Pad_Batch_TR

KONTİNÜ BOYAMA PROSESLERİ
VE
PAD BATCH BOYAMA PROSESİ
Nisan 2005
MURAT SAHINLI
Ciba Specialty Chemicals Ltd.
Ebulula Mardin Cad.
Maya Meridyen Is Merkezi Kat:4
80630 Akatlar-ISTANBUL/TURKEY
Phone: +90 212 350 78 00
Faz: +90 212 350 78 01
Mobile:+90 533 391 77 79
e-mail: [email protected]
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 1
GİRİŞ
Günümüz tekstil sektöründe selüloz boyamacılığı önemli yer tutmaktadır.
Dünya tekstil sektöründe selüloz boyama %55 dolaylarındadır. Dolayısı ile dünya
tekstilinin %50 ‘sinden fazlasını selüloz boyamacılığı oluşturmaktadır.
Selüloz boyamacılığında çeşitli prosesler mevcuttur. Bunların dünya tekstil
sektöründe uygulanma oranları şu şekildedir:
Çektirme
: %53 , %13 Sıcak 80 °C Boyama
%40 Soğuk 60 °C Boyama
Pad-Batch
: %15
Pad-Dry-Pad-Steam : %8
Diğer Kontinü
: %3
1-Phase Baskı
: %15
2-Phase Baskı
: %6
Avrupa tekstil sektöründe Kontinü
boyama proseslerinden en önemli
boyama prosesi Pad-Batch boyama prosesidir. Çünkü en fazla kullanılan proses,
emdirme yani Pad-Batchdir. Kontinü proseslerin Avrupa’daki kullanım oranları
ise şu şekildedir.
Pad-Batch
: %79
Steam Prosesler
: %17
Diğer Kontinü
: %4
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 2
Pad-Batch boyamacılığı Amerika’da Kontinü prosesler genelinde yaklaşık
olarak %39, Asya’da %21 oranındadır.
Kontinü prosesler genelinde Pad Batch boyama, dünya genelinde yaklaşık
olarak %46, buharlı boyama prosesi (Steam proses) %46 ve diğer Kontinü
prosesler ise %8 civarındadır. Ancak Avrupa’da bu oranlar yukarıdaki değerlerde
de gördüğümüz üzere daha farklıdır.
Rakamlardan, Pad-Batch boyama prosesinin özellikle Avrupa bölgesinde,
günümüz Kontinü (yarı kontinü) boyamacılığında ne kadar önemli olduğunu
görmekteyiz.
Bu projenin esas amacı Pad-Batch boyama prosesine değinme amacı olduğu
kadar genel olarak kontinü proseslere de şöyle bir göz atmaktır. Diğer bir amacım
ise bu proseslerden Türkiye için en önemli proses olan Pad-Batch boyamada
İ.S.D.Ü (İlk Seferde Doğru Üretim ) ile ilgili dikkat edilmesi gerekli kriterleri de
inceleme şansını buldum.
Dünyada R.F.T (Right First Time ) olarak adlandırılan İlk Seferde Doğru
Üretim yapabilmemizi etkileyen onlarca,yüzlerce etken mevcut. Genel olarak ;
Makine ve Makine Ayarları,
Proses Değerleri,
Kullanılan materyal,
Çevre Faktörü,
İnsan Faktörü
gibi çeşitli faktörler problem oluşumuna sebep olabilecek etkenlerdir.
Proje çalışmalarım boyunca tüm etkenler değerlendirilerek, incelenmiş,
çeşitli test ve deneylerle bazı veriler elde edilmiştir. Proje bitiminde elde edilen
neticeler sonucu problem oluşumuna sebep olabilecek etkenler değerlendirilerek
bu
probleme
çözümler
üretilecektir
ve
dolayısıyla,
Pad-Batch
boyama
sektöründeki gelişime katkı sağlayacağı kanaatindeyim.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 3
İÇİNDEKİLER
Sayfa
Giriş......................................................................................................................2
İçindekiler.............................................................................................................4
Şekillerin Listesi...................................................................................................6
Grafiklerin Listesi................................................................................................7
Yabancı Terimlerin Tanımı.................................................................................8
Açıklama ve Problemin Tanımı….......................................................................9
Bölüm 1 : GİRİŞ.................................................................................................10
1.1 Projenin Tanımı............................................................................................10
1.2 Projenin Faydası...........................................................................................17
1.3 Problem Çözüm Metodu...............................................................................18
Bölüm 2: LİTERATÜR ARAŞTIRMASI.........................................................20
2.1 Kontinü Boyama Teknikleri..........................................................................20
2.1.1 Pad-Dry-Pad-Steam Proses..........................................................................20
2.1.2 Pad (Pad) Steam Proses...............................................................................20
2.1.3 Pad-Dry-Steam Proses..................................................................................21
2.1.4 Pad-Dry E-Control Proses............................................................................22
2.1.5 Pad-Batch Proses..........................................................................................25
2.1.5.1 Pad Batch Boyama Prosesinde Farklı Selülözlerin Boyanması………...30
2.1.5.2 Pad-Batch Boyama Prosesinde Önemli Etkenler........................................31
2.2 Laboratuar Renk Çalışmaları.......................................................................40
2.3 Boya Mutfağı ve Boya Hazırlama İşlemleri.................................................45
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 4
2.4 Ön Terbiye İşlemleri.....................................................................................47
2.4.1 Yakma ve Haşıl Sökme İşlemleri..................................................................47
2.4.2 Kasar İşlemleri............................................................................................49
2.4.2.1 Kasarlı Kumaş Yüzeyinin Kontrolleri.......................................................56
2.4.3 Merserize İşlemleri......................................................................................60
2.4.4 Bitim İşlemleri.............................................................................................62
2.4.4.1 Boyalı Kumaşın Yıkama İşlemleri.............................................................62
2.4.4.2 Kurutma İşlemleri.....................................................................................64
Bölüm 3: BAŞ-SON RENK FARKI DEĞERLENDİRMELERİ.....................66
Bölüm 4: TAVSİYE VE ÖNERİLER................................................................68
Bölüm 5: REFERANSLAR...............................................................................70
Bölüm 6: BİBLİYOGRAFİ................................................................................71
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 5
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil 1
Şekil 2
Şekil 3a
Şekil 3b
Şekil 4
Şekil 5
Şekil 6
Şekil 7a
Şekil 7b
Şekil 8a
Şekil 8b
Şekil 9
Şekil 10
Şekil 11
Şekil 12
Şekil 13
Şekil 14
Şekil 15
Şekil 16
Şekil 17
Şekil 18
Şekil 19
Şekil 20
Şekil 21
Şekil 22
Şekil 23
Şekil 24
Şekil 25
Şekil 26
Sayfa
Problem Çözümü Kılçık Diyagramı
19
Pad Steam Proses
21
E-Control Proses
22
E-Control Makinesi
23
Kontinü Proseslerdeki Boyama Maliyeti Karşılaştırması
24
Cold Pad Batch Proses
25
Pad-Batch Boyama Makine Örnekler
25
Sıkma Silindirleri,
26
Bitim İşlemleri Silindirleri
26
Boyama Silindirleri
27
Boyama Fuları
27
Fular Silindirleri
27
Pad-Batch Boyama Prosesi ve Dozajlama Sistemi
29
Pad-Batch Girişi Soğutma Silindirleri
33
Soğutma Vantilatörü
34
Fular Soğutma Sistemi
37
Boyama Teknesi Fıskiye Boruları
40
Farklı Fiksasyon Süreli Boyama Örnekleri
42
Boyaların Alkali Dayanımlarının Süre İle Bağlantıları
43
Boya ve Alkali Kazanları
46
Yakma ve Enzimlime Makinesi
48
Bekletme (Rotasyon) Ünitesi (Haşıl Sökümü İçin)
48
Örnek Kasar Makinesi
50
Sıkma Silindirleri Örneği
53
Kumaş Yüzey Kontrolü
57
Merserizeli ve Merserizesiz Pamuk Örneği
60
Yıkama Banyoları
62
Yıkama Banyoları Çözelti Örnekleri
63
Açık En Kurutma Makinesi
64
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 6
GRAFİKLERİN LİSTESİ
Sayfa
Grafik 1
Grafik 2
Sıcaklıkla Banyonun Alkali Dayanımının Sıcaklıkla Etkisi
14
Fiksasyonun Zaman ve Sıcaklıklarla Olan Bağlantısı
15
Grafiği
Grafik 3
Grafik 4
Grafik 5
Grafik 6
Grafik 7
Grafik 8
Grafik 9
Grafik 10
Grafik 11
Grafik 12
Grafik 13
Grafik 14
Grafik 15
Boyaya Hazır Kumaş Rutubetleri
31
Soğutma Silindiri Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
32
Fular Girişi Kumaş Sıcaklıkları
33
Fular Çıkışı Kumaş Sıcaklıkları
34
Bekleme Sonrası Yıkama Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
36
Fular Sıcaklık Ölçümleri
37
Fular Banyosu PH Ölçümleri
39
Kasar Kimyevi Pompalarının Kontrol Değerleri
52
Merserize Çıkışı Baskı Silindirleri Baskı Değerleri
55
Merserize İlk Giriş Baskı Silindirleri Baskı Değerleri
55
Kasar Dip sat Giriş Silindirleri Baskı Değerleri
56
Boyama Esnası Boyunca ∆L* Değerleri
67
Boyama Esnası Boyunca ∆E* Değerleri
67
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 7
YABANCI TERİMLERİN TANIMI
Dip sat
Kasar makinesinde kasarlama işleminden önceki kimyasal lama
tankına dip sat da denilebilir.
Dispenser
Kimyasal ve boya dozajlamak için kullanılan otomatik dozaj lama
ünitesidir.
E-Control
Process, Monforst tarafından icat edilen Pad-Dry benzeri Kontinü boyama
Thermex
prosesidir.
Hydrofilite
Kumaşın emiş kuvvetidir.Genelde kasarlı kumaşlarda boyama
öncesi büyük önem taşır.
Hidroliz,
Hidrolizat
Fikse edilmiş boya haricindeki boyanın yıkama ile uzaklaştırılması
işlemine hidrolizasyon, uzaklaştırılan boyaya da hidrolizat denilir.
Boya Kombinasyonu
Renk
oluşturmak
için
kullanılan
boya
karışımına
boya
kombinasyonu denilir.
Migrasyon
Boyanın kumaş yüzeyindeki göçüne denilir. Dalga dalga oluşmuş
bir yüzey iyi bir fiksasyonun olmadığını migrasyon oluşumunu
gösterir.
Nötralizasyon
Asidik veya bazik bir banyonun nötr hale yani PH:7 olması
işlemidir.
Boya Penetrasyonu
Boyanın nüfusudur, yani boyanın kumaş ve elyaf içine nüfus
etmesi, işlemesidir.
The Tension Of Winding Kumaş sarımı esnasındaki kumaş sarımının tansiyonudur.
Fabric
Boya Stabilitesi
Boyanın
kimyasalı
ile
alakalıdır.
Boyanın
dayanıklılığı
anlamındadır. Özellikle asit veya alkali ortamlarda boyanın
dayanımı için kullanılır.
Sanforizasyon
Kumaş bitim işlemidir, kumaşa iyi bir görüntü vermek ve kumaş
düzgünlüğünü elde etmek için uygulanır..
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 8
Açıklama ve Problemin Özgeçmişi:
Bilindiği gibi kumaş boyamada bir çok proses ve metot mevcuttur. Gerek
kumaşın özelliğinden, gerekse kumaşın kullanım amacına göre çeşitli makineler
ve boyama prosesleri mevcuttur.
Her üretimcilikte olduğu gibi kumaş boyamacılığında da ilk seferde doğru
üretim, hızlı üretim, kaliteli üretim yaparak, müşteri memnuniyetini sağlamak ve
kalite standartlarını her zaman yüksekte tutabilmek her işletmecinin idealidir.En
büyük hedeflerimizden birisi, ilk seferde doğru üretim yapabilmektir.Ancak gerek
teknolojik gelişim, gerek dünya gereksinimlerinin değişikliğe uğraması, bizlerin
de üretimini zorlaştırmakta ve zaman zaman bizleri dar boğaza sokmaktadır.
Dolayısı ile tekstil dünyasında kaliteyi yakalayabilmemiz için her zaman
gelişime ayak uydurarak, sürekli yenilenmek, doğru ve kaliteli üretim yapabilmek
için teknolojik gelişimi takip etmek, hataya sebep olabilecek tüm etkenleri göz
önünde bulundurarak, gerekli önlemleri almak zorundayız.
Günümüz tekstil sektöründe düz kumaş boyamacılığı büyük önem
taşımaktadır. Türkiye ve Avrupa’da, düz Kontinü boyamacılığında en önemli
proseslerden biri emdirme metodu ile (Pad-Batch) boyamacılıktır.
Her sektörde olduğu gibi tekstil sektöründe de zaman bazı problemlerle
karşılaşılmakta ve hatalı üretimler yapılmaktadır. Tüm işletmelerin hedefi İ.S.D.Ü
olmaktadır ve bu hedefi %95-100 olarak belirlemektir.
.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 9
BÖLÜM 1 : GİRİŞ
1.1 Problem Tanımı :
İlk seferde doğru üretim oranımızı %100 oranına yaklaştırabilmemiz için bir
çok etkenleri göz önünde bulundurarak bu hususlara dikkat etmemiz
gerekmektedir..
Gerek Makine şartları, gerek proses şartları, gerek insan faktörü, gerek
kullanılan materyal (kumaş, boya, kimyevi, su, vb.) gibi etkenler bu problemin
oluşumuna sebep olabilmektedir. Cold Pad Batch Boyama prosesinde bu
problemlere sebep olabilecek ve dikkat edilmesi gerekli hususları sıralayacak
olursak:
COLD PAD BATCH BOYAMA PROSESİNDE DİKKAT EDİLMESİ
GEREKLİ HUSUSLAR:
Uygun Kumaş Rutubeti
Rutubetin boyanacak kumaşın her yerinde homojen olması gerekmektedir.
Eğer bu bir dok ise, dokun her yerinde homojen bir rutubet olması
gerekmektedir. Pamuklu kumaşlarda bu ortalama %8 civarındadır.
Boyama Öncesi Fular Giriş Sıcaklığı
Boyama başlangıcından sonuna kadar banyo sıcaklığımızın sabit ve 20 ‘C
civarında olması gerekmektedir. Boya teknesi soğutucu bir ceket sistemi ile
soğutulmalıdır.
Makine Giriş Tansiyonları
Giriş veya çıkıştaki makine tansiyonlarına çok dikkat etmek gerekmektedir.
Özellikle lycralı,viskon örgü veya dokuma tipi kumaşların boyamasında
tansiyonlar daha da önem taşıyacağı için gerekirse dijital tansiyon ölçer
kullanmakta fayda vardır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 10
Ön Terbiyenin düzgünlüğü
Esasen düzgün bir boyama yapabilmek için çok çok iyi bir ön terbiyeye
ihtiyaç vardır. Bildiğimiz gibi ön terbiye işlemi de boyamada en önemli
etkendir. Boyamaya başlamadan önce ön terbiyesi yapılmış kumaşın
hidrofilitesinin,
penetrasyonun,
kapilaritesinin,
PH’nın,
beyazlık
derecesinin, kumaştaki haşıl varlığının olup olmadığının çok büyük önemi
vardır. Hatta ön işlemlerin de boyama gibi tekrarlanabilirliği çok önemlidir.
Farklı bölgelerden gelen selulöz, farklı zamanlarda kullanılan su, farklı
zamanlarda yapılan ön işlemler boyama öncesi elde ettiğimiz farklı
beyazlıkta ve özellikte beyaz kumaş elde etmemize sebep olabilmektedir.
Dolayısı ile nasıl ki bir renk için tekrarlanabilirlik çok önemli ise ön
işlemler için de tekrarlanabilirlik çok büyük önem taşımaktadır.
Kumaş Cinsi Özelliği
Boyama yaptığımız kumaş cinsi de büyük önem taşımaktadır. Her kumaş
kendi bünyesinde düşünülmeli ve istatistikler oluşturulmalıdır. Keten bir
kumaşın ön işlemi ve boyaması ile pamuklu bir kumaşın ön işlemi ve
boyaması farklı olacakadır. Kaldı ki pamuk kumaşlar bile kendi aralarında
farklılık göstermektedir. Mümkün olduğu kadar da elyaf tedarikçisini sabit
tutmalıdır. Farklı bölgelerin farklı elyafları da farklılık gösterebilmektedir.
Fular Sıkma Basınçları
Sıkma silindir basınçları sadece boyamada değil tüm kontinü makinelerinde
önem taşımaktadır. Özellikle boyama silindirlerinde sıkma basınçları
ayarlanarak sabit değerlerle çalışmak gerekir. Tabii ki farklı tip kumaşlarda
farklı tip basınç gerektirebilir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 11
Sıkmadaki Genişlik Kontrolü
Silindirlerdeki sıkmanın tüm yüzeyde eşit olması çok önemlidir. Kumaş eni
boyunca eğer düzgün bir sıkma gerçekleşmezse kenar-orta-kenar renk
farklılıkları karşımıza çıkacaktır.
Kumaşın Fulara Dalış süresi
Pad usulü boyamalarda en önemli etkenlerden biri de kumaşın banyodaki
kalma süresidir. Yani dalış süresi. Bilindiği üzere bazı boyaların alkili
dayanıklılığı çok hassas ve kısa olabilmekte. Dolayısı ile boya hidroliz
olarak karşımıza Tailing diye adlandırdığımız baş-son problemi olarak
çıkmaktadır.
Exchange time dediğimiz boyanın banyodaki değişim süresinin 2-4 dakika
olması idealdir. Bunun için de tekne kapasitesinin 18-25 litre arasında
olması tavsiye edilir. Bunun için Küesters firması 18 litrelik U-Shaft
dediğimiz fular sistemini son teknoloji olarak çıkarmıştır. Teknedeki banyo
değişim süresini şu şekilde yapabiliriz.
Tekne Kapasitesi
==
Metrekare kumaş ağırlığı (kg) X makine hızı X Pick up%
Banyo
Değişim
Süresi
Örneğin: 30 litre tekne kapasiteli, 50 m/dak hızlı, 200 g/m2 bir kumaş ve
%70 pick-uplı bir sistemde banyo değişim süresini hesaplarsak ;
30
== 4,285 dakika banyo değişim süresidir.
0,2 X 50 X 0.7
Cibacron C boyalarında bu süre 30 dakikaya kadar ulaşılabilmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 12
Boyanın Kumaşa Nüfuzu
Boyanın kumaşa olan nüfusu yani penetrasyonu çok önemlidir, kumaşın ön
işlemi ile alakalıdır. Penetrasyonu artırmak için kasarda anionic karakterde,
silikon içermeyen, kostiğe dayanıklı, köpüğü kontrollü bir ıslatıcı
kullanılmasında fayda vardır.
Silindirlerdeki Sıcaklık
Makine aksamında bulunan metal silindirler bazı mekanik etkiden dolayı
ısınmakta ve kumaşın sıcaklığını da artırmakta. Çok önemli faktör olarak
görülmese de dikkat edilmesi gerekli etkenlerdendir.
Makine Hızı
Makine hızı Pad-Batch boyamada ve Pad’li boyama sistemlerinde çok
önemlidir. Genelde örgü ve dokuma tipi kumaşların hızları 50-60 m/dak.
Olabilmekte. Banyo değişim süresi de dikkate alınarak hızın 50-60 m/dak.
Olmasına dikkat edilmesi gerekir.
Sarma Kapasitesi
Boyama sonrası dok sarım kapasiteleri de önemli diğer bir konudur. Kumaş
kalınlığına göre bu kapasite metre bazında değişiklik gösterecektir, o
yüzden kapasiteyi 80-90 cm çaplı miktarlarda tutmakta fayda var. Doklara
yüksek miktarlarda sarım yapıldığı takdirde kenarlar şişmekte ve bu kenar
şişmesinden dolayı kenarlardaki boya fiksasyonu farklı olmakta ve orta
kenar renk farkı riskini artırmaktadır.
Kenarlardaki
Şişme Problemi
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 13
Sarma Tansiyonu
Kumaş sarım tansiyonu da ayrı bir önem taşımaktadır. Çok gergin sarılan bir
kumaş ortası gergin, kenarlar da gevşek olacaktır veya gevşek sarılan bir
kumaş da kırık problemine sebep olabilir. O yüzden kumaş sarımı mümkün
olduğu kadar iyi bir gergi ile iyi bir sarımla sarılmalıdır. Hatta dijital gergi
ayarlayıcı kullanımı daha iyi netice verir. Özellikle hassas floş,viskon gibi
bazı hassas kumaşların boyamasında sarma tansiyonu daha da önemlidir.
Fular Banyosunun Sıcaklığı
Tekne sıcaklığı 20°C civarında tutulmalıdır. Bunun için bazı makine
üreticileri tekne etrafına cep şeklinde soğutucu bir sistem yapmaktadır.
Nispi Kuvvet
110
100
90
80
70
20 'C
25'C
60
35'C
40'C
Banyo Değişim Süresi
Banyo Değişim Süresi (dak.)
(dak.)
50
0
5
10
15
20
25
30
Grafik 1 : Sıcaklıkla Banyonun Alkali Dayanımının Sıcaklıkla Etkisi
Grafiği
Boyama Fularının Temizliği
Boya teknesindeki temizlik de çok önemlidir. Boyama programını mümkün
olduğunca açıktan koyuya doğru yapmakta fayda vardır veya çok iyi bir
temizlik yapmak gerekmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 14
Besleme Yapılan Boya ve Alkalinin Sıcaklığı
Tekneye beslenen boya ve alkalinin sıcaklıklarının 20 °C civarında
tutulması gerekmektedir.
Soğutma Suyu Sıcaklığı
Gerek tekneye gelen, gerekse makine girişindeki soğutma silindirine gelen
soğutma suyunun sıcaklığının da kontrol altında tutulması gerekmektedir.
Bu soğutma suyu soğutma silindirlerindeki ve teknedeki sıcaklığı 20°C
yapacak şekilde ayarlanmalıdır.
Sarım Sıcaklığı
Makine çıkışında kumaşın sarımı esnasındaki kumaş sıcaklığıdır ki bu da
20 °C civarında tutulmalıdır.
Boyama Sonrası Kumaş Döndürme Süresi (Fikse Süresi)
Döndürme süreleri tamamı ile kullanılan boya grubu ile alakalıdır. Tavsiye
edilen bekletme sürelerine kesinlikle uyulmalıdır. Aşağıdaki grafikte farklı
sıcaklıklarda fiksasyon grafiğini görmekteyiz. Şekilde de görüldüğü gibi
düşük veya yüksek sıcaklıkta yapılan boyama işleminde de fiksasyon eğrisi
değişmektedir.
110
100
90
80
70
60
15'C
25'C
35'C
40'C
Fiksasyon Zamanı (saat.)
50
0
4
8
12
16
20
24
28
32
36
40
44
48
Grafik 2 : Fiksasyonun Zaman ve Sıcaklıkla Olan Bağlantısı Grafiği
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 15
İşletme Suyu Sıcaklığı
Pad-Batch boyama hattı için kullanılan suyun da 20°C boyama yapılması
için bu sıcaklığa yakın sıcaklıklarda tutulmasında fayda vardır.
Kumaşlardaki Dikiş Düzgünsüzlüğü
Özellikle sık dokulu ve ince dokuma kumaşlarda sıkı sarım toplar
arasındaki dikişten dolayı ize sebep olmaktadır. Eğer dikiş iplikleri kalın ve
uygun olmayan türden ise sarım sonrası dikiş izine sebep olmaktadır. O
yüzden sarım tansiyonunun yanı sıra kullanılan iplik ve dikiş düzgünlüğü de
çok büyük önem taşımaktadır.
Kullanılan Alkali
Boyanın fiksasyonu için kullanılan alkalinin kalitesi ve boyama esnasındaki
tekrarlanabilirliği aynı alkali olması önemlidir.
Kullanılan Boya ve Reçete düzgünlüğü
Boyamadaki en önemli unsurlardan biridir. İyi bir boyama yapabilmek için
iyi boya seçimi de çok önemlidir. İyi ve düzgün bir boyama,
tekrarlanabilirliği yüksek, yüksek haslık sonuçları sağlayabilen,müşteri istek
ve taleplerini karşılayabilen ekonomik boya grubunu seçmek gerekmektedir.
Pad-Batch boyama için genellikle bi-fonsiyonel ve vinil sülfon tipi boyalar
kullanılmaktadır. Bu konuda Ciba Specialty Chemicals firması kendini
yıllardır geliştirerek konusunda uzman bir tedarikçi konumuna gelmiştir.
Bildiğimiz gibi fiksasyon miktarı fazla olan
Cibacron C boyaları ile
tekrarlanabilirliklerimiz de çok iyi neticeler vermektedir. Aynı zamanda
yıkamada uzaklaştırmamız gereken boya miktarı da az olduğu için haslıklar
da otomatik olarak daha iyi sonuç vermektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 16
Kombinasyon Düzgünlüğü
İyi boya grupları seçilmesi gerektiği gibi aynı zamanda seçilen boya
kombinasyonlarının çok büyük önemi vardır. Uygun kombinasyonları gerek
ilgili tedarikçi firmaların önerileri gerekse işletmede edinilen deneyimler
sonucu belirlemek gerekmektedir.
Yıkamanın Düzgünlüğü
Yıkama işlemi de çok çok önemlidir. İşletmelerdeki yıkama düzgünlüğü,
her defasında doğru yıkama yapılıyor olması önemlidir. Yıkama proseslerini
de ilgili boya veya kimyevi tedarikçisi firmalardan sağlamak mümkündür.
Yıkama düzgünlüğü de doğrudan boya grupları ile alakalıdır. .
1.2 Projenin Faydası:
Bilindiği üzere üretim sektöründe ilk seferde doğru ve kaliteli üretim
yapmak çok büyük önem taşır. Ancak karşılaşılan bazı sorun ve problemler
hedefleri gerçekleştirmemizi engelleyebilir veya geciktirebilir. Üreticilikte
zamanın ne kadar önemli olduğunu hepimiz biliriz, o yüzden maliyeti
düşük,kaliteli üretim gerçekleştirebilmek için probleme sebep olabilecek tüm
etkenlerin gözden geçirilerek olası hataların en aza indirgenmesi gerekir.
Bu projeyi hazırlamamdaki en önemli sebeplerden birisi, Kontinü
proseslerde yaşanan ilk seferde doğru üretime katkıda bulunmak ve bu sektöre
üretim yapan, tekstilci, makineci tüm ilgili firmalara yapmış olduğum çalışmalarla
fayda sağlayabilmektir.
Üretimcilikte yaşamış olduğumuz problemler bizlere büyük zararlar
vermekte, hatta bazı firmalar bunun içinden çıkamayıp büyük sıkıntılar yaşamakta
ve büyük maliyet problemleri ile karşı karşıya kalmaktadır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 17
İlk Seferde doğru üretim yapamamak, üretim maliyetimizi yükselterek,
üretimde çeşitli kayıplara sebep olmaktadır, bunlara örnek verecek olursak;
Zaman Kaybı
Enerji Kaybı
Ham Malzeme kaybı (Kumaş, boya, kimyevi,su,vb.)
Müşteri Kaybı
Personel Kaybı
Kalite Kaybı
Rekabetteki Kayıp
Moral bozukluğundan kaynaklanan performans kaybı
gibi, üretimciye büyük zarar verebilecek kayıplardır. Dolayısı ile üretim kalitemizi
artırmak ve gelişen dünya tekstil sektöründe iyi bir yer alabilmek için gerekli
önlemleri alarak gelişime ayak uydurmak zorundayız.
1.3 Problem Çözüm Metodu
Problem çözümüne doğru ve etkili yaklaşabilmek için probleme sebep
olabilecek tüm etkenleri teker teker analiz edip değerlendirmemiz gerekir.
Probleme direk ve dolaylı etki edebilecek tüm etkenler incelenip, araştırılarak
problem çözümüne yaklaşılmalıdır. Aşağıdaki şekil 1’de problem çözümü için
değerlendirmemiz gerekli etkenleri görüyoruz.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 18
MAKİNE FAKTÖRÜ
•Makinedaki Uyumsuzluklar
•Makine Kondisyonu
•MakineAyarları:
-Makine Hızı
-Boyama Teknesi Sıcaklığı
-Silindirlerdeki Sıcaklık
-Kumaş Sarım Sıcaklığı ve
Tansiyonları
•Eğitim
•Motivasyon
•Amir ve Üst Yönetici
•Sistemsiz ve Düzensiz
Çalışma Saatleri ve Ortamı
•Uygun Olmayan Mali
İmkanlar
-Sıkma Silindir Basınçları
-Makine Giriş ve Çıkış Tansiyonları
-Boya ve Kimyevi Pompasındaki
Düzgünsüzlük
-Makine Temizliği
PROSES FAKTÖRÜ
-Yanlış Boyama Metodu
-Kullanılan Materyal İçin
Uygulanan Yanlış Proses
-Önceden Standartlaşmamış Proses
İNSAN FAKTÖRÜ
MATERYAL
ÇEVRE
•Kontrolu Yapılmamış Boya ve Kimyevi
•Uygun Olmayan Kumaş
-Uygun Olmayan Sıcaklıkta Kumaş
-Uygun Olmayan Hidrofilite,PH,Haşıl
Varlığı,Peroksit Varlığı
•Uygun Değerlerde ve Belli Standartlarda
Olmayan Materyal
-İşletme Suyu Sıcaklığı
-Soğutma Suyu Sıcaklığı
-Boya Çözeltisi Sıcaklığı
-Kimyasal Uygunluğu,Uygun Olmayan
Boya Kombinasyonu
-Yanlış Hazırlanmış Reçete
•Uygun Olmayan Çevre Sıcaklığı
•Uygun Olmayan Ortam Rutubeti
•Uygun Olmayan Çevre (toz,sinek gibi)
Şekil 1: Problem Çözümü İçin Kılçık Diyagramı (Pad-Batch Boyama İçin)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 19
P
R
O
B
L
E
M
Ç
Ö
Z
Ü
M
Ü
BÖLÜM 2 : LİTERATUR ARAŞTIRMASI
2.1 Kontinü Boyama Teknikleri
Genel olarak Kontinü boyama prosesleri üç ana başlık altında toplanır:
1-PAD-BAKE
2-PAD-STEAM 3-PAD-BATCH (Yarı Kontinü)
Bu üç temel Kontinü boyama prosesleri de değişik şekillerde
uygulanabilmektedir. Bunlara değinecek olursak:
2.1.1 Pad-Dry--Pad-Steam Proses
Kontinü boyama prosesleri içerisinde Pad-Dry-Pad-Steam proses buharlı
boyamacılıkta standart olan bir prosestir.Genelde uzun metrajlar için
önerilir.5000 metreden fazla boyamalarda avantajlıdır. İyi banyo stabilitesine
sahiptir.Parlak
renkler
için
uygundur.
Kontrol
parametreleri
fazladır.Buharlamada uygun kondisyon yakalamak gerekir.Yıkama zamanı
uzundur, özellikle Vat boyamalarından sonra uzun süre yıkamak gerekir. Kısa
metrajlı lotlarda çok verimsizdir.
2.1.2 Pad-(Pad)-Steam Proses
Pamuklu dokuma kumaşlar genellikle açık en olarak boyanırlar. PadSteam veya Pad-Jig arasında tercih yapabilmek için boyanacak kumaşın
uzunluğunu, tipini ve ekipman durumunu dikkate almak gerekir.
Uzun metrajlı ağır merserize dokuma kumaşlar genellikle ara kurutmalı
Pad-Steam metoduna göre boyanırlar. Bunun yanı sıra çok iyi kasar yapılmış
örgü kumaşlar ara havalandırmalı yaşa-yaş sistemine göre de boyanabilirler.
Kısa metrajlı kumaşlar Pad-Jig metoduna göre boyanır, fakat maliyet göz
önüne alınmalıdır. Örgü kumaşlar bu yöntemle boyanamaz.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 20
Pad-Jig metodunda ara kurutma yapılmaksızın yapılan boyamada daha iyi
penetrasyon ve düzgünlük elde edilir. Her iki yöntemde de ara kurutma
makinelerin durumuna göre tercih edilebilir, fakat tavsiye edilmez.
Pad-Steam
Proses
kolay
bir
prosestir,
yüksek
üretimler
için
avantajlıdır.Pad-Dry-Pad-Steam prosesine göre daha az yatırım ve enerji
gerektiren bir prosestir. Migrasyon olasılığı yoktur.Daha az kimyasal gerektiren
bir prosestir.Genelde büyük miktarlarda, kalın kumaşlarda, viskoz tipi
kumaşlarda kullanılan Kontinü boyama prosesidir. Açık ve orta renklerde
tavsiye edilir. Baş-son renk farkı problemi vardır, ayrıca boya seçimi sınırlıdır.
Şekil 2: Pad Steam Proses
(Search: Kuesters)
2.1.3 Pad-Dry Steam Proses
Öncelikle iyi bir boyama yapılabilmesi için kumaşın düzgün ön
işleminin yapılmış olması gereklidir. Pad-Steam prosesindeki; boyanın fularda
verilmesi, ara kurutma, kimyasal fularlama, buharlama, durulama ve sabunlama
işlemleri çok kısa bir sürede tamamlandığı için proses esnasında hatanın
kontrolü ve düzeltilmesi çok zordur, hatta mümkün değildir.
Bu proseste renk doygunluğu yüksektir.Baş-son renk farkı riski
azdır.Tuz gerektirmez.Pad-Dry-Pad-Steam prosesine göre daha avantajlıdır.
Genelde az kimyasal kullanılmak istendiğinde ve migrasyon problemi
yaşanan üretimler için tercih edilir. Su damlama riski vardır. Buharlama ve
sıcak kurutma yakın olduğundan Makine ayarları zordur.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 21
2.1.4 Pad-Dry, Thermex (E-Control) Proses
Şekil 3a: E-Control Proses
E-Control proses Monforts firması tarafından geliştirilmiş, ekonomik,
kimyasal kullanımı ile avantajlı, boyama sonrası derhal yıkamaya alınabilen
hızlı ve yeni bir prosestir. Aslında E-Control diye bildiğimiz Thermex boyama
metodu Pad-Dry metoduna benzer bir metottur.
Bu proses aslında Pad-Dry ile Pad-Steam arası bir metottur.
%25 rutubetle, 110-130 °C de selüloz boyama 210 °C’ de polyester boyama
yapılabilir. Genelde 90-100 metrelik hot-flue kamera sistemi ile 2-4 dakika
arasında fiksasyonla gerçekleşen bir boyama metodudur. Cold-Pad-Batch
prosesinden tamamen kontinü prosese geçmek isteyenler için uygun bir
prosestir. Özellikle uzun metrajlar için çok uygun bir makinedir. Monforts bu
makineyi icat ettiği günden bu yana sürekli bu makineyi yeniledi. Son olarak da
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 22
tansiyonlarla ve bazı küçük değişikliklerle örgü tipi kumaşların boyanabilmesi
adına da bir yenilik getirmiş bulunmakta.
E-Control prosesi kısa ve az maliyetli, kullanışlı, sıcak hava kurutmalı ve
fikseli Kontinü boyama prosesidir.Çok kısa prosesli ve az kimyasal kullanılması
ile avantajlı bir prosestir. Tekrarlanabilirliği mükemmel bir prosestir.Her
proseste problem olduğu gibi E-Control prosesinde de Baş-Son (Tailing)
problemi ile karşılaşılabilmektedir. Ancak bildiğimiz gibi Tailing problemine
sebep olabilecek bir çok etken vardır, pad usulü reaktif boyamada genel
yaşanan bir problemdir.
Şekil 3b : E-Control-Thermex Makinesi
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 23
520 ton
Pad
FARKLI PROSESLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
Kimyasal Tüketim/10 milyon metre
Dry
308 ton
Chemical
Pad
Pad
Steam
154 ton
Dry
Bake
Pad
14 ton
Batch
Şekil 6: Kontinü Proseslerdeki Kimyasal Kullanım
Miktarları
(Search: DyStar)
ECONTROL
Kimyasal
Şekil 4: Kontinü Proseslerdeki Boyama Maliyeti Karşılaştırması(Search:
TAD)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 24
2.1.5 Cold Pad-Batch Proses
Paddin
g
Batching
Şekil 5: Cold Pad Batch Proses
Şekil 6: Pad-Batch Boyama Makine Örnekleri
(Search: Monforts)
Cold Pad Batch prosesi alışılagelmiş, kolay ve pratik bir prosestir. İyi
bir fularlama ve Makine düzeniyle, çok hızlı boyama işlemi gerçekleştirilebilir.
Adı üstünde soğuk boyama prosesi olduğu için boyama sonrası kullanılan boya
cinsine göre bazen 6 saat bazen 24 saat boya fiksasyonunu beklemek
zorundayız. Kullanılan boya ve kimyevi tüketimi açısından avantajlıdır. Az
enerji gerektirir. Makine kontrolü çok kolaydır. Buharlı boyamalara göre çok
daha kolaydır, ancak Pad-Batch prosesinde buhar gerektiren hassas kumaşların
boyanması, buharlı boyamalara göre çok iyi değildir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 25
Cold-Pad-Batch boyamada Makine ayarları kolaydır, boyamaya başlamak
fazla zamanı gerektirmez.
Avrupa tekstil sektöründe en çok tercih edilen ve kullanılan proseslerden
biri olduğu için en önemli problemlerden biri olan tekrarlanabilirlik problemini
bu proseste inceleyeceğim.
Cold-Pad-Batch boyama prosesinde dikkat edilmesi gereken ve sürekli
kontrol edilmesi gereken faktörler vardır.İyi bir boyama yapılabilmesi için tüm
kontrollerin iyi yapılması gerekir.Bu prosesi daha detaylı inceleyecek
olursak;Genel olarak tüm Cold-Pad-Batch boyama sistemleri birbirine
yakındır.Kontinü proseslerde genel olarak üç
çeşit baskı silindiri (padder)
mevcuttur,bunlar:
1-Sıkma Silindirleri
2-Bitim İşlemi Silindirleri
(Seacrh: Küsters)
Şekil 7a: Sıkma Silindirleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
Şekil 7b: Bitim İşlemleri Silindirleri
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 26
3-Boyama Silindirleri
(Search: Kuesters)
(Search: Monforts)
Şekil 8a: Boyama Silindiri
Şekil 8b: Boyama Fuları
Kontinü boyamacılığında boyama silindirleri genel olarak 3 tiptedir.
1-Çift baskılı Silindir
2-Fular Merdane
3- Tek Baskılı Silindir
Şekil 9: Boyama Fuları Silindirleri
(Search: Kuesters)
1 numaralı ve 3 numaralı şasi örneklerinde; Kumaş dalış süreleri uzun
olduğundan kumaşın daha iyi ıslanması sağlanır. Dalış yolu malın banyo ile ilk
temas ettiği noktadan sıkma silindirine kadar olan uzaklıktır. Mamulün
hidrofiletesine bağlı olarak 2-4 dakika arasında bir dalış süresine dikkat
edilmelidir. Fazla hacimli şasilerde şasideki banyonun yenilenmesi uzun zaman
alacağından
baş-son
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
farkı
tehlikesi
doğar.
2004
Murat ŞAHİNLİ
Malın
geçiş
hızı
malın
SAYFA 27
hacmine,ağırlığına ve hidrofilitesine bağlı olarak 15-60 m/dak arasında
olabilir.Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus banyo değişim
süresinin mümkün olduğu kadar kısa tutulmasıdır.
Banyo hazırlama tankından gelen taze banyo ile silindirlerden akan
banyonun karışması, 1 ve 3 numaralı şaselerde biraz daha avantajlıdır.Bu
nedenle bazı sistemlerde şasi içindeki pompa yardımıyla bu iki banyo
karıştırılır.Emişi fazla olan Örgü, kadife ve havlu mallarda istisnasız şasiye
daldırılarak boyama prensibi uygulanır. Boya ve alkali çözeltisi prensip olarak
bir dozaj pompası yardımıyla karıştırılarak (oran 4:1) fular şasisine veya fular
merdanelerinin bulunduğu bölüme iletilir.Bununla ilgili olarak artık teknoloji
çok iyi hale gelmiştir otomatik dozajlama üniteleri oluşturulmakta ve her şey
otomatik gerçekleşmektedir.
Şasi boyama işleminin başlamasından hemen önce doldurulmalıdır.
Fulara boyanın emdirilmesinden sonra mamul kenarları üst üste gelecek şekilde
bir doka sarılır, plastik folye ile çevresi sarılıp kenarları içeri hava girmeyecek
şekilde bağlanır.Bekleme esnasında dokun dönmesi gerekmektedir. Bu dönme
esnasında dönme hızı, süresi, doka sarım kapasitesi gibi hususlar çok önemlidir.
Ayrıca kenarlı dokuma türü kumaşlarda da Pad-Batch makinesi sonuna
gezdirici konulmalıdır.
Fiksaj işlemini takiben hidrolize olmuş boya Kontinü veya disKontinü şekilde
yıkanır.
İki (2) numaralı fular merdane diye adlandırdığımız boyama şasisinde ise
hızlı boya değişimi sağlanır o yüzden baş-son renk farkı problemine daha az
rastlanır.Bu boyama prosesinde banyo stabilitesi sorunu yoktur,banyo kaybı
azdır.Kısa dalış mesafesi olduğu için malın ön hazırlığının çok iyi yapılmış
olması gerekmektedir. Kısa zamanda dalış süresi olduğu için malda genelde
istenmeyen bir görünüm olma tehlikesi vardır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 28
Dünya tekstil sektöründe Tailing diye adlandırılan Baş-Son renk farkı
Pad-Batch boyamada da sıkça karşımıza çıkmaktadır. Buna sebep olabilecek bir
çok etken mevcuttur. İyi ön terbiyesi yapılmamış bir kumaşın boyanmasında her
zaman problem yaşanması doğaldır.Dolayısı ile ön terbiyenin, özellikle kasar ve
merserizenin çok iyi yapılması gerekir ve yapmış olduğumuz işlemler gözden
geçirilerek, gerekli test ve kontroller sürekli yapılmalı, standartlar kontrol
altında tutulmalıdır. İyi bir boyama yapabilmek için boyamaya gelen kumaşın
tüm kontrollerinin yapılmış, boyamaya hazır düzgün bir kumaş olması
gerekmektedir.
Şekil 10 : Pad-Batch Boyama Proses ve Dozajlama Sistemi (Search : Kuesters)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 29
2.1.5.1 Pad-Batch Boyama Prosesinde Farklı Selülozların Boyanması:
Pad Batch boyama prosesi önceleri dokuma kumaşların boyanmasında
çok yaygındı. Ancak günümüz teknolojisi Pad-Batch boyama prosesinin
uygulanabilirlik alanını artırarak daha geniş bir selüloz bazlı elyafların
boyanmasını sağlamaktadır. Günümüz teknolojisinde Kuesters firmasının
yapmış olduğu Pad-Batch makinesi ile örgü tipi kumaş, viskon, floş, kadife,
havlu tipi kumaşlar da boyanmaktadır. Esasen örgü tipi kumaşların PadBatch’de boyanması çok zamandır özellikle Türk işletmeciler tarafından
kullanılmaktaydı. Bu kullanım makine üreticilerini de ilgisini çektiği için daha
iyi kullanılabilir hale getirilmiştir.
Pad-Batch boyama prosesinde bu tür örgü kumaşların boyanmasının
yaygınlaşmasındaki en önemli sebepler ;
-Kumaşta daha güzel bir görünüm, efekt elde edebilmek. (Kumaşın
hırpalanmamasından dolayı. )
- Daha az boya ve kimyasal kullanımı ve dolayısı ile daha iyi haslık sonuçları.
-Jet boyamada karşımıza çıkan kırık, abraj gibi problemleri Pad-Batch
boyamada anında görerek müdahale edebilme.
—Boyanabilirlik olarak daha rahat ve kolay boyayabilme imkânı.
Pad-Batch boyamada , viskon, floş, kadife gibi zor kumaşların boyanması
çok zordur ve çok dikkat ve deneyim gerektirir. Bu tür kumaşlarda tansiyon,
sarım, sarım kapasitesi çok önemlidir. Özellikle viskon ve floş tipi kumaşları
boyamak zordur. Uzun metrajlı partilerin sarımı olmaz. Viskon ve floş tipi
kumaşlar soğuk suyu gördüğü anda toplar ve elyaf şişer. O yüzden bu tip
selüloz boyamada mutlaka boya ve makine tedarikçilerinden de destek
alınmalıdır ki iyi bir boya ve makine seçimi yapılsın.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 30
2.1.5.2 Cold Pad Batch Boyama Prosesindeki Önemli Etkenler
Uygun Kumaş Rutubeti
Boyamaya alınacak kumaşın sıcaklığı ve rutubeti çok önemlidir. Ön
işlemleri yapılmış, kurutma işlemi yapılmış kumaş, belli standartta sıcaklık ve
rutubet içermelidir. Selüloz tipi elyaflardaki standart kumaşların ortalama
rutubeti %7 ve kumaş sıcaklığı 25°C civarındadır.Örneğin,boyama öncesi %100
bir pamuk kumaşın %7 ye yakın rutubet, 20-25°C civarı sıcaklıkta olması
istenir.İşletme içerisinde yapılan test sonuçlarına göre alınan boyaya hazır
%100 pamuk kumaş rutubeti değerleri şu şekildedir.
% KUMAŞ RUTUBET
BOYAYA HAZIR KUMAŞ RUTUBETLERİ
ORT.
5,687
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 3: Boyaya Hazır Kumaş Rutubetleri
Boyama Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
Boyamaya başlamadan önce kumaşın kondisyonlanmış, standart sıcaklık
ve rutubet değerlerinde olması gerekmektedir. Boyama kimyasal bir reaksiyon
oluşturduğundan bu reaksiyondaki değişimi sıcaklığın etkileyeceğini düşünerek,
kumaş sıcaklığının istenen sıcaklıkta olmasına dikkat etmek gerekmektedir.
Boyamayı etkileyen sıcaklıklar; Kumaş sıcaklıkları, fular sıcaklığı, kullanılan
suyun sıcaklığı,boyama sonrası sarım sıcaklığı, işletme sıcaklığı,boya sıcaklığı
gibi sıcaklıklar istenilen değerlerde olması sağlanmalıdır.Yapılan denemeler ve
testler sonucu elde edilen sonuçlar grafiklerle aşağıda gösterilmiştir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 31
Soğutma Silindirleri Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
Bildiğimiz gibi boyama öncesi kumaş sıcaklıklarının uygun sıcaklıkta
olması istenir, çünkü kumaştan gelebilecek sıcaklık boya teknesindeki boya
çözeltisinin sıcaklığını zamanla artıracak, boyama başlangıcı ve sonrası
sıcaklıklar artacak ve bu da bahsettiğimiz baş-son renk farkı oluşumuna sebep
olacaktır. İşletme içi alınan değerleri inceleyecek olursak;
SOĞUTMA SİLİNDİRİ ÖNCESİ KUMAŞ SICAKLIK ÖLÇÜMÜ
KUMAŞ SICAKLIĞI
35
ORT.
26,481
30
25
SOL
20
ORTA
15
SAĞ
10
5
37
35
33
31
29
27
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
1
0
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 4: Soğutma Silindiri Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
Grafik 2’de de gördüğümüz gibi sıcaklıklar ortalama 26,481°C dır. Bu
değer bizim istediğimiz ortalama 20-25 °C civarına yakın bir değerdir.Ancak
20-25 °C aralığında olması sağlanmalıdır.
Soğutma silindirleri (bk.şekil 13’de 6a ve 6b) kumaşın soğutulmasını ve
boyama öncesi kondisyonlaşmasını sağlamaktadır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 32
Soğutma Silindiri Sonrası,Fulara Giriş Öncesi Kumaş Sıcaklığı
Elde edilen sonuçlardan da görüldüğü gibi soğutma silindirleri sonrası
kumaş sıcaklıkları düşmektedir.
SOĞUTM A SİLİNDİRİ SONRASI, FULAR GİRİŞİ KUMAŞ SICAKLIKLARI
ORT.SIC.
19,629 'C
KUMAŞ SICAKLIĞI ('C)
23,00
22,00
21,00
20,00
SOL
19,00
ORTA
18,00
SAĞ
17,00
16,00
1
3
5
7
9
11
13
15
17
19
21
23
25
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 5: Fular Girişi Kumaş Sıcaklıkları
Şekil 11: Pad-Batch Girişi Soğutma Silindirleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 33
Ayrıca yaz aylarındaki sıcaklık artışında, kumaşı daha iyi soğutabilmek
ve sıcaktan oluşan sineklerin kumaşa yapışarak leke ve iz yapmasını önlemek
amacıyla, girişte kumaş soğutma vantilatörleri kullanılabilir.(bk.şekil 12)
Şekil 12: Soğutma Vantilatörü
Boyama Sonrası Fular Çıkışı Kumaş Sıcaklıkları:
Bir diğer önemli kumaş sıcaklığı da fulardan çıktıktan sonraki kumaş
sıcaklığıdır.Boyama esnasında gerek boya çözeltisinden,gerek işletme suyu
sıcaklığından kaynaklanan sıcaklık değişimi boyama sonrası kumaş sıcaklığını
değiştirmektedir. Boyama sonrasında elde edilen sıcaklık değerleri aşağıdadır.
FULAR ÇIKIŞI KUM AŞ SICAKLIKLARI
ORT.
27,184
28,50
28,00
SOL
27,50
ORTA
27,00
SAĞ
26,50
26,00
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
25,50
1
KUMAŞ SICAKLIĞI ('C)
29,00
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 6 : Fular Çıkısı Kumaş Sıcaklıkları
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 34
Bekleme Sonrası (Rotasyon), Yıkama Girişindeki Kumaş Sıcaklıkları
Boyama öncesi ve sonrası rengi etkileyebilecek tüm sıcaklık
faktörleri dikkate alınmalı ve bunlar için önlemler alınmalıdır. Bilindiği üzere
Pad-Batch boyama proseslerinde boyama sonrası sarılan kumaş dokları işletme
şartlarında belli süre bekletilmektedir.(6-12-24 saat,boya cinsine göre) Bu
bekletme sıcaklıkları da çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü bizim bekletme
şartlarımız normal atmosfer şartlarıdır ki, bu ülke ve bölge genelinde sıcaklık
değişiminden dolayı kışın ve yazın farklılık gösterebilir. Kışın işletme içi
sıcaklık 0°C iken , yazın 35°C sıcaklıkta bekletilen kumaşın renklerinin ve fiske
sürelerinin de farklı olması kaçınılmazdır.Özellikle yazdan kışa veya kıştan
yaza geçişlerde renk tekrarlanabilirliğindeki zorluklar artmaktadır. O yüzden bu
önemli
değişimden
çıkabilecek
problemleri
de
dikkatten
kaçırmamak
gerekir.Kimi işletmelerde boyama yapılan daire (kısım,alan) kondisyonlama
cihazları ile kondisyonlanmakta yazın ve kışın aynı sıcaklık ve rutubet ortamı
sağlanmaktadır.
Nisan ayı içerisinde yapılan denemelerde, işletme içi sıcaklığın ortalama
15-16 °C olduğu zamanda işletme içi sıcaklık ölçümleri ve kumaş sıcaklıkları
ölçümleri şu şekilde sonuçlanmıştır:
BEKLEM E SONRASI, YIKAMA ÖNCESİ KUMAŞ SICAKLIKLARI
ORT.
19,028 'C
20,00
SOL
15,00
ORTA
10,00
SAĞ
5,00
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
0,00
1
KUMAŞ SICAKLIĞI ('C)
25,00
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 7 : Bekleme Sonrası Yıkama Öncesi Kumaş Sıcaklıkları
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 35
Boyama Teknesindeki(Fular) Sıcaklık Ölçümleri:
Gerek kumaştan,gerek işletme suyundan,gerekse soğutma suyundan gelen
fazla veya az sıcaklık boyama teknesini etkileyeceğinden boyama teknesindeki
sıcaklığın sabit ve 20-25 °C civarında olması uygundur. Yazın 35-40°C
civarındaki hava sıcaklığında boyama teknesinin sıcaklığı da fazla olacaktır.
Aynı zamanda işletme suyu ve kumaştan gelebilecek sıcaklıklarda da değişim
olacaktır. Bu türlü sıcaklık artışından dolayı boyama teknesinin soğutma sistemi
ile soğutulması çok uygundur ve daha iyi bir fular sıcaklığı elde etmemizi
sağlar. Fular etrafına soğuk su dolaşımını sağlayabilecek bir soğutma sistemi ile
fulardaki banyo sıcaklığının 25°C nin üzerine çıkmaması sağlanır.Bildiğimiz
gibi banyo ideal sıcaklığı 20-25°C dır.
Boyama
Teknesi
Soğutma
Çeperi
Şekil 13: Boyama Teknesi Soğutma Sistemi
Gerek giriş gerek soğutma silindirleri gerekse fular soğutma sistemine
sahip bir işletmede yapılan denemeler sonucu Pad-Batch prosesinde boyama
boyunca teknedeki banyo sıcaklık ölçümleri aşağıdaki gibidir:
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 36
FULAR SICAKLIĞI
26,00
SICAKLIK ('C)
25,00
24,00
23,00
22,00
21,00
20,00
19,00
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 8: Fular Sıcaklık Ölçümleri (Ölçümler boyama başlangıcından sonuna
kadar belli zaman aralıklarında yapılmıştır.)
Şekilde de gördüğümüz gibi çok aşırı bir artış olmasa da boyama
başlangıcından sonraki sıcaklık gittikçe yükselmektedir. 21.5°C ile başlayan bir
boyama 25.5°C ile sonuçlanmaktadır. Alınan bu değerler gerek soğutma
silindirinin etkisi ile, gerekse fular banyosundaki soğutma sistemi sayesinde çok
büyük bir değişikliğe sebep olmamaktadır. Bu sıcaklık artışını engelleyerek
mümkün olduğunca 20-21 °C de tutmakta fayda vardır.
Fular Banyosundaki PH Ölçümleri:
Boyama başlangıcından bitimine kadar olan süre içerisindeki boya
banyosundaki PH’ın sabit ve istenilen değerde olması gerekmektedir.Şayet
farklı PH değerlerindeki banyo ile boyama gerçekleştirirsek bu boyanın kumaş
üzerindeki etkisinin de farklı olmasına sebep olacaktır. Yani boyama başlangıcı
ile sonu arasında renk farklılığı olacaktır. Dolayısı ile sağlıklı bir boyama için
fulardaki PH’ın boyama başlangıcından sonuna kadar belli zamanlarda
ölçülerek kontrol edilmesi gerekmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 37
Pompa ile boyama teknesi arasındaki boru hattında zaman zaman su
veya bir önceki boyamadan kalıntılar olabilir, dolayısı ile boyama
başlangıcındaki boya çözeltisi ile tazelenmiş ve değişmiş boyama sonundaki
banyo çözeltisi farklı olacaktır. Bu sebepten bazı işletmeciler tekneye alınan ilk
banyoyu boşaltmakta ve yeniden tekneye boya almaktadır. Bazı işletmelerde ise
bu işlem otomatik olarak gerçekleşmektedir. İlk banyo akarlı dolmakta ve ilk 23 dakika tahliye borusu açık bırakılmaktadır. Banyonun 2 dakikada bir
yenilendiğini düşünürsek ilk banyoyu tahliyeye göndermiş oluyoruz ki, bu
banyo önceden borularda veya teknede kalmış olabilecek su ve boya
kalıntılarını da temizlememizi sağlayacaktır.
FULAR PH ÖLÇÜMÜ
13,65
13,60
PH
13,55
13,50
13,45
13,40
13,35
13,30
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ÖLÇÜM ADEDİ
Grafik 9 : Fular Banyosu PH Ölçümleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 38
Boyama Teknesindeki Boya Fıskiyeleri:
Boyama
teknelerine
gelen
boyaların
tekneye
eşit
yüzeyde
doldurulmasını sağlayan fıskiye boruları vardır. (Bk şekil 17) Bu fıskiyeler
zaman zaman tıkanıklığa sebep olmakta ve özellikle koyu renkler boyandıktan
sonra tam temizliği yapılamamaktadır. Bu da bir sonraki rengin boyanması
sırasında özellikle açık renklerde o rengin boyası ile karışmasına sebep
olabilmektedir.Bu da boya çözeltisi karışımını değiştirmektedir. O yüzden açık,
orta ve koyu renkler için ayrı fıskiye borular kullanılmalıdır veya bu fıskiye
borularının temizliğinden emin olunmalıdır.
Fiskiye
Boruları
Şekil 14 : Boyama Teknesi Fıskiye Boruları
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 39
2.2 Laboratuar Renk Çalışmaları :
Laboratuar renk çalışmaları işletmelerdeki en önemli ve en çok üzerinde
durulması gereken konudur. Laboratuarda yapılan çalışmaların düzgünlüğü
veya düzgünsüzlüğü işletmeye direk yansır.O yüzden Laboratuarda yapılan
çalışmaların çok sağlıklı,güvenilir,tekrarlanabilirliği düzgün çalışmalar olması
gerekmektedir.
Günümüz tekstil sektöründe laboratuarlara çok büyük yatırımlar
yapılmaktadır.İnsandan gelebilecek hatalar düşünülerek elektronik cihazlara
yönelinmektedir. Dispenser boya hazırlama makinesi, renk ölçüm cihazları gibi.
Laboratuardaki çalışma koşulları ile işletmedeki çalışma koşulları sürekli
kontrol edilmeli ve eşitliği sağlanmalıdır.
Pad-Batch Boyama Laboratuarında Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlara
Değinecek Olursak:
Banyo Sıcaklığı
Laboratuarda boyaması yapılacak boyama banyosunun sıcaklığı, işletmedeki
fular sıcaklığı ile eşit olması sağlanmalıdır.(20-25 °C ideal sıcaklıktır.)
Sıkma Oranı (Pick-Up)
Laboratuardaki numune fular silindirlerindeki sıkma oranlarının işletme ile
eşitliği sağlanmalıdır. Pick-Up çok önemlidir, tekrarlanabilir ve uygun pickup’lar olması gerekmektedir. (Örneğin gabardin türü bir kumaşta ideal pic-up
65-70 %dir.)
Dalış Süresi
Boyama teknesine kumaş dalış süresinin işletmedeki boyama dalış süresi ile
aynı olması sağlanmalıdır. (2-4 saniye arası ideal dalış süresidir.)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 40
Bekletme Süresi
Boyalı kumaş numunesinin bekletme süresinin önerilen sürede olması ve
işletme ile aynı olması gerekir.(6-24 saat arası boya cinsine göre değişiklik
gösterir.)
Şekil 15 : Farklı Fiksasyon Süreli Boyama Örnekleri
Bekletme Sıcaklığı
Numune boyamaların bekletme sıcaklıklarının da işletmedeki boyanmış
kumaşlarla eşit sıcaklıkta olması sağlanmalıdır.Bunun için Laboratuarda
boyanmış
numunelerin
işletmedeki
bekletme
üniteleriyle
aynı
yerde
bekletilmeleri işletme ile aynı koşullarda olmasını sağlar.Bekletilecek
numunenin
çok
iyi
şekilde
naylonla
sarılmış
olmasına
dikkat
edilmelidir.(Bekletme sıcaklıkları 20-25 °C arası idealdir.)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 41
Kullanılan Kumaşın Uygunluğu
Laboratuarda kullanılan numune kumaşla işletmede boyanacak kumaşın aynı
olmasına dikkat edilmeli ve kumaşın uygunluğu kontrol edilmelidir.
(Hidrofilite,PH,Peroksit,Haşıl kontrolleri yapılmalı.)
Boya Çözeltisinin Uygunluğu
Numune boyama için hazırlanan boya çözeltisinin uygun sıcaklıkta(20-25 °C)
hazırlanıp, alkali karışımı boyama işleminden hemen önce yapılmalıdır. Alkali
ile karışmış boya çözeltisi kesinlikle bekletilmemelidir.Bekleyen karışım çözelti
hidroliz olur.(Bk.şekil 16)
Şekil 16: Boyaların Alkali Dayanımlarının Süre İle Bağlantısı
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 42
Yıkamanın Düzgünlüğü
Boyaması yapılmış numunelerin yıkamalarının çok hassas ve dikkatli yapılması
gerekmektedir.
Tavsiye
edilen
ve
önerilen
yıkama
prosesine
göre
yapılmalıdır.İşletmedeki yapılan yıkamalarla aynı olmasına dikkat edilmeli.
Kurutma İşlemleri
Numene boyamanın yıkama sonrası kurutma işlemlerinin de çok hassas ve
dikkatli yapılması gerekmektedir. Kumaş cinsine göre kurutma sıcaklıkları
belirlenmeli ve çok yüksek sıcaklıklarda kurutma yapılmamalıdır. 60°C de
kurutma uygun bir sıcaklıktır,ancak kumaş cinsine göre ve kısa süreli kurutma
sağlayabilmek için için bu sıcaklık 100°C ye kadar çıkabilir.
Kombinasyon Düzgünlüğü
Kullanılacak boya kombinasyonunun boya firmaları tarafından önerilen
kombinasyonlar olmasına dikkat edilmelidir. Tavsiye edilen uygun boya
kombinasyonları kullanılmalıdır. Boya kombinasyonları tüm boyama prosesleri
için en önemli konulardan biridir. Müşteri istek ve taleplerini karşılayan
işletmede problem çıkarmayan kombinasyonlar belirlenmeli.
Alkali Düzgünlüğü
Kullanılan alkalinin istenilen özellikte ve işletme ile aynı olması gerekmektedir.
Her defasında benzer alkali kullanılmalı.
Kullanılan Suyun Uygunluğu
Çözelti hazırlamak için kullanılan suyun 20-25 °C olmasına dikkat edilmelidir
ve çözelti hazırlanırken kesinlikle sıcak su kullanılmamalıdır.Çok yüksek
sıcaklıktaki su boyayı hidroliz edebilmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 43
2.3 Boya Mutfağı ve Boya Hazırlama İşlemleri:
Laboratuar
çalışmaları
yapıldıktan
sonra
işletmede
boyamaya
hazırlanacak kumaşın boyası boya mutfağında hazırlanır. Reçete bölümünde
hazırlanan reçete esas alınarak, boya mutfağında boyanacak kumaşın cinsine ve
miktarına göre boya hazırlanır. Alkali miktarı kullanılan boya oranlarına göre
değişmektedir. Bu değerler boya firmaları tarafından tavsiye edilir.Temel
prensip boya oranı 4,alkali oranı 1 dır.(800 litre boya,200 litre Alkali gibi)
Boya hazırlama işlemleri çok hassas yapılmalıdır. Boya çözümü oda
sıcaklığında 20-25 °C de olmalıdır. Boyanın çok iyi çözülmesi gerekmektedir.
Siyah turkuvaz gibi renklerde çözümü kolaylaştırıcı üre de kullanılabilir. Boya
çözeltisini hazırlarken karıştırma mikserlerle yapılarak tam olarak çözülene
kadar karıştırılmalıdır.
Boya miktarları çok hassas bir şekilde tartılarak hazırlanmalıdır.Boya
tanklarında su ile tamamlama işleminde seviyenin çok iyi ayarlanmasına dikkat
edilmelidir, hatta bu göstergenin dijital ve otomatik olmasında da fayda vardır.
Fazla veya az hazırlanan çözelti özellikle açık renklerde renk farkı problemine
sebep olur.
Alkali olarak kullanılan kostik ve silikatın Bome derecelerinin düzenli
kontrol edilmesi gerekir. İşletmeye her yeni gelen alkalilerin kontrolünün
yapılarak işletmeye alınması gerekmektedir. Boyamada kullanılan kostiğin 38 °
Be olması gerekmektedir. Genelde işletmeye 50 °Be kostik alınır ve bu 38
°Be’ye seyreltilir. Bu değerde olup olmadığı belli zaman aralıklarında kontrol
edilmelidir.
Ayrıca kullanılacak olan silikatın da 40 °Be olması gerekir.Bunun da
düzenli olarak ölçülüp kontrol edilmesinde fayda vardır.
Boya ve alkali çözeltileri boyama öncesi pompada (Boya4:Alkali1
oranında) birleşir ve buradan da boyama teknesine pompalanır. Pompaya
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 44
başladıktan sonra boyama işleminin başlamış olması gerekir, boyanın hidroliz
olmaması için boyama işlemine derhal başlamak gerekir.
Boya
Tankı
Alkali
Tankı
Şekil 17: Boya ve Alkali Kazanları
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 45
2.4 Ön Terbiye İşlemleri:
Selüloz tipi elyafların boyama öncesi ön terbiyelerinin yapılması gerekir.
Kumaşın ön terbiyesi çok önemli ve hassastır. O yüzden ön terbiye işlemlerinin
iyi yapılması ve kaliteyi etkileyici tüm etkenler kontrol altında tutulması
gerekir. selüloz tipi kumaşların ön terbiye işlemleri esas itibari ile birbirine
benzer.
2.4.1 Yakma ve Haşıl Sökme İşlemleri:
Bildiğimiz gibi kumaşa düzgün bir görünüm vermek ve kumaş
yüzeyindeki tüyleri yok etmek için yakma işlemi yapılır. selüloz tipi kumaşlarda
haşıl sökümü işlemi yapılarak belli süre bekleme işlemiyle,selüloz bünyesindeki
haşılı sökmek gerekmektedir.Haşıl maddesi dokuma işleminde ipliğin daha iyi
ve düzgün dokunmasını sağlamak amacı ile kullanılmaktadır. Nişasta
haşılı,PVA(Poly-Vinil-Alkol) haşılı gibi haşıllar kullanılmaktadır ve bu
haşılların ön terbiye işlemleri ile uzaklaştırılması gerekmektedir. Bunun için de
yakma işleminin hemen ardından haşıl sökümü banyosundan geçirilen kumaş,
rotasyon ünitelerinde bekletilmesi gereken süre kadar bekletilir.(Bu süre
kullanılan kimyevilere göre değişiklik göstermekle beraber, ortalama 10 saat
civarındadır.)
Özellikle farklı kökenlerden gelen pamuklardan dokunan kumaşların
kasar banyosu öncesi deminerilizasyona tabi tutulması beyazlık derecesinin ve
kumaşın dP değerinin artırılmasına ve boyamayı olumsuz etkileyebilecek
iyonların giderilmesine yardımcı olur.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 46
Yakma Öncesi ve Sonrası
Dokuma Sonrası
Kumaş Doku
Yakma Üniteleri
Kumaş Cinsine Göre ve
Müşteri İsteğine göre
dik,teğet,çift taraflı,
tek taraflı yakma
Enzimleme Teknesi:
60°C, PH:5,5-6,Deminerelizasyon
malzemesi ile
Islatıcı(İsteğe Bağlı)
İyon Tutucu
Enzim Sökücü
Hava Giderici(İsteğe Bağlı)
A.Asit(PH ayarlayıcı)
Şekil 18 : Yakma ve Enzimlime Makinesi(Search: Goller)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 47
Şekil 19 : Bekletme (Rotasyon) Ünitesi (Haşıl Sökümü İçin)
2.4.2 Kasar İşlemleri:
Kumaş boyamacılığında en önemli işlemlerden birisi de kasar işlemidir.Çok
düzgün bir boyama yapabilmek için kasar işleminin çok iyi yapılmış olması
gerekir. Kasar işlemleri, kumaş cinsine göre değişiklik göstermektedir. selüloz
tipi
kumaşların
kasar
gerçekleşmektedir.
Genel
işlemleri
esas
genelde
itibari
sıcak
ile
buharlama
kasar
işlemi
yapılarak
kumaşın
ağartılmasıdır.Haşıl sökümü yapılmış kumaş beyazlatma ve ağartma için kasar
işlemine tabi tutulur.
Kasar işlemlerinde de çok önemli,dikkat edilmesi gerekli hususlar
vardır.Kasar işleminde, ilk bir veya iki tekne sıcak yıkama teknesidir.Ön
yıkamadan sonra dipsat diye adlandırılan kimyasalla işlem görme banyosu
vardır.(bk şekil 20) Bu banyoda kumaş kostik,hidrojen peroksit,iyon
tutucu,stabilizator gibi beyazlatıcı,kumaş liflerini açıcı,kumaşın emiş özelliğini
artırıcı kimyasallarla işleme tabi tutulur.Bu kimyasallardan sonra selüloz tipi
kumaşlar buharlama ünitesinde 100 °C ‘de buharlama işlemine tabi tutulur.Bu
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 48
ünitede kumaş cinsine bağlı olarak 10 ila 20 dakika arasında bekletilerek
kumaşın ağartma işlemi gerçekleştirilir.Bazı kumaş cinslerinde yığma (buharlı
işleme tabi tutma) yapılmayabilir.
Buharlama üniteleri kasar işleminin gerçekleştiği ünitedir ve en hassas
işlemdir.O
yüzden
bekletme
ünitelerinin
sürekli
kontrol
edilmesi
gerekir.Buhardan dolayı damlama tehlikesi vardır,ayrıca kumaş yüksek
sıcaklıkta beklediği için bekletme izi problemi ihtimali vardır.
Buharlama işleminden sonra yıkama banyoları vardır.Yıkama kamaraları
3,4,5 adet olabilir veya farklı şekillerde dizayn edilebilir. Kasar sonu yıkanmış
kumaşın notralizasyonunun iyi yapılması gerekir.Çünkü kumaş kostik ve
peroksit gibi boyayı etkileyecek kimyasallardan geçtiği için kumaş bu
kimyasallardan
kasar
sonundaki
yıkama
ve
notralizasyon
işlemi
ile
uzaklaştırılmış olması gerekmektedir.Kasardaki son banyonun PH’ın 5,5-6 ya
ayarlanması gerekir.Aksi takdirde üzerinde kostik veya peroksit kalmış bir
kumaş bize boyamada çok büyük sıkıntılar yaşatır. Şekil 20 de kasar işleminin
genel yapısını görmekteyiz.
2)Dipsat,
Kimyasalla
muamele
5)Kurutma
Silindirleri
3)Buharlama 1 ve 2
1)Yıkama
4)Yıkamalar
Teknesi,1
veya 2 tane
olabilir
Şekil 20 : Örnek Kasar Makinesi (Search: Goller)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 49
İyi bir kasar işlemi bize daha iyi bir boyama imkanı sunar.Kasar yaparken
dikkat edilmesi gereken ve sürekli kontrol edilmesi gereken kriterler
vardır.Bunları inceleyecek olursak:
Makine Hızı:
Kasar makinesinde hızın çok büyük önemi vardır. Kimi işletmelerde hız
sabit tutulurken, kimi işletmelerde ise her kumaş cinsine göre farklı hız
ayarlanmaktadır.Kumaş işlemi süresince, kumaş başlangıcından sonuna kadar
hız eşit tutulmalı ve Makine yavaşlatılmamalı veya durdurulmamalı.Çünkü yavaş
geçen veya bekleyen kumaş iz ve beyazlık problemine sebep olabilir.
Kasar Buharlama Ünitesinde Bekletme Süresi ve Kumaş düzgünlüğü:
Kasar işleminin en önemli ünitesi olan buharlamada bekletme sürelerinin
çok iyi ayarlanması gerekmektedir. Kumaş beyazlıklarına göre ve ağartma
işleminin ne kadar gerçekleştiği dikkate alınarak bekletme süreleri hesaplanır.
İyi şartlarda bekletme ünitesindeki yığmalı bekletme için 13-15 dakika
yeterlidir.Bu bekletme süreleri tamamıyla kumaş cinsine göre farklılık
göstermektedir.
Kumaş
cinsine
göre
yığmasız
kasar
işlemi
de
yapılabilmektedir.Yığma ünitesindeki bekletme izi problemine, kırık problemine
dikkat edilmelidir. Oluşan buhardan damlama olmamasına ve kimyasalların
yüksek sıcaklıktaki etkisiyle köpük oluşturma etkilerine dikkat edilmelidir.
Ayrıca kırığı engellemek için kullanılan kumaş kenarlarına takılan mandallardan
oluşabilecek izler dikkate alınarak mandal seçimi iyi yapılmalıdır, gerekmedikçe
kullanılmamalıdır.
Bildiğimiz gibi kasar işlemlerinde bazı hassas kumaşların kasarları da
farklı yapılmakta. Özellikle lycralı, viskon,floş,kadife gibi bazı kumaşların ön
işlemleri de farklı yapılmaktadır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 50
Dipsat’a Pompalanan Kimyasalların Pompalama Miktarlarının Düzgünlüğü:
Kasar işlemlerinde bir diğer önemli konu da pompalanan kimyasalların
düzgün ve her zaman eşit miktarda pompalanabilmesidir. Bunun sürekli kontrol
edilmesi ve bir düzgünsüzlük durumunda önlem alınması gerekmektedir. Esas
itibari ile kasar Makinesi panosunda istenilen değerler kayıt altına alınır ve bu
değerler pompalar aracılığı ile Dipsat’a,yani buharlama ünitesi öncesi banyoya
karışmış olarak pompalanır.
Aşağıdaki grafikte yaklaşık bir yıl süreyle yapılmış olan test değerlerinin
sonuçları bulunmaktadır.
30,00
20,00
10,00
99
92
85
78
71
64
57
50
43
36
29
22
-10,00
15
8
0,00
1
STANDART DAN % SAPMA
KASAR KİMYEVİ POMPALARI POMPALAMA GÜCÜ
DEĞERLERİ
-20,00
Peroksit
Kostik
Stabilizator ve Iyon Tutucu
Islatici
ORT. %
Fazlalık
ÖLÇUM ADEDİ
Peroksit
Kostik
Stabilizatör İyon
Tutucu
Islatıcı
0.85
1.82
3.07
4.70
Grafik 10: Kasar Kimyevi Pompalarının Kontrol Değerleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 51
Kasar Yıkama Sularının Kontrolü
Kasar çıkışındaki yıkama banyolarının da zaman zaman kontrol edilmesi
gerekir.Özellikle son nötralizasyon banyosu PH’nın sürekli ölçülmesi gerekir.
Çoğu kasar makinelerinde son notralizasyon tankında otomatik PH ölçüm cihazı
vardır, ancak bu cihazın belli zaman aralıklarında (Haftada bir veya iki haftada
bir kez) kalibre edilerek doğrulanması gerekmektedir.
Dipsat Girişindeki Sıkma Silindirlerinin Düzenli Sıkma Kontrolü :
Kasar işleminde, buharlama ünitesi öncesindeki, kimyevi banyosu yani
Dipsat girişindeki sıkma silindirlerinin düzenli olarak sıkma düzgünlüklerinin
kontrol edilmesi gerekir.
Buradaki
sıkmadan
doğabilecek
kenar-orta-kenar
farklılığının
oluşmaması için sıkmaların eşit güçte baskı uygulaması gerekmektedir.Yani
kumaş yüzeyi boyunca aynı düzgünlükte baskı olması gerekmektedir. Şekil
23’de gördüğümüz gibi silindirin baskı düzgünlüğü tüm yüzeyde eşit olmalıdır.
Şekil: 21 Sıkma Silindirleri Örneği (Search: Kuesters)
Baskı düzgünlüğünü kontrol etmek için çeşitli yöntemler mevcuttur.
Karbon testi, pudra testi, pick-up testi gibi.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 52
Karbon Testi:
Karbon testi, silindir uzunluğu kadar olan kağıt arasına karbon kağıdının
yerleştirilmesi ile yapılır. Kağıt arasına karbon yerleştirilerek hazırlanan kağıt
silindirler arasına düzgünce yerleştirilir ve makinelerinde uygulanan basınçta
silindire baskı verilir,bir iki dakika bekledikten sonra kağıtlar alınır ve karbonun
kağıt yüzeyine yapmış olduğu izin düzgünlüğü kontrol edilir. Yüzeye olan
baskının
eşit
seviyede
olması
beklenir,eğer
silindir
baskılarında
bir
düzgünsüzlük varsa karbonun yaptığı izden belli olur ve derhal önlemi
alınır.Baskı ayarları değiştirilerek veya silindir çok yıpranmışsa değiştirilerek
silindir baskı düzgünlüğü sağlanmış olur.
Pudra Testi :
Karbon testine benzer, ancak burada silindirler arasına bildiğimiz pudra
dökülür ve silindirlere uygulanan baskı verilir ve pudranın silindire yapmış
olduğu izden baskı izi ölçülür. Aynı şekilde değerlere göre baskılar ayarlanır
veya silindir değiştirilir.
Pick-Up Testi:
Pick-Up testi ise, silindirlerden kumaş geçirilerek yapılır.Test edilecek
3-5 metrelik kumaş, istenilen baskı değerleriyle birlikte ıslatıcılı fulardan
geçirilerek ıslanır ve istenilen baskıdaki silindirlerden
geçirilerek Makine
durdurulur.Kumaşın sağ-orta-sol kısımlarından kumaşlar kesilerek önceden
tartımı alınmış naylon poşetlere konularak derhal tartılır. Daha sonra alınan
kumaş numuneleri sabit tartıma gelene kadar kurutulur ve ıslak kuru
orantısından kumaş yüzeyindeki ıslaklık belirlenir. Elde ettiğimiz oranlar
değerlendirilerek silindir baskılarının düzgünlüğü tespit edilir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 53
BASKI İZİ mm
MERSERİZE SON STABİLİZE ÇIKIŞ SİLİNDİRLERİ BASKI
mm
16
15,5
15
14,5
14
13,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
ÖLÇÜM ADEDİ
BASKI İZİ mm
Grafik 11 : Merserize Çıkışı Baskı Silindirleri Baskı Değerleri
SIKMA İZİ mm
MERSERİZE İLK GİRİŞ SİLİNDİR SIKMALARI
20
19
18
17
16
15
14
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
ÖLÇÜM ADEDİ
1
2
3
4
5
6
9
10
11
12
13
14
7
8
Grafik 12 : Merserize İlk Giriş Baskı Silindirleri Baskı Değerleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 54
BASKI İZİ mm
KASAR DİPSAT GİRİŞ SİLİNDİR BASKILARI
25
24,5
24
23,5
23
22,5
22
21,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
ÖLÇÜM ADEDİ
BASKI İZİ mm
Grafik 13 : Kasar Dipsat Giriş Silindirleri Baskı Değerleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 55
2.4.2.1 Kasarlı Kumaşın Kumaş Yüzeyinin Kontrolleri
Emdirme (Hidrofilite,Kapilarite) Testi:
Emdirme testi, kasar görmüş bir kumaşın emiş gücünün kontrolüdür.Boyanın
kumaşa olan emişinin iyi olması ve kumaş yüzeyinde hidrofiliteden kaynaklanan
düzgünsüzlüğün ortadan kaldırılması amaçlı yapılır. Kasar sonu kurutulmuş
kumaş parçasının üzerine damlatma veya boya çözeltisi içerisine belirli
standarttaki küçük kumaş parçası daldırılarak boyaması istenen seviyeye geliş
süresi hesaplanır (bk şekil 22) Bu süre kumaş cinsine göre değişiklik
göstermekle beraber 0-6 saniyeyi geçmemelidir.
Haşıl Yok
PH : 4.5-5
Şekil 22: Kumaş Yüzey Kontrolü
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 56
Kumaştaki PH Kontrolü
Kasar işlemi yapılmış kumaşın uygun PH’ da olması gerekmektedir. O
yüzden kumaş üzerine damlatılacak özel PH ölçme çözeltisi ile kumaş
üzerindeki PH hesaplanır. Kumaş PH’nın 5.5-6 civarında olması idealdir. Bu
kontrolün sürekli yapılarak kayıt altında tutulması gerekmektedir.
Haşıl Varlığı Kontrolü
Kasar işlemine gelmiş bir kumaşın haşılının sökülmüş olması
gerekmektedir.Kasar işlemi de haşıl sökümünden sonraki bir işlemdir ve esasen
burada da haşıl sökümü az da olsa gerçekleşir.Dolayısı ile kasarı yapılmış bir
kumaşın üzerinde haşıl kalmamış olması gerekmektedir.Bunun kontrolü de özel
haşıl tespitinde kullanılan çözelti kumaşa damlatılır
ve renkteki değişiklik
çizelgeden bakılır.Örneğin nişasta haşılının kontrolünde kumaş üzerine çözeltiyi
damlattıktan sonra eğer renk sarı ise haşılın uzaklaştırıldığını anlarız eğer renk
mavi ,mor bir renkse hala kumaş üzerinde nişasta haşılının olduğunun
göstergesidir.
Peroksit Kontrolü
Kasar işlemi tamamlanmış kumaş kurutulduktan sonra, üzerinde peroksit
varlığının olup olmadığı kontrol edilir.Haşıl veya PH kontrolü gibi kumaş
üzerine damlatılan çözelti ile kumaştaki renk değişimi Peroksit Sıkalasından
kontrol edilir.
Demir Varlığı Kontrolü
Aynı şekilde kasarlanmış kumaş üzerindeki demir varlığı kontrolü
yapılmalıdır.Gerek
kumaştan,gerekse
makinelerinden
gelebilecek
demir
iyonlarının kontrolü yapılmalıdır.Şayet kumaşta demir görünüyorsa derhal
önlemini almak gerekir.Demir varlığının kontrolü de çözelti ile kumaşa
damlatma yoluyla bakılır.Koyu pembe veya kırmızı renk demir varlığını gösterir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 57
Beyazlık Kontrolü :
Kasar işlemlerinde en önemli kriterlerden biri de beyazlık derecesidir.
Kasarlama işlemleri boyunca, gerek bekletme süresi değişikliği,gerek kimyasal
pompalama miktarlarındaki değişiklikten kumaş beyazlıklarında da farklılık
görülebilir.O yüzden kasar işleminden sonraki kumaşın beyazlıklarının
ölçülmesinde fayda vardır.Beyazlık kumaş cinsine göre farklılık göstereceğinden
değerlendirme her kumaşın kendi cinsi içerisinde yapılmalıdır.
Yığma İzinin Kontrolü
Kasar işleminde bir diğer önemli husus da bekletmeden kaynaklanan
izlerdir. Buharlamanın gerçekleştiği kamaralarda çok sıcaklık olduğundan
kumaşın katlamalı yığılmasından dolayı bekletme yani yığma izi ile karşılaşıla
bilinir.Buharlamada kullanılan kimyasallardan dolayı köpüklenme meydana
gelebilir, o yüzden ıslatıcı ve stabilizatör oranlarının yeterliliği kontrol
edilmelidir.
Dikiş Düzgünsüzlüğü
Dikiş düzgünsüzlüğü mal açmadan başlar ve proses sonuna kadar devam
eder. Dikiş düzgünsüzlüğü yüzünden çoğu zaman metrelerce kumaş çöpe
gitmektedir.Dikişin düzgünsüzlüğü, kullanılan dikiş ipliğinin uygunsuzluğu gibi
sebeplerden dolayı dikiş olan kısım sarılan dokta her sarımda iz meydana
getirmekte ve metrelerce kumaş ziyan olmaktadır.Dolayısı ile iyi kontrol
edilmesi gerekir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 58
Kırık Problemi
Kırık problemi tekstil işletmecileri için gerçekten çok önemli bir
problemdir ve çok iyi bir kontrolü gerektirir. Kumaşın katlanarak iz
oluşturmasından oluşan iz kırık izidir. Ön işlemlerden son bitim işlemlerine
kadar kumaşın katlanmadan düzgün bir şekilde hareket etmesi sağlanır.Makine
ayarlarının iyi yapılması, sıkma tansiyonlarının kontrolü ile, kenarlarda mandal
kullanma sureti ile zaman zaman bu problem çözülmektedir. Makine
operatörünün işlem boyunca kumaşı çok iyi takip etmesi gerekir.
Mandal İzi Problemi :
Kırık önlemek amacıyla kullanılan ve en çok kasarda kullanılan mandal
zaman zaman iz meydana getirmektedir. Kullanılan mandal şayet metalse
zamanla paslanmakta ve bu da kumaşa iz yapmaktadır. O yüzden mandalı az
kullanmalı ve mandal cinsi iyi seçilmelidir.
Soğuk Kasar:
Sıcaklığa hassas lycralı veya bazı özel kumaşların sıcak kasarı
yapılmaz,sıcaklıktan kumaş zarar göreceği için düşük sıcaklıkta kasar işlemi
yapılır. Soğuk kasar kumaş cinsine göre farklı şekillerde yapılır.Ham kumaş
kasar kimyevileri ile soğuk banyoda (25-30 °C) işleme tabii tutulur ve haşıl
sökümü için belli süre bekleme istasyonunda bekletilir.(Kumaş cinsine göre 1214-16-18-20-24 saat gibi farklılık gösterebilir)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 59
2.4.3 Merserize İşlemleri
Ön terbiye işlemlerinde merserize işlemi ekstra bir işlemdir.Müşteri
isteğine ve işletmeci isteğine göre yapılır veya yapılmaz.Merserize işlemi
kumaşa daha düzgün ve parlak bir görünüm vermek, mukavemetini artırmak
için yapılır.Merserize işlemi düşük bombeli (28 °Be ) kostiğin kumaşla
muamelesinden, kumaş liflerini açarak,elyafı şişirmesi esasına dayanır.Elyaf
liflerinin açılması ve şişmesi mukavemeti artırdığı gibi, görünüme de bir
parlaklık, canlılık kazandırır.Aşağıdaki şekil 23’de merserize olmuş ve olmamış
kumaş örneklerini görmekteyiz.
Merserizeli
Pamuk
Merserizesiz
Pamuk
Şekil 23 : Merserizeli ve Merserizesiz Pamuk Örneği (Search: DyStar)
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 60
Merserizasyunun Temel Etkenleri
Önemli Derecede Renk Derinliğini Artırır
Önemli ölçüde Kumaş Stabilitesini iyi yönde etkiler.
Gerginlik kuvvetini artırır.
Parlaklığı Artırır
Abrasyon eğilimini azaltır.
Ham pamuktan gelebilecek etkileri en aza indirger.
Islanabilirliği düzeltir.
Ön-İşlemdeki Temel Hatalar
Gereksiz Yağların Kumaştan Uzaklaştırılması(Yetersiz ise), yumuşaklık ve
hacim düzgünsüzlüğü,
Yakma işlemi boyunca merkezde olmayan rulolardan kaynaklanan,
efekt,görüntü düzgünsüzlüğü,
Düzensiz Yakma Alevi, sıkmalardaki ve rutubetteki farklılıklar
Kumaş ve rulolardaki farklı tansiyonlar ve sıkma silindirlerindeki
farklılıklar,
Merserizasyon işlemi esnasındaki kostik derecesindeki değişiklik,stabil bir
bomede olmaması,
Merserizasyon sonrası yetersiz nötralizasyon işlemi,
Normalden fazla ,yüksek sıcaklıkta kurutma işlemi,
Zayıf (düşük) ıslatma,hidrofilitede kumaş
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 61
2.4.4 Bitim İşlemleri
Boyama işlemi bitmiş kumaşlar müşteri istek ve taleplerine göre değişik
şekillerde bitim işlemlerine tabi tutulur.Yıkama, kurutma, sanforizasyon,şardon
gibi bitim işlemlerinde yapılan işlemler de çok önemli olup, yanlış veya uygun
yapılmayan bir işlem istenmeyen ve kabul edilmeyen görüntü ve kalite de
kumaş üretimine sebep olabilir. Dolayısı ile bitim işlemleri çok dikkatli ve
doğru proseslerle yapılmalıdır. Özellikle yıkama ve kurutma işlemleri
kumaştaki boyanın yani rengi çok etkileyebildiğinden dikkat edilmesi şarttır.
2.4.4.1 Boyalı Kumaşın Yıkama İşlemleri
Boyanmış bir kumaşın yıkama işlemi de çok önemlidir. Yıkama
makinelerinin esası genel olarak aynıdır.İlk bir veya iki banyo tamamen
boşaltmalıdır.Sürekli banyo tazelenir. Temel Kontinü yıkama makineleri 6-7
veya
8
kamaralıdır.
Sıcaklıklar
reaktif
yıkamalarda
aynıdır.Reaktif yıkamaya örnek gösterecek olursak:;
Taskan Açık
genel
olarak
Asetik Asit’le
PH 5.5
Taskan Kapalı
Kanal
EJANJOR (Isı Geri Kazanım)
Şekil 24: Yıkama Banyoları
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 62
1.
BANYO
2.
BANYO
3.
BANYO
4.
BANYO
5.
BANYO
6.
BANYO
Şekil 25 : Yıkama Banyoları Çözelti Örnekleri
Yıkama banyolarındaki banyo sularının renkleri çok önemlidir.
Yıkamanın
iyi
yapılmış,hidrolizatın
tamamen
uzaklaştırılmış
olması
gerekmektedir. Zaman zaman özellikle koyu renkler boyanırken yıkama
makinesindeki
son
banyoların
renginin
kontrol
edilmesi
gerekmektedir.Yukarıdaki şekilde orta renkli bir yıkamanın çözelti örneklerini
görmekteyiz.Gördüğümüz gibi dördüncü banyodan itibaren çözelti durulanmış
görünümdedir.Son iki banyoda artık hidrolizat uzaklaştırılmış olmalı.Şekil
25’de de yıkama banyolarından alınan çözelti örneklerini görmekteyiz.
Ayrıca son banyonun PH’ın 5.5 olarak ayarlanmalıdır.Bazı yıkama
makinelerinde PH metre bulunsa da zaman zaman bu PH metrenin
doğruluğunun kontrol edilmesi gerekmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 63
2.4.4.2 Kurutma İşlemleri
Gerek boyalı kumaşın gerekse beyaz kumaşın kurutulması da çok büyük
önem taşır. Çeşitli şekillerde kurutma işlemleri vardır. Sıcak hava, sıcak buharlı
silindirlerle veya değişik şekillerde kurutma işlemleri gerçekleşmektedir. Genel
olarak Kontinü proseslerde açık sıcak üflemeli kurutma makineleri tercih
edilir.(Bk şekil 26)
Şekil 26 : Açık En Kurutma Makinesi (Search: Monforts)
Kurutma işlemi gerçekleştirilirken zaman zaman Makine duruşları
yapılmaktadır.Makine giriş ve çıkış kumaşlarını doklara sarabilmek veya
kurutma sonuna kılavuz takabilmek için Makine durdurulmaktadır. Bu duruş
esnasında boyalı kumaş makinede daha fazla kurutulmakta ve sıcağa daha fazla
maruz kalmaktadır.Özellikle kırmızı gibi sıcaklıktan etkilenen renklerde bu
durum tehlike oluşturmaktadır.Dolayısı ile mümkün olduğu kadar Makine
durdurulmamalı, Makine durdurulmaması için önlemler alınmalıdır.
Kurutma makinelerindeki bir diğer önemli husus da kurutma çıkışıdır.
Kurutma çıkışı pamuk bir kumaşın sıcaklığı 50-60 °C’ ye kadar çıkmaktadır ve
bu
sıcaklıktaki
kumaş
soğutulmadan
sarılmakta
ve
bazı durumlarda
bekletmeden boyama işlemine alınmaktadır. Bu durum boyama işlemi için çok
tehlike arz etmektedir.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 64
Boyama makinesindeki soğutma silindirleri her ne kadar bu kumaş sıcaklığını
düşürse de,daha iyi kondisyonlanmis bir kumaşın boya öncesi koşulları daha
uygun olacaktır. Dolayısı ile kurutma çıkışlarında soğutma silindirleri
bulundurmak her zaman artı bir avantajdır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 65
BÖLÜM 3 BAŞ SON RENK FARKI DEĞERLENDİRMELERİ
Pad-Batch boyama işlemi ile boyanmış bir partilerinden yapmış olduğum
renk değerlendirmelerine örnek aşağıdaki gibidir.
Grafiklerde de görüldüğü üzere boyama başlangıcından bir müddet sonra
(Ortalama 100-150 metre) gerek ∆L* (Lightness*Parlaklık) gerekse ∆E*
Değerleri değişmektedir. Renk ton olarak ilk 100-150 metrede daha acık
çıkmaktadır. Daha sonra stabil hale gelmekte ve yaklaşık olarak boyama sonuna
kadar o şekilde devam etmektedir. Son 50 veya 100 metre biraz daha
koyulaşmaktadır.
Buradan su sonuç çıkmaktadır. Boyama başlangıcındaki ilk metrajlar
Cold Pad Batch boyamada dikkat edilecek hususlarda da bahsetmiş olduğumuz
kriterlerdeki
değişimlerden
kaynaklanmaktadır.
Bölum
2.1.5.2
de
de
bahsettiğimiz gibi Pad-Batch boyama prosesindeki bu değişimler sonuç olarak
bize aşağıda gördüğümüz renk değişimine sebep olmakta ve bu da üretimde çok
büyük zararlara sebep olmaktadır.
Dolayısı ile elde ettiğimiz bu sonuçlarda da gördüğümüz gibi dikkat
edilmesi gereken tüm değişkenler istenilen değerlerde kontrol altına alınarak
hataların en aza indirgenmesi sağlanmalıdır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 66
Boyama Boyunca ∆L* Degerleri
2
1.5
1
0.5
29
27
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
-0.5
1
0
-1
-1.5
∆L* Olcumleri
Ligtness (Renk Tonu)
Grafik 14: Boyama Boyunca ∆L* Değerleri
Boyama Boyunca ∆ E* Degerleri
2
1.5
1
0.5
∆ E* Olcumleri
29
27
25
23
21
19
17
15
13
11
9
7
5
3
1
0
E* Degerleri
Grafik 15: Boyama Boyunca ∆E* Değerleri
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 67
BÖLÜM 4: TAVSİYE VE ÖNERİLER
Tüm Kontinü boyamacılığında hep bahsettiğimiz gibi ön terbiye işlemleri
çok önemlidir. Boyamaya alınacak kumaşın ön terbiyesi ne kadar iyi olursa
boyama da o kadar iyi olur.
Pad-Batch boyamacılıkta en büyük problemlerden biri olan ilk seferde
doğru üretimin ne kadar önemli olduğunu ve dikkat edilmesi gereken
hususlardan bahsettik. Gerek Pad-Batch prosesinde gerekse diğer Kontinü boya
proseslerinde en çok dikkat edilmesi gereken etken kumaş kalitesidir. Boyama
öncesi,başta kasar olmak üzere merserize,yakma gibi tüm ön işlemlerin çok sıkı
bir şekilde kontrol edilmesi ve iyi yapılması gerekmektedir.
İyi bir Pad-Batch boyama yapabilmek için ilk önce boyama dairesinin
işletmenin ayrı bir yere kurulmasında fayda vardır.Sıcaklığı etkileyecek ortamda
bulunmamalıdır. Hatta mümkünse boyama ortamının sıcaklık ve rutubetini sabit
tutabilecek kondisyonlamanın yapılmasında fayda vardır.Kondisyonlanmış sabit
sıcaklıktaki kumaş boyamada tekrarlanabilirliğin iyi olmasını sağlayacaktır.
Bir diğer önemli husus da daha önce de bahsettiğim gibi kumaş
sıcaklıklarındaki düzgünlüktür. Boyama öncesi kumaş sıcaklığının 25°C’ yi
geçmemesi ve mümkün olduğunca bu sıcaklığın ve kumaş rutubetinin sabit
tutulması sağlanmalıdır.
Kumaştaki sıcaklık değişimleri bizim boyamamızdaki değişimi de
etkileyecektir. O yüzden kumaş soğutma sistemlerinin kullanılmasında fayda
vardır.(Soğutma silindirleri,soğutucu vantilatör,kondisyonlama cihazları gibi)
Pad-Batch
boyamacılıkta
dikkat
edilmesi
gerekli
en
önemli
değişkenlerden biri sıcaklık olduğuna göre bu proseste sıcaklıklar sabit
tutulmalıdır. Kullandığımız boya çözeltisinin sıcaklığı, işletme suyu sıcaklığı,
kumaş sıcaklığı, kumaş sarım sıcaklığı, sarım sonrası kumaş sıcaklığı gibi
sıcaklıklar çok önemlidir ve ideal sıcaklık olan 20-25 °C’ yi aralığında
olmalıdır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 68
Kullanılan boya ve kimyasallara da çok dikkat edilmeli uygun boya ve
kimyasallar kullanılmalıdır. Boya kombinasyonları boya firmalarınca önerilen
kombinasyonlar olmalı ve iyi boyaların seçimi yapılmalı.
Boya hazırlama ve çözme işlemleri bahsettiğimiz gibi çok dikkatlice
yapılmalıdır.
Laboratuar çalışmaları son derece hassas,güvenilir ve tekrarlanabilir
olmalı. Labotuarda yapılan en küçük bir hata işletmede çok büyük sıkıntılara ve
yanlış üretime sebep olacağı için çok dikkatlice yapılmalıdır.
Boyama sonrası bitim işlemleri de çok önemlidir. Kullanılan yumuşatıcı
veya herhangi bir kimyasalın rengi etkileyeceği unutulmamalıdır.
Kalite kontrol işlemleri esasen işletmelerin aynası gibidir. Burada hatalar
tespit edilerek belli istatistiksel veriler çıkarılmalıdır. Bu istatistiksel veriler
sonucunda
hata
oranlarına
göre
düzeltici
ve
önleyici
faaliyetlerde
bulunulmalıdır.
Pad-Batch boyamadaki tüm değişkenler proje içerisinde ele alınmaya
çalışılmıştır.Ancak işletmecilikte özellikle tekstil işletmeciliğinde karşımıza her
geçen gün farklı problemler çıkabilmektedir. O yüzden probleme sebep
olabilecek her değişken kontrol altında tutulmalıdır.
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 69
5.0 REFERANSLAR
1. www.ciba.com (Internal internet)
2. Sundo IRON WORKS CO.LTD., ‘’Cold Pad Batch Dyeing Machine for
Knitting Fabrics’’
3. Mark J. Kiemele, Stephen R.Schmidt and Ronald J. Bedrine, Basic
Statistics, ‘’ Tools for Continuous Improvement, (Colorado Springs, CO:
Air Academy Pres, 4th.Ed.1997)
4. Wild, R. (1995), Production and Operations Management, 5th Edition,
Cassell, New York
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 70
6.0 BİBLİYOGRAFİ
1. Peter, M., Rouette, H.K., “Grundlagen der Textilveredlung”, 13th Edition,
p.510
2. Smith, D. (2000), The Measurement Nightmare: How the Theory of
Constrains Can Resolve Conflicting Strategies, Policies, and Measures,
St. Lucie Press, US.
3. Buffa, E. S. and Sarin, R. K. (1987), Modern Production/ Operations
Management, 8th ed., John Wiley&Sons Inc.
4. Schön, Donald. The design process. In V Howard (ed). Varieties of
Thinking. New York: Routledge, 1990.
5. Wersch, K.V. (1997), “Processes for dyeing cellulosic fibres with
reactive dyes”, Volume: 1, pp. 1-4
6. Wersch, K.V. (1998), “Economic dyeing of small batches on a
continuous dyeing range”, Volume: 69, pp.431-435
7. Wersch, K.V. (1993), “On-line control in continuous dyeing”, Volume:
74, pp.49
8. Ciba-Geigy, Cibacron C Documentation, Edition 1987
9. CIBA Textile Ltd., (200), “Cibacron Dyes”, Technical Information
Journal, pp. 216-217
10.Wersch, K.V. (1989), “Automation in continuous dyeing by means of
intelligent system”, “International Textile Reports”, Volume: E288-E290,
pp. 677
11.Wersch, K.V.(2000), “The Continuous Dyeing of Cellulose Fibres using
Reactive Dyestuffs-Aspects of Economy and Ecology”, pp.1-6
12.Wersch, K.V. (1998), “TAD Textile Journal”, Volume: 2, pp.108-110
13.Wersch, K.V. (1992), “High moisture measuring or colorimetric on-line
metering for the automatic control of padders”, Volume: 1, pp. 1-5
14.www.datacolor.com
15.www.kuesters.com
16.www.dystar.com
17.www.ciba.com
18.www.goller.de
19.www.monforts.de
PAD_BATCH BOYAMA
TEKNİK LİTERATÜR
2004
Murat ŞAHİNLİ
SAYFA 71