Makale

TEKSTIL ve MUHENOIS
EV TEKST~LLER~NDE
BAKIM KOLAYLIGI
Dr. Aysun Cireli
Doq. Dr. Stileyrnan Coban
E.U. MUh. Fak. Tekstil MUh. B&ltirnti
u ~allgmadadosemelik kurneg tiplerine kir iticilik bitirn iglerni uygulanmlg ve ceqitli bitim islemi uygulanrn~sve qegitli bitirn islerni gOrrnO$ Orneklerin kirlenmeye olan etkileri irdelenmistir. DO$ernelik
kurnaslar~nir~~llanlm
slrasmdaki kirlenmesine daha q.ok el kirinin sebep oldugu bilindiginden, insan
kirine benzeyen bir kir bilagimi hazlrlanrnl$br. Ayrlce kirin, diisernelik kumasa elle ternas seklinde aktarllrnes~
esas al~narakbir kirletme test yiinterni gelistirilmi$tir. Cesitli bitirn islemi giirrntis dosernelik kumas ornekleri, gelistirilen kirletme test ytinterni ile kirletilip, kirlenme dururnu Detacolor mark2 DC 3 8 8 1 tipi bilgisayarl~spektralfotometrede IRIS paket program1 kullanarak degerlendirilrnistir.
B
EASYCARE FINISHING AT HOME TEXTILES
In this research, soilcepellent aftertreatments was applied to different types of upholstery fabrics and the
effects of these finishing treatments on the soiling effect of the upholstery fabric was assessed.
It is known that hand skin dirts called seburn tend to soil the upholstery fabrics more during usage.
So, a kind of synthetic seburn was prepared. A soiling test method was developed which presented by a
direct contact with slightly dirty hands. The upholstery fabrics treated with the above mentioned aftertreatmen& were dirtied according to the developed method and the soiling degree of the samples were evaluated by Datacolor DC 3 8 8 1 Cornputrized spectralphotometer with IRIS program.
I.GIR15
Dogal liflerin sentetik liflerle rekabet edebilrnaleri
i ~ i n dogal
,
liflerin hem kendi Ozelliklerini korurnelar~.
hem de buna ilaveten yeni Ozellikler kazanrneler~istenmektedir. 8u da bitim islernlerinin, rnarnullerin kullan~rnozelliklerini gelistirrne yonline kayrnaslna yo1
aqrnlgtlr.
Uygulanan bu bitim iglernlerinin, rnamultin kullen~rn
yerine ve arnaclna uygun, ykamaya ve kullanrneya
k a r s ~ dayan~kl~olrnas~ istenrnaktedir. h e g i n .
dosemelik kurne$lerda kers~le$~lan
kirlenme olayl
Onemli bir sorun olarak karglrn~zac~krnaktad~r.
Y~karnaveya herhangi bir qOzOcO ile ternizlerne
olaneg~bulunmad~g~
.pin dtrsemelik kurnaglarde kir iticilik bitirn islemi uygulenrnes~neredeyse zorunlu hele
gelmektedir.
Bu cahsrnada av takstili olarak diigernalik
kurneslare buru$mazllk ve kir iticilik bitirn iglernleri tek
tek ya da kornbine olarak [email protected]
kurneslara uygulanen bitirn islernlerinin kirlenrneye
olen etkileri, pratik kullanlrna uygun olacek ~ekilda
gelistirilen k i r l e h e test yiinternine gore yapllrnlgtr.
YIL:11 AY:MART-HAZIRAN SAYI:55-56
TEKSTIL VE MUHENDIS
42
Gelistirilen kirletme test yiinterninin bir standart
haline dOntisUlrtiIerek, stirekli kullan~labilir bir hale
dOnUstOrUlmasi ama~lanm~st~r.
Tekstillerin kirlenrnesi lifin kimyasal yaplslna, lifin
yap~saliizelliklerine, iplik ve kurnaga, kimyasal iglemleri
ve tekstillerin kullan~ld~g~
konurna bag11 olarak
degisrnektedir (71.Yap~lanqal~$rnalardan, hidrofobik
liflerin, hidrofilik liflere nazaran deha kolay kirlendigi
gbrlilrnektedir.
Perqe kirler ile kirlenme 2 adlmda gerqeklesir.
Kirin lif ytizeyine transportu ve lifler tizerindeki kirin
absabsiyonu [3].Kirin lif ytizeyine taglnmasl,
a) Hava alum1 ile:
b] Elektrostatik ~ e k i r nkwvetleri ve
C] Kirlenrnis bir yOzeyden terniz bir ytizeye transferi
ile rnDrnkOn olmektsd~r.
Kirlenmenin esas sebebi, kir percaclklarlnln lit
yuzeyine adhezyonudur. Kir rnekaniksel olarak tutunmaktadlr. Kirin adsorbsiyonuna; qok klsa rnesafelerde
etkili olan Van Der Waals kuwetleri sebap olmaktadlr.Bundan sonra kir parqaclklarl rnikroskopik
olarak dOzensizdir ve vurma ile deforma olmaktadlr.
Bu nedenle lif yuzeyindeki dUzgOnsOzlOkler va plastik
deformasyona sebep olan baslnq kirlenrneyi arbrmaktadlr.
LIF
Sekil 1. Kir partiktilu ile lif yozayinin plastik deformasyonu
Adsorbe olan kirin rniktarl lif ylizeyinde tutunebilmasine haglldlr. Bu nedenle kurnasln kir iticiliginin
tanlmlanrnaslnda, lifin geometrik yapel v- kurnagln
konstrOksiyonu asas fakttlrlerdir. Kirlenme kosullarlnda, kurnagln gaometrisi, lifin kirnyasal bilesiminden cok daha tlnernli olabilrnektedir.
bmegin; PA 66 taffeta en iyi kir itici kumeglardan
biri olmaslna ragmen PA 66 triko digar kurna~lardan
daha cok kir tutmaktadlr (31.
2.1. K i r C-itleri
I- SNI kirler, yag gibi:
11- Parca kirler, OrneQinkurn
Ill- SNI ve kab kirlerin hilesiminden olugan kornposit
kirlar olmak Ozere kirler Oce aynllr.
Dtlsernelik kurneslarln kirlenmesinde ise, insan
derisi ile kirlenme stlz konusudur ve kirin en tlnernli
kaynagl insan cildindeki sebumdur. Sahurn, genellikle
deri ytizeyindeki terleme rniktarlna bag11olerak yagda
su veya suda-yag ernOlsiyonu halinde bulunrnaktadlr
ve kurnagn icine cildin tekrar tekrar kurnasa surttinmasi ile ntifuz etmektedir. Bu kirlerin orgenik yaplsl;
DtlkontO derideki protein,
Deri salglslndaki yagler ve
Ter artlklarldlr.
Sehurnun yaplslnda; % 3 M 0 trigliserid, %5-10
monogliserid. % I 5-30 serbest yag asitleri, % 12-16
wax asterleri. % 1 0 1 2 squelen: % 1-3 kolasterol. %
13 kolesteril ester ve % 1-2 hidrokarbon bulunmaktadlr.
Evlerde, perdelerde ve halllardaki cadde kiri inorganik kirdir. Sander ve Larnbert, Amarika'daki 10
caddenin kirini toplayp, analiz etmisler ve % 0.5
dernir oksit. % 1.75 karbon siyahl. % 3 8 humus, % 1 7
sernent. % 1 7 silika. % 1 7 kolin qernuru, % 6-75
mineralyagdan olusan sentettk bir kir alde ebnglerdir (31.
2.2 Kirletme Yontemleri
Sulu kirler ila keh kirlerin kurnaga aktarllrne iglerni
birbirinden farkll olrnaktadlr. Kirletme iglerni 2 grubs
aynlrnaktadlr.
I- Direkt Ytlnternler
I!-Transfer Ytlnternler
2.2.1. Direkt Kirletme Y6ntemi
Direkt kirletme yUnternlerinde SNI veya parca kip
ler icin farkll aplikasyon ytlnternleri kullanllrnaktadlr.
En cok kullanllan AATCC kirlatme test yonternidir. Bu
standards gtlre, 5 damla [0.2mltl yag (nujol veya
rnotoryagl] kurnas tirnegi Uzerine damlahlrnaktadlr.
Sonra orneein Ozeri cam ile kapatlllp aglrllk konmaktadlr. Ornekler ylkandlktan sonra fotograflarla degerlendirilrnektedir.
Parca kirlerin aplikasyon ytlnternleri tablo l'de verilrnektedir.
Tablo 1. Pares Kirler lcin Kirletme YUnternleri
Kirin
aplikasyon
sekli
kirletiliir
tarattan kirletiliyor
Direkt
Transfer
Ke~ekOplerin
PUR kapok kuplerin
Keqe kOplerin
ternbur
kullen~ld~g~
Accele-
2.2.2 Transfer Kirletme Yontemi
Berch va arkadaslar~.dUnenkavanozde kOoler ile
test kurnaglarlnln birlikte dtlnrnesi sonucu ;ere&
lesen kir transferi olaylnl gelistirmislerdir.
FlRA test yanteminde kirletrne, dtlgemelik
kurnaslarln kirlenrnesine benzer olarak dizayn edilmig
ve kir transferi icin kece kOpler kullenllrnl$hr.
ACCELEROTOR test yenterninde ise, test
kurnaslar~ dtlnrne soresince hareket etmezler ona
dtlnen silindirlerin kapaklarma monte edilmi~lerdir.
Burada PUR kepok kopler kullan~lrn~gt~r.
Kirletme
stiresi 13 dakikadlr.
Ytlntem cok hlzlldlr ve tekrarlanabilir tlzelliktedir.
SIVI, yar~kabveya pares kirlerin aplikasyonu uniform
olarak yapllmaktadlr.
2.3. Dasemelik Kuma$larm Kirlenme b e l l i k lerinin De&erlendirilmesi
Kirliligin degerlendirilrnesi icin cegitli test yUntemleri uygulanrnektadlr. Bu ytlntarnlerin sonuncusu:
Berch tarahndan gelistirilen ytlnterni esas olarak ktip
keceler ve tambur ile qellgrnt$lardlr. Tame kullanllan
kOpler, y[ln keeelerden, yogunluklar~0 . 3 0 0 . 4 0 olacak qekilde kesilerek hazlrlanrnlsbr. KOplerin kirletilrnesinde kullanllan ~OzeltiTahlo 2'de verilen cozelti 1
ve 2'nin karlglrnlndan olugrnaktadlr.
Tablo 2. COzelti l a i nlqindeki Maddeler ve Miktarlerl
Hindistan Cevizi yagl 10 g r
Stearik asit
12 gr
Pamuk tohumu ysgl 1 0 gr
Oleik asit
18 gr
F d k yagl
12 gr
Miridik alkol
20 gr
Trimiristin
15 gr
Cetil aikol
10 g r
Tripalmitin
40 gr
Oktadasil alkol 10 gr
Tristearin
3 gr
SNI parafin
40 gr
Laurik asit
4 gr
Squale
20 gr
Miristik asit
1 4 gr
Palrnitik asit
14 gr
Klomforn
1.28 gr
*C6zeki 2: 100 rnlt White spirit i~inde@zOnrno$ 10 rnlt
kolloidal grafikten olu$rnaktsd~r.
Hazlrlanan " 5 0 0 rnlt" kir ~azeltisiilg 3 2 0 edet kir
kirlatilebilrnekte ve kirletilen kOplar 6 0 C 2 C'de 2-4
saet kurutulduktan sonra kirletrne rnakinesmde 1 6
seat dOndtir0lrnaktedir. Kirletme rnakinasmda kopler
ile kirletilen test Orneklerinin reflektans degerlari
islem Oncesine gore 2572 birim daha ez ykrnel~dlr.
Reflaktans degerina gore kirletmenin yatarli olup
olmedlgl anlag~lrnektad~r.
Ancek bu test yiinterninda.
kOplerin forrnu bozuldugu bin, belirtilen kirlenrne
derecesine 9 0 dk. ile 3 saat arasmda erisilmasi
gerekrnektedir ve ager kirlenrna yeterli olrnarn~gse
ktipler tekrer kirletrne benyosuna sokulrnaktadlr.
Sudnik, mobilyalar~nkoltuk kls~mlarlndakidbgernelik kurnaglarln elle kirlenmeye daha cok rnaruz keld~g~
gerek~esiyle,elle - kirletme ytintarnini gelistirrnistir.
Laboratuerde yep~lankirlatme testi ile elle yepllen k i r
latrne testi aresmda korelasyon oldugu bulunrnustur.
(21.
S.MATERYAL VE YONTEM
3.1. Kullan~lanKirnyasal ve Yardlrnc~Madde
ve Cihazlar
3.1.1. Kimyasal ve Yardlrncl Maddeler
Karbon tetra klortir : Delta rnarka organik
Ftlzgen SNI msdda
: Saf Kirnye rnarka organik
Trikloretilan
cozen SM madde
: Sef Kirnya rnarka organik
SNI parefin
FOzgen SNI rnedda
: KVK m a r k boyar rnadde
Karbon Siyahl
[% 7 likl
: Orkide rnerka zaytinyatjl
Zeytinyag~
Scotchgerd H 3 5 8 5 : 3 M firrnaslnm florkarbon
esesll kir iticilik maddasi
Nuva FB
: Hoachst firmas~n~n
su va
yag itici, florlanrn~sbilasigi
Asei Guard AG 4 8 0 : Orgenik Kimya firrnaslnln
florkarbon recine arnlllsiyonu, su ve yag itici meddesi
3.1.2. Cihaz ve Makinalar
: Ernst Benz merke, Lfu
Fulard
3 5 0 / 2 RFA tipi leborahler
cihezl
Etov
: Mernrnert marks, heva
sirktilasyonlu eWv.
: W. Mathis marka, gerginlik
Kondens rnakinesi
ayarll kondenzesyon
makinas
: Miele marka
SantrifOj
: Eva rnarka, iki yOnlti sirkOCamas~rrnakinesi
lasyonlu y~kamarnakinesi
Renk OIqOm makinesi : Datacolor rnarka bilgisayarll
fotnmetre
: DIN normuna gore h e n r
Yakrna kabini
lanrn~syekrne dolebl
: 3 0 dev/dak. hlz ile c e l ~ ~ a n
Kirlatrne eleti
RAMAC s.r.1. marks deri
dolab1
: Kullanllen tekstil rnater
Keplestirrna aleti
yalinin Ozellikleri
testinde,
tarenrnls
ytin bantlarden oh$Kirlenme
tukulen kure topler kullan~lm~$t~r.
3.1.3. Kullanllan Tekstil Mataryalinin Ozellikleri
Kirletme testinde, tarenrnlg % 1W ytin bantlardan olu$turulan kUre toplar kullan~lm~shr.
3.2. Yontern
Oenemelerde 3 casit kir iticilik rnaddesi
kullen~lml$hr.Kir iticilik bitim iglemi uygulanrn~skumag
Orneklerine kirlatme testi yapllrn~$tlr. Oeney plan1
Sekil 2'de verilmektedir.
3.3. Kir iticilik ve Silikon ile Yap~lan Bitim
lslernleri Denerneleri
K u m e ~drnekleri
,
agaglda verilen re~eteleregore
AF=%90 olecek sekilde erndirilrni? ve 1 1 0 C'de On
kurutrnas! yaplld~ktan sonra 1 5 0 C'de 3 dek. kom
dense edilmi$tir.[4,5.6].
I.
3 0 gllt Silastol MSE
2. 30 gllt Silastol SJK
3. 30 gllt Scotchgard A 3 5 8 5
4. 30 gllt Asai Guard AG 4 8 0
3.4. Sonuplerln De@erlendirilrnesinde Kullan~lanKirletme Test Yonterni
Ooktora tez p41srnes1slrasmde geligtirilen bu test
yantaminde transfer kirletrne eses allnrnlstlr.
Kirletrne islemi tic: ed~rnda gerqeklegtirilmi$tir. 1.
adlrnda yogunlugu 0.47 aglrllgl 170,2 gr olen ytin
ktiraler haz~rlanrn~ghr.
Bunun icin terenrnlg ytin bent,
Top haline getirilan ylinlar. Sakil 3'de
lam kullan~lm~ghr.
gasterilen kqelegtirrne aletinda, 1 gllt H2S04 I$zeltisi ile 45 dek. islama tabi tutularak haz~rlanrn~stlr.
Elda edilen korelar Sakil 4'de giisterilrnektedir.
Tabla 3. Oenernede kullanllen kurnas Ozellikleri
-
Kumag
~zellikleri
80:20
% 100 Pamuk
poliester/viskon
Ooku tipi
2 : l Dimi gabardin
Santuk dbgernelik kurnag
Grarnaj
2 2 0 gr/rn2
2 6 7 gr/m2
Ath s ~ k l ~ g ~
3 0 tel/crn
72 tel/crn
58 tel/cm
3 2 tel/crn
35.7
41.66
45
62.5
Atk~ Nrn
Kir lticilik Bitim islemi Garmiis Kumaslar
(
Kirletme testi
Kirlehne Testi
Kirletrne Testi
Kirletme Testi
Kirletilmig ijrneklerin
y~kanmas~
Kirletilmis Orneklerin
y~kanmas~
Kirletilmis brneklerin
y~kanrnasl
Kirletilmig brneklerin
ylkanmas~
Omo ile
y~karna
Orno ile
y~karna
Omo ile
ylkarna
Sabun ile
y~karna
Sabun ile
y~kame
Sabun ile
y~kama
Sekil 2. Denerne Plan1
Sekil 3. Keqelegtirme aleti
Sekil 4. Yun kureler
Orno ile
y~karna
Sabun ile
ykama
ham
1
2
5
4
3
rwete
Silastol SJK isimli silikon elastomeri ile yapllan bitim iglemi sonucunda kumasln diijer maddelere nazaran daha fada kirgaiillmeklend@garlilm&tedir. Pamuk/viskon kumag Clrnegi ipin en iyi kir iticilik dzelliijinin 3. ve 5. re~etelerile kazandirlld~ij~
dolayls~ile kirlenmenin arlzlgl gdrlhaktedir.
tedir. 5. ykama sonunda kir iticilik Clzelliginin azald~g~,
Tabla 7. kir ltici Bitirn islemi G&rm0? Pamuk/PES Kurnaslarln Kirletrne Testi Sonrasl Remisyon Oegerleri
raqete
ylkanrnarnl?
1
3
5
ham
54.92
55.42
56.7
55.85
1
59.44
59.78
59.53
60.05
58.45
60.8
56.55
2
ham
1
57.61
3
2.
4
,
5
recete
Kir iticilik bitim islemi gClrm0s pamuk/PES kumagln kirlenmesinin azaldlg~g6rUlmektedir. Ancak uygulanan receteler sonucunda elde edilen kirlenme sonmsl remiqnn degerleri araslnda dnemli bir farkllllk gor0lmemektedir.
Tebla 8. Kir ltici Islam Gbrmllg PES/viskon Kumaslarln Kirletrne Sonras~Remisyon Degerleri
sblo Win dwam~
ham
1
2
3
4
5
Uygulanan re~eteierin.PES/viskan kuma$~nkirlenrne t~zalliklerini
deoi~tirmedigigOr0lmektadir. Aynca yap~lany~kamalarm,
kuma$a aktarllan bitirn rnaddelerinin dayanlkllllg~nl
olumsuz al~odaetkilememi~tir.
S.8ONUc
FLORKARBON esasll yag iticilik rnaddeleri ile
iglern gtirrnog Kurnasjlarm. AATCC yag iticilik test
degerleri yiiksek olrnaslna ragmen, dokunrne yoluyla
kirlenrnede tam tersi bir durum saz konusu olrnakta
ve kulland~glrnu
ve kir itici rnedeler yagl~parqa kirlenrneya kerq aym etkiyi gtisterrnernektedir.
ye
kolay oldueu iqin, ytkanrn~skurnaslarda kirlenrne daha
fezla olrnektad~r.
Whles [1973l'a gore ytkarne slras~nde liflar
b r ~ l d l giqin,
~ kirin kurnagtan uzeklasrnas~da daha kolay
olmaktad~r.(71.
Silikon elastomer kullen~lrnas~
dururnunda gerek
rnolekOl bUyOklOg0 gerekse polirnerlegme s~ras~nda
rnetil gruplar~n~n
kuma$ yozeyinden d~garyadogru
1- AATCC test pntarni.
yllnlenmesi nedeniyle bu rnaddenin kirlenrneyi
amrd~g
yUnde
~
etki gosterdisi d0gtinolrnektedir.
2- Bmwn. M.T.. and Marley 0.1.. 1971.The Assesment of
Mikro ernolsiyonlar ise rnolekol ysp~lar~n~n
kUqOk
the Soiling Properties of Upholstery Fabrics.
, olrnasl nedeniyle lif iqine kolayca nofuz edebildigindan
Textile Research Journal. December, 344348.
kurnes yiizeyinde kirlenrneyi a m r l c ! bir llzellik gtister3-Kissa. E.. SoiKleiease Finishes, Functional Finishes. Part
rnernektedir.
8.279-284
Kurnag Orneklerinin kirlenmesinda, bitirn ivlerni
4 Organik Kimya Firrnaslna ait pmspeld0sler
g t i r r n 0 ~ kumaglar, y ~ k a n m ~ s
kumag tirneklerine
nazaran daha az kirlenrnaktedir. Bu dururn ykama
5 Schill 8 Slaacher Firmasma ait pmspektOsler
yap~ld~kqa,
bitirn meddelerinin azald~g~,
ondan dolaytda
kurnegler~ndaha fazla kirlendigi seklinde yorurnlanme
rnal~d~r.
COnkO, kurnaglarm ye0 itjcilik degerlerinden bu
rnaddalerin ykarna ile azairned~e~
gUr01mOgWr. Ancak
7- Whles. 0.. 1973 Developments in the Finishins of Cotton
yap~lanykernaler kumag yiizeyini bozdugundan, p e y a
and Man-Made Fibre Fabrics. Textile Pkgress..
kirlerinde dozgiln olrneyan yiizeylare beglenrnes~daha
4,4950