsilcisi Catherine Ashton arabuluculuğunda devam eden
3’lü müzakeler sonucu iki ülke Başbakanı Hashim Thaçi
ve Ivica Dacic’in anlaşmaya vardığıu bildirildi. Anlaşmaya
göre Kosova 2015 yılından itibaren uluslar arası telefon
koduna sahip olacak, ancak o süreye kadar Sırbistan’a ait
ve halihazırda hizmet veren operatörler kalmaya devam
edecek.
Öte yandan telekom uzmanlarından Agron Dida, bu
anlaşmayla Kosova’da ilegal olarak varlığını sürdüren ve vergi
vermeyen Sırp telekom operatörlerine zemin yaratıldığını
ve yerel tarifelerle hizmet verme imkanı sunulduğunu öne
sürdü. Kosova’nın uluslar arası telefon kodu için 2015’i
beklemesinin arkasında ise daha önce uluslar arası telefon
kodu kullanımı için gerek Monako gerekse Slovenya ile
yapılan anlaşmalar nedeniyle olduğu ileri sürüldü.
Kodi Ndërkombëtar i Telekomunikacionit
të Kosovës në Vitin 2015
“
9 Shtator 2013, Pas bisedimeve
teknike në mes te Kosovës dhe Serbisë u arrit marrëveshja që Kosova
do të ketë kodin ndërkombëtar të
telefonit me datën 1 janar 2015.
9 Shtator 2013, Pas bisedimeve teknike në mes te Kosovës
dhe Serbisë u arrit marrëveshja që Kosova do të ketë kodin
ndërkombëtar të telefonit me datën 1 janar 2015. Pas
bisedimeve trilaterale me ndërmjetësimin e vazhdueshëm të
përfaqësueses së Bashkimit Evropian për Politike të Jashtme
dhe Siguri, Catherine Ashton, Kryeministri i Kosovës, Hashim
Thaçi dhe ai i Serbisë, Ivica Daçiç theksuan se kanë arritur
marrëveshje për telekomunikacionin.
Sipas marrëveshjes që nga viti 2015 Kosova do të ketë kodin
ndërkombëtar telefonik, por deri në atë kohë shërbimi i
operatorëve të Serbisë do të jetë në dispozicion.
Në anën tjetër, eksperti i telekomit, Agron Dida, theksoi se me
këtë marrëveshje po mundësohet shërbimi i operatorëve serbë
jo vetëm në mënyrë jolegale por edhe me shërbim të tarifave
vendore duke iu bashkangjitur edhe mos pagesa e tatimeve,
gjë e cila po ofron një terren jashtëligjor për operatorët serbë.
Gjithëashtu, prapa pritjes së kodit ndërkombëtar telefonik
të Kosovës deri në vitin 2015 thuhet se shkaku qëndron tek
marrëveshjet e realizuara më parë për përdorimin e kodit
ndërkombëtar telefonik me Monakon dhe Slloveninë.
13
Devam Vazhdim
Süt Sanayisi, Piyasaya Yetecek Kadar
Gelişebilir
Industria e Qumështit Mund të Zhvillohet
edhe me Shumë
Eylül 2013, Kosova’da süt sanayi, piyasanın talebini
karşılayabilecek potansiyele sahip ancak gerek bölge gerekse
Avrupa ülkelerinden gelen ithal ürünler sektörün gelişimine
olanak tanımıyor. Kosova, halihazırda süt ihtiyacının %40’ını
yerli üretimle karşılarken, %60 oranında da ithal ediyor.
Kosova Süt Üreticileri Derneği Başkanı Ramadan Mema,
Kosova’da günde 150 ton süt üretildiğini ifade ederek,
geömiş yıllarla kıyaslandığında bu rakamın üretimde yaklaşık
%20’lik bir artışın gerçekleştiğini gösterdiğini kaydetti.
Shtator 2013, Industria e qumështit në Kosovë ka potencialin
për të përmbushur kërkesat e tregut mirëpo importimi i
produkteve si nga vendet e rajonit po ashtu edhe nga vendet
e Evropës nuk po lejon që ky sektor të zhvillohet në mënyrë të
mjaftueshme për tregun. Kosova, aktualisht 40% të prodhimit
të qumështit e plotëson nga brenda ndërsa 60%’in e importon
nga vendet rajonale apo evropiane.
Presidenti i Shoqatës së Prodhuesve të Qumështit të Kosovës
Ramadan Mema, theksoi se në Kosovë prodhohet 150 Ton
Qumësht në ditë, duke shtuar se kjo shifër ne krahasim me
vitet e kaluara ka treguar një rritje prej 20% në prodhimin e
qumështit.
“
Ekonomi uzmanları, süt üretim
sektörünün gelişmesi için bazı
koruma önlemlerinin alınabileceği üzerinde dururken, bunun
piyasayı bozacak şekilde olmamasına dikkat edilmesi hususunda uyardı.
Öte yandan ekonomi uzmanları, süt üretim sektörünün
gelişmesi için bazı koruma önlemlerinin alınabileceği
üzerinde dururken, bunun piyasayı bozacak şekilde
olmamasına dikkat edilmesi hususunda uyardı. OEK Genel
Sekreteri Berat Rukiqi, koruma önlemleri alınırken, sektördeki
firmalar ve kurumlar arasında iyi ve etkili bir iletişimin olması
gerektiğine dikkat çekti. Ticaret ve Sanayi Bakanılığı Sözcüsğ
Arta Istrefi ise, Bakanlığın koruma önlemleri konusunda
her zaman öncelikli davrandığını dile getirdi. Istrefi, ithal
ürünlerde damping uygulamalarına karşı önlemlerin alınması
ve sübvanse edilmiş ithal ürünlere karşı dengeleyici karşı
önlemlerin alınması konusunda Bakanlığın Anti Damping ve
Dengeleyici Karşı Önlemler yasasının desteklediğini bildirdi.
Kosova’da 2000 civarında ticari çiftlikte üretilen sütler 30 kadar
lisanslı süt işleme tesisinde toplanıyor. Süt işleme sektöründe
istihdam 1500 civarında iken, süt üretim sektöründe 10.000
civraında kişinin çalıştığı tahmin ediliyor.
“
Ekspertët e ekonomisë, paralajmëruan se në mënyrë të zhvillimit të sektorit për prodhimin e
qumështit duhet të merren disa
masa mbrojtëse, pa ndikuar negativisht në tregun e prodhimit të
qumeshtit.
Në anën tjetër ekspertët e ekonomisë, paralajmëruan se në
mënyrë të zhvillimit të sektorit për prodhimin e qumështit
duhet të merren disa masa mbrojtëse, pa ndikuar negativisht
në tregun e prodhimit të qumeshtit.
Sekretari i përgjithshëm i OEK’së Berat Rukiqi, theksoi se duke
marrë masat mbrojtëse, vuri re të kenë parasysh që në mes
të kompanive dhe institucioneve të sektorit të ekzistojë një
komunikim i mirë dhe efektiv.
Zëdhënësja e Ministrise se Tregtise dhe Industrise Arta Istrefi
theksoi se ministria gjithmonë vepron duke pasur prioritet
mbi qështjen e masave mbrojtëse. Në përputhje me rrethanat
ministria gjithëashtu mbështet ligjin për Anti Damping dhe
Masat Stabilizuese mbi produktet e importuara, theksoi
zëdhënësja Istrefi.
Në Kosovë prodhimi i qumështit në 2000 fermat tregtare
tubohet në afër 30 fabrikat përpunuese të liçencuara. Në
sektorin e fabrikave përpunuese të qumështit punësimi sillet
rreth 1500, ndërsa në sektorin e prodhimit numri i punonjësve
llogaritet të jeë afër 10.000.
Türkçe
Shqip
14
Devam Vazhdim
“Kamu Alımlarında Kriterlerin
Manipülasyonu” ile İlgili Yazı
“Manipulimi i Kritereve në
Prokurimit Publik”
Arta Fejzullahu, 27 Eylül 2013 - Kosova Demokratik Enstitüsü
(KDI)/Kosova Uluslararası Şeffaflık Örgütü (TIK), “Kamu
Alımlarında Kriterlerin Uyarlanması” konusuna ilişkin bir
yuvarlak masa toplantısı düzenledi. Konuyla ilgili tartışmaya
kamu kurumları, işletmeler ve sivil toplum kuruluşları
temsilcileri katıldı. Toplantının ana gündemi Kosova’da
kamu alımı ihalelerinde yolsuzluk boyutu olarak belirlendi.
KDI proje menejeri Merita Mustafa, ihale şartnameleri
oluşturulurken işletmelere yönelik manipülasyonların
yapıldığına dair tespitlerde bulunduklarını ifade ederek
bunun haksız rekabete yol açtığını bildirdi. KDI’ye göre
Kosova’daki bu uygulamalar bir yandan tekelleşme
eğilimlerinin oluşmasına neden olurken diğer yandan yeni
teknolojik gelişme ve ürün gamını sınırlandırmaktadır. Bu
durumdan dolayı doğrudan devlet bütçesinin de olumsuz
yönde etkilendiği bildirildi.
KDI ayrıca konuya ilişkin örnek olay olarak iki ihale sundu.
Arta Fejzullahu, 27 Shtator 2013 – Instituti Demokratik i
Kosovës (KDI)/Transparency International Kosova (TIK), në
lidhje me temën mbi “Manipulimin e Kritereve në Prokurimin
Publik” organizoi një tryezë të rrumbullakët. Në këtë debat
morën pjesë përfaqësues nga institucionet publike, bizneset
dhe organizatat joqeveritare. Tema kryesore e agjendës
së debatit ishte dimensioni i korrupsionit mbi tenderët në
prokurimin publik.
Menaxherja e Projektit të KDI’së Merita Mustafa, theksoi se gjatë
formulimit të specifikimeve të tenderëve kishin identifikuar
manipulime dhe përshtatje të kritereve sipas bizneseve, gjë e cila
çon deri tek konkurrenca e pandershme. Sipas KDI’së politikat
dhe aplikacionet e tilla në Kosovë ndikojnë në tendencën e
formimit të monopolizmit dhe gjithëashtu kufizojnë vargun
e produkteve dhe zhvillimin e teknologjise së re. Për shkak të
kësaj situate u raportua se edhe buxheti i Kosovës është duke u
ndikuar negativisht në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Gjithëashu, KDI prezantoi dy raste shembull studimesh në
lidhje me këtë temë:
I. Sağlık Bakanlığı - İhale “Somatropin
Temini” ve
II. Ulaştırma Bakanlığı - İhale “Ulusal ve
Bölgesel Yolların Yaz ve Kış Bakımı”
Kamu İhaleleri Düzenleme komisyonu (KRPP) Başkanı Safet
Hoxha, hedef olarak kurumlarının gösterildiğini ancak
birçok ihalenin şartnamelerinin doğrudan alıcı olan kurum
tarafından empoze edildiğini ileri sürdü.
Toplantıya katılan LDK milletvekili Hykmete Bajrami ise
yolsuzluk iddialarının açık bir şekilde konuşulup sona
erdirilmesi için ilgili olan tüm taraflara çağrıda bulundu.
Kapalı ortamlarda herkesin yolsuzluk kumpaslarının nasıl
işlediğini anlatırken, iş kamuoyuna gelince tek kelime
edilmediğinden yakındı. Bajrami’nin iddiasına göre yolsuzluk
olayları bütçeye %20 civarında bir ek yük getiriyor.
I. Ministria e Shëndetësise - Tenderi
“Furnizimi me Somatropin” dhe
II. Ministria e Infrastrukturës - Tenderi “
Mirëmbajtjen e Rrugëve Gjatë Stinës së
Verës dhe Dimrit”.
Nga Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik (KRPP) Kryetari
Safet Hoxha tha se zyrtarëve të prokurimit padrejtësisht ju
drejtohet gishti për situata të tilla mirëpo shprehu se shumica
e specifikimeve të tendereve imponohet drejtpërdrejtë nga
institucionet marrëse.
Në debat morri pjesë edhe deputetja e LDK’së Hykmete Bajrami
e cila ju tërhoqi vëmendjen të gjithë palëve të interesuara që
të flasin hapur rreth korrupcionit në mënyrë që kjo situatë të
marrë fund sa më shpejtë. Bajrami gjithëashtu u ankua se në
mjedise të mbyllura kur të gjithë flasin hapur për manipulimet
dhe funksionimet e korrupsionit, kur vie puna tek publiku
askush nuk flet asnjë fjalë. Sipas Bajram’it rastet e ryshvetit dhe
korrupcionit u sjellin buxhetit një barrë shtesë rreth 20%.
Türkçe
Shqip
15
Analiz Analizë
Kosova’da Sağlık Sektörü
Hazırlayan: Arta Fejzullahu
Sektori i Shëndetësisë në Kosovë
Përgatitur nga: Arta Fejzullahu
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, insanın sağlık hakkını
yaşam hakkı çerçevesinde ele almış ve 1948 yılında kabul
edilen Bildirgenin 25. Maddesi şöyle demektedir:
Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, të drejtën e
shëndetit të njeriut duke e përfshirë në kuadër të së drejtës së
jetesës së qenies njerëzore e cila është pranuar në vitin 1948,
pika e 25. e deklaratës thotë kështu:
-
“Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık
ve refahı için beslenme, giyim, konut ve tıbbi
bakım hakkı vardır. Herkes, işsizlik, hastalık,
sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki
koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda
güvenlik hakkına sahiptir.”
-
Anaların ve çocukların özel bakım ve
yardım görme hakları vardır. Bütün çocuklar,
evlilik içi veya evlilik dışı doğmuş olsunlar, aynı
sosyal güvenceden yararlanırlar”.
Daha sonra gerek Dünya Sağlık Örgütü gibi Birleşmiş
Milletler çerçevesinde gerekse diğer uluslar arası
mekanizmalar çeşitli düzenlemeler ve standartlar getirmiştir.
Sağlık standardı hakkı, sağlığın korunması hakkı, sağlık
hizmetlerinden yararlanma hakkı gibi sağlıkla ilgili birçok
haktan bahsedebiliriz. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), sağlığı
sadece hastalıklardan ve mikroplardan korunma değil,
bir bütün olarak fiziki, ruhi ve sosyal açıdan iyi olma hali
olarak tanımlar. Dolayısıyla sağlık kavramını kullandığımız
zaman ruhi, fiziki ve sosyal olarak sağlıklı yaşama hakkından
bahsettiğimizi bilmemiz gerek.
Kosova’da Sağlık Sektörünün Yapılanması
Kosova 1999 yılında savaştan yeni çıkmış ve eski
Yugoslavya’nın çökmüş olan sağlık sistemini devralmış
bir ülke olarak uluslar arası camianın da desteği ile sağlık
sistemini ve sağlık hizmetlerini yeniden yapılandırmaya
girişti. Dünya Sağlık Örgütünün desteği ile Kosova’nın ilk
Sağlık Stratejisi Eylül 1999’da kabul edildi. 2001 yılında aile
hekimliği hizmetleri başladı. Uluslar arası donörlerin girişimi
ile hastaneler hem medikal malzeme ve ekipman hem de
uzmanlık eğitimleri ile desteklendi.
-
“Secila qenie njerëzore ka të drejtë të
të ushqyerit, mbathjes, strehimit dhe kujdesit
mjekësor për shëndetin dhe mirëqenien e vetvetes
dhe familjes. Secila qenie njerëzore ka të drejtën
e sigurimit në rast të papunësisë, sëmundjes,
paaftësisë, vejeshmërisë, plakjes apo kushteve të
tjera të shfaqura pa vullnetin e tij.”
-
Nënat dhe fëmijët kanë te drejtën për
kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët,
të lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të
drejtën për të njëjtat mbrojtje sociale.
Më pas edhe Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO)
brenda kornizës së Kombeve të Bashkuara edhe mekanizmat
tjera ndërkombëtare kanë ofruar rregullore dhe standarte të
ndryshme në këtë drejtim. Mund të flasim për shumë të drejta
në lidhje me shëndetin si për shembull e drejta e standartit
shëndetësor, e drejta e mbrojtjes shëndetësore, e drejta e qasjes
në shërbimet shëndetësore e shumë të tjera me radhë.
Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO), shëndetin e
përkufizon jo vetëm si mbrojtje nga sëmundjet dhe mikrobet
por në tërësi si një mirëqenie në aspektin fizik, shpirtëror,
mendor ashtu edhe në atë social. Prandaj, kur në përdorim
konceptin e shëndetit duhet të jemi të vetëdishëm që me këtë
term nënkuptojmë dhe flasim për të drejtën shëndetësore
të qenies njerëzore nga aspekti fizik, shpirtëror, mendor dhe
social.
Strukturimi i Sektorit Shëndetësor në
Kosovë
Kosova e cila posa doli nga lufta ne vitin 1999 dhe mori
përsipër sistemin e shembur shëndetësor të Ish-Jugosllavisë
me mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare përsëri hyri në
rrugën e ristrukturimit të sistemit shëndetësor dhe shërbimeve
shëndetësore të vendit. Me ndihmën dhe mbështetjen e
Organizatës Botërore të Shëndetësisë për herë të parë u
pranuar Strategjia Shëndetësore e Kosovës në shtator të vitit
1999. Në vitin 2001 filluan shërbimet e mjekësisë familjare. Me
iniciativën e donatorëve ndërkombëtarë spitalet u mbështetën
16
Analiz Analizë
Devam Vazhdim
17 Şubat 2008 yılında Kosova bağımsızlığını ilan ettiği zaman
sağlık alanında hala ciddi sorunlar devam ediyordu. Sağlık
Bakanlığı bir yandan sağlık sigorta sisteminin geliştirilmesi
için altyapı oluşturmaya çalışırken öte yandan gelen uluslar
arası desteklerle hizmetleri iyileştirmeye gayret ediyordu.
Bazı önemli yatırımlar ve hizmetlerde iyileştirmeler özel
sektörün eliyle de yapılmaya başlandı. Önemli yabancı
yatırımların başında Türk yatırımları geldi. Kosova sağlık
sektörüne yatırım yapan Türk yatırımcılar, Türkiye’de dünya
standartlarında verilen hizmetleri Kosova’ya taşıdı. Yabancı
yatırımcı sadece hizmet ve ekipman transferi değil aynı
zamanda bilgi ve tecrübe aktarımını da gerçekleştirdi.
Ülkenin sağlık sektörü çalışanlarına da profesyonel eğitim ve
tecrübe kazanma imkanları tanıdı.
“
Sektördeki Engeller
-EĞİTİMSEL NEDENLER!
-EKONOMİK NEDENLER!
-SAĞLIK SİGORTASININ OLMAYIŞI!
-YOLSUZLUK BOYUTU!
dhe përkrahën me furnizime medikale dhe me trajnime
specialistike.
Më 17 shkurt 2008, kur Kosova shpalli pavarësinë e saj,
sektori i shëndetësisë ende ballafaqohej me probleme të
shumta dhe fatkeqësisht këto probleme ende vazhdojnë të
ekzistojnë. Ministria e Shëndetësisë në njërën anë përpiqej për
të krijuar infrastrukturën për zhvillimin e sistemit të sigurimit
shëndetësor, në anën tjetër me ndihmën dhe mbështetjen
ndërkombëtare mundohej të përmirësojë shërbimet
shëndetësore. Disa investime të rëndësishme dhe përmirësime
në shërbimët shëndetësore filluan të realizohen edhe nga duart
e sektorit privat. Brenda investimeve të huaja të rëndësishme
merrnin pjesë edhe investimet turke. Investitorët turk të cilët
i kanë realizuar investimet e tyre në sektorin e shëndetësisë
ofruan shërbimet shëndetësore të standartit botëror edhe në
Kosovë. Investitori i huaj jo vetëm që ofroi, solli dhe transferoi
shërbimin, pajisjet, personelin e kualifikuar por edhe realizoi
shkëmbimin - transferin e njohurisë dhe përvojës. Punonjësve
të sektorit të shëndetësisë në Kosovë ja mundësoi arsimimin
profesional dhe fitimin e përvojës apo eksperiencës në fushën
shëndetësore.
“
Pengesat në Sektor
-ARSYET ARSIMORE!
-ARSYET EKONOMIKE!
-MUNGESA E SIGURIMIT SHËNDETËSOR!
-MADHËSIA E KORRUPSIONIT! Sektördeki Engeller
Pengesat në Sektor
Uluslar arası destek, yerel gayret ve doğrudan yabancı
yatırımlara rağmen Kosova’da sağlık sektöründe gerek
hizmetler, gerek sağlık sigorta sistemi gerekse kalifiyeli
eleman konusunda bazı sıkıntılar yaşanmaya devam ediyor.
İşte ana başlıklar ile sektörün temel engelleri:
Pavarësisht nga mbështetja ndërkombëtare, përpjekja lokale
dhe investimet e drejtpërdrejta të investitorëve të huaj ende
ekzistojnë probleme të shumta në shërbimet shëndetësore,
sistemin e sigurimit shëndetësor, personelit të kualifikuar
në sektorin e shëndetësisë në Kosovë. Këto probleme që ende
vazhdojnë të përjetohen mund të renditen si pengesat kryesore
në sektor nën këta tituj të cekur më poshtë:
-
EĞİTİMSEL NEDENLER! Kosova’daki eğitim
sisteminde birinci basamaktan üniversiteye kadar
eğitim alanında gerek müfredattan gerekse sistemin
uygulanmasından kaynaklı boşluklar doğuyor. Yeni tıp
teknolojilerinin kısıtlı olması nedeniyle sağlık alanında
yetişen öğrencilerin bu alanlarda eğitilmesi de kısıtlı oluyor.
Dolayısıyla gerek teknisyen ve hemşire gerekse doktor
kadroları profesyonel olgunluklarını tamamlamadan sektöre
girmiş oluyor.
-
EKONOMİK NEDENLER! Kosova sağlık sektörü
1999 yılından bu yana uluslar arası camia tarafından
desteklenmesine rağmen ülkenin genel ekonomik durumu,
halkın refah seviyesi, işsizlik oranının %45 gibi çok yüksek
-
ARSYET ARSIMORE! Në aspektin arsimor në Kosovë
duke filluar nga hapi i parë shkollor e deri tek shkalla më lartë
universitare për shkak të kurrikulës dhe mangësive mbi zbatimin
e sistemit arsimor të duhur lindin boshllëqe të shumta të cilat
vazhdojnë të ekzistojnë edhe sot. Për shkak të mundësive të
kufizuara dhe qasjes në teknologjinë e re mjekësore studentët
arsimohen dhe trajnohen në kushte të kufizuara dhe jo
kualitative në këtë drejtim. Për këtë arsye, teknikët, infermieret
dhe kuadrot e mjekëve pa arritur pjekurinë e tyre profesionale
hyjnë në sektor dhe ballafaqohen me pengesa dhe probleme te
shumta.
17
Analiz Analizë
Devam Vazhdim
bir oranda oluşu, sağlık sigorta sisteminin ülkeye getireceği
maliyet nedeniyle yürürlüğe giremeyişi sektörün de
gelişememesine neden oluyor.
-
SAĞLIK SİGORTASININ OLMAYIŞI! Kosova’da
devletin sağlık sektörüne ayırdığı bütçenin kısıtlılığı, ülkenin
ek kaynak ayırma imkanlarının sınırlılığı ve halkın düşük
gelir seviyesi nedeniyle sağlık sigorta fonunun henüz
oluşturulamaması sektörün önemli engellerinden birini
teşkil etmektedir. Bu durum ülke içinde sektörün gelişmesini
de baltalayarak, tedavi amaçlı kaynak aktarımlarının da
yurtdışına çıkışını körüklemektedir.
-
YOLSUZLUK BOYUTU! Hizmetlerin kapasite
sınırlılığı yoğun talebi karşılayamaz hale gelince, sektörde
‘bıçak parası’ olarak da bilinen rüşvet ve yolsuzluk olaylarına
zemin hazırlamaktadır. Yolsuzluğun kurumsal bir hale
gelmesi ise gerek ilaç tedariki, gerekse sağlık hizmetlerinin
verilmesi konusunda bir dizi aksaklığı beraberinde
getirmekte, iyi niyetle gayret edilen düzeltmelerin önüne de
bir engel koymaktadır.
-
ARSYET EKONOMIKE! Sektori i shëndetësisë në Kosovë
që nga viti 1999 mbështetet dhe përkrahet nga komunitet
ndërkombëtare. Mirëpo edhe pse ekziston një mbështetje
mjaftë e rëndësishme situata e përgjithshme ekonomike
e vendit, niveli i mirëqenies së popullatës, shkalla e lartë e
papunesisë (papunësia ≈45%), mos hyrja në fuqi e sistemit
të sigurimit shëndetësor për shkak të arsyes që do të dëmtojë
buxhetin e vendit janë problemet kryesore dhe serioze të cilat
po pengojnë zhvillimin e sektorit të shëndetësisë.
-
MUNGESA E SIGURIMIT SHËNDETËSOR! Buxheti
i kufizuar dhe jo i mjaftueshëm i sektorit të shëndetësisë i
alokuar nga shteti i Kosovës, alokimi i kufizuar i burimeve
shtesë të vendit dhe përshkak të shkallës së ulët të të ardhurave
të popullatës rezulton tek mosmundësia e formimit të fondit
të sigurimit shëndetësor e cila paraqet një prej pengesave
kryesore në sektorin e shëndetësisë. Kjo situatë e krijuar është
duke dëmtuar dhe penguar zhvillimin e sektorit në vend dhe
njëkohësisht është duke nxitur daljen e transfereve burimore
jashtë vendit për shkak të trajtimeve shëndetësore.
-
MADHËSIA E KORRUPSIONIT! Shërbimet me
kapacitet të kufizuar të cilat nuk mund të plotësojnë kërkesat
intensive të popullit dhe sektorit përgaditin dhe krijojnë
terrenin për rastet e ryshvetit dhe korrupsionit. Transformimi i
korrupsionit në një formë institucionale është duke shkaktuar
një mori problemesh mbi furnizimin e ilaçeve dhe ofrimin e
shërbimeve shëndetësore dhe si rezultat është duke vendosur
një barrierë apo pengesë përballë përpjekjeve të realizuara me
pozitivitet dhe qëllime të mira.
Sektörün Görünümü
Pamja e Sektorit
Kosova birçok sektörde olduğu gibi sağlık sektöründe de
sağlıklı veri tutulması ve işlenmesi problemi yaşanmaktadır.
Bu yüzden sektörle ilgili değerlendirmelerde de sapmalar
mümkün olmaktadır. Kosova İstatistik Ajansı sektörle ilgili
son olarak 2011 yılına ait verileri yayınlamıştır.
Kosova si në sektoret e tjera ashtu edhe në sektorin e
shëndetësise ka probleme në ruatjen dhe përpunimin e të
dhënave me saktësi. Për këtë arsye në vlerësimet mbi sektorin
mund të hasemi me devijime të shumta. Agjencia e Statistikave
të Kosovës së fundi ka publikuar të dhënat e sektorit të vitit
2011.
Kosova İstatistik Ajansının verilerine göre Kosova sağlık
sektöründe toplamda 13.573 kişi istihdam edilmektedir.
Sektör çalışanlarının eğitim durumu ve cinsiyetlerine göre
dağılımları şöyle:
Erkek
Mashkull
Sektörde to�la� �st��da�
Punes�m� �otal ne Sektor
yüzde
%
Kadın
Femër
TOPLAM
TOTALI
Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës totalisht 13.573
persona janë të punësuar në sektorin e shëndetësise.
Shpërndarja e punonjësve sipas nivelit të arsimit dhe gjinisë në
sektor është pasqyruar në tablon më poshtë:
Uzman
Specialist
Yüksek ok.
Arsim i lartë
Lise
Ilkokul
Shk e mesme Shk �ll�re
9072
4501
13573
4399
418
7155
1601
67
33
100
32.5
3
52.7
11.8
(Kaynak: Kosova İstatistik Ajansı)
(Ref: Agjensia e Statistikës së Kosovës)
Türkçe
Shqip
18
Ac�l �erv��
Emergjenca
Uzmanlık gerekt�ren d�ğer
��zmetler
��ërb�met tjera që kërkojnë
ekspert��ë
d�� ağlığı
�tomato�ogj�
Toplam
Total�
1.830.240
Laboratuvar
Laboratuar
Vaka sayısı
��mr� � �asteve
Da��l��e
Interno
Shpërndarja e
shër��meve
shëndetësore �a��e
s�pas departmenteve në
Kosovë
Kadın Doğum
�bstetr�kë ��e �j�neko�ogj�
Aile hekimliği
Mjekës�a Fam��jare
Kosova'da temel sağlık
��metler��
bölümlere göre
dağılımları
Në Kosovë sektori i shëndetësisë vetëm për shërbimet
shëndetësore bazike ballafaqohet me afërsisht 4.5 milion raste.
Edhe pse shumica e rasteve janë aplikacione për mjekësinë
familjare numri i rasteve që kërkojnë trajtime të komplikuara
nuk është jo më pak.
Anne ve Çocuk Sağlığı
��ën�et� � �ënës ��e Fëm�jës
Kosova’da sağlık alanında temel sağlık hizmetleri için
yaklaşık 4.5 Milyon vaka ile karşılaşılıyor. Çoğunluğun
aile hakimliğine ilişkin başvurular olmasına rağmen daha
komplike tedavileri gerektiren vaka sayısı da az değil.
160.658
44.297
1.367.162
263.373
142.882
328.636
281.501
4.418.749
5,000,000
4,500,000
4,000,000
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
Vaka sayısı ile sağlık hizmeti veren doktor ve diğer personel
rakamları kıyaslandığında kısıtlı imkanlarla hizmetin verildiği
söylenebilir. Uzman doktor, hekim ve dış hekimi kadrosunun
toplam sayısı 2707 iken, 4,5 milyonluk vaka, doktor başına
yılda 1632 günde ise 4,47 vaka ile uğraşma anlamına
geliyor. Bir hasta ile muayyene için birkaç kez görüşme
veya müdahale etme gerekliliği hesaba katılınca yoğun bir
çalışma temposunu gerektirdiği ileri sürülebilir.
Aşağıdaki tabloda Kosova Üniversite Kliniği Merkezi (QKUK)
ve Bölge Hastanelerinde çalışan doktor ve diğer sağlık
hizmeti veren personelin dağılımını göstermektedir.
�st��damın dağılımı
Shpërndarja e P�nës�m�t Uzman eğ
Spe��al�st
L�gjër�es
Toplam
Totali
Diş sağlığı
Stomatologji
Shërbimet tjera që..
Acil Servis
Emergjenca
Laboratuvar
Laboratuar
Dahiliye
Interno
Kadın doğum
Obstetrikë dhe..
Anne ve çocuk sağlığı
Shëndeti I Nënes dhe..
Aile hekimliği
Mjekësia Famlijare
Vaka sayısı
Numri i rasteve
Në qoftë se numri i rasteve të paraqitura krahasohet me numrin
e mjekëve dhe personelit të cilët ofrojnë shërbime shëndetësore
shihet qartë se shërbimi jipet me mundësi të kufizuara. Duke
marrë parasysh numrin total të kuadros së specialistëve,
mjekëve dhe dentistëve 2707 dhe paraqitjen e 4.5 milion
rasteve mund të llogaritet që vetëm një mjek duhet të meret me
mbikqyrjen e 1632 pacientëve në vit ndërsa 4.47 pacientëve
për një ditë. Gjithëashtu, kur meret parasysh edhe pranimi i
pacientit disa herë për arsye të ndërhyrjeve dhe përcjelljes së
gjendjes së pacientit mund të shihet se nevojitet dhe bëhet një
punë mjaft intensive.
Tabela e mëposhtme pasqyron shpërndarjen e mjekëve dhe
personelit tjetër që ofrojnë shërbime shëndetësore që punojnë
ne Qendrën Klinike Universitare të Kosovës (QKUK) dhe spitalet
rajonale.
�em��re
�n�erm�ere
Uzman dr
Mjek
Spe��al�st
üst sev.
��el� �
Lartë
Orta s.
��el� �
Mesëm
Sağlık yardımcı elemanı
�s�stent �d�hmës Shëndetësor
Alt s.
��el� �
Ulët
Ps�kolo�
Ps�kolog
Sosyal yrd
�d�hmes
So��al
D�ğer
Tjera
8
9
133
134
QKUK
370
500
5
1885
4
39
��l�e �astaneler�
1
1127
0
1181
0
1
19
Analiz Analizë
Devam Vazhdim
Aile hekimliği merkezleri ise bölge hastaneleri ve QKUK’dan
yükü hafifletmek yönünde önemli bir görev görmesine
rağmen yoğunluğun az olduğu söylenemez. Tüm hafta
günleri dahil doktor başına yılda 1444, günde ise yaklaşık 4
vaka düşmektedir.
Hek�m
Mjek
��le �ek�ml�ğ�
Mjekës�a �am��jare
��t��dam dağılımı
Shpërndarja e Punës�m�t
1080
Qendrat e mjekësise familjare të cilat lehtësojnë punën dhe
barrën e spitaleve rajonale dhe QKUK’së gjithëashtu punojnë
me një intensitet mjaft të madh. Gjithë javën për një mjek ne vit
1444 raste ndërsa për një ditë 4 raste.
D�� ek�m�
Dent�st
Hem��re
�n�erm�ere
D�� Tekn.
Tekn�k �
Dhëmbeve
187
3002
30
Laborant
Laburant
Sağlık yrd.
�d�hmës
shëndetësor
D�ğer
Tjera
60
54
1054
Tan� mer�ez�
Qendra D�a�nost��kuese
T�� dan��man�� mer�ez�
Qendra Mjekësore Konsultuese
Cerra�� muayyenes�
Ord�nan�a K�rur�j�ke
F�z�� tedav�
Cerra��
muayyenes�
F��otera��aK�rur�j�ke
Ord�nan�a
Göz muayyenes�
Ord�nan�a e S�r�t
Pato�o��
Patolo�j�a
Neuro�o��
Neuorolo�j�a
TOPLAM
TOTALI
21
Laboratuvar
Laborator�
ADEDİ
NUMRI
Da��ye muayyenes�
Ord�nan�a Interne
Institucionet private shëndetësore të licencuara nga Ministria e
Shëndetësise janë keto:
D�� e��m�� muayyenes�
Ord�nan�a Ped�atr�ke
Sağlık Bakanlığından lisans alan özel sağlık kuruluşları
şunlardır:
Ped�atr� muayyenes�
Ord�nan�a Ped�atr�ke
Megjithatë, pasqyra e dhënë në tablot e dhëna me lartë nuk
tregojnë pamjen e qartë të sektorit të shëndetësisë në Kosovë.
Statistikat e dhëna përfshijnë shërbimet e ofruara nga dora e
publikut. Me përjashtim të shërbimeve të ofruara nga sektori
publik shëndetësor, shërbimet e organizatave të licencuara
private shëndetësore janë gjithashtu në dispozicion.
��no�o�o�� muayyenes�
Ord�nan�a �j�nekolo�j�ke
Ancak genelde yukarıda verdiğimiz bu rakamlar
Kosova’daki sağlık sektörünün net bir görünümünü ortaya
koymamaktadır. İstatistiklere yansıyan veriler kamunun eliyle
verilen hizmetleri kapsamaktadır. Kamu sağlık sektörünün
verdiği hizmetler haricinde lisanslı olarak çalışan özel sağlık
kuruluşlarının verdiği hizmetler de mevcuttur.
Hastane
S��tale
RUHSATLI ÖZEL SAĞLIK
KURULUŞLARI
INSTITUCIONET PRIVATE
SHËNDETËSORE TË
LICENCUARA
86
35
336
7
60
56
8
8
3
9
3
2
634
Bu sağlık kuruluşlarının yanı sıra Kosova’da dışa dönük
ciddi bir sağlık turizminden de bahsedilebilir. Gerek bölge
ülkeleri gerekse Türkiye ve Avrupa ülkelerine tedavi amacıyla
giden hastalar Kosova’da önemli bir kaynak aktarımını da
götürmektedir. Kosova’da ruhsatsız olarak doktorların kendi
ev veya değişik muayenehanelerde verdiği hizmetler de
hesaba katılınca Kosova’da sağlık sektörünün rakamlara
yansıdığından daha büyük ve denetimsiz olduğu söylenebilir.
Përvec këtyre institucioneve shëndetësore nv Kosovv ekziston
edhe një potencial i turizmit shëndetësor mjaft serioz. Për shkak
të trajtimeve mjekësore të një numri të madh të pacientëve në
vendet rajonale dhe Turqi apo Evrope ekziston një transfer i
madh i burimeve jashtë vendit.
Duke marrë parasysh edhe ofrimin e shërbimeve shëndetësore
në shtëpitë apo ordinancat e palicencuara të mjekëve në
Kosovë dhe shtuar edhe numrin e këtyre rasteve mund të themi
që ky numër është shumë më i madh dhe i pakontrolluer apo
monitoruar nga institucionet përkatëse.
Türkçe
Shqip
20
Analiz Analizë
Devam Vazhdim
SONUÇ
PËRFUNDIM
Kosova 1999’dan bu yana sağlık sistemini revize etme
yönünde çalışmalarını sürdürmesine rağmen halen
hizmetlerin aksamasına neden olan bir dizi eksikliği
mevcuttur. Bu eksiklikler nedeniyle bazı hizmetler ülke
içinde verilemediği için yurtdışında tedaviler aranmaktadır.
Sağlık alanında özel sektörün bazı yatırımları da boşluğu
tam anlamıyla kapatmış değildir. Sağlık sigorta fonunun
oluşamaması ise sektörün en büyük engellerinden birini
teşkil etmektedir.
Siq e kemi cekur edhe më herët edhe pse Kosova që nga viti
1999 vazhdon përpjekjet e saja në drejtim të revizimit të
sistemit shëndetësor ende ekzistojnë probleme dhe kufizime
në shërbimet shëndetësore. Për shkak të këtyre mangësive
shërbimet shëndetësore nuk mund të ofrohen brenda vendit
dhe kjo mungesë po shkakton kërkimin e trajtimeve jashtë
vendit. Investimet e sektorit privat në sektorin e shëndetësisë
nuk janë të mjaftueshme për të mbyllur boshllëqet e paraqitura
në këtë fushë.
“
Sağlık alanında özel sektörün
önünün açılması ve özellikle hem
teknoloji hem de bilgi – tecrübe
transferi yapacak olan doğrudan yabancı yatırımların teşvik
edilmesi ve prosedürlerinin
kolaylaştırılması hayati öneme
sahiptir...
Çeşitli hibe ve uluslararası diğer desteklerle sektöre
sağlanan katkı takdirle karşılanmaktadır. Başta doktorların
yeni tıp cihazları ve metotlarını kullanmaları olmak üzere,
ara kademe ve teknisyen kadrosunun da eğitilmesi büyük
önem arz etmektedir. Sağlık alanında özel sektörün önünün
açılması ve özellikle hem teknoloji hem de bilgi – tecrübe
transferi yapacak olan doğrudan yabancı yatırımların teşvik
edilmesi ve prosedürlerinin kolaylaştırılması hayati öneme
sahiptir.
“
Në mënyrë të hapjes së rrugës së
sektorit privat në fushën e shëndetësisë dhe për të realizuar transferimin e teknologjisë së re dhe
njohurisë së bashku me ekspertizën e ofroruar nga investitorët
e huaj inkurajimi dhe lehtësimi i
procedurave ndaj investitorëve të
juaj është një prej qështjeve kryesore dhe vitale ku qeveria duhet
ti përkushtojë një kujdes më të
veçantë...
Mungesa e fondit të sigurimit shëndetësor paraqet një prej
problemeve thelbësore dhe bllokuese të sektorit.
Trajnimi i mjekëve mbi përdorimin e pajisjeve së teknologjisë
dhe metodave të fundit mjekësore, trajnimi i infermierëve
dhe teknikëve zëne një vend të rëndësishëm në këtë drejtim të
zhvillimit të sektorit. Në mënyrë të hapjes së rrugës së sektorit
privat në fushën e shëndetësisë dhe për të realizuar transferimin
e teknologjisë së re dhe njohurisë së bashku me ekspertizën
e ofroruar nga investitorët e huaj inkurajimi dhe lehtësimi i
procedurave ndaj investitorëve të juaj është një prej qështjeve
kryesore dhe vitale ku qeveria duhet ti përkushtojë një kujdes
më të veçantë.
Türkçe
Shqip
21
Reportaj Reportazhi
Türk Yatırımcısı Gözüyle Kosova’da
Sağlık Sektörü
Hazırlayan: Esin Muzbeg ve
Arta Fejzullahu
Sektori i Shëndetësisë në Kosovë nga
Perspektiva e Investitorit Turk
Përgatitur nga: Esin Muzbeg dhe
Arta Fejzullahu
Kosova 1999’daki savaştan bu yana sağlık sektörünü
iyileştirme yönünde uğraşlar veriyor. Uluslar arası nakdi,
medikal cihaz ve malzemenin yanı sıra eğitim desteğine
rağmen sektör hala bir dizi engel ve sorunla uğraşmaya
devam ediyor. Savaştan çıkmış bir ekonomiye sahip ve
geleceğe ilişkin statüsünü belirleme konusunda uluslar
arası arenada bir hayli uğraşan Kosova’da kaliteli bir sağlık
sektörünün oluşmasını öngörmek yüksek bir beklenti
olarak değerlendirilebilir. Ancak bu beklentiye bir katkı
olarak yurtdışından gelen yatırım ve tecrübe aktarımlarını
da görmek gerek. Bültenimizin bu sayısında yurtdışından
yatırım yapan ve Kosova’ya hem maddi hem de tecrübe
aktarımını gerçekleştiren Türk sermayeli firma temsilcileri ile
görüştük.
Kosova Türkiye Ticaret Odasının (KTTO) üyelerinden,
International Medicine Hospital Genel Müdürü Ali Hocaoğlu,
Bahçesi Hastanesi Kosova Müdürü Emre Ak, NOBEL İlaç
Genel Müdürü Yurdaer Nayır ve International Health Center
Müdürü Murat Durmaz ile sektörü konuştuk.
Që prej luftës nga viti 1999 Kosova është duke e dhënë kontributin
dhe përpjekjet e saja për të përmirësuar sektorin e shëndetësisë.
Mirëpo, edhe pse ekziston ndihma financiare ndërkombëtare,
pajisjet mjekësore dhe materiale si dhe mbështetja arsimore
sektori i shëndetësisë ende vazhdon të ballafaqohet me
pengesa dhe probleme të ndryshme. Me një ekonomi të
sapodalur nga lufta dhe me përpjekjet mbi përcaktimin e
statusit të ardhshëm të Kosovës në arenën ndërkombëtare
parashikimi i formimit të një sektori të shëndetësisë të cilësisë
së lartë mund të konsiderohet dhe vlerësohet si një pritshmëri
e lartë. Megjithatë, si një kontribut në këtë pritje mbi sektorin
e shëndetësisë duhet te merren parasysh dhe shikohen edhe
investimet dhe përvojat e transferuara nga jashtë.
Në këtë numër të buletinit tonë, kemi realizuar reportazhe me
përfaqësuesit e kompanive Turke të sektorit të shëndetësisë të
cilët kanë investuar dhe kontribuar në aspektin material dhe
në atë profesional me transferimin e përvojës së tyre cilësore në
Kosovë.
Nga anëtarët e Odës Tregtare Kosovare Turke (OTKT) biseduam
me Drejtorin e Përgjithshëm të Spitalit “International Medicine
Hospital” z. Ali Hocaoğlu, Drejtorin e Spitalit “Bahçeci Hospital”
z. Emre Ak, Drejtorin e Përgjithshëm të Firmës Farmaceutike
“Nobel Ilaç” në Kosovë z. Yurdaer Nayir dhe Drejtorin e Qendrës
“International Health Center” z. Murat Durmaz.
Perspektifi olan zor bir bölge
Një rajon i vështirë me perspektivë
Sağlık sigortası bile olmayan Kosova’nın, sağlık sektörü
açısından zor bir bölge olduğu konusunda tüm yatırımcı
ve tedarikçi firma temsilcileri aynı fikre sahip… Ancak
bu zorluğa rağmen sektörün gelişme perspektifleri var.
Karar verici mercilerin, ülkenin ekonomik, sosyokültürel
ve büyüklük yapısına göre uygun politikalar geliştirmesi
gerekiyor. Yaklaşık 2 milyonluk bir nüfusa sahip olan Kosova,
gerek ilaç ve medikal malzemeyi üretme, gerekse sağlık
hizmeti verecek tam teçhizatlı hastane ve uzman doktor
konusunda bir eksiklik hissediyorsa, talep ettiği dünya
standartlarını ortaya koyup, bu standartları herkese eşit
bir biçimde denetleyici mekanizmaları oluşturup liberal
politikalar izlemesi gerek. Aksi takdirde sektör kısır döngü
içinde kalıp gelişemeyecek. Standartsız ve denetimsiz
serbestlik durumunda ise sektörün kalitesiz gelişimi bir yana,
Të gjithë përfaqësuesit e kompanive investitore dhe furnizuese
shprehin mendim të përbashkët në aspektin e sektorit
shëndetësor të Kosovës si një zonë e vështirë ku ende sigurimi
shëndetësor nuk funksionon. Megjithatë, përkundër këtyre
vështirësive sektori përmban perspektivat e zhvillimit.
Autoritetet vendimmarrëse sipas strukturës ekonomike, socialkulturore dhe madhësise së vendit duhet të zhvillojnë politika
të duhura. Nëse Kosova, e cila ka një popullsi prej rreth 2
milionë banorë, ndjen një mungesë në nevojat për prodhimin
e ilaçeve dhe materialeve mjekesore, një spital plotësisht të
pajisur për të dhënë shërbime shëndetësore dhe mungesë të
mjekëve specialist atëherë në kërkimin e këtyre standarteve
botërore duhet ti vendosë këto kërkesa përpara tryezës dhe
duke krijuar mekanizma monitoruese për të gjitha standartet
në mënyrë të barabartë duhet të ndjekë politikat liberale.
22
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
insan sağlığı da tehdit edilmekte. Kosova’da sağlık alanında
yatırım yapmış ve hizmet vermekte olan Türk firmaları,
standartların herkese eşit bir biçimde denetlenmesini ve
hizmet kalitesinin artırılmasını talep ediyor.
Përndryshe, sektori do të mbetet brenda një cikli vicioz dhe nuk
do të zhvillohet. Në këtë rast të mungesës së standarteve dhe
mekanizmave monitoruese-kontrolluese sektori jo vetëm se do
të zhvillohet në mënyrë jo cilësore por edhe do të kërcënohet
shëndeti i njeriut. Kompanitë Turke të cilat kanë bërë investime
në sektorin e shëndetësisë dhe ofrojnë shërbime në Kosovë
kërkojnë monitorimin e standarteve në mënyrë të barabartë
dhe rritjen e cilësisë së shërbimeve.
Sağlık sektöründe yabancı yatırım ve
hizmetin katkıları
Kontributi i investimeve të huaja dhe
shërbimit në sektorin e shëndetësisë
insan sağlığı da tehdit edilmekte. Kosova’da sağlık alanında
yatırım yapmış ve hizmet vermekte olan Türk firmaları,
standartların herkese eşit bir biçimde denetlenmesini ve
hizmet kalitesinin artırılmasını talep ediyor.
Ardhja e investimeve të huaja në sektorin e shëndetësisë
solli këto përfitime në Kosovë:
Sağlık Sektörüne Yabancı Yatırımın Gelmesinin Kosova’ya
kazandırdıkları:
-Bilgi Tranferi / Know-How Transferi
-Dünya Standartlarında Kaliteli Sağlık Hizmeti
-Hastaların yurtdışına gitmelerine gerek kalmaması ve
daha kısa zamanda daha düşük maliyetli daha iyi hizmetin
alınabilmesi
-Medikal ve idareci anlamında kalifiyeli elemanın
yetiştirilmesi
-Kosova’da sağlık alanında değişik destek projelerinin
yürütülmesi
-Sektörde istihdamın sağlanması
-Kosova’da daha önce yapılamayan ameliyatların
gerçekleştirilmesi
-Geleceğin planlanmasında sağlık hizmetlerinin artırılması
Sağlık sektöründe hizmet veren yabancı yatırımcılar, ki
bunun başında Türk firmaları geliyor bölgeye önemli bir
bilgi ve tecrübe aktarımını gerçekleştiriyor. Bu duruma
dikkat çeken International Medicine Hospital Genel Müdürü
Ali Hocaoğlu, “Bizim gelişimiz ile medikal anlamda
Kosovalı kardiyologlara bir imkan doğdu. Bu hizmeti
daha iyi öğrenmeleri için bir merkez kuruldu. Ayrıca
daha önce Kosova’da olmayan ara kademe kardiyoloji
hemşireleri yetiştirildi. Kosova’da daha önce olmayan
Üniversite Hastanesinde Kalp Cerrahisi Departmanı
kuruldu. Bu Departman bir İtalyan fonu ile desteklenerek
tamamen bizim verdiğimiz personel ve malzeme desteği
ile oluşturuldu. Kısacası ciddi anlamda bir bilgi ve tecrübe
transferi gerçekleşti” diye konuştu.
Öte yandan International Health Center Müdürü Murat
-Transferi i Njohurive / Transferi Know-How
-Shërbim Shëndetësor Cilësor të Standarteve Botërore
-Pacientët nuk kanë nevojë të shkojnë jashtë vendit dhe në
afat të shkurtë shërbim më të mirë me kosto më të ulët
-Në aspektin mjekësor dhe administrativ trajnimi i personelit
-Ekzekutimi i projekteve të ndryshme mbështetëse në
sektorin e shëndetësisë në Kosovë
-Sigurimi i punësimit në sektor
-Realizimi i opercioneve të cilat nuk ishin të mundshme të
realizohen me parë
-Përmirësimi i kujdesit shëndetësor në planifikimin e së
ardhmes
Investitorët e huaj të cilët ofrojnë shërbime në sektorin e
shëndetësisë ku duhet të përmenden në rend të parë edhe
kompanitë Turke vazhdojnë të transferojnë njohuri dhe përvojë
të rëndësishme në rajon.
Drejtori i Përgjithshëm i spitalit International Medicine Hospital
z. Ali Hocaoğlu tërheqi vëmendjen në këtë situatë dhe shprehi
këto fjalë: “Me ardhjen tonë kardiologëve Kosovar u lindi
një mundësi në aspektin shëndetësor. Për të mësuar më
mirë këtë shërbim u themelua një qendër. Gjithëashtu, u
realizua trajnimi i infermierëve të kardiologjisë, klasë e
ndërmjetme e cila nuk ekzistone më parë në Kosovë. Për
herë të parë u themelua Departamenti i Kirugjisë së Zemrës
në Spitalin Universitar. Ky Departament i mbështetur nga
një fond Italian është themelur dhe formuar plotësisht
me mbështetjen tonë duke ju mundësuar Departamentit
personelin dhe materialet e nevojshme. Shkurtimisht, me
seriozitet dhe kujdes të veçantë u realizua një transfer i
njohurisë dhe eksperiencës”.
Në anën tjetër Drejtori i Qendrës International Health Center z.
Murat Durmaz theksoi se në fillim edhe tekniket e radiologjisë i
23
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Durmaz, başlangıçta radyoloji teknisyenlerini bile Türkiye’den
getirdiklerini ama kısa sürede gerçekleşen bilgi transferinin
ardından yerel kaynakları kullanmaya başladıklarını söyledi.
Bilgi transferinin önemi üzerinde duran Murat Durmaz şöyle
konuştu:
“Uzun vadede Know-How transferi için ya siz doktorlarınızı
yurtdışına yollarsınız yada yurtdışından doktorlar
buraya gelir, yabancı doktor kendi ülkesinde sizin
doktor da burada olduğu sürece Know-How transferini
sağlayamazsınız. Bu doktorların beraber çalışması lazım.
Örneğin 1 Türk doktor 3 Kosovalı doktor ile beraber
çalışırsa Know-How transferi hızlı gerçekleşmiş olur ve
faydalı olur. Hem istihdam sağlarsınız hem de 3-5 senede
bilgi transferi gerçekleşir.”
Bahçeci Grubunun Kosova Müdürü Emre Ak, kadın doğum ve
infertilite hizmetlerinde hastalarına dünya standartlarında
yüksek kaliteli hizmetler sunduklarını dile getirdi. Hizmeti
buraya getirmek için geldiklerini ifade eden Emre Ak,
“Türkiye’de olan kaliteyi biz burada sağlıyoruz. Bütün
cihazlarımız aynı standartlara sahip. Tedavi başarısı ve
maliyeti açısından oldukça uygun; hastaların ta Türkiye’ye
gitmesi yerine aynı hizmeti buraya getirdik” dedi.
sjellnin nga Turqia kurse sot me realizimin e shpejtë të transferit
të njohurisë dhe expersiencës filluan të përdorin burimet lokale.
Duke folur për rëndësinë e transferit të njohurive z.Murat
Durmaz vazhdoi me këto fjalë: “ Për të realizuar Know-How
transferin në afat të shkurtë ose ju i dërgoni mjekët e juaj
jashtë vendit ose mjekët nga jashtë vijnë këtu, mirëpo
përderisa mjekët e huaj janë në vendin e tyre dhe mjekët e
juaj këtu atëherë në këtë drejtim nuk mund të siguroni apo
realizoni transferin Know-How. Këta mjekë duhet të punojnë
së bashku. Për shembull nëse një mjek turk dhe tre mjek
kosovar punojnë së bashku transferi Know-How jo vetëm që
do të realizohet shumë më shpejtë por edhe do të jetë shumë
më i dobishëm. Në këtë mënyrë siguroni punësimin dhe
realizoni transferin Know-How brenda 3-5 viteve”.
Drejtori i Grupit Bahçeci në Kosovë z.Emre Ak theksoi se në
shërbimet e obstetrikës dhe infertilitetit pacientëve u ofrojnë
shërbime të cilësisë së lartë sipas standarteve botërore. Arsyeja
kryesore pse Grupi Bahçeci ka ardhur në Kosovë është për të
ofruar këto shërbime të cilësisë së lartë dhe gjithëashtu shtoi
këto fjalë, “Cilësia e lartë e Grupit Bahçeci e cila ofrohet në
Turqi po realizohet dhe po ju ofrohet edhe pacientëve në
Kosovë. Të gjitha pajisjet janë të standarteve të njëjta, nga
aspekti i suksesit të terapisë dhe kostos shërbimi është mjaft
i volitshëm, dhe pacienteve po ju ofrohet shërbimi i njëjtë
sikurse në Grupin tonë në Turqi, kështu që pacientët nuk po
kanë më nevojë që të shkojnë në Turqi ”.
Sektörde perspektif var
Sektori ka perspektivë
Yabancı yatırımcı Kosova’da pazarın küçük olmasına rağmen
perspektif olduğu yönünde değerlendirmelerde bulunuyor.
Tabi hükümetin kolaylaştırıcı ve sektörün önünü açıcı tedbir
ve düzenlemeleri de yerine getirmesi gerektiği görüşlerini
de dile getirerek….
Nobel İlaç’ın Genel Müdürü Yurdaer Nayır, “Bir ilaç üreticisi
gözüyle baktığımızda Kosova ilaç sektörü gelişmeye çok
açık. Nobel ilaç olarak biz çok küçük bir pay almaktayız.
Kosova`daki sağlık sektörünü daha da geliştirmemiz lazım.
Bunlar daha çok veri paylaşımı, veri tutulması ve Türkiye
ile Kosova arasında ikili anlaşmaların gerçekleştirilmesi,
ruhsatlama anlaşmalarının imzalanması ile mümkün
olacak. Büyüme potansiyelimizin büyük olmasına rağmen
kanunlardaki engeller, pazarın yeterince gelişmemesi,
ülkenin kendi kontrol mekanizmalarının sorunlu
oluşu nedeniyle istenilen gelişme kaydedilemiyor.
Zorluklarımızı tek başımıza göğüslüyoruz. İkili
anlaşmaların gerçekleşmesi için Sayın Büyükelçimizin ve
Müşavirliğin katkılarıyla bir takim yollar alındı. Neticeyi
bekliyoruz.”
Edhe pse ekziston një treg i vogël në Kosovë investitorët e huaj
vlerësojnë se sektori ka perspektivë. Gjithëashtu shprehin
mendimin që edhe vetë qeveria duhet të lehtësoje dhe të hapë
rrugën e sektorit duke marrë masat dhe rregullat e nevojshme…
Drejtori i Përgjithshëm i Kompanisë Farmaceutike Novel
İlaç z.Yurdaer Nayır: “Nga pikëpamja e një prodhuesi
farmaceutik sektori i farmacisë në Kosovë është shumë e
qartë se ka potencial të zhvillimit. Novel İlaç është duke
marrë një pjesë shumë të vogël të kësaj pjese të zhvillimit
dhe mendoj që sektorin e shëndetësisë në Kosovë duhet ta
zhvillojmë edhe më shume. Kështu për shembull zhvillimi
i sektorit do të jetë i mundshëm me shkëmbimin e të
dhënave, ruajtjen- monitorimin e të dhënave, realizimin e
marrëveshjes dy palëshe në mes të Kosovës dhe Turqisë dhe
gjithëashtu me nënshkrimin e marrëveshjes së licencimit.
Edhe pse ekziston potencial i madh i zhvillimit për shkak të
pengesave ligjore, zhvillimit jo të mjaftueshëm të tregut si
dhe për arsye të mekanizmave kontrolluese problematike
sektori i shëndetësisë nuk po mund të zhvillohet sa duhet.
Të gjitha sfidave po i përballohemi vetëm. Për realizimin e
marrëveshjeve dy palëshe me kontributin e znj.Ambasadore
dhe Këshilltarit të Tregtisë janë marrë disa hapa. Po presim
rezultatin e bisedimeve.”
Türkçe
Shqip
24
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Sağlık sigortasının olmayışı sektörü
olumsuz etkiliyor!
International Medicine Hospital Genel Müdürü Ali Hocaoğlu:
“Sağlık sigortasının olmayışı hastaların hizmetlere
erişebilirliğini engelliyor. Sağlık Bakanlığının az ve
yetersiz bütçesi sağlık sigortasının hayatta geçirilmesini
zorlaştırıyor. Sağlık Bakanlığının bütçesi sadece birinci
basamak hizmetlere yetecek düzeyde. ”
Nobel İlaç Genel Müdürü Yurdaer Nayır: “Sağlık sigortasının
olmayışı ilaç sektörünü olumsuz etkiliyor, büyük bir
dezavantaj. Pazarın içindeki hareketler belli olmuyor,
istikrarı bozuluyor. Kuralsız ve bir kısır döngü meydana
geliyor. Sağlık sigortasının olması istikrarı artırıyor ve
kurallar belli oluyor. Sağlık sigortası olmadığında ise
hem gelişme sağlayamıyoruz hem de firma olarak yatırım
yapamıyoruz.”
Bahçeci Hastanesi Genel Müdürü Emre Ak: “Sağlık
sigortasının olmayışı bizi de tabi ki etkiliyor. Hastaların
yaşama düzeyi ve sağlık sigortasının olmayışı sağlık
hizmetlerine ulaşımı etkiliyor. Ki bu hizmetler oldukça
maliyetli. En azından belli hizmetlerin karşılaması
gerekiyor. Örneğin Makedonya`da ilk yılda çocuk sahibi
olamayan çiftlere devlet kasasından karşılanmak üzere üç
kere IVF deneme hakki veriliyor. Böyle bir uygulamanın
amacı aile düzenin devam ettirmek, aile mutluluğunu
korumak ve pronatalist politikalarla nüfusu artırmak.”
International Health Center Müdürü Murat Durmaz: Sağlık
sigorta sisteminin olmayışı bizi de tabi ki etkiliyor. Sağlık
sigortası olursa bu sektör daha hızlı büyür ve çabuk bir
gelişme olur. Sağlık sigortası büyük bir konu ve bütün
dünya için büyük bir problem. Kosova’dan bunu beklemek
adaletsizlik olur. Sağlık sigortasının finanse edilebilmesi
için devletin gelir kaynaklarının düzenli bir şekilde
oturmuş olması gerekiyor. Bunun için verginin, kayıt
dışı ekonominin bütün problemlerinin çözülmüş olması
gerekiyor, onlar çözümlenmeden siz sağlık sigortasını
dayatmaya başlarsanız bu bir ‘ölü doğum olur’. Fazla
iddialı bir istek, ama olursa da iyi olur. Sağlık Bakanlığının
işi zor ve iyi niyetli olduğuna inanıyorum. Adımlar atılıyor
ama daha kararlı adımlar atılması gerekiyor.”
Türkçe
Shqip
Mungesa e sigurimit shëndetësor ka
ndikim negativ në sektor!
Drejtori i Përgjithshëm i spitalit International Medicine Hospital
z.Ali Hocaoğlu: “Mungesa e sigurimit shëndetesor po
pengon mundësine e pacientave në arritjen tek shërbimet
shëndetësore. Buxheti i vogël dhe jo i mjaftueshëm i
Ministrisë së Shëndetësisë vështirëson hyrjen në fuqi të
sigurimit shëndetësor. Buxheti i Ministrisë së Shëndetësisë
është i mjaftueshëm vetëm për shërbimin e kujdesit parësor.
”
Drejtori i Përgjithshem i Kompanisë Farmaceutike Novel İlaç në
Kosovë z.Yurdaer Nayır: “ Mungesa e sigurimit shëndetesor
po ndikon në mënyrë negative në sektorin e farmacisë, një
dezavantazh i madh. Lëvizjet në treg nuk janë të qarta dhe
ekziston një stabilitet i pakënaqur. Po formohet një cikël
vicioz dhe i parregullt. Kështu që në mungesë të sigurimit
shëndetësor jo vetëm që nuk po mundemi të zhvillohemi
si sektor por edhe nuk po mund ti realizojmë investimet e
duhura.”
Drejtori i Përgjithshëm i spitalit Bahçeci Hospital z.Emre Ak:
“Mungesa e sigurimit shëndetësor natyrisht që po prek
edhe spitalin Bahçeci. Standardi i jetesës së pacientëve dhe
mungesa e sigurimit shëndetësor po ndikon dhe pengon
qasjen në shërbimet shëndetësore. Ku këto shërbime janë
mjaft të kushtueshme. Të paktën disa shërbime specifike
apo të caktuara duhet të përmbushen financiarisht.
Kështu për shembull në Maqedoni, çifteve të cilët në vitin
e parë nuk mund të kenë fëmijë i mundësohet e drejta
të provojnë testin e IVF’it tri herë me pagesë nga arka e
shtetit. Qëllimi themelor i këtij aplikacioni është që të
vazhdojë rendin familjar, ta ruaj lumturinë familjare dhe
me politikë pronataliste ta rritë numrin e popullsisë.”
Drejtori i Qendrës International Health Center z.Murat Durmaz:
“Mungesa e sigurimit shëndetësor natyrisht po na prek edhe
neve. Po të ishte në fuqi sigurimi shëndetësor ky sektor do
të rritej shumë më shpejtë dhe do të zhvillohej shumë më
hovshëm. Sigurimi shëndetësor është një temë e madhe
dhe gjithëashtu një problem i madh për të gjithë botën.
Të presim këtë nga Kosova është e padrejtë. Në mënyrë që
sigurimi shëndetësor të financohet burimet e të ardhurave
të shtetit duhet të jenë të rregullta. Për këtë arsye tatimi,
të gjitha problemet joligjore dhe joformale të ekonomisë
duhet të jenë të zgjidhura, përndryshe në qofte se ju kërkoni
sigurimin shëndetor pa i zgjidhur këto probleme kjo do të
shkaktonte deri tek ‘Lindja e Një Fryti të Vdekur’. Është një
kërkesë shumë ambicioze, por në qoftë se realizohet do të
jetë e mikëpritshme. Puna e Ministrisë së Shëndetësisë është
e vështirë dhe besoj se kanë qëllime të mira. Disa hapa po
ndërrmirren por duhet të ndërmirren hapa më vendimtare.”
25
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Sektörün Handikapları
Pengesat në Sektor
Sağlık sektöründeki yabancı yatırımcının karşılaştığı temel
sıkıntılar:
-İthalat izin süreçlerinde yaşanan sıkıntılar
-Kaçak ilaç oranının yüksekliği,
-Ruhsatlama süreçlerindeki problemler
-Devlet ihalelerine Türk firmalarının alınmaması
-Çalışma izni süreçlerinin zorlu oluşu, (oturma izni ve/veya
vatandaşlık taleplerin kolay karşılanamaması)
-Gerek medikal gerekse idareci personel bakımından
kalifiyeli eleman sıkıntısı
-Sağlık Bakanlığının bütçe yetersizliği ve sağlık
sigortasının henüz yürürlüğe girmemiş olması nedeniyle
sağlık hizmetlerine ulaşma sorunları
-Sık mevzuat değişikliği ve mevzuat boşlukları nedeniyle
uygulamada keyfiyetin ortaya çıkması
-Bürokratik prosedürlerin uzunluğu ve eşit muamelenin
olmayışı
Vështirësitë kryesore me të cilat përballen investitorët e huaj në
sektorin e shëndetësisë:
-Vështirësitë në proceset e lejës së importit
-Shkalla e lartë e paligjshmërisë farmaceutike
-Probleme në procesin e licencimit
-Mospranimi i kompanive turke në tenderet qeveritare
-Vështirësitë në proceset e lejës së punësimit (leja e qëndrimit
dhe/apo vështirësitë mbi kërkesat e shtetësisë)
-Mungesa e personelit të kualifikuar si në aspektin mjekësor
ashtu edhe në atë ekzekutiv
-Për shkak të mungesës së buxhetit jo të mjaftueshëm të
Ministrisë së Shëndetësisë dhe ende jo të hyrjes në fuqi të
sigurimit shëndetësor probleme mbi qasjen në shërbimet
shëndetësore
-Për shkak të ndyshimeve të shpeshta në legjislacion dhe
boshllëqeve rregullatore shfaqja e arbitraritetit në praktikë
-Kohëzgjatja e procedurave burokratike dhe mungesa e
trajtimit të barabartë
Sağlık sektöründe faaliyet gösteren yabancı yatırımcının
çoğu ortak sorun olarak gördükleri birçok noktada
hemfikirler. En büyük sorunlardan biri, sağlık alanında
kullanılan ve satış amaçlı olmayan spesifik ürünler için
bile ithalat izinlerinin ciddi bir prosedürü gerektirmesi…
Kosova’da daha önce sağlanmayan bir hizmeti, son teknoloji
ile vermeye başlayan Türk sağlık yatırımcısı bu hizmetin
gerektirdiği bazı spesifik ilaç veya cihaz ithalatı için aylarca
bürokratik bir süreci takip etmek zorunda kalıyor. Diğer
taraftan ise piyasaya kaçak ilaç sokumu devam ediyor. Kendi
ürettikleri ilaçların bile kaçak girdiğine dikkat çeken firma
temsilcileri, denetim mekanizmalarının herkese eşit bir
şekilde uygulanmamaya devam etmesi halinde piyasanın
iyice deregülasyona uğrayacağından endişe duyuyor.
Ruhsatlama süreçlerinin uzunluğu ise piyasadaki boşluğun
devam etmesine yarıyor. Bu yüzden daha liberal politikalar
ile karşılıklı ruhsat tanımaları suretiyle ikili anlaşmaların
yapılması tavsiye ve teşvik ediliyor. Türk firmalarının devlet
ilaç ve medikal malzeme ihalelerine giremeyişi ise ayrı
bir sorunu teşkil ediyor. Sağlık alanında yatırım yapmış
ve hizmet vermeye başlamış olan merkezlerin karşılaştığı
sorunlardan biri de yabancı doktorlar için alınması gereken
çalışma izinleri ve lisansları konusunun uzunluğu. Spesifik
ameliyatlar ve uygulamalar amacıyla kısa süreliğine gelen
doktorlar için sağlık bakanlığından lisans alınmasına rağmen
çalışma bakanlığından çalışma izninin talep edilmesi,
çalışma izni belgeleri için ise kaldığı yerin kira kontratına
kadar birçok belgenin istenmesi süreci oldukça zorlaştırıyor.
Shumica e investitorëve të huaj në sektorin e shëndetësisë
pajtohen me problemet me të cilat ballafaqohen dhe janë
dakord në këto pika të përbashkëta. Një nga problemet më
të mëdha janë mbi procedurat serioze që kërkohen mbi lejen
e importit të produkteve specifike madje edhe që përdoren
vetëm për shërbime shëndetësore… Investitorët shëndetësor
turk të cilët janë duke ofruar shërbime jo të ofruara më parë
në Kosovë me teknologjinë e fundit janë të detyruar të presin
dhe të ndjekin me muaj proceset burokratike vetëm për një ilaç
specifik apo import të pajisjes që përdoret gjatë shërbimeve
shëndetësore. Në anën tjetër vazhdon hyrja ilegale e ilaçeve
në treg. Përfaqësuesit e firmave theksojnë se edhe ilaçet e
tyre që prodhojnë vazhdojnë të hyjnë në mënyrë ilegale dhe
shprehin shqetësimet e tyre se sektori do të çrregullohet
edhe më tepër nëse mekanizmat kontrolluese nuk vazhdojnë
monitorim të barabartë ndaj të gjitha kompanive. Kohëzgjatja
e procedurave të licencimit vetëm vazhdon të bëjë dobi mbi
formimin e boshllëqeve në sektor. Prandaj, pas njohjes reciproke
të licencës rekomandohet dhe inkurajohet marrëveshja dy
palëshe me politika liberale. Një qështje tjetër e vecantë është
mospranimi i firmave turke në tenderët qeveritarë me furnizim
të ilaçeve dhe pajisjeve mjekësore. Një nga problemet me të
cilat ballafaqohen qendrat të cilat kanë bërë investime dhe
japin shërbime në sektorin e shëndetësisë është qështja e lejës
së qëndrimit të mjekëve të huaj dhe kohëzgjatja e procedurave
të licencimit. Edhe pse merret leja e punësimit nga Ministria
e Shëndetësisë për mjekët e huaj të cilët vijnë për një kohë të
shkurtër për operacione dhe aplikime specifike marrja e lejës së
26
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Çünkü birkaç günlüğüne gelen doktorlar Kosova’da otelde
kalıp dönebiliyor. Bu anlamsız prosedürlerin kaldırılması
veya kolaylaştırılması önemli talepler arasında yer alıyor.
Kosova’nın koyduğu bazı sıkı denetim kurallarının sadece
yabancı yatırımcıya işletilmesi ise haksız rekabete yol açıyor.
Öne çıkan talepler arasında kuralların herkese eşit işletilmesi
yönünde.
Yurdaer Nayir (Nobel İlaç)
“
“Kosova hükümetinden beklentimiz daha sıkı kontrol mekanizmaları ile denetimlerin ve
cezai müeyyidelerin uygulanmasıdır.”
“Hükümetin izlediği politikalar daha liberal olursa yatırımcıya
kolaylık sağlayacaktır. Biz bulunduğumuz diğer ülkelerde
daha büyük yatırımlar yaptık fakat Kosova`da istediğimiz
yatırımı henüz gerçekleştiremedik. Kosova’nın koruyucu
kanunları veya teşvik edici yasaları yok maalesef. Bunlar
belli olmadan firmalar buraya yatırım yapmayı risk olarak
görüyor. Bu yönde bir vizyon görülürse yatırımlar da daha
büyük olur ve bu yatırımlar istihdam sağlar. İstihdamın da
Kosova’ya çok ciddi katkısı olur çünkü işsizlik oranı burada
çok yüksek.”
“Kosova pazarına girişte en büyük sıkıntımız devlet
tarafından Türk firmalarının ihalelere alınmaması ve
ruhsatlama süreçlerinin uzunluğu, kaçak probleminin
olması ve nedense bunun bir türlü inişe geçmemesi. Kaçak
ilaç sorunu hem Kosova ekonomisine hem de bize zarar
vermekte. Kaçak problemleri yüzünden bir yandan haksız
bir kazanç meydana gelirken diğer taraftan insan sağlığıyla
oynanmış olunuyor. Çünkü ilaçların nasıl ve ne şartlarda
geldiği bilinmiyor. Bizim ürünlerimizde de büyük bir kaçak
mevcuttu ve hala da var. Kosova hükümetinden beklentimiz
daha sıkı kontrol mekanizmaları ile denetimlerin ve cezai
müeyyidelerin uygulanmasıdır.”
qëndrimit nga Ministria e Punësimit dhe kërkimi i dokumenteve
të shumta të bashkangjitur edhe me kontratën e qirasë
vështirëson procesin, gjë e cila ndikon në qasjen e shërbimeve
shëndetësore në kohë të duhur. Sepse mjekët të cilët vijnë për
pak ditë vetëm për operacione specifike qëndrojnë në hotele
në Kosovë, kështu që nuk do të kenë ndonjë kontratë të qirasë.
Duke marrë parasysh të gjitha këto procedura të pakuptueshme
ndër kërkesat kryesore të investitoreve të huaj është heqja apo
lehtësimi i proceseve të tilla. Sepse vendosja dhe funksionimi
i disa mekanizmave të rrepta kontrolluese dhe mbikëqyrese
vetëm ndaj investitorëve të huaj shkakton konkurrencën e
pandershme. Në këtë drejtim investitorët e huaj presin dhe
kërkojnë që rregullat të funksionojnë në mënyrë të barabartë
dhe të drejtë për të gjitha kompanitë dhe shpresojnë që sa më
shpejtë institucionet e autorizuara të marrin masat e duhura.
Yurdaer Nayir (Nobel İlaç)
“
“Nga qeveria e Kosovës presim që
të aplikojë sankionet penale dhe
mekanizma më të rrepta kontrolluese apo monitoruese në këtë
drejtim.”
“Nëse qeveria ndjek politika më liberale kjo do të mundësojë
lehtësim tek investitori. Ne kemi realizuar investime shumë më
të mëdha në vendet e tjera të botës ku gjendemi, mirëpo në
Kosovë ende nuk kemi realizuar investimet e dëshiruara. Për fat
të keq Kosova nuk ka rregulla mbrojtëse apo ligje inkurajuese.
Këto rregulla dhe ligje pa u stabilizuar apo zgjidhur, investitorët
e huaj apo kompanitë e tyre investimin në Kosovë e shohin si
një risk. Nëse në këtë drejtim shihet një vizjon atëherë edhe
investimi do të jetë më i madh dhe ky investim do të rezultojë
në rritjen dhe sigurinë e punësimit. Përshkak të shkallës se lartë
të papunësisë ky punësim do ti sjell Kosovës kontribut në një
masë shumë të madhe.”
“Në fillim të hyrjes në tregun e Kosovës problemi më i madh
që ballafaqohemi është mospranimi i kompanive turke në
tenderët qeveritarë duke ju bashkangjitur proceset afatgjata të
licencimit, problemet e paligjshme dhe çka është më interesante
nuk shihet ndonjë zvogëlim në numrin e këtyre problemeve.
Problemi mbi furnizimin me ilaçe ilegale jo vetëm që dëmton
Kosovën por edhe kompanitë tona. Problemet jolegale në
njërën anë duke shkaktuar dhe rezultuar në padrejtësi në
fitim, gjithëashtu rrezikojnë shëndetin e njeriut për arsye të
mosdijes së kushteve dhe mënyrës së ardhjes dhe ruajtjes
së ilaçeve. Edhe në prodhimet tona ekziston një jolegalitet
dhe fatkeqësisht vazhdon të ekzistojë. Nga qeveria e Kosovës
presim që të aplikojë sankionet penale dhe mekanizma më të
rrepta kontrolluese apo monitoruese në këtë drejtim.”
27
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Emre Ak (Bahçeci Hospital)
“
“Kosova yöneticilerinden ülkeye
uygun ve sektörün önünü açıcı
yasalar çıkartmalarını bekliyoruz. Yasama süreçlerinde sektörle danışılmasını istiyoruz.”
“Bahçeci Sağlık Grubu, Kosova ile geçmişe dayalı ilişkileri
ve hem coğrafi hem de kültürel yakınlığı hesaba katarak,
sektörün gelişmeye açık olduğunu değerlendirerek 2010
yılında Kosova’ya yatırım kararı aldı. Bahçeci burada kadın
doğum, IVF ve infertilite, çocuk hastalıkları gibi konularla
ilgilendi. Kosova diasporasına da önemli bir oranda
hizmet veriyoruz. Biz en son teknolojiyi kullanarak kapalı
operasyonlar gerçekleştiriyoruz. Hastaneye gelmeden önce
iyi bir araştırma yapanlar bizim hastanemizi tercih ediyor.”
“Kosova yöneticilerinden ülkeye uygun ve sektörün önünü
açıcı yasalar çıkartmalarını bekliyoruz. Yasama süreçlerinde
sektörle danışılmasını istiyoruz. Sektörle danışma derken
usulen bir görüş alma değil yasal düzenleme üzerinde
çalışma yapılması gerekiyor diye düşünüyoruz.”
“Son zamanlarda karşılaşılan problemlerden biri Sağlık
Bakanlığının bir kararı ile IVF reklamı veremiyor olmamızdır.
IVF (tüp bebek) tanıtımı broşür dahil yapılamıyor. Bu
düzenlemeyi getiren yetkili kişilerin hangi mantıkla hareket
ettiklerini bilemiyoruz: Hizmeti verebiliyoruz, ama tanıtımını
yapamıyoruz. Onun yerine infertilite tedavisi kavramını
kullanıyoruz.”
Emre Ak (Bahçeci Hospital)
“
“Nga menaxherët e Kosovës presim
që të nxjerrin ligje të përshtatshme
për vendin dhe ligje të cilat hapin
rrugën e sektorit”
“Grupi i Shëndetësisë Bahçeci duke marrë parasysh
marrëdhenjët nga e kaluara me Kosovën dhe bazuar në
afërsinë gjeografike dhe kulturore, dhe duke vlerësuar se
sektori i shëndetësisë është i hapur për investim, në vitin 2010
morri vendimin që të investojë në Kosovë. Grupi Bahçeci është
interesuar mbi temat në obstetrikë-gjinekologji, IVF, infertilitet
dhe pediatri. Bahçeci gjithëashtu u ofron edhe në një shkallë të
konsiderueshme shërbime shëndetësore diasporës së Kosovës.
Ne duke përdorur teknologjinë më të re realizojmë operacione
të mbyllura. Para se të vijnë në spital pacientët të cilët në fillim
bëjnë një hulumtim të mirë preferojnë spitalin tonë.”
“Nga menaxherët e Kosovës presim që të nxjerrin ligje të
përshtatshme për vendin dhe ligje të cilat hapin rrugën e
sektorit. Gjithëashtu, gjatë procesit të legjislacionit dëshirojmë
që të konsultohet me sektorin. Duke theksuar konsultimin duam
të themi, jo marrja e një opinioni nga sektori, por mendojmë që
duhet të punohet më detajisht mbi legjislacionin rregullator.”
“Një prej problemeve që hasemi kohët e fundit është për
shkak të një vendimi të marrë nga Ministria e Shëndetësise, ku
theksohet se nuk mund të bëjme reklamimin e testit të IVFìt (In
Vitro Fertilization). Prezantimi i IVFìt nuk mund të realizohet
as me broshurë. Nuk kuptojmë se në çfarë mënyre kanë vepruar
këta persona të autorizuar të cilët kanë marrë këtë vendim:
Shërbimin mund ta ofrojmë por nuk mund të realizojme
prezantimin apo reklamimin e shërbimit të ofruar. Në vend të
IVFìt përdorim termin trajtimi i infertilitetit.”
Türkçe
Shqip
28
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
Ali Hocaoglu
(International Medicine Hospital)
“
“International Medicine Hospital
olarak Kosova’ya devletin ve özel
sektörün o ana kadar vermediği
bir hizmeti getirdik.”
“Sağlık Bakanlığının maalesef çok kısıtlı bir bütçesi var. Bu
durum direkt hizmetlere de yansıyor. Diğer bir problem
de hem idari hem de medikal hizmeti sunanlar anlamında
kalifiyeli personel eksiklidir. Mevzuat da hizmetin verilmesini
zorlaştırıcı özelliklere sahip… Örneğin kardiyolojide hastaya
takılacak stent yok bunu satın alacak bütçe de yok. Elinde hiç
malzeme yokken ihale süreci 2 yıl sürebiliyor.”
“International Medicine Hospital olarak Kosova’ya devletin
ve özel sektörün o ana kadar vermediği bir hizmeti getirdik.
Kalp cerrahisi olmayan bir ülkeye, hem hizmeti, hem bilgi
transferini hem de tecrübeyi aktardık.”
Murat Durmaz
(International Helath Center)
“
“Sağlık sigortasının finanse
edilebilmesi için devletin gelir
kaynaklarının düzenli bir şekilde
oturmuş olması gerekiyor.”
“Biz Kosova’ya geldiğimizden bu yana gözlemlerimize
dayanarak Kosova’nın geliştiğini söyleyebiliriz. Bu sürede
Tabi ki bizim merkezimiz International Helath Center da
gelişti. MR, Tomografi, Röntgen, ve Mamografimiz var
Radyolojiyi tamamladik. Simdi, Noroloji ve Beyin Cerrahisi
poliklinikleri yapıyoruz. Ayda bir Türkiye’den doktorlarımız
geliyor. Türkiye’de ameliyat olmak isteyen hastalara
danışmanlık hizmeti veriyoruz. Verdiğimiz yüksek kaliteli
hizmetle sadece Kosovalıların değil, Kosova’da görev yapan
(EULEX, UN, OSCE, Bondsteel, Alman KFOR’u) kurumların da
Ali Hocaoglu
(International Medicine Hospital)
“
“International Medicine Hospital
ka ofruar një shërbim shëndetësor
shtetit të Kosovës, gjë e cila mungonte më parë dhe nuk ofrohej jo
vetëm nga sektori publik por edhe
nga sektori privat...”
“Për fat të keq, Ministria e Shëndetësisë ka një buxhet shumë
të kufizuar. Kjo situatë drejtpërdrejtë ndikon edhe në shërbimet
shëndetësore. Një tjetër problem është mungesa e personelit
të kualifikuar në aspektin e shërbimeve mjekësore dhe
administrative. Legjislacioni ka karakteristika që vështirësojnë
ofrimin e shërbimeve... Për shembull, në Departamentin
e Kardiologjisë nuk ka stent për të vendosur tek pacienti,
gjithëashtu nuk ka edhe buxhet për tu furnizuar me këtë pajisje.
Edhe pse ekziston mungesë e pajisjeve mjekësore një proces i
tenderit mund të zgjas deri dy vjet.”
“Ne si International Medicine Hospital kemi ofruar një shërbim
shëndetësor shtetit të Kosovës, gjë e cila mungonte më parë dhe
nuk ofrohej jo vetëm nga sektori publik por edhe nga sektori
privat. Kemi transferuar shërbimin, njohurinë dhe përvojën në
një shtet ku nuk kishte Department të Kirurgjisë Kardiologjike.”
Murat Durmaz
(International Helath Center)
“
“Në mënyrë që sigurimi shëndetësor të financohet burimet e të ardhurave të shtetit duhet të jenë të
rregullta.”
“Në bazë të vëzhgimeve tona që nga dita që kemi ardhur në
Kosovë mund të themi se Kosova është zhvilluar. Natyrisht, në
këtë periudhë kohore edhe qendra jonë International Health
Center u zhvillua. Mbaruam Departamentin e Radiologjisë e
furnizuar me MR (Magnetic Resonance), Tomografi, Rentgen
dhe Mamografi. Tash jemi duke themeluar poliklinikat e
Neurologjisë dhe Neurokirurgjisë. Një herë në muaj na vijnë
mjekët nga Turqia. Pacientëve të cilët dëshirojnë të realizojnë
operacionet e tyre në Turqi u ofrojmë shërbime këshilluese.
International Health Center ofron shërbime të cilësisë së lartë jo
29
Devam Vazhdim
Reportaj Reportazhi
hizmetlerinin bu ülkede yapılmasını sağladık.”
“Bizi baltalayan, medikal cihazların ve medikal sarf
malzemelerin ithalati problemleri var. Yurtdışından bir
medikal sarf malzemesi için apayrı lisansınızın olması
lazım. Satış amaçlı olmayan, kendimizin kullanacağı ürünler
için dahi bizden özel bazı lisanslar istiyorlar. Dertlerimizi
anlatamıyoruz. Üreticilerden yetki belgesi istiyorlar. Çok
güzel ama bazı ürünler var ki örneğin distribütörü Türkiye’de
dahi olmayan bir cihaz (Böyle bir cihaz sadece bizde var ve
tüketim adeti çok düşük) için Kosova’nın boyutu çok küçük
olduğu için Amerika’daki üretici firmadan yetki belgesi
alamıyoruz ki… Bazı detaylar iyi niyetle çıkarılmış fakat iyi
düşünülmeden sektöre zarar veren bazı yönetmenlikler
var. Bizim gibi satış amaçlı olamayan kliniklere, kendi
tüketim ihtiyaçları için ithalatın kolaylaştırılması gerektiğini
düşünüyorum.”
“Türkiye ile Kosova arasında özellikle sağlık alanında
işbirliği giderek artıyor. Bakan düzeyinde karşılıklı heyet
ziyaretleri gerçekleşiyor. Kosova, Türkiye’den sağlık alanında
ciddi destekler de alıyor. İlişkiler bu kadar iyi iken ve Türk
sağlık sektörüne güven varken Kosova’da Türk hekimleri
için çalışma koşullarının ve kolaylaştırılması gerektiğini
düşünüyorum. Örneğin Arnavutluk’ta çalışan bir Türk hekimi
Türkiye’den bir apostil alıyor ve orada çalışabiliyor. Kosova
da ise çalışma iznin çıkması için 6 ay beklemeniz gerekiyor.
Üstelik sadece Sağlık Bakanlığından değil, daha sonra Çalışma
Bakanlığından da çok cidi prosedür ve dokümantasyon
süreçlerinden geçiyor. Kosova ile Türkiye sağlık alanında
bu kadar sıkı işbirliği içinde ise demek ki Kosova Türkiye’nin
sağlık sistemine güveniyor. Bu durumda Türk hekimlerine de
güvenmesi lazım. Bu kadar güvene dayalı bir ilişki varken de
çalışma koşullarının kolaylaştırılması gerekir.”
vetëm popullit të Kosovës por edhe mundësoi që institucionet
(EULEX, UN, OSCE, Bondsteel, KFOR’i Gjerman) me shërbim
në Kosovë të realizojnë shërbimet e tyre shëndetësore në këtë
shtet.”
“Një prej problemeve që ballafaqohemi dhe na shkakton
vështirësi të mëdha në këtë sektor është problemi gjatë procesit
të importit të pajisjeve dhe materialeve mjekësore. Duhet të keni
një licencë plotësisht të ndryshme për një material mjekësor
që vjen nga jashtë. Vetëm për një produkt të cilin e përdorim
gjatë shërbimeve mjekësore (jo për shitje) duhet të kemi një
licencë të veçantë. Nuk po mundemi ti shprehim problemet
tona. Kërkojnë dokument të autorizuar nga prodhuesit. Shumë
mirë, mirëpo për një produkt apo pajisje (pajisja përdoret
vetem tek qendra jonë dhe numri i konsumimit është shumë i
ulët) distributori i të cilit nuk eksiston as në Turqi e që Kosova
është një vend i vogël fare nuk ekziston, nuk kemi mundësinë
që të marrim dokumentin e autorizuar nga shteti i Amerikës
ku pajisja prodhohet... Disa ligje janë nxjerrë me qëllime të
mira mirëpo mendojmë se ekzistojnë disa rregulla të cilat po
dëmtojnë sektorin e shëndetësisë. Mendoj që për klinikat tona
të cilat japin vetëm shërbime shëndetësore importi i pajisjeve
dhe materialeve për nevojat konsumuese të klinikës duhet të
lehtësohet.”
“Bashkëpunimi në mes të Kosovës dhe Turqisë veçanërisht në
sektorin e shëndetësisë dita ditës është në rritje. Në nivel të
ministrive po realizohen dhe zhvillohen vizitat e delegacioneve
në mënyrë reciproke. Kosova është duke marrë përkrahje dhe
mbështetje jashtëzakonisht të madhe dhe të rendësishme
në sektorin e shëndetësisë nga Turqia. Duke marrë parasysh
marrëdhënjet e mira midis Kosovës dhe Turqisë dhe duke
pasur një besim të madh ndaj sektorin të shëndetësisë në
Turqi mendoj që kushtet e punësimit të mjekëve turk duhet të
lehtësohen. Për shembull, një mjek turk i cili punon në Shqipëri
duke marrë vetem një apostil nga Turqia mund të punoj atje.
Kurse në Kosovë vetëm për të marrë lejën e punësimit duhet të
prisni 6 muaj. Dhe jo vetëm nga Ministria e Shëndetësise por
edhe nga Ministria e Punësimit kalohet nga një proces mjaft i
gjatë, serioz ku kërkohet një procedurë e dokumentacioneteve
të shumta. Pasi që Kosova dhe Turqia kanë marrëdhenje të
mira në sektorin e shëndetësisë kjo domethënë se shteti i
Kosovës ka besim në sektorin e shëndetësisë së Turqisë. Në këtë
drejtim, duhet të ketë besim dhe tek mjekët turk. Dhe duke
pasur parasysh të gjitha këto marrëdhënje në bazë të besimit
të krijuar në mes të dy vendeve edhe kushtet e punësimit duhet
të lehtësohen.”
Türkçe
Shqip
30
Odadan Haberler… Lajme nga Oda…
Koso
v
a
rkiye Ticare
Tü
t
sı
da
O
Kosova Türkiye Ticaret Odası
Oda Tregtare Kosovaro Turke
Kosovo Turkey Chember of Commerce
20 bursa për nxënësit
e shkollave të mesme
KTTO Bursundan faydalanmak isteyen ögrenciler burs basvuru formunu
30 Eylül 2013
tarihine kadar teslim etmelidirler.
Nxënësit të cilët dëshirojnë të përfitojnë nga Bursat e OTKT, formularin e aplikimit
duhet ta dorëzojn deri me datën
30 Shtator 2013
Informatat lidhur me aplikimin dhe provimin mund
ti gjeni në faqën tonë të internetit www.kt-to.org
KTTO’dan 20 Öğrenciye Başarı Bursu
OTKT i Ofron 20 Nxënësve Bursë Suksesi
Kosova Türkiye Ticaret Odası (KTTO), Kosova liselerinde
eğitim gören 20 öğrenciye burs imkanı tanıyor. Kosova
çapında sınavla belirlenecek ilk 20 öğrenci için bir yıl
boyunca başarı bursu verilecek. 30 Eylül 2013’e kadar
başvurular yapılıp, 5 Ekimde düzenlenecek olan sınavla
başarılı 20 öğrenci tespit edilecek.
Ekonomik etkinliklerin yanı sıra sosyal sorumluluk projelerini
de önemseyen KTTO, daha önce de bir yıl boyunca 40
öğrenciye burs vermişti.
Oda Tregtare Kosovare Turke (OTKT) u mundëson bursë 20
nxënësve të shkollave të mesme në Kosovë. Sipas suksesit të
treguar në provim do të bëhet zgjedhja e 20 nxënësve të cilëve
do të ju jepet bursa e fituar për një vit shkollor. Aplikacioni për
bursë do të jetë i hapur deri me datën 30 shtator 2013 ku provimi
do të realizohet më 5 tetor 2013, në bazë të së cilës do të bëhet
përcaktimi i 20 nxënësve që do të fitojnë të drejtën për bursë.
Përveq aktiviteteve ekonomike, OTKT gjithëashtu i përkushton
kujdes të veqantë edhe projekteve sociale ku gjatë viteve të
kaluara u mundësoi bursë 40 nxënësve për një vit shkollor.
Türkçe
Shqip
31
Devam Vazhdim
Odadan Haberler… Lajme nga Oda…
KTTO’dan ödüllü Resim Yarışması
ua Vendin Tim
D
E
Apklikoni deri me datën
30.12.2013
Informatat në faqën tonë të internetit:
www.kt-to.org
Garë në
Vizatim
Kosova Türkiye Ticaret Odası (KTTO), Kosova liselerinde
eğitim gören 20 öğrenciye burs imkanı tanıyor. Kosova
çapında sınavla belirlenecek ilk 20 öğrenci için bir yıl
boyunca başarı bursu verilecek. 30 Eylül 2013’e kadar
başvurular yapılıp, 5 Ekimde düzenlenecek olan sınavla
başarılı 20 öğrenci tespit edilecek.
Ekonomik etkinliklerin yanı sıra sosyal sorumluluk projelerini
de önemseyen KTTO, daha önce de bir yıl boyunca 40
öğrenciye burs vermişti.
OTKT Organizon Garë për Vizatim me
Çmim Fitues
Oda Tregtare Kosovare Turke (OTKT) organizon garë për vizatim
me çmim fitues me temën ‘’E Dua Vendin Tim’’. Aplikuesit mund
të konkurojnë për garën për vizatim deri me datën 30 dhjetor
2013 (metoda dhe mënyra e vizatimit është e lirë). Zhgjedhja
e tri punimeve të para do të përcaktohet me datën janar 2014
nga juria e cila përfshin edhe një mësues të artit figurativ dhe
artistë të tjerë. 7 nxëësve të tjerë gjithëashtu do të ju jepet çmim
inkurajimi.
Ky aktivitet i organizuar për themelimin e përvjetorit të pestë të
OTKT ka për qëllim jo vetëm inkurajimin e nxënësve në art por
edhe për të theksuar dashurinë ndaj atdheut…
Üyeler iftar yemeğinde buluştu
Anëtarët u Takuan në Iftar’in e Organizuar
nga OTKT
Kosova Türkiye Ticaret Odasının, üyelerine yönelik
geleneksel iftar yemeği Country House Restoranında
düzenlendi. Atlantik Group’un ev sahipliğinde düzenlenen
iftar yemeğinde KTTO üyelerinin yanı sıra T.C. Priştine
Büyükelçiliği ve TİKA temsilcileri katıldı.
Oda Tregtare Kosovare Turke organizoi iftar tradicional për
anëtarët e OTKT’së në restorantin Country House. Në iftarin
e organizuar nga Grupi Atlantik përveq anëtarëve nga OTKT,
gjithëashtu morën pjesë edhe përfaqësuas nga Ambasada
Turke në Prishtinë dhe nga TİKA.
32
Sirketlerden Haberler Lajme nga Kompanitë
Spitali Special Bahçeci’de Yeni
Estetik-Plastik ve Rekonstrüktif
Cerrahi Bölümü ve
Medikal Estetik ve Güzellik Merkezi
Hizmete girdi
Në Spitalin Bahçeci Hyri në Fuqi
Departamenti Estetik-Plastik dhe
Rekonstruktiv Kirurgjik së Bashku
me Qendrën e Bukurisë dhe Estetikës
Mjekësore
Yedi ülkede Dokuz Lokasyonda Sağlık Merkezleri bulunan
Bahçeci Sağlık Grubu’nun en büyük Hastanesi olan Kosova
Bahçeci Hastanesi; 2010 yılından bu yana 8 Hekim ve
45 Personeli ile İnfertilite, Kadın Hastalıkları, Doğum,
Neonatoloji(Yeni Doğan, Yoğun Bakım) ve Çocuk Hastalıkları
alanlarında ulusal ve uluslararası hastalarına başarıyla
hizmet vermeye devam etmektedir.
Spitali Bahçeci në Kosovë është spitali më i madh në mes të
Grupit Shëndetësor Bahçeci e cila ka Qendra Shëndetësore në
Shtatë Shtete duke përfshirë gjithësej Nëntë Lokacione. Që nga
viti 2010 Spitali Bahçeci në mënyrë të suksesshme vazhdon të
ofrojë shërbime pacientëve kombëtar dhe ndërkombëtar në
këto fusha si Infertilitet (Sterilitet), Gjinekologji-Obstetrikë,
Neonatologji (Të Porsalindurit, Kujdesi Intensiv) dhe Pediatri.
Grupi Shëndetësor i Spitalit Bahçeci duke vazhduar investimet e
saja në Kosovë edhe në vitin 2014 synon të përmirësojë dhe rrisë
cilësinë e kujdesit shëndetësor duke rritur edhe llojshmërinë e
shërbimeve mjeksore.
Bahçeci Hastanesi Sağlık Grubu; Kosova’daki yatırımlarını
2014’te de devam ettirerek, Kosova’daki sağlık hizmetlerinin
kalite ve hizmet çeşitliliğini arttırmayı hedeflemektedir.
Yeni Hizmete giren Estetik-Plastik
ve Rekonstrüktif
Cerrahi Bölümü’nde; Türkiye’den Op.Dr. Serhat Totan ve
Fransa’da çalışmalarını sürdüren Op.Dr. Cem Zeybek görev
yapmaktadır. Ulusal ve uluslararası birçok bilimsel yayını
bulunan deneyimli hekimler hastanemizde, vücudun farklı
bölgelerinde doğuştan, yaşam şeklinden veya yaralanmalar
sonrasında oluşan istenmeyen durumlar için; başta Saç
Ekimi, Yüz, Göz çevresi, Burun, Dudak, Meme, Karın Bölgesi,
Liposuction, Yağ enjeksiyonu, Yanmış cilt tamiri, Malign
melanom ve deri tümörleri, Botox ile Migren Tedavisi olmak
üzere tüm şekil ve fonksiyon bozukluklarının teşhis ve
tevasinde hastalarına hizmet vermektedir.
Medikal Estetik ve Güzellik Merkezi’nde ise; en yeni
teknolojilerin kullanıldığı; Lumenis Lazer Epilasyon, Alma
V-Shape Bölgesel Zayıflama Cihazı, Botox, PRP, Mezolifting,
Në departamentin e ri Estetik-Plastik dhe Rekonstruktiv Kirurgjik
janë duke punuar Kirurgu nga Turqia Serhat Totan dhe Kirurgu
Cem Zeybek i cili është duke i ndjekur punimet e tija në Fransë.
Në spitalin Bahçeci mjekët me përvojën e tyre profesionale dhe
me punimet shkencore në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar u
shërbejnë pacientëve të tyre për diagnostifikimin dhe trajtimin
e shumë rasteve të padëshirushme (të gjitha çrregullimeve
formale dhe funksionale) në pjesët e ndryshme të trupit të
shkaktuara nga lindja, nga forma e jetesës apo nga plagosjet,
ku këtu përfshihen transplantimi i flokëve, fytyra, zona e syve,
hunda, buzët, gjiri, zona e abdomenit (barkut), liposuction,
injeksioni i yndyrës, riparimi i lëkurës së djegur, melanoma
malinje dhe tumorëve të lëkurës, botox dhe trajtimi i migrenës.
Ndërsa në Qendrën e Bukurisë dhe Estetikës Mjekësore
pacientët shërbehen me aplikime të shumta të bukurisë pa
33
Devam Vazhdim
Terleme Tedavisi, Derma Roller, Cilt bakımı, Cilt Yenileme,
Kırışıklık Tedavisi, Selülit Tedavisi, Leke Tedavisi, Kimyasal
Peeling
ve daha birçok ağrısız ameliyatsız güzellik
uygulamaları hastalarımızın hizmetine sunulmuştur.
Hastalarımız ücretsiz bilgi ve randevu almak için; 0 38 582
222 / 0 45 72 73 74 nolu telefonlarımızdan ulaşabilir veya
sorularını www.spitalibahceci.com internet adresimizden
veya [email protected] e-posta adresimize
doğrudan iletebilirler.
intervenim kirurgjik dhe pa dhimbje duke përdorur teknologjinë
më të re. Kjo qendër përfshin këto shërbime: Lumenis Lazer
Epilasyon, instrumenti Alma V-Shape për Humbje të Peshës
Regjionale, Botox, PRP, Mezolifting, Trajtimi i Djerësitjes, Derma
Roller, Tretmani për Lëkurë, Përtëritja e Lëkurës, Trajtimi i
Celulitit, Trajtimi i Njollave, Peeling Kimik dhe shumë të tjera.
Pacientët mund të kontaktojnë dhe të marrin informacion
falas nga numri i telefonit: 038 582 222 / 045 727 374 ose në
qoftë se kanë ndonje pyetje mund të kontaktojnë në email
adresën [email protected] apo në web faqen
www.spitalibahceci.com.
Türkçe
TEB Bankası Tarım Sektörünün Gelişimi
için AZHB ile Anlaşma İmzaladı
TEB bankası ve Tarım Kalkınma Ajansı arasında Kosova’da
çiftçiler ve tarım projelerinin finansman koşullarınınm
iyileştirilmesi amacıyla bir anlaşma imzalandı. Yapılan
anlaşmanın ana amacı Kosova’da tarım sektürünün
gelişimi. Tarım sektorünun ülkenin ekonomisinin hızla
ilerlemesi ve gelişmesi açısından en önemli sektörlerden
biri olması, geride bıraktığımız yıllara göre daha fazla
verimlilik, üretkenlik sağlaması gerekmektedir. Ayrıca, tarım
projelerinin finansman koşullarının ve biçimlerin eksikliği
bugüne kadar ki zamanda tarım sektörünün ülkenin
ihtiyaçlarını yeteri kadar sağlamaması açısından en önemli
etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir.
Medyaya yapılan konferans organizasyonunda, TEB
bankasının Genel Müdür Yardımcısı sayın Arton Celina
tarımın ülkenin ekonomisinin kalkınması içim önemini
vurgularken ilaveten TEB bankasının tarım sektörünü sürekli
olarak destekleyeceğini ve en önemli önceliklerden biri
olacağını ifade etmişti.
TEB bankası Genel Müdürü sayın Orkun Mungan AZHB ile
imzalanan anlaşmanın tarım sektörüne daha fazla destek
sağlayacağını işaret ederek öneminden bahsetti. Tarım
sektörüne sunduğumuz ürün ve hizmet taahhüt’ünden
ve oluşacak rekabetten dolayı en fazla müşterilerimiz
faydalanacağını açıklayan sayın Mungan, tarım alanına
sadece klasik ürünler değil uluslararası uzmanlıklarını
kullanarak tarım piyasasına yeni ürün ve hizmet
sunacaklarını ifade etti. Böylece, TEB bankası ve AZHB ile
imzalanan anlaşmanın çiftçiler ve tarım projeleri üzerine
bilgi paylaşımına neden olarak Kosova ülkesinin tarım
alanını ilerleteceğini ve geliştireceğini vurguladı.
Shqip
Banka TEB nënshkruan memorandum
mirëkuptimi me AZHB-në
për avancimin e sektorit të bujqësisë
Me datën 2 shtator 2013 në mes të Bankës TEB dhe Agjencisë
për Zhvillimin e Bujqësisë u nënshkrua një memorandum
mirëkuptimi mbi përmirësimin e kushteve të financimit për
fermerët dhe projektet bujqësore në Kosovë. Objektivi kryesor
i marrëveshjes është që të ndihmojë zhvillimin e sektorit të
Bujqësisë së Kosovës. Bujqësia e cila konsiderohet si sektori
më i rëndësishem për zhvillimin e ekonomisë së hovshme të
Kosovës duhet që të sigurojë sa më shumë produktivitet –
prodhimtari se sa vitete të lëna pas. Gjithëashtu, mungesa e
formave të financimit për projektet bujqësore konsiderohet si
një ndër faktorët kryesor pse sektori i bujqësisë ende nuk është
në gjendje të plotësojë në tërësi nevojat e vendit.
Në konferencën e organizuar për media, Arton Celina, Zëvendës
Drejtor Menaxhues i Bankës TEB, ka spjeguar rolin vendimtar
që ka bujqësia në zhvillimin ekonomik të vendit dhe se Banka
TEB do të përkrahë këtë sektor vazhdimisht duke e konsideruar
si një nga prioritetet e kësaj banke.
Në konferencë, Drejtori Menaxhues i Bankës TEB zotëri Orkun
Mungan theksoi rëndësinë e këtij memoradumi të mirëkuptimit
me AZHB-në i cili pritet të sigurojë mbështetje të mëtejshme për
sektorin e bujqësisë dhe se me angazhimin e tyre duke ofruar
produkte dhe shërbime inovative duke përdorur ekspertizën
internacionale më së shumti do të përfitojnë klientet pasi që
do të krijohet një konkurrencë bankare në ofrimin e këtyre
shërbimeve. Prandaj, nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje do të
na mundësojë që të shkëmbejmë informata më shumë mbi
fermerët dhe projektet e mundshme bujqësore për të avancuar
këtë sektor strategjik për zhvillimin e Kosovës ka theksuar z.
Mungan.
34
Devam Vazhdim
Devolli Group muhtaç ailelere ev
bağışı yaptı
Devolli Group dhuron shtëpi për
familjet në nevojë
6 Ağustos 2013 tarihinde Ramazan Bayramı arifesinde
Devolli Group muhtaç ailelere özel olarak inşa edilmiş dört
evlerin anahtarları verilen aileleri ziyaret etti.
Devolli Group şirketinin sahibi sayın Blerim Devolli kendileri
ve toplumun için muhtaç ailelere yardım etmek ve hayat
standartlarını yükseltmek amacıyla yapılan bağışların çok
önemli olduğunu ve bunun bir sorumluk projesi olduğunu
dile getirdi. Bu gibi bağışların ne ilk ne de son olduğunu
vurgulayarak gelecek somut planları arasında ihtiyacı olan
diğer ailelere de yardıma devam edeceklerini ifade etti.
Bugün Devolli Group çalıştırdığı kaliteli kadrosuyla
müşterilerine en iyi hizmeti sağlamak amacıyla çalışmalarını
devam etmektedir. Ayrıca, 2000’e yakın süt çiftlikleri ile
işbirliği sayesinde Kosova toplumunda en temel katkı
sağlayan kurumlar arasında.
Devolli Group yüksel kalitede sağladığı ürünler ile Kosova
genelinde güvenirliğini ve itibarını kurmuş ve korumaya
devam etmektedir. Diğer taraftan, kurumun gerçekleştirdiği
insani hareketler faaliyetleri ile de Devolli Group topluma
sadece yeni iş yerleri getirmekte değil aynı zamanda en fazla
ihtihaç duyan ailelere yardım elini uzatarak topluma olan
yüksek taahhütünü de kanıtlamıştır.
Me datën 6 Gusht 2013, në prag të festës së Fitër Bajramit,
Devolli Group ka gëzuar familjet në nevojë duke u dhuruar
çelësat e 4 shtëpive të reja të ndërtuara enkas për ta.
Pronari i kompanisë ‘’Devolli Group’’ zotëri Blerim Devolli ka
theksuar se ndihma ndaj familjeve në nevojë me qëllim të
përmirësimit dhe rritjes së standarteve të jetesës së tyre është
shumë e rëndësishme jo vetem për kompaninë e tyre por edhe
për për shoqërinë në përgjithësi. Gjitheashtu, z.Devolli bëri të
ditur se ndihmat e tilla të ofruara nga Devolli Group nuk janë
të parat dhe të fundit dhe se në planet e tyre të ardhshme do
të ketë projekte të tilla bamirëse për ndihmën e familjeve në
nevojë në mbarë Kosovën.
Sot, Devolli Group punëson një ekip të kualifikuar ku të gjithë
punëtoret janë të fokusuar në përmbushjen e nevojave të
konsumatorëve. Gjithashtu, Devolli Group bashkëpunon me
2000 ferma të qumështit, duke qenë baza e kontributit që kjo
korporatë i jep shoqërisë kosovare.
Devolli Group tashmë ka krijuar reputacion dhe besueshmëri
për ofrimin e produkteve të cilësisë së lartë në mbarë
Kosovën, ndërsa me këtë akt humanitar, dëshmohet edhe
njëherë përkushtimi i lartë i kësaj korporate për t’i kontribuar
komunitetit jo vetëm duke gjeneruar vende të reja pune gjatë
gjithë kohës, por edhe duke i ndihmuar ata që kanë më së
shumti nevojë.
Türkçe
Shqip
35
Devam Vazhdim
QKUK ve IMH ile İşbirliği Anlaşması
İmzaladı
QKUK nënshkruan marrëveshje
bashkëpunimi me IMH
Kosova’nın Üniversite Klinik Merkezinde, QKUK ve
International Medicine Hospital arasında işbirliği anlaşması
imzalandı. Bu anlaşma daha önce Kosova Sağlık Bakanlığı ve
IMH ile imzalanan anlaşmaya dayanmaktadır.
Anlaşma sürekli mesleki gelişim ve uzmanlık programlarının
uygulanmasını, tıp eğitimini ve araştırma projelerini dahil
ederek sağlık ve hemşirelik hizmetlerinin gelişmesini ve
güçlendirilmesini amaçlıyor.
QKUK adına anlaşmayı sayın Nijazi Gashi, International
Medicie Hospital adına ise sayın Ali Hocaoğlu imzaladı.
Në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, është nënshkruar
marrëveshja e bashkëpunimit ndërmjet QKUK–së dhe
International Medicine Hospital. Kjo marrëveshje ka për
bazë, marrëveshjen e lidhur më herët ndërmjet Ministrisë së
Shëndetësisë së Kosovës me IMH.
Marrëveshja ka për qëllim avansimin e shërbimeve shëndetësore
dhe infermiore duke përfshirë zhvillimin e vazhdueshëm
profesional dhe zbatimin e programeve të subspecializimit,
edukimin mjekësor dhe projektet hulumtuese.
Në emër të QKUK-së, marrëveshjen e nënshkroi zotëri Nijazi
Gashi, kurse në emër të Internacional Medicine Hospital zotëri
Ali Hocaoglu.
36
Sirket Tanitim Promovimi i Kompanisë
FİRMA HAKKINDA
FİRMA KONAK
Yönetim kurulu başkanımız sayın Şenol Ata’nın Kosova’ya
2008 yılında yaptığı ziyareti sonucunda Kosova da Türkiye
de olduğu gibi bir site mantığının olmadığını gördük.
Böylece Kosova’da bir ilki gerçekleştirme kararı aldık. Bu
araştırmaların ve Kosova ya evvelden gelen kardeşlik
bağlarımızı da katarak Priştina Stars projesini başlatık.
Prishtina Stars projesi Prishtina’nın şehir merkezinin hemen
yanıbaşında yeni bir cazibe merkezi olmaya aday kalabria
bölgesinde uygulanmaktadır.
8500 metre kare alan üzerinde %70 yeşil alana sahip 1+1
den 3+1 dubleks dairelere kadar farklı bütçelere uygun
daire tipleri, özel güvenliği, kapalı otoparkları, yürüyüş
parkuru ve kamelyaları, bahçe düzenlemesi, kapalı devre
kamera sistemi, site koruma duvarları, saunası, kapalı yüzme
havuzu, fitnesİ, kafeterya, kreş ve oyun parkı ile sadece bir
konut projesi olmaktan çok öte ihtiyacınız olan tüm konforu
bulacağınız Prishtina Stars, birbirinden farklı boyuttaki
yaşam alanlarıyla günlük yaşamınıza konfor getiriyor.
Modern tasarımı ile hayatınıza değer katacak yaşam alanları
Prishtina Stars’da...
KONAK Construction është themeluar në vitin 2008 me
iniciativën e kryetarit të Bodit z.Şenol Ata, ku gjatë vizitës së tij
në Kosovë vëzhgoi se nuk kishte ndonjë vend të llojit të tillë si në
Turqi. Kështu që vendosën të realizojnë një punë të rëndësishme
për herë të parë në Kosovë duke filluar projektin Prishtina
Stars, e cila është duke u realizuar në qendrën e Prishtinës,
një vend kandidat për tu bërë qendër atraktive dhe tërheqëse.
SEKTÖRÜ VE MİSYONU
Konak SH.P.K olarak misyonumuz: Bireylerin yaşamlarına
değer katan kalite, dürüstlük, prestij gibi temel niteliklerinden
taviz vermeden modern hayatını tüm gereklerini uygun
marka değeri yüksek yapılar inşaat etmektir.
İRTİBATI:
Adress: Shefqet Shkupi cadd. no 47 / 48 - Kalabria
Tel.: +381 (0)38 526 647,381 (0)38 526 660,
+381 (0)38 526 639
Fax: +381 (0)38 526 676
E mail: [email protected]
Web site: www.prishtinastars.com
Prishtina Stars është një projekt i cili është fazën e fundit të
ndërtimit në Lagjen Kalabrija. Projekti është i shtrirë në një
hapësirë prej8500 m², ku 70 % e sipërfaqes janë të dedikuara
për zonë të gjelbëruar. Me parking të mbyllur, sigurim të
veçantë, hapësira të dedikuara për ecje, hapësira të rregulluara
gjelbëruese, sistem të kamerave, mure mbrojtëse, saunë, pishinë
të mbyllur, fitness, kafeteri, qerdhe dhe parkun e lojerave për
fëmijë. Prishtinë Stars tashmë i ka hapur dyert për 205 familje.
SEKTORI DHE MISIONI
Misioni i Konak SH.P.K është: Në përputhje me kërkesat e jetës
moderne të ndërtojë ndërtesa me vlerë të lartë të markës pa
kompromentuar karakteristikat themelore që shtojnë vlerë në
jetën individuale si cilësia, integriteti dhe prestigji.
KONTAKTI:
Adresa: Rr. Shefqet Shkupi no 47 / 48 Lagja Kalabria
Tel.: +381 (0)38 526 647,381 (0)38 526 660,+381 (0)38 526 639
Fax: +381 (0)38 526 676
E mail: [email protected]
Web site: www.prishtinastars.com
37
ÜYELERİMİZ
Kosova Türkiye Ticaret Odası iki ülke arası ekonomik bağları geliştirmek için
üyelerinden de güç alarak çalışmalarına devam ediyor…
KTTO ÜYELİK KATEGORİLERİ
·
·
·
·
·
Kurucu Üyelik Kategorisi
Asil Üyelik Kategorisi
KOBİ Üyelik Kategorisi
Mesleksel Üyelik Kategorisi
Bireysel Üyelik Kategorisi
ANËTARËT
Oda Tregtare Kosovaro Turke për të zhvilluar marrëdhënjet ekonomike në mes të Kosovës
dhe Turqisë dhe duke marrë fuqinë dhe mbështetjen nga anëtarët e Odës vazhdon punën
e saj në këtë drejtim…
KATEGORITË E ANËTARËSIMIT NË OTKT
·
·
·
·
·
Kategoria e Anëtarësisë Themeluese
Kategoria e Anëtarësisë Permanente
Kategoria e Anëtarësisë NVM’ve
Kategoria Anëtarësisë Profesionale
Kategoria e Anëtarësisë Individuale
Türkçe
Shqip
ÜYELERİMİZ/ ANËTARËT
ATLANTIK
g r o u p
BNP PARIBAS JOINT VENTURE
engineering decor
CONSTRUCTION
NDËRRMARRJA TREGTARE SHËRBYESE
Specialized Customs And Legal Representatives
Shoqëria e Avokatëve - Law Firm
PRISHTINË KOSOVË
Uge
Group VISION
www.kt-to.org
39
ODA BÜLTENI
BULETINI I ODËS
Eylül – Ekim / Shtator – Tetor 2013
Sayı / Numri 3

oda bülteni buletini i odës

Transkript

Benzer belgeler

ve Kosova Adli Bilimler Ajansının katkıla

- Kosova Türkiye Ticaret Odası (KTTO)

- Kosova Türkiye Ticaret Odası (KTTO)

pasqyra Shqiptare

dítě desiny

AYYILDIZIN İZİNDE / KOSOVA`NIN Devamı

dosyayı indir - Hafıza Merkezi

Cocugunuz nasıl ogreniyor.indd

İndir

Kosova`da Çağdaş Türk Çocuk Edebiyatı

Özel röportajın devamı..

Udek Bildiri Kitabı