natıonal srtategıes for seısmıc - AJIT-e

Transkript

AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology
2015 Summer/Yaz – Cilt/Vol: 6 ‐ Sayı/Num: 20
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
http://www.ajit‐e.org/?menu=pages&p=details_of_article&id=170
Hiper Metin ve Değişen Okuyucu Rolleri
NANCY G. PATTERSON, Gustavus Adolphus College, ABD.
Çeviri: ŞEVKI IŞIKLI, GAMZE AKSEL, Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi, İstanbul-Türkiye,
[email protected]
ÖZ
Dört yıl önce, sekizinci sınıf dil sanatları dersime Web teknolojisini dâhil etmeye karar
verdiğim zaman (EJ, Eylül, 1999), öğrencilerimin elektronik metinden anlam inşa etmek için
yeni okuma stratejileri geliştirdiklerinden şüphelendim. Ayrıca, okuyucu olarak rollerinin ince,
fakat önemli değişimler geçirdiğinden kuşkulandım. Bu değişiklikler doğrudan elektronik
metinler ve hiper metnin yapısıyla bağlantılıydı. Öğrencilerim hipermetinleri anlamaya
başladıkları zaman, başlangıçta onlara sunulan seçenekler karşısında ne yapacakları
konusunda akılları karışmış gibiydi, fakat onların zihin karışıklığı kendilerini istedikleri bilgiye
götürecek olan arattıkları linkler ve önemli kavramlar için metinden bölüm okuyabilecekleri
yer, daha haraketli bir okuma yöntemi için derhal düşünmeme yol açtı. Hiper metin, özellikle
bilgilendirici hiper metin daha önce okunmuş olanlardan farklı bir çizgide yer alması sebebiyle
çok daha etkilidir. Hiper metin, internet üzerinde sık karşılaştığımız elektronik bağlantılı
metindir. Bağlantılı bir kelime veya resme tıkladığımızda, internet üzerindeki bir başka yere
ulaşmamız mümkündür. Bu okuma şekli, okura yeni bir ekran ve genelde tümüyle yeni bir
konu sunan bu tıklama edimi, okuru farklı bir yolla anlam inşa etme yaklaşımına davet eder.
İngilizce öğretmenleri olarak bizler, öğrencilere, basılı metinle yaptıkları kadar hiper metinle
işlem yapmaları ve bu metin biçiminden inşa ettikleri anlam üzerine derince düşünmeleri için
yardım etmek zorundayız. Hiper metinleri okumanın öğrenciler için farklı bir deneyim
olduğunu itiraf etmek zorundayız. Hiper metinleri farklı okuyabilme istemi biz İngilizce
öğretmenleri için garip bir durum olmamalıdır. Menü ve billboardları farklı okuyoruz. Dergi
ve romanları farklı okuyoruz. Ders kitapları ve bilgisayar kullanım kılavuzlarını farklı
okuyoruz. Bunlardaki farklılıkları ve içerdikleri şeyleri öğrencilerimizle tartışmakta zorluk
çekmiyoruz. Öyleyse öğrencilere hiper metinleri okuma, anlama ve yazma biçimleri için
seçenekler sunmak mantıklı görünmektedir.
Bu metin, Engilish Journal’ın November 2000, ss.74-80’de yayınlananan “Hyper Text and Changing Role of
Readers” adlı makalenin çevirisidir.
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
Elektronik Metinler Niçin Farklıdır?
Geleneksel Metin ve Hiper Metin Arasındaki Farkların Öğrencilere Yansıtılmasına Yardımcı Stratejiler
 Çekçekçi Avı: Belirli bir çalışma alanı ile ilgilenen bir dizi internet sitesi bulun ve öğrencilere bilgi
araştırması yapmalarını söyleyin. Öğrencilere cevaplarını bulmaları gereken bir soru dizisi hazırlayın.
Bu etkinlik öğrencilerin çalışma bütünlüğü oluşturmasına yardım edecek ve onlara elektronik
metinlerle işlem yapma fırsatı verecektir. Buradaki anahtar nokta bu işlemi klasik bir soru-cevap
etkinliğine dönüştürmemek. Sorularınızın öğrencilere bildiklerini hatırlamaktan ziyade, onları
düşünmeye ittiğinden emin olun. Sorularınız açık uçlu olmalı, öğrencilerden bir fikir oluşturmalarını
veya bir sonuca varmalarını istemeli. Filamentality adlı internet sitesi böyle bir etkinlik
hazırlamanızda size yardımcı olabilir. Bu konuda daha fazla bilgi almak için
http://www.kn.pacbell.com/wired/fil/#intro sitesini ziyaret edin.
 Okuma Yükümlülükleri: Öğrencilerden geleneksel metinleri okumak ile hiper metinleri okumak
arasındaki fark üzerine düşünmelerini isteyin. Örneğin, okumaları için onlara bir makale verin ve
daha sonra bir internet sitesinden de bilgi almalarını söyleyin. İkisini de okumayı bitirdiklerinde,
onlardan nasıl okuduklarını yansıtan bir yazı yazmalarını isteyin. İsterseniz onlara açık bir şekilde, iki
okuma metnindeki bilgilere bakarken izledikleri yollar arasında, eğer varsa, ne gibi farklar buldukları
sorabilirsiniz. Hangisinde bilgi bulmanın daha kolay olduğunu sorabilirsiniz. Bu arada eğer öğrenciler
geleneksel metinleri daha kolay bulurlarsa şaşırmayın. Bu onların okulda okumaya alıştıkları metin
türüdür. Öğrencilere deneyimleri hakkında konuşmaları için zaman vermek önemlidir. Bu da genelde
öğrenciler küçük bir grup halinde konuştuktan sonra bütün gruplarla tartışma düzenlediklerinde
mümkün olmaktadır.
 Hiper Metin Yazma: Öğrencilerin hiper metinlerle müzakere etmeyi öğrenmeleri için hiçbir şey hiper
metin yazma etkinliğinden daha iyi olmaz. Bu etkinlikte öğrencilerin ilgisini çekmenin kolay bir yolu,
onlara açıklamaları için kısa bir şiir vermektir. Bunu, her birine farklı kısa bir şiir verdiğiniz küçük
gruplarda yapabilirsiniz. Ya da bunu tek bir şiir kullanarak ve onu bölümlere ayırıp her bölümünü ya
da belli bir görüntüsünü küçük bir gruba vererek yapabilirsiniz. Öğrenciler basit bir Web editörü
hatta basit bir sözcük işlemci programı kullanarak kendi ağlarını oluşturabilirler. Burada onlar için
amaç bir bütünün parçalarını oluşturmak ve bunu yaparken de parçanın hiper metinselliği hakkında
bir fikir sahibi olmalarını sağlamaktır.
 Çevrimiçi Sohbetler: Öğrenciler ve edebiyala ilgili çevrimiçi konuşma yapılan birçok alan vardır. NCTE
tam da bu amaç için tasarlanmış Konuşma Bölgelerine ev sahipliği yapmaktadır. Öğrenciler burada
belirli edebi eserler hakkında e-posta adreslerini kullanarak bilgi alışverişinde bulunuyorlar. E-posta,
teknik olarak bir hiper metin olmasa da, özellikle geleneksel metin düzeninden eksik olduğu
düşünüldüğünde öğrencilerin birçok metin özelliğiyle iç içe olmasını sağlamaktadır. Okulların yerel
iletişim ağlarında kurulan sohbet odaları öğrencilerin belirli bir sınıftakilerle iletişim halinde olmasını
sağlamaktadır. Ekrandaki metnin aşağıya doğru serbest akışı, öğrencilerin sadece katılmasını değil,
aynı zamanda geleneksel yazılı metnin dışındaki metinler hakkında fikir sahibi olmasını da sağlar.
George Landow ve Richard Lanham gibi bazı teorisyenler, ekranda görünen basit bir
imgenin (ve hiper metinlerin)
elektronik okuma deneyiminin, imgenin metin içine
yerleştirilmiş fiziksel anlamı göstermesinden dolayı değiştirdiğine inanmaktadırlar. Bu
durum okuyucuda her zaman güncel olan görsel bir hatırlatıcı oluşturur. Lanham da metnin
bir hard disk, sunucu veya disket üzerinde bulunmasından ötürü okurların buna farklı
yaklaştığına inanır. Elektronik metnin, artık kitabın kapakları arasına sıkışmadığı bir
66
Ş. IŞIKLI, G. AKSEL
gerçektir. Okuyucu onu bir ekrana gelmesini sağladığında mevut hâle geldiği, okuru metne
yakınlaşmaya davet ettiği, onunla meşul olan okura her seferinde metni yeniden yazdırdığı
da bir gerçektir. Bu, aslında okurun metinle etkileştiği her seferinde metni yarattığını
söyleyen Loise Rosenblatt'ın teorisinden çok da farklı değildir.
Jay Bolter, yine de buna inanır çünkü hipermetin "basılamayan, gizli olmayan, sıkıcı, baskılı
olmayan, tümüyle harakete yatkındır" (86), dinamik ve değişkendir; okur yazarın bıraktığı
ve okuyucunun başladığı yerin izini kaybeder. Ben de basılmış bir sayfa karşısında okurun
rehberleri olan işaret parmağı ve okurun varlığının işaretleriyle bir gösterge arasındaki
farkla boğuşurken, genelde basılı medyada mümkün olmayan bir yol içerisinde okurların
hiper metinlerle birlikte işlem yaptığını veya ortak olduğunu, elektronik metnin farklı
olduğunu, okuyucuların ona farklı yaklaştıklarını kabullendim.
Belki de farklılık metnin kendi içindeki herhangi bir farktan çok okuyucuyu diğer elektronik
metinlere ve hiper metine götüren tutumda bulunur. Elektronik metnin eleştirmenleri,
bilhassa hiper metin, banyoda hiper metin okumanın zorluğuna (ve tehlikesine) işaret eder
gibi (Birkets). Haklılar da. Uzun birşeyler okumak istediğimde, onu yazdırırım ve çalışma
masamda veya kanepemde okurum. Ama belki bunu yapmamın nedeni yazıyı saklama
alışkanlığım olası yüzündendir. Ne beklediğimi biliyorum ve onun kurallarına alışkınım.
Bilgisayar başında okumayı öğrenmedim. Bu yüzden benim için okumanın keyfi, yatağıma
uzanıp, annemin beni kedi kumunu değiştirmem veya süpürgeliklerin tozunu almam için
sürüklemeyeceğini umarak, gizlice haraket edip okuyabildiğim bu değerli dakikalarda
yakalanır.
Ancak kurallar değişir, yazılı kültür ile kitap kültürü arasındaki geçişte yapıldığı gibi.
Öğrencilerimiz Nintendo ve Playstation gibi oyun metni formatlarıyla etkileşimlerine bir
hayli zaman harcamaktadır. Web siteleri kadar iyi, elektronik posta veya sohbet odaları gibi,
Web üzerinde müzakere metninin kullanımı da dünya çapındaki Web üzerinden giderek
artar hale geliyor. Biz öğretmenlerin bu gerçeği kabul etmeye hatta bunu kutlamaya ihtiyacı
var. Bunu, öğrencilerden böylesi farklılıklar üzerine sesli düşünmelerini veya günlük
tutmalarını isteyerek yapabiliriz.
Ortaokul öğrencilerimi düşünmeye zorlamanın bir yolu da onlara günlük tutturmak.
Örneğin, "Bugün web sitelerini araştırdığında kölelik hakkındaki bilgilere nasıl ulaştı?" diye
sorabilirim. Ya da “Mark Twain hakkında kısa bir makale okutup, ardından onun hakkında
bir web sitesi göstererek,Mark Twain hakkında bu şekilde makale okumakla, onun hakkında
web sitesi okumanın herhangi bir farkı var mı?” diye sorabilirim, Bu durum çocuklara
farklar hakkında konuşmalarına şans vermek için önemlidir.
67
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
Kafa Yorma Farklılıkları
Öğrencilerimin başka birşey yapmak yerine bilgisayar laboratuarına gitmeyi tercih edeceğini
biliyorum, metni elden okumak yerine bir bilgisayarın üzerinden okumayı da tercih
edecekler. onlar bilgisayar önündeyken, bilinçli olarak nereye tıklayacakları, sonrasında ne
okuyacakları ve bir elektronik metne ne ekleyecekleri hakkında, oldukça meşguller. Farklı
ilerleyen birşey var. Bu, yenilik olabilir. Ben, daha fazlası olduğunu düşünüyorum.
Belki de – Janet Murray tarafından anlamı yakalama ve bu türden eylemlerin sonuçlarını
görme kabiliyeti olarak tanımlanan- daha büyük bir fail duyumu hissediyorlardır. (126) --elektronik metni, özellikle hipermetni okudukları zaman. Ne okudukları ve nasıl okudukları
üzerine daha büyük bir kontrol duygusu hissederler, ve okuyucular olarak yaptıkları
seçimlerin sonuçlarını anlık olarak görebilirler. Hiper metinler, okuyucuların, kendilerini
anlam yapım sürecine eklemelerine izin verir ve bu şekilde bir metin "yazmak" yazarın ne
öngördüğünden
genellikle
farklıdır.
Hiper
metin
bizi
okuyucu/yazar
rolünün
bulanıklığından bilinçli yapar. Okuyucunun rolü ve bu rolü yeniden düşünmeyle
karşılaşırken, kitap teknolojisi bizim yazarlık kavramımızı düzeltecek gibi görünüyor.
Öğretmenlerin bu aracılık duygusunun gelişimi için öğrencilere yardım etme yollarından
biri çekçekçi avcılığı sayesindedir (Bkn. Kenar çubuğu). Çoğu çöpcü avcılığı aktivitelerinde,
sınıflarındaki çalışmanın belirli bir modelini ele alan web sitelerinden bir seri toplarlar, ve
bazı açık uçlu soruları öğrencilere verirler. Öğrenciler öğretmenlerin topladığı web
sitelerinden cevaplara ulaşırlar. Öğretmenlerin anlaması için bu önemlidir, halbu ki bu basit
hatırlatma soruları, muhtemelen öğrencilere aracılık duygularını geliştirmeleri için yardım
etmeyecek. Daha doğrusu, öğretmenlerin düşündürücü soruları eklemeye ihtiyacı var.
Örneğin, Shirley Hill Witt'in bir şiiri, "Punto Finsl" okuma öncesi, bir öğretmen Cortez için
bir tercüman gibi La Malinche rolünü oynayabilir ve İspanyol fethi hakkındaki bir hazine
avını birleştirebilir. La Malinche'nin bir hain mi yoksa kurban mı olduğuna karar vermek
için onların görüşlerine dair fikirler veren bir hazine avı sorusu öğrencilere sorulabilir.
--------------------------------------------------Hiper metin, okura, kendini anlam yapım sürecine eklemeye izin verir ve bu şekilde bir
metin "yazmak" yazarın öngördüğünden genellikle farklıdır.
--------------------------------------------
68
İngilizce öğretmenlerinin anlaması gereken birşey daha bir hipermetin ağı içerisinde
sağlanan bilgilerin "sıralı" olmadığıdır. Diğer bir deyişle, metnin gereksiz bir parçası
diğerlerinden daha önemli kabul edilebilir. Bu yüzden öğretmenlerin metnin nasıl düzenli
olacağına ilişkin anlayışlarını yeniden gözden geçirmeye ihtiyacı var. Hiper metin yazarları,
okurların metinleri, beklediklerinden veya kastettiklerinen farklı bir şekilde şmüzakere
edeceğini bilirler.
Ilana Snyder hiper metinlerin bizim yazarlık anlayışlarımızı değiştirdiğine inanır. Snyder
yazarın merkezliliğinin dağılmasına ve metinsel bağımsızlığın eksikliğine dikkat çeker.
Ancak Snyder kontrol değerini okuyucunun büyük ölçüde bağlı olduğu yazılım ve
donanımla tecrübe ettiğini de belirtir. Eastgate Sistemleri tarafından yayımlanan hiper metin
kurgusunda, bağlantılar metnin içerisine gizlenmiş olabilir, okuyucular ekrandaki
bağlantıların olduğu yeri görmek için ya kelimelerin üzerine rastgele tıkladığında
bağlantılara ulaşabilmeli ya da bu bir link veya tuş vuruş hareketiyle sağlanabilmeli.
Fakat Snyder'in değişiyor olduğuna inandığı sadece bizim yazarlık anlayışımız değildir. O
aynı zamanda bilgisayarların bazı düşünme yöntemlerini teşvik ettiğine ve diğerlerini
kırdığına, düşünme yöntemimize şekil verdiğine de inanır. O silinecek olan metnin
varsayımla oluşturulduğu yer olan yazı tahtası örneğini kullanır. Kağıt ve kalemle yazma
yazarları dilbilgisi ve yazılışa düşüncenin de daha kontrollü tarzda kullanımına teşvik eder.
Bilgisayarlar yazarları doğrusal olmayan düşünmeyle işbirliğine davet eder. Snyder, “bu
şekilde düşüncelerimizi organize ederek yazım alanımızı düzenleriz. Bu şekilde dünyanın
da kendisini organize ettiğini düşünürüz” (69). Bunun anlamı diğer teorisyenlerin bir
numaralısı Snyder’e göre, hiper metin ve diğer elektronik metinler nedeniyle fikirlerimizi
düzenleme şeklimiz değişiyor, düşünme yöntemimiz değişiyor.
Öğrencilerin bu kavramı anlamalarına yardım etmenin belki de en iyi yollarından biri onlara
hiper metin dökümanları yazdırmaktır (Bkn. Kenar Çubuğu). Öğretim yılı boyunca
öğrencilerim üç büyük web projesi tasarlar – bir şiirsel açıklama, bir biyografi web, bir de
Afro-Amerikan kültürü ya da tarihi ile ilgili web. Öğrencilerin daha iyi web okuyucuları
olmasını isteyen öğretmenler öğrencileri kısa bir şiirsel açıklayıcı projeyle ilişkilendirmek
isteyebilir. Örneğin, öğrenciler anahtar kelimelerin, cümlelerin ve hatta edebi teknolojilerin
de vurgulandığı Tennyson’un “The Eagle”, kısa şiirini alarak başlayabilir. Öğrencilerin
takımları şiirden bir görüntü veya dize alabilir, daha fazla bilgi edinebilir ve bunu sınıfa
sunabilir. Her grup kendi bilgisini kelime işlem programına yazabilir ve onların açıklayıcı
kısmına şiirden bağlantılar sağlayabilir. Hatta web’in internet üzerinde yayımlanmış olması
gerekmez Bağlantılar tek başına, tek bir bilgisayar üzerinde veya yerel ağ üzerinde
işleyecektir.
Bu tür faaliyetler öğrencilerin hiper metnin okuyucu ve yazar arasındaki sınırları
bulanıklaştırdığını yazan George Landow’un ne demek istediğini anlamalarına yardım
69
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
edecek. Hiper metnin yapısı gereği, seçimleri okuyucu yapmak zorundadır ve bir kelime
veya görüntü üzerine tıklayarak bu seçimler üzerine hareket eder, böylece “aktif” hale gelir.
Bütün okuma eylemleri aktif olduğundan belki de burada “tasarlanmış” kelimesi daha iyi
olacaktır. Okumak pasif bir aktivite değildir. Hiper metin okuma, bir hiper metin web’i
içerisine alınan yama hakkındaki kararları tasarımlamasını gerektirir.
Öğrencilerin okuyucu ve yazar arasındaki bu sınırların bulanıklığını tecrübe etmelerine
yardımcı olacak birkaç mükemmel yol var. Öğrencilerin edebi bir çalışmayı tartışabileceği
yer olan tartışma listeleri ve web forumları da birisidir. Talk Zones sponsorluğuyla, online
bir tartışma grubu, Ncte-talk. Belirli bir eser üzerinde durulduğu ve öğrencilerin davet
edildiği tartışma listeleri var – lise ve ortaokulun ikisi de – tartışmaya katılmak zorunda.
Öğretmenler tartışmayı gözlemler ancak katılmaları gerekmez. Talk Zones üzerine daha
fazla bilgi için, NCTE’nin web sitesi www.ncte.org bakabilirsiniz.
Daha küçük ölçekte tartışma forumlarıyla da öğrencilerin ilgisini çekmek mümkündür.
Öğrencilerin sadece sınıflarında izin verilen belirli bir konuyu tartıştığı sohbet programları
var. Öğrenciler “seslerini” kullanmak yerine bir bilgisayar kullanarak, öğrenciler sorularını
ve yorumlarını klavye aracılığıyla yazarlar. Eylem herhangi bir sohbet odasına benzer, ancak
sohbet belirli bir konuya odaklanır, katılımcıların “kimliğini gizlemeleri” de gerekmez. Sizin
için bir sohbet istemcisi ayarlayacak olan bölgenizden bir teknoloji insanıyla konuşmaya
ihtiyacınız olacak. Öğrencilerin hiper metinselliği tecrübe edebilmeleri daha büyük
tartışmaya metin ekleme eylemi sayesindedir. Birden çok konunun aynı anda olmasıyla,
tartışma kopuk gibi görünebilir, fakat bu bağlantısızlık öğrencilerin metnin “bulanık
sınırları” ile anlaşma kolaylığı inşa etmelerine yardım eder.
Hiper metin, kendi açıklığı nedeniyle – onun çok kolay yayılan bulanık sınırları – yazarın
rolünü metnin kendi sınırları kadar dağınık yapar . Hiper metin genellikle giriş, gelişme ve
sonuca sahip değildir. Listserv sohbetleri, web forum tartışmaları ve sohbetleri kadar iyidir,
öğrencilerin geleneksel yöntemin bu eksikliği ile anlaşmalarına yardım eder. Hiper metin,
çoğu kez öğrencilere verdiğimiz doğrusal rahatlığı bozar. Onun yerine, daha çok karşılıklı
konuşmalar gibi, akışına gitmeye eğilimli, yeni yetme hatipler ya da yeni tanıtılan bir konu
gibi hareketli ve değişkendir. Landow, Walter Ong’un bilgisayar teknolojisi ve sözlü kültür
arasındaki ilişki ile ilgili teorisinden bahseder. Ong bilgisayarların onlara şuan içinde
bulunduğumuz sözlü kültürlere odaklı ve toplumun katılımcı anlayışına çok benzer olan
“ikincil sözlü kültür” getirdiğini iddia eder. Ve Ong bilgisayarlar ve sıralı işlemlerden
bahsederken kaybolmuş gibi görünse de, o (ve Landow) kitaplar ve yazarlarının herhangi bir
dolaysız anlayışla karşılaştırılamamasını ilginç bir özellik kılar. Basılı metnin çoğu çeşidi
sıralı okuyucularla karşı karşıya kalır, onlar kendi problemini sergilemeyi geciktirmelidir.
Oysa ki hiper metin okurları, bir metinle doğrudan doğruya karşı karşıya kalabilir, okuyucu
yazarın metnine cevaben anında bir bağlantı ve yanıt yazabilir. Kağıt ve mürekkebin
70
dünyasında kolayca gerçekleşemeyen daha büyük domain alanlarının içine metin ekleme
özelliği okur ve yazar diyaloğunun bir çeşididir. Talk Zones’da olanlar, bir sohbet odası
ortamında öğrencilerin edebi bir çalışmayı tartıştıklarında da yaşanır. O halde, Landow ve
Lanham, hiper metin okurlarının tam olarak yazarın rolüyle kendi rollerinin daha çok
birleştiğine inanır. Şiirsel anlatım çalışması öğrencilerin yazar ve okuyucunun birleştirilmiş
rolünü kavrayabilmelerinin diğer bir yoludur.
Kağıt ve mürekkep dünyasında kolayca gerçekleşemeyen daha büyük domain alanlarının
içine metin ekleme özelliği, bir tür okur-yazar diyaloğudur.
Fakat Janet Murray ilginç bir konuyu ortaya atar. Murray hiper metin ve oyun metinleri gibi
elektronik metin içerisinde yazarın bir koreograf gibi var olduğuna inanır. Okuyucu metnin
yazarı değildir fakat “sanatsal eserin heyecan verici çoğu yönlerini tecrübe edebilir – biçim
verilebilen cazibeli dokümanların üstün gücünü kullanma heyecanı” (153). Murray ilginç bir
incelik kazandırmaktadır. Elektronik metnin, özellikle de hiper metnin okuru, yazarlığı
deneyimleyemiyor. Bu okur, deneyimleyen faildir (126). Murray, özellikle, oldukça nadir
bulunan daha geleneksel
anlatı
biçimlerinde, hiper metin
kurgusunu okumanın
gerçekleşmesinde aracının aracının biçimine işaret eder. Fark bir bilgisayar ortamına girmesi
olabilir, okuyucu kadın veya erkeğin katılımıyla metnin ortamını değiştirir.
Tarihsel Öncelik
Tarihsel olarak, okuyucunun bu değişken rolünden dolayı önceliği vardır. Hiper metin
böylesine yapılan ilk metinsel yenilik değildir. Ilana Snyder el yazısı dönemlerinde kâtiplerin
genellikle kopyaladıkları çalışmada değişiklik yaptığını bize hatırlatır. Öyleyse bile, bu
bulanıklık, okuyucu ve yazar arasındaki sınırlardır. Snyder, yazarın basılı okuma-yazma
ayrıcalıklarının geleneksel olduğunu ekler. Hiçbir şey, sözde, yazar ( yayımcı ve editörle
birlikte) tamamladığında üzerinde bir kez değişiklik yapabilir. Fakat Fransız edebiyat
eleştirmeni Roland Barthes, ilgili makalesi “Yazarın Ölümü (The Death of the Author)” nde,
metnin bir kısmına işaret ederek “ ‘Teoloji’ nin anlamı bir tek kelimelerin açıkladığı bir satır
değildir (Yaratıcı-Tanrı’nın mesajı), fakat çok boyutlu bir boşluktaki yazıların bir çeşididir,
hiçbiri orijinal, uyum ve çatışma” (116).
Çoğu hiper metin teorisyenleri buna katılır. Teorisyenlerin iddia ettiği hiper metinlerin
doğallığının birçok özelliğinin sözlü metinlerde de bulunduğuna dikkat çeker. Seyircinin
istemine dayalı olarak hikâyeleri değiştiren konuşmacı tarafından sözlü metinler yeniden
gözden geçirilebilir olacak. Ancak kitap teknolojisi anlatının diğer biçimleri için yeni bir
kadraj düzeneği sağlar. Murray elektronik metinle birlikte “yazar”, “içeriği, ritmi sağlayan,
gerçekleştirilecek aşamaları ayarlayan”(153) bir koreograf gibi yöntemseldir. Okuyucu,
Murray’ın dediği gibi “interaktif”, gezgin, başkahraman, kaşif, ya da üretici, [kişi] olası
aşamaların [bir] repertuarını oyunun birçok bölümü arasından bir özelliğini de doğaçlama
71
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
olarak kullanışlı hale getirir, birçok oyun yazarına imkan vermesi mümkündür. Belki de bir
elektronik hikaye düzeni kapsamında belirli bir çabayla etkileşenin ya da sanal dünyanın
belirli bir kısmının mimarının yazar olduğunu söyleyebiliriz (153).
Bu anlayışta, Murray bize web üzerinde seyahat ediyormuş gibi kılan seçeneklerin yazımıyla
“yeni” bir metin yaratırken, bir hiper metin web’ine dahil olduklarını hatırlatıyor. Landow
da bize daima etkileşen metin okumalarının yazarın planlanmış metnine ihtiyacı olmadığını
hatırlatır. Bu öğrenci olan okuyucular ve yazarlar için önemli bir kavramsaldır. Çünkü o
aslında, yazarların ve okuyucuların amaçlanan görevlerine yaklaşımlarını pekiştirir, bu
amaçlar aynı olmayabilir de. Bunların hepsi her seyircinin arzusuna uygun olarak metni
değiştiren eskiden kalma bir hikayeci gibi görünür.
Edebiyatın Düşüşü
Birkets hiper metinlerin “yazar ve okuyucu ilişkisinin uzun vadeli sabit ilişkisinin güçlü
sunumunu mahvetmek. O edebi deneyimin ese olarak alındığı gücün bütün sistemlerini
değiştirir; anlaşmayı baştan sona yeniden yazar” (163).
Birkerts, hiper metinin yazarı
ortadan kaldırmasının yanı sıra, okur-yazarlığı ve edebiyatı da mahvettiği konusunda
uyarmaktadır. O kendisine izin veren “okumanın öznel ekolojisi” nin sayfadaki kelimelerin
gücünü hissetmeyi sağladığını, ama hiper metnin bu gücün hissedilmesini engellediğini
savunmaktadır. National Geographics sitesinden okuduğum ilginç bir yazıda 17.yüzyılda
Salem, Massachusett’te okurların büyücülükle suçlandığını okuduğumu hatırlamaktayım.
Arkasındaki öykü oldukça karanlıktı. Okur ağaçlardaki rüzgarı, kilise çanlarının çalışını,
darağacının altındaki basamakların düşüşünü duymaktadır. Son olarak okur “ölür”.
Ürpertici bir etkisi vardır. Hikayeyi okuyan öğrenciler tamamıyla kendilerini sabitleyerek ve
kareleri
tıklayarak
kararlar
verip
kendilerini
celladın
ilmeğine
odaklanmaktan
alıkoyuyorlardı. Okur yazının “gücünü hissetmekteydi”. Louise
Louise Rosenblatt’ın anlattıklarını, okurun metne can verdiğini hatırlamalıyız. Okurlar
yazılarını kendileri için yazarlar ve bu sırada yazılarını geçmiş tecrübelerine dayanarak
akıllarında bir süzgeçten geçirirler. Bu anlayışta okuyucu her zaman metnin merkezinde yer
alır. Hiper metinde doğru olanda budur.
Okumanın Üç Türü
Tabiki de öğretmenler okurların değişen rolleriyle ilgilenen tek kişi değildir. Hiper metin
yazarları farklı yazarların farklı amaçlarını da göz ününde bulundurmak zorunda olacaktır.
Slatin açıkçası hiper metin okuyucusunun üç farklı türü olduğunu belirtir; tarayıcı, kullanıcı,
ortak yazar (158). Tarayıcı tek bir amaç uğruna okumak yerine onu meşgul edecek ilginç
ayrıntılar için okur. Şimdiden birçok öğrencimiz bu çeşit okumayı tecrübe etti. Bunun yanı
sıra kullanıcı daha özel bilgiler aramakta ve bunun için hiper metni kullanmaktadır. Bu tip
72
okurları sınıflarımızda ve bilgisayar laboratuvarlarımızda görmekteyiz ve araştırma
konularına dâhil etmek için bu tip okurları kullanmaktayız.
Ölü avlama deneyimi
öğrencilerin bu tip okuma alışkanlıklarını arttırmada elverişlidir. Son olarak Slatin’in de
bahsettiği üçüncü okuma çeşidi olan ortak yazarlık üzerinde duracağız.
Bizler
öğrencilerimizi ortak yazar olarak okuma konusunda teşvik etmeli ve onlarla kendi
elektronik yazılarını yazma konusunda işbirliği yapmalıyız. Böylece öğrenciler bilinçli bir
okur olma ve yazarlarla işbirliği yapma konusunda bilinçlenecek ve bilgisayar teknolojisini
kullanarak bilgi birikimini gelişen internet teknolojisiyle daha da geliştirecek. Ölü avlama bu
tip okumayı kolaylaştırırken, şiir notları, web forumları ve tartışmalar öğrencileri bilinçli bir
okur olma yolunda destekleyen önemli araçlardır.
Hiper Metnin “Doğallığı”
Hiper metin ve diğer çeşit elektronik metinlerin doğal olmadığına bizi inandırmak isteyenler
var. Onlar metnin tarihini unutuyorlar. Landow, Tom McArthur’un deyimiyle ilk olarak
basılmış kitapta hiçbir doğallık yoktur. Gün yüzüne çıkması yaklaşık 4000 yıl sürmektedir.
Bu gelişim kendi zamanlarına ait olan yazıların “elitliklerini”, eğitimle ilgisini, konu ve
temalara resmiyet kazandırmak için çok çalışmış kişileri, görünüşü ve yapıyı vurgulamaya
gerek bile yok, bozmaktadır. Landow matbaanın eğitimle ilgili olan kısmının değişik bir
sırada sunulduğunu, bilgiyi sıralamada değişik bir yol kullandığını ve bu yeni yolun kopuk
kaldığını vurgulanmaktadır. Hatta kargaşa yarattığı savunulmaktadır (Landow, Hypertext
2.0, 77).
Elektronik metnin edebiyat geleneğimize tehdit olduğunu düşünenlerin şikâyetleri oldukça
tanıdık gelmektedir. Hiper metin metinsellik olarak değişim yansıtmaktadır, ama bu bir
tehdit değildir. Bizler geçiş döneminde yer almaktayız, ve belki kitaplarda olan ilginçliklere
ve beceriksizliklere eskiden parşömenlerde olduğu gibi kuşkuyla yaklaşacağımız günler
gelecektir. Ama kitaplar çok uzun bir süre kayıplara karışmayacak.
Hiper metin, edebi veya öğretici olsun, Stuart Moulthrop’un en son romanı veya yeni çıkan
bir eser olsun her zaman var olacaktır. Bu bizi öyle ya da böyle etkileyecektir – bir mailde
yer alan isime tıklamak olsun, elektronik tabloda aranan bir belge olsun veya World Wide
Web’ de yapılan bir tarama işlemi olsun. Her zaman var olacak. Bizler değişen kültürde basit
veya zor da olsa hiper metine adapte olacağız.
73
DOI: 10.5824/1309‐1581.2015.3.005.x
Kaynakça
Barthes, Roland. “The Death of the Author.” Modern Literary Theory: A Reader. 2nd ed. Eds. Philip
Rice and Patricia Waugh. London: Edward Arnold, 1992.
Birkerts, Sven. The Gutenberg Elegies: The Fate of Reading in the Elecronic Age. New York: Fawcett
Columbine, 1994.
English Journal 79 NOV-ART1.QXD 10/4/00 2:25 PM Page 79 Bolter, David Jay. Writing Space: The
Computer, Hypertext, and the History of Writing. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates, 1991.
Landow, George P. Hypertext 2.0: The Convergence of Contemporary Critical Theory and
Technology. Baltimore: Johns Hopkins UP, 1997.
———. Hypertext: The Convergence of Contemporary Critical Theory and Technology. Baltimore:
Johns Hopkins UP, 1992.
Lanham, Richard A. The Electronic Word: Democracy, Technology, and the Arts. Chicago: The
University of Chicago Press, 1993.
Murray, Janet H. Hamlet on the Holodeck: The Future of Narrative in Cyberspace. New York: The
Free Press, 1997.
Patterson, Nancy G. “Making Connections: Hypertext and Research in a Middle School Classroom.”
English Journal 89.1 (1999): 69–73.
Rosenblatt, Louise. The Reader, the Text, the Poem. Carbondale, IL: Southern Illinois UP, 1977.
Slatin, John. “Reading Hypertext: Order and Coherence in a New Medium.” Hypermedia and Literary
Studies. Eds. Paul Delaney and George P. Landow. Cambridge, MA: MIT Press, 1992. 153–69.
Snyder, Ilana. Hypertext: The Electronic Labyrinth. New York: New York UP, 1996.
74

natıonal srtategıes for seısmıc - AJIT-e

Transkript

Benzer belgeler

Bölüm – 21 - EEMB DERSLER

Hiper Metin ve Değişen Okuyucu Rolleri - AJIT-e

Slayt 1 - paksoy teknik hizmetler

bilişsel esneklik hiper metinleri ve hiper ortamları

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS

Hiper Metin Hiper Metin Yazının içine yerleştirilmiş veya gömülmüş

MLA FORMATINDA KAYNAK GÖSTERME VE KAYNAKÇA

CKS523-P54O CKS523-P54S CKS523-P54C

Untitled

Metin Biçimlendirme Etiketleri "Programlama Dilleri" Etiketleri