Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx

T.C. ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Tür ve Habitat
İzleme Projesi Kapsamında Patara Kumsal Alanında
Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta, Chelonia
mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Popülasyonlarının Araştırılması İzlenmesi ve
Korunması Projesi
Final Rapor
Kasım 2012
Türkiye Tabiatını Koruma Derneği
İçindekiler
Özet
Abstract
1. Giriş
2. Amaç
3. Kapsam
4. 1. Çalışma Alanı
4.2. Çalışma Takvimi
4.2.1. Personel Çalışma Takvimi (165 Günlük İş Planı)
4.2.2. Proje İş Takvimi
5.1. Araştırmada Kullanılan Metodlar
5.2. Araştırmada Kullanılan Teknik Ekipman
6. Proje Kapsamında Yer Alan Türler ve Özellikleri
6.1. Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta ve Chelonia mydas)
6.2. Literatür Bilgileri
7. Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
7.1. Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası ile İlgili Literatür Bilgisi
7.2. Trionyx triunguis (Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası) ile İlgili
Çalışma Yöntemi
8. Bulgular
8.1. Alan Kullanımı ve Sorunlar
8.2. Karşılaştırmalı Değerlendirme
8.3. Öneriler
Kaynaklar
Ekler
2
Sayfa No
5
6
7
8
8
10
12
12
12
12
18
18
18
24
26
28
30
30
45
48
49
51
56
Şekiller Dizini
Şekil 1. Patara Kumsal Alanı
Şekil 2. İz Bilgi Formu
Şekil 3. Yuva Bilgi Formu
Şekil 4. Trionyx triunguis’in Türkiye’deki Dağılımı
Sayfa No
8
10
11
29
Çizelgeler Dizini
Sayfa No
Çizelge 1. Çalışma Takvimi
12
Çizelge 2. Proje İş Takvimi
12
Çizelge 3. Patara Kumsalı’nda Geçmiş Yıllarda Yapılmış Olan Çalışmalar
25
Çizelge 4. C. caretta ve C. mydas’ın aylara göre yuva ve iz durumu
32
Çizelge 5. C. caretta yuvalarına ait ıslak, yarı ıslak ve kuru kum ölçüleri
33
Çizelge 6. C. mydas yuvalarına ait ıslak, yarı ıslak ve kuru kum ölçüleri
33
Çizelge 7. C. caretta ve C. mydas için kuluçka süreleri
34
Çizelge 8. C. caretta yumurta ve yavrularının genel durumu
35
Çizelge 9. C. mydas yumurta ve yavrularının genel durumu
35
Çizelge 10. C. caretta’ya göre yuva derinlikleri ve çaplarına ait istatistiksel
41
veriler
Çizelge 11. C. caretta’ya göre yuva nem oranına ait istatistiksel veriler
42
Çizelge 12. Markalanan C. caretta’lara ait DKB, DKE, EKB ve EKE boyları
42
Çizelge 13. Markalanan C. caretta’lara ait DKB, DKE, EKB ve EKE’ye ait
43
istatistiksel veriler
Çizelge 14. Yuvalara ait sıcaklık verileri
44
Grafikler Dizini
Sayfa No
Grafik 1.
C. caretta türünde aylara göre yuvalı ve yuvasız çıkış sayılar
31
Grafik 2.
C. mydas türünde aylara göre yuvalı ve yuvasız çıkış sayılar
31
Grafik 3.
C. caretta yuva ve izlerinin denize göre uzaklıkları
32
Grafik 4.
C. mydas yuva ve izlerinin denize göre uzaklıkları
33
Grafik 5.
Aylara göre yarı, tam ve toplam predasyon sayıları
34
Grafik 6.
Patara Kumsalı’nda C. caretta yuvalarına ait kontrol açışı
sonuçlarına göre yumurtaların dağılımı
36
Grafik 7.
Patara Kumsalı’nda C. mydas yuvalarına ait kontrol açışı
sonuçlarına göre yumurtaların dağılımı
36
Grafik 8.
C. caretta yumurta predatörlerine ait yüzdesel dağılım
37
Grafik 9.
C. caretta yuvalarında embriyonik gelişimi yarım kalan
yumurtaların erken, orta ve geç olma durumuna göre oranları
38
Grafik 10.
C. mydas yuvalarında embriyonik gelişimi yarım kalan
yumurtaların erken, orta ve geç olma durumuna göre oranları
38
Grafik 11.
Patara Kumsalı’nda C. caretta yumurtalarından çıkan
yavruların genel durumu
40
Grafik 12.
Patara Kumsalı’nda predasyona uğrayan C. caretta
yavrularının predatörlere karşı oransal dağılımı
40
Grafik 13.
Yıllara göre yuva sayıları
48
Grafik 14.
Yıllara göre yuva sayısında artışı gösteren korelasyon eğrisi
49
3
Fotoğraflar Dizini
Foto 1.
Kumsalın doğu ucu
Foto 2.
Kumsalın doğu ucunun yakınında yer alan kafe ve turistik alan
Foto 3.
Kumsalın batı yönüne doğru görünümü
Foto 4.
Eşen Çayı
Foto 5.
Denizden karaya doğru geri sahadaki kumullar
Foto 6.
Kafe önündeki turistik alan
Foto 7.
Kumsaldaki kulübede yer alan ofis
Foto 8.
Yuvalayan ergin dişi Caretta caretta
Foto 9.
C. caretta ve izi
Foto 10.
Yüzeyüstü kafesleme
Foto 11.
Yüzeyaltı kafesleme
Foto 12.
Sıcaklık ölçer ile yuva sıcaklığının ölçümü
Foto 13.
Yuvasız çıkış
Foto 14.
Yuvalı çıkış
Foto 15.
Kontrol açışı
Foto 16.
Tilki’ye ait yumurta predasyonu
Foto 17.
Martı’ya ait yumurta predasyonu
Foto 18.
Yumurta içi predatör
Foto 19.
Domuz predasyonu
Foto 20.
Erken embriyo
Foto 21.
Orta embriyo
Foto 22.
Geç embriyo
Foto 23.
C. mydas yavrusu
Foto 24.
C. caretta yavrusu
Foto 25.
Tilki predasyonu
Foto 26.
Martı predasyonu
Foto 27.
Yuvaların kafeslenmesi
Foto 28.
Yavru çıkış izi
Foto
29,
Markalama çalışması sırasında C. caretta’dan alınan vücut
30, 31, 32.
ölçümleri
Foto
33,
Sahilde yapılan sözlü bilgilendirmeler
34.
Foto
35,
El broşürü ile bilgilendirme
36.
Foto
37,
Yerli ve yabancı turistlerle yapılan gece arazi bilgilendirmesi
38.
Foto 39.
Tilki predasyonu
Foto 40.
Sahildeki çevresel kirlilik
Foto 41.
Sahildeki zirai ilaç atıkları
Foto 42.
Motorlu araçlara ait izler
Foto
43,
Yumurtlama ve yavru döneminde ağla yapılan balıkçılık
44.
Foto 45.
Yuvalardan sökülen kafesler
Foto 46.
İnsan-kaplumbağa alanını gösteren yeşil kazıklar
Foto
47,
Sahilden kum alımı
48.
Foto
49,
Eşen Çayı kısmında kesilen ağaçlar
50.
4
16
16
16
16
16
16
17
17
17
17
17
18
32
32
34
37
37
37
37
39
39
39
39
39
41
41
41
42
43
44
44
45
45
45
46
46
46
47
47
47
49
ÖZET
Patara kumsalında 2012 yılında arazi çalışmaları 21 Mayıs ile 15 Eylül arasında yapılmıştır. Bu
süre içerisinde toplam 169 Caretta caretta ve 2 Chelonia mydas yuvası tespit edilmiştir. Bunun
yanında 388 C. caretta ve 5 C. mydas yuvasız çıkışı tespit edilmiştir. Bu veriler ışığında C. caretta
için yuva yoğunluğu 12,07 yuva/km ve C. mydas için yuva yoğunluğu 0,14 yuva/km olarak
hesaplanmıştır. 171 yuvanın 46 tanesi kısmen 49 tanesi ise tamamen predasyona uğramıştır.
İnkübasyon süresi C. caretta türü için 98 yuvada ortalama 49 gün, C. mydas için 2 yuvada
ortalama 52 gün olarak hesaplanmıştır. 169 C. caretta yuvasındaki toplam yumurta sayısı
11440’dır ve yuva başı ortalama yumurta sayısı 67,69’dur. Bu yumurtaların %43,10’undan yavru
çıkarken, %34,23’ü predasyona uğramıştır. C. mydas türü için toplam yumurta sayısı 148’dir ve
yuva başına düşen ortalama yumurta sayısı 74’tür. Bu yumurtaların %58,78’inden yavru çıkarken,
%31,08’i gelişimini tamamlayamamış embriyodur. Predasyona uğramış 3916 C. caretta
yumurtasının %90,94’ü tilki tarafından tahrip edilmiştir. C. mydas’ta ise predasyona uğramış 8
yumurtanın 4’ü tilki tarafından tahrip edilmiştir. Gelişimini tamamlayamamış C. caretta
yumurtalarının %66’lık kısmı erken safhadadır. C. mydas’ta da yine gelişimini tamamlayamayan
yumurtaların %65’lik kısmı erken safhadadır. Yumurtadan çıkan C. caretta yavrularının %88’lik
kısmı denize ulaşmayı başarmıştır. C. mydas’ta ise yumurtadan çıkan 87 yavrunun 75’i denize
ulaşmıştır. Predasyona uğrayan C. caretta yavrularının %50’si yengeç tarafından predasyona
uğradığı belirlenmiştir. Predasyona uğrayan 7 C. mydas yavrusunun tamamı martı tarafından
predasyona uğramıştır. Bu sezon 38 yuvadan 2565 yumurta daha uygun alanlara taşınmıştır. C.
caretta yuvalarının ortalama derinliği 52,02 cm ve ortalama çapı 17,43 cm olarak bulunmuştur. C.
mydas için ise ortalama yuva derinliği 70,50 cm ve ortalama çap 18,50 cm olarak bulunmuştur.
2012 yılında 7 tane C. caretta markalanmıştır. Ayrıca 6 yuvaya sıcaklık ölçer yerleştirilmiştir. Bu
sıcaklık ölçer verileri göz önüne alındığında Patara kumsalında %69,4 ile %91,6 oranında dişi
birey oluşmaktadır.
5
ABSTRACT
Field studies contucted between 21 May 2012 and 15 September 2012 in Patara Beach. During this
period, totally 169 Caretta caretta nests and 2 Chelonia mydas nests has been determined. In
addition, 388 C. caretta tracks and 5 C. mydas tracks has been determined. Based on these data for
C. caretta nesting density 12,07 nest/km and C. mydas nesting density 0,14 nest/km, respectively.
46 of 171 nests have undergone semi predation and 49 of 171 nests have undergone full predation.
Average incubation time for 98 C. caretta nests is calculated 49 days and average incubation time
for 2 C. mydas nests is calculated 52 days. Total number of eggs in 162 C. caretta nests was 11440
and average number of eggs per nest is calculated 67,69. While 43,10% of this eggs became
hatchling, and 34,23% of this eggs suffered predation. Total number of eggs of C. mydas was 148
and the average number of eggs per nest was 74. While 58,78% of this eggs became hatchling and
%31,08 of eggs didn’t complete their embriyonic stage. 90,94% of 3916 suffered predation C.
caretta eggs were destroyed by foxes. 4 of 8 suffered predation C. mydas eggs were destroyed by
foxes. 66% portion of uncompleted their development C. caretta eggs was early stage. 65% portion
of uncompleted their development C. mydas eggs was early stage again. 88% of hatched C. caretta
juveniles managed to reach the sea. 75 of 87 hatched C. mydas juveniles managed to reach the sea.
50% of exposed to predation C. caretta juveniles were destroyed by crabs. All of exposed to
predation C. mydas juveniles were destroyed by seagulls. This season 2565 eggs in 38 nests was
moved to appropriate fields. Average depth and diameter of C. caretta nests were found 52,02 cm
and 17,43 cm, respectively. Average depth and diameter of C. mydas nests were found 70,50 cm
and 18,50 cm, respetively. 7 C. caretta marked in 2012. In addition, temperature gauges was
placed into the 6 nests. Given this temperature gauges data is composed 69,4% and 91,6% female
indivuals in Patara Beach.
6
1. GİRİŞ
Bu proje kapsamında, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Patara Kumsal
Alanında geçmiş yıllarda koruma ve izleme çalışması yapılan Deniz Kaplumbağaları (Caretta
caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) populasyonlarının
araştırılması ve korunması faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
Proje Ekibi aşağıda verilmiş olup, çalışacak olan diğer gönüllülerin isimleri ayrıca
bildirilecektir.
Proje Koordinatörü: Prof. Dr. Kurtuluş Olgun
Biyolog:
Uz. Biyolog Emin Bozkurt
Biyolog Süleyman Ceylan
Biyolog Fatih Çakmak
İlave Personel (İzleme Çalışmasında Yer Alacak Gönüllüler):
Serdar Özcan – Adnan Menderes Üniversitesi, Biyoloji Bölümü
Çiçek Gümüş – Adnan Menderes Üniversitesi, Biyoloji Bölümü
Kevser Kulalıgil
Gözde Erdem
Ali Bülent Karamanlıoğlu
Ahmet Avcıer
Sedef Avcıer
Dikmen Avcıer
Elif Şenpınar
Gürkan Alkan
Kübra Alkan – Süleyman Demirel Üniversitesi, Biyoloji Bölümü
Prof. Dr. Mario A. Lopez- Denver University
Zulema Lopez- Denver University
Evgeny Antropov
Sarah Pearce
Nikolay Zhukov
Elena Zhukova
Proje ekibi ile ilgili özgeçmişler ve diğer bilgi ve belgeler sözleşmenin imzalanmasını
takiben kuruma sunulmuştur.
Proje kapsamında 21.05.2012 tarihinde arazi çalışmasına başlanmış olup, arazi çalışmasına
ait fotoğraf ve bilgiler özet olarak rapor içerisinde verilmiştir.
7
2. AMAÇ:
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Kumsal Alanında, önceki yıllarda başlatılan deniz
kaplumbağaları (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve populasyon izleme çalışmalarının 2012 yılı
üreme periyodu içinde devam ettirilmesi, bölgelerin turizm ve deniz kaplumbağalarının yuvalama
alanı olarak örtüşmesinden kaynaklanan sorunlarının aşılması için yerel halk, ziyaretçi ve turizm
yatırımcılarının eğitim ve bilinçlendirme yolu ile koruma faaliyetlerine iştirakinin sağlanması ve
yönlendirilmesidir.
3. KAPSAM:
1. Özel Çevre Koruma Bölgesi kumsal alanlarındaki yuvalamaların zamansal ve bölgesel
dağılımı ile yoğunluğu saptanacak, kumsalların her bir bölgesinde yuva, yumurta ve yavruları
olumsuz etkileyen şartlar takip edilecek ve yeterli seviyede veri toplanabilecek aralıklarla düzenli
olarak kumsal taranacaktır, imkanlar dahilinde ergin bireylerin markalaması yapılacaktır.
Bu kapsamda Caretta caretta ve tespit edilmesi durumunda Chelonia mydas türü deniz
kaplumbağaları için;
-Ergin dişi bireylerin kumsala çıkış tarih ve yerleri (GPS ile koordinatlarının tayini), çıkışların
yuvayla sonuçlanma durumu
- Türlerin yuvalama alanları 1/25.000 ölçekli sayısal haritaları üretilecektir.
-Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların aylara göre dağılımı ve % oranları
-Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların kumsalın bölgelerine göre dağılımı ve % oranları
-Yuvasız (iz) ve yuvalı çıkışların denizden uzaklığa göre dağılımı ve % oranları
-Yuva derinlik çapları, kuluçka büyüklüğü ve kuluçka süresi
-Yuvalardaki predasyon, yavru çıkışı ve bozulma durumları
-Yumurtadan çıkmış yavruların yuva içinde kalma ve yuva yüzeyine ulaşma durumları
-Yavruların yuva ağzında kalma ve yuvayı terketme oranları
-Yuva ağzında kalmış yavruların ölüm ve canlılık durumları
-Yavruların denize giderken ölme ve denize ulaşabilme durumları
-Yuva yoğunluğunun geçmiş yıllardaki yuva yoğunlukları ile karşılaştırılması (yuva/km) ve
-2011 yılı üreme periyodunda markalama yapılabilen ve geçmiş yıllarda markalama yapıldığı tespit
edilen ergin dişi bireylere ait veriler sayısal olarak verilecektir.
-Kumsal ve yuva sıcaklık profillerinin de araştırılarak yavru cinsiyet oranlarının tahmin edilmesi
yapılacaktır.
-Son 5 yıla ait popülasyon verileri(ergin ve yavru birey) tablo ve rakamlar halinde verilerek
popülasyonlarda artış ve azalış varsa yorumlanarak nedenleri ve alınması gereken tedbirler kesin
rapor ve kitapta belirtilecektir.
2. Kumsallardaki deniz kaplumbağası yumurta ve yavrulara zarar veren etken ve predatörler
belirlenecek predasyonla düşüş gösteren yavru başarısının arttırılması amacıyla yuvalar, kum altına
gömülecek kafeslerle korunacaktır. Kafeslemenin türün korumasına katkısı rakamsal verilerle
ortaya çıkarılacaktır.
3. Kumsalların yoğun insan kullanımlarının olduğu plaj alanlarında yapılmış olan deniz
kaplumbağası yuvalarında meydana gelebilecek olası zararları minimuma indirmek amacıyla bu
bölgelerdeki yuvaların dışarıdan görülecek şekilde kafeslenmesi sağlanacaktır.(Kafes ölçüleri en az
1x1 m ebatlarında olmalıdır.)
4. Bölgede de ilgili hedef gruplarına (yerel halk, öğrenciler, turistler, turizm yatırımcıları vb.)
gerekli eğitim hizmetlerini vermek amacıyla, Yüklenici tarafından kumsallardaki bilgilendirme
8
ofislerinde yabancı dil bilen en az bir eleman görevlendirilerek, sezon boyunca (gündüz
saatlerinde) eğitim ve rehberlik çalışmaları sağlanacaktır. Konuya ilgi duyan yerli ve yabancı
turistlere, ergin ve yavru çıkışı dönemlerinde yuva noktalarına götürülerek bilgiler verilecektir.
5. Proje sonucunda deniz kaplumbağalarına yönelik (toplam çıkış, iz sayısı, yuva sayıları, yumurta
sayıları, yavru sayıları, denize ulaşan yavru sayıları, predasyon sayısı, markalanan birey sayıları
geçmiş yıllarla karşılaştırmalı olarak) veriler tek bir tabloda hazırlanacaktır.
6. Proje kapsamında ilgili yerel halkın bilinçlendirilmesine yönelik broşür metni [Türkçe ve
İngilizce olmak üzere 1’er sayfalık ve renkli, A4 büyüklüğünde-üçe katlanacak şekilde]
hazırlanacaktır. Ayrıca; Türkçe broşür 1000 adet çoğaltılarak bölgede dağıtılacaktır.
9
4.1.
Çalışma Alanı
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi 18.01.1990 tarih ve 90/77 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
ile tespit ve ilan edilmiştir. Daha sonra 13.06.2007 tarih ve 26551 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan 21.05.2007 tarih ve 2007/12212 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Patara Özel Çevre
Koruma Bölgesi sınır değişikliği yapılarak son halini almıştır.
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi; Antalya ve Muğla illeri Kaş ve Fethiye ilçeleri ve
bunlara bağlı 5 belde 4 köyden oluşmaktadır. Antalya ili Kaş ilçesi-Gelemiş Köyü sınırları
içerisinde yer alan, Likya Uygarlığı dönemine ait Patara antik kenttir.
Bölge içerisinde Gelemiş Gölü (Ova Gölü) bulunmaktadır ve Eşen Çayı kumsalı ikiye
bölmektedir.
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi 189.81 km2 alanı içerisine almakta olup, Eşen Çayının
ikiye böldüğü alanda Patara Kumsalının genişliği 500 m, uzunluğu doğu-batı uzanımlı 18 km olup,
14 km’sinde yuvalama söz konusudur (Şekil 1). Bu bölgede denizden kara yönüne bazen şiddetli
esen rüzgarlar, kumsalın kara yönünde ilerlemesine, kum fırtınası ve göçüne neden olmaktadır. Bu
nedenle sahilde geniş yayılımlı ve hareketli kumullar bulunmaktadır.
Patara Kumsalı’nda, Eşen Çayı ağzından doğuya doğru 7 km uzunluğunda ortalama 25 m
genişliğindeki ıslak şerit çok ince boyutlu temiz kumlardan oluşmaktadır. Bu alan Caretta caretta
ve Chelonia mydas türü Akdeniz kaplumbağalarının 1. derece yumurtlama alanıdır.
Patara Kumsalı’nın insanlar tarafından kullanımına Tabiat Varlıklarını Koruma Genel
Müdürlüğü tarafından bazı sınırlandırmalar getirilmiştir. Deniz kaplumbağaları üreme ve
yumurtlama sezonu boyunca kumsal sadece 08:00 – 20:00 saatleri arasında kullanılmaktadır.
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü görevlileri tarafından alan korunmakta ve levhatabelalarla kumsalı kullanacak turistler için kumsal kullanımı ve deniz kaplumbağaları hakkında
gerekli bilgilendirmeler yapılmaktadır.
10
Şekil 1. Patara Kumsal Alanı
Kumsalda ağırlıklı olarak Caretta caretta yuva yapmaktadır. Bunun yanında çok az oranda
olmakla beraber Chelonia mydas yuvalarına da rastlanmaktadır. Bölgede yuvalar üzerine en büyük
tahribatı tilkiler yapmaktadır. Yavru çıkışıyla beraber kumsalda çok sık olarak bulunan hayalet
yengeçler ve az sayıdaki martılar da yavru predatörleridir. Kumsal eğiminin çok az olması
yuvaların gel-git sonucunda su baskınlarıyla karşılaşma şansını artırmaktadır.
11
4.2. Çalışma Takvimi
4.2.1. Personel Çalışma Takvimi (165 Günlük İş Planı)
Projede çalışacak ekibe ait çalışma takvimi Çizelge 1’de verilmiş olup, ilave
personel arazi ve ofis çalışmalarında yer alacak olup, çalışma takvimi planları esnek olduğu için
verilmemiştir.
Çizelge 1. Çalışma Takvimi
Arazi Çalışması
Prof. Dr. Kurtuluş
Olgun
Uzm. Biy. Emin
Bozkurt
Biyolog Süleyman
Ceylan
Biyolog Fatih
Çakmak
Arazi
Ofis
Arazi
Ofis
Arazi
Ofis
Arazi
Ofis
Mayıs
3 Gün
3 Gün
11Gün
1 Gün
11 Gün
1 Gün
11 Gün
1 Gün
Haziran Temmuz
5 Gün
10 Gün
3 Gün
3 Gün
30 Gün 31 Gün
6 Gün
6 Gün
30 Gün 31 Gün
6 Gün
6 Gün
30 Gün 31 Gün
6 Gün
6 Gün
Ağustos Eylül
10 Gün
3 Gün
10 Gün
31 Gün 15 Gün
6 Gün
3 Gün
31 Gün 15 Gün
6 Gün
3 Gün
31 Gün 15 Gün
6 Gün
3 Gün
Ekim
3 Gün
3 Gün
3 Gün
3 Gün
Kasım
10 Gün
3 Gün
3 Gün
3 Gün
4.2.2. Proje İş Takvimi
Proje kapsamında 21 Mayıs 2012 tarihinde arazi çalışmalarına başlanmış olup,
sözleşmenin imzalanmasına müteakip 165 günlük iş takvimi Çizelge 2’de verilmiştir.
Çizelge 2. Proje İş Takvimi
Çalışma Programı
İlk Arazi Çalışması
Yuva-İz Kayıtlarının Alınması ve Kafesleme çalışmaları
Yavruların Yuvadan Çıkmaya Başlaması ve Verilerin Kaydı
Verilerin Değerlendirilmesi
Tarih
21Mayıs
21 Mayıs - 15 Temmuz
15 Temmuz-15 Eylül
15 Eylül - 28 Kasım
5.1. Araştırmada Kullanılan Metodlar
Yapılacak olan çalışma öncesi literatür taraması sonucu bilimsel makale, rapor ve
tezlerdeki çalışma yöntemleri incelenmiş ve proje ekibinin daha önce benzer projelerdeki
tecrübelerinden faydalanılarak çalışma yöntemi ortaya konmuştur.
Proje kapsamında elde edilecek bulgular daha önceki çalışmalarda da kullanılan Orman
ve Su İşleri Bakanlığı Deniz Kaplumbağa Bilim Komisyonu’nun standart veri formlarına
işlenecektir (Şekil 2 ve Şekil 3).
12
ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DENİZ KAPLUMBAĞASI BİLİM KOMİSYONU
YUVASIZ ÇIKIŞ (İZ) BİLGİ FORMU
Kumsal:.........................
İz No:...................
Tarih:......../......./200......
Kaplumbağa: Cc..... Chm ..... Tt:...... Yuva yeri değiştimi: Evet.......
Hayır:......
Marka
No:.................
Markalama
Yeri:Sağ:.......
Sol:.......
Çıkış saati:......................
DKB:..........
DKE:..........
EKB:..........
EKE:.........
Ölçümü yapan:.............................................
Kabuk Sayıları:N:...... SP:...... Msol:...... Msağ:...... Csol:...... Csağ:...... V :......
Yuva
Olabilir
mi?Evet:......Hayır:......
Anormallik:…………………….....................................................................
İz koordinatları ve yeri
İz Şekli – yalancı yuva İz ile ilgili Notlar:....
yerleri
.......GPS
.....GPS
.......
........
Kuru..............
.....................................................
.....................................................
.....................................................
..................
Nemli............
.....................................................
.....................................................
.....................................................
..................
Islak.............
.....................................................
Deniz
Deniz
.....................................................
.....................................................
..................
İz Dış Eni:..................
İz İç Toplam Yalancı Yuva
sayısı:...................
Eni:.....................
Yuva yapılamama Nedenleri:
Işık:.........
Ses:.......... Araç:..........
İnsan:..........
Tilki:............
Taşlık Zemin:...........
Kuru Zemin:..........
Köpek:..........
Diğer hayvanlar:............
Belirtiniz:……….…….........................
Diğer
Sebepler(Belirtiniz):...........................................................................................................................
..................................
Şekil 2. İz Bilgi Formu
13
ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DENİZ KAPLUMBAĞASI BİLİM KOMİSYONU
ERGİN KAPLUMBAĞA YUVA BİLGİ FORMU
Kumsal:.........................
Yuva No:...................
Tarih:......../......./200......
Kaplumbağa: Cc..... Chm ..... Tt:......
Yuva yeri değiştimi: Evet.......
Hayır:......
Marka No:.................
Markalama Yeri: Sağ:....... Sol:.......
Yuvalama saati:......................
DKB:.......... DKE:.......... EKB:.......... EKE:.........
Ölçümü yapan:.............................................
Kabuk Sayıları: N:...... SP:...... Msol:......
Msağ:......
Csol:......
Csağ:......
V:......
Anormallik:....................................................................................................................................... ......................................
PREDASYON
Predasyon Tarihi
Predatör
Parçalanan Yumurta sayısı
Sağlam Yumurta var mı?
Embryonik Gelişim(1-8)
Hafta bazında 1-8 değer ver.
1. pred.
2. pred.
3. pred.
4. pred.
5. pred.
Toplam
YAVRU ÇIKIŞI
Çıkış Tarihi
Çıkış zamanı
Canlı yavru sayısı
Yuvada Ölü yavru sayısı
Yolda Ölü yavru sayısı
Yavru Ölüm sebepleri
1. çıkış
2. çıkış
3. çıkış
4. çıkış
5. çıkış
Toplam
KONTROL
Kontrol Tarihi
Kuru kum yüksekliği
Islak kum yüksekliği
Yuva çember çapı
Canlı yavru sayısı
Yuva içi predatör
Kuluçka Süresi (ilk yavru çıkışına kadar)
Ölü yavru sayısı
Boş kabuk sayısı
Döllenmemiş
yumurta
sayısı
Erken Embryo(<1 cm)
Orta Embryo (>1cm<2cm)
Geç Embryo (>2cm)
(İlk Ölçüm)
Yuva koordinatları ve İz şekli
.......GPS
.......
Kuru..............
(Taşınan Yuva yeri)
Nemli............
Nemli..............
Islak.............
Islak.................
.......GPS
Kuru.............
.......
Toplam çıkış
Toplam embryo
Toplam Yumurta
(Kontrol Açış Ölçümü)
Yuva koordinatları ve yeri
.......GPS
.... ...
Deniz
Deniz
Deniz
İz Dış Eni:.................. İz İç Eni:...................
Kontrol Açışını Yapan:.................................
Notlar……………………………………………………………………………………………………………………………...
Şekil 3. Yuva Bilgi Formu
14
Alanda yapılacak çalışma kapsamında sabah 04:30°°-10:30°° saatleri arasında yuva
tespiti ve yuvaların kaydedilmesi, ergin birey çıkışlarının yuva ile sonuçlanıp-sonuçlanmadığı,
kaplumbağa çıkışlarının tarihleri, izlerin denize olan uzaklıkları, Devamlı Islak Alan ve Yarı
Islak Alan uzaklık ve konumları ile kumsal üzerinde bırakılan izlerin tipleri ve şekilleri formlara
günlük olarak kaydedilecektir.
Sabah çalışmaları sırasında tüm yuvaların kayıtları yapılacaktır. Bu çalışmalar sırasında
ergin bireylerin yuvalarını tespit için yuva yüzeyindeki ilk yumurtalar görününceye kadar yuva
yüzeyindeki kum 10 cm çapındaki genişlikte açılarak elle alınmış, yuva sıcaklığında
değişiklikler olmaması için yuva yüzeyi, yuvadan çıkartılan kum ile tekrar kapatılacaktır. Tespit
edilen yuvalar kum yüzeyine ve kumun altına konulan ve üzerinde yuva tarih ve numaraları
bulunan çubuklarla işaretlenecektir. Sabah yapılan arazi çalışmalarında kumsalda daha önce
yapılmış bütün yuvalar kontrol edilecektir. Predasyona uğramış bir yuva bulunmuş ise hangi
yuvanın predasyona uğradığı, predasyonun tarihi, predasyonda tahrip edilmiş yumurta sayısı ve
yuvada yumurta kalıp-kalmadığı belirlendikten sonra yuva tekrar kapatılacaktır. Predasyonlu
yuvada predasyonda tahrip edilen yumurta sayısı, predasyon sonrası yuva etrafındaki bulunan
kabukların sayılması ile gerçekleştirilecektir.
Yüksek predasyonun bulunduğu alanlarda, predasyona karşı yüzey kafesleri
kullanılacaktır. Bu kafesler yumurtaların bulunduğu alanda kum seviyesinin yaklaşık 10 cm
altına yerleştirilerek dışarıdan insanların görmeleri engellenecektir. Arazi koşulları da dikkate
alınarak dalga boyu ve rüzgar etkisine göre risk altında olan yuvalar daha güvenli olan bir
bölüme aynı derinlikte yapılan yuvalara taşınacaktır. Yuvaların sıcaklıkları Kaska ve Ark. (1998;
2006) da belirtildiği gibi kaydedilecek ve sonuçlar değerlendirilecektir.
Yavru çıkış zamanında sabah yapılan alan çalışmalarıyla, yavruların kum üzerinde
bıraktıkları izlerden faydalanılarak hangi yuvalardan yavru çıkışı olduğu, yavru çıkışlarının
hangi günde gerçekleştiği, yuvaların ağzında kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yuvadan çıkan,
denize ulaşan ve ulaşamayan yavru sayıları ile denize ulaşamayan yavru ve predatör izlerinin
takibiyle yavruların ölüm nedenleri ortaya çıkartılmaya çalışılacaktır.
Yavru çıkışlarının tamamlanmasından sonra yuvalar kontrol amacıyla açılacak ve yuva
içinde kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yumurtadan çıkmış yavru sayıları, bozulmuş yumurta
sayıları ve bunların embriyonik gelişme durumları belirlenecektir. Kontrol açışları sırasında
yavru çıkışı olmuş yumurta kabuklarının sayılmasıyla hangi yuvadan kaç tane yavrunun çıktığı
saptanmış ve yavru çıkışları zamanında yavru izlerinin kullanılmasıyla elde edilen verilerle
karşılaştırılacaktır.
Bölgeyi kullanan kişilerinin deniz kaplumbağaları ve korunmaları konusunda
bilgilendirmesi amacıyla sahilde bilgilendirme çalışmaları yapılacaktır.
21.05.2012 tarihinde arazi çalışmalarına başlanmış olup, proje kapsamında yapılan ve
yapılacak çalışmalara ait fotoğraflar aşağıda verilmiştir.
15
Foto 1. Kumsalın doğu ucu
Foto 2. Kumsalın doğu ucunun yakınında yer alan
kafe ve turistik alan
Foto 3. Kumsalın batı yönüne doğru görünümü
Foto 4. Eşen Çayı
Foto 5. Denizden karaya koğru geri sahadaki kumullar
16
Foto 6. Kafe önündeki turistik alan
Foto 7. Kumsaldaki kulübede yeralan afiş (Süleyman Ceylan)
Foto 8. Yuvalayan ergin dişi, Caretta caretta
Foto 9. Caretta caretta ve izi (Emin Bozkurt)
(Emin Bozkurt)
Foto 10. Yüzeyüstü kafesleme
Foto 11. Yüzeyaltı kafesleme (Serdar Özcan)
17
Foto 12. Sıcaklık ölçer ile yuva sıcaklığının ölçümü
Yapılan arazi çalışmalarında Deniz Kaplumbağalarının en çok kumsalın batı yönüne
doğru Eşen Çayı’na gelmeden 1 km’lik alan ve kumsalın doğu ucundaki 1 km’lik alanda
yuvaladığı görülmüştür.
5.2. Araştırmada Kullanılan Teknik Ekipman
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Yuva bulmada kullanılan şişler
Yuva korumada kullanılan 72X72 boyutunda yüzeyaltı kafesler
İnsan faaliyetinin yoğun olduğu bölgelerde yüzeyüstü kafesler
Yuva yerini kaydetmek için GPS
Yuvanın denize uzaklığını ölçmek için 50m şerit metre
Anaç kaplumbağaları ölçmek için kumpas
Yuva derinliği ölçmek için mezura
Yuvadaki yavruların cinsiyetini belirlenmek için ısı ölçerler
Fotoğraf makinesi
6. Proje Kapsamında Yer Alan Türler ve Özellikleri
6.1. Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta ve Chelonia mydas)
Dünyadaki 8 tür deniz kaplumbağası: Dermochelys coriacea (Deri Sırtlı Deniz
Kaplumbağası), Chelonia mydas (Yeşil Kaplumbağa), Chelonia agassizii (Siyah Kaplumbağa),
Caretta caretta (İribaş Deniz Kaplumbağası), Eretmochelys imbricata (Atmaca Gagalı
Kaplumbağa), Lepidochelys olivace (Zeytin Yeşili Deniz Kaplumbağası), Lepidochelys kempii
(Gündüz Yuvalayan Kaplumbağa) ve Natator depressus (Düz Kabuklu Deniz
Kaplumbağası)’dur (Lutz ve Musick, 1997). Bu türlerden ikisi (C. caretta ve C. mydas)
Türkiye’nin Akdeniz sahil şeridi boyunca 20 kumsala çıkarak yumurta bırakmaktadır
(Hathaway, 1972; Başoğlu, 1973b; Geldiay ve Koray, 1982; Geldiay, 1983,1984; Groombridge,
1988; Baran ve Kasperek,1989; Baran, 1990; Canbolat, 1991; Baran ve ark. 1992; Lutz ve
Musick, 1997). Bern sözleşmesi ile koruma altına alınan bu iki türde nesli tehlike altında olan
türler arasında gösterilmiştir.
18
Çok uzun yıllardan beri dünya sularında yaşayan deniz kaplumbağalarının yuvalama
yaptıkları kumsallar yok olma tehlikesi altındadır. Bu yok olmanın en büyük nedeni insan
aktivitelerinin yoğunlaşmasındandır. Bu nedenle Akdeniz populasyonu için Türkiye’de bulunan
kumsallar büyük önem taşımaktadır. Türkiye kumsallarının genel olarak belirtilmesine karşılık
(Başoğlu ve Baran, 1982; Baran ve Kasparek, 1989; Baran, 1990; Baran ve ark., 1992) söz
konusu kumsallarda detaylı çalışmalar çok azdır.
Dünya denizlerinde yaşayan deniz kaplumbağası türlerinin hepsi yayılış alanlarının
tamamında veya önemli bir bölümünde nesli yok olma tehlikesinde olan "Tehlike Altındaki
Türler" ya da yakın gelecekte muhtemelen tehlike altında olacak "Tehdit Altındaki Türler"
kategorisinde bulunmaktadır. Uluslararası Doğal Hayatı Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan kırmızı listede Türkiye'nin Akdeniz sahillerinde düzenli olarak yuva yapan Chelonia
mydas ve Caretta caretta "tehlikede" olan hayvanlar olarak tanımlanmaktadır, çünkü bu iki tür
deniz kaplumbağalarının populasyonları, insan aktivitelerinin bir sonucu olarak farklı
derecelerde büyük oranda azalmıştır.
Deniz Kaplumbağalarının neslinin devamı, öncelikle üremek için kullandıkları
kumsalların, çiftleşme, beslenme, kışlama ve göç alanlarının doğal durumlarında
korunabilmesine bağlıdır. Bu durumda deniz kaplumbağalarının korunması yalın bir tür
koruması olmaktan çıkmakta, karasal ve denizel habitatların kesiştiği kıyı ekosisteminin
korunabilmesiyle mümkün olabilmektedir. Kıyı ekosistemini olumsuz etkileyebilecek her türlü
faaliyet diğer canlı türlerine olduğu gibi deniz kaplumbağalarına da zarar verecektir.
Deniz kaplumbağalarının etleri insan tüketiminde evrensel kıymet görmüş, yumurtaları
besin olarak veya afrodizyak özelliğine sahip olduğuna inanılarak yenilmiş, yağları
kozmetiklerde, kabukları süs eşyaları veya gözlük çerçeveleri yapımında kullanılmıştır.
Kaplumbağaların büyük oranlarda katledilmesi ve yuvalarının yağmalanması, populasyonlarının
azalmasında baş sebep olarak kalmıştır. Çoğu yuvalama alanları, kıyı alanlarına insan etkisiyle
kaybolmaya başlamıştır. Deniz kaplumbağası populasyonlarındaki bir diğer azalma, kişisel veya
ticari amaçlarla kontrolsüz avcılık ve balıkçılık faaliyetlerindeki tesadüfî ölümler nedeniyle
meydana gelmiştir.
Türk Hükümeti imzalamış olduğu çeşitli uluslararası sözleşmelerle deniz kaplumbağaları
ve üreme alanlarının korunmasında yasal sorumluluk üstlenmiştir.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) gözetiminde yürütülen çalışmalarla, 1975
yılında 16 Akdeniz ülkesi tarafından Akdeniz Eylem Planı (AEP) adı altında Akdeniz'in
korunması için bir eylem planı prensip olarak onaylanmış, 1976 yılında ise Avrupa Topluluğu ile
birlikte aynı ülkeler tarafından Barcelona'da Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması
Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) imzalanarak AEP'ına yasal boyut getirilmiştir. 1982'de bu
ülkeler tehlikedeki Akdeniz bitki ve hayvanları ile bunların yaşam alanlarının korunmasını
hedefleyen ve Barcelona Sözleşmesinin eki protokollerinden olan "Akdeniz’de Özel Koruma
Alanlarına İlişkin Protokol"ü imzaladılar. Türkiye'de 1988 yılında yürürlüğe girmiş olan bu
protokol sonrasında aralarında Dalyan ve Patara'nın da bulunduğu önemli bazı deniz
kaplumbağası üreme alanları " Özel Çevre Koruma Bölgesi" ilan edilmiştir. Bu alanlara Fethiye,
Belek ve Göksu Deltası da dahil edilerek 5 üreme kumsalı ÖÇK bölgesi olarak ilan edilmiş
durumdadır.
AEP'e taraf olan ülkelerce 1989 yılında "Akdeniz'deki Deniz Kaplumbağalarının
Korunması İçin Eylem Planı" adı altında bir eylem planı kabul edilerek yürürlüğe girmiş ve
19
deniz kaplumbağalarının korunması için uygulamada dikkate alınması gereken öncelikler şu
başlıklar halinde sıralanmıştır;
 Yuvalama ve kışlama alanlarının korunması ve yönetimi,
 Tesadüfî yakalanmaların en aza indirilmesi ve bu nedenle ortaya çıkacak
kullanımların yasaklanması,
 Yeni yuvalama alanlarının araştırılması,
 Türlerin yuvalama alanlarının araştırılması,
 Türlerin davranışı hakkında daha fazla bilgi.
Avrupa Doğal Hayatı ve Doğal Ortamların Korunmasına ilişkin "Bern Sözleşmesi",
Avrupa Ekonomik Topluluğu ve 19 ülke tarafından 1982'de imzalanmış ve bu sözleşme
Türkiye'de 1984 yılında yürürlüğe girmiştir. Sözleşmeyi imzalayan taraflar, doğal flora ve
aralarında deniz kaplumbağalarının da bulunduğu fauna populasyonlarını korumak ve göçmen
olarak gelen tehlike altındaki türler de dahil olmak üzere tüm hayvanların korunmasına ilişkin
özel bir çaba sarf etmekle yükümlüdür. Barcelona Sözleşmesi ve eki Protokoller ile Bern
Sözleşmesi Türk Hükümeti tarafından da imzalanmıştır. T.C. Anayasası'nın antlaşmalarla ilgili
90. maddesi uyarınca "usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletler arası antlaşmalar kanun
hükmündedir". Dolayısıyla taraf olduğumuz diğer antlaşma ve protokoller gibi bu sözleşmeler de
ulusal mevzuatımızın bir parçasıdır.
Caretta caretta ve Chelonia mydas Akdeniz kıyılarında düzenli olarak yuvalayan iki tür
deniz kaplumbağasıdır. Dermochelys coriacea, Eretmochelys imbricata ve Lepidochelys kempii
ise Akdeniz havzasında gözlenen ancak yuvalamaları saptanamamış diğer deniz
kaplumbağalarıdır. Akdeniz’deki Caretta caretta'nın önemli yuvalama alanları Yunanistan ve
Türkiye'de, düşük oranda da Kıbrıs'ta bulunmakta, Chelonia mydas yuvalamaları ise esas olarak
Türkiye'nin doğu Akdeniz sahillerinde gerçekleşmektedir. Bu nedenle Türkiye, Akdeniz'deki
deniz kaplumbağası populasyonlarının geleceği için önemli bir sorumluluk taşımaktadır.
Türkiye'nin Akdeniz kıyı kuşağı tarihi ve doğal zenginlikleriyle haklı bir üne kavuşmuş, bununla
birlikte kıyı bölgelerindeki hızlı nüfus artışı ile bölgenin canlı ve cansız kaynakları üzerindeki
baskı da artmıştır. Son yıllarda giderek gelişen turizm ile ortaya çıkan yoğun yapılaşma,
insanların kıyı bölgelerindeki aşırı yığılması, kötü arazi kullanımı, endüstriyel veya tarımsal
kaynaklı kirleticilerin denize ulaşması kıyı habitatlarının ve ekosistemlerinin farklı ölçeklerde
bozulması sonucunu doğurmuştur.
Ergin bireylerde karapaks (sırt kabuğu) oval şekilli ve arkaya doğru daralmış, 70-75 cm
boyunda ve 50-55 cm genişliğindedir (çalışma bölgeleri için). Baş oldukça büyük ve
üçgenimsidir. Genel renklenme dorsalde kırmızımsı-kahverengi, ventralde kremsi-sarı
şeklindedir. Diğer deniz kaplumbağalarından ayırt edici özellikleri ise şunlardır; sağlam bir
kabuk, gözler ile burun delikleri arasında kalmış iki çift prefrontal plak (bazı bireylerde bu
plakların ortasında beşinci bir plak olabilir), karapaksta beş çift kostal plak, plastronda
karapaksla bağlantılı ve geniş üç çift inframarjinal plak, her bir üyede iki tırnak ve tipik olarak
kahverengimsi-kırmızı renklenme.
C. caretta Atlantik, Pasifik ve Hint Okyanusunun ılıman ve subtropikal sularındaki
estuarin, lagün, koy ve kıyıya yakın denizlerde dağılım gösterir. En büyük yuvalama alanları
Umman'ın Masirah Adası'dır (Ross and Barwani, 1982). Oldukça önemli oranda populasyonu
barındıran diğer bir yuvalama alanı ise Florida'da bulunmaktadır (Dodd, 1988).
20
Akdeniz'deki önemli yuvalama alanları Yunanistan ve Türkiye sahillerindedir. Bunlara oranla çok
düşük ancak yine de önemli bir popülasyona Kıbrıs'ta rastlanmaktadır. Tunus'ta yuvalama çok
nadir, İsrail'de ise daha da azdır. Bazen Lampedusa (İtalya), Sicilya ve hatta Sardunya'da da
yuvalama olmaktadır. Mısır ve Libya için ise veriler yetersizdir (Groombridge, 1990). Türkiye'deki
C. caretta yuvalama alanları, Ekincik, Dalyan, Dalaman, Fethiye, Patara, Kumluca, Belek, Kızılot,
Demirtaş, Gazipaşa, Anamur, Göksu Deltası'dır (Baran and Kasparek, 1989). Broderick vd.
(2002)’ye göre tüm Akdeniz’de yılda 2280-2787 Caretta caretta bireyi yuva yapmaktadır.
Türkozan vd. (2003) Caretta caretta türünün Türkiye’deki 20 kumsalda yılda ortalama 1267 yuva
yaptığını hesaplamıştır. Oruç vd. (2003) Akdeniz’de ki C. caretta populasyonun %25’i, C. mydas
populasyonun %50’si Türkiye kumsallarında yuvaladığını belirtmiştir. Akdeniz de yıllık ortalama
5031 yuva/yıl olduğu ve bunun %27,2’sinin (1366 yuva/yıl) Türkiye’de gerçekleştiği belirtilmiştir
(Margaritoulis vd. 2003). Türkiye’de ki yuva potansiyeli baz alındığında Patara Kumsalı Caretta
caretta türü için ikinci derece önemli alan olarak gösterilmiş ve yuva oranı %3,5 olarak verilmiştir
(Canbolat, 2004).
Eşeyler arasındaki büyüklük dimorfizmi hakkında çelişkili bilgiler mevcuttur. Ancak
ergin erkekler dişilerden daha uzun kuyruğa (3:1), daha uzun geriye doğru kıvrılmış tırnaklara
sahiptir. Yavru, genç ve ergin öncesi bireylerde eksternal tetkiklerle eşey ayrımı yapabilmek
mümkün değildir.
C.caretta'nın çiftleşmesi yuvalama başlangıcından bir kaç hafta önce yuvalama plajı
yakınları veya özel toplanma alanlarında meydana gelebilir. Birbirine sıkıca sarılmış çiftler
çoğunlukla yüzeyde görünmekle birlikte su altında birleşmeler de rapor edilmiştir (Dodd, 1988,
Nelson, 1988).
Yuvalama sezonu genellikle kuzey yarı kürede Mayıs-Ağustos, güney yarı kürede ise
Ekim-Mart ayları arasını kapsar. Yumurtlama çoğunlukla gece meydana gelir. Yumurtlamak için
kumsala yaklaşan dişi bazen başını yukarı kaldırır ve kumsalı gözetler. Bu dönemde dişi
dışarıdan gelecek uyarılara karşı çok hassastır ve rahatsız edildiğinde geri döner.
Daha sonra kumsala doğru tırmanan dişi yumurtlayabileceği bir alan aramaya başlar.
Bazı durumlarda yuvalamadan veya denize dönmeden önce önemli mesafeleri kat edebilir,
karapakslarını gizleyebilecekleri sığ ve geri tarafta daha derin gövde çukuru açabilirler, ön üyeler
yuva açma olayında pek görev yapmazlarken, arka üyeler karşılıklı iş görür. Yumurta çukuru
açılırken arka üyelerden birincisi çukurdan kumu çıkarırken, diğeri yuvadan çıkartılmış olan
kumu bölgeden uzaklaştırır. Ardışık olarak devam eden bu işlemden sonra yumurta çukuru
açılmış olur. Bunu takiben yumurtlama işlemi başlar.
Yumurtalar tek tek bırakılabileceği gibi, ikili, üçlü veya dörtlü gruplar şeklinde de
bırakılabilir. Yumurta bırakma başlangıcına kadar oldukça duyarlı olan dişi, yumurta bırakma
anında uyarılardan daha az etkilenir. Yumurtaların bırakılmasından sonra arka üyeler
kullanılarak yuvadan çıkartılmış nemli kum ile yumurtaların üzeri örtülür ve kum sıkıştırılır.
Daha sonra ise dişi birey öne doğru ilerlerken ön üyeler arkaya doğru kum atarak yuva çukuru
gizlenir. Bu işlemin tamamlanmasını takiben dişi birey hızlı bir şekilde denize döner.
Dişi bireylerin kumsala çıkışlarının bazıları yuva ile sonuçlanabileceği (yuvalı çıkışyuva) gibi, bazıları da yuva ile sonuçlanmayabilir (yuvasız çıkış-yalancı çıkış). Bu tip çıkışların
değerlendirilmesi kumsalın yuvalama açısından uygunluğu ve çevresel faktörler hakkında önemli
ipuçları verebilir.
21
Deniz kaplumbağaları aynı yuvalama sezonunda birden fazla yuvalama yapabilirler. Aynı
sezonda iki yuvalama arasında geçen zaman yaklaşık iki haftadır. Ayrıca deniz kaplumbağaları
genel olarak 2-3 yılda bir yuvalama yaparlar.
Yeni yumurtlamış C.caretta yumurtaları genellikle küresel, beyaz, yumuşak, mukusla
kaplı ve masa tenisi topu büyüklüğündedir (yaklaşık 40 mm çapında ve 40 gr ağırlığında).
Ayrıca yumurtalar arasında küçük, oval şekilli veya ikili yumurtalara da rastlanılabilir.
Yuvalara bırakılan yumurta sayısı yaklaşık 100, bunların kuluçkalama süresi ise 1.5-2 aydır.
Yumurta predasyonları tilki, köpek, çakal, domuz, porsuk, kum yengeçleri v.s. tarafından
yapılabilir. Rüzgar erozyonu, dalga erozyonu, kum alımı, araç trafiği yumurta fazında ölümlere
neden olabilecek diğer faktörlerdir.
Yavrular yumurta kabuklarını kırdıktan sonra karapakslarının düzelmesi için yuva içinde
26 saate kadar hareketsiz kalırlar, yuvayı terk etme ise yumurtadan çıktıktan 1-7 gün (ortalama
2.5 gün) sonra yavruların birbirine yardımıyla yüzeye doğru tırmanmalarıyla gerçekleşir (Dodd,
1988). Yavruların yuvadan çıkışları çoğunlukla kum yüzey sıcaklığının düştüğü gece saatlerinde
meydana gelir. Yuvadaki bütün yavrular aynı zamanda çıkmayabilir, bu durumda takip eden
gecelerde de gruplar halinde yavru çıkışı devam eder. Yuvadan çıkmış yavrular ufuk aydınlığını
kullanarak denize doğru yönelirler. Bu durumda plaj gerisinde var olan herhangi bir ışık kaynağı
yavruların yönlerini şaşırmalarına ve ölümlerine neden olabilir. Denize ulaşan yavrular "yüzme
çılgınlığı" denen ve yaklaşık 20 saat süren bir dönemde durmaksızın yüzerler (Salmon and
Wyneken, 1987).
Yavru mortalitesinin (ölüm oranı) yuvadan çıkıştan sonra ve yüzmenin ilk birkaç
gününde fazla olduğu kabul edilir. Yengeçler, tilkiler, köpekler, porsuklar yakın kıyı balıkları ve
köpek balıkları en önemli predatörleridir. Doğal predatörlerinin yanı sıra yavrular, kumsal
ışıklandırmaları ile yanlış yönelmeler sonucunda ilave mortalite kaynaklarına maruz
kalabilmektedir (Dodd, 1988).
Doğal ortamda yaşayan C. caretta için belgelenmiş ömür uzunluğu tahmini yoktur.
Ancak Frazer, (1983) ergin dişilerin üretimsel hayat sürelerini 32 yıl, eşeysel olgunluğa ulaşma
sürelerini 15-30 yıl (Frazer, 1986) olarak tahmin etmiştir. Bu şartlarda maksimum ömür
uzunluğunun 47-62 yıl olabileceği (Dodd, 1988) ancak 100-150 yıl kadar yaşayabileceği
belirtilmiştir.
Yavru ve genç C. caretta yüzeyde akıntı çizgilerinde toplanan makroplanktonik av
üzerinde beslenir (Carr, 1987). Ergin bireyler özellikle yumuşakçalar üzerinden beslenen bir
karnivordur. Geniş bir kafa ve oldukça gelişmiş çene kasları ve kuvvetli gagalarıyla sert kabuklu
avlarını parçalamak için iyi uyum yapmıştır.
Çoğunlukla ılık ve subtropikal bölgelerde yuvaladıklarından, C. caretta'nın üreme
habitatları ve kışlama alanları arasında göç ettikleri sanılır, erkek göçleri hakkında çok az şey
bilinir. C. caretta'da grup göçü bilinmemektedir. Yıl boyunca açık deniz sularında kalabilirler,
Florida'da bazı bireylerin dipleri çamurlu kanallara girdikleri belirlenmiştir. Bazı populasyonlar
ise yıl boyunca yuvalama kumsallarının yakınında yaşarlar ve yuvalama dönemleri arasında
çatlak ve delikleri mesken edinebilirler. C. caretta'nın klasik anlamda "sürüler" oluşturduğuna
dair herhangi bir gösterge yoktur. Bununla beraber, denizde ya da yuvalama kumsallarının
yakınında lokal yoğunlaşma oluşturabilirler (Dodd, 1988).
22
C. caretta'nın erkekleri hakkındaki bilgilerin azlığından dolayı popülasyonlarının cinsiyet
oranı tam olarak bilinmemektedir. Popülasyonların yaş kompozisyonu ve boyut kompozisyonu
hakkında da kapsamlı bir bilgi yoktur. Ayrıca Henwood (1987) popülasyonda kompozisyonların
her sezonda değiştiğini ve böylece popülasyonun büyüklüğü hakkında bilgi edinmenin karmaşık
hale geldiğini belirtmiştir. Popülasyon yapısı ve cinsiyet oranı hakkındaki eksik bilgiler ile deniz
kaplumbağalarının yaşadığı biyolojik populasyonun sınırlarının tam bilinmemesinden dolayı
populasyon bolluk ve yoğunluğu hakkında tahmin yapabilmek zorlaşmaktadır.
Bununla birlikte yuvalama kumsallarına gelen dişilerin direk sayımı veya yuva sayılarıyla
bazı tahminler yapılmaktadır.
C. caretta'nın üretkenlik oranlarına etki eden faktörler bölgesel olarak değişkenlik
göstermektedir ve populasyon içinde önemli oranlarda varyasyonlar söz konusudur. Bu
varyasyonlar belirli sahillerdeki üretkenlik durumunun belirlenmesini engeller. Aşırı yağmurlar,
rüzgar erozyonu, dalga erozyonu, sıcaklık gibi baskın genel çevresel faktörler üretkenliği etkiler.
Beslenme bölgelerindeki besin miktarı ve kalitesi de değişik sayılarda yumurtlamada
etkili faktörlerdir. Kumun kimyasal yapısı, nemlilik, sıcaklık, gaz değişimi, predatörler yuvadaki
yavru başarısını etkiler. Yumurtlama sahillerindeki insanların varlığı, ziyaretçilerin olması,
çevredeki ışık kaynakları yuvalama yapmak için kumsala çıkmış dişileri rahatsız eder ve denize
dönmelerine neden olabilir (Dodd, 1988).
C. caretta yavruları, kum yengeçleri, köpek balıkları, predatör kemikli balıklar ile tilki,
köpek, porsuk gibi memelilere yem olmaktadır. Çeşitli kuşlar da gündüz saatlerinde yavruları
avlarlar. Hastalık, şiddetli açlık ve soğuk sersemliği şüphesiz ölümlere sebep olabilmektedir.
Ancak belirli popülasyonlar üzerindeki etkileri bilinmemektedir. Katran, yağ artığı, plastik
atıklarının yutulmasından da ölümler meydana gelebilmektedir. Genç, ergin öncesi ve ergin
bireyler ise özellikle köpek balıkları tarafından avlanırlar. Ayrıca bu gruplar katran ve plastik
yutmaktan ölür veya yaralanırlar. Ayrıca bot çarpmaları, bilinçli avlanmalar ve çeşitli ağlara
takılmalar da ölüme neden olan diğer faktörlerdir.
C. caretta'nın da içinde bulunduğu deniz kaplumbağaları, bu türlerin durumları ve önemi
kavrandıkça yakalanmalarını ve satışlarını yasaklayan, habitatlarının korunmasını sağlayacak
kanunlarla korunmaya çalışılmıştır. C. caretta Uluslararası Tehlike Altındaki Türler Kongresinde
(CITES) Ek 1'de listelenmiştir. Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok ülke bu antlaşmayı
imzalamıştır. Bu listede yer alan türlerin gelir elde etmek amacıyla herhangi bir şekilde satışı
yasaklanmıştır. Göç eden türler konferansı hazırlıklarında uluslararası korumanın şart olduğu Ek
2 listesinde yer almışlardır. IUCN ise bu türü "tehdit altında" türler arasında sınıflandırmıştır.
Her ne kadar bazı düzenleyici kanunlarla koruma altına alınmış olmalarına rağmen bazı
bölgelerdeki yetersiz veya isteksiz güvenlik güçleri ve ülkelerin ekonomik seviyelerindeki
farklılıklar C. caretta ve diğer deniz kaplumbağalarının korunmasında yeterli olamamakta ve
tedbirlerin uygulanmasını güçleştirmektedir.
C. caretta'nın neslini devam ettirebilmesi için bütün önemli yuvalama, beslenme, göç ve
kışlarını geçirdikleri habitatların üzerinde önemle durulması ve biyolojik verilere dayalı
korumaların uygulanması zorunlu olmuştur. Deniz kaplumbağalarının korunması için farklı
bölgelerde farklı koruma ve yönetim alternatifleri (Mrosovsky, 1983; Dodd, 1988)
uygulanmaktadır.
23
C. caretta'nın derisi ve kabuğu için fazla talep yoktur ve uluslararası ticareti de çok iyi
değildir. Yumurta ve eti ise genellikle lokal olarak tüketilmektedir. CITES uygulamaları
uluslararası ticareti engellemede başarılı olabilecektir. Uluslararası ticaret değişik derecelerde
başarıyla yasalar tarafından durdurulmuştur. Örneğin, ABD ve Avustralya'da yumurta tüketimi
bu sayede durmuştur. Fakat kaçak avlanma devam etmektedir. Kolombiya, Madagaskar ve
Mozambik'te ise yumurtalar hala toplanılmaktadır. Koruma kanunlarının olmadığı bölgelerde ise
kanunların çıkarılması ve uygulanması türün devamlılığı için zorunlu görünmektedir.
Dişilerin üretkenlikteki önemi ve yumurtlama anlarında çok hassas olmaları nedeniyle
plaja gelen dişilerin rahatsızlıklardan arındırılmaları gerekmektedir. Bu, yumurtlama
mevsiminde insan aktivitesinin en aza indirilmesi ve yavruların yollarını bulabilmeleri için yapay
ışıklandırmaların minimuma çekilmesiyle gerçekleşebilir. Yuvalar ve dişiler sahillere giren
araçlardan da korunmalıdır. Çünkü bunlar kumu sıkıştırabilirler veya yavruların içinden
çıkamayacakları izler bırakabilirler. Ayrıca bu araçların gece kullanılması da dişilerin bu
sahillere gelmesini engelleyebilirler. Plaj temizlemede kullanılan ağır mekanize temizleme
araçları, yumurtlama plajlarında yumurtlama mevsiminde kullanılmamalı veya zarar vermeyecek
boyutlarda işletilmelidir.
Yumurtalar üzerindeki kaçak avcılığın, predasyonun ve erozyonun yüksek olduğu
bölgelerde yeni yapılmış yuvalar, korunmuş kuluçkalıklara taşınabilir, buralarda açılan yuvalara
tekrar gömülür ya da nemli plaj kumu ile doldurulmuş kutularda inkübasyona bırakılabilir. Bu
tip uygulamaların yapılacağı durumlarda, yöntemin taşıdığı bazı risklerden dolayı dikkatli
planlama yapılması ve yürütülmesi zorunluluğu vardır.
Deniz kaplumbağalarının korunmasında kullanılan bir başka metot da yavruları ilk
dönemlerinde yüksek olan predasyonlardan korunabileceği büyüklüğe kadar ulaştırmaktadır.
Konu ile ilgili araştırıcılar tarafından habitat korunmasından sonra bu metodun kullanılması
gerektiği savunulmaktadır. Bu yöntem özellikle Chelonia mydas, Eretmochelys imbricata,
Lepidochelys kempii popülasyonlarını arttırmak için dünyanın değişik yerlerinde kullanılmıştır.
Yavru kaplumbağaların korunması için; yavru kaplumbağalar üzerindeki predasyonun
azaltılması, plaj ışıklandırmalarından kaynaklanan yanlış yönelmelerin önlenmesi, kirleticilerin
ve besin olarak nitelendirebilecekleri plastiklerin denize ulaşmasının engellenmesi gereklidir.
Balıkçılıkta kullanılan ağlarla tesadüfi yakalanmaların ve
bölgelerde "Kaplumbağa Dışlayıcı Aygıt (TED)"ların kullanılması
ölümleri azaltacak bir yöntemdir. Bu yöntem özellikle ABD'de
ölümlerin yüksek olduğu bölgelerde kullanılmış, ergin ve
kaplumbağaların kurtulmasını sağlamıştır.
ölümlerin yüksek olduğu
balıkçılıktan kaynaklanan
balıkçılıktan kaynaklanan
ergin öncesi yaşlardaki
6.2. Literatür Bilgileri
Türkiye sahillerinde yapılan ilk çalışma Hathaway tarafından yapılmış ve C. caretta
(İribaş Deniz Kaplumbağası) ve C. mydas (Yeşil Deniz Kaplumbağası)’ın Türkiye sahillerinde
yumurtladığını ve kara sularında bulunduğunu belirtilmiştir. Başoğlu (1973b) tarafından yapılan
çalışmada, İzmir bölgesinden iki ve Köyceğiz’den sahilinden bir sırt kabuğu tespit etmiş ve
bunların C. caretta’ya ait oldukları saptanmıştır. Başoğlu ve Baran (1982), Ege Üniversitesi
Sistematik Zooloji Kürsüsü koleksiyonlarında bulunan C. caretta hakkında bilgi vermektedir.
Geldiay ve Koray (1982), Geldiay ve ark. (1982), Geldiay (1983, 1984) Türkiye’nin Ege ve
Akdeniz kumsallarına yumurtlayan C. caretta ve C. mydas deniz kaplumbağalarının
24
populasyonları ve bu kaplumbağaların korunmaları ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Baran ve
Kasparek (1989), Baran (1990), deniz kaplumbağalarının Türkiye kıyılarındaki önemli yuvalama
alanlarını ve bu bölgelerin sorunlarını saptamışlardır. Bu çalışmalarda ülkemiz sahillerinde
yuvalama yoğunluğu açısından önemli 17 bölge tespit edilmiştir. Ayrıca bu kumsallardan 13
tanesinin birinci derece öneme sahip olduğu belirtilmektedir. Bu kumsallara Alata, Çıralı ve
Yumurtalık kumsallarının da eklenmesi ile deniz kaplumbağa üreme kumsallarının sayısı 20
olarak ifade edilmekte ve kumsallar hakkında da ayrıntılı bilgiler verilmektedir (Kaska, 2008).
Canbolat (1990, 1991, 1997, 1999), Erk'akan ve Canbolat (1990) ve Erk'akan (1993)
Dalyan Kumsalındaki, Yerli (1990) Patara Kumsalındaki, Kaska (1993) Kızılot ve Patara
Kumsallarındaki, Baran ve ark. (1991) Mersin-Kazanlı bölgesindeki, Baran ve ark. (1992)
Dalyan, Patara, Kumluca, Kızılot, Anamur ve Kazanlı Kumsallarındaki, Piggelen and Strijbosch
(1993) Göksu Deltası'ndaki, Türkozan ve Baran (1996) Fethiye Kumsalı'ndaki, Baran ve ark.
(1996, 1997), Canbolat (2000 a, b, c) Belek bölgesinde, Yerli ve Canbolat (1998 a, b) ile Yerli ve
ark. (1998) ise tüm Akdeniz kıyısı boyunca deniz kaplumbağası yuvalama alanlarında düzenli
araştırmalar gerçekleştirmişlerdir.
Patara Kumsalı uzun süreli ve devamlı çalışmaların en önemli kumsallarımızdan birisidir.
Alandaki çalışmalar 1989 yılında başlamış ve 2011 yılı da dahil olmak üzere devam ettirilmiştir.
Kumsalın 22 yıllık izleme süresince sadece üç senelik eksik bilgi bulunmaktadır.
Patara Kumsalı’ndaki çalışmalar Yerli (1990) itibariyle başlamıştır. Bu dönemde 63 gün
süren ve 8,5 km’lik bir kısmın çalışıldığı bölgede 93 Caretta caretta yuvası (10,9 yuva /km) tespit
edilmiştir (Yerli, 1990).
Çizelge 3. Patara Kumsalı’nda Geçmiş Yıllarda Yapılmış Olan Çalışmalar
Yuva
Sayısı
93
58
52
85
33
35
52
64
79
87
85
81
72
83
127
72
120
96
117
101
Çalışılan
Mesafe (km.)
8,5
6
7
6,7
6
7
7
6
7
9,9
9,9
9,8
6,9
14
12,1
12,1
11,7
12
14
14
km/yuva
Yıllar
Kaynak
10,9
9,7
7,4
12,7
5,5
5
7,4
10,7
11,3
8,8
8,6
8,3
10,4
5,9
10,5
6
10,3
8
9,59
7,21
1989
1990
1992
1993
1994
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Yerli, 1990
Baran vd., 1992
Kaska, 1993
Canbolat, 1997
Yerli ve Demirayak, 1996
Baran vd., 1996
Baran vd., 1997
Yerli ve Canbolat, 1998b
Canbolat, 1999
Işık vd., 2000
Öz vd., 2001
Öz vd., 2002
Selin İnşaat, 2004
Selin İnşaat, 2005
Canbolat, 2006c
Canbolat, 2007
Öz vd., 2008
Patara Deniz Kaplumbağası Projesi, 2009
Ankara İleri Teknoloji Yatırımları A.Ş.,2010
Tarımsal Kalkınma İktisadi İşletmesi
25
Baran vd., tarafından 1990 yapılan çalışmada bölgede önceki çalışmaya oranla daha az bir
yuva potansiyeli belirlenmiştir. Daha kısa bir mesafenin (6 km) çalışıldığı bu seneye ait 58 yuva
bulunmuştur ancak kilometre başına yuvanın 9,7 olması Yerli, 1990’a benzer bir sonuç olarak
karşımıza çıkmaktadır (Baran vd., 1992).
Bir senelik bir aranın ardından yapılan çalışmada 1992 yılına ait 52 yuva tespit edilmiştir. Yuva
potansiyeli 7,4 olarak belirlenmiştir (Kaska, 1993). Canbolat (1997) yaptığı çalışmada 85 Caretta
caretta yuvası belirlemiştir. Yerli ve Demirayak (1997), 1994 yılında tüm kumsallara yönelik
olarak yaptıkları detaylı çalışmada, Patara Kumsalı'nda bu üreme dönemine ait olarak 33 yuva (5,5
yuva/km) bulmuşlardır. Baran vd., 1996’ya göre 1996 yılı deniz kaplumbağaları yuvalama
sezonunda bölgede 35 Caretta caretta yuvası bulunmaktadır. Kumsalda 1997 yılında yapılan
araştırmada 7 km.’lik bölümde 52 yuva belirlenmiştir (7,4 yuva/km) (Baran vd., 1997). Yerli ve
Canbolat (1998), yaptıkları çalışmada 6 km’de 63 yuva tespit etmişlerdir. Alanda 1999 yılında
yapılan ve 97 gün süren çalışmada Caretta caretta’ya ait 79 yuva bulunmuştur (Canbolat, 1999).
Işık vd. (2000), Öz vd. (2001) ve (2002) tarafından yapılan çalışmalarda bölgede 9,9 km’lik bir
kısım çalışılmış ve sırasıyla 87, 85 ve 81 adet deniz kaplumbağası yuvasının bulunduğu tespit
edilmiştir. Bu 3 yıl boyunca yapılan çalışmaların süreleri de hemen hemen birbirine eşittir. Özel bir
şirket tarafından 2004 ve 2005 yıllarında sürdürülen projelerde sırasıyla 72 ve 83 yuva
belirlenmiştir. İlk yıl 6,9 km’nin çalışıldığı kumsalda ikinci yıl 14 km. taranmıştır. İki yıl arasında
kilometre başına düşen yuva da çok açık bir fark görülmektedir (Selin İnşaat 2004 ve 2005).
Canbolat (2006 ve 2007), 12,1 km’lik bir mesafeyi çalıştıkları iki senede sırasıyla 127 ve 72 adet
yuva tespit etmiştir. Yayınlanan son çalışma olan 2008 döneminde ise 11,7 km boyunca 120 yuva
belirlenmiştir (Öz vd., 2008).
7. Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Trionyx triunguis Türkiye’de bulunan dört tür tatlı su kaplumbağasından birisidir.
Trionyx triunguis büyüklüğü ve siniye benzer bir yapı göstermesinden dolayı bazı bölgelerde
halk arasında siniba olarak bilinir. İngilizce olarak “Soft-shelled Nile turtle” olarak adlandırılan
bu kaplumbağa dilimize “Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası” veya “Nil Yumuşak
Kabuklusu” olarak çevrilmiştir. Tipik yaşam yeri Nil olduğu için Nil kaplumbağası olarak da
adlandırılır. Ayrıca deniz kaplumbağası gibi uysal olmayıp balık ağlarına zarar verdikleri için
bazı bölgelerde halk arasında gavur kaplumbağa olarak da bilinir.
Trionyx triunguis büyük, koyu renkli ve yumuşak kabuklu üsten bastırılmış
görünümdedir. Büyüklükleri, plastron boyu, karapas boyu, karapas eni ve en geniş karapas
düzlemi ölçülerek bulunur. Plastron boyu (PB) kaplumbağanın ventral yüzeyinin en anterior
bölgesinden plastronun posterior ucuna kadar olan ve orta ventral hattı takip eden maksimal, düz
hat şeklindeki ölçümdür. Karapas boyu (CB) nuchal bölgeden karapasın serbest kenarının en
posterior bölgesine kadar uzanan ve orta dorsal hattı takip eden maksimal düz hat şeklindeki
ölçümdür. Karapasın lateral kenarları arasındaki maksimal düz hat şeklindeki ölçüm karapas
enini (CE) verir.
Karapas serbest kenarının en posterior bölgesinden en geniş karapas seviyesi yahut
düzleminin orta dorsal hattı kestiği noktaya kadar olan maksimal, düz hat şeklindeki ölçüm ise
en geniş karapas düzlemini (EGCD) verir. Başın lateral kenarları arasında kalan maksimal ölçüm
baş genişliği (BG), burun ucundan gözler arasındaki en dar sahayı birleştiren çizgi ortasına kadar
alınan ölçüm rostrum boyu (RB) olarak adlandırılır. Karapas boyu yetişkin bireylerde 800 mm
geçer (Boulenger, 1889) ve bazen 950 mm ye ulaşabilir (Dumeril, 1860). Yavrularda ise karapas
26
boyu 48-51 mm olarak Atatür (1979) tarafından ölçülmüştür. Atatür (1979) T. triunguis
erginlerinde büyümeye paralel olarak CB değeri artımı, PB değeri artımından gittikçe daha fazla
olduğunu kaydetmiştir.
Rafetus euphraticus’da olduğu gibi başın ucunda bir hortum bulunur ve burun delikleri
bu hortumun ucundadır. Ergin T. triunguis’lerin karapas, baş, boyun, ön ve arka üyeler ile
kuyruk dorsallerinin rengi koyu kahverengidir. Genç bireylerde bu renk daha açıktır. Vücut
dorsalinde bu zemin rengi üzerinde çoğunlukla koyu sarı, bazen açık sarı olan benekler vardır.
Ekstremiteler ve boyun üzerindeki beneklerin sayısı baş ve karapas üzerindekilere göre daha az
ve seyrektir. Genç fertlerle ergin bireyleri ayırt etmede beneklerin sayısı ve büyüklüğü rol oynar.
Genç fertlerde daha iri, daha seyrek ve çok belirgin olan bu benekler yaşlı fertlere doğru
gidildikçe sayıca artar, boyları küçülür ve belirsizleşir. Erginlerin ventral kısmında beyaz renk
hakimdir, nadiren de olsa zemin rengi üzerinde benekler görülebilir. Ekstremitelerde koyu
kahverengi renktedir. Yumurtadan yeni çıkan yavruların vücutlarının dorsal kısmı ergin bireylere
göre daha açık kahverengidir. Vücutlarında sarı renkte benekler mevcuttur. Vücut dorsaline
dağılan sarı benekler erginlerdekine oranla çok daha büyük ve seyrektir.
Ergin erkeklerde bireylerin kuyrukları daha kalın yapılı ve daha uzundur. Yavru
erkeklerde böyle belirgin bir durum söz konusu değildir. Yaşları ilerledikçe kuyruk büyür
böylece kloak açıklığı karapasın dışında kalır. Dişilerde ise kuyruk daha kısa olduğu için kloak
açıklığı karapas posterior kenarının önünde yer alır (Atatür, 1979).
Bu türün beslenmesi karakteristik olarak karnivordur. T. triunguis’lerin mide ve
bağırsakları içerikleri incelenmiş su yılanı olan Natrix natrix’e ve Gammarus sp ve Gambusia
affinis gibi çeşitli omurgasız canlılara rastlanmıştır (Atatür, 1979).
Tipik yeri Nil olan Trionyx triunguis ülkemizde de dağılım göstermektedir. Trionychidae
familyasına ait olan Trionyx triunguis (Forskal, 1775) türü hakkında ve diğer türler hakkında
yapılmış olan çalışmalar genelde dağılım bölgeleri hakkındadır. Gray (1855) Trionyx niloticus
türünün dağılım bölgelerine Kuzey Afrika, Nil, Mısır, Habeşistan ve Batı Afrika’yı dahil
etmiştir. Lortet (1883) Anadolu’da, Birecik civarında Fırat nehrinden toplanmış Trionyx
aegyptiacus (T. triunguis) şeklinde sınıflandırmış, yanlış olan bu sınıflandırma
Bodenheimer(1944) tarafından Trionyx euphratica olarak değiştirilmiştir. Boulenger (1889)
türün yayılış alanı olarak Afrika’da Nil, Kongo, Senegal ve aralarında akarsu sistemleri ile
Suriye’yi göstermiştir. Anderson (1898)’a göre tür Aşağı ve Yukarı Mısır Nil’inde, Nil deltasının
batısında kalan Natrun Vadisi’ndeki göller sisteminde, Mısır haricindeki tüm Nil sisteminde,
Somaliland’dan Senegambia’ya kadar Afrika’nın nehir sistemlerinde ve Suriye’nin bazı
akarsularında mevcuttur. Siebenrock (1913) Afrika haricinde kesin olmamakla beraber, Ürdün
ve Suriye’de de rastlanabileceğini kaydetmiştir. Gadow (1923) türün dağılımını Senegal ve
Kongo’dan Nil sistemine kadar ve Suriye olarak vermiştir. Flower (1933) türün dağılım sahası
olarak Afrika’da Senegal ve Kongo’dan Nil’e kadar olan tropik su sistemlerini vermiştir.
Kaplumbağaların Nil’e taşınmaları ile, tesadüfi olarak, Filistin sahillerine ve Akdeniz’e bakan
nehirlere ulaştıkları düşüncesindedir. Deraniyagala (1948) Afrika’da yeni bir lokalitede, Rudolf
Gölü’nde Trionyx triunguis varlığını rapor etmiştir.
Numunelerin tipik formdan karapas ve plastron ile ilgili bazı karakterlerce farklı
olduğunu ileri sürerek numuneleri Trionyx triunguis rudolfianus ssp. nov. olarak
isimlendirmiştir. Fakat bu alttür daha sonra Trionyx triunguis’in sinonimi olarak değiştirilmiştir
(Wermuth ve Mertens, 1961). Flower (1933)’ın Trionyx triunguis’in Doğu Akdeniz sahil
sularında bulunuşunu, Nil sisteminde zaman zaman olan taşmalarla kaplumbağaların bu
27
bölgelere göçüne bağlamıştır ancak Haas (1951) bu fikre katılmamaktadır. Çünkü Filistin’in
çeşitli bölgelerinden çok sayıda numune ve yumurta örneği almıştır. Schmidt ve Ingler (1957)’e
göre de tür Nil sisteminde, Kongo ve Filistin’in bazı küçük sahil derelerinde bulunduğunu
belirtmiştir. Bu iki araştırmacı, kaplumbağaların çenelerindeki alveolar yüzey genişliklerinde
rastlanan uyumsuzluğu beslenme farlılıklarından doğan bir dimorfizme bağlamaktadır. Lanza ve
Sassi (1966)’ye göre tür Mısır’dan Habeşistan’da Eritre’ye, Somali’ye, Rudolf Gölü’ne,
Kongo’dan Angola’ya kadar dağılmıştır. Bir küçük koloni de İsrail’de vardır. Marx (1968) türün
dağılım sahasını Mısır’dan güneyde Rudolf Gölü’ne, güneybatıda Angola’ya, kuzeybatıda
Senegal’e kadar uzatmış fakat Filistin’i dahil etmemiştir. Grzimek (1975) de ”Animal Life
Encyclopedia” sının VI cildinin 112. sayfasında verdiği Trionyx triunguis dağılım haritasında
sadece Afrika’yı dikkate almıştır. İsrail sürüngenlerinin taksonomik bir listesini veren Hoofien
(1972) türün genel anlamda İsrail’de mevcut olduğunu belirtmiştir. Yunanistan’da görülen tek
tür Kos Adası’nda kaydedilmiştir (Taşkavak ve ark., 1996).
Coğrafi dağılışı ve taksonomi konular dışında Trionyx triunguis ile ilgili çalışmalar
oldukça sınırlıdır. Ergin T. triunguis’lerin karapaks, baş, boyun, ön ve arka üyeler ile kuyruk
dorsallerinin rengi koyu kahverengidir. Genç bireylerde bu renk daha açıktır. Vücut dorsalinde
bu zemin rengi üzerinde çoğunlukla koyu sarı, bazen açık sarı olan benekler vardır. Ekstremiteler
üzerindeki beneklerin çapı; baş, boyun ve karapaks üzerindekilerin çapından daha büyük,
benekler ise yok denecek kadar seyrektir. Genç fertlerle ergin bireyleri ayırt etmede beneklerin
sayısı ve büyüklüğü rol oynar. Genç fertlerde daha iri, daha seyrek ve çok belirgin olan bu
benekler yaşlı fertlere doğru gidildikçe sayıca artar, boyları küçülür ve belirsizleşir. Erginlerin
ventral kısmında beyaz renk hakimdir, nadiren de olsa zemin rengi üzerinde benekler görülebilir.
Ekstremitelerde koyu kahverengi renktedir. Yumurtadan yeni çıkan yavruların vücutlarının
dorsal kısmı ergin bireylere göre daha açık kahverengidir. Vücutlarında sarı renkte benekler
mevcuttur. Vücut dorsaline dağılan sarı benekler erginlerdekine oranla çok daha büyük ve
seyrektir.
Ergin erkeklerde kuyruk daha kalın yapılı ve daha uzundur. Kloak açıklığı karapas
posterior kenarının dışında kalır. Dişilerde ise kloak açıklığı karapas posterior kenarını
anteriorundadır. Erkeklerdeki durumun yaşla bir ilgisi olduğu kesindir çünkü yavru bireyler
arasında böyle bir fark yoktur. Cinsel olgunluğa erişen erkek fertlerde prekloakal bölgenin
dişilerinkine oranla daha fazla uzaması sonucunda bu durum ortaya çıkmaktadır.
Ergin fertlerle ilgili olarak eşeysel dimorfizmin sadece kuyruk boyuna inhisar ettiği
saptanmıştır. Ergin erkeklerde kuyruğun prekloakal bölgesi, kloak açıklığını karapaks posterior
kenarı dışında bırakacak şekilde uzun, dişilerde ise kısadır. Erginlerle juvenillerin renk ve desen
durumu farklıdır. 1,5-2 yaşına gelmiş juvenillerde çok belirli olan desen, hayvan yaşlandıkça
yavaş yavaş kaybolur ve genellikle, koyulaşan zemin rengi hakim duruma geçer. Juvenillerde
çok belirgin olan kirli zeytin yeşil-kahverengi zemin üzerindeki açık sarı benekler, yaşlanma ile
boyca küçülürler, sayıları artar, belirsizleşirler ve hatta kaybolurlar.
7.1. Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası ile İlgili Literatür Bilgisi
Başoğlu (1973a) ilk olarak, Afrika ve Filistin kompleksi haricinde kalan bir bölgeden,
Güneybatı Anadolu’dan Trionyx triunguis kaydetmiştir. Güney Anadolu’da Trionyx triunguis
türünün mevcut olduğu biotoplar oldukça farklı özellikler gösterirler. Türkiye’de en kuzeybatıda
Köyceğiz Gölü- Dalyan’dan başlayıp doğuya doğru Muğla’da: Dalaman Çayı Kükürtlü ve
Kargın Gölleri, Eşen Çayı, Antalya- Belek- Manavgat bölgeleri, Göksu Nehri, Çukurova Deltası,
Asi Nehri olarak türün dağılış alanları belirlenmiştir (Atatür, 1979; Gramentz, 1990; Kasparek ve
28
Kinzelbach, 1991). Kasparek (1999)’in yaptığı sınıflandırmaya göre Türkiye’de 15 bölgede bu
tür bulunmaktadır. Bu sınıflandırmada Dalaman bölgesi ve Seyhan Nehri en yoğun populasyona
sahip olup en fazla korunması gereken bölgeler olarak tespit edilmiştir (Kasparek, 1999).
Kasparek (1999)’e göre; Dalyan, Aksu/Acısu, Anamur, Göksu, Berdan Nehri, Tuzla Drenaj
Kanalı, Karataş Drenaj Kanalı ve Ceyhan Nehri diğer iki bölgeye nazaran daha az populasyonu
barındıran ve korunması gereken bölgeler olarak sınıflandırmıştır. Patara, Fethiye, Köprü Çayı,
Bozyazı ve Asi Nehri az sayıda populasyona sahip olup, bu az sayıdaki türün korunmasını
gerektirdiğine dikkat çekmiştir. Türkiye’de Trionyx triunguis’in bulunduğu bölgeler Şekil 16’da
verilmiştir (Gidiş ve Kaska, 2004).
Şekil 4. Trionyx triunguis’in Türkiye’deki Dağılımı (Gidiş ve Kaska, 2004)
En yoğun olduğu bölgeler: 1 Dalaman; 2 Seyhan Nehri ve Tuzla Drenaj Kanalı
Daha az yoğun olduğu bölgeler: 3 Dalyan; 4 Aksu Nehri; 5 Anamur; 6 Göksu Nehri; 7
Berdan Nehri; 8 Ceyhan Nehri ve Karataş Drenaj Kanalı
En az bulunduğu bölgeler: 9 Patara; 10 Fethiye; 11 Köprü Çayı; 12 Bozyazi; 13 Asi
Nehri
Türkiye’de T. triunguis ile ilgili ilk çalışmalar genellikle bu türün Türkiye’de
bulunduğuna dair yapılan çalışmalardır. Başoğlu (1973a)’nun yapmış olduğu çalışmada, Afrika
ve Filistin dışında Güneybatı Anadolu’da da bu türün bulunduğunu belirtmiştir. Atatür (1979) bu
türle ilgili olarak doktora tez çalışması yapmıştır. Tezinde türün morfolojisi ve osteolojisi,
Anadolu’daki biotop ve dağılışı üzerine araştırmalar yapmıştır. Berk ve ark. (1988) Cheloniidae
ve Trionychidae familyalarına ait türlerin Çukurova bölgesindeki dağılımlarını araştırmışlardır.
Gramentz (1990, 1993, 1994) populasyon statüsü ve koruma ile ilgili çalışma yapmıştır.
Kasparek (1990, 1999, 2001) yayınlamış olduğu makalelerde, Türkiye’de T. triunguis’in hangi
bölgelerde yoğun olarak bulunduğunu ve nerelerde hangi koruma önlemlerinin alınması
gerektiğine değinmiştir. Doğu Akdeniz bölgesindeki türün dağılımı Kasparek ve Kinzelbach
(1991) tarafından incelenmiştir.
29
Yapılan çalışmalarda ve raporlarda daha çok türün o bölgede bulunduğu ve tespit edilen
yuva sayıları verilmiştir. Bu türün en yoğun bulunduğu bölge olan Kükürtlü Gölü, DalamanMuğla’da türün biyolojisi, üreme başarısı ve dokulardaki ağır metal oranları hakkında bilgiler
verilmiştir (Gidiş ve Kaska, 2004).
Patara Kumsalı’nı ikiye bölen Eşen Çayı’nın ağzındaki kumsalda görülmesi muhtemel T.
triunguis türü için proje kapsamında hergün düzenli olarak arazi çalışmaları yapılmaktadır.
7.2. Trionyx triunguis (Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası) ile ilgili çalışma Yöntemi
Kaplumbağa yuvası ve çıkışla ilgili materyal ve metod deniz kaplumbağası ile ilgili
bölümde verildiğinden tekrar edilmemiştir, benzer metodoloji uygulanacaktır (Gidiş ve Kaska,
2004). Yuvaların korunması için kafesleme ve kuluçkalıklara taşıma yöntemleri uygulanacaktır.
8. Bulgular
Patara Kumsal Alanında 2012 yılında toplam 169 adet Caretta caretta ve 2 adet Chelonia mydas
yuvası saptanmıştır. Patara Kumsal Alanında 2012 yılındaki alan çalışmaları 21.05.2012
tarihinde başlamıştır. Patara kumsalında ilk yuva çıkışı 31.05.2012 tarihinde son yuva çıkışı ise
11.08.2012 tarihinde gerçekleşmiştir. Patara kumsalında ilk yavru çıkışı 22 Temmuz 2012’da
başlamış olup, 15 Eylül 2012 tarihine kadar 112 yuvadan yavru çıkış saptanmıştır. Geriye kalan
17 yuvanın 4 tanesi su altında kaldı; 6 yuvadan predasyon veya yuvanın predatörler tarafından
açılmasından sonra sıcaklık düştüğü için yavru çıkışı olmamıştır.
Patara Kumsalında 15 Eylül 2012 tarihine kadar Caretta caretta türüne ait yuvasız çıkış sayıları
Mayıs’da 1, Haziran’da 101, Temmuz’da 279, Ağustos’da 7; yuva sayıları ise Mayıs’da 1,
Haziran’da 81, Temmuz’da 79 ve Ağustos’da 8’dir (Grafik 1). Bu iz ve yuvalardan 62 yuvasız
çıkış ve 31 yuvalı çıkış Kumluova tarafında olurken bunların tamamı Caretta caretta türüne aittir.
Yine aynı dönem içinde Chelonia mydas türüne ait yuvasız çıkış sayıları Haziran’da 3, Temmuz’da
2’dir; yuva sayısı ise yalnız Haziran’da 2’dir (Grafik 2). Bu durumda, 557 C. caretta çıkışından
388 (%69,66)’i yuvasız çıkış ve 169 (%30,34)’i yuva ile sonuçlanırken, 7 Chelonia mydas
çıkışından 5 (%71,43)’i yuvasız çıkış ve 2 (%28.57)’i yuva ile sonuçlanmıştır.
30
Grafik 1. Caretta caretta türünde aylara göre yuvalı ve yuvasız çıkışlar
Grafik 2. Chelonia mydas türünde aylara göre yuvalı ve yuvasız çıkışlar
Bu verilere göre Patara kumsalında C. caretta için en fazla yuvalama Haziran ayında ve en fazla
yuvasız çıkış ise Temmuz ayında gerçekleşmiştir. C. mydas için yuvalamalar Haziran ayında
gerçekleşmiştir. Tüm kumsal genelinde yuva yoğunluğu C. caretta için 12,07 yuva/km ve C.
mydas için yuva yoğunluğu 0,14 yuva/km’dir.
31
Çizelge 4. C. caretta ve C. mydas’ın aylara göre yuva ve iz durumu
C. caretta
Yuva
İz
%
Mayıs
1
0,59
Haziran
81
47,93 101
Temmuz 79
Ağustos
Toplam
1
C. mydas
%
0,26
Yuva
0
%
Toplam
İz
%
Yuva
İz
%
1
%
0
0
0
1
0,58
0,26
26,03 2
100
3
60
83
48,54 104
26,46
46,75 279
71,91 0
0
2
40
79
46,20 281
71,50
8
4,73
7
1,80
0
0
0
0
8
4,68
7
1,78
169
100
388
100
2
100
5
100
171
100
393
100
Kumsal genelinde tespit edilen C. caretta ve C. mydas türlerine ait yuva ve izlerin denize
uzaklıkları Grafik 3 ve 4’de görülmektedir.
Grafik 3. C. caretta yuva ve izlerinin denize göre uzaklıkları
Foto 13. Yuvasız çıkış (Serdar Özcan)
Foto 14. Yuvalı çıkış (Fatih Çakmak)
32
Grafik 4. C. mydas yuva ve izlerinin denize göre uzaklıkları
Kumsal genelinde C. caretta yuvalarının çoğu 21-25 metre (%21,89) arasında yoğunlaşmaktadır.
İzler açısından baktığımızdaysa, izler genellikle 6-10 metre (%32,22) arasında daha yoğundur.
Kumsal genelinde C. mydas yuvalarından biri 21-40 metre diğeri ise 81 metrenin üzerinde
gerçekleşmiştir. İzler açısından baktığımızdaysa 21-40 (%40) metre arası daha yoğundur.
Çizelge 5. C. caretta yuvalarına ait ıslak, yarı ıslak ve kuru kum ölçüleri
C. caretta
C. caretta
ISLAK ALAN
Ort. Min. Maks SD SE
5,57 1,60 21,00 2,56 0,20
KURU ALAN
N Ort. Min. Maks. SD
SE
169 11,93 0,00 72,00 10,70 0,82
N
169
N
169
YARI ISLAK ALAN
Ort. Min. Maks SD SE
8,07 0,00 28,00 5,56 0,43
Çizelge 6. C. mydas yuvalarına ait ıslak, yarı ıslak ve kuru kum ölçüleri
C. mydas
N
2
C. mydas
N
2
ISLAK ALAN
Ort. Min. Maks SD
SE
5,45 4,50 6,40 1,34 0,95
KURU ALAN
Ort. Min. Maks. SD
SE
50,25 24,00 76,50 37,12 26,25
N
2
YARI ISLAK ALAN
Ort. Min. Maks SD
SE
27,30 9,60 45,00 25,03 17,70
Aylara göre predasyona uğrayan yuva oranları Grafik 5’de verilmiştir. Buna göre kısmi olarak
predasyona uğrayan yuva sayıları (yuvadaki yumurtaların bir bölümü) Haziran’da 27, Temmuz’da
14, Ağustos’da 5; tam predasyona (yuvadaki yumurtaların tamamı) uğrayan yuva sayıları sırasıyla
Haziran’da 15, Temmuz’da 17, Ağustos’da 17; toplamda ise aylara göre predasyon sayıları
Haziran’da 42, Temmuz’da 31 ve Ağustos’da 19’dur. Toplamda yapılan 171 (Caretta caretta ve
Chelonia mydas) yuvanın 46 tanesi kısmen (%26,90), 49 tanesi (%28,66) tamamen predasyona
uğramıştır.
33
Grafik 5. Aylara göre yarı, tam ve toplam predasyon sayıları
Kumsalda kuluçka süresi C. caretta için 98 yuvada tespit edilebilmiştir. C. caretta ortalama
kuluçka süresi yaklaşık 49 (min:43 maks: 63) gündür. C. mydas için kuluçka süresi 2 tane yuvada
ortalama 52 (min: 46 maks: 58) gün olarak tespit edilmiştir. C. caretta ve C. mydas için kuluçka
süresi Çizelge 7’de verilmiştir.
Çizelge 7. C. caretta ve C. mydas için kuluçka süreleri
N
Ort. Min. Maks. SD SE
48,8
43,0 63,0 3,64 0,37
C. caretta 98
2
52,0
46,0 58,0 8,49 6,00
C. mydas
Patara kumsalında bir üreme sezonu boyunca tespit edilen toplam 169 C. caretta yuvasından
120’inde (yavru çıkışı olan, su altında kalan ve inkübasyon süresini aşan yuvalar) kontrol açışı
gerçekleştirilmiştir. Kontrol açışının yapılamadığı 63 yuvanın, 49’u tamamen predasyona uğramış
ve 6 yuvadan yavru çıkışı olmamıştır. Kontrol açışının gerçekleştirildiği 113 yuva ve tilki ve diğer
hayvanlar tarafından predasyona uğrayan 49 yuvadaki (113+49=162) toplam yumurta sayısı 10966
olup, ortalama yumurta sayısıysa 67,69’dir. Ortalama yumurta sayısı dikkate alınarak kontrol açışı
yapılamayan yuvaların da dahil olduğu 169 yuvadaki yumurtalara ait kontrol açış sonuçları Çizelge
8’de verilmiştir.
Foto 15. Kontrol açışı (Serdar Özcan)
34
Çizelge 8. C. caretta yumurta ve yavrularının genel durumu
Toplam Yumurta Sayısı
Predasyona uğrayan yumurta sayısı
Döllenmemiş yumurta
Embriyonik Gelişimi Tamamlanmamış
Yumurtadan çıkan yavru sayısı
Denize ulaşan yavru sayısı
Yuvada sıkışıp ölen yavru
Kumsalda ölen yavru (predasyon +güneş vs)
169
yuvada
11440
3916
300
2294
4930
4350
270
312
%
100
34,23
2,62
20,05
43,10
88,19
5,48
6,33
Kumsal geneli için yapılan hesaplamada 169 C. caretta yuvasına bırakılan toplam yumurta sayısı
11440’dir. Bu yumurtalardan %34,23’ü predasyona uğrarken, % 2,62’si döllenmemiş, %20,05’i
gelişimini tamamlayamamış embriyo ve %43,10’u ise yumurtadan çıkan yavrudur.
Çizelge 9. C. mydas yumurta ve yavrularının genel durumu
2 yuvada
%
148
100
Predasyona uğrayan yumurta sayısı
8
5,41
Döllenmemiş yumurta
7
4,73
Embriyonik Gelişimi Tamamlanmamış
46
31,08
Yumurtadan çıkan yavru sayısı
87
58,78
Denize ulaşan yavru sayısı
75
86,20
Yuvada sıkışıp ölen yavru
5
5,75
Kumsalda ölen yavru (predasyon +güneş vs)
7
8,05
Toplam Yumurta Sayısı
2 C. mydas yuvasına bırakılan yumurta sayısı 148’dir ve yuva başı ortalama yumurta sayısı 74’tür.
Bu yumurtalardan %5,41’i predasyona uğrarken, %4,73’ü döllenmemiş, %31,08’i gelişimini
tamamlayamamış embriyo ve %58,78’i ise yumurtadan çıkan yavrudur. Bu verilere ait pay
grafikleri Grafik 6 ve 7’de verilmiştir.
35
Grafik 6. Patara Kumsalı’nda C. caretta yuvalarına ait kontrol açışı sonuçlarına göre yumurtaların
dağılımı
Grafik 7. Patara kumsalında C. mydas yuvalarına ait kontrol açışı sonuçlarına göre yumurtaların
dağılımı
Predasyona uğramış toplam C. caretta yumurta sayısı 3916’dür. Bunların %90,94’ü tilki
predasyonudur. Tilkinin yanında diğer predatörler martı, yengeç, domuz, yumurta içi parazit,
karga ve porsuktur (Grafik 8). C. mydas yuvalarında ise 8 yumurta predasyona uğramıştır. Bu
yumurtaların %50’si tilki, %37,5’u yumurta içi parazit ve %12,5’u martı tarafından predasyona
uğramıştır.
36
Grafik 8. C. caretta yumurta predatörlerine ait yüzdesel dağılımı
Foto 16. Tilki’ye ait yumurta predasyonu
(Emin Bozkurt)
Foto 18. Yumurta içi predatör (Emin Bozkurt)
17. Martı’ya ait yumurta predasyonu
(Emin Bozkurt)
Foto 19. Domuz predasyonu (Emin Bozkurt)
169 C. caretta yuvasından embriyonik gelişimi yarım kalmış yumurtaları (EGT); erken, orta ve geç
embriyo şeklinde kategorize ederek değerlendirdiğimizde (Grafik 9), yumurtaların çoğunluğunun
(%66) embriyonik gelişimlerinin erken safhasında kaldığı görülmektedir.
37
Grafik 9. C. caretta yuvalarında embriyonik gelişimi yarım kalan yumurtaların erken, orta ve geç
olma durumuna göre oranları
2 C. mydas yuvasından embriyonik gelişimi yarım kalmış yumurtaları (EGT); erken, orta ve geç
embriyo şeklinde kategorize ederek değerlendirdiğimizde (Grafik 10), yumurtaların çoğunluğunun
(%65) embriyonik gelişimlerinin erken safhasında kaldığı görülmektedir.
Grafik 10. C. mydas yuvalarında embriyonik gelişimi yarım kalan yumurtaların erken, orta ve geç
olma durumuna göre oranları
38
Foto 20. Erken embriyo (Emin Bozkurt)
21. Orta embriyo (Emin Bozkurt)
Foto 22. Geç embriyo (Süleyman Ceylan)
Patara kumsalında yumurtadan çıkan C. caretta yavrularının durumu değerlendirildiğinde, %88’lik
bir dilimin denize ulaştığı görülmektedir. Geriye kalan %12’lik dilimse predasyon sonucu, yuvada
sıkışarak ya da kaybolarak yok olmuştur (Grafik 11). C. mydas yavrularının durumu
değerlendirildiğinde, yumurtadan çıkan 87 yavrunun 75’i denize ulamış, 5 tanesi yuvada sıkışarak
ölmüş ve geriye kalan 7 tanesi predasyona uğramıştır.
Foto 23: C. mydas yavrusu (Serdar Özcan)
Foto 24. C. caretta yavrusu (Süleyman Ceylan)
39
Grafik 11. Patara Kumsalı’nda C. caretta yumurtalarından çıkan yavruların genel durumu
Kumsalda predatörler tarafından tahrip edilen C. caretta yavrularına baktığımızda, predasyona
uğradığı tespit edilen 312 yavrunun %50’si yengeçler, %46’sı tilkiler, geriye kalan %4’lük
kısmında martılar tarafından tahrip edilmiştir. (Grafik 12). C. mydas yavrularında ise toplam
predasyona uğrayan 7 yavru tamamı yengeç tarafından predasyona uğramıştır.
Grafik 12. Patara Kumsalı’nda predasyona uğrayan C. caretta yavrularının predatörlere karşı
oransal dağılımı
40
Foto 25. Tilki predasyonu (Emin Bozkurt)
Foto 26. Martı predasyonu (Emin Bozkurt)
Çalışma periyodu boyunca 120 C. caretta ve 2 C. mydas yuvasının üzerine, predasyona karşı 72 x
72 cm ebatlarında ve göz aralıkları 9 x 9 cm olan tel kafes yerleştirilmiştir (20 cm derinlikte). Buna
karşın bazı yuvalarda predasyon söz konusu olmuş ve tilki tarafından birkaç yuva ve domuz
tarafından 1 yuvanın yumurtaları tahrip edilmiştir.
Foto 27. Yuvaların kafeslenmesi (Fatih Çakmak)
Üreme sezonu boyunca, deniz suyundaki yükselmeler nedeniyle yuvaları su basmasını önlemek
amacıyla 38 C. caretta (%22,49) yuvası yani toplam 2565 C. caretta yumurtası taşınmıştır. 38 C.
caretta yuvasının 2 tanesi tamamen predasyona uğramış, 36 tanesinden yavru çıkışı
gerçekleşmiştir.
Kontrol açışları sonucunda yuvaların çap ve derinliklerine ait veriler de kaydedilmiştir. Çizelge
10’da görüleceği üzere kumsal genelinde C. caretta yuva derinliği 24-75 cm arasında
değişmektedir. Yuva çapı ise 13-23 cm arasındadır.
C. mydas’da sadece 2 yuvada kontrol açılışı gerçekleştirilmiş olup ortalama yuva derinliği 70,50
(min.: 65, maks.: 76) cm ve yuva çapı ortalaması ise 18,50 (min.:18, maks.:19) cm’dir.
Çizelge 10. C. caretta’ya göre yuva derinlikleri ve çaplarına ait istatistiksel veriler.
C. caretta
N ORT. MİN. MAKS. SD
114 17,43
13
23
1,80
Çap
24
75
7,53
Derinlik 114 52,02
41
SE
0,17
0,71
Foto 28. Yavru çıkış izi (Emin Bozkurt)
Kumsalın farklı noktalarındaki 33 yuvadan alınan kumlardan yuvalara ait ortalama nem
hesaplanmıştır. Buna göre ortalama nem %10 olarak bulunmuştur. Yuvalara ait nem değerleri
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Çizelge 11. C. caretta’ya göre yuva nem oranına ait istatistiksel veriler
C. caretta
%Nem
N
33
ORT. MİN. MAKS SD
10
2
26
4,36
SE
0,76
Patara kumsalında 2012 yılında 7 C. caretta markalanmıştır. Markalanan örneklere ait marka
numarası ve vücut ölçümleri çizelge 13’de verilmiştir.
Çizelge 12. Markalanan C. caretta’lara ait DKB, DKE, EKB ve EKE boyları
Marka No
Tarih
Saat
DKB
DKE
EKB
EKE
TR-Y8590
24.06.2012
19:30
71
55
76
69
TR-Y8587
28.06.2012
23:40
75
58
76
71
TR-Y8522
30.06.2012
22:30
67
52
67
65
TR-Y8588
30.06.2012
22:42
65
51
69
65
TR-Y8591
02.07.2012
00:08
64
50
66
66
TR-Y8593
07.07.2012
23:21
71
54
73
66
TR-Y8515
07.07.2012
23:55
65
49
66
63
42
Markalanan bireyeleri DKB ortalaması 68,29 cm, DKE ortalaması 52,71cm, EKB ortalaması
70,43 cm ve EKE ortalaması 66,43 cm olarak hesaplanmıştır. Markalanan bireylere ait istatistiksel
veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Çizelge 13. Markalanan C. caretta’ların DKB, DKE, EKB ve EKE’ye ait istatistiksel veriler
N Ortalama
Minimum
Maksimum
SD
SE
DKB
7
68,29
64,00
75,00
4,11 1,55
DKE
7
52,71
49,00
58,00
3,15 1,19
EKB
7
70,43
66,00
76,00
4,50 1,70
EKE
7
66,43
63,00
71,00
2,70 1,02
Foto 29-30-31-32. Markalama çalışması sırasında Caretta caretta’dan alınan vücut ölçümleri
(Fatih Çakmak, Serdar Özcan)
43
Patara kumsalında 2012 yılında 6 yuvada ısı ölçer kullanılmıştır. Bu yuvaların 5 tanesinde yavru
çıkışı gerçekleşmiş fakat bir yuva lethal sıcaklığa ulaştığı için yavru çıkışı olmamıştır. Bu veriler
göz önüne alındığında kumsal genelinde büyük oranda dişi birey (Min: %69,4, Maks:
%91,6)oluştuğu görülebilir. Yuvalara ait bilgiler aşağıdaki çizelgede verilmiştir (Çizelge 14).
Çizelge 14. Yuvalara ait sıcaklık verileri
Yuva Yumurtlama İnkübasyon
No
Günü
Süresi
2
7
12
14
15
26
01.06.2012
06.06.2012
10.06.2012
12.06.2012
13.06.2012
15.06.2012
Ort.
30,1
31,3
30,1
31,7
31,5
33,2
51
47
48
48
47
51
Orta Dönem
Sıcaklıkları
SD Min. Maks.
0,6 29,1 31,2
0,5 30,4 32,0
0,4 29,7 31,1
0,7 30,8 33,3
0,5 30,8 32,6
0,4 32,5 33,5
Foto 33-34. Sahilde yapılan sözlü bilgilendirmeler (Emin Bozkurt)
Foto 35-36. El broşürü ile bilgilendirme (Fatih Çakmak)
44
%
Dişi
69,4
86,0
69,4
91,6
88,8
NA
Foto 37-38. Yerli ve yabancı turistlerle yapılan gece arazi bilgilendirmesi (Süleyman Ceylan, Ahmet Avcıer)
8.1. Alan Kullanımı ve Sorunlar
1.
Yumurta ve yavrular üzerinde meydana gelen doğal predasyonlar
Foto 39. Tilki predasyonu (Serdar Özcan)
2.
Kumsalda insan kaynaklı çöpler ve çevre kirliliği
Foto 40. Sahildeki çevresel kirlilik (Süleyman Ceylan)
45
3.
Eşen Çayı’ndan gelen zirai ilaç atıkları
Foto 41. Sahildeki zirai ilaç atıkları (Süleyman Ceylan)
4.
Sahile giren motorlu araçlardan kaynaklanan izler yüzünden yavrular denize gitmekte
zorluklar yaşamaktadır ve bu nedenle yavru ölümleri gerçekleşmektedir.
Foto 42. Motorlu araçlara ait izler (Emin Bozkurt)
5. Gece kumsala giren kişiler tarafından ışık kullanımı
6. Kum tepesinde kullanılan ışıkların yol açtığı yavru kaybı
7. Anaç ve yavru çıkışı sırasında yapılan ağla balıkçılık faaliyetleri
Foto 43-44. Yumurtlama ve yavru döneminde ağla yapılan balıkçılık (Emin Bozkurt)
46
8. Kafeslerin ve yuva yerini gösteren işaretlerin kimliği belirsiz kişiler tarafından sökülmesi
Foto 45. Yuvalardan sökülen kafesler (Emin Bozkurt)
9.
Sahilde insan ve deniz kaplumbağalarına ait alanı gösteren işaret direklerinin sökülmesi
10.
Sahilden kimliği belirsiz kişilerce kum alınması
Foto 46. İnsan-kaplumbağa alanını gösteren yeşil kazıklar (Serdar Özcan)
Foto 47-48. Sahilden kum alımı (Emin Bozkurt)
47
11.
Eşen Çayı kısmındaki ağaçların bir kısmının kesilmesi
Foto 49-50. Eşen Çayı kısmında kesilen ağaçlar (Emin Bozkurt)
12.
Deniz seviyesinde meydana gelen mevsimsel değişiklik yüzünden ıslak alanın değişmesi
8.2. Karşılaştırmalı Değerlendirme
Patara kumsalında deniz kaplumbağaları ile ilgili çalışmalar 1989 yılında başlamıştır. Fakat bu
yıllar arasında 3 yıl çalışma yapılmamıştır. Bununla beraber ilk yıllarda gerek çalışma alanının
kısalığı gerekse çalışma döneminin kısalığı nedeniyle elde edilen veriler yeterli değildir. Son
yıllardaki düzenli ve daha etkili çalışmalar sonucunda yuva sayılarında bir artış gözlenmektedir.
Bu sene belirlenen 171 yuva Patara kumsalı için en yüksek yuvalama olan yıldır. Bunun yanında
393 yuvasız çıkışta elde edilen en yüksek çıkıştır.
Grafik 13. Yıllara göre yuva sayıları
Yuva sayısı ile yıllar arsındaki korelasyon analizinden de anlaşılacağı gibi yuva sayısında bir
artış olduğunu belirtebiliriz. Bu da koruma çalışmaların başarısından kaynaklanmaktadır.
48
Scatterplot: NewVar vs. Var1
Var1
(Casewise MD deletion)
= -6076, + 3,0784 * NewVar
Correlation: r = ,68068
180
160
140
Var1
120
100
80
60
40
20
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014
NewVar
95% confidence
Grafik 14. Yıllara göre yuva sayısında artışı gösteren korelasyon eğrisi
Bununla birlikte 1989 ile 2012 yılları arasında minimum yuva sayısı 33 maksimum yuva sayısı
171 olarak belirlenmiştir. Bu veriler ışığı altında yıllık ortalama yuva sayısı 84 olarak
bulunmuştur. İlk yıllardaki veri eksikliği yüzünden izlerin değerlendirilmesi çok doğru
olmayacaktır.
8.3. Öneriler
1. Patara kumsalında özellikle tilkilerin yol açtığı doğal predasyona karşı yuva üstüne tel kafeslerin
yerleştirilmesi yoluyla yapılan koruma çalışmalarına her sezon devam edilmelidir.
2. Kumsalda sezon boyunca gelgit nedeniyle deniz aşırı derece yükseldiği için denize uzaklığı 30
m ve altında olan yuvaların yerleri su altında kalma riski nedeniyle değiştirilmelidir.
3. Kumsala motorlu araçlar sık sık giriş yapılamaktadır. Bu girişlerin durdurulması için Eşen Çayı
kısmındaki tel örgüler kontrol edilmelidir.
4. Kumsala gece insanlar girip ateş yakıp piknik yapmaktadır. Kumsalda üreme döneminde bu tip
faaliyetlere izin verilmemelidir. Patara kumsalında vardiya usulü gece ve gündüz denetleme
yapmalıdır.
5. Yerli ve yabancı turistlere yapılan bilgilendirme çalışmaları çok önemlidir ve devam etmesi
gerekmektedir.
6. Günübirlik alanda yer alan şezlongların üreme dönemi boyunca hergün toplanması ve daha geri
sahaya çekilmesi gereklidir.
7. Uygun koşullar sağlandığında yerli ve yabancı turistlerinde alana çıkarılması insanlarda
bilinçlenmeye neden olacağı için çok önemlidir.
49
8. Kumsalın nerdeyse tamamı turistik faaliyette kullanılmaktadır. Bu yüzden insan ve Caretta
caretta alanını ayıran kazıklar tekrardan dikilmeli ve mümkünse sayıları artırılmalıdır.
9. Sahildeki Tabiat Varlıkları Koruma Müdürlüğüne ait olan kulübe sözlü bildirimler için çok
uygundur. Fakat bu kulübede elektrik olmayışı bilgisayar üzerindeki slayt gösterileri sırasında
sıkıntı yaratmaktadır.
10. Sahilde özellikle Eşen Çayı kısmından kum alımını engellemek için gerekli mercilerle irtibata
geçilmeli ve önlemler alınmalıdır.
11. sahildeki kirlilik yıldan yıla artmaktadır. Bunun için sezon öncesinde mümkünse temizleme
çalışması yapılmalıdır.
50
Kaynaklar
Anderson, J. (1898), Zoology of Egypt, Reptilia and Batrachia, Bernard Quaritch, London.
Atatür, M.K. (1979), Investigation on the Morphology and Osteology, Biotope and Distribution in
Anatolia of T. triunguis (Reptilia, Testudines), with Some Observations on its Biology (in
Turkish). Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Monograf. İzmir Ser. No., 18, 1-75.
Baran, İ. and Kasparek, M., 1989, Marine turtles Turkey, status survey 1988 and recommendations for
conservation and management, Max Kasparek Verlag, Heidelberg, 123 p.
Baran, İ. (1990), Sea turtles in Turkey, MTN, 48, 21-22.
Baran, İ., Durmuş, H. and Atatür, M. K. (1991), On Chelonia mydas (L.) (Reptilia : Chelonia)
population of Mersin-Kazanlı region, Doğa Tr. J. of Zoology, 15, 185-194.
Baran, İ., Durmuş, H., Çevik, E., Üçüncü, S. ve Canbolat, A.F. (1992), Türkiye deniz kaplumbağaları
stok tesbiti, Doğa-Tr. J. of Zoology, 16, 119-139.
Baran, İ., O. Türkozan, Ç. Ilgaz, Kaska, Y., S. Sak (1996), Research on the marine turtle populations
of Dalyan, Fethiye, Patara and Belek Beaches, Final Report, İzmir, 44 p.
Baran, İ., O. Türkozan, Ç. Ilgaz, S. Sak, N. Taşkın (1997), Research on the marine turtle populations
of Dalyan, Fethiye, Patara and Belek Beaches, Final Report, İzmir, 39 p.
Başkale, E., ve Y. Kaska (2005). Sea turtle nest conservatıon techniques on Southwestern beaches in
Turkey. Israel Journal of Zoology, 51, 13-26.
Başoğlu, M. (1973a), A Preliminary Report on a Specimen of Soft-Shelled Turtle from Southwestern
Anatolia, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İlmi Rapor Ser. No., 172, 1-11.
Başoğlu, M. (1973b), Sea turtles and the species found along the coasts of neighboring countries, Türk
Biyoloji Dergisi, 23, 12-21.
Başoğlu, M. ve Baran, İ. (1982), Anadolu sahillerinde toplanan deniz kaplumbağası materyali üzerine
kısa bir rapor, Doğa, Temel Bilimler, Seri A, 6, 2, 69-71.
Berk, V.M. Van Den Langeveld, M.J. ve Sarıgül, G. (1988), Observation of Cheloniidae and
Trionychidae along the Çukurova Coast, Southern Turkey, Spring 1986 and 1987 167-171. In: T.
M. Van Der Have, Van Den Berk, V. M., Cronau, J. P. ve Langeveld, M. J. (1988), South
Turkey Project, WIWO report 22, 1-217.
Bodenheimer, F.S. (1944), Introduction into the Knowledge of the Amphibia and Reptilia of Turkey,
Rev- Facult Science University İstanbul, 9 (B), 1-83.
Broderick, A.C.; Glen, F.; Godley, B.J.; Hays, G.C. 2002. Estimating the number of Green and
Loggerhead Turtles nesting annually in the Mediterranean. Oryx, 36 (3):1-9.
Boulenger, G.A. (1889), Catalogue of Chelonians, Rhynchocephalians and Crocodiles in the British
Museum, Taylor and Francis, London.
Canbolat, A.F. (1990), Dalyan Kumsalı'nda yuva yapan deniz kaplumbağası, Caretta caretta
(LINNAEUS 1758) üzerine incelemeler, Master Tezi, H.Ü.F.B.E., Ankara, 52 s.
Canbolat, A.F. (1991), Dalyan Kumsalı (Muğla, Türkiye)'nda Caretta caretta (LINNAEUS 1758)
populasyonu üzerine incelemeler, Doğa-Tr. J. of Zoology, 15, 255-274.
Canbolat, A.F. (1997), Dalyan ve Patara Caretta caretta (Lınnaeus 1758) Deniz Kaplumbağası
Populasyonlarının Biyolojisi, DOKTORA TEZİ, HÜ FBE, Ankara, 454 sayfa.
Canbolat, A.F. (1999), Köyceğiz-Dalyan ve Patara Özel Çevre Koruma Bölgeleri'ndeki kumsallarda
deniz kaplumbağalarının popülasyonlarının araştırılması, ÖÇKKB Sonuç Raporu, Ankara, 73 s.
Canbolat, A.F. (2000a), Belek Deniz Kaplumbağalarının Korunması, Sonuç Raporu, Belek Turizm
Yatırımcıları Birliği, Ankara, 142 s.
Canbolat, A.F. (2000b), Belek Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde Deniz Kaplumbağalarını İzleme
Projesi, Sonuç Raporu, Çevre Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara, 132 s.
Canbolat, A.F. (2000c), Antalya-Belek Kumsalı Deniz Kaplumbağalarının Korunmasına Yönelik
Ekolojik Araştırma II. Alt Projesi, Gelişme Raporu, Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Genel
Müdürlüğü- BETUYAB A.Ş., Ankara, 130 s.
51
Canbolat, A.F. (2004), A review of sea turtle nesting activity along the Mediterranean coast of Turkey.
Biological Conservation, 116:81-91.
Canbolat, A.F. (2006), Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz Kaplumbağası (Caretta
caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması
ve Korunması Projesi Hizmet Alımı İşi Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Mersin Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, Mersin.
Canbolat, A.F. (2009), Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz Kaplumbağası (Caretta
caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması
ve Korunması Projesi Hizmet Alımı İşi Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Mersin Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, Mersin.
Carr, A. (1987), Impact of nondegradable marine debris on the ecology and survival outlook of sea
turtles, Marine Pollution Bulletin, 18, 6B, 352-356.
Deraniyagala, P.E.P. (1948), Trionyx triunguis rudolfianus, Spoila Zeylan, Colombo, 25, 2-30.
Dodd, C. K. (1988), Synopsis of the biological data on the loggerhead sea turtle Caretta caretta
(Linnaeus 1758), U.S. Fish Wildl. Serv., Biol. Rep. 88(14), 110 p.
Dumeril, A.H.A. (1860), Reptiles et poissons de l’Afrique Occidentale, Annales du Muséum d'Histoire
Naturelle, Paris,10, 137-240.
Durmuş, H. (2008), Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgesindeki kumsal alanlarında Deniz
Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Popülasyonlarının İzlenmesi ve Korunması Projesi Hizmet Alımı İşi Projesi. Destekleyen, Çevre
ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Mersin Özel Çevre Koruma
Müdürlüğü, Mersin
Erk'akan, F. and Canbolat, A.F. (1990), The investigation on the biology of loggerhead sea turtle
which use Dalyan Beach for nesting places and their protection from environmental effects,
Littoral 1990 (9-13 Julliet 1990, Marseilla), Eurocoast, France, 405-410.
Erk'akan, F. (1993), Nesting biology of loggerhead turtles Caretta caretta L. on Dalyan Beach, MuğlaTurkey, Biological Conservation, 66, 1-4.
Flower, S.S. (1933), Notes on the Recent Reptiles and Amphibians of Egypt with a List of the Species
Recorded from that Kingdom, Process of Zoology Society, London, 753-55.
Forskal, O. (1775), Descriptiones Animalium, Avium, Amphibiorum, Piscium, Insectorum, Vermium,
Quae in Itinere Oriental Observavit, Hauniae, 1775, Mölleri.
Frazer, N.B. (1983), Survivorship of adult female loggerhead sea turtles, Caretta caretta, nesting on
Little Cumberland, Georgia, USA, Herpetologica, 39, 436-447.
Frazer, N.B. (1986), Survival from egg to adulthood in a declining population of loggerhead turtles,
Caretta caretta, Herpetologica, 42, 47-55.
Gadow, H. (1923), Amphibia and Reptiles, MacMillan and Co., Ltd., St. Martin’s Street, London, 313410.
Geldiay, R. ve Koray, T. (1982), Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarında yaşayan deniz
kaplumbağalarının (Caretta c. caretta L. ve Chelonia m. mydas L.) populasyonları ve
korunmaları ile ilgili tedbirler üzerine araştırmalar, TÜBİTAK, Proje no; WHAG-431, 121 s.
Geldiay, R. (1983), Deniz kaplumbağalarının (Caretta c. caretta L. ve Chelonia m. mydas L.)
korunmasında temel bilimler yönünden takip edilecek stratejinin önemi, E. Ü. Fen Fak. Dergisi,
Seri B, 1, 328-349.
Geldiay, R. (1984), Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarında yaşayan deniz kaplumbağalarının (Caretta
c. caretta L. ve Chelonia m. mydas L.) populasyonları ve korunması ile ilgili araştırmalar, Doğa
Bilim Dergisi, A2, 8, 1, 66-75.
Geldiay, R., Koray, T. and Balık, S. (1982), Status of the sea turtle population (Caretta c. caretta ve
Chelonia m. mydas ) in the Northern Mediterranean Sea, Turkey. p. 424-435, in: K.A. Bjorndal
(Ed.), Biology and Conservation of Sea Turtles, Washington, DC, 583 p.
52
Gidis, M. ve Kaska, Y. (2004), Population Size, Reproductive Ecology and Heavy Metals in Eggshells
of the Nile Soft-Shelled Turtle (Trionyx Triunguis) Around Thermal Lake Kükürtlü
(Sulphurous), Muğla-Turkey, Fresenius Environmental Bulletin, 13 (5), 405-412.
Glen, F., Godley, B.J., Kelly, A. & Broderick, A.C. (1997) Marine turtle nesting in the Göksu Delta,
Turkey, 1996. Marine TurtleNewsletter, 77, 17–19.
Gramentz, D. (1990), Beobachtungen an der Afrikanischen Weichschildkröte T. triunguis (Forskal,
1775) in der Türkei, Herpetofauna 12, 22-25.
Gramentz, D. (1993), Beobachtungen und Untersuchungen zur Ethologie und Ökologie von T.
triunguis in Western Anatolien, Salamandra, 29 (1), 16-43.
Gramentz, D. (1994), Zur Thermoregulation von T. triunguis am Kükürtlü Gölü in West-Anatolien,
Salamandra, 30 (2), 143-154.
Gray, J.E. (1855), Catologue of Shield Reptiles in the Collection of the British Museum, Part 1,
Testudinata, London, British Museum, 82 pp.
Groombridge, B. (1988). Marine Turtle Conservation in the Eastern Mediterranean Field. Survay in
Northern Cyprus. Final Report, WWF. Project 3852, Cambridge, UK.
Groombridge, B. (1990), Marine turtles in the Mediterranean; distribution, population status,
conservation, A report to the Council of Europe, World Concervation Monitoring Centre,
Cambridge, UK, 72 p.
Grzimek, B. (1975), Grzimek’sAnimal Life Encyclopedia, Volume 6, Van Nostrand Reinhold
Company, New York.
Güleç, M.R. (2007), Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgesinde Deniz Kaplumbağası (Caretta
caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının raştırılması
ve Korunması Projesi Hizmet Alımı İşi Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara
Haas, G. (1951), On the Present State of Our Knowledge of the Herpetofauna of Palestin, Bulletin of
the Research Council of Israel, Vol. 1, No 3. 67.
Hathaway, R.R. (1972), Sea turtles, unanswered questions about sea turtles in Turkey, Balık ve
Balıkçılık, 20, 1, 1-8.
Henwood, T.A. (1987), Movements and seasonal changes in loggerhead turtle Caretta caretta
aggregations in the vicinity of Cape Canaveral, Florida (1978-84), Biological Conservation, 40,
191-202.
Hoofien, J.H. (1972), Reptiles of Israel, Dept. of Zoology, Tel Aviv University, Israel.
Kaska, Y., Downie, J.R., Tippett, R. ve Furness, R. (1998), Natural Temperature Regimes for
Loggerhead and Green Turtle Nests in the Eastern Mediterranean, Can. J. Zool., 76, 723–729.
Kaska, Y. ve Downie R. (1999), Embryonic Development of Sea Turtles in the Mediterranean,
Zoology in the Middle East, 19, 55-69.
Kaska, Y. (1993), Kızılot ve Patara Caretta caretta populasyonunun araştırılması, Master Tezi, D.E.Ü.
Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 28 s.
Kaska, Y. ve Başkale, E. (2001), Conservation and Research Aspects of Hatchery Practices. First
Mediterranean Conference on Marine Turtles, Roma-Italy, 24-28 Ekim 2001.
Kaska, Y., I. Baran, Ç. Ilgaz, O. Turkozan, M. Oz ve A. Erdogan, “An estimation of the total nesting
activity of sea turtles in Turkey”, Pp. 204-205 In: Coyne M.S., and Clark, R.D. (Compilers).
Proceedings of the Twenty-First Annual Sea Turtle Biology and Conservation. NOAA Technical
Memorandum NMFS-SEFCS-528, 368 pp. Miami, 2005.
Kaska, Y., Ilgaz, C., Ozdemir, A., Baskale, E., Turkozan, O., Baran, I., and Stachowitsch, M. (2006),
Sex ratio estimations of loggerhead sea turtle hatchlings by histological examination ant nest
temperatures at Fethiye beach, Turkey. Naturwissenchaften, 93: 338-343.
Kaska, Y. (2008). Second Turkish National Sea Turtle Symposium (25-27 October 2007). Marine
Turtle Newsletter No. 119; 20-22.
53
Kasparek, M. (1990), Zur Herpetofauna des Beckens von Köycegiz, Turkei (Dalyan Region),
Salamandra 26, 155-164.
Kasparek, M. (1999), An Assessment on the Status of the Nile Soft-Shelled Turtle (T. triunguis) in
Turkey with Recommendations for Conservation, Testudo, 5 (1), 40-50.
Kasparek, M. (2001), Priorities for the Conservation of the Nile Soft-Shelled Turtle, Trionyx triunguis
in the Mediterranean, Testudo, The Journal of the British Chelonia Group, 5 (3), 49-59.
Kasparek, M. ve Kinzelbach, R. (1991), Distribution and Bionomics of the Nile Soft-Shelled Turtle, T.
triunguis, in the Eastern Mediterranean, Zeitschrift für angewandte Zoologie, 78 (2), 137-159.
Lanza, B. ve Sassi, A. (1966), Le Testuggini Terestri e D’acqua Dolce Della Somalia (Reptilla,
Testudines), Monitore Zoolgy Italy, 74 supplement, 257-272 pp.
Lortet, L. (1883), Poisson et Reptiles des Lac de Tiberiade et de Qeulques Autres Parties de la Syrie
(Reptiles), Archives du Muséum d'Histoire Naturelle Lyon, 3, 5, 85-91pp.
Lutz, P.L. ve Musick, J.A. (1997), The Biology of Sea Turtles, CRC Press, New York, 432 pp.
Margaritoulis D, Argano R, Baran İ, Bentivegna F, Bradai MN, Camiňas JA, Casale P, De Metrio G,
Demetropoulos A, Gerosa G, Godley BJ, Haddound DA, Houghton J, Laurent L, Lazar B
(2003), Loggerhead turtles in the Mediterranean Sea: Present knowledge and conservation
perspectives. In: Bolten AB, Witherington BE (eds), Loggerhead sea turtles, Washington, USA,
pp.175-198
Marx, H. (1968), Checklist of the Reptiles and Amphibians of Egypt, Special publication, U.S. Navy
med. Res. Unit. No. 3, Cairo, Egypt.
Mrosovsky, N. (1983), Conserving Sea Turtles, The British Herpetological Society, London, 176 p.
Nelson, D. A. (1988). Life history and environmental requirements of loggerhead turtles, U. S. Fish
Wildl. Serv. Biol. Rep. 88(23), U.S. Army Corps of Engineers, TR EL-86-2(Rev.), 34 p.
Oruç, A.; Türkozan, O.; Durmuş, S.H. 2003. Following the marine turtles, The nesting beaches of
marine turtles. The Evaluation Report 2003, WWF – Turkiye, İstanbul, Turkiye (ISBN: 97592433-3-4). [in Turkish].
Peters, A., Verhoeven, K.J.F., 1992. Breeding success of the loggerhead turtle, Caretta caretta, and the
green turtle Chelonia mydas, in the Göksu Delta. Rapport 310, Turkey. Department of animal
Ecology University of Nijmegen, The Netherlands.
Piggelen, D.C.G and Strijbosch, H. (1993), The nesting of sea turtles, (Caretta caretta and Chelonia
mydas) in the Göksu Delta, Turkey, June-August, 1991, Doğa-Tr. J. of Zoology, 17, 137-149.
Ross, J. P. and Barwani, M. A. (1982), Review of sea turtles in the Arabian Area, p. 373-383 in K.
Bjorndal (ed.), Biology and Conservation of Sea Turtles, Smithsonian Institution Press,
Washington, DC, 583 p.
Salmon, M. and Wyneken, J. (1987), Orientation and swimming behavior of hatchling loggerhead sea
turtles (Caretta caretta L.) during their off-shore migration, J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 109, 137153.
Schmidt, K.P. ve Ingler, R.F. (1957), Living Reptiles of the World, London.
Selin İnşaat, 2004, Deniz Kaplumbağası ve Nil Kaplumbağası Populasyonlarının Araştırılması ve
Korunması Projesi, ÖÇKKB Kesin Raporu, 84 s.
Selin İnşaat, 2005, Deniz Kaplumbağası ve Nil Kaplumbağası Populasyonlarının Araştırılması ve
Korunması Projesi, ÖÇKKB Kesin Raporu, 74 s.
Siebenrock, K.F. (1913), Schildkröten aus Syrien und Mesopotamien, Ann. Naturhist. Hofmuseums,
Wien, XXVII. Bande, 209-225.
Taşkavak, E., Reimann, M.J. ve Polder, W.N. (1996), First Record of T. triunguis from Kos Island,
Greece with Comments on its Occurrence in the Eastern Mediterranean, Chelonian Conservation
and Biology, 3, 510-512.
Türkozan, O. ve Baran, İ. (1996), Research on the loggerhead turtle, Caretta caretta, of Fethiye Beach,
Tr. J. of Zoology, 20, 183-188.
54
Türkozan, O.; Taşkavak, E.; Ilgaz, Ç. 2003. A Review On The Nesting Beaches Of Loggerhead Turtle,
Caretta Caretta, On The Southwestern Mediterranean Coasts Of Turkey. British Herpetological
Journal, 13: 27-33.
Türkozan, O. ve Kaska, Y. (2010), Turkey: In: Sea Turtles in the Mediterranean: Distribution, Threats
and conservation priorities (Casale and Margaritoulis (Eds)). Gland. Switzerland, IUCN, 294 pp.
Türkozan, O., Taşkavak, E. ve Ilgaz, Ç. (2003), A Review On The Nesting Beaches Of Loggerhead
Turtle, Caretta Caretta, On The Southwestern Mediterranean Coasts Of Turkey. British
Herpetological Journal 13, 27-33.
Uğurtaş, İ.H. (2009), Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta,
Chelonia mydas) Popülasyonlarının Korunması ve İzlenmesi Hizmet Alımı İşi Projesi.
Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Antalya Özel
Çevre Koruma Müdürlüğü, Antalya.
Witherington, B.E. and Bjorndal, K.A. (1991), Influences of artificial lighting on the seaward
orientation of hatchling loggerhead turtles Caretta caretta, Biol.Conserv., 55, 139-149.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, (1998a), Doğu Akdeniz Bölgesi'ndeki Deniz Kaplumbağalarının
Korunmasına Yönelik Yönetim Planı İlkeleri, Çevre Bakanlığı, ÇKGM Yayınları, ISBN 9757347-44-2, Ankara, 88 p.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, (1998b), Özel Çevre Koruma Bölgeleri'nde (Köyceğiz-Dalyan, Patara,
Fethiye-Çalış, Belek ve Göksu Deltası) Deniz Kaplumbağalarının Korunmasına Yönelik
Yönetim Planı İlkeleri, Çevre Bakanlığı, ÖÇKKB Yayınları, ISBN 975-7347-43-4, Ankara, 82 p.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, Uluğ, H., Doğan, O., (1998), Batı Akdeniz Bölgesi'ndeki Deniz
Kaplumbağalarının Korunmasına Yönelik Yönetim Planı İlkeleri, Çevre Bakanlığı, ÇKGM
Yayınları, ISBN 975-7347-45-0, Ankara, 90 p.
Yerli, S.V. (1990), Patara Kumsalı (Antalya)'na yuva yapan deniz kaplumbağaları (Caretta caretta
Linnaeus) üzerine incelemeler, Hacettepe Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 11, 133-143.
Yerli, S.V., F. Demirayak, (1996), Türkiye'de Deniz Kaplumbağaları ve Üreme Kumsalları Üzerine
Bir Değerlendirme '95, DHKD-Kıyı Yönetimi Bölümü 96/4, İstanbul, 129 s.
55
Ekler
Patara kumsalı 2012 yılında yuvalara ait koordinat bilgileri aşağıda verilmiştir.
Kumsalın Adı
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Yuva No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
N
36 15.487’
36o17.022’
36o17.277’
36o17.436’
36o15.470’
36o17.407’
36o15.339’
36o16.147’
36o16.417’
36o16.603’
36o16.438’
36o15.806’
36o15.039’
36o15.062’
36o14.948’
36o16.938’
36o15.584’
36o15.634’
36o16.967’
36o17.784’
36o17.818’
36o18.086’
36o18.083’
36o18.136’
36o16.272’
36o16.889’
36o17.430’
36o16.536’
36o16.905’
36o16.989’
36o15.591’
36o17.395’
36o16.757’
36o15.401’
36o15.066’
36o17.187’
36o15.065’
36o15.422’
36o17.468’
36o15.390’
36o15.495’
36o15.545’
o
56
E
029 18.382’
029o16.392’
029o16.080’
029o15.874’
029o18.360’
029o15.917’
029o18.545’
029o17.526’
029o17.184’
029o16.936’
029o17.125’
029o17.972’
029o18.884’
029o18.868’
029o18.965’
029o16.510’
029o18.234’
029o18.181’
029o16.451’
029o15.558’
029o15.539’
029o15.331’
029o15.333’
029o15.294’
029o17.356’
029o16.563’
029o15.885’
029o16.997’
029o16.547’
029o16.422’
029o18.226’
029o15.947’
029o16.731’
029o18.449’
029o18.869’
029o16.187’
029o18.870’
029o18.416’
029o15.811’
029o18.475’
029o18.339’
029o18.299’
o
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
36o15.660’
36o15.066’
36o15.497’
36o15.497’
36o17.125’
36o18.490’
36o18.453’
36o18.428’
36o18.310’
36o18.189’
36o18.026’
36o17.999’
36o16.789’
36o15.099’
36o14.997’
36o15.009’
36o14.976’
36o17.107’
36o15.435’
36o15.642’
36o15.664’
36o16.254’
36o16.363’
36o15.028’
36o15.055’
36o15.188’
36o17.156’
36o15.154’
36o15.128’
36o15.103’
36o15.960’
36o16.418’
36o16.719’
36o14.966’
36o15.028’
36o15.073’
36o17.105’
36o17.360’
36o19.550’
36o18.787’
36o18.676’
36o18.429’
36o18.429’
36o18.368’
36o18.279’
36o18.126’
36o18.105’
57
029o18.147’
029o18.864’
029o18.336’
029o18.375’
029o16.272’
029o14.967’
029o15.003’
029o15.083’
029o15.149’
029o15.257’
029o15.382’
029o15.412’
029o16.674’
029o18.826’
029o18.924’
029o18.919’
029o18.981’
029o16.294’
029o18.399’
029o18.156’
029o18.142’
029o17.425’
029o17.249’
029o18.903’
029o18.883’
029o18.721’
029o16.228’
029o18.758’
029o18.798’
029o18.881’
029o17.769’
029o17.165’
029o16.782’
029o18.949’
029o18.897’
029o18.837’
029o16.294’
029o15.968’
029o13.784’
029o14.717’
029o14.823’
029o15.038’
029o15.039’
029o15.099’
029o15.180’
029o15.318’
029o15.322’
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
36o15.157’
36o15.085’
36o15.549’
36o15.057’
36o16.725’
36o15.111’
36o14.995’
36o15.455’
36o15.502’
36o16.017’
36o16.692’
36o16.892’
36o15.370’
36o15.565’
36o15.733’
36o15.130’
36o15.139’
36o15.321’
36o15.016’
36o14.963’
36o16.951’
36o17.420’
36o15.019’
36o15.488’
36o16.726’
36o17.025’
36o17.728’
36o16.858’
36o17.225’
36o14.970’
36o17.362’
36o19.610’
36o19.415’
36o19.041’
36o18.516’
36o18.387’
36o18.314’
36o18.022’
36o15.862’
36o16.572’
36o16.832’
36o16.566’
36o15.031’
36o14.993’
36o15.484’
36o15.576’
36o16.638’
58
029o18.762’
029o18.849’
029o18.281’
029o18.884’
029o16.768’
029o18.803’
029o18.929’
029o18.387’
029o18.334’
029o17.699’
029o16.812’
029o16.564’
029o18.495’
029o18.259’
029o18.054’
029o18.781’
029o18.781’
029o18.546’
029o18.914’
029o18.955’
029o16.470’
029o15.894’
029o18.910’
029o18.341’
029o16.776’
029o16.399’
029o16.377’
029o16.599’
029o16.135’
029o18.942’
029o15.984’
029o13.701’
029o13.981’
029o14.408’
029o14.961’
029o15.068’
029o15.141’
029o15.384’
029o17.873’
029o16.967’
029o16.632’
029o16.949’
029o18.902’
029o18.931’
029o18.360’
029o18.237’
029o16.881’
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
Patara
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
36o14.964’
36o15.772’
36o16.420’
36o15.015’
36o15.622’
36o16.398’
36o16.983’
36o17.446’
36o15.075’
36o16.244’
36o15.038’
36o15.279’
36o15.356’
36o15.078’
36o15.469’
36o15.018’
36o15.036’
36o15.685’
36o16.388’
36o15.122’
36o16.415’
36o15.246’
36o16.515’
36o15.529’
36o15.241’
36o15.638’
36o17.371’
36o16.756’
36o18.179’
36o18.256’
36o18.734’
36o18.863’
36o17.038’
36o17.038’
36o15.219’
59
029o18.949’
029o18.001’
029o17.158’
029o18.114’
029o18.187’
029o17.192’
029o16.440’
029o15.852’
029o18.859’
029o17.388’
029o18.891’
029o18.605’
029o18.516’
029o18.851’
029o18.397’
029o18.911’
029o18.899’
029o18.124’
029o17.207’
029o18.809’
029o17.188’
029o18.654’
029o17.043’
029o18.310’
029o18.652’
029o18.166’
029o15.975’
029o16.734’
029o15.261’
029o15.199’
029o14.743’
029o14.604’
029o16.287’
029o16.319’
029o18.678’
Patara Kumsalı’nda 2012 yılındaki yuvalara ait 1/25000 ölçekli harita aşağıda eklenmiştir.
60
61
62
63