vitaminler ve mineraller

vitaminler
ve mineraller
1 ila 5 yaş arasındaki çocuklar
working in partnership
Sağlıklı bir diyet için her gün çocukların büyümeleri ve gelişmeleri
için gereken tüm besinleri içeren çeşitli gıdalar almaları gerekir.
Dolayısıyla:
; Çocuğunuza günde 4-5 porsiyon meyve ve sebze vermeye
çalışın. Vitaminlerin bir kısmının yok olmaması için meyve ve
sebzeleri fazla pişirmeyin.
; Bütün ana ve ara öğünlerde bir miktar ekmek, pilav, patates,
makarna veya nişastalı başka gıdalardan verin. Bunlar
çocuğunuzu iyi doyurup büyümesinin yanı sıra oynaması için
de enerji verir.
; Çocuğunuza günde iki kez et, balık, yumurta, baklagiller ve
diğer protein türlerinden verin.
; Eğer emzirmiyorsanız çocuğunuzun içecek olarak ya da diğer
gıdalar içinde 600 ml süt, ya da kalsiyum içeren başka
gıdalardan alması gerekir.
Sağlık Bakanlığı 1-5 arasındaki tüm çocukların yiyeceklerden aldıkları
A,C ve D vitaminlerine ilave olarak vitamin almaları (vitamin damlası)
almasını tavsiye etmektedir. Emzirilen bebekler ve 500ml daha az
devam sütü tüketen bebeklere vitamin desteğine 6 aylıkken
başlanmalıdır. Fazla verilmesi durumunda bebeği hasta
edebileceğinden vitaminlerin tavsiye edilen dozda verilmesi son derece
önemlidir. Düşük gelirli aileler için bu vitaminler Sağlıklı Başlangıç
Programı kapsamında 5 yaşına kadar ücretsizdir. Daha ayrıntılı bilgi
için Aile Hekiminiz ya da ziyaretçi sağlık memurunuz ile bağlantı kurun.
Aileler Aile Hekimleri ya da ziyaretçi sağlık memurlarından daha
ayrıntılı bilgi alabilirler. Fazla verilmesi sorunlara yol açabileceğinden
vitaminlerin tavsiye edilen dozda verilmesi önemlidir.
Aşağıdaki bilgilerde beş yaşından küçük çocukların diyetlerinde
düşük olabilecek temel besinlerin bir özeti sunulmaktadır.
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Bağışıklık sisteminde önemli rol oynaması nedeniyle genellikle A vitamininin ʻantienfeksiyonʼ vitamini olduğu söylenir. Büyüme için zorunlu olup loş düşük ışıkta ve
gece görmeye yardımcı olur. Ayrıca, kalp rahatsızlıklarına ya da kansere yol
açabilecek olan hücre hasarlanmalarına karşı koruma da sağlar.
A vitamininin çok az ya da çok fazla olması sorun yaratabilir. Bütün çocukların
yaklaşık yarısının diyetlerindeki A vitamini miktarı yeterli olmayabiliyor. Bu nedenle,
beş yaşından küçük bütün çocuklar için A vitamini içeren vitamin damlaları tavsiye
edilmektedir. Ancak, tavsiye edilen miktardan fazla vitamin damlası verilmemesi
gerekir. Çünkü A vitamininin çok yüksek miktarlarda alınması karaciğer ve kemik
hasarı, saç kaybı, çift görme, kusma ve baş ağrılarına neden olabilir.
A Vitamini
A Vitamini içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Karaciğer*
Karaciğer
sosisi/pâté*
Havuç
Ispanak
Tatlı patates
Kırmızı biber
Mango
Kantalup kavunu
Kuru kayısı
İyi Kaynak
Nektarin
Şeftali
Kuş üzümü
Kayısı
Tere
Domates
Lahana (kara)
Brokoli
Brüksel lahanası
Çalı fasulyesi
Bakla
Margarin
Tereyağı
Peynir
Böbrek
Faydalı Kaynak
Konserve somon
Ringa balığı
Yumurta
Kış kavunu
Kuru erik
Portakal
Süt mısır
Bezelye
Tam yağlı süt
* Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir. Bu yiyeceklerin
çocuklara haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir.
D Vitamini
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Sağlıklı kemikler ve dişler için, kalsiyumla birlikte çalışan D vitamini
gereklidir. D vitamini eksikliği, kemik ağrısı ya da yumuşaklığı ve kas
zayıflığıyla birlikte eğri bacaklara neden olan raşitizme yol açabilir.
D vitamini eksikliği olan bir çocuk, genellikle bitkin ve aşırı halsiz olur.
D vitamininin ana kaynağı, cildin gün ışığı görmesidir. Kemikleri hızla
büyümekte olduğundan ve yeterli gün ışığı almayabildiklerinden,
özellikle altı aylıktan üç yaşa kadar olan bebek ve çocuklar, yeterli
D vitamini almama riski altındadır. D vitamininin bulunduğu gıdalar
çok olmayıp, küçük çocukların sadece diyetlerinden yeterli D vitamini
almaları zordur. Üç yaşından sonra çocuklar, Nisan – Eylül aylarında
düzenli olarak dışarıda zaman geçirebildikleri takdirde genel olarak
yeterli miktarda D vitamini alabilirler. Sağlık Bakanlığı tarafından beş
yaşa kadar çocukların D vitamini damlaları şeklinde D vitamini
takviyesi almaları tavsiye edilmektedir**.
C Vitamini
D vitamini içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Takviyeli kahvaltı
gevreği
Sardalye, ateş balığı,
taze ton balığı,
konserve veya taze
somon, ringa balığı
gibi yağlı balıklar
Yumurta
İyi Kaynak
Karaciğer* (Tavuk
karaciğeri dışında)
Karaciğer sosisi/pâté*
D vitamini takviyeli
margarin
* Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından
zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan
fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Faydalı Kaynak
Tavuk karaciğeri*
Mayalı içecekler
Folik asit, vücuttaki birçok önemli fonksiyon için zorunlu olan bir vitamindir.
Folik asit eksikliği, özel bir kansızlık (anemi) türüne yol açabilir. Hamile bir
kadında folik asit eksikliği, bebekte spina bifida sorunu olmasına yol
açabilir. Gıdaların uzun süre ısıtılması, örneğin fazla pişirilmesi ya da uzun
süreler sıcak tutulması sonucu folik asit kısmen yok olur.
Folik Asit
Folik asit içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Takviyeli kahvaltı
gevreği
Karaciğer*
Ispanak
İyi Kaynak
Maya ekstresi
Yeşil yapraklı
sebzeler
Lahana
Brüksel lahanası
Brokoli
Bezelye
Portakal
Kavun
Böbrek
Faydalı Kaynak
Kepekli ekmek/un
Wheat bisks
Karnabahar
Dana eti
Çalı fasulyesi
Domates
Yabani havuç
Patates
Yeşil yapraklı salata
Ake
Yer fıstığı
* Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini
açısından zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara
haftada bir defadan fazla verilmemesi tavsiye
edilmektedirVitamin C
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
C vitamini, hastalıkların önlenmesi ve sağlığın korunması için önemlidir.
Kemik, diş, cilt ve tendonlarda kullanılan kolajen üretimi için vücuda C vitamini
gereklidir. Yaraların iyileşmesi için de önemlidir. C vitamini ayrıca hücre ve
dokuların hasarlanmasını da önleyebilir. Aksi takdirde bu hasarlar kansere yol
açabilir. C vitamini ile demir aynı öğünde birlikte alınırsa, C vitamini vücudun
demir emilimine yardımcı olabilir. Çocukların üçte birinde C vitamini eksikliği
olup; bunun başlıca nedeni yeterli meyve ve sebze yememeleridir.
C Vitamini
C vitamini içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Kuş üzümü
Portakal (ve
portakal suyu)
Çilek
Konserve guava
Yeşil otlar
Yeşil ve kırmızı bibe
İyi Kaynak
Brokoli
Lahana
Karnabahar
Ispanak
Domates
Brüksel lahanası
Tere
Kivi
Mango
Greyfurt
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Faydalı Kaynak
Patates
Taze baklagiller
Bezelye
Satsuma
Elma
Nektarin
Şeftali
Ahududu
Böğürtlen
Kemik oluşumu ve gelişimi, beyinden vücuda mesajlar iletilmesi, kasların
çalışması ve başka birçok vücut fonksiyonları için kalsiyum gereklidir. Beş
yaşından küçük çocukların çoğu bol süt içtiklerinden yeterli miktarda
kalsiyum alırlar. Anne sütü ya da süt mamulleri (süt, yoğurt, peynir ve
benzeri) almayan çocukların yeterli kalsiyum almalarını; örneğin kalsiyum
takviyeli soya içeceği içmelerini sağlamak önemlidir. Kalsiyum eksikliği,
sonraki yaşlarda osteoporoza (cam kemik hastalığına) neden olabilir.
Kalsiyum
Kalsiyum içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Yeşil yapraklı
sebzeler
Sardalye
Peynir
Tofu
İyi Kaynak
Ateş balığı (pilchards)
Yoğurt
Süt (her türü)
Kalsiyum takviyeli
soya, pirinç ya da yulaf
içeceği
Krem peynir
Susam
Tahin
Fındık, fıstık, ceviz gibi
kabuklu yemişler***
Brokoli
Faydalı Kaynak
Konserve somon
Müsli
Ekmek
Bezelye
Baklagiller
Mercimek
Kuru meyve***
Portakal
Yumurta sarısı
Ravent (Rubarb)
** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu
yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri
kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski
yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara
kırılmamış kuruyemiş vermeyin.
***Kurutulmuş meyveler diş çürümesini engellemek için
ara öğün ya da yemeğin parçası olarak verilmelidir.
Çocuklara kuru meyve verirken boğulma riskini
gidermek için kuru meyvenin yumuşayıncaya kadar
pişirildikten ya da küçük parçalara ayrıldıktan sonra
verilmesi oldukça önemlidir
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Demir, birkaç vücut fonksiyonu için zorunlu olup, kanda oksijenin
taşınması için gereklidir. Demir eksikliği, vücudun tüm ihtiyaçları
için yeterli miktarda oksijenin kan tarafından taşınamaması demek
olan anemiye neden olur. Bu nedenle, demir eksikliği olan çocuklar,
aktif olmayıp genellikle aşırı halsiz olurlar. Çoğu kez soluk ve
yorgun olurlar. Büyüme ve kilo almaları iyi olmayabilir, dikkatlerini
toplamakta zorlanabilirler ve iştahları az olabilir. Demir eksikliği,
beyin gelişimini ve davranışları da etkileyip daha sonra okulda
başarılı olmayı güçleştirebilir. Britanyaʼda çocukların çoğunun aldığı
demir miktarı az olup, neredeyse beşte birinde ise çok azdır.
Demir
İnek sütüne çok bağımlı olan çocuklarda, demir eksikliği riski daha
çok olur. İnek sütünde demir az olup, çocuk, demir bakımından
zengin gıdalar yerine sütle doyabilir. Çocuğunuza çeşitli gıdalardan
yararlanabilme olanağı tanıyabilmek için, ana öğünler sırasında
değil de, ana öğünlerden sonra süt içirmeye çalışın. Bol et, tavuk,
balık, sebze ve meyve içeren bir diyette yeterli miktarda demir
bulunur. Çocuğunuz et ya da balık yemiyorsa, tahıllı gıdalar,
baklagiller, ince öğütülmüş fındık, fıstık, ceviz, sebze ve meyve gibi
farklı gıdalar içeren bir diyete sahip olmasına dikkat edin.
Sebze ve tahıllardan sağlanan demirin vücutta emilimi daha zor
olmakla birlikte, emilim miktarını arttırmanın yolları mevcuttur:
; C vitamini vücudun demir emilimine yardımcı olur. Örneğin, demir
takviyeli bir kahvaltılık gevrekle bir parça meyve yemek demir
emilimine yardımcı olur.
; Et de diğer gıdalardan demir emilimine yardımcı olur.
; Çay ve kahvedeki tannik asit demir emilimini azaltabilir. Bu
içecekleri çocuğunuza gıdalarla birlikte vermemekte yarar vardır.
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Demir içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Takviyeli kahvaltılık
gevrek
Böbrek
Karaciğer*
Karaciğer sosisi/pâté*
Kuzu yüreği
İyi Kaynak
Tüm kırmızı etler (taze,
konserve veya
donmuş): dana, kuzu,
domuz
Kepekli pide, kepekli
ekmek gibi kepekli
ürünler
Sardalye, ateş balığı,
uskumru, somon, taze
ton balığı, ringa balığı
gibi yağlı balıklar
Nohut, soya fasulyesi,
kuru fasulye konservesi
gibi baklagiller
Mercimek, dahl
Ispanak, lahana, yeşil
otlar gibi yeşil yapraklı
sebzeler
Brokoli, bezelye, çalı
fasulyesi, bakla gibi
diğer yeşil sebzeler
Kayısı, kuru üzüm,
çekirdeksiz kuru üzüm,
hurma, incir gibi kuru
meyveler***
Faydalı Kaynak
Beyaz ekmek
Kuş üzümü
Sosis
Tavuk, hindi: açık
renkli etlerde (göğüs)
ancak az miktarda
demir bulunurken,
koyu renkli etlerde
(but) daha fazladır
Yumurta (iyi pişmiş
olmasına dikkat edin)
Tofu
Fındık, fıstık, ceviz gibi
kabuklu yemişler***,
yer fıstığı ezmesi
(çocuğunuzun yer
fıstığına alerjisi yoksa)
* Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından zengindir.
Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir defadan fazla
verilmemesi tavsiye edilmektedir
** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu
yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri
kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski
yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara
kırılmamış kuruyemiş vermeyin.
***Kurutulmuş meyveler diş çürümesini engellemek için
ara öğün ya da yemeğin parçası olarak verilmelidir.
Çocuklara kuru meyve verirken boğulma riskini gidermek
için kuru meyvenin yumuşayıncaya kadar pişirildikten ya da
küçük parçalara ayrıldıktan sonra verilmes
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Çinko
Vücuttaki bütün organların fonksiyon görmesinde çinko büyük rol oynar ve
hormon insülininin vücudun enerjisini kontrol etmesine yardımcı olur.
Çinko, ayrıca bağışıklık sisteminde A vitamini ile birlikte ve de yaraların
iyileşmesinde de rol oynar. Beş yaşından küçük çocukların yarıdan
fazlasında çinko eksikliği olabiliyor.
Çinko içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Karaciğer*
Böbrek
Yağsız et
Konserve dana eti
İyi Kaynak
Beykın
Jambon
Tavuk
Konserve sardalye
Karides
Tofu
Tam taneli kahvaltılık
tahıl ürünleri
Fındık, fıstık, ceviz
gibi kabuklu
yemişler***
* Karaciğer ve karaciğer ürünleri A vitamini açısından
zengindir. Bu yiyeceklerin çocuklara haftada bir
defadan fazla verilmemesi tavsiye edilmektedir
** Eğer çocuğunuzun fındık, fıstık, ceviz gibi kabuklu
yemişlere alerjisi varsa kabuklu kuru yemişleri
kullanmayın. Boğazına kaçıp boğulma riski
yaratabileceği için 5 yaşından küçük çocuklara
kırılmamış kuruyemiş vermeyin.
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Faydalı Kaynak
Sosis
Soğuk pişmiş et
Konserve ton balığı
Ateş balığı
Yumurta
Süt
Peynir
Baklagiller
Mercimek
Kepekli ekmek
Sade patlamış mısır
Susam
Lif, sebze ve tahıllı gıdaların bağırsaklarda parçalanmayan kısmıdır. Lif, kabızlık ve
başka bağırsak sorunlarının önlenmesi için çok önemlidir. Kabızlığa çocukların
diyetindeki lif ve sıvı eksikliği, duygusal üzüntüler ve rutindeki değişiklikler neden
olabilir. Kabızlık, çocuğun daha fazla su içmeye teşvik edilmesi ve çocuğa lif
bakımından zengin gıdalardan biraz daha fazla verilmesi ile geçebilir. Çocuğunuz lif
bakımından zengin gıdalardan daha fazla alıyorsa ya da çocuğunuzun kabız olduğu
görülüyorsa, bol bol sıvı alması çok önemlidir. Beş yaşından küçük çocuklara asla
ham kepek verilmemelidir, yoksa karın şişliği ve gaza neden olabilir ve bebeklerin
karnının doymasına neden olup diğer önemli besinlerin alınmasını sınırlar. Küçük
çocuklara lif için diğer önemli besinleri almasını sınırlayan ham kepekli kahvaltı
gevreği yerine meyve ve sebze verin.
Lif
Lif içeren gıdalar
Mükemmel Kaynak
Lapa ya da yulaf
“Bran Flakes”,
“Wheat Bisks”,
“Shreddies”,
“Shredded Wheat”,
“Sultana Bran”gibi
tahıllı ya da tahıl özlü
kahvaltılık gevrekler,
Kepekli ekmek
Kuru fasulye
konservesi
Barbunya, nohut ve
benzeri gibi
baklagiller
Mercimek
Kuru meyve ***
*
İyi Kaynak
Lapa ya da şekersiz
yulaf gevreği
(kuruyemişsiz)
Müsli
Kepekli makarna
Kahverengi ekmek
Lif katkılı beyaz ekmek
Kabuklu fırın patates
Tatlı patates
Bakla
Taze veya donmuş
bezelye
Süt mısır
Brokoli
Brüksel lahanası
Quorn
Böğürtlen
Kuru hurma***
Badem ve fındık**
Faydalı Kaynak
Puffed wheat cereal
Kahverengi pirinç
Pizza
Patates
Yam (bir çeşit tatlı
patates)
Humus
Bezelye
Lahana
Havuç
Plantain (bir çeşit muz)
Muz
Mango
Kuru üzüm
Ayçiçeği çekirdeği
Patates cipsi
Karaciğer, karaciğer pâté dahil, A vitamini bakımından çok zengin olup, çok miktarda alındığında
zararlı olabilir. Çocuklara bu gıdaların haftada birden fazla verilmemesi tavsiye edilir.
*** Boğazlarına takılabileceğinden beş yaşındaki küçüklere fındık, fıstık, ceviz gibi kuru yemişler tam
taneli olarak verilmemelidir
Vitaminler ve mineraller • Haziran 2008
Cambridge
Education
@Islington
Yararlanılan Kaynak: Caroline Walker Trust, Eating Well for Under-5s in child care
– Practical and nutritional guidelines, 2nd Edition (www.cwt.org.uk)
Photographs in this leaflet were taken at Rosedale Early Years Centre by Tessa
Hallman and at Kate Greenaway Nursery School and Children's Centre by
Lottie Davies.
If you would like more copies of this leaflet, or copies in another language
or large font please contact:
Children’s Information Service
Telephone: 020 7527 5959
Email: [email protected]
For further information please contact your local children's centre or
health visitor
This leaflet is also available in English, Somali, Bengali, Arabic, Spanish,
French and Albanian.