Antropometrik Tasarım... - 17. Ulusal Ergonomi Kongresi

Transkript

ANTROPOMETRĠK TASARIM
17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR
1
YÜKSEK ÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠ ĠÇĠN ERGONOMĠK SIRA VE
MASA TASARIMI
Emin KAHYA1 , Emre GÜLSEREN2 , Eda GELEN3 , Sabiha AYDIN4
1
Prof. Dr., EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. MeĢelik YerleĢkesi Endüstri
Mühendisliği Bölümü, 26480 EskiĢehir, e-posta : [email protected]
2
3
Endüstri Müh., EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. MeĢelik YerleĢkesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü, 26480 EskiĢehir, e-posta : [email protected]
Endüstri Müh. , EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. MeĢelik YerleĢkesi
4
Endüstri Müh. , EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. MeĢelik YerleĢkesi
ÖZET
KiĢilerin sosyal, kültürel, ekonomik ve psikolojik isteklerini karĢılarken kullandıkları araç,
gereç ve donanımların, insan vücudunun statik beden ölçülerine uygun olarak tasarlanması en
uygun ve maksimum düzeyde fayda sağlamaktadır. Bu durum zamanının birçoğunu masa ve
sıralarda geçiren okul öğrencileri için büyük önem arz etmektedir.
Bu çalıĢmada EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi‟nde
öğrenim gören 68‟i kız, 139‟u erkek öğrenci olmak üzere toplam 207 öğrencinin, tasarlanan
ölçüm aletiyle, 11 antropometrik ölçüsü (kıç-baldır mesafesi, kıç diz mesafesi, baldır (diz altı)
yüksekliği, diz yüksekliği, omuz kasları arası mesafe, kalça geniĢliği, omuz yüksekliği, eriĢim
mesafesi ve dirsek yüksekliği, boy, kilo) alınmıĢtır. Alınan 207 ölçümün analizi sonucunda
fakültede mevcut ikili masa ve sıraların öğrenciler için önemli ölçüde uygun olduğu tesbit
edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler : Antropometrik ölçümler, Eğitim Ergonomisi, Masa ve Sıra Tasarımı
ABSTRACT
The appropriate design of tools, equipment and accessories for human body sizes, used while
meeting the social, cultural, economic and psychological needs of people, is beneficial at the
most suitable and utmost level. This is very crucial for school students who spend most of
their time on the chairs and desks.
In this study, 11 anthropometric measurements (Buttock-popliteal length, buttock-knee
length, popliteal height, knee height, shoulder breadth, hip breadth, shoulder height, elbow
height, body height and weight) are taken from 68 female and 139 male students studying at
the Engineering and Architecture Faculty of Eskisehir Osmangazi University, using a
specially designed measurement apparatus. As a result of the analysis of the 207
2
measurements, it is found that the existing chairs and desks are comprehensively suitable for
the students.
Keywords: Antropometric Measurements, Education Ergonomics, Chair and Desk Design
1. GĠRĠġ
EĢyalar, insanlar tarafından kendilerine hizmet etmeleri için meydana getirildiğine göre
eĢyanın boyutları vücut ölçüleri ile uyum içinde olmalıdır. Ergonomi, çalıĢma çevresi ve
içerdiği tüm sistemleri, insan psiko-fizyolojik ve sosyo-kültürel tüm kapasite ve limitleriyle
uzlaĢtırarak üretimde verimliliğe ulaĢmayı amaçlayan uygulamalı bir bilimdir. Antropometri
ise ergonominin dayandığı bilim dallarından en nemli olanı diyebiliriz. Antropometri insan
vücut ölçülerini kapsayan ergonominin alt bilimidir (Özok, 1988; Dizdar, 2003; Özdemir vd.,
2004; Dizdar ve Okçu, 2007).
Antropometrik veriler, çalıĢma alanlarının, ekipmanın mobilya ve giysilerin fiziksel
ölçülerinin belirlenmesinde geniĢ kullanım alanı bulmaktadır. Bu durum özellikle,
zamanlarının çoğunu sandalye ve masalarında geçiren ve konforlu bir Ģekilde duruĢ pozisyonu
alabilen okul öğrencileri için geçerlidir (Kaya vd., 2003; Tunay vd., 2005).
Ergonomik düzenlenmiĢ mekanlar ve araç-gereçler bulunduğu ortamda, insanlara olumlu
katkı sağlayabilir (Akın ve Sagır, 1998; KayıĢ 1988). Okul mobilyalarının oluĢturulmasında
antropometrik boyutlar çok önemlidir. Diz altı (baldır) yüksekliği, diz yüksekliği ve dirsek
yüksekliği en önemlilerindendir (Özok, 1988; Knight ve Noyes, 1999; Parcells vd., 1999;
Panagiotopoulou vd., 2003; Dizdar, 2003; Tunay vd., 2005).
Öğrenciler, fiziksel (vücut) geliĢimlerinin en önemli aĢamasında vakitlerinin önemli bir
bölümünü okul sıralarında geçirmektedir (Özok, 1988; Paulsen ve Hensen, 1994; Knight ve
Noyes, 1999). Bu nedenle, insanların bel ağrılarının bir çoğunun okul çağlarında baĢladığı
belirlenmiĢ ve son yıllarda bu yönde araĢtırmalar yapılmıĢtır (Murphy vd., 2004; Dizdar ve
Okçu, 2007).
Bireyin sabit pozisyonlarda vücut boyutlarının ölçülmesi ile elde edilen veriler yapısal
antropometrik verilerdir. Ölçümler ya tam olarak belirli bir anatomik yapıdan bir diğer
anatomik yapıya, ya da uzayda sabit bir noktaya göre yapılmaktadır. Örneğin eklemlerin
yerden yüksekliği, kalça-diz arkası mesafesi veya baldır (diz altı) yüksekliği vb. yapısal
antropometrik veriler, mobilya boyutlarının belirlenmesi ve giysi bedenlerinin alt-üst
sınırlarının ayarlanması vb. alanlarda kullanılmaktadırlar (Sabancı, 1999).
Ġnsan vücut ölçüleri hakkındaki istatiksel bilgilerin hangi amaç için, yapılacak iĢin ne olduğu
kullanım yerlerine göre (maksimum, minumum ve ortalama) alınacağı önceden tespit
edilmelidir. Örneğin kolçaklı bir sandalye yada koltuğun oturma yeri geniĢliği maksimum
kalça geniĢliği gerektirirken, oturma yüksekliği minimum diz altı yüksekliğini gerektirir
(Sabancı, 1999). Yapılan çalıĢmalarda okul sıralarının tasarımında öğrencilerin antropometrik
ölçüleri alınmadan okul mobilyalarının yapıldığı anlaĢılmaktadır. Bunların, Almanya ve
Ġngiltere‟deki öğrencilerin antropometrik ölçülerine göre yapıldığı anlaĢılmaktadır (Akın ve
Sagır, 1998).
Bu çalıĢmada ESOGÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi‟nde kullanılan ikili sıralarının
ergonomikliği incelenmiĢtir. Sıralar için oturma eylemine iliĢkin gerekli ölçülerin neler
olabileceği, nasıl alınması gerektiği tespit edilmiĢtir. Belirlenen ölçülerin kolay alınmasını
3
sağlayacak ölçüm masası tasarlanmıĢtır. Ölçümler EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü ĠĢbilim Laboratuarı‟nda
alınmıĢtır. Fakülte öğrencilerinin %5‟lik mevcuduna denk gelen örnek kütle belirlenmiĢ, 68
kız ve 139 erkek olmak üzere toplamda 207 öğrenciden ölçüm alınmıĢtır. Ölçümlerin analizi
sonucunda mevcut ikili masa ve sıraların öğrencilere uygunluğu araĢtırılmıĢtır.
2. ÖĞRENCĠ MASA VE SIRA TASARIMI ĠÇĠN GEREKLĠ ÖLÇÜLER
Öğrencilerin kullandığı ikili masa ve sıraların ergonomikliğinin araĢtırılabilmesi için çeĢitli
antropometrik ölçülere gereksinim vardır.
2.1 Antropometrik Ölçüler
Okul sıra ve masaların ergonomik tasarımında öğrencilerin vücut ölçülerinden, omuz kasları
arası mesafesi, diz altı (baldır) yüksekliği, kıç-diz mesafesi, otururken diz yüksekliği ve boy
uzunlukları, sıra ve masaların tasarımında yardımcı olabilecek vücut ölçüleridir (Akın ve
Sagır, 1998). Tasarım için ölçülmesi gerekli antropometrik ölçüler (ġekil 1) Tablo 1‟de
verilmiĢtir.
ġekil 1. Antropometrik Ölçüler
4
Tablo 1. Masa ve Sıralar Ġçin Gerekli Ölçüler
BileĢen
Oturak
Sırtlık
Konum
Yükseklik
Uzunluk (Boy)
Derinlik (En)
Yükseklik
Oturak – Sırtlık boĢluğu
GeniĢlik
Uzunluk (Boy)
Eğim
Yükseklik
Masa
Boy (Uzunluk)
Derinlik (En)
Raf yüksekliği
Ölçüler
Baldır (diz altı) yüksekliği (16)
Kalça geniĢliği (19)
Ġki kiĢilik sıralar için 20 cm ara payı verilir.
Kıç-baldır (diz arkası) mesafesi (14)
Üst kaburga kemiği mesafesi
Alt kaburga kemiği mesafesi
Üst-Alt kaburga kemikleri arası fark
Omuz kasları arası mesafe (17)
Ġki kiĢilik sıralar için 20 cm ara payı verilir.
~5°
Baldır (diz altı) yüksekliği (16)
+ Dirsek yüksekliği (11) + pay (~5 cm)
Oturak boyu
Dirsek-parmak ucu mesafesi (23)
Diz yüksekliği (15)
Öğrencilerden ayakta durma ve oturma pozisyonunda antropometre aleti kullanılarak,
ayakkabısız günlük kıyafetleri ile ölçümler alınabilir. Antropometrik ölçülere iliĢkin
tanımlamalar, ölçüm biçimi ve uygulama alanları (Özok, 1988; Gönen ve Kalınkara, 1993;
Sabancı, 1999; Tunay vd., 2004; Dizdar ve Okçu, 2007) aĢağıda tanımlanmıĢtır.
Boy uzunluğu (1) : Birey baĢı dik, gözleri ön karĢıya bakarken, yerden baĢın en üst noktasına
kadar olan dikey mesafedir. Bu veri kapılar ve açıklıkların yüksekliğini belirlemeyi sağlar.
Genellikle kullanıcı grubun %99‟luk değerleri kullanılır.
Omuz kasları arası mesafe (17) : Her iki taraftaki deltoid kaslar arasındaki maksimum
mesafedir. Ayakta, elbiseli iken, büyük antropometri aleti ile, omuz kasları arası mesafe
ölçülür.
Veri; ekipman tasarımında, koridor, tünel ile kapı geniĢlikleri ve açıklıkların belirlenmesinde,
tiyatro ve toplantı salonlarında, oturma yeri ile masa etrafındaki oturma yerlerinin
belirlenmesinde, oturma yeri arkalıklarının ve sıraların tasarımında ve giyeceklerin
ölçülendirilmesinde kullanılır.
Kalça geniĢliği (19) : Kalçadaki en geniĢ yatay mesafedir. Veri; iç mekan düzenlemelerinde,
giyeceklerin ölçülendirilmesinde, ekipman tasarımında, oturma materyali geniĢliğinin
belirlenmesinde (koltuk, sandalye, tabure, bar ve ofis iskemleleri vb.) kullanılır. Dizaynda
%95‟lik değer kullanılarak daha uygun tasarım sağlanabilir.
Oturarak boy yüksekliği (8) : Birey dik durumda iken, oturma yerinin üst yüzeyi ile baĢın
en yüksek noktası arasındaki dikey mesafedir. Veri; iç mekan düzenlemelerinde, oturma
pozisyonunda iken ekipmanların depolandıkları ünitelerin eriĢmeye uygun olarak
yerleĢiminde, engellerin, sarkan donanım malzemelerinin yerden yüksekliklerinin
saptanmasında, oturma materyali arkalıklarının tasarımında, yatak düzenlemeleri ve
donanımın yerden kazandıracak Ģekilde dizayn edilmesinde kullanılır. %95‟lik değerin
kullanılması daha uygundur.
Oturarak göz yüksekliği (9) : Oturma yeri üst yüzeyi ile gözün dıĢ kenarı arasındaki dikey
mesafedir. Veri; tiyatro, toplantı salonu, konferans salonu, televizyon ve diğer iç mekanlar
gibi kulak ve göze hitap eden mekanların merkezi ve kolay görülebilecek Ģekilde tasarımında,
5
mutfak ekipmanlarının, pencerelerin vb. yerleĢiminde kullanılır. %5‟den %95 değere kadar ya
da daha yüksek değer kullanılarak uygun düzenleme sağlanabilir.
Omuz yüksekliği (10) : Oturma yerinin üst yüzeyinden kürek kemiğinin en uç omuz
çıkıntısına kadar olan dikey mesafedir.Veri; çalıĢma yerlerinin dizaynlaĢmasında, iç mekan
düzenlemelerinde ve ekipmanların yerleĢtirilmesinde kullanılır. Ölçümlerde sandalye
dokumasının esnekliği göz önüne alınması gerekir. Dizaynda, %95‟lik değerin kullanılması
daha uygundur.
Dirsek yüksekliği (11) : Oturma yerinin üst yüzeyinden sağ dirseğin alt kısmına kadar olan
dikey mesafedir. Veri iç mekan düzenlemelerinde, oturma materyallerinin kol dirsekleri ile
çalıĢma tezgahları, sıralar, masalar ve özel ekipmanların yüksekliklerini belirlemede
yardımcıdır. Oturma materyalinin dokumasının, eğiminin ve oturma postürünün ölçümlerde
göz önüne alınması gerekir. Dizaynda %50‟lik değerin kullanılması uygundur.
Kıç-diz mesafesi (13): Diz kapağı kemiğinin ön kısmından, kalçanın en gerideki noktası
arasındaki yatay mesafedir. Veri dizin önüne yerleĢtirilecek bir obje ya da fiziksel engelin
oturma yerinin arka kısmından mesafesini belirlemede, toplantı salonu, tiyatroda oturma
materyallerinin yerleĢtirilmesinde, masa ve tezgah altı açıklıklarının belirlenmesinde
kullanılır. Dizaynda %95‟lik değer kullanılabilir.
Kıç-baldır (Kalça-diz arkası) mesafesi (14) : Alt bacağın en geri noktası ile kalçanın en
gerideki noktası arasındaki yatay mesafedir. Veri; iç mekan yerleĢim düzenlemelerinde,
oturma yeri dizaynında kullanılır. Ölçümlerde oturma yeri açısının da göz önünde
bulundurulması gerekir. Dizaynda %5‟lik değerin kullanılması, kullanıcıların büyük
çoğunluğuna uygun olabilir.
Diz yüksekliği (15) : Diz kapağının üst noktasının yerden dikey mesafesidir. Veri; iç mekan
düzenlemelerinde, sıra, masa ve tezgah altı açıklıklarının belirlenmesinde kullanılır. Dizaynda
gerekli açıklığı sağlamak için % 95‟lik değer kullanılır.
Baldır (diz altı) yüksekliği (16) : Diz arkasının en uç noktasının yerden dikey
mesafedir.Veri; oturma yeri üst yüzeyinin yerden yüksekliğini belirlemede ve ayrıca
klozetlerin yüksekliğini belirlemede kullanılır. Dizayna uygulanırken oturma yerinin yüzey
materyalinin esnekliğinin göz önünde bulundurulması gerekir. Oturma yeri yüksekliğini
belirlemede %5‟lik değer kullanılabilir.
EriĢim mesafesi (36) : Kollar ileriye doğru uzatıldığında, sırt düzleminden eriĢilebilir en uzun
mesafedir. ÇalıĢma alanlarında masa vb. mesafelerinin belirlenmesinde %5‟lik değerler
kullanılabilir.
Ağırlık (37) : Günlük elbiselerle beraber yapılan ağırlık ölçümüdür.
2.2 Antropometrik Ölçüm Masası Tasarımı
Öğrenci sıraları için gerekli ölçüler belirlendikten sonra, bu ölçülerin nasıl alınması gerektiği
tespit edilmiĢtir. Belirlenen, özellikle oturma durumundaki ölçülerin en kısa sürede ve en
güvenilir Ģekilde alınmasını sağlamak üzere Mart 2011 ayında ölçüm masası tasarlanmıĢ
(ġekil 2) ve yaptırılmıĢtır.
6
ġekil 2. Antropometrik Ölçüm Masası
Ölçüm masası kullanımının sağladığı kolaylıklar;
 Kıç baldır mesafesi, kıç-diz mesafesi, baldır (diz altı) yüksekliği, diz yüksekliği, omuz
kasları arası mesafe, kalça geniĢliği, omuz yüksekliği, eriĢim mesafesi ve dirsek
yüksekliği ölçülerinin alınması, kiĢi baĢı yaklaĢık 3 dk. sürmektedir.
 Hareketli parçalar ve sabitleme ekipmanları, ölçümcüye kolaylık sağlamaktadır.
 Tasarımda kullanılan malzemenin esnekliğinin az olması ve ölçüm esnasında çift
taraflı ölçüm cetvellerinin kullanılmasıyla hassas ölçüm alınabilmektedir.
 Ölçüm esnasında, ölçümü alınan kiĢinin fiziksel bir zorlanmaya maruz kalmadan
ölçümleri alınabilmektedir.
Ölçüm masasının boyut tasarımında, Ġngiltere ve Amerika‟da antropometrik ölçüler üzerine
yapılan çalıĢmalar referans alınmıĢ ve paylar eklenmiĢtir. Ölçüm masasındaki ayaklık ve sırt
dayanağı üzerinde bulunan 2 plaka hareketli olarak tasarlanmıĢtır. Sırt dayanağında omuz
geniĢliği ile kalça geniĢliği ölçülerinin alınması amacıyla 2 plaka çifti tasarlanmıĢtır. Omuz
geniĢliği için sol, kalça geniĢliği için sağ plakalar sabit, diğer plaka hareketlidir. Masada dik
oturma pozisyonunda olan kiĢinin, omuz geniĢliği için sola ve kalça geniĢliği için sağa
yaslandırılarak ölçüm alınmalıdır.
Kıç baldır mesafesi ve baldır (diz altı) yüksekliklerinin ölçümü için çift taraflı ölçüm cetveli
masa üzerine sabitlenerek ölçüm için hassaslık sağlanmıĢtır. KiĢi dik oturma
pozisyonundayken, aĢağı yukarı hareket edebilen ayaklık desteği ile baldır (diz altı) mesafesi
(16), öne geri hareket edebilen sırtlık desteği ile kıç-baldır mesafesi (14), sırtlık dayanağında
bulunan sağa-sola hareket edebilen alt plakalarla kalça geniĢliği (19), yine sırtlık dayanağında
bulunan, sağa-sola hareket edebilen üst plakalarla omuz kasları arası mesafe (17) olmak üzere
4 adet ölçü direkt alınabilmektedir. Denek ölçüm masası üzerindeyken, antropometre seti ve
7
Ģerit metre ile kıç-diz mesafesi (13), dirsek yüksekliği (11), omuz yüksekliği (10), eriĢim
mesafesi (36) ve diz yüksekliği (15) olmak üzere 5 adet daha ölçü alınabilir.
2.3 Ölçümler
ESOGÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi‟nde öğrenim görmekte olan öğrencilerin, bölüm ve
cinsiyete göre sayıları dikkate alınarak, %5‟lik kısmı örnek kütle olarak belirlenmiĢ, 68 kız ve
139 erkek olmak üzere 207 öğrenciden ölçüm alınabilmiĢtir. Öğrencilerin bölüm ve cinsiyete
göre sayıları ile bölümlere göre alınan ölçüm sayıları Tablo 2‟de verilmiĢtir.
Ölçüm masası Endüstri Mühendisliği Bölümü ĠĢbilim Laboratuarı‟na yerleĢtirilmiĢ ve
denekler buraya getirilerek yazarlar tarafından ölçümler alınmıĢtır. Boy uzunluğu (1) ile
ağırlık (37) dijital terazide, diğer 9 ölçü ölçüm masasında (ġekil 3) antropometre seti ve
Ģeritmetre kullanılarak, alınmıĢ ve değerler, EK 1‟de verilen ölçüm formuna, öğrenci bilgileri
ile birlikte, kayıt edilmiĢtir.
Tablo 2. Ölçüm Sayıları
ġekil 3. Kalça GeniĢliği Ölçümü
8
4. BULGULAR VE TARTIġMALAR
Alınan ölçülere iliĢkin betimsel ve yüzdelik değerler (aritmetik ortalama, standart sapma,
maksimum, minimum ve yüzdelik değerleri (%5, %95) Tablo 3‟de verilmiĢtir.
Vücut ölçüleri ile ilgili araĢtırmalarda genelde, %90‟lık bir kullanıcı kitlesi hedef alınmıĢtır.
En üstteki %5‟lik değerle, en alttaki %5‟lik değer standart kapsamının dıĢında tutulmuĢtur.
Tasarım çalıĢmalarında %5‟lik ve %95‟lik yüzdelik değerleri arasında yer alan kitlenin
kapsanması hedef alınır (Tunay vd., 2005).
Vücut ölçüleri çıplak alınmıĢ ise, bu değerlere,
P1 : Giysi payı
P2 : Ayakkabı payı
P3 : GevĢek duruĢ payı
P4 : El ve parmak iĢlem payı
eklenmeli/çıkarılmalıdır (Bayık, 1992).
Elbise payı için;
Ayakta ve oturma pozisyonunda alınan vücut ölçülerinden boy, göz, omuz, dirsek, diz
ve parmak ucu yükseklikleri gibi düĢey ölçülere 6 mm,
Vücut derinliği ya da sırt göğüs derinliği, sağ ayak sırt-parmak ucu mesafesi, kalça diz
uzaklığı, dirsek-parmak ucu mesafesi ve kol boyu gibi yatay ölçülere 10 mm.,
Dirsekten dirseğe olan geniĢlik ölçüsüne 14 mm.,
Kalça geniĢliği ölçüsüne 20 mm.
eklenir (Bayık, 1992; Erol, 2010).
Ayakkabı payı için düĢey ölçülere erkekler için 20 mm, bayanlar için 40 mm. eklenmesi
önerilmektedir (Tunay vd., 2005).
GevĢek duruĢlardan dolayı oluĢan farklar, ayakta alınan düĢey vücut ölçülerden 19 mm.,
oturarak alınan düĢey ölçülerden 44 mm çıkarılır (Bayık, 1992).
Bu çalıĢmada, günlük elbiselerle yapıldığında giysi payı eklenmemiĢ, ayakkabı payı olarak
düĢey ölçülere 25 mm eklenmesi uygun görülmüĢtür.
Bay ve bayanların birlikte kullandıkları ürünlerin tasarımında, alt sınırlar için bayanların %5,
üst sınırlar için erkeklerin %95‟lik değerleri esas alınır.
Oturak Yüksekliği : Baldır (diz altı) yüksekliği (16)‟nin kızlar %5‟lik dilimi (42,50 cm)
esas alınır. Ayakkabı payı, P2 : 25 mm eklendiğinde oturak yüksekliği 45 cm elde edilir.
Oturak Uzunluğu (Boy): Oturarak kalça geniĢliğinin (19) erkek %95 değeri olan 41,35 cm
esas alınır. Ölçümler elbiseli alındığından, elbise payı eklenmez. Ġkili sıralar için 20 cm ara
dikkate alındığında oturak boyu 102,70 cm olur.
Oturak Derinliği : Oturarak kıç-baldır arası mesafenin (14) kızlar %5 değeri olan 48,37 cm
önerilir. Ölçümler elbiseli alındığından, elbise payı eklenmesine gerek yoktur.
Sırtlık Yüksekliği : Koltuk, sandalye vb hesabında, omuz yüksekliğinin (10), erkek %95
değerinden (63,18) 100 mm çıkarılarak hesaplanır. Elbise ve ayakkabı payı eklenir. GevĢek
duruĢtan dolayı 44 mm. çıkarılır (Bayık, 1992). Ancak sıra sırtlığı tasarımında kaburga
9
kemiklerinin referans alınması daha uygun olur ki ölçü alma zorluğu nedeniyle öğrencilerden
bu ölçü alınmamıĢtır.
Thariq vd. (2010) tarafından, kolçaklı sandalye tasarımının ele alındığı çalıĢmada, sırtlık
yüksekliği için en küçük (üst) kaburga kemiği yüksekliği alınmıĢ ve 29,6 cm elde edilmiĢtir.
Masaya eğim verilmediğinde, üretim kolaylığı nedeniyle, masa ve sırtlık yüksekliği aynı
(74,88 cm) olur. Bu durumda sırtlık yüksekliği, oturma yüzeyinden, 29,88 cm elde edilir ki bu
değer TSE standartına çok yakındır. Masaya , tavsiye edildiği gibi, 8 eğim verilmesi halinde
ise, sırtlık yüksekliği, oturma yüzeyinden 35,21 cm olur.
Sırtlık GeniĢliği : Alt-üst kaburga kemikleri arası mesafe daha uygun olur. Öğrencilerden bu
ölçüler alınmadığından mevcut ölçü (20 cm) kabul edilebilir.
Sırtlık Uzunluğu (Boy) : Omuz kasları arası mesafenin (17) erkek %95 değeri olan 48,17
cm esas alınır. Ölçümler elbiseli alındığından, elbise payı eklenmez. Ġkili sıralar için 20 cm
ara dikkate alındığında oturak boyu 116,34 cm olur.
Sırtlık Eğimi : ~6 eğim tavsiye edilmektedir.
Masa Yüksekliği : Otururken yerden dirsek yüksekliğinin, (16)+(11), kızlar %5‟lik dilimi
esas alınır. Elbise ve ayakkabı payı ile serbestlik payı (~5 cm) eklenir.
α : Omuz bükülme açısı (0-25°)
β : Omuz kaçırma açısı (0-20°)
hS : Omuz yüksekliği (10)
hEv : Dirsek yüksekliği (11)
hE : Oturma-Masa düzlemleri arası mesafe
U : Üst kol uzunluğu
olmak üzere,
hE = hEv + U [(1-Cosα) + Cosα(1- Cosβ)]
(1)
U = hS - hEv
olup
hE = 0,8517 hEv + 0,1483 hS
ile hesaplanır (Thariq vd., 2010). Omuz ve dirsek yükseklikleri (%5 kızlar) için;
hE = 0,8517*25,01 + 0,1483*57,84 = 29,88 cm
olup
Masa Yüksekliği = Baldır Yüksekliği (16) + hE + Ayakkabı Payı
Masa Yüksekliği = 42,50 + 29,88 + 2,50 = 74,88 cm
elde edilir. Dolayısıyla, masa yüksekliğinin, dirsek yüksekliğinden ~5 cm eklenerek
belirlenmesi pratik bir öneridir.
Masa Uzunluğu (Boy): Masa, oturak ve sırtlık boyutları aynı olması gerektiğinden, bu
boyutlardan en büyüğü (116,34 cm ) esas alınır.
Masa Derinliği (En): Dirsek-parmak ucu mesafesi (Thariq, 2010) olup aĢağıda hesaplandığı
gibi 37,96 cm olur.
10
Raf Yüksekliği : Diz yüksekliğinin erkek %95 değeri olan 57,39 cm esas alınır.
Öğrenci-Sıra Uyumu : Öğrenci dik konumda otururken, kolunu sıraya uzattığında, elin
eriĢim mesafesi sıranın ucu olur. Masa ve sıra arasında boĢluk olmadığı varsayıldığında;
 Omuz yüksekliği (10), %95 erkekler için 63,18 cm
 Masa yüksekliği : 74,88 cm
 Otururken eriĢim mesafesi (36), %95 erkekler için 85,08 cm
 Masa - omuz yatay düzlemleri arasındaki fark 33,30 cm
 Omuz düzlemi ile öğrenci sırt düzlemleri arasındaki dik uzaklık 11,5 cm (19-65
yaĢları arasındaki yetiĢkin Ġngilizlerin antropometrik verileri tablosundan, %95 erkek
için)
bilgilerinden, omuz ve masa düĢey düzlemleri arasındaki dik uzaklık 65,61 cm elde edilir ki
bu durumda masa-sıra takımının geniĢliği 77,11 cm hesaplanır (ġekil-4).
Masanın derinliği, dirsek-parmak ucu mesafesi olup,
 EriĢim mesafesi (36) 85,08 cm
 Omuz düzlemi ile öğrenci sırt düzlemleri arasındaki dik uzaklık 11,5 cm
 Üst kol uzunluğu, (10)-(11), 35,62 cm
olduğundan, 37,96 cm elde edilir.
Omuz Referans Noktası
11,5 cm
33,30 cm
Omuzdan EriĢim Uzunluğu
73,58 cm
63,18 cm
27,65 cm
Masa
37,96 cm
9,22 cm
74,88 cm
45,00 cm
Oturak
77,11 cm
Sırt Düzlemi
48,37 cm
ġekil-4. Öğrenci-Sıra Uyumu
11
Tablo 3. Alınan ölçülere iliĢkin betimsel ve yüzdelik değerler
a. Kız Öğrenciler
No Ölçüm
Ort
Max
Min
Std.
Sapma
Boy uzunluğu (cm)
163,2
176,5
153,0
5,64
1
56,6
76,0
42,0
6,97
37 Ağırlık (kg)
49,3
67,0
43,0
3,41
14 Kıç- Baldır Mesafesi (cm)
58,6
66,0
46,0
3,18
13 Kıç-Diz Mesafesi (cm)
43,2
54,5
38,0
2,66
16 Baldır Yüksekliği (cm)
51,0
55,0
47,0
1,98
15 Diz Yüksekliği (cm)
40,3
45,5
37,0
2,17
17 Omuz Kasları Arası Mesafe(cm)
38,4
43,5
35,0
2,1
19 Kalça GeniĢliği (cm)
75,0
82,5
69,0
3,5
36 EriĢim Mesafesi (cm)
58,6
64,5
52,5
2,7
10 Omuz Yüksekliği (cm)
25,6
31,5
21,5
2,2
11 Dirsek Yüksekliği (cm)
b. Erkek Öğrenciler
No Ölçüm
1
37
14
13
16
15
17
19
36
10
11
Boy uzunluğu (cm)
Ağırlık (kg)
Kıç- Baldır Mesafesi (cm)
Kıç-Diz Mesafesi (cm)
Baldır Yüksekliği (cm)
Diz Yüksekliği (cm)
Omuz Kasları Arası Mesafe(cm)
Kalça GeniĢliği (cm)
EriĢim Mesafesi (36)
Omuz Yüksekliği (cm)
Dirsek Yüksekliği (cm)
c. Tüm Öğrenciler
No Ölçüm
1
37
14
13
16
15
17
19
36
10
11
Boy uzunluğu (cm)
Ağırlık (kg)
Kıç-Diz Mesafesi (cm)
Baldır Yüksekliği
Diz Yüksekliği (cm)
Omuz Kasları Arası Mesafe(cm)
EriĢim Mesafesi (cm)
Omuz Yüksekliği (cm)
Dirsek Yüksekliği (cm)
Ort
Max
Min
178,1
78,1
53,2
64,9
48,2
56,6
47,4
40,6
83,9
62,4
26,6
199,5
138,8
61,5
77,0
66,0
67,5
58,0
49,0
97,0
70,0
55,0
162,5
52,0
46,0
57,5
42,0
50,0
41,0
34,5
75,0
55,5
20,5
Ort
Max
Min
173,22
71,03
51,94
62,87
46,55
54,78
45,06
39,86
81,00
61,17
26,28
199,50
138,80
67,00
77,00
66,00
67,50
58,00
49,00
97,00
70,00
55,00
153,00
42,00
43,00
46,00
38,00
47,00
37,00
34,50
69,00
52,50
20,50
Std.
Sapma
6,64
13,57
3,25
3,47
2,85
2,82
2,94
2,93
4,31
2,75
3,51
Std.
Sapma
9,44
15,56
3,79
4,49
3,63
3,69
4,29
2,86
5,83
3,29
3,18
%5
%95
161,70
54,67
48,37
57,79
42,50
50,47
39,73
37,86
74,07
57,84
25,01
164,74
58,44
50,21
59,51
43,94
51,54
40,90
38,98
75,96
59,32
26,21
%5
%95
176,33
74,45
52,37
64,01
47,41
55,87
46,58
39,77
82,76
61,70
25,66
179,91
81,78
54,12
65,88
48,95
57,39
48,17
41,35
85,08
63,18
27,56
%5
%95
170,68
66,83
50,92
61,66
45,57
53,78
43,90
39,08
79,42
60,28
25,42
175,77
75,23
52,97
64,09
47,53
55,77
46,21
40,63
82,57
62,06
27,14
12
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER
Yapılan çalıĢmanın analizleri sonucunda, EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik
Mimarlık Fakültesinde kullanılan mevcut ikili sıraların (ġekil 5) boyutları, TSE standartları
(TSE, 2003) ile bu çalıĢmada bulunan masa ve sıra boyutları (yaklaĢık) Tablo 4‟de verilmiĢtir.
BileĢen
Oturak
Sırtlık
Masa
Tablo 4. Mevcut ve Önerilen Ġkili Masa ve Sıra Boyutları
Konum
Mevcut
TSE
Boyutlar
Standartı
Yükseklik
43,5
45
Uzunluk (Boy)
119
110
Derinlik (En)
30
45
Yükseklik
35
32
Oturak – Sırtlık boĢluğu
15
10
GeniĢlik
20
22
Uzunluk (Boy)
119
110
Eğim
3°
6°
Yükseklik
75,5
77
Boy (Uzunluk)
119
110
Derinlik (En)
39,5
40
Eğim
4°
Raf yüksekliği
57,5
57,5
Önerilen
Boyutlar
45
103
48,50
35
(15)
(20)
116,50
(6°)
75
116,50
38,00
(8°)
57,50
ġekil 5. Ġkili Masa ve Sıralar
EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi‟ndeki mevcut ikili sıra ve
masaların boyutlarının, fakülte öğrencilerinin antropometrik ölçüleri esas alındığında, bazı
boyutlarda aĢağıda verilen eksiklikler dikkat çekmektedir.
 Oturak yüksekliği gerek TSE ve gerekse öğrencilerin ölçülerine göre 1,50 cm kısadır.
13
En dikkat çekici eksiklik oturak derinliğindedir. 15 cm kadar kısadır, adeta bacağın
yarısı boĢta kalmaktadır. 48,50 cm derinlik sandalye, koltuk vb için makul olmakla
birlikte sıra için, oturma-kalkma zorlukları yaratacağından biraz fazla olabilir.
 Sırtlık boyutları için kaburga kemikleri ölçüleri alınması gerekir ki bu ölçüleri almak
oldukça zordur. Mevcut uygulamada, üretim kolaylığı nedeniyle, sırtlık yüksekliğinin
masa yüksekliği kadar tutulması tercih edilmektedir ki bu hiç uygun değildir.
Omuz yüksekliği uygun bir referans olmasa da, sırtlık yüksekliğinin 25 cm‟ye kadar
daha yükseltilmesi gerektiği görülmektedir.
Diğer yandan tüm oturaklarda, TSE standartında da belirtildiği üzere, 6° eğim açısı
önerilmesine rağmen sıralarımızda eğim yok denebilecek kadar azdır.
 Masanın yükseklik, uzunluk ve raf yükseklikleri kabul edilebilir değerlerdedir. Masa,
sıra ve arkalık uzunlukları aynı olacağından, 116,50 cm uzunluk, mevcut 119 cm‟ye
yakın bir değerdir.
Derinlik ölçüsü, diresek-parmak ucu mesafesi dikkate alındığında 38,00 cm elde
edilmiĢtir. Masa üzerinde baĢka eğitim malzemeleri olduğu dikkate alındığında, bu
ölçünün en az olduğu düĢünülmelidir.
Masa öne 8° kadar eğimli yapılabilirse, arkaya dayanık oturma konumunda masaya
bakıĢ hakimiyetinin kaybolduğu hissi ortadan kalkar (Babalık, 2007).
Oturak ebatları için 3 ölçü (16, 19, 14) (Erkek %95), Dizdar ve Okçu (2007) (Erkek %95),
Tunay vd. (2007) (Erkek %95) ve Thariq (2010) (KarıĢık %95) değerleriyle (Tablo 5)
karĢılaĢtırıldığında, çoğunlukla giysi ve denek farklılıklarından dolayı, 1-2 cm farklarla,
değerlerin birbirine yakın olduğu dikkate çekmektedir.
Tablo 5. Farklı ÇalıĢmalarda Elde Edilen Değerler
Bu
çalıĢmada
Dizdar ve
Okçu (2007)
Tunay vd.
(2007)
Thariq
(2010)
No Ölçüm
16
Baldır Yüksekliği (cm)
48,95
45,46
46,37
46,70
19
41,35
37,78
39,38
39,60
14
54,12
47,62
55,81
54,30
Sırt ve kas ağrılarını önlemek için otururken ve geriye yaslanırken vücudun aldığı Ģekle göre
arkalık ve oturak üniteleri tasarımının yapılması önerilebilir. Masa yüksekliğinin belirlenen
ölçüden yukarı tutulursa kısa boylu öğrencilerin yazı yazma esnasında daha çabuk yorulacağı,
belirlenen ölçülerden aĢağı tutulursa uzun boylu öğrencilerde bel ağrısı yapacağı
unutulmamalıdır.
14
KAYNAKLAR
Akın, G., Sagır M., 1998. Ġlk Öğretim Sıra ve Altlıklarının Ergonomik Tasarımında
Antropometrik Veriler, VI. Ulusal Ergonomi Kongresi, MPM Yayın No: 622, Ankara,
68-78.
Babalık, F.C., 2007, Mühendisler Ġçin Ergonomi ĠĢbilim, Nobel Yayın Dağıtım Ltd. ġti.,
Ankara, 584 s.
Bayık, A. (DanıĢman: D.Erol),
1992, ÇalıĢma Alan Boyutlarının Belirlenmesinde
Antropometrik Bir YaklaĢım, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniv. FBE Endüstri Müh.
AD, EskiĢehir.
Dizdar, E. N., , 2003 Ergonomik ĠĢ Ġstasyonu Tasarımında Ġlk Adım: Antropometri, Mesleki
Sağlık ve Güvenlik Dergisi, TTB Yayınları :14, 38-44.
Dizdar, E. N., Okçu, O., 2007. Yüksek Öğrenim Öğrencileri Antropometrik Boyutlarının
Tesbiti Ġle Sıra ve Masa Boyutlarına Uygulanması, 13. Ulusal Ergonomi Kongresi, 1-8.
Erol, D., 2010, Uygulamalı Antropometri, Ders Notları, EskiĢehir Osmangazi Üniv. MMF
Endüstri Müh. Bölümü, EskiĢehir.
Gönen, E., Kalınkara V., 1993. Üniversiteye Devan Eden Kız Öğrencilerin Boyutsal
Ölçülerinin Incelenmesi, IV. Ulusal Ergonomi Kongresi, MPM Yayın No:509, 93-107,
Ankara.
Kaya, M.D., Halisoğlu A.S., Bayramoğlu, M., YeĢilyurt H., Özok, A.F., 2003. A new
Approach to estimate anthropometric measurements by adaptive neuro-fuzzy inference
system, International Journal of Industrial Ergonomics, 32, 105-114.
KayıĢ, B., 1988. Ilkögretim yapılarına yönelik Donanımların Ergonomik Tasarımı, I. Ulusal
Ergonomi Kongresi, MPM Yayın No: 372, Ankara, 433-439.
Knight G., Noyes, J., 1999. Children‟s Behaviour and Design of School Furniture,
Ergonomics, 42, 747- 760.
Murphy, S., Buckle, P., Stubbs, D., 2004. Classroom Posture and Self-Reported Back and
Neck Pain in Schoolchildren, Applied Ergonomics, 35, 113-120.
Özdemir, S., Dizdar, E. N., Göloğlu, C., Teknik Eğitim Atölyelerinde Kullanılan Makinelerin
Antropometrik Ġncelemesi, 10. Ergonomi Kogresi, 7-9 Ekim 2004.
Özok, A. F., 1988, Ergonomik Açıdan ÇalıĢma Yeri Düzenleme ve Antropometri, Türk Metal
Sen., No: 125, Ġstanbul.
Panagiotopoulou, G., Christoulas, K., Papanckolaou, A., Mandroukas, K., 2003. Classroom
Furniture Dimensions and Anthropometrik Measures in Primary School, Applied
Ergonomics, 35, 121-128.
Parcells, C., Manfred S., Hubbard, R., 1999. Mismatch of Classroom Furniture and Body
Dimensions. Empirical Findings and Health Implications, Journal of Adolescent Health,
24, 265-273.
Paulsen, A.S. ve Hensen,I.A., 1994. The Working Position of Schoolchildren, Applied
Ergonomics, 25(1), 63-64,
Sabancı, A., 1999, Ergonomi, Baki Kitap Evi, Adana.
15
Thariq, M.G.M, MunasĢnghe, H.P. ve Abeysekara, J.D., 2010. Designing chairs with
Mounted desktop for university students : Ergonomics and comfort Classroom,
International Journal of Industrial Ergonomics, 40, 8-18.
TSE, 2003, Mobilya-Eğitim Kurumlarında Kullanılan Sandalyeler ve Masalar, Bölüm I :
Fonksiyonel Boyutlar, Türk Standardı, TS 3585 ENV 1729-1, Ankara.
Tunay, M., Melemez, K., Dizdar, E. N., 2005. Yüksek Öğrenimde Kullanılan Okul Sıra Ve
Masalarının Antropometrik Tasarımı (Bartın Orman Fakültesi Örneği), Teknoloji, 8 (1),
93-100.
Tunay, M., Melemez, K., Dizdar, E. N., 2004, Yüksek Öğrenimde Kullanılan Ekipmanlarının
Tasarımında Antropometrik Ölçülerin Tesbiti Ve Uygulanması, 10. Ergonomi Kongresi
EK 1. Antropometrik Ölçüm Formu
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
Batı Meşelik Yerleşkesi ESKİŞEHİR
Tel : 0.222.239 37 50 / 3613 , Belgegeçer : 0.222.239 36 13
[email protected] http://www.endustri.ogu.edu.tr
ANTROPOMETRĠK ÖLÇÜM FORMU
Ölçüm Saati
……. : ….….
Adı Soyadı
Cinsiyet
( )E ()K
Bölüm
Sınıf
Doğum Yeri
Doğum Yılı
Ölçüm Tarihi
……. / ……. / 2011
Boy (1)
Kilo (37)
Kıç-Diz Mesafesi (13)
Kıç-Baldır Mesafesi (14)
Baldır (Diz Altı)
Diz Yüksekliği (15)
Yüksekliği(16)
Omuz Kasları Arası
Kalça GeniĢliği (19)
Mesafe(17)
EriĢim Mesafesi (36)
Omuz Yüksekliği (10)
Dirsek Yüksekliği (11)
16
MUĞLA ÜNĠVERSĠTESĠ ÖĞRENCĠLERĠNĠN ANTROPOMETRĠK
ÖLÇÜLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
Ertan ÖZEN1, Hasan EFE2, Ali KASAL3, Nadir YILDIRIM4
1
Yrd. Doç.Dr., Muğla Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, AğaçiĢleri Endüstri Mühendisliği
Bölümü Kötekli/MUĞLA,e-posta: [email protected]
2
Prof.Dr., Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi
Bölümü, BeĢevler/ANKARA, e-posta: [email protected]
3
Doç.Dr., Muğla Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, AğaçiĢleri Endüstri Mühendisliği Bölümü
Kötekli/MUĞLA, e-posta: [email protected]
4
Öğr. Gör., Muğla Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, AğaçiĢleri Endüstri Mühendisliği
Bölümü Kötekli/MUĞLA, e-posta: [email protected]
ÖZET
Bu çalıĢmada, Muğla Üniversitesi‟nde öğrenim görmekte olan 18-26 yaĢ grubundaki ve
tesadüfî yöntemle seçilen 100 bay ve 100 bayan öğrenci üzerinde ayakta, oturarak, dairesel,
el, ayak ve derinlik ölçüleri belirlenmiĢtir. Türk insanının ortalama ölçülerine iliĢkin 60 ayrı
antropometrik ölçüm elde edilmiĢtir. Bu çalıĢma sonucunda alınan örneklem grubundan elde
edilen veriler, Türkiye‟deki insanların antropometrik ölçüleri olarak, Türkiye‟deki
çalıĢmaların ve endüstrideki çeĢitli sektörlerin kullanımına sunulmuĢtur.
Anahtar Kelimeler: Antropometri, endüstriyel ergonomi, insan ölçüleri.
ABSTRACT
In this study, the group aged 18-26 years who are receiving education at the University of
Mugla and 100 male and 100 female students randomly selected on the standing, sitting,
circular, hand, foot size and depth were determined. The average sizes of the Turkish people
on the 60 different anthropometric measurements were obtained. The data obtained from the
sample group as a result of this study, anthropometric measurements of people in Turkey,
Turkey and the studies are available for various sectors in the industry.
Key Words.: Anthropometry, industrial ergonomics, human dimensions
1.GĠRĠġ
Antropometri bilimi, bireyler veya gruplar arasında, anatomi, coğrafi bölge ve meslek grupları
gibi çeĢitli faktörlerden kaynaklanan farklılıkları ve benzerlikleri saptayarak daha geniĢ bir
insan kitlesine uygun tasarımlar yapma imkânı sağlar. Bu tasarımlar için belirlediği vücut
ölçüleri arasında, vücut hareketsiz ve belirli bir standart pozisyondayken alınan yapısal vücut
ölçüleri ve vücut hareket halindeyken alınan fonksiyonel vücut ölçüleri bulunur.
17
Ġnsanlar, sosyal, kültürel, ekonomik, psikolojik gereksinme ve isteklerini karĢılarken, bu
konularla ilgili aktiviteleri gerçekleĢtirirken bir takım araç-gereç-makine ve materyalleri
kullanır, donatım ve döĢeme elemanlarından yararlanır. Bu yararlanmanın en uygun ve
maksimum düzeyde olabilmesi, kullanılan araç gerecin, aktivite mekanının, mobilyanın
insanın statik beden ölçülerine uygunluğu ile doğru orantılıdır.
Aktivite mekanlarının ve mobilyaların tasarımı ve düzenlenmesinde insan ölçüleri göz önüne
alınmalıdır. Ġnsan, yeni baĢtan tasarlanamayacağına göre insan ölçülerine uygun mekan ve
donatı elemanlarının tasarlanması söz konusu olmalıdır ki iĢte burada “antropometri” denilen,
kaynağı “insan” olan bilim dalı devreye girmektedir. Ġnsan ile onun kullanacak olduğu araçgereç ve mekânın uygun değer etkileĢimi söz konusu olmalıdır. Ancak bu sayede rasyonel,
fonksiyonel ve sağlıklı kullanım dolayısıyla yapılan iĢten verim elde etmek mümkün
olacaktır. Çok kabaca insan ölçüsü ya da insanın vücut ölçülerinin saptanması ve kullanılması
bilimi olarak tarif edebileceğimiz antropometri, diğer bir tanıma göre; bireyler ve gruplar vs.
arasındaki farkları saptamak üzere insan bedeninin ölçümü ile uğraĢan bir bilimdir.
KiĢisel emniyet açısından da düĢünüldüğünde yapılan aktivitede, ortaya çıkması muhtemel
kazaların minimize edilmesi gereklidir. Bunu baĢarmada önemli etkenlerden birisi de;
uygulamada antropometrik ölçülerin kullanılmasıdır Yapılacak aktiviteye, kullanıma göre
daha çok insanların diz, kalça, dirsek ve göz yükseklikleri, el ve ayak uzama açılma sahaları
göz önüne alınmalıdır (Gülgün ve Türkyılmaz, 2008).
Antropometrik ölçüler ulus, bölge, cinsiyet, yaĢ, vücut yapısı, beslenme, fiziksel faaliyet ve
hatta ekonomik ve sosyal statüye göre değiĢiklik göstermektedir. Ġnsanların bulundukları
ortamlardaki rahatları, fiziksel sağlığı, refahı ve performansı, kullandıkları araç gereç ve
donanımın insan vücudunun ilgili organ ve özelliklerine uygun olarak tasarlanmaları ile
sağlanabilir (Tunay vd, 2005).
M.A.Mououdi ve A.R. Choobineh (1997) yaĢları 6 ile 11 arasında değiĢen öğrencilerin statik
antropometrik karakteristikleri ve ergonomik prensiplere bağlı okul mobilyası tasarımıyla
ilgili çalıĢmada yaklaĢık 1800 öğrenci üzerinde ölçümler yapılmıĢ ve elde edilen veriler okul
mobilyalarının tasarımında kullanılmıĢtır (Mououdi ve Choobineh, 1997).
Se Jin ve diğerleri (1999) Koreli yetiĢkinlerin vücut kısımlarının biyomekanik parametreleri
üzerine yapılan çalıĢmada antropometrik karakteristikler araĢtırılmıĢtır. YaĢları 20-39 arasında
değiĢen yaklaĢık 2200 kiĢi üzerinde 18 ayrı antropometrik ölçüm yapılmıĢtır. Elde edilen
antropometrik ve kinetik verilerin iĢyeri çalıĢma alanı tasarımı, ürün tasarımı için istatistiksel
rehberler, insan analizi, taĢıt koltukları ve mobilya tasarımında kullanılabileceği
belirtilmiĢtir(Se Jin vd., 1999).
Claudia Parcells ve diğerleri (1999) okul mobilyası boyutları ve öğrenci vücut ölçüleri
arasındaki uyumsuzluk üzerine yapılan bir diğer çalıĢmada sadece deneklerin yüzde 20‟sinin
uygun sıra ve oturak kombinasyonuna sahip oldukları tespit edilmiĢtir. Birçok öğrenci yüksek
sıra ve sandalyelerde oturduğu tespit edilmiĢtir. Vücut yapıları kontrol edilmesine rağmen kız
öğrencilerinin uygun sandalye bulma ihtimalinin düĢük olduğu tespit edilmiĢtir (Claudia
Parcells vd., 1999).
Bilen (2004) antropometrik ölçülerin farklı toplumlarda değiĢiklik göstermesi, tasarımı
yapılacak ürünün, aygıtın, sistemin vb. kullanılacağı toplumun antropometrik özelliklerinin
göz önüne alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Peyzaj mimarlığı disiplini; estetik,
fonksiyonel aynı zamanda insan ile uyumlu mekânlar yaratmayı amaçlar. Kent konforunu
sağlaması, insan yaĢamının kolaylaĢtırılması, insanın fonksiyonel, estetik, psikolojik açıdan
yaĢamının kolaylaĢtırılması kent içinde kullanılan her türlü malzeme, donatımın
18
antropometrik ölçülere uygun tasarlanması ile gerçekleĢebilir. Peyzaj mimarlığı
çalıĢmalarında önem taĢıyan antropometrik ölçüler vurgulanmıĢ ve Türk insanının tespit
edilmiĢ mevcut antropometrik verileri, elde edilen veriler doğrultusunda farklı ülkelerin
antropometrik verileri ile kıyaslanarak aradaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konmuĢtur
(Bilen, 2004).
Tunay ve diğerleri (2005) ergonomide antropometrik veriler, çalıĢma alanlarının, ekipmanın
mobilya ve giysilerin fiziksel ölçülerinin belirlenmesinde geniĢ kullanım alanı bulmaktadır.
Bu durum özellikle, zamanlarının çoğunu sandalye ve masalarında geçiren ve konforlu bir
Ģekilde duruĢ pozisyonu alabilen okul öğrencileri için geçerlidir. Antropometrik ölçüler ulus,
bölge, cinsiyet, yaĢ, vücut yapısı, beslenme, fiziksel faaliyet ve hatta ekonomik ve sosyal
statüye göre değiĢiklik göstermektedir. Ġnsanların bulundukları ortamdaki rahatları, fiziksel
sağlığı, refahı ve performansı, kullandıkları araç-gereç ve donanımın insan vücudunun ilgili
organ ve özelliklerine uygun olarak tasarlanmaları ile sağlanabilir. Bu durum özellikle,
zamanlarının çoğunu sandalye ve masalarında geçiren ve konforlu bir Ģekilde duruĢ pozisyonu
alabilen okul öğrencileri için geçerlidir. Bu çalıĢmada ülkemiz öğrencilerinin antropometrik
ölçümleri yapılarak, buna göre okul mobilyalarının tasarlanması amaçlanmıĢtır (Tunay vd,
2005).
Doğan ve Altan (2007) insan çevresi ile bir bütündür. Ġnsanın çevresi ile yaptığı bu etkileĢim,
fiziksel olarak bir iĢ ortaya çıkarır. Gereksinimlerden kaynaklanan bu iĢ, bir ürünün ortaya
çıkmasına neden olur. Bu bağlamda her tasarım ürünü, tasarlanana özeldir. Bu özelliğinden
dolayı tasarlanan nesneyi kullanacak olan kiĢinin (o çevreyi kullananın), kullanımına sunulan
öğe (oturma elemanı) ile iliĢkilerinin incelenmesi, bu yolla onun (kiĢinin), o anlık durum ve
tutumuna her açıdan en iyi yanıtı verebilecek tasarım ölçütlerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Bu da ancak, kiĢiyi (ürünü kullanıcıyı) onun yapı ve yetilerini ergonomik ve antropometrik
özelliklerini inceleyerek mümkündür. Kamusal çevreler için yapılan oturma elemanı
tasarımında ise, incelenecek olan, bireyin yanı sıra toplumun yapısıdır. Özelliklerimiz
düĢünülmeden farklı sosyoekonomik ve kültürel toplumlar için yapılmıĢ ergonomik ve
antropometrik çalıĢmalar tasarımında ilke olarak kabul edildiği zaman, kendi sosyo-ekonomik
ve kültürel yapımıza uygun olmayan ürünler ortaya çıkmaktadır. Bu sorun, ancak tasarım
çalıĢmalarına yön vermek amacıyla ülkemize özel, antropometrik veri tabanının oluĢturulması
ile çözümlenebilir (Doğan ve Altan, 2007).
Türkiye‟de kullanılan antropometrik ölçülerin Avrupa‟da yapılan antropometrik çalıĢmalar
esas alınarak üretim ve çalıĢmaların yapıldığı görülmüĢtür. Bu çalıĢmada, Türkiye‟de ki
insanların kapsamlı antropometrik ölçülerinin araĢtırmasının yapılıp, elde edilen verilerin
yapılan çalıĢmalarda kullanılabileceği düĢünülmüĢtür. Bu amaçla, Muğla Üniversitesi
öğrencilerinden tesadüfi yöntemle seçilen 100 bay ve 100 bayan öğrencinin 60 ayrı ölçüsü
belirlenmiĢtir.
2.ARAġTIRMA YÖNTEMĠ
2.1. Denekler
Muğla Üniversitesi öğrencilerinden 18-26 yaĢ aralığında, ortalama kilosu 71 kg, ortalama
boyu 176 cm olan 100 bay ve 18-24 yaĢ aralığında, ortalama kilosu 55 kg, ortalama boyu 162
cm olan 100 bayan denek rastgele seçilerek ölçülerin belirlenmesinde kullanılmıĢtır.
19
ġekil 1. Deneklerin bölgelere dağılımı
Deneklerin Türkiye‟nin 7 ayrı coğrafi bölgesinden olması tamamen tesadüfi yönteme bağlıdır
(ġekil 1).
2.2. Anket
Muğla Üniversitesindeki öğrencilerin antropometrik ölçülerinin alınması için önceden
yapılmıĢ olan araĢtırmalardan yararlanılmıĢtır (Del prodo, 2007; Bilen, 2004). Buna göre,
ayakta, oturularak, dairesel, el, ayak ve derinlik ölçüleri olarak dört değiĢik tablo
oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan tablolar Tablo 1‟de verilmiĢtir.
2.3. Ölçümlerin Yapılması ve Değerlendirilmesi
Muğla Üniversitesindeki 100 bay ve 100 bayan öğrenci tesadüfi yönteme göre seçilerek
ayakta 22, oturarak 16, dairesel 10, derinlik, el ve ayak 10 değiĢik türde ölçüleri alınmıĢtır ve
ayrı ayrı hazırlanmıĢ olan anketlere alınan ölçü verileri not alınmıĢtır. Ölçümler metre,
mezura ve hassas terazi ile yapılmıĢtır. Elde edilen veriler istatistiksel analizlerde aritmetik
ortalama % 5‟lik değer, ortanca % 95‟lik değer ve standart sapma değerleri hesaplanmıĢtır.
20
Tablo 1. Deneklerin antropometrik ölçüleri
AYAKTA ALINAN ÖLÇÜLER
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
DuruĢ Yüksekliği
Göz Yüksekliği
Omuz Yüksekliği
Omuz GeniĢliği
Omuz Dirsek Uzunluğu
Kolun Üst Uzunluğu
Kolun Alt Uzunluğu
Dirsek Bilek Arası Uzunluğu
Kol ve El Arası Uzunluk
Dirsek Yüksekliği
Eklem Yüksekliği
Göğüs Yüksekliği
Göğüs GeniĢliği
Bel Yüksekliği
Bel Kalça Uzunluğu
Kalça GeniĢliği
Kalça Yüksekliği
Diz Yüksekliği
Diz Altı Yüksekliği
Üste Uzanma Yüksekliği
Parmak Ucunda Uzanma
Yüksekliği
Kol Yüksekliği
OTURARAK ALINAN ÖLÇÜLER
Oturma Yüksekliği
Göz Yüksekliği
Dirsek Yüksekliği
Bel Yüksekliği
Kalça Yüksekliği
Oturma Kalça GeniĢliği
Basen Yüksekliği
Basen Diz Arası Uzunluk
Basen Diz Ġçi Uzunluk
Diz Yüksekliği
Diz Altı Yüksekliği
21
Tablo 1 devamı
But GeniĢliği
Üst Bacağın Uzunluğu
Alt Bacak ve Ayak Arası Uzaklık
Orta Parmağını Uzatma Uzunluğu
Yukarıya El Uzatma
DAĠRESEL ÖLÇÜLER
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
1.Denek
2.Denek
3.Denek
4.Denek
…100.Denek
BaĢ
Omuz
Pazı
Alt Kol
But
Üst Bacak
Alt Bacak
Göğüs
Bel
Kalça
DERĠNLĠK ÖLÇÜLERĠ
Öne Uzanmak Eylemi
Dirsekten Dirseğe Kazanç
EL ÖLÇÜLERĠ
El Uzunluğu
El GeniĢliği
Bileğin Dairesel Ölçüsü
Kolun Uzunluğu
AYAK ÖLÇÜLERĠ
Ayak Uzunluğu
Ayak GeniĢliği
Bileğin Dairesel Ölçüsü
Adım Büyüklüğü
3.ARAġTIRMA BULGULARI
Muğla Üniversitesi öğrencilerinin antropometrik ölçülerinin istatistiksel hesaplamaları
ortalama % 5‟lik değer, ortanca % 95‟lik değer, standart sapma değerleri aĢağıda tablolar
halinde verilmiĢtir.
Muğla Üniversitesi 18-26 yaĢ aralığındaki bay ve 18-24 yaĢ aralığındaki bayan öğrencilerinin
ayaktaki antropometrik ölçülerinin istatistiksel hesaplamaları Tablo 2‟de verilmiĢtir.
22
Tablo 2. Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin ayaktaki antropometrik
ölçüleri
Ortalama
Bay Bayan
Antropometrik Ölçüler
Bay (n=100) Bayan (n=100)
Min.
Ortanca
Max
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Std Sapma
Bay
Bayan
DuruĢ
Yüksekliği
176
162
164,5
153
175
163
183,5
175
5,6
6,2
Göz Yüksekliği
160
152
152,5
143,5
164
152
172,5
163,5
15,6
5,99
Omuz
Yüksekliği
143
134
135
124
145
135
152,5
144
5,29
5,62
Omuz GeniĢliği
51
44,3
46
40
51,1
44
58
50
3,53
3,49
34,1
31,4
31
28
34
31
38
36
1,96
2,57
29
27,8
25
24
29
27,4
33
33
2,51
2,73
30,1
25,8
26
21
30
26
33,5
30
3,1
2,45
26
23,8
23
20
26
24
30
27
2,14
2,03
59,6
54,7
53
50
60
55
66
61
4,19
3,45
110
103
103
96
111
103
120
116
5,44
6,55
86,7
81,7
80
74,5
86
81
93
91
10,4
5,77
128
121
121
112
131
121
139,5
132
13
5,95
40
48,9
35
43
41
50
47,5
55
3,87
4,08
Bel Yüksekliği
107
100
100
91,5
107
100
117,5
110
5,48
5,26
Bel Kalça
Uzunluğu
13,8
13
11
11
14
13
16
15
1,68
1,42
Kalça GeniĢliği
46,3
50,8
38,5
46
46
5
54
55,5
4,38
2,9
Kalça Yüksekliği
96,1
86,5
85
78,5
90
86,8
100
98
4,34
6,34
Diz Yüksekliği
51,8
49,3
48
42
52
50
56,5
54
2,4
5,51
47,6
44,5
44
38
48
46
5
50
2,67
3,56
217
206
203
196
220
205
231
221
7,73
15,4
177
169
171
161
181
170
190
181
13,4
5,83
130
130
131
120
141
132
148
140
5,3
5,31
Ayakta Alınan
Ölçüler
Omuz Dirsek
Uzunluğu
Kolun Üst
Uzunluğu
Kolun Alt
Uzunluğu
Dirsek Bilek
Arası Uzunluğu
Kol ve El Arası
Uzunluk
Dirsek
Yüksekliği
Eklem
Yüksekliği
Göğüs
Yüksekliği
Göğüs GeniĢliği
Diz Altı
Yüksekliği
Üste Uzanma
Yüksekliği
Parmak Ucunda
Uzanma
Yüksekliği
Kol Yüksekliği
Min : Minimum Değer, Max: Maximum Değer
23
Tablo 2 den de görüleceği üzere ayakta alınan antropometrik ölçülerin bay ölçülerinin bayan
ölçülerine göre daha yüksek çıktığı, sadece bayan ölçülerinin göğüs geniĢliği ve kalça
geniĢliği değerlerinin daha büyük olduğu göze çarpmaktadır.
Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin oturarak alınan antropometrik ölçülerinin
istatistiksel hesaplamaları Tablo 3‟de verilmiĢtir.
Tablo 3. Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin oturarak alınan antropometrik
ölçüleri
Oturarak
Alınan
Ölçüler
Oturma
Yüksekliği
Göz
Yüksekliği
Dirsek
Yüksekliği
Bel
Yüksekliği
Kalça
Yüksekliği
Oturma
Kalça
GeniĢliği
But
Yüksekliği
But Diz
Arası
Uzunluk
But Diz Ġçi
Uzunluk
Diz
Yüksekliği
Diz Altı
Yüksekliği
But
GeniĢliği
Üst Bacağın
Uzunluğu
Alt Bacak ve
Ayak Arası
Uzaklık
Orta
Parmağını
Uzatma
Uzunluğu
Yukarıya
Uzanma
Uzunluğu
Ortalama
Bay
Bayan
Min.
Bay
Ortanca
Max.
Bayan Bay
Bayan Bay
90
83,4
85,5
77,5
91
84
96
91
3,44
4,16
79,4
74,1
73
68,5
80
75
85,5
81
3,81
4,24
24,1
22,8
20
2
24,6
22
28
29,5
2,64
2,8
15,4
13,8
13
12
15,2
14
18
17
1,5
1,7
11,7
11,1
10
9
12
11
14
13,5
1,22
1,39
43,3
49,6
39,5
41
44
50
48
56,5
2,69
4,43
15,9
13,9
13
10
16
14
19
16
2,01
1,82
46,1
45,8
41,5
40
46
46
53,5
52
3,23
3,38
40,8
41,5
37
36
41
42
46
47,5
2,83
3,27
51,6
49,6
48
46
52
50
57,5
53
2,87
2,3
47
45,4
44
42
47
46
52
49
2,45
2,64
24,5
24,1
21
21
24
24
28
29
4,3
2,73
53,5
53,1
47,5
40
54
55
60
60
5,83
5,87
43,9
41,6
39
37,5
44
42
49
45
3,03
2,34
83,8
78,3
79
66,5
85
80
90
87
0,62
6,22
131
122
124
117,5
133
123
140
130,5
4,63
5,3
Bayan
Std Sapma
Bay
Bayan
24
Tablo 3 de elde edilen oturma yüksekliği, göz yüksekliği, kalça yüksekliği, oturma kalça
geniĢliği, but yüksekliği, diz yüksekliği, diz altı yüksekliği, alt bacak ve ayak arası uzaklık
değerlerinin oturma grubu ve yeri tasarımlarında kullanılabileceği düĢünülmüĢtür.
Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin dairesel alınan antropometrik ölçülerinin
istatistiksel hesaplamaları Tablo 4‟de verilmiĢtir.
Tablo 4.Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin dairesel alınan antropometrik
ölçüleri
Dairesel
Alınan
Ölçüler
Ortalama
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
BaĢ
55,6
53,8
54
52
56
54
58
57
1,42
1,76
Omuz
35,9
31,7
32
28
36
31
41
38
2,94
2,81
Pazı
27,3
25
23,5
22
27
25
31
29
5,42
2,32
Alt Kol
26
22,6
23,5
19
26
23
30
27
1,78
2,31
Basen
53,7
52,9
47
48
54
53
63,5
60
5,63
2,54
Üst Bacak
45,1
45,9
39,5
30
45,6
47
53,5
52,5
5,97
10,5
Alt Bacak
36
29,2
32
23
36
30
42,5
36
3,37
3,8
Göğüs
90,2
87
80,5
79,5
90,6
88
101,5
94,5
6,51
4,33
Bel
80,5
73,5
69,5
65
81
74
94
83
8,2
5,63
Kalça
97,3
91,5
90
85
97,6
93
109
101
6,29
4,81
Min
Ortanca
Max
Std Sapma
Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin derinlik, el ve ayak için alınan antropometrik
ölçülerinin istatistiksel hesaplamaları Tablo 5‟de verilmiĢtir.
25
Tablo 5. Muğla Üniversitesi bay ve bayan öğrencilerinin derinlik, el ve ayak için alınan
antropometrik ölçüleri
Derinlik, El
ve Ayak
Ölçüleri
Ortalama
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Bay
Bayan
Öne
uzanmak
eylemi
83,6
76,9
80
69
85
78,5
90
84,5
3,88
6,89
Dirsekten
dirseğe
kazanç
45,3
41,8
38,5
36,5
46
42
51,5
47,5
3,91
3,6
El uzunluğu
18,3
17
16
15
18,7
17
20
19
1,31
1,3
El geniĢliği
12,8
11,1
11,5
9
13
11
14
13
0,86
1,14
El Bileğin
Dairesel
Ölçüsü
16,9
16,7
15
14
17
16
18,5
22
0,95
2,41
Kolun
uzunluğu
75,7
63,2
71,5
56,5
77
61
82,5
76
7,72
6,88
Ayak
Uzunluğu
26,4
24,1
26
20
26
24
28
28
0,85
2,11
Ayak
GeniĢliği
12
11
11
10
12
11
13
12
0,76
0,82
Ayak
Bileğin
dairesel
ölçüsü
23,8
22,8
20,5
205
24
23
27
26,5
1,84
1,89
Adım
Büyüklüğü
80
71,8
71
66
80
71,9
90,5
84
6,57
5,07
Min
Ortanca
Max
Std Sapma
4.SONUÇ VE ÖNERĠLER
Bu araĢtırma Türkiye‟de daha önceden geniĢ çaplı bir antropometrik çalıĢmanın eksikliği
hissedilerek, Türkiye‟deki insanların antropometrik ölçülerinin belirlenmesi amaçlanarak
yapılmıĢtır. Yapılan araĢtırmalarda Türkiye‟de, Avrupa‟daki antropometrik ölçülerin esas
alındığı tespit edilmiĢtir.
Deneklerin Türkiye‟nin 7 ayrı coğrafi bölgesinden olması tamamen tesadüfi yönteme bağlıdır
(ġekil 1). Buna göre araĢtırma Muğla Üniversitesi öğrencilerinin Türkiye‟nin bir mozaiğini
oluĢturmasından ve bundan yola çıkarak Türkiye‟deki insanların ölçülerinin değerleri de
tespit edilmiĢtir. Daha önceden Türkiye‟deki yapılan çalıĢmalarda ve endüstri de Avrupa‟daki
antropometrik ölçüler temel alınıyordu. Bu çalıĢma sayesinde Türkiye‟deki insanların
antropometrik ölçüleri, Türkiye‟deki çalıĢmalarda ve endüstri kuruluĢlarında (mobilya, tekstil,
sağlık vb.) kullanılabileceği düĢünülmektedir.
26
KAYNAKLAR
J.L., Del Prodo, Lu, (2007). “Anthropometric measurement of Filipino manufacturing
workers” International Journal of Industrial Ergonomics 37, 497-503.
Gülgün, B., Türkyılmaz, B., (2008). “Antropometri ve Mobilya Tasarımı”,
http://www.hanemiz.com/mimarlik/337375-antropometri-ve-mobilya-tasarimi.html, son
eriĢim Tarihi : 23.09.2011
Tunay M., Melemez, K., Dizdar, N.E., (2005). Yüksek Öğrenimde Kullanılan Okul Sıra ve
Masalarının Antropometrik Tasarımı, Teknoloji cilt 8, Sayı 1, 93-99.
Bilen S.Ö., (2004). Kentsel DıĢ mekanların Tasarımında Antropometrik Verilere Bağlı Olarak
Peyzaj Elemanlarının Ankara örneğinde AraĢtırılması, Doktora Tezi, Ankara
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2-9.
Doğan, C., Altan, O., (2007). Kamusal Alanda Oturma Eylemi ve Ergonomik Ġlkeler,
M.S.G.S.Ü. Mimarlık Fakültesi, Ġç Mimarlık Bölümü, Y.T.Ü. Mim Fak., E-Dergisi,
Ġstanbul, 159-166.
Mououdi, M.A., Choobineh,A.R., (1997). Static anthropometric characteristics of students
age range six-11 in Mazandaran province/Iran and school furniture design based on
ergonomics principles, Applied Ergonomics, Irani 145-147.
Se Jin Park,Soo chan Park, Jin Ho Kim, Chae-Bogk Kim, (1999), Biomechanical parameters
on body segmnets of Korean adults, International Journal of Industrial Ergonomics,
USA, 115-128.
Claudia Parcells R.N., M.S.N., Manfred Stommel Ph.D., Robert P Hubbard PhD., (1999),
Mistmatch of clasroom Furniture and Student Body Dimensions, Journal of Adolescent
Health, Michigan, 265-273.
27
EL ANTROPOMETRĠSĠNĠN GÖRÜNTÜ ANALĠZ YÖNTEMĠ
KULLANILARAK BELĠRLENMESĠNDE PARALAKS HATALARI
Abdullah BEYAZ 1, Ramazan ÖZTÜRK 2, Prof. Dr. Ali Ġhsan ACAR 3
1
AraĢ. Gör., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, 06130
Aydınlıkevler, Ankara/TÜRKĠYE, e-posta: [email protected]
2
Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, 06130
3
Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, 06130
ÖZET
En uygun tasarımlar antropometrik verilere bağlı olarak üretilebilmektedir. Antropometrik
verilerin ölçülebilmesi için uygulamada farklı yöntemlerden yararlanılmaktadır. Bu yöntemler
arasında yer alan görüntü analiz tekniği, hızlı ve kolay ölçüm yapabilmesinin yanı sıra elde
edilen verilerin saklanabilmesi ve karĢılaĢtırılabilir değerler üretmesi açısından da önem
taĢımaktadır.
Bu çalıĢmada el antropometrisi değerlerinin ölçülmesi amacıyla geliĢtirilmiĢtir bir düzenek
kullanılmıĢtır. Bu düzeneği kullanarak daha güvenilir sonuçlara ulaĢabilmek için paralaks
hatalarının elde edilmesi teknik açıdan önem taĢımaktadır. Paralaks duruĢ analizlerinin
değerlendirilmesinde oluĢan önemli bir hata kaynağıdır. Paralaks hataları objelerin
görünümlerini etkiler. ÇalıĢan bir operatörün gözlemi sırasında, operatörün sürekli bir hareket
ve açı değiĢimi içinde olmasından dolayı değiĢken olarak paralaks hatası durumu ortaya
çıkmaktadır. Bazı araĢtırmacılar paralaks hatasını gidermek için video kayıtları ve farklı açısal
değerlendirmeler denemiĢlerdir. AraĢtırma kapsamı içerisinde tarım alet ve makinelerinin
çalıĢtırılmasında operatörlerin ellerinin alabildiği bazı pozisyonlar seçilmiĢ, sonra
antropometrik ölçümler yapılmıĢ, daha sonrasında görüntüler bir görüntü analiz programı
vasıtasıyla değerlendirilmiĢ ve sonunda paralaks hataları ortaya konmuĢtur.
Anahtar Kelimeler: Görüntü Analizi, El antropometrisi, Paralaks hataları, Tarımsal iĢler.
ABSTRACT
The most appropriate designs can be produced by using anthropometric data. In practice,
different methods are used for measuring anthropometric data. Among these methods, image
analysis technique has importance because of the quick and easy measurement ability,
retention of the obtained data and produce comparable values.
In this study a mechanism developed and used for measurement of hand anthropometry
values. Parallax error is an important technical point in order to achieve more reliable results
by using this mechanism. Parallax error is an important error source for assessment of
28
posture analysis. Parallax errors affect the appearance of objects. While an operator working,
parallax error can observe for image measurement because of the operator's constant
movement and change of operator position angle. Some researchers have experimented video
recordings and different angular evaluations for decrease the parallax error. In this research,
different positions have been chosen at agricultural applications for agricultural laborer hands,
then laborer hand sizes were measured, after that digital photos of agricultural laborer hands
have been taken, this digital photos have been analysed with image analysis software, at the
end parallax errors were determined.
Keyword: Image Analysis, Hand anthropometry, Parallax errors, Agricultural works.
1. GĠRĠġ
Makine ve araçlarda tasarım etkinliği ve tasarımların iyileĢtirilmesi için ergonomik
prensiplerin takip edilmesi çok önemlidir. Ġnsan vücudunun antropometrik ölçülerinin
bilinmesi makinaların ve dolayısıyla insan - makina sistemleri tasarımının ön koĢuludur.
Tarım makinalarda bulunabilen çeĢitli Ģekillerdeki tutamak, kabza, levye, düğme, gösterge
gibi kumanda elemanlarının her yöndeki ölçülerinin mühendislik antropometrisi verilerine
göre düzenlenmesi gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında, konu ülkemizdeki tarım alet ve
makina tasarımı ve imalatının geliĢtirilmesi için önemlidir.
Antropometrik ölçüm yöntemlerinden istenen yararın sağlanabilmesi için ölçümlerin belirli
duyarlılıkta ve hatasız yapılması gereklidir. Ölçüm yanlıĢlıklarını azaltmak için; ölçümlerin
tekrarı, aynı ölçümün farklı yöntemlerle yapılması, benzer ölçümlerin belirli periyotlarla
kalibrasyonunun kontrolü, ölçümler sırasında normal insan ölçülerini gösterir bir çizelgenin
taĢınarak kontrol yapılması gibi bir çok önlemler vardır. Ölçüm sırasında bu önlemler dikkate
alınarak hata oranı azaltılabilir (Sabancı, 1999).
Görüntü iĢlemede istenmeyen ölçüm hatlarına neden olan kaynakları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz;
a) Kameranın uzaklığı (Pozisyon ve yön),
b) Görüntünün sayısallaĢtırılmasındaki hesaplama hatası,
c) Aydınlatma hatası,
d) Objenin hareketi ve kamera ayarları,
e) Paralaks hatası ( Obje ve kamera arasındaki mesafenin azlığından kaynaklanan).
Objenin hareketi ve paralaksdan kaynaklanan hatalar dikkatli bir dizayn ve çevresel
faktörlerin kontrolü ile minimize edilebilmektedir. Kameranın uzaklığı (Pozisyon ve yön),
görüntünün sayısallaĢtırılmasındaki hesaplama hatası ve aydınlatma hatası gibi hatalar ise
ölçümü ciddi miktarda etkileyen ve düzeltilmesi zor hatalardır. Bu yüzden bütün bu hataların
analiz edilmeleri önemlidir. Böylece bu hata kaynaklarının ölçüm hatalarına etkisi minimize
edilebilir (Yang ve ark., 1998).
Son yıllarda görüntü iĢleme sistemleri, teknikleri ve uygulamalarında yeni açılımlar ve
geliĢmeler olmaktadır. Bu olanaklardan biride alınan resimlerden ölçümler yapılabilmesidir.
Resimlerin bilgisayarlarla sayısal görüntü iĢleme ve analiz teknikleri kullanılarak
değerlendirilmesi, ölçümler yapılması mümkündür. Fotogrametrik teknikler fotoğraftan veya
kamera ile çekilen dijital resimlerdeki objelerin doğrudan ölçümü (metrik yorumlanması)
esasına dayanır (TaĢdemir ve ark., 2009).
29
Fotoğrafik ölçüm yötemininde yapılabilecek hatalardan biri optik hata yada paralaks hatasıdır.
Sözü edilen optik hata cismin boyutun okunduğu skala düzlemi ile boyut düzlemlerinin
farklılığından doğmaktadır. Paralaks duruĢ analizlerinin değerlendirilmesinde oluĢan önemli
bir hata kaynağıdır. Paralaks hataları objelerin görünümlerini etkiler (Lau ve ark, 2011).
2. MATERYAL ve YÖNTEM
2.1. Materyal
Bu araĢtırmada, Ankara ili Çubuk ilçesinde yaĢayan ve 25-30 yaĢ aralığında bulunan 83 genç
erkek çiftçilerin el antropometrileri belirlenmiĢtir. Elde edilen verilerin uzun dönemde genç
tarım iĢçilerine uygun iĢ verimini arttıracak ergonomi temelli tarım alet ve makinalarının
birçok yerinde bulunan tutamakların tasarımlarında kullanılması amaçlanmıĢtır.
Hızlı, kolay ve güvenilir ölçümler yapabilmek, el fotoğraflarında çekim standardizasyonu
sağlamak için ġekil 2.' de görülen düzenek geliĢtirilmiĢtir. Fotoğrafların çekiminde kullanılan
grid plakası 25x25 cm boyutlarında ve 5x5 mm kare Ģeklinde bölümlüdür. Fotoğraf makinasında
rahat odaklama yapılması ve paralaks hatası karĢılaĢtırması amacıyla makinaya bağlı odaklama
yüksekliği 30 – 40 – 50 cm olarak seçilmiĢtir (ġekil 1.).
ġekil 1. El fotoğraflarının çekimi için kullanılan düzenek
2.2. Yöntem
Ölçümlerin doğruluk ve duyarlılıklarına uygulanan ölçüm yöntemi etkili olmaktadır.
Antropometrik boyutların ölçümünü sağlayan yöntemler, doğrudan ölçüm ve fotometrik
ölçüm yöntemleri olmak üzere iki grup altında incelenebilir(Sabancı, 1999).
Ġnsan vücudunun gerekli boyutlarının saptanması için tek tek yapılan ölçümler zaman kaybına
neden olduğu gibi ölçen ve ölçülen Ģahıs üzerinde yorgunluk yaratmaktadır. Yorgunluğun ise
ölçüm hatalarının büyümesine neden olduğu bilinmektedir. Bu nedenle fotometrik ölçüm
yöntemi geliĢtirilmiĢtir. Antropometrik ölçümlerde fotometrik yöntemlerin kullanılması
önemli geliĢmeler sağlamıĢtır. Ancak fotometrik yöntemleri uygulamanın bazı sakıncaları
vardır. Bu sakıncalar optik hata (paralaks hatası) ve sistem maliyetinin oldukça yüksek olması
Ģeklinde özetlenebilir. Sözü edilen optik hata ġekil 2‟ de görüldüğü gibi boyutun okunduğu
skala düzlemi ile boyut düzlemlerinin farklılığından doğmaktadır. Ölçülecek boyut ile
fotoğraf makinası arasındaki uzaklık, boyutun 20 katı kadar olduğu zaman hata
önemsenmeyecek kadar küçülmektedir. Ayrıca, ölçülen boyutlar arasındaki farklılıklar,
katsayılar yardımı ile de azaltılabilir (Sabancı, 1999).
30
ġekil 2. Paralaks hatası (Sabancı, 1999)
Fotometrik ölçümler için öncelikle yapılacak çalıĢma deneklere açıklanmıĢ ve her birinden
bilgilendirme onama formu alınmıĢtır. Sonrasında ise ölçüm iĢlemlerine geçilmiĢtir. 83 tarım
iĢçisi üzerinde sağ elden farklı konumlarında 10 farklı ölçü alınmıĢtır. Bu ölçümlerde görüntü
analiz tekniği ile doğrudan ölçüm yöntemi sonuçları belirtilerek ölçümler arasındaki paralaks
hatası yüzdeleri belirlenmiĢtir.
Antropometrik teknik ve terminolojiler ile ölçüm hassasiyetlerinin vurgulandığı ISO 7250
(1996), ISO 15535 (2003), TS EN 547-3+A1 (2009) standartları göz önünde bulundurularak
araĢtırmada değerlendirmeye alınan ölçüler Ģunlardır (ġekil 3.);
1. El uzunluğu,
2. El ayasının uzunluğu,
3. El ayasının geniĢliği,
4. Elin geniĢliği,
5. ĠĢaret parmağı geniĢliği,
6. El ayası kalınlığı,
7. Elin kavrama çapı,
8. Elin maksimum tutma çapı,
9. Yumruk yüksekliği,
10. Elin maksimum kavrama çapı.
31
ġekil 3. Değerlendirme amacıyla alınan ölçüler ve ölçüm numaraları
ġekil 1.‟de gösterilen düzenek yardımıyla elde edilen bir iĢçi eline iliĢkin dijital fotoğraflar ve
fotoğraflardaki el duruĢ pozisyonları ġekil 4.‟ de verilmiĢtir. Fotoğraflar Fujifilm marka JS serisi
12 megapiksel dijital fotoğraf makinası ile çekilmiĢtir.
ġekil 4. Değerlendirmeye alınan dijital el fotoğrafı örnekleri
Elde edilen görüntülerin değerlendirilmesi amacıyla Myriad v8.0 görüntü analiz programı
kullanılmıĢtır (ġekli 5.). Program iki basamaklı olarak çalıĢmaktadır. Ġlk basamak görüntünün
kalibrasyonu iĢlemidir. Kalibrasyon, ölçülen büyüklüğün gerçek değeri ile onu ölçen cihazın
verdiği sonuç arasındaki iliĢkiyi bulma iĢlemidir (Beyaz ve ark., 2010). Bir fotoğraf makinesinin
kalibrasyonu fotogrametrik nokta belirleme iĢleminin tersi olarak da ifade edilebilir (TaĢdemir
ve ark., 2009). Yazılım kalibrasyonunda ise ölçüleri bilinen bir kalibrasyon levhası veya
kalibrasyon cetvelinden yararlanılmaktadır. Diğer basamak ise görüntünün doğru bir Ģekilde
seçilmesi iĢlemidir.
32
ġekil 5. Myriad v8.0 görüntü analiz programı ara yüzü
3. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA
Bu çalıĢmada, tarım iĢçileri el antropometrisine ait ölçüler ile ilgili paralaks hatası analizi
yapılmıĢtır. Bütün ölçülerin doğrudan ölçümle ve görüntü iĢleme ile bulunan standart
sapmalarıyla birlikte ortalama değerleri ve paralaks hataları Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3.‟de
verilmiĢtir.
Tablo 1. 30 cm yükseklik için bütün ölçülerin doğrudan ölçümle ve görüntü iĢleme ile
bulunan standart sapmalarıyla birlikte ortalama değerleri ve paralaks hataları
El ölçüsü
Doğrudan ölçülen
Görüntü iĢleme ile bulunan
Paralaks hatası (%)
ortalama değerler (cm)
1-El uzunluğu
19,39 + 1,56
19,42 + 1,69
0,15
2-El ayasının uzunluğu
11,09 + 1,13
11,14 + 1,21
0,45
3-El ayasının geniĢliği
9,08 + 0,57
9,05 + 0,70
-0,33
4-Elin geniĢliği
10,69 + 0,46
10,80 + 0,51
1,02
5-ĠĢaret parmağı
geniĢliği
2,31 + 0,13
2,37 + 0,16
6-El ayası kalınlığı
3,30 + 0,28
3,32 + 0,35
0,60
7-Elin kavrama çapı
3,62 + 0,41
3,65 + 0,38
0,82
8-Elin maksimum tutma
çapı
9,22 + 1,02
9,41 + 1,16
9-Yumruk yüksekliği
6,49 + 0,52
6,58 + 0,61
10-Elin maksimum
kavrama çapı
7,75 + 0,97
7,80 + 0,95
2,59
2,06
1,38
0,64
33
El ölçüsü
Paralaks hatası
(%)
1-El uzunluğu
19,39 + 1,56
19,41+1,55
0,10
11,09 + 1,13
11,12+1,13
0,99
9,08 + 0,57
9,07+0,62
-0,11
4-Elin geniĢliği
10,69 + 0,46
10,75+0,47
0,56
5-ĠĢaret parmağı geniĢliği
2,31 + 0,13
2,35+0,13
1,73
3,30 + 0,28
3,31+0,30
0,30
3,62 + 0,41
3,64+0,39
0,55
8-Elin maksimum tutma çapı
9,22 + 1,02
9,31+1,08
0,97
6,49 + 0,52
6,54+0,55
0,77
10-Elin maksimum kavrama çapı
7,75 + 0,97
7,78+0,94
0,38
El ölçüsü
Paralaks hatası
(%)
1-El uzunluğu
19,39 + 1,56
19,40+1,55
0,051
11,09 + 1,13
11,09+1,13
0
9,08 + 0,57
9,06+0,59
-0,22
4-Elin geniĢliği
10,69 + 0,46
10,71+0,46
0,18
5-ĠĢaret parmağı geniĢliği
2,31 + 0,13
2,34+0,13
1,29
3,30 + 0,28
3,30+0,29
0
3,62 + 0,41
3,63+40
0,27
8-Elin maksimum tutma çapı
9,22 + 1,02
9,27+1,04
0,54
6,49 + 0,52
6,52+0,53
0,46
10-Elin maksimum kavrama çapı
7,75 + 0,97
7,77+0,95
0,25
Benzer Ģekilde literatürde el ölçümleri ile ilgili bulunan bazı değerler Ģu Ģekildedir;
Kulaksız‟ın (2001) yapmıĢ olduğu çalıĢmada, yaĢları 17–25 arasındaki erkek ve bayan
üniversite öğrencilerinden oluĢan grubun sağ el avuç içi geniĢliğini 8,11 ± 0,60 cm, sol el
avuç içi geniĢliğini ise, 8,01 ± 0,60 cm olarak bulmuĢtur.
Balakrishnan ve Yeow (2008), yaĢ ortalaması 21,5 olan 55 erkek ve 55 bayan deneğin
dominant elleri üzerinden el ayası geniĢliği ölçümleri almıĢlardır. Erkek denekler için el ayası
geniĢliğini 9,0 ± 0,5 cm olarak bulmuĢlardır.
34
Mandahawi ve ark. (2008), yaptıkları çalıĢmada yaĢ ortalaması 27,13 ± 9,98 olan 155 erkek
denek için sağ el geniĢliğini 10,42 ± 1,09 cm olarak bulmuĢlardır.
Laubach ve Mcconvılle‟in (1967) yapmıĢ olduğu çalıĢmada yaĢ ortalamaları 20.44± 3.89 olan
ve erkek denekler üzerinde alınan sağ ve sol el ölçümlerinde 117 erkek deneğin sağ el
uzunluğu 19,21 ± 0,98 cm, sol el uzunluğu 19,20 ± 0,97 cm olarak bulunmuĢtur.
Buchholz ve Armstrong‟un (1991) yaptığı araĢtırmada erkek katılımcıların el uzunluğu
değerlerini 18,70 ± 0,99 cm olarak bulunmuĢtur.
Fernandez ve Uppugonduri‟nin (1992) yaptığı çalıĢmada, katılımcıların dominant el uzunluğu
değeri 16,40 ± 1,4 cm olarak tespit edilmiĢtir.
Chuang ve ark.‟nın (1997) yaptığı çalıĢmada yaĢları 16 ile 20 arasında olan 120 erkek denek
kullanılmıĢtır. Deneklerin el uzunluğu ortalamaları 18,40 ± 0,9 cm olarak tespit edilmiĢtir.
ġen‟in (1997) yapmıĢ olduğu çalıĢmada, yaĢları 16 ile 28 arasında değiĢen 15 erkek, 25 kız
olmak üzere toplam 40 elit düzeyde basketbolcudan oluĢan grubun sağ ve sol el uzunlukları
ölçülmüĢtür. Erkekler için sağ el uzunluğu 14,70 ± 1,21 cm, sol el uzunluğu 14,70 ± 1,24 cm
olarak belirlenmiĢtir.
Hsiao ve ark. (2005) yapmıĢ oldukları çalıĢmada, yaĢları 18-76 arasında değiĢen 88 erkek
denek için el uzunluğunu 19,70 ± 0,10 cm olarak bulmuĢlardır.
Mandahawi ve ark. (2008) yaptıkları çalıĢmada, erkek denekler için sağ el uzunluğunu 19,12
± 1,02 cm ve sağ el derinliğini 4,39 ± 0,39 cm olarak bulmuĢlardır.
Dewangan ve ark.(2010) yaptıkları çalıĢmada en uygun kavrama çapının 3,70 cm olduğunu
belirtmiĢlerdir.
Tablo 1 – 3 .‟in incelenmesinden paralaks hatası yüzde değerlerinin % 0,051 ile % 2,59 arasında
değiĢtiği görülmektedir. Odak uzaklığı arttıkça paralaks hatası oranının azaldığının gözenmesinin
yanı sıra hatalar arasındaki farkında azalan oranda bir seyir izlediği görülmüĢtür. Bu değerler
görüntü iĢleme tekniğine dayalı olarak geliĢtirilen bu ölçüm sisteminin el antropometrisiyle ilgili
verilerin güvenli ve hızlı bir Ģekilde alınabileceği sonucunu ortaya koymaktadır.
AraĢtırma verilerinin değerlendirilmesinden görüntü analiz tekniğinin geliĢtirilen aparatla
birlikte el antropometrik verilerinin elde edilmesinde kullanılabileceği sonucuna varılmıĢtır.
KAYNAKLAR
Balakrıshnan, V., Yeow, P.H.P., 2008. Hand Anthropometry and SMS Satisfaction. Journal of
Applied Sciences, 8(5): 816-822.
Beyaz, A., Eminoğlu, M. B.,Acar, A. I., Ozturk, R., Turker, U. 2010. Tarım ĠĢçileri El
Antropometrisinin Görüntü Analiz Yöntemi Kullanılarak Belirlenmesi. 16. Ulusal
Ergonomi Kongresi, 3-5 Aralık 2010, Çorum. Bildiri özetleri kitabı sayfa:22.
Buchholz, B., Armstrong, T.J., Goldsteın, S.A., 1992. Anthropometric Data For Describing
The Kinematics Of The Human Hand. Ergonomics, 35(3): 261-273.
Chuang, M.C., You, M., Caı, D., Chen, C.C., 1997. Isometric Muscle Strength of Chinese
Young Males In Taiwan. Ergonomics, 40(5): 576-590.
35
Dewanngan, K.N., Owary, C.and Datta, R. K. 2008. Antropometric data of female farm
workers from North eastern India and design of hand tools of the hill region. International
Journal of Industrial Ergonomics, 38 (2008), p: 90- 100
Dewanngan, K.N., Owary, C.and Datta, R. K. 2010. Antropometry of male agricultural
workers from North eastern India and its use in desing of agricultural tools and equipment.
International Journal of Industrial Ergonomics, 40 (2010), p: 560- 573
Fernandez, J.E., Uppugondurı, K.G., 1992. Anthropometry Of South Indian Industrial
Workmen. Ergonomics, 35(11): 1393-1398.
Hsıao, H., Whıtestone, J., Bradtmıller, B., Whısler, R., Zwıener, J., Lafferty, C., Kau, T.Y.,
Gross, M., 2005. Anthropometric criteria 110 for the design of tractor cabs and protection
frames. Ergonomics, Vol.48, No.4, 323-353.
Kulaksız, G., Gözil, R., 2002. The Effect of hand preference on hand anthropometric
measurements in healthy individuals. Annals of Anatomy, 184: 257-265.
Lau, M.H., Armstrong, T. J. 2011. The effect of viewing angle on wrist posture estimation
from photographic images using novice raters. Applied Ergonomics 42 (2011), p: 634-643
Laubach, L.L., Mcconvılle, J.T., 1967. Notes On Anthropometric Technique: Anthropometric
Measurements-Right And Left Sides. American Journal Of Physical Anthropology; 26:
367-370.
Mandahawı, N., Imrhan, S., Al-Shobakı, S., Sarder, B., 2008. Hand anthropometry survey for
the Jordanian population. Industrial Journal of Industrial Ergonomics, doi:
10.1016/j.ergon.01010
Sabancı, A. 1999. Ergonomi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları
Bölümü, Adana. ISBN:975-7024-11-2
ġen, C., 1997. Deplasmanlı Milli Ligde Oynayan Basketbolcuların Üst Ekstremite Morfolojik
Özellikleri, Ġstemli Maksimal Hareket GeniĢlikleri, Ġzometrik Kuvvet Ve Serbest AtıĢ
Arasındaki ĠliĢkiler. Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi Ve
Spor Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana, s: 29, 37.
TaĢdemir, ġ., Ürkmez, A., Yakar, M., Ġnal, ġ. 2009. Sayısal Görüntü Analiz ĠĢleminde
Kamera Kalibrasyon Paramaetrelerinin Belirlenmesi. 5. Uluslar arası Ġleri Teknolojiler
Sempozyumu (IATS‟09), 13-15 Mayıs 2009, Karabük, Türkiye
Yang, C. C., Marefat, M. M., Ciarallo, F. W., 1998. Error Analysis and Plannig Accurancy for
Dimensional Measurement in Active Vision Inspectation. IEEE Transections on Robotics
and Automation, Vol. 14, No. 3, June 1998
36
MOBĠLYA ÜRETĠM ĠġÇĠLERĠNĠN ANTROPOMETRĠK VERĠLERĠNE
GÖRE TEZGAH YÜKSEKLĠKLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ
(ALAN ÇALIġMASI)
Taner TAġDEMĠR1, Kemal ÜÇÜNCÜ2, Yasin BALABAN3, Aytaç AYDIN4
1
2
ArĢ. Gör., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, 61080
Trabzon, [email protected]
Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, 61080
Trabzon, [email protected]
3
4
ArĢ. Gör., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, 61080
Trabzon [email protected]
ArĢ. Gör. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, 61080
Trabzon [email protected]
ÖZET
Temel üretim faktörlerinden insanın yeniden tasarlanması mümkün olmadığına ya da her
istenen boyutta ve özellikte insan bulunamayacağına göre; üretim disiplininin sağlanması için
insan ölçülerinin dağılımının bilinmesi ve insan-makine sistemlerinin tasarımının bu ölçülere
göre yapılması gerekir. ÇalıĢmanın amacı Türkiye‟de henüz tam olarak oturmamıĢ olan
antropometri bilinci nedeniyle fabrikalardaki insan- makine arayüzlerinde oluĢan ve çalıĢanı
etkileyen boyut sorunlarını tanımlamak, optimum insan-makine uyumunu sağlamak için
olması gereken makine-tezgah boyutlarını belirlemektir. Bu amaçla bir mobilya fabrikasından
seçilen ayakta ve makine-tezgah sisteminde çalıĢan 40 iĢçi üzerinde anket çalıĢması ve
antropometrik ölçümler yapılmıĢ, ayrıca makine-tezgah sistemi de ölçülmüĢtür. çalıĢma
sonucunda; iĢçilerin en çok sırt-bel çevresi ve dizlerinin ağrıdığı, genelde çalıĢırken
boyunlarını eğmek zorunda kaldıkları belirlenmiĢtir. boy ortalaması 1718mm, dirsek
yüksekliği 1065mm'dir. bu verilere göre optimum tezgah yüksekliği 96,5mm olarak
belirlenmiĢtir.
Anahtar kelimeler: 1. Antropometri, 2. Ġnsan-makine, 3. Mobilya sanayi, 4. Boyut sorunları
1. GĠRĠġ
Son yıllarda ergonomideki araĢtırmaların çoğu insanın biyomekanik özelliklerine göre iĢ ve
mobilya tasarımı üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Bu araĢtırmalar iĢyerindeki masa ve
sandalyelerin yeni geliĢen kriterlere göre tasarlanmasına odaklanmaktadır. (Baba md Deros,
2009)
Birey kullandığı ekipman ile birlikte bir sistem olarak göz önüne alınırsa, bu sistemin etkin
çalıĢabilmesi için insan ile ekipman arasında uyum olması gerekmektedir. Ġnsan vücudu ile
37
ilgili antropometrik ölçümler bu sistemin geliĢtirilmesi için gerekli bilgileri verir (Altıparmak,
2006).
Antropometri, ergonomi bilimi içersinde insan vücut ölçüleri, vücut hareketleri ve frekansları,
insan bedeninin fiziksel karakteristikleriyle ilgilenen bir araĢtırma alanıdır (Sabancı, 1999).
Antropometrik veriler ergonomide ürün tasarımı yanında çalıĢma yeri, iĢ istasyonu ve
ekipmanların fiziksel ölçülerini belirlemede kullanılabilir. (Bridger, 1995; Chou ve Hsiao,
2005). Antropometri insan vücudunun güç kapasitesini, fiziksel geometrisini ve kitlesel
özelliklerini belirleyen uygulamalı bir sanat ve ölçüm bilimidir (Del-Prado-Lu, 2007). Ġlk kez
Alphnse Bertillon tarafından 1879 yılında tanımlanmıĢ olup, bu ölçüm ve orantıların
tanımlanmasında antropolojik noktalar önem taĢır (AvĢar, 2007).
Antropometrik ölçmeler bir insan-makine sistemi içinde kullanıcının optimum hareket
hacminin saptanması için kullanılmaktadır. Ġnsan vücudu üzerinde 300„den fazla farklı boyut
belirtilebilmektedir. Ancak bu kadar çok değerin toplanmasının da sakıncaları vardır. Bu
nedenle, toplanmıĢ olan veya toplanacak değerlerin sayısı, amaca uygun olarak saptanmalıdır.
(Turgut vd, 2004)
Antropometri alanında yapılan birçok araĢtırma artık her topluluğun antropometrik ölçülerinin
farklı olduğunu ortaya koymuĢtur. Antropometrik ölçüler ulus, bölge, yaĢ, vücut yapısı,
beslenme, fiziksel faaliyet ve hatta ekonomik ve sosyal statüye göre değiĢiklik gösterdiği artık
bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla, bir ülke insanı için yapılan bir antropometrik saha
araĢtırması, ya da bu araĢtırmanın uygulanması, diğer bir ülke insanı için de geçerli
olduğunun varsayılması yanlıĢ bir çıkarım olmaktadır. (Altıparmak, 2006).
Ġnsanın, bir insan-makine sistemi içinde sadece hacimsel olarak yerleĢimi yeterli değildir.
Dolayısı ile bu iki sistem parçasının birbirine uyumu sistemin sağlıklı Ģekilde çalıĢması için
zorunludur. Makinenin esnekliği ile insanın sistem içersindeki esnekliği arasında büyük
farklar vardır. Ġnsanın esneklik sorunu yüzünden makinelerin insana uyarlanması, insanların
ölçülerine göre düzenlenmesi gerekmektedir. Türk insanın antropometrik verileri henüz
oluĢturulmadığından, sistem parçalarının uyumu ve düzenlenmesi için gerek duyan her sistem
kendi içinde antropometrik ölçümleri kısmi olarak gerçekleĢtirmektedir. Bu bakımdan
Türkiye imalat sanayinin bir alt kolu olan ağaç sanayi ve mobilya endüstrisinde faaliyet
gösteren mobilya fabrikalarında çalıĢan iĢçilerin, iĢ istasyonları bireysel olarak analiz
edilecek, iĢçilerin çalıĢtıkları makine-tezgah boyutlarıyla ilgili sorunlarının analizi yapılacak,
iĢçilerin ve makine-tezgah sisteminin bu sorunlara neden olan boyutları ölçülerek, insan
makine sistemindeki boyut sorunlarının giderilebilmesi için öneriler geliĢtirilecektir.
Mobilya, mesken ve büro gibi oturulan alanları süslemek ve çeĢitli amaçlar için kullanmak
maksadıyla edinilen eĢya olarak tanımlanabilir. Türkiye‟de mobilya endüstrisi atölye tipi
küçük ölçekli iĢletmeler Ģeklinde kurulmuĢ ve günümüze kadar da bu iĢletmeler faaliyetlerini
sürdüre gelmiĢlerdir. Ancak son yıllarda, özellikle 1970‟li yıllarda, küçük iĢletmelerin yanı
sıra orta ve büyük ölçekli iĢletmeler de bu sektörde faaliyete baĢlamıĢlardır (Ozcan, 2005).
ÇalıĢmanın amacı Türkiye‟de henüz tam olarak oturmamıĢ olan antropometri bilinci
nedeniyle fabrikalardaki insan- makine arayüzlerinde oluĢan ve çalıĢanın performansına etki
eden boyut sorunlarını tanımlamak, oluĢan boyut sorunlarının büyüklüklerini ve değerlerini
inceleyebilmek için makine ve insanın ayrı ayrı boyutlarını ölçmek suretiyle optimum insanmakine uyumunu sağlamak için olması gereken makine-tezgah boyutları ve insanın
antropometrik özelliklerini belirlemek, ve antropometri alanındaki boĢluğa veritabanı olarak
katkıda bulunmak.
38
2.MATERYAL VE YÖNTEM
AraĢtırma EskiĢehir'de faaliyet gösteren büyük ölçekli bir mobilya fabrikasında
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu araĢtırma Karadeniz Teknik Üniversitesi'nde yürütülen "Türkiye‟deki
mobilya fabrikalarında çalıĢan iĢçilerin kullandıkları makine-tezgah sistemleri ile
antropometrik verilerinin karĢılaĢtırılması" adlı projenin bir parçasını oluĢturmaktadır.
AraĢtırma 3 aĢamadan oluĢmaktadır; ilk aĢamada çalıĢanlara demografik bilgileri, çalıĢtıkları
makine-tezgah sistemi hakkındaki görüĢleri ve iĢ kazalarıyla ilgili bilgiler içeren bir anket
yapıldı. ikinci aĢamada aynı çalıĢan üzerinden 15 antropometrik veri alındı ve son aĢama
olarak da çalıĢılan tezgahın ve kullanılan el aletinin boyutları belirlendi.
AraĢtırma verileri iĢçiler üzerinden mezüre, kumpas, cetvel ve Ģerit metre yardımıyla
alınmıĢtır. Veriler SPSS paket programına girilmiĢ, frekans, ortalama ve standart sapma
değerleri hesaplanmıĢtır. Sonuçlar iĢçilerin ankete verdikleri cevaplara göre karĢılaĢtırılarak
değerlendirme yapılmıĢtır.
3. BULGULAR
ÇalıĢmaya 40 iĢçi katılmıĢtır. ÇalıĢmaya katılanların yaĢ ortalaması 33, boy ortalaması
1718mm ve ortalama kiloları da 72 kg'dır. ĠĢletmede ortalama çalıĢma süreleri 2,6 yıldır.
Günde 9 saat ve haftada 5 gün çalıĢmaktadırlar. ĠĢ kazası geçiren 9 iĢçinin ortalama gün kaybı
da 17 gün olarak belirlenmiĢtir.
Ankete katılanların çalıĢmanın ilk bölümüyle ilgili verdikleri cevapların ortalamaları
aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo1: Kazaya Neden Faktörlere Verilen Cevapların Ortalamaları (mekanizasyon ve
çevresel faktörler) (1:çok önemli, 2:önemli, 3:pek önemli değil, 4:hiç önemli değil)
Bireysel faktörler
Ortalama Mekanizasyon ve çevresel
Ortalama
Aile düzeni
2,07
Toz
2,26
AĢırı hızlı çalıĢma
1,80
Gaz
2,25
Dikkatsiz davranıĢlar
TitreĢim
3,05
1,48
Uygunsuz araç kullanımı
1,85
Aydınlatma
2,02
Bilgi eksikliği
Kullanılan
el
aletleri
1,65
1,97
Beceri eksikliği
Sıcaklık veya nem
1,62
2,04
Dalgınlık, unutkanlık, yorgunluk
Korunma yokluğu, eksikliği
2,12
1,46
ĠĢi benimsememek veya sevmemek 1,97
Üretilen ürünün cinsi
2,34
Herhangi bir hastalık hali
1,78
Makine boyutsal özellikleri
2,75
Kullanılan malzeme
2,24
Diğer iĢçilerin davranıĢları
2,12
Tablo 1‟den görüldüğü gibi ankete katılan iĢçiler mobilya fabrikalarında iĢ kazasına neden
olan mekanizasyon ve çevresel faktörlerin en önemlisi kullanılan el aletleri olarak belirtirken,
aydınlatma ve sıcaklık veya nem faktörlerinin de önemini vurgulamaktadırlar.
Yine Tablo 1‟den görüldüğü gibi kazaya neden olan bireysel faktörlerden en önemlisi
çalıĢanlara göre dalgınlık, unutkanlık, yorgunluk olarak belirtilmiĢ ve dikkatsiz davranıĢlar ve
bilgi ve beceri eksikliği faktörlerinin de önemini aktarmıĢlardır.
39
ÇalıĢanların fabrikada çalıĢtığı süre boyunca vücutların belirli bölgelerinde oluĢan ağrıların
sıklığı ile ilgili bulgular Tablo 2‟de verilmiĢtir.
Boyun
Omuzlar
Dirsekler
Bilek ve eller
Sırt(üst kısım)
Sırt(bel çevresi)
Kalçauyluk blg.
Dizler
Ayak ve bilek
Bacaklar
Tablo2: Belirli Vücut Bölgelerindeki Ağrı Sıklığı
Katılım(%) Her zaman
Hergün
Haftada 1-2
34,1
5
1
3
31,7
4
4
3
24,4
4
2
1
48,8
9
2
6
24,4
2
5
1
61,0
17
2
5
22,0
1
1
2
36,6
10
2
2
61,0
18
2
4
63,4
17
2
6
Ayda 1-2
5
2
3
3
2
1
5
1
1
1
Tablo 2'den de görüldüğü gibi iĢçilerin vücutların en fazla ağrı oluĢan bölge olarak bacaklar,
ayak ve bilekler ve sırt-bel kısmı belirlenmiĢtir. Ayrıca bilek ve ellerdeki ağrı da dikkate
değer orandadır.
ÇalıĢanların % 55'i kiĢisel koruyucu olarak eldiven kullanırken, iĢ ayakkabısı, eldiven,
güvenli giysi, gözlük ve kulaklığın da gerekliliğini belirtmektedirler.
Ankete katılan iĢçilerin çalıĢtıkları makine-tezgah sistemi ile ilgili görüĢleri aĢağıdaki Tablo
3‟de verilmiĢtir.
Tablo3: Makine-Tezgah Sisteminin Uygunluğu Hakkındaki GörüĢler
(1:hiç katılmıyorum, 2: katılmıyorum, 3: kararsızım, 4: kısmen katılıyorum, 5: tamamen katılıyorum)
Yargılar
Makina-tezgahta çalıĢma yüksekliği boyuma uygundur
Göstergeleri kontrol ederken güçlük çekiyorum
Gösterge ve kontrol düzenekleri göz yüksekliğime
uygundurdüzeneklerine uzanmakta güçlük çekiyorum
Kontrol
ÇalıĢma yüksekliği dirsek yüksekliğime uygundur
ÇalıĢma yüksekliği ile ilgili bir sorun yaĢamıyorum
ĠĢimi yaparken boynumu eğmek zorunda kalıyorum
ĠĢimi yaparken parmak ucuna yükselmek zorunda
kalıyorum
ĠĢimi
yaparken ileri uzanmak zorunda kalıyorum
ÇalıĢtığım tezgah sisteminden kaynaklanan bir sıkıntım
yoktur
Ort
4,4634
2,3333
3,5882
1,9737
4,4390
4,3000
3,6098
2,0000
2,9756
4,4634
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi iĢçiler çoğunluğunun makine-tezgah sisteminin boylarına
uygun olduğu ve gösterge-kontrol düzenekleri ile ilgili bir sorunları olmadığını, yükseklikle
alakalı sorun yaĢamadıklarını ve tezgah sisteminden memnun olduklarını belirtmiĢlerdir.
Burada dikkate değer iki sorun göze çarpmaktadır. ĠĢçiler iĢlerini yaparken boyunlarını eğmek
ve ileri uzanmak zorunda kaldıklarını kısmen belirtmiĢlerdir.
40
ĠĢçiler üzerinden alınan antropometrik verilerin tanımlayıcı istatistiki bilgileri Tablo 4‟te
gösterilmiĢtir.
Tablo 4: Ankete Katılan ĠĢçilerin Antropometrik Ölçüleri (n:40)
Ort
Min
Max
SD
%5
1718,39
1590
1844
68,97
1605,29
Boy
Göz yüksekliği
1603,27
1462
1721
76,37
1478,02
Omuz yüksekliği
1451,34
1325
1553
58,64
1355,16
Dirsek yüksekliği
1065,46
964
1149
44,93
991,78
Diz boyu
532,10
479
584
23,59
493,41
Öne doğru uzanma
846,37
724
919
40,61
779,77
Omuz geniĢliği
440,00
408
505
23,11
402,11
Dirsek-avuç
363,00
335
407
17,12
334,92
mesafesi mesafesi
Dirsek-el
479,51
427
528
22,57
442,50
El geniĢliği
101,22
90
114
5,65
91,96
El ayası geniĢliği
85,39
78
98
3,81
79,15
El uzunluğu
191,90
99
216
18,29
161,90
El ayası uzunluğu
109,59
92
119
6,02
99,70
Ayak uzunluğu
250,98
166
279
18,46
220,69
Ayak geniĢliği
96,32
85
104
4,75
88,53
%95
1831,495
1728,52
1547,52
1139,15
570,79
912,96
477,89
391,08
516,52
110,48
91,63
221,90
119,47
281,26
104,11
Tablo4'te görüldüğü gibi araĢtırma kapsamındaki iĢçilerin boylarının ortalaması 1718mm
olarak bulunmuĢtur. Dirsek yüksekliği ortalaması ise 1065mm olarak belirlenmiĢtir.
AraĢtırmanın üçüncü ve son bölümünde ise çalıĢmaya katılanların çalıĢtıkları makine-tezgah
yükseklileri ölçülmüĢtür. Grandjean (1986)'ya göre optimum çalıĢma yüksekliği dirsek
yüksekliğinin 50 ila 100mm aĢağısında olmalıdır, 150mm aĢağısı da kabul edilebilir. Fakat bu
seviyeden aĢağısı ya da dirsek yüksekliğinden daha yüksek bir çalıĢma yüksekliğini uygun
görmemektedir ( Phesant, 1988). Tablo 5'de tezgah yükseklikleri verilmiĢtir.
ĠĢlem hattı
Kanepe
Baza
Metal
Panel
Kasa
Boya
Montaj
Koltuk
Kol
Tablo 5: Optimum ÇalıĢma Yüksekliği
Tezgah yüksekliği
Ort çalıĢan dir
Optimum tezgah yük.
673
1061yük.(10)
961
1050
1042
(2)
942
862
1055,4 (7)
955,4
850
1098
(6)
998
807
1032
(2)
932
792
1044,5 (2)
944,5
755
1085
(5)
985
810
1060,5 (4)
960,5
735
1062,5 (2)
962,5
Fark
-388
+8
-193,5
-248
-225
-252,5
-330
-250
-327,5
Tablo 5'ten görüldüğü gibi çalıĢma yüksekliklerinin hiçbiri antropometrik olarak önerilen
yükseklikler içersinde bulunmamaktadır. Baza hattı hariç diğer bütün tezgahlar optimum
41
yüksekliğin altındadır. ÇalıĢırken boynunu eğmek zorunda kalan 19 kiĢi ve sırt(bel çevresi)
ağrılarından Ģikayetçi olan 17 kiĢi de bu sonuçları desteklemektedir.
4. SONUÇLAR
AraĢtırma sonucunda ölçüm yapılan fabrikadaki iĢçilerin herhangi bir mobilya fabrikasında iĢ
kazasına neden olan en önemli faktörler olarak bireysel faktörlerden "dalgınlık, unutkanlık,
yorgunluk", "dikkatsiz davranıĢlar" ve "bilgi ve beceri eksikliği" faktörlerini, mekanizasyon
ve çevresel faktörlerden de "kullanılan el aletler", "aydınlatma" ve "sıcaklık veya nem"
faktörlerini belirlemiĢlerdir.
ÇalıĢanlar tezgah baĢında ayakta çalıĢırken vücutlarının belirli bölgelerindeki ağrıların sıklığı
araĢtırıldığında "bacaklar", "sırt(bel çevresi)", "ayak-bilek" ve "bilek-el" kısımlarının her
zaman ağrıdığını belirtmiĢlerdir. Burada araĢtırmayla ilgili olarak sırt çevresi; tezgah
yüksekliğinden, ayaklar; uygun ayakkabı ve ayaklık kullanılmadığından, el ve bileklerdeki
ağrı ise kullanılan el aletlerinin antropometrik olmayıĢından kaynaklanmaktadır.
ÇalıĢanlar makine-tezgah sisteminden memnun olduklarını, herhangi bir yükseklik
sorunlarının olmadığını belirtmiĢlerdir. Çoğu iĢçi çalıĢırken boynunu eğmek zorunda kaldığını
ve ileri uzanmak zorunda kaldığını belirtmiĢtir.
ÇalıĢma sonucunda optimum çalıĢma yüksekliği 965mm olarak hesaplanmıĢtır. Bu değer
genel olarak bütün iĢçileri kapsasa da çalıĢılan tezgahlardaki iĢçilerin özeline inilecek olursa
her birimin kendi iĢçisine optimum çalıĢma yüksekliği tablo5'de gösterilmiĢtir. Tablo 5'deki
veriler hemen hemen bütün birimlerdeki tezgah yüksekliklerinin optimum çalıĢma
yüksekliğinden alçak olduğunu göstermektedir. Bu sorunun çözümü için ayarlanabilir
tezgahlar ya da ayaklık kullanılabilir.
KAYNAKLAR
Altıparmak, R.S., 2006. Ülkemiz insan antropometrisine uygun mutfak mobilyası tasarımı
için veri bankasının oluĢturulması ve bir uygulama, bilim uzmanlığı tezi, Zonguldak
Karaelmas Üniversitesi Fen bilimleri enstitüsü, Zonguldak.
AvĢar, D.K., 2007. Üniversite öğrencisi genç kadınlarda memenin antropometrik ölçümü,
Uzmanlık tezi, Trakya Üniversitesi tıp fakültesi, Edirne
B. Deros and D, Mohamad., 2009, Recommended chair and work surface dimensions of VDT
task for Malaysian citizens, European Journal of Scientific Research, Vol:34 No:2
pp:156-167
Chou, J.R., Hsiao, S.W., 2005. An anthropometric measurement for developing an electric
scooter. International Journal of Industrial Ergonomics 35: 1047-1063
Del Prado-Lu, J.L., 2007. Anthropometric measurement of Filipino manufacturing workers,
International Journal of Industrial Ergonomics 37: 497-503
Özcan, Engin., 2005, Mobilya Endüstrisinde Tesis Planlama Teknikleri ve Uygulaması
(MadeĢ Örneği), ZKÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, YLT, Bartın.
Phesant, S., 1988. Bodyspace, Anthropometry, Ergonomics and design, Taylor and francis,
London.
Sabancı A., 1999, Ergonomi, Baki Kitapevi, Adana, 593.
Turgut M. M., Sümer S.K., Sabancı A., 2004, Çukurova Üniversitesi Ders Ortamlarının
Öğrencilerinin Antropometrik Boyutlarına Uygunluğu Üzerine Bir AraĢtırma, 24.
Ulusal Yöneylem AraĢtırma Endüstri Mühendisliği Kongresi, Gaziantep.
42

Antropometrik Tasarım... - 17. Ulusal Ergonomi Kongresi

Transkript

Benzer belgeler

beko loder

5 ergonomi isgbolumu.com isg bolumu

EK-3 4-6 YAŞ GRUBU SINIFI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Fiziksel

ergonomik yaşam - Halk Sağlığı A.D.

Barınma ve Kamp Yönetimi

sporda omuz eklemi sıkışma sendromu

indir