HÜCRE BÖLÜNMELERİ ve ÜREME

Transkript

ÜN‹TE – 3
MİTOZ BÖLÜNME ve EŞEYSİZ ÜREME
KROMOZOM:
¾¾
¾¾
Genlerin taşındığı iplikçiklere denir.
Gen: Anlamlı şifre dizisidir.
Nükleotid
Kromozom
¾¾
¾¾
¾¾
n ifre
Gen
n gen
DNA
+
Protein
Kromatid
Kromatin
Kromozomların genel görünüşü sentromer denilen bölgelerin yerine bağlıdır.
Kromozomlar sentromerin bulunduğu yere göre adlandırılır.
Sentromerin iki tarafında kalan kromozom kollarına telomer denir.
Telosentrik
¾¾
Üçlü ifre
AAA
ATS
GAT
SAT
.
.
.
Akrosentrik
Metasentrik
Submetasentrik
Genel olarak kromozomlar bir tane sentromer taşır. Fakat iki veya daha fazla sentromer taşıyan kromozomlar da vardır.
Telomer
Sekonder
bo¤um
Sentromer
Peyk
(uydu)
Sentromerler kromozomlar için çok önemli bölgelerdir. Sentromeri olmayan kromozomlar metafaz evresinde kaybolurlar.
¾¾ Sentromerler hem işgal ettiği yer ile kromozomun şeklini tayin eder, hem de kromozomun hareketini sağlar.
¾¾
HOMOLOG KROMOZOM:
Biri anneden, diğeri babadan gelen ve karşılıklı noktalarında benzer genler içeren kromozomlara denir.
Yeil göz
rengi geni
Kahve göz
rengi geni
Düz saç
geni
Düz saç
geni
Uzun boy
geni
K›sa boy
geni
85
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Bir kromozom üzerinde birden fazla gen bulunur.
Monoploid hücrelerde homolog kromozom bulunmaz.
Diploid
2n
Monoploid (=Haploid)
n
Lokus: Kromozomda genlerin bulunduğu bölgeye denir.
Otozom: Vücut özelliklerini belirleyen genleri içeren kromozomlara denir.
Gonozom: Eşeysel özellikleri belirleyen genleri içeren kromozomlara denir.
Örnek: İnsanlarda 2n = 46 kromozom vardır.
2n = 46
2n = 46
2n = 44 + XX
2n = 44 + XY
Otozom Gonozom
n = 22 +
X
Otozom Gonozom
Otozom Gonozom
n = 22 +
X
n = 22 +
Otozom Gonozom
Y
Otozom Gonozom
Vücut hücresindeki otozomlarda meydana gelen mutasyon kalıtsal değildir. Üreme ana hücresi ya da üreme hücresindeki otozomlardaki mutasyonlar kalıtsaldır.
¾¾ Vücut hücresindeki gonozomlarda mutasyon olursa kalıtsal değildir. Üreme ana hücresi ya da üreme hücresindeki gonozomlarda meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır.
¾¾
Karyotip: Her canlı hücrenin çekirdeğinde bulunan ve belli bir kromozom takımı teşkil eden kromozom serisine
denir.
Karyotipler bireye, türe, cinse özgüdür.
¾¾ Karyotiplerin çizimi ile elde edilen şemeya idiyogram denir.
¾¾ Aynı türdeki bireylerin genelde kromozom sayıları da aynıdır. Fakat farklı türlerinde kromozom sayısı aynı
olabilir. Bu nedenle kromozom sayısına bakarak evrimsel akrabalık bağıntısı kurulamaz.
¾¾
Not: Aynı tür içerisinde kromozom sayısı farklı olan türler vardır.
Örnek: Bal arılarında dişiler 2n, erkekler n
Örnek: Bazı çekirgelerde dişiler 2n, erkekler 2n - 1
¾¾
Kromozom sayısının az ya da fazla olması canlının evrimsel gelişmişliğini göstermez. Canlının gelişmişliği
içerdiği genlerin işlevleri ile ilgilidir.
86
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Hücre büyürken, yüzey yarıçapının karesi oranında, hacim ise yarıçapının küpü oranında büyür.
Bölünme
Büyüme sonucunda
Yüzey
Bölünme sonucunda
•
• Madde al›fl verifli yetersiz hale gelir.
• Çekirdek kontrolde yetersiz kal›r. Hacim
oran› azal›r.
Yüzey
•
Hacim
•
•
oran› artar.
Madde al›fl verifli yeterli hale gelir.
Çekirdek kontrolde yeterli olur.
Bölünebilme art›
Sitoplazma
büyümesi
Örnek:
DNA:x
Amip
Örnek:
DNA:x
Amip
¾¾
DNA elenmesi
(Replikasyon)
Bu hücrede hücre bölünmesi olmaz.
Hücre kendini onararak hacmini büyütür.
DNA:x
parçakesimi
DNA:2x
DNA’s› elenmi hücrede parça kesimi
olsa bile hücre bölünme evresine girer.
parça kesimi
Prokaryotlar ve ökaryotlar arasındaki hücre düzeyindeki farklılıklara rağmen hücre bölünme süreçlerinde
birçok ortak özellik bulunmaktadır.
yy Hücrenin büyümesi
yy DNA’nın replikasyonu
yy Orjinal ve kopyasının ayrılması
yy Sitoplazmanın bölünmesi
¾¾
Bakterilerde hücre büyümesi ve replikasyon hücre döngüsünün büyük bir bölümünde yer alır ve iki katına
çıkan kromozomlar yavru hücrelere sitoplazmayla birlikte ayrılır.
¾¾
Hücreler içeriklerini iki katına çıkararak ve ikiye bölerek çoğalırlar. Bu süreç hücre siklusu (döngüsü)
olarak adlandırılır.
87
¾¾
Prokaryotlar organizasyon bakımından ökaryotlara göre daha
basittir.
¾¾
Ökaryotlar bir çok organel ve fazla sayıda kromozoma sahiptir.
¾¾
Prokaryotik hücrelerin bölünmesi genel olarak ikiye bölünme
şeklinde olmaktadır.
¾¾
Prokaryotik kromozom tek bir DNA molekülüdür. Önce replikasyona uğrar ve daha sonra kromozomun her bir kopyası hücre
membranının farklı bölgesine tutunur. Hücre uçlardan çekilmeye başlayınca orjinal ve kopya kromozomlar ayrılırlar.
¾¾
Sitolazmanında ikiye ayrılmasıyla (sitokinez) genetik içerik bakımından tamamıyle birbirinin aynı olan iki
yeni hücre meydana gelir ( düşük oranda da olsa eğer kendiliğinden mutasyon olmadıysa).
¾¾
Prokaryot kromozomu araştırmak ökaryotik kromozoma göre
daha kolay olduğundan prokaryotlarda genlerin yerleşimi ve
kontrolu hakkında daha fazla bilgi bulunmaktadır.
¾¾
Bu eşeysiz çoğalmada tüm organizmaların genetiği aynı olur.
¾¾
Bölünebilen her hücrede bölünme öncesi gerçekleşir.
İNTERFAZ (HAZIRLIK EVRESİ)
M
G2
G1
S
Interphase
Hücre Döngüsü Kontrol Noktaları :
G1 Kontrol Noktası : DNA hasarına ve olumuz koşullara duyarlıdır.
S Fazı Noktası : DNA'nın devamlı olarak bütünlüğü sağlanır ve replikasyon sonucu oluşan hatalar kontrol edilir.
G2 Kontrol Noktası : Replike olmamış ve hasarlı DNA'ya duyarlıdır. Tamamlanmadan mitoza geçişe izin verilmez.
İğ İpliği Oluşumunda Kontrol Noktası : Kromozomların ipliklerine düzgün tutunmasında duyarlıdır.
88
¾¾
G1 evresindeki karar verme noktası hayvan hücresinin çoğalmasını düzenler. Mayalara zıt olarak hayvan
hücrelerinin hücre döngüsünü tamamlamaları öncelikle besin maddelerinin kullanılabilmesinden çok hücre
dışı büyüme faktörleri tarafından düzenlenir.
¾¾
Hücre döngüsünün bölümleri arasındaki geçiş ve farklı hücre döngüsü evrelerinde meydana gelen çeşitli
işlemler hücre içi sinyallerin yanı sıra çevreden gelen hücre dışı sinyallerle de düzenlenir.
¾¾
Hücre dışı sinyallerle hücre döngüsünün düzenlenmesine bir örnek hayvan hücrelerinin çoğalmasına büyüme faktörlerinin etkisidir.
¾¾
Hücre büyümesi, DNA replikasyonu ve mitoz gibi hücresel süreçler hücre döngüsü sırasında farklı kontrol
noktalarında düzenlenirler.
¾¾
BüyümeFaktörleri:
yy Bağ doku ve nöroglia hücrelerinin çoğalmasını,
yy Birçok hücre tipinin çoğalmasını,
yy Yağ hücreleri ve bağ doku hücrelerinin çoğalmasını sağlar.
yy Hücre tipine bağlı olarak hücrelerin farklılaşmasını düzenler
yy Fibroblast ve endotel hücrelerin çoğalmasını sağlar.
yy Bazı duyu ve merkezi sinir sistemi nöronlarının hayatta kalma süresini uzatır.
yy T lenfositlerin çoğalmasını,
yy Kan hücrelerinin oluşumunu etkiler.
¾¾
Daha da kısa hücre döngüleri yumurtanın döllenmesinden sonraki erken embriyonik hücrelerde 30 dakika
olabilir. Bu tip hücrelerde hücre büyümesi olmaz yumurta sitoplazması küçük hücrelere hızlı bir şekilde
bölünür ve G1 ve G2 fazları yoktur. DNA sentezi hızlı bir şekilde çok kısa olan S fazında gerçekleşir
M
M
M
S
S
S
¾¾
Hızlı çoğalan embriyonik hücrelerin dışında yetişkin hayvanlarda bazı hücreler bölünmeyi tamamıyla durdurur (sinir hücreleri, kas hücreleri) ve bazıları da sadece nadiren hücrenin yaralanması veya ölümüyle
kaybolması sonucu yerine koymak için gerekli olduğunda bölünür. Bu ikinci tip hücreler deri fibroblast
hücreleri ve karaciğer, böbrek ve akciğer gibi iç organ hücreleridir. Bu hücreler metabolik olarak aktif
oldukları, uygun bir hücre dışı sinyal almadıkça çoğalmadıkları bir faz olan G0 fazına girmek üzere G1
fazından ayrılırlar (çıkarlar).
¾¾
Hücre döngüsünün aşamaları arasındaki geçişler korunmuş bir düzenleme mekanizması tarafından kontrol edilir. Bu mekanizma sadece hücre döngüsünün farklı olaylarını kontrol etmez aynı zamanda hücre
çoğalmasını kontrol eden hücre dışı sinyallerle hücre döngüsü arasındaki ilişkiyi de sağlar.
¾¾
Birçok hücre tipinde hücre döngüsü ana kontrol noktası, G1’den S fazına geçişi kontrol eden geç G1 noktasıdır. Bu düzenlenme noktası ilk kez Saccharomyces cerevisiae’de saptanmıştır. START olarak bilinen
bu noktayı geçen hücreler S fazına girerler ve hücre bir hücre bölünmesi geçirir.
¾¾
START noktasının geçilmesi oldukça yüksek düzeyde kontrol edilen bir süreçtir. Besin maddelerinin varlığı, hücrenin boyutu gibi hücre dışı sinyallerle kontrol edilir. Örneğin eğer maya besin açlığı ile karşılaşırsa
hücre döngüsünü START noktasında durdurur ve S fazına geçmeden uyku (dinlenme) durumuna geçer.
89
¾¾
Maya eşleşmesinde etkili olan polipeptit faktörler de hücre döngüsünü START noktasında durdurur. Bu
faktörler maya hücresini S fazına sokmak yerine haploid maya hücrelerinin birbiriyle birleşmesini sağlar.
¾¾
Hücre dışı sinyallerin izlenmesinde bir karar noktası gibi iş görmesine ek olarak START noktası hücre
çoğalmasının; DNA replikasyonu ve hücre bölünmesi ile koordine olduğu bir noktadır. Bu düzenlenme
özellikle tomurcuklanan mayalar için önemlidir. Çünkü ana hücre çok büyük, yavru hücreler çok küçüktür.
Bu hücrelerin tekrar bölünmeden sabit bir boyda olması için küçük yavru hücrelerin hızlı bir şekilde en az
annesi kadar büyümesi gerekmektedir.
¾¾
START noktasındaki kontrol ve düzenleme bölünecek hücrenin belirli bir büyüklüğe ulaşmasını sağlar.
¾¾
Bu düzenlenme her bir hücrenin START noktasını geçmeden önce minimum boyuta ulaşmasını gerektiren
kontrol mekanizmasıyla birlikte olur. Sonuç olarak küçük yavru hücre G1’de daha uzun zaman harcar ve
ana hücreden daha fazla büyüyerek tekrar bir tomurcuk oluşturma konumuna girer. Bu nedenle mayada
G2 fazı oldukça kısadır.
¾¾
Birçok hücrenin çoğalması G1 fazında düzenlenmekle beraber bazı hücrelerin çoğalmasının kontrolü özellikle G2 fazında yapılır. Buna bir örnek Schizosaccharomyces pombe mayasının hücre döngüsüdür. G2
fazından M fazına geçişte hücre boyutu ve besin varlığının etkili olduğu nokta temel kontrol noktasıdır.
Bu maya her iki ucundan uzayarak büyür ve hücrenin ortasında hücre duvarı oluşturarak ikiye bölünür.
S.cerevisiae’den farklı olarak normal G1,S,G2 ve M fazlarına sahiptir. Sitokinez G1 de olur. Hücre boyutu
(uzunluğu) hücrenin döngüsünün hangi aşamada olduğunu gösterir.
¾¾
Hayvanlarda hücre döngüsünün G2 fazında kontrolüne örnek oositlerdeki kontrol mekanizmasıdır. Omurgalı oositleri G2 fazında çok uzun yıllar kalabilirler. M fazına geçişleri hormonol uyarılma ile birlikte olur.
SONUÇ : Hücre dışı sinyaller hücre döngüsünde G2 fazından M fazına ve G1 den S fazına geçişleri düzenleyerek hücre çoğalmasını kontrol eder.
¾¾
Hücre döngüsünün farklı fazları arasındaki koordinasyon, hücre döngüsünde bir fazın işlemi tamamlanmadan bir sonraki faza geçişini engelleyen kontrol noktalarına ve “feedback” kontrolüne bağlıdır.
¾¾
Bazı kontrol noktaları tamamlanmamış veya zarar görmüş kromozomun replikasyonunun yapılmamasından ve yavru hücreye geçmemesinden sorumludur.
¾¾
Bu noktalardan en iyi bilineni G2’dedir ve DNA replikasyonu tamamlanmadan mitoza girişi engeller. Bu G2
kontrol noktası replikasyon olmamış DNA’ya duyarlıdır. Böyle bir DNA hücre döngüsünü durdurmaya yol
açan bir sinyal oluşturur. Böylece G2 kontrol noktası S fazı tamamlanmadan önce Mitoza girişi engeller.
¾¾
G2’deki kontrol noktası zarar görmüş DNA’ya karşı da duyarlıdır. Bu noktada hücre döngüsü durdurularak
zarar görmüş DNA’nın onarılması için zaman kazanılır.
STOP
STOP
M
G2
G1
S
STOP
STOP
90
¾¾
Her bir hücre döngüsü için DNA replikasyonunu bir kereyle sınırlayan moleküler mekanizmada, MCM
proteinleri başlangıç noktasına replikasyon kompleksi (ORC) ile birlikte bağlanır.
¾¾
MCM proteinleri, kopyalamanın başlamasına izin veren “yetki faktörleri” olarak davranırlar.
¾¾
DNA’ya bağlanmaları G1’de bağlanabilecek şekilde düzenlenmiştir ve DNA replikasyonunun, sadece hücre S evresine girdiğinde başlamasına izin verir. Başlama gerçekleşince MCM proteinleri orijinden ayrılır,
böylece hücre mitozdan geçip bir sonraki hücre döngüsünün G1 evresine girene kadar kopyalama tekrar
başlatılamaz.
¾¾
DNA hasarı hücre döngüsünü sadece G2’de tutmaz aynı zamanda S fazından hücrenin çıkışını da yavaşlatır ve G1’deki kontrol noktasında hücre döngüsünün ilerlemesini durdurur.
¾¾
G1 tutuklanması, hasarlı DNA’nın replikasyonunun yapılacağı S fazına girmeden önce hatanın onarılmasına izin verir.
¾¾
S’deki kontrol noktası hasarlı DNA’nın replike olmadan onarılması için DNA’nın bütünlüğünü sürekli izler.
¾¾
DNA replikasyonu sırasında yanlış baz eşleşmesi ya da DNA bölümlerinin eksik replikasyonu gibi oluşabilecek hataları bulma ve onarma şeklinde kalite kontrol görevi yapar.
¾¾
Bir başka hücre döngüsü kontrol noktası kromozomların mitoz sırasında dizilimlerini kontrol eder.
¾¾
Böylece tam bir kromozom takımının yavru hücrelere geçirilmesi sağlanır.
¾¾
Eğer hatalı dizilim olursa mitoz fazının metafazında döngü, kromozomların tam bir takımının yavru hücrelere dağılımı düzenleninceye kadar durdurulur.
¾¾
G2 kontrol noktası S fazı tamamlanmadan mitoza girişi engeller. Böylece replikasyonu tamamlanmamış
DNA yeni yavru hücrelere geçmez.
¾¾
DNA bir kere replikasyon olduktan sonra mitozdan önce yeni bir S fazına girişi engelleyen kontrol mekanizmaları vardır. Bu kontrol, hücrelerin G2’de tekrar S fazına girmesini engeller ve mitozdan önce bir başka
DNA replikasyon döngüsüne girmesini durdurur.
¾¾
G1, S ve G2’deki kontrol noktalarında hücre döngüsünün durdurulması; Algılayıcı proteinler kompleksi
hasarlı ya da replike olmamış DNA’ya bağlanarak görevli protein kinazları aktive eder.
Açıklama : Büyümekte olan hücrelerde siklin bağımlı kinazlar sabit bir derişimde bulunur ve genellikle pasiftirler. Siklin bağımlı kinazların aktif olabilmeleri için siklinle bağlanması gerekir. Aktifleşen siklin bağımlı kinazlar
sayesinde döngü başlar.
SONUÇ : Mitoz oluşuncaya kadar G2 nükleusunda kontrol mekanizması DNA replikasyonunu durdurmaktadır.
¾¾
Memeli hücrelerinin G1 kontrol noktasında durması p53 proteini olarak bilinen protein aracılığı ile olmaktadır. Bu protein hasarlı DNA tarafından çok hızlı bir şekilde indüklenir.
¾¾
Bir çok kanser tipinde p53 proteinini şifreleyen gende mutasyon saptanmıştır.
¾¾
Bu mutasyonların sonucu olarak p53 işlevinin kaybolması DNA hasarına cevap olarak G1 de durma olayı
gerçekleşmez. Böylece hasarlı DNA replikasyona uğrar ve yeni yavru hücrelere onarılmadan geçer. Hasarlı DNA’nın bu şekildeki kalıtımı mutasyon sıklığının ve kanser gelişimine eşlik eden hücre genomunun
genel kararsızlığının artmasına neden olur.
¾¾
P53 genindeki mutasyonlar insan kanser tiplerinde en sık görülen genetik değişikliklerdir.
¾¾
G2 evresinde bekletilen yumurtalar progesteron hormon uyarısı alınca Mayoz evresine geçmektedir. G2'de iken
progesteron uyarısı almış ve Mayoz evresine geçmiş yumurtalardan alınan sitoplazmalar enjeksiyonla horman
etkisinde olmayan hücrelere aktarıldığında bu yumurtaların da Mayoz fazına geçtikleri gösterilmiştir.
91
¾¾
Bu mutant hücre döngüsünü uygun sıcaklık olmadığında START noktasında durdurmaktadır.
¾¾
Hayvan hücrelerinin çoğalması, genellikle G1 evresindeki Restriksiyon (R) noktasında çeşitli hücre-dışı büyüme
faktörleri tarafından düzenlenir.
¾¾
Büyüme faktörlerinin yokluğunda, hücreler G0’a girer. Tekrar hücre döngüsüne girmeleri, ancak büyüme faktörlerinin varlığında gerçekleşir.
¾¾
Siklin D regülasyonundaki bozukluklar kanser hücrelerinin karakteristik özelliği olan kontrolsüz çoğalmaya neden
olur.
¾¾
İnsan kanserleri; Hücre döngüsü regülasyonundaki bozukluklardan ve büyüme faktörü reseptörleri tarafından
aktive edilen hücre içi sinyal yolaklarındaki anormalliklerden kaynaklanır.
Onkogenler (Kanserogenler) :
¾¾
Normal hücre büyümesini ve gelişmesini etkileyen genlerdir.
¾¾
Mutasyona uğradıklarında veya anormal derecede fazla miktarda sentezlendiklerinde normal hücrenin kontrolsüz büyümesine ve kanserleşmeye neden olur.
¾¾
Bölünmeyi baskılayan, tümör baskılayıcı genler inaktif hale gelmeleri durumunda kontrolsüz çoğalma başlar.
¾¾
Bölünmeyi yürüten genler, onkogenler inaktif hale gelmeleri durumunda kontrolsüz çoğalma başlar.
¾¾
Onkogenin mutasyonu hücre üzerinde baskın ve büyümeyi tetikleyici bir sinyale neden olabilir.
¾¾
Tümör baskılayıcı genlerde meydana gelen mutasyonlar genellikle çekiniktir.
¾¾
Tümör baskılayıcı genlerin kontrol dışı kalması iki allelin de mustasyona uğraması durumunda meydana gelmektedir.
¾¾
Onkogenlerin tek allelinde meydana gelen mutasyonlar kontrolsüz çoğalmaya neden olurlar.
Mutasyon onkogenin
hücre ço¤almas›n›
uyarmas›na neden olur
Tek mutasyon
onkogeni aktif
hale getirir
Normal hücre
Anormal ço¤alan
hücreler
Mutasyonlar
‹kinci mutasyon
bask›c› geni
etkisizletirir
ikinci gen kopyas›n›
etkisizletirir
Normal hücre
¾¾
Mutasyonlar tümor
bask›lay›c› genin
aktivitesini
sonland›r›r
Hücre çoğalması sadece büyüme faktörleri tarafından değil, hücre döngüsünü inhibe edici uyaranlar tarafından
da düzenlenir.
92
MAYOZ BÖLÜNME ve EŞEYLİ ÜREME
Örnek : 2n = 4 kromozomlu hayvan hücresinde DNA 8.10–10 mgr olsun
Sentrioller
A
a
R
b
B t
Replikasyon
r
T
A
A
b
b
a
a
B
B
R
R
t
t
r
r
T
T
Kromatin
Karde kromatin
¾¾
¾¾
DNA : 16 . 10–10 mgr
Bölünme sonucunda gen çefliti artmaz, gen say›s› artar.
Bir hücrede kardefl kromatin oluflmuflsa DNA's›n› efllemifl, bölünme evresine girmifltir.
MİTOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ
¾¾
Amaç: Bir hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme ve onarımdır.
¾¾
Çok hücreli bazı canlılarda birden fazla mitoz bölünme ile üreme de gerçekleşir.
¾¾
Bir hücrelilerde bir defa mitoz bölünme gerçekleştiğinde iki ayrı organizma oluşur.
¾¾
Genetik çeşitlilik olmaz.
¾¾
Kromozom sayısı ve DNA miktarı değişmez.
¾¾
Mitoz bölünme sonucunda kromozom sayısında, yapısında ya da gen yapısında değişme olursa bunun
tek nedeni mutasyondur.
¾¾
Monoploid ve diploid hücrelerde görülebilir.
¾¾
Sperm hücrelerinde mitoz bölünme olmaz.
¾¾
Omurgalılardaki yumurta ve sperm hücrelerinde mitoz bölünme olmaz.
¾¾
Kraliçe arının yumurta hücresi mitoz bölünme geçirir.
¾¾
Arka arkaya mitoz bölünme gerçekleşebilir.
Bir hücreden iki tane hücre oluşur.
¾¾
Mitoz
bölünme
2n=
Kromozom say›s›
Hücre say›s›
Mitoz bölünme
Mitoz bölünme
93
Bölünme say›s›
¾¾
Bir çekirdek bölünmesini, bir sitoplazma bölünmesi izler.
¾¾
Karyokinez: Çekirdek bölünmesi.
¾¾
Sitokinez: Sitoplazma bölünmesi.
¾¾
Yüksek bitkilerin hücreleri hücre çeperi ile kuşatılmış olduğundan sitokinez farklıdır.
¾¾
Zar veziküllerinden yeni bir hücre zarı ve hücre çeperi oluşturarak bölünürler
¾¾
Hücre çeperi yeni iki nukleusun arasındaki bir düzlemde oluşur ve polar fibril kalıntılarıyla birleşerek fragmoplast
yapısını oluşturur.
¾¾
İlk hücre plağı fragmoplastın iki yanındaki mikrotübülerle ilişkiye geçen hücre çeperi öncül molekülleri ile dolu
olan veziküllerin ekvator düzlemine taşınmasıyla olur.
¾¾
Hücre plağının şekli ve yeri ileride ana hüçre çeperi ile birleşeceği yer olan hücre zarının hemen altında yer alan
aktin mikrotubul demetinden oluşan preprofaz bandıdır.
¾¾
Bu olay genellikle anafazda başlar.
¾¾
Hücrenin orta bölgesinde hücre zarı, aktin ve miyozin flamentlerden oluşan kontraktil halkaların etkisiyle iğcik
eksenine dik ve iki yeni nukleus arasında bir oluk oluşturur.
¾¾
Ayrışma aktin flamentler ile miyozin II’den meydana gelen bir halkanın kasılması ile gerçekleşir.
¾¾
Endomitoz: Sitoplazma bölünmesi olmayıp, sadece çekirdeğin bölünmesidir. Endomitozda hücre sayısı
artmaz çekirdek sayısı artar.
¾¾
Kinetokor : İğ ipliklerinin mikrotübüllere bağlandığı çok proteinli bir komplekstir.
¾¾
Replikasyonu yapılan kromozomlar histon proteinlerle birleşmiş kromatid olarak bilinen iki DNA molekülünden
meydana gelir.
¾¾
Sentromer: Her iki kromatininde birleştiği noktadır.
¾¾
Kinetokorlar sentromerin dış tarafındadır.
¾¾
Kromozomlar ise yoğunlaşmış kromatindir (DNA+histon proteinleri).
Kinetokor
‹¤ ipli¤i
94
‹NTERFAZ (HAZIRLIK)
İnterfaz:
¾¾
DNA eşlemesi gerçekleşir. Gen sayısı
iki katına çıkar.
REPL‹KASYON
Profaz:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Kromatinler kısalıp kalınlaşır, kromatidleşir.
Kromatidler kromozomu oluşturur.
Sentrioller karşılıklı zıt kutba geçerler.
İğ iplikleri oluşmaya başlar.
Çekirdek zarı ve ER kaybolmaya başlar.
Metafaz:
PROFAZ
Aç›klama : Sentromerlerde kinetokor
ad› verilen proteinler vard›r. ‹¤ iplikleri
kinetokorlardan ba¤lant› sa¤lar.
Aç›klama : ‹¤ iplikleri kinetokorlara
profaz evresinde ba¤lanmaya balar.
METAFAZ
İğ iplikleri oluşur.
Çekirdek zarı tamamen erir.
Hücre bölünmesi en net bu evrede izlenir.
¾¾ Kardeş kromatidler ekvatoral düzleme
sıralanırlar.
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Aç›klama : Bütün i¤ iplikleri kinetokorlarla ba¤lan›rsa anafaz evresine geçi
olur.
Metafaz kromozomlarının iki kutbada
eşit uzaklıkta olması kinetokorlarla sağlanmaktadır.
Herbir kinetokor üzerindeki çekme gücü,
o kinetokorun bağlı olduğu kutba yaklaştıkça azalır.
ANAFAZ
Anafaz:
¾¾
¾¾
¾¾
İğ iplikleri kısalır.
Sentromer bölünmesi olur.
Kardeş kromatidler ayrılır.
TELOFAZ
Telofaz:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
İğ iplikleri kaybolur.
Çekirdek zarı oluşur.
Sitoplazma bölünür.
Aynı genetik yapıda iki hücre oluşur.
Hayvan hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma şeklinde gerçekleşirken, bitki hücrelerinde selüloz çeperden dolayı hücre plağı (ara lamel) oluşur.
Örnek: Ara lamel oluşumunu golgi organeli sağlar. Pektin denilen bir maddeden
oluşur.
Yapısına belirli oranda kalsiyum minerali katılır.
95
Ara lamel
EŞEYSİZ ÜREME
¾¾
Mitoz bölünme hâkimiyeti vardır.
¾¾
Oluşan canlı ata canlının aynısı olur.
¾¾
Genetik yapı değişmez.
¾¾
Genetik yapı ancak mutasyonla değişir.
¾¾
Değişen çevre şartlarına karşı uyumları zayıftır.
¾¾
Adaptasyon yeteneği güçlü olan genlerin değişmeden kalmasın› sağlar.
¾¾
Bir hücrelilerde, bazı memelilerde, bazı bitkilerde ve bazı hayvanlarda görülür.
a) Bölünerek Çoğalma: Bir hücrelilerde görülür.
Örnek: Amip; amipte bölünme enine ya da boyuna olabilir.
Örnek: Öglena
b) Tomurcuklanarak Çoğalma:
Örnek: Mantarlardan bira mayası
Örnek: Hayvanlar aleminin omurgasızlar şubesinden Hidra
Örnek: Bira mayası
Çekirdek
Oluşan hücreler birlikte de yaşayabilir ya da ayrı ayrı yaşayabilir.
96
c) Vejetatif Çoğalma : Bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.
Örnek: Çilek, patates, gözyaşı bitkisi
Örnek: Patatesin üzerindeki gözeneklerin bulunduğu bölgeden iki parçaya kesilerek uygun toprağa gömüldüğünde genetik yapısı aynı iki tane patates bitkisi gelişir.
d) Çelikleme : Bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir.
Örnek: Asma, gül, kavak, vs.
Açıklama: Bitkiden kopartılan genç dal parçası nemli toprakta köklendirilerek ata bitkinin aynısı elde edilir.
Açıklama: Bazı bitkilerde de aşılama yöntemiyle ata bitkinin aynısı elde edilir.
e) Rejenerasyon (Yenilenme) : Bazı canlılarda onarım, bazı canlılarda da üreme şeklidir.
Örnek: Kertenkelede kopan kuyruğun yerine yenisinin yapılması.
Örnek: Deniz yıldızında kopan parçalardan yeni deniz yıldızının oluşması.
f) Sporla Çoğalma: Mayoz bölünme sonucu oluşan sporlar uygun ortamda mitoz bölünmelerle çoğalarak
birbiri ile aynı olan canlılar oluşturulur.
Örnek: Sıtma paraziti (Plasmodium malaria)
Örnek: Karayosunu
Canl›
Spor ana hücresi
Mayoz
bölünme
Sporlar
Mitoz
bölünme
Canl›
Eeysiz üreme
Açıklama: Plazmodium malaria, anofel adlı sivrisineğin dişilerinin tükürük bezinde taşınır.
97
¾¾
Sıtma paraziti taşıyan anofel insanı ısırdığında parazit kan plazmasına geçer. Kan plazmasından kan yapım yerlerine (karaciğer – dalak – kırmızı kemik iliği) geçen parazitler burada gelişmelerini tamamlayarak
kan plazmasına gelirler.
¾¾
Monoploid (n) yapıdaki parazitler alyuvar içerisinde çoğalır (eşeysiz üreme). Alyuvar içerisinde önce
flizontlaşır sonra merozoitler oluşur. Alyuvar içerisinde çoğalan parazitler alyuvarın patlamasına neden
olur. Parazitler alyuvar içerisinde çoğalırken vücut sıcaklığı artar. Sıtmalı insanlarda vücut sıcaklığı nöbetler halinde artar ve düfler.
¾¾
Sıtmalı insanı anofel cinsi sivrisinek ısırırsa, sıtma parazitleri sivrisineğin bağırsak epiteline geçerek gametleşir. Bağırsak epitelinde birleşen gametler zigotu oluşturur. Zigot mayoz bölünme geçirerek sporlar oluşur.
Sporlar tekrar parazite dönüşerek tükürük bezine yerleşir. (sivrisineklerde eşeyli üremesi gerçekleşir)
Örnek: Plazmodium malaria (sıtma paraziti)
¾¾
Monoploid yapıdadır.
¾¾
Alyuvar hücresinin içinde çoğalır.
¾¾
Üreme döngüsünde eşeysiz ve eşeyli üreme birbirini takip eder. (döl almaflı = metagenez)
¾¾
Anofel cinsi dişi sivrisineklerin tükrük bezinde taşınır.
Dii
anofel
‹nsan›
›s›rd›¤›nda
S›tma paraziti insan›n
kan plazmas›na
a geçer
Parazit kan yap›m
yerlerinde geliir
Gelien parazit kan
plazmas›na geçerek
alyuvar içerisinde
ço¤al›r (e  eysiz üreme)
Sivrisine¤iin tükrük bezi
Sporlar
Dii anofelin
ba¤›rsa¤›na
gelen gametositler
gametleerek
birleirler ve zigotu
oluturur
Zigot mayoz
bölünme geçirir
S›tmal› insan›
dii anofel
›s›r›rsa
Parazitlerin baz›lar›
ön gametlere dönüür
Sıtmalı insanda vücut sıcaklığı nöbetler halinde yükselir ve düşer.
Vücut s›cakl›¤›
40-41
36,5-37
Zaman
98
Alyuvar hücreleri
parçalan›r, parazitler
kan plazmas›na geçer
MAYOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ
Amaç; Kromozom sayısını yarıya düşürerek türlerin nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmasına yardım eder.
Örnek: 2n = 46
2n = 46
Mayoz Bölünme
n = 23
n = 23
Döllenme
2n = 46
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Mayoz bölünme ile yarılanan kromozom sayısı, döllenme ile
tekrar eşitlenir.
Genetik çeşitliliği artırır.
Değişen çevre şartlarına uyumlu bireylerin ortaya çıkma şansını artırır.
Arka arkaya mayoz bölünme olmaz.
Monoploid hücrelerde görülmez.
Bir hücrenin mayoz bölünme geçirebilmesi için diploid ve üreme ana hücresi olması şarttır.
Örnek: Sperm ana hücresi
Sperm hücresi
Mayoz Bölünme
Yumurta ana hücresi
Yumurta hücresi
Mayoz Bölünme
Spor ana hücresi
Spor hücresi
Mayoz Bölünme
¾¾
Bir hücreden mayoz bölünme sonucu dört tane hücre oluşur.
23
2n = 10
1 mitoz bölünme
1 mayoz bölünme
Kromozom say›s› = 5
24
2n = 18
2 mitoz bölünme
1 mayoz bölünme
2n = 10
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
1 mayoz bölünme
Hücre say›s› = 16
25
3 mitoz bölünme
Hücre sayısını pratikte bulabilmek için bir mayoz bölünmenin hücre sayısı bakımından iki mitoz bölünmeye
karşılık geldiği görülür. 2n bölünme sayısı kullanılarak hücre sayısı bulunur.
Mayoz bölünme iki bölümde gerçekleşir. Mayoz-I ve Mayoz-II şeklinde gerçekleşir. Bu nedenle iki çekirdek,
iki sitoplazma bölünmesi görülür.
Sinapsis, tetrat görülür.
Krossing – over görülebilir.
Sinapsis: Homolog kromozomların kıvrımlar yaparak birbirlerine yaklaşmasına denir.
Tetrat: Bir çift homolog kromozomun oluşturduğu yapıya denir.
1 tetrat = 2 kromozom = 4 kromatid
Krossing – Over : Tetrat halindeki homolog kromozomların değme noktalarında (kiyazma) meydana gelebilen
parça değişimine denir.
¾¾
¾¾
¾¾
Kardeş kromatitler arasında krossing – over görülmez.
Genler arası uzaklık arttıkça krossing – over görülme ihtimali artar.
Krossing – over’in etkili olabilmesi için en az iki çift heterozigot karekterin bağlantılı olması gerekir.
99
A
B
Örnek :
A
a
B
b
Replikasyon
A
A
a
a
B
B
b
b
Karde 
kromatid
A
A
a
B
b
a
b
B
Karde
kromatid
A
A
a
B
b
B
a
b
A
b
a
B
a
b
Homolog
kromozom
Örnek :
A
a
B
b
Replikasyon
A
B
A
A
a
a
B
B
b
b
A
A
a
B
b
a
b
B
A
A
a
B
B
b
a
b
A
B
a
b
a
b
Krossing-over olmad›¤› zaman gamet çeidinin azald›¤› görülür.
A
B
Örnek :
A
A
B
b
Replikasyon
A
A
A
A
B
B
b
b
A
A
A
B
b
A
b
B
A
A
A
B
b
B
A
b
A
b
A
B
A
b
Bir çift heterozigotluk oldu¤u zaman krossing-over etkili olmad›¤›,
gamet çeiidini n artmad›¤› gözlenir.
¾¾
Homolog kromozomlar karşılıklı bölgelerinde bağlantı kurarak krossing over gerçekleşmesine imkan tanırlar. Bu nedenle genler arası uzaklık arttıkça bağlantı kurma şansı artar.
Örnek : 2n = 4 kromozomlu hayvan hücresi : DNA : 8 . 10–10
Örnek :
¾¾
A
b
a
B
En fazla
krossing-over
En az
krossing-over
R
T
r
t
Aa - Dd
Rr - Tt
D
d
Genler arası krossing over %’lerine bakarak genlerin kromozomlar üzerindeki dizilişi tespit edilebilir.
Örnek: A – T genleri arasında %24 CR
T – L genleri arasında %8 CR
A – L genleri arasında %16 CR
Çözüm:
24
16
A
¾¾
8
L
T
Krossing – over hatalı genlerin, sağlıklı genlerden uzaklaşmasında da görev alır. Bu sayede sağlıklı bireylerin oluşma şansını artırır.
100
İnterfaz:
¾¾
DNA eşlemesi gerçekleşir. Gen
sayısı iki katına çıkar.
2n = 4 kromozomlu
hayvan hücresi
REPL‹KASYON
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
DNA : 16 . 10–10
DNA : 8 . 10–10
Profaz – I :
Kromatinler kısalıp kalınlaşır, kromatidleşir.
Kromatidler kromozomu oluşturur.
Sentrioller karşılıklı zıt kutba geçerler.
Çekirdek zarı ve ER kaybolmaya
başlar.
Sinapsis ve tetrat görülür.
Krossing – over olabilir.
PROFAZ – I
DNA : 16 . 10–10
METAFAZ – I
Metafaz – I:
Hücre bölünmesi en net bu evrede
izlenir.
¾¾ Tetrat halindeki homolog kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde üst üste dizilir.
¾¾
¾¾
¾¾
DNA : 16 . 10–10
Anafaz – I:
¾¾
¾¾
ANAFAZ – I
Sentromer bölünmesi olmaz.
DNA : 8 . 10–10
Homolog kromozomlar ayr›l›r.
DNA : 16 . 10–10
Yar›lanma
sa¤lar
DNA : 8 . 10–10
Çeitlilik
sa¤lar
TELOFAZ – I
Telofaz – I:
Çekirdek zarı oluşur, çekirdekçik
oluflmaz.
¾¾ Sitoplazma bölünür.
¾¾ Monoploid iki tane hücre oluflur.
¾¾ DNA miktar› bak›m›ndan diploid
konumdad›rlar.
¾¾
¾¾
DNA: 8.10–10 DNA:8.10–10
101
İnterfaz:
¾¾
DNA eşlemesi olmaz.
DNA: 8.10–10 DNA:8.10–10
PROFAZ – II
Profaz – II:
¾¾
¾¾
Çekirdek zarı ve ER kaybolmaya başlar.
DNA: 8.10–10
METAFAZ – II
Metafaz – II:
¾¾
¾¾
¾¾
Kardefl kromatidler ekvatoral düzleme
s›ralan›r.
DNA:8.10–10
Sentromer bölünmesi olur.
Kardefl kromatidler ayr›l›r.
Telofaz – II:
Çekirdek zarı oluşur, çekirdekçik oluflur.
¾¾ Sitoplazma bölünür.
¾¾ n = 2 kromozomlu 4 tane hücre oluflur.
¾¾
¾¾
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
TELOFAZ – II
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
DNA:4.10–10
102
DNA:8.10–10
ANAFAZ – II
Anafaz – II:
¾¾
¾¾
¾¾
DNA:8.10–10
DNA miktar›
4n = 16 .
10–10
2n = 8 . 10–10
Mayoz hücre
bölünmesi
Telofaz 2
Anafaz 2
Metafaz 2
Profaz 2
Telofaz1
Anafaz1
Metafaz1
Profaz1
‹nterfaz
n = 4 . 10–10
Mitoz Bölünme
Mayoz Bölünme
Bitki Hücresi
Hayvan Hücresi
DNA eşlenmesi
+
+
+
+
Çekirdek zarı erimesi
+
+
+
+
Sitoplazma bölünmesi
+
+
+
+
Sitoplazma bölünürken ara lamel
oluşması
+
+
+
-
Sitoplazma boğumlanması
+
+
-
+
İğ ipliği oluşumu
+
+
+
+
Sentromer bölünmesi
+
+
+
+
Kardeş kromatid ayrılması
+
+
+
+
Homolog kromozom ayrılması
-
+
+
+
Homolog kromozomlar aras› parça
değişimi
-
+
+
+
Tetrat oluşumu
-
+
+
+
Sentriol eşlenmesi
+
+
-
+
103
Erkeklerde sperm yapımına spermatogenez adı verilir. Örnek : ‹nsanlarda erkekler 2n = 46 kromozomludur.
A
a
B
b
DNA = 6.10-9 mgr
44+XY
Sperm ana hücresi
Replikasyon
A
A
a
a
B
B
b
b
88+XXYY
44+XY
DNA = 12.10-9 mgr
A
A
B
B
ya da
A
A
44 + XX
B
b
22+X
Krossing-over olursa
DNA = 3.10-9 mgr
22 + X
Birincil spermatosit
n=23 kromozom
görüntüsü vard›r.
Fakat DNA miktar›
2n= 6.10-9 mgr
‹kincil
spermatosit
Mikroskop görüntüsünde, elenen
kromatinler birleerek 44+XY
görüntüsünü verir.
44 + YY
a
a
22+Y
b
b
A
A
B
22 + X
22 + Y
a
a
b
b
ya da
a
a
b
B
Krossing-over olursa
‹kincil
spermatosit
B
ya da
22 + Y
spermatid
ya da
A
A
a
a
B
b
b
B
sperma
Sperm yap›m›
Ya
Orta
bölüm
Plazma zar›
Boyun
Ba
Yh
Zigot
Kuyruk
Mitokondri
Sentriol
Çekirdek
Akrozom
(+) Kemotaksi
NOT : Akrozom yumurta hücresini delici enzim içerir.
104
(–) Kemotaksi
¾¾
Bir yumurtayı bir tane sperm döller.
Zona pellucida
¾¾
Yumurta döllendikten sonra yumurta etrafındaki zona pellucida adlı bir örtü sertleşir. Bu sayede spermlerin
yumurtaya girişi engellenir.
Dişilerde yumurta yapımına Oogenez adı verilir. Örnek : 2n = 46 kromozomlu
DNA=
6.10-9
mgr
44+ XX
Yumurta ana hücresi
Replikasyon
DNA= 12.10-9 mgr
88+ XXXX
44+ XX
DNA= 6.10-9 mgr
Birincil oosit
44+ XX
44+ XX
‹kincil oosit
22+ X
22+ X
Mayoz II
DNA= 3.10-9 mgr
22+ X
22+ X
¾¾
Mayoz II
22+ X
ootid
Yumurta
hücresi
22+ X
22+ X
II. kutup hücrelerine yeterli sitoplazma verilmez.
Bu nedenle ölürler. Yeterli sitoplazma verilmemesinin
nedeni ilgili yumurtan›n döllenme ans›n› art›rmakt›r.
İnsanlarda yumurta yapımı, mayoz I bölünmesinin profaz I evresine anne karnında III. ayda gelir. Ergenlik
dönemine geçerken ilk yumurta yapımı profaz I evresinden başlar.
Yumurta yap›m›
Ya
105
EŞEYLİ ÜREME
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Genelinde mayoz bölünme ve döllenme görülür.
Oluşan canlılar ata canlıdan farklıdır.
Hermafrodit olarak çoğalanlar (kendi kendini dölleyenler) hariç iki ata hakimiyeti vardır.
Canlıların değişen çevre şartlarına uyum yapma şansları artar.
a) Konjugasyon (Kavuşma) :
1. Bakterilerde Konjugasyon:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Tek yönlüdür.
Genetik materyali veren erkek, alan ise dişi kabul edilir.
Bakterilerde cinsiyet kavramı yoktur. Fakat bu tanımlama bir benzetmedir.
Bir bakteride fertilite (F+) adlı protein varsa aktarıcı, fertilite (F–) yoksa alıcıdır.
Alıcı olan bakteri aldığı (F+) proteini ile aktarıcı konuma geçebilir.
Amaç: Genetik çeşitliliği artırmaktır.
Sayısal artış olmaz.
Mayoz bölünme ve döllenme olmaz.
Bakterilerden birinin genetik yapısı değişir.
Bakterilerdeki sayısal artış eşeysiz üreme ile olur.
F+
F–
A
T
B
C
R
P
D
S
A
T
B
C
R
P
D
S
A
T
B
C
R
P
D
S
A
B
A
C
R
C
D
A
B
A
C
R
C
D
106
T
B
P
S
T
D
B
P
S
D
2) Paramesyumda Konjugasyon:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Çift yönlüdür.
Çekirdek aktarımı vardır.
Çekirdek mayoz bölünmesi görülür.
Sayısal artış olur.
AaBb
Küçük
çekirdek
Büyük
çekirdek
Sitoplazmik
köprü
kurulur
aabb
AaBb
aabb
Küçük çekirdek
mayoz bölünme
geçirir.
ab
aB
ab
aB
Küçük
çekirdekler
kayna›r.
aaBb
aaBb
Genetik yap›s›
ata canl›dan
farkl› sekiz tane
paramesyum
oluur.
aB
ab ab
Paramesyumlar
birbirinden
ayr›l›r.
Küçük çekirdekler
endomitoz
geçirir.
aaBb
Küçük çekideklerden
dörder tanesi
çekirdek bölünmesi
olmadan DNA
replikasyonu ile
büyük çekirde¤e
dönüür
107
aaBb
ab ab
ab ab
Küçük
çekirdeklerden üçer
tanesi
erir.
Konjugasyon
aB
AB Ab
aB ab
aB
ab
Küçük çekirdekler
üç defa
endomitoz
geçirir.
Büyük
çekirdekler
erimeye
balar.
b) Partenogenez: Döllenme olmaksızın yumurta hücresinden canlı oluşmasıdır.
Açıklama: Bazı kertenkelelerde partenogenezle üreme görülür. Kurbağa yumurtaları da dışarıdan uyartı ile
bölünme özelliği kazandırılarak yavru oluşturulabilir. (Deneysel partenogenez)
Örnek: Bal arılarında erkek arının oluşumu.
Kraliçe Arı
İşçi Arı
Erkek Arı
2n
2n
n
Üreme ve Yönetim
Kısırdır
Kraliçe arıyı döllemekle
görevlidir.
Kovandaki hayatın sürmesi için
her türlü işi yaparlar.
Kraliçe ar›
2n
Erkek ar›
n
Mayoz
bölünme
Yh
Yh
Mitoz
bölünme
Yh
Sh
Yh
Sh
n mitoz
2n
Erkek
ar›
Erkek
ar›
Zigot
2n
yeterli
besin
yetersiz
besin
Kraliçe
Modifikasyon
‹çi
¾¾
Cinsiyetin belirlenmesinde kraliçe arı etkilidir.
¾¾
İşçi ya da kraliçe olmada beslenmenin rolü vardır.
¾¾
Yumurta hücreleri döllenme olmaksızın mitoz bölünmelerle hücre sayısını artırırsa erkek arı oluşur. Oluşan
erkek arıların genetik yapısı birbirinden farklıdır. Nedeni yumurta hücrelerinin birbirinden farklı olmasıdır.
c) Hermafroditlik: Bir canlıda dişi ve erkek üreme organı birlikte bulunuyorsa o canlıya hermafrodit denir.
¾¾
Birçok hermafrodit canlı kendi kendini döllemek istememesinin nedeni genetik çeşitliliği artırarak değişen
çevre şartlarına karşı uyum gücünü artırmaktır.
¾¾
Hermafroditler kendi kendilerini döllememek için farklı zamanlarda yumurta ve sperm hücresi yaparlar.
¾¾
Hermafroditler kendi kendilerini dölledikleri zaman da bile ata canlı ile aynı olmazlar nedeni yumurta ve
spermin mayoz bölünme sonucu oluşmasıdır.
108
DÖLLENME
D› döllenme
‹ç döllenme
1. Dış Döllenme:
¾¾
Birçok balıkta ve kurbağalarda görülür.
¾¾
Yumurta ve sperm hücresi sulara bol miktarda bırakılır.
¾¾
Yumurta ve sperm hücresi sulara yakın ve aynı zamanda bırakılır.
¾¾
Yumurta ve sperm hücresi az hareketli sulara bırakılır.
¾¾
Çiftleşme organları gelişmemiştir.
Amaç: Döllenme şans›n› artırmaktır.
2. İç Döllenme:
¾¾
Sürüngenlerde iç döllenme – dış gelişme görülür. (Bazı sürüngenler hariç)
¾¾
Kuşlarda iç döllenme – dış gelişme görülür.
Memeliler
Gagal›
Keseli
Plasental›
¾¾
Gagalı memelilerde iç döllenme – dış gelişme görülür.
¾¾
Keseli memelilerde iç döllenme – kısmen iç, kısmen de dış gelişme görülür.
¾¾
Plasentalı memelilerde iç döllenme – iç gelişme görülür.
¾¾
İç döllenmede yumurta sayısı az yumurta başına düşen sperm sayısı fazla olduğu için ilgili yumurtanın
döllenme şansı artar.
109

HÜCRE BÖLÜNMELERİ ve ÜREME

Transkript

Benzer belgeler

Slayt 1 - Atatürk Üniversitesi

Hücrenin Yapısı ve Hücre Bölünmesi

Protists

Amphioxusta Zigottan Sonraki Gelişmeler

endless youth sunumunu indirmek için tıklayınız

HÜCRE BÖLÜNMESİ

bakterilrin sınıflandırılması

Hücre İskeleti

1. üniteçalışma soruları