PDF İndir

6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
%$%$6<5*,$11(6±%$%$6$58&$6$/78.(7785.,2562
&$//('6$5,6$/7,.
9DWDQg=*h/*
g]HW
6DUÕ6DOWÕN¶ODLOJLOLoDOÕúPDODUWHPHOGH6DOWÕNQDPHYH+DFÕ%HNWDú9HOL9HOD\HWQDPHVL
JLEL PHQNÕEHYL HVHUOHUGHNL ELOJLOHU LOH <D]ÕFÕ]DGH $OL¶QLQ 6HOoXNQDPHVL¶QGH
\HU DODQ DQFDN KLoELU oD÷GDú ND\QDN \D GD EHOJH LOH GR÷UXODQDPD\DQ ELOJLOHUH
GD\DQGÕUÕOPDNWDGÕU 2\VD NL G|QHPLQ oD÷GDúÕ HVHUOHUGHQ KDUHNHWOH 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ
WDULKVHONLPOL÷LQLo|]POHPHNPPNQGU0DOXPSDUDGLJPDODUÕELUWDUDIDEÕUDNÕS
KLoELU úH\ ELOPL\RUPXúoDVÕQD \DQL \HQL EDúWDQ RNXPDODUOD YH oD÷GDú ND\QDNODUD
PUDFDDW HGHUHN 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ WDULKVHO NLPOL÷L RUWD\D NRQPD\D oDOÕúÕOPÕúWÕU %X
ED÷ODPGD6DUÕ6DOWÕNGúQOG÷JLELDVOÕQGD$QDGROXOXELUHUHQROPDGÕ÷ÕVDGHFH
RODVÕOÕNODUG]OHPLLoLQGHELUVUHOL÷LQH$QDGROX¶GD\DúDPÕúDVOHQ.XPDQ.ÕSoDN
N|NHQOLELUDLOHGHQJHOHQYH'HúWL.ÕSoDN'REUXFD¶OÕROGX÷XRUWD\DNRQPXúWXU5XP
NURQLNOHULQGH ER]XN ELU LIDGH\OHRQRPDVWLNOH NDUúÕPÕ]D oÕNWÕ÷Õ DQFDN DVOÕQGD EX
LIDGHQLQ7UNoHELULVLPROGX÷XVRQXFXQDYDUÕOPÕúWÕU1LWHNLP5XP.URQLNOHUL¶QGH
LOJLOLúDKVÕQDSDoÕNúHNLOGHELU7UN.XPDQROGX÷XV|\OHQPHNWHGLU<DQLLVPLGH
7UNoH¶GLU 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ GR÷XP \HUL GR÷XP WDULKL YHIDW \ÕOÕ YH YHIDW HWWL÷L \HU
NRQXVXQD QHWOLN ND]DQGÕUÕOPÕúWÕU $\UÕFD VDQÕOGÕ÷ÕQGDQ IDUNOÕ RODUDN $OHYL PHúUHS
%DWLQLøVODPLELUHNRORODQ.DUPDWLøVPDLOLDQOD\ÕúÕ\ODLUWLEDWOÕELUHUHQROGX÷XDQFDN
EXQXQODELUOLNWHYHELUúHNLOGH+D\GDULYHYH\D5XIDLWDULNDWODUÕQGDQGDHWNLOHQPLú
RODELOHFH÷LQH\|QHOLNEXOJXODURUWD\DNRQPXúWXU
$QDKWDU .HOLPHOHU 6DUÕ 6DOWÕN %DED 6DOWÕN 6DOWXN HW7UNv 6\W]LJDQ
6\UJLDQQHV %DED 6DUXFD 6DURQLXV 'REUXFD 'HúWL .ÕSoDN .XPDQ .ÕSoDN
+D\GDUL5XIDL.DUPDWLøVPDLOL
$EVWUDFW7KHIXQGDPHQWDOVRXUFHVXVHGGXULQJWKHUHVHDUFKHVIRU6DUÕ6DOWLNDUH
the legendary books like Saltikname and Haci Bektas Veli Velayetnamesi and also
* Araştırmacı, İstanbul-Türkiye, E-Posta: vatanozgul@gmailcom
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
133
Vatan ÖZGÜL
WKH FKURQLFOH ZULWWHQ E\<D]LFL]DGH$OL DERXW7KH$QDWROLDQ 6HOFXNV +RZHYHU ZH
FDQILQGWKHKLVWRULFDOLGHQWLW\RI6DUL6DOWLNE\UHIHUULQJWRWKHFRQWHPSRUDU\ZRUNV
It is aimed to find the historical identity of Sari Saltik in a manner, by leaving the
paradigms aside and make the readings such that we do not know anything about the
VXEMHFWEXWUHIHUULQJWRWKHFRQWHPSRUDU\ZRUNV$VDUHVXOW6DUL6DOWLNLVIRXQGWR
be a Kuman/Kipcak origined, borned at Dest-i Kipcak and maybe lived in Anatolia
IRUDVKRUWSHULRGRIWLPH:HFDQFRPHDFURVVZLWK7XUNLVKRQRPDVWLFVSRLQWLQJRXW
Sari Saltik in the Greek chronicles, but with significant distortions, due to differing
H[SUHVVLRQVDWDGLIIHUHQWODQJXDJHZULWLQJKDELW+HQFHWKH*UHHN&KURQLFOHVFOHDUO\
states that the aforementioned character is a Kuman Turk, meaning that his name is
DOVRD.XPDQ7XUNLVKQDPH7KHGDWHRIERUQSODFHRIELUWKGDWHRIGHDWKDQGWKH
SODFHZKHUH6DUÕ6DOWÕNKDGGLHGLVFODULILHGLQRXUDUWLFOH&RQWUDU\WRZKDWLVNQRZQ
and believed, his religious background seems to be mostly dominated by KarmatiøVPDLOLRUGHUZKLFKLVDQREYLRXV$OHYLWUHQGRI(VRWHULF,VODPLFZD\EXWPD\DOVR
EHLQÀXHQFHGE\+D\GDULDQGRU5XIDLRUGHUV
.H\ZRUGV 6DUÕ 6DOWLN %DED 6DOWLN 6DOWXN HW7XUNL 6\W]LJDQ 6\UJLDQQHV
Saronius, Baba Saruca, Dobrugia, Dest-i Kipcak (Kypcak Steep), Cumans, Kypcaks,
+D\GDUL5XIDL4DUPDWL,VPDLOL
*ø5øù
*QP]GH$OHYL%HNWDúLHUHQOHULRODUDNDQÕODQELUoRNDULILQWDULKVHONLúLOL÷LQL
net olarak literatürden yani yazma eserler, kronikler ya da belgeler üzerinden
VDSWDQPDVÕQGD VÕNÕQWÕ \DúDQPDNWDGÕU 0HQNÕEHYL HVHUOHU YH NURQLNOHUGH NLPL
]DPDQ IDUNOÕ NDID NDUÕúWÕUDQ oHOLúNLOL YH DQDNURQLN ELOJLOHUOH ELUOLNWH V|] NRQXVX
DULÀHULQKD\DWKLND\HOHULNÕVD\DGDX]XQEDKLVOHULoLQGH\HUDOPDNWDGÕU6|]JHOLPL
PHQNÕEHYL DQODWÕPODUGD \]\ÕOGD \DúDPÕú JLEL DQODWÕODQ $OHYLOL%HNWDúLOL÷LQ
VHUoHúPHVL +kFÕ %HNWDúÕ 9HOv¶QLQ KLoELU oD÷GDú ND\QDNWD ]LNUHGLOPHPHVL úSKH
X\DQGÕUPDNWDGÕU 0DQHYL úDKVL\HWOHULQ KD\DW KLND\HOHULQLQ DUDúWÕUÕOPDVÕ DNDGHPLN
oHYUHOHUFHSR]LWLYLVWELUDNÕOOD\DSÕOPDNWDDQFDNWDPEXQRNWDGDPDQHYL\DWÕQNHQGL
QRUPDOOHUL LoLQGH \HU DODQ NLPL %DWÕQv GLO LOH RUWD\D NRQDQ PLVWLN DQODWÕPODU VDQNL
VRV\DO WDULKVHO ELOJLOHUPLúoHVLQH HOH DOÕQÕS oÕNDUÕPODU RUWD\D NRQPD\D YH VRQXFD
YDUÕOPD\DoDOÕúÕOPDNWDGÕU12\VDNLPDQHYL\DWODLOJLOLDQODWÕPODUÕQWHYLO+HUPHQHXWLN
\ROX\OD DoÕOÕPÕ YH V|] NRQXVX WDULKVHO PHWLQOHULQ DQDOL]OHUL\OH LUGHOHQPHVL ELU
JHUHNOLOLNWLU%XQXQ\DQÕVÕUDPDOXPSDUDGLJPDODUNDOÕSODúPÕúGúQFHOHULQDQFDODU
1 Menkıbevi eserlerdeki “tüm bahislerin ya da tüm tümcelerin”, tevil gerektiren Batınî dil ile yazıldığı
söylenemez. Hangi maksatla yazıldığı, metin analizi ile ortaya konabilir.
134
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
\DGDNDQÕNVDQPÕú\DQOÕúODUÕQIDUNÕQGDROPDGDQWHNUDUÕ\ODWDULKVHOoDOÕúPDODUGD\DGD
DUDúWÕUPDODUGDELULOHUOHPHQLQND\GHGLOHPHGL÷LRUWDGDGÕU+LoELUELOJL\H\DGDEXOJX\D
GD\DQPD\DQNH\ILVRQXooÕNDUPDJD\UHWOHULGHFDEDVÕGÕU7PEXQODUÕQ\DQÕVÕUDHQ
WHPHOYHDUÕ]DOÕ\DNODúÕPLOJLOLG|QHPGHQoRNVRQUDODUÕ\D]ÕOPÕúNURQLNOHULQ\DGD
PHQNÕEHYLHVHUOHULQWHPHOEDúYXUXND\QD÷ÕRODUDNNXOODQÕOPDVÕGÕU+HOHNLRUWDGDR
G|QHPLQoD÷GDúÕ5XP%XOJDU6ÕUS$UDSYGNURQLNOHUL\DGDVH\\DKODUÕQHVHUOHUL
RUWDGD\NHQ«
6DUÕ 6DOWÕN LOH LOJLOL LGGLDODU WHPHOOHQGLULOLUNHQ |]HOOLNOH 3DXO :LWWHN¶LQ PDOXP
PDNDOHVL YH GROD\ÕVÕ\OD <D]ÕFÕ]DGH $OL¶QLQ 6HOoXNQDPHVL JQGHPH JHWLULOPHNWHGLU %XQD J|UH 6DUÕ 6DOWÕN ,, ø]]HGGLQ
.H\NDYXVLOHELUOLNWHøVWDQEXO¶DYHRUDGDQGD'HúWL.ÕSoDNE|OJHVLQHJHoPLúELU]DWWÕU
2\VD NL KLoELU oD÷GDú 6HOoXNQDPH¶GH \D GD G|QHPLQ oD÷GDúÕ 5XP NURQLNOHULQGH
E|\OHVL ELU ELOJL KDWWD LPD GDKL \RNWXU '|QHPLQ oD÷GDúÕ 6HOoXNQDPHOHU¶GH ,,
ø]]HGGLQ .H\NDYXV LOH ELUOLNWH øVWDQEXO¶D JHOHQ7UN EH\OHULQLQ KHSVL ELU ELoLPGH
'HúWL .ÕSoDN VH\DKDWL |QFHVL øVWDQEXO¶GD \D |OGUOPú \D GD JLULúWLNOHUL ROD\ODU
QHWLFHVLQGHFH]DODQGÕUÕODUDNSDVLIKDOHJHWLULOPLúOHUGLU21LWHNLPWHPHOGHøEQ%LEL¶QLQ
HVHULQLQ WHUFPHVLQL \DSDQ <D]ÕFÕ]DGH $OL DQD ND\QDN RODUDN NXOODQGÕ÷Õ HVHUGH
ROPDPDVÕQDNDUúÕQELUGHQELUH,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOHELUOLNWH'REUXFDWDUDIÕQD
J|oHGHQOHUOHLOJLOLRODUDNúXFPOH\L]LNUHGHU³«YHPHUKXPPD÷IXU6DUX6DOWXN
RQODUODELUOLNWHJHoWL«´%XQXQ\DQÕVÕUDQHoD÷GDú6HOoXNQDPHOHU¶GHQH
GH5XPNURQLNOHULQGH\ÕOÕ|QFHVL$QDGROX¶GD6DUÕ6DOWXN\DGDEHQ]HUL
ELURQRPDVWL÷HUDVWODQÕOPDPDNWDGÕU6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶ODEHUDEHU
'REUXFD¶\DJHoLúLLVSDWODQDPD]NHQED]ÕDUDúWÕUPDFÕ\D]DUODUÕQELUGH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ
dHSQL%R\X¶QXQOLGHUL\PLúJLELDQODWÕPODUGDEXOXQPDVÕLVHKLoELUYHUL\H\DGDLSXFXQD
GD\DQPD\DQELULGGLDGDQ|WH\HJHoPHPHNWHGLUg]WUN9HOL6DOWÕN
DGOÕ\D]DUÕQ6DUÕ6DOWÕN¶Õ\]\ÕOÕQEDúÕQGD\ÕNÕODQYH(U]XUXPPHUNH]OL6DOWXNOX
2 Uğurlu adlı bey ile Ali Bahadır adlı bey o dönem, II. İzzeddin Keykavus’un destekçilerinden idi. İbn Bibi, Ali
Bahadır’ın, İstanbul’da ortaya çıkan bir komplo sonucu öldürüldüğünü söylemektedir. Aksarayi ise Uğurlu
Bey’in gözlerinin kör edildiği bilgisini aktarmaktadır. (İbn Bibi, 1996: 161, 164; Kerimüddin Mahmud-i
Aksarayî, 2000: 56, 57). Ali Bahadır olarak anılan karakter ile Anonim Selçukname’de Germiyan isyanına
katılan “Bozkuş Bahadır” arasında bir ilgi var gibidir (Ayrıca bir de Halil Bahadır adlı Karamanoğlu’nun adı
geçmektedir ancak anlaşılacağı üzere Karaman civarında yaşayan biri olup Ali Bahadır ve Bozkuş Bahadır
ile ilişkisi olması ihtimali düşüktür.). Nitekim “Bahadır” lakabının görüldüğü nadir kişilerden biri olması ve
aynı dönemde yaşaması itibariyle Ali Bahadır ile Bozkuş Bahadır arasında bir ilgi olma ihtimali yüksektir.
Bunun yanı sıra her ikisi de, Uç Türkmenleri’ndendir. Ayrıca “Bozkuş” cemaatini, özellikle “Kütahya”
sınırları içinde saptayabiliyoruz ki bu saptama, Germiyan olgusu ile örtüşen bir bulgudur. Makalemizin
ana ekseniyle doğrudan ilgisi olmadığından, Ali Bahadır-Bozkuş Bahadır-Germiyan bahsine, kısa bir
vurgu yaparak geçmek istedik. İleride Germiyanla ilgili ayrı bir makale yayınlayarak, konunun detaylarına
gireceğiz.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
135
Vatan ÖZGÜL
%H\OL÷L YH 6DOWXN DGOÕODNDSOÕ ]DWODUÕQ DLOHVL\OH LOLúNLOHQGLUPHVL VDGHFH V|] NRQXVX
HUHQLQDGÕ\ODRODQEHQ]HUOL÷HGD\DQPDNWDROXSROD\ODUÕQGL]JHVLFR÷UDI\D\DGDELU
DQLoLQNDEXOHWVHNELOHPHQNÕEHYLDQODWÕPODUODLOLúNLOLGH÷LOGLU9HOL6DOWÕN
'DKDVÕELUD]GDQRUWD\DNRQDFDNRODQEXOJXODUGDQKDUHNHWOH6DUÕ6DOWÕNRQRPDVWL÷L
LOH QOHQPLú HUHQLQ \DúDGÕ÷ÕQÕ LVSDW HGHELOHFH÷LPL] DVOL FR÷UDI\D DVOÕQGD$QDGROX
GH÷LO 'REUXFD E|OJHVL ROXS WDP WHUVL \DQL$QDGROX LOH LOLúNLOHQGLULOHELOHFHN KLoELU
NDEXO HGLOHELOLU QHVQHO NDQÕWÕPÕ]ÕQ ROPDGÕ÷Õ RUWD\D NRQDFDNWÕU %X E|\OH ROPDVÕQD
NDUúÕQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ%DWÕ$QDGROXLOHLOLúNLOHQGLULOHELOHFHNYHRODVÕOÕNODUG]OHPLQGH
%DWÕ$QDGROX LOH ED÷ÕQÕ ]LNUHWPH\H oDOÕúDFD÷Õ] 0DNDOHPL]LQ DPDFÕ 6DUÕ 6DOWÕN LOH
LOJLOL RODUDN úLPGL\H NDGDU RUWD\D NRQDQ WP oDOÕúPDODUÕ NULWLN HWPHN GH÷LOGLU %X
QHGHQOH6DUÕ6DOWÕNLOHLOJLOLEDúOÕFDoDOÕúPDODUD\HULJHOGLNoHYXUJX\DSÕODFDNWÕU
$ 6$/7,.1$0(+$..,1'$
6DUÕ6DOWÕNNRQXVXQGDEHONLGHHQVRUXQOXND\QDNHVHU6DOWXNQDPH¶GLU6DOWXNQDPH
]HULQGHQ\DSÕODQRNXPDODUGDYHEXUDGDQKDUHNHWOH6DUÕ6DOWÕN¶ODLOJLOLDUDúWÕUPDODUGD
FLGGLVÕNÕQWÕODUEXOXQPDNWDGÕU%|\OHVLELUHVHUGHQLVWLIDGHHWPHGHQ|QFHHVHULQEL]DWLKL
NHQGLVL KDNNÕQGD JHQHO ELU ILNUH VDKLS ROXQPDGDQ JHoPLúWH EX HVHUOH LOJLOL RODUDN
RUWD\DNRQXOPXúELUoRNJ|UúKLSRWH]\DGDLGGLDQHUHGH\VHNRúXOVX]úHNLOGHGR÷UX
RODUDNNDEXOHGLOPHNWHYHLOJLOLoDOÕúPDODUD\DGDDUDúWÕUPDODUDGHYDPHGLOPHNWHGLU
2\VDNL VRUJXODQPDGDQ LVWLIDGH HGLOHQ KHU HVHUGHNL ELOJLOHU ELU WDNÕP ³ELOLPVHO
LQDQoODUD´GR÷UXDUDúWÕUPDFÕ\ÕVUNOHPHNWHYHFHYDSDUDQÕUNHQEHUDEHULQGHEDúND
ELUoRN\HQLVRUXLúDUHWLQLQRUWD\DoÕNPDVÕQDQHGHQROPDNWDGÕU'DKDDoÕNELULIDGH\OH
³ELOLP´\DSPDJD\UHWL\OHDQFDNIDUNÕQGDROPDNVÕ]ÕQELUWULQDQo\DGDELUWU³GLQL
DQOD\Õú´VHUJLOHQPHNWHGLU%XWUoDOÕúPDODUGDNL|QHUPHOHULQGLQL|QHUPHOHUGHQWHPHO
IDUNÕ ³J|QGHUPHOHULQ´ \D GD ³ND\QDNoDODUÕQ´ ]LNUHGLOPHVLGLU 2\VD NL ELOLPVHO ELU
HVHULQDVOLQLWHOL÷LRHVHUGHNLJ|QGHUPHOHULQ\DGDND\QDNoDODUÕQYDUOÕ÷ÕQGDQ]L\DGH
QLWHOLN YH LoHULN ROPDOÕGÕU 1LWHOLN YH LoHULN GHQGL÷LQGH LVH G|QHPLQ oD÷GDúÕ ELOJL
YH EXOJXODUÕQ LUGHOHQPHVL FR÷UDI\D DQDOL]L WDULKVHO GL]JH DQDOL]L PHWLQ DQDOL]L YH
PLWLNGLQLHIVDQHYLDQODWÕPODUÕQWHYLOLJQGHPHJHOPHNWHGLUøúWHEXJ|]OH6DOWÕNQDPH
RNXQGX÷X WDNGLUGH VD\ÕVÕ] DQDNURQL]PLQ YDUOÕ÷Õ ELU WDUDID DSDoÕN úHNLOGH NHQGLQL
(KOL 6QQHW+DQHIL RODUDN WDQÕPOD\DQ 5DIL]LOHUOH PFDGHOH HGHQ YH 5DIÕ]LOHUL
NDWOHWPH\L NHQGLQL úLDU HGLQPLú ³NDGÕQHUNHN ELUOLNWH \DSÕODQ FHP W|UHQOHULQH KRú
EDNPD\DQ´%DWÕQvøVODPL7DVDYYXILDQOD\ÕúDNDUúÕDQFDNNHQGLVL\OHLOJLOLEHOOLEDúOÕ
PHY]XODUGD³YHOD\HW´NDYUDPՁ]HULQGHQNHUDPHWLQLDoÕNODPD\DoDOÕúDQYHEXDoÕQGDQ
136
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
oHOLúNLOLELU6DUÕ6DOWÕNNDUúÕPÕ]DoÕNPDNWDGÕU$\UÕFD<DKXGLYH+ULVWL\DQODUDNDUúÕ
RODQ WXWXPX YH WDYUÕ KLo GH $OHYL%HNWDúL HUHQOHULQLQ ED÷GDúWÕUPDFÕX]ODúWÕUPDFÕ
WDYUÕQDEHQ]HPHPHNWHYH5DIÕ]LOHU¶H\DSWÕ÷ÕJLELRQODUDNDUúÕGDPXKWHOLIKDNDUHWDPL]
LIDGHOHUGHEXOXQPDNWDGÕU%XQXQ\DQÕVÕUDEXHVHUGHNLROD\ODUÕQGL]JHVLYHIHWKHGLOHQ
\HU DGODUÕ GLNNDWOH LQFHOHQHFHN ROXUVD EX PHQNÕEHQLQ \D GD HOLPL]GH EXOXQDQ
QVKDVÕQÕQ (EX¶O +D\UL 5XPL WDUDIÕQGDQ \DQL \]\ÕOÕQ VRQODUÕQGD \D]ÕOGÕ÷ÕQÕ
NDEXOHWPHNú|\OHGXUVXQKLoELUELoLPGH\]\ÕOÕQVRQoH\UH÷LQGHQ|QFHNDOHPH
DOÕQPÕúROGX÷XQXNDEXOHWPHNPPNQGH÷LOGLU1LWHNLP<DYX]6XOWDQ6HOLP.DQXQL
6XOWDQ6OH\PDQG|QHPLQGHYHKDWWDGDKDVRQUDVÕQGD2VPDQOÕWRSUDNODUÕQDNDWÕOPÕú
YH6DOWÕNQDPH¶GHIHWLKROJXVX]HULQGHQHOHJHoLULOGL÷LV|\OHQHQFR÷UDI\DODUODLOJLOL
.ÕEUÕV 5RGRV 7UDEOXV øUDQ .DINDV\D JLEL PHQNÕEHOHU EXQXQ DSDoÕN GHOLOLGLU
+DWWD WUDMLNRPLN ELU úHNLOGH HOLPL]GHNL QVKDVÕQÕQ VRQXQGD ³LVWLQVDK WDULKL RODUDN
GH÷LO´ EL]]DW ³WHOLI WDULKL´ RODUDN DOJÕODQDELOHFHN úX LIDGH GXUXPXQ YDKDPHWLQL
göstermektedir: “%X GH÷HUOL NLWDS +LFUL >0LODGL @ VHQHVLQGH
UHELOHYYHOD\ÕQÕQVRQODUÕQGD3HUúHPEHJQVXOWDQODUÕQKX]XUXQGDWDPDPODQGÕ´3
+DQLEXHVHU&HP6XOWDQ¶ÕQJ|UHYOHQGLUGL÷L(EX¶O+D\UL5XPLWDUDIÕQGDQ\D]ÕOPÕúWÕ"
%XVRUXPX]DKHPHQú|\OHELULWLUD]JHOHFHNWLU³2UMLQDOQVKDND\ÕS(OGHEXQVKD
YDU´$QFDNELUD]|QFHDNWDUGÕ÷ÕPÕ]GH÷HUOHQGLUPHOHUYHHVHULQNDOHPHDOÕQÕúWDULKL
EXLWLUD]ÕDQODPVÕ]NÕOPDNWDGÕU$\UÕFDQHKLNPHWLVHKHSGHLONQVKDODUND\EROPDNWD
YH DUDúWÕUPDFÕODU HOGHNL QVKDODUGDNL JHUL\H G|QN J|QGHUPHOHUH LQDQGÕUÕOPDN
]RUXQGD EÕUDNÕOPDNWDGÕU <DQL DUDúWÕUPDFÕ EX HVHULQ KDNLNDWHQ GH \]\ÕOÕQ
VRQODUÕQGD(EX¶O+D\UL5XPLWDUDIÕQGDQ\D]ÕOPÕúYHEHONLGHELUWDNÕPHNOHPHOHUOH
JHQLúOHWLOPLúROGX÷XQDVDQNLLQDQPDNYHLNUDUYHUPHN]RUXQGDGÕU$VOÕQDEDNÕODFDN
ROXUVD ELOLPVHO DUDúWÕUPDFÕOÕ÷ÕQ WHPHOLQGH ³úSKH´ YDUGÕU YH ROPDOÕGÕU +LoELU
DUDúWÕUPDFÕKHUKDQJLELUHVHULQLoLQGH]LNUHGLOHQ³\D]ÕPWHOLI\DGDLVWLQVDK´WDULKLQH
LQDQPDN \D GD JYHQPHN ]RUXQGD ROPDGÕ÷Õ JLEL WDP WHUVL LoHUL÷LQGHQ KDUHNHWOH
úSKHOL GXUXPODU YDU LVH EX WDULKOHPHOHUH JYHQPHN ]RUXQGD GH÷LOGLU .DOGÕ NL
JQP]GHNDUERQNDUERQWHVWOHULJLELSR]LWLI\|QWHPOHUGXUXUNHQ\D]ÕPGLOL
\DGDVOXEX]HULQGHQELUHVHULQWDULKOHPHVLQLQ\DSÕOPD\DoDOÕúPDVÕDNOD]L\DQYH
NDEXOHGLOHPH]ELUJD\UHWWLU.ÕVDFDVÕ6DOWXNQDPH¶GHDQODWÕODQ6DUÕ6DOWÕNEXHUHQH
ED÷ODPÕúRODQODUÕQJ|QOOHULQGHNL6DUÕ6DOWÕNGH÷LO³2VPDQOÕ¶QÕQúHNLOOHQGLUGL÷LYH
3 Saltık Gazi Destanı, 2007: 14, 21, 55, 57, 58, 64, 65, 76, 77, 92, 101, 128, 137, 139, 142, 144, 145, 146,
150, 271, 279, 289, 299, 331, 332, 395, 396, 400, 403, 405, 408, 459, 507, 600, 606. Gönderme yaptığımız
sayfalar, sadece örnek teşkil eden sayfalardır. Bu sayfaların dışında da atıf yaptığımız konularla ilgili bilgiler
bulunabilir. Gönderme yaptığımız eser, Saltıkname’nin, günümüz Türkçesi’ne çevrilmiş halidir. Aynı eserle
birlikte, orijinal eserin transkripsiyonuna da bakılabilir (Saltıkname, 2007).
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
137
Vatan ÖZGÜL
2UWRGRNVGLQDQOD\ÕúÕQDoHNPH\HoDOÕúWÕ÷Õ´ELU6DUÕ6DOWÕN¶WÕU6DOWÕNQDPH¶GHNLWDYUD
WDPWHUVELUWDYÕUVHUJLOH\HQELUPHQNÕEHYLDQODWÕP6DUÕ6DOWÕN¶ODLOJLOLELOJLYHUHQHQ
eski kaynak durumundaki4øEQ¶V6HUUDF¶ÕQHVHULQGH\HUDOPDNWDGÕU%XQDJ|UH6DUÕ
6DOWXNGDKDVRQUDGDQ0VOPDQROPDVÕúDUWÕ\OD+DoOÕODUDHVLUGúPúELU+ULVWL\DQ
oRFX÷XNXUWDUPDNLoLQER]ELUGR÷DQVXUHWLQHJLUPLúYHHVLUHGHQOHUHVDOGÕUDUDN³%HQ
ùH\K6DOWXN¶XP´GHPLúWLU%XQXQ]HULQHNRUNDQNLúLOHUHVLUOHULVHUEHVWEÕUDNPÕúWÕU
g]WUN <DQL EXUDGD DVOÕQGD YHOD\HW ]HUH GXUXPXQ VWHVLQGHQ
JHOPH YDUGÕU YH NÕOÕo ]RUX\OD VRUXQX o|]PH ROJXVXQGDQ EDKVHGLOPHPHNWHGLU øúWH
]DWHQ EX QHGHQOH 6DUÕ 6DOWÕN WP %DONDQ FR÷UDI\DVÕQGD KHP +ULVWL\DQODU KHP GH
0VOPDQODU WDUDIÕQGDQ WDNGLV HGLOHQ YH J|QOOHUGH WDKW NXUPXú ELU HUHQ ROPXúWXU
GL\H GúQHELOLUL] DQFDN 6DOWÕNQDPH¶GHNL 6DUÕ 6DOWÕN E|\OHVL ELU LPJHGHQ X]DNWÕU
7P EX GH÷HUOHQGLUPHOHUH UD÷PHQ 6DOWÕNQDPH LoLQGH NÕ\PHWH GH÷HU ELOJLOHU
ROPDGÕ÷Õ V|\OHQHPH] DQFDN \LQH \DSÕOPDVÕ JHUHNHQ FLGGL ELU PHWLQ DQDOL]L LOH
LOJLOL ELOJLOHUL D\UÕúWÕUPDN ROPDOÕGÕU (Q QLKD\HWLQGH 2VPDQOÕ¶QÕQ GH]HQIRUPDV\RQ
SROLWLNDVÕ oHUoHYHVLQFH \D]ÕOPÕú GD ROVD EHOOL ED]Õ DQODWÕPODUÕQ DVOL 6DUÕ 6DOWÕN LOH
LOLúNLOLRODELOHFH÷LLKWLPDOLJ|]GHQNDoÕUÕOPDPDOÕGÕU
7PEXGH÷HUOHQGLUPHOHUÕúÕ÷ÕDOWÕQGDDUDúWÕUPDFÕYH\D]DUODUÕQ6DOWXNQDPH¶QLQ
(EX¶O +D\UL 5XPL WDUDIÕQGDQ \D]ÕOGÕ÷Õ LGGLDVÕQGDQ GDKD GR÷UXVX 6DOWÕNQDPH¶QLQ
\]\ÕO HVHUL ROGX÷X LGGLDVÕQGDQ YD] JHoPHOHUL JHUHNPHNWHGLU 1LWHNLP HVHULQ
VRQXQGDNL +LFUL \DQL PLODGL WDULKL \XNDUÕGD VXQGX÷XPX] YH
IHWKHGLOHQ \HUOHUOH LOJLOL DQDOL]OHUOH GH X\XúXP LoLQGHGLU 'ROD\ÕVÕ\OD EX PHQNÕEHYL
HVHULQNDOHPHDOÕQGÕ÷ÕWDULKKDNLNDWHQGH0LODGL\ÕOÕROVDJHUHNWLU.ÕVDFDVÕ
EX HVHULQ HQ D]ÕQGDQ EX KDOL\OH &HP 6XOWDQ¶ÕQ J|UHYOHQGLUGL÷L (EX¶O +D\UL 5XPL
\]\ÕOWDUDIÕQGDQ\D]ÕOPDGÕ÷ÕDSDoÕNRUWDGDGÕU%XHVHULQ\D]DUÕEHOOLROPD\DQ
³DQRQLPELUHVHU´RODUDNHOHDOÕQPDVÕJHUHNPHNWHGLU%XQXQ\DQÕVÕUD6DOWÕNQDPH¶QLQ
EXKDOL\OHELU$OHYL%HNWDúLPHQNÕEHYLHVHULRODUDNDOJÕODQPDVÕGDELURNDGDUVRUXQOX
ELU\DNODúÕPRODFDNWÕU
%
ø%1h¶66(55$&¶,1$.7$5',ö,%ø/*ø/(5
6DUÕ6DOWÕN¶WDQEDKVHGHQúLPGL\HNDGDUVDSWDQPÕúHQHVNLND\QDN$EGXUUDKPDQ
øEQ¶V 6HUUDF (O'ÕPÕúNL¶QLQ +LFUL \ÕOÕQGD 0LODGL NDOHPH DOGÕ÷Õ
³7HúYLNX¶O (UYDK YH¶O.XO€E LOk =LNUL $OOkPL¶O*X\€E´ DGOÕ HVHULGLU ho FLOWWHQ
ROXúDQEXNLWDEÕQDQDE|OPQQWHNQVKDVÕEXOXQGX÷XV|\OHQPHNWHGLU%XQVKD
4 Bu kaynak eserle ilgili detay bilgi, bir sonraki başlık içinde sunulacaktır.
138
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
6OH\PDQL\H.WSKDQHVL$PFD]kGH+VH\LQ3DúD%|OP¶QGHQXPDUDOÕHVHU
RODUDNND\ÕWOÕGÕUøEQ¶V6HUUDF¶ÕQ³7XIIDKX¶O(UYDKYH0LIWkKX¶OøUEkK´DGOÕHVHULLVH
DVOÕQGDD\UÕELUNLWDSROPD\ÕSELUD]|QFH]LNUHGLOHQHVHULQELUE|OPGU7XIIDKX¶O
(UYDK¶LQ3ULQFHWRQhQLYHUVLWHVL¶QGHYH%HUOLQùHKLU.WSKDQHVL¶QGHLVWLQVDKHGLOPLú
LNLIDUNOÕQVKDVÕEXOXQPDNWDGÕU3ULQFHWRQ¶GDNL\ÕOÕQGDGL÷HULVH\ÕOÕQGD
LVWLQVDKHGLOPLúWLU6DUÕ6DOWÕN¶ÕQPULGOHULQGHQELULRODQ%HKUDPúDKHO+D\GDULLOH
LONL%HKLVQL¶GH$GÕ\DPDQ%HVQL0DUW1LVDQWDULKLQGHGL÷HULLVHùDP¶GD
1LVDQ WDULKLQGHQ VRQUD YH HQ JHo \ÕOÕ LoLQGH ELU WDULKWH LNL NHUH
J|UúPúYHEXUDGDQKDUHNHWOH6DUÕ6DOWÕNODLOJLOLELOJLOHUDNWDUPÕúWÕU%XELOJLOHULQ
6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ YHIDWÕQGDQ HQ ID]OD VHQH VRQUDVÕQGD GHUOHQPLú ROPDVÕ DNWDUÕODQ
ELOJLOHULQJYHQLOLUOL÷LQLELUNDWGDKDDUWÕUPDNWDGÕUøEQ¶V6HUUDFKHUQHNDGDU6DUÕ
6DOWÕNLOHLOJLOLWPELOJLOHUL%HKUDPúDKHO+D\GDUL¶GHQDNWDUGÕ÷ÕQÕV|\OHVHGH6DUÕ
6DOWÕN¶OD LOJLOL ³HN ELOJLOHUL´ 6DUÕ 6DOWÕN¶Õ WDQÕ\DQ YH NHQGLVLQLQ øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ
J|UG÷YHYH\DJ|UúW÷GL÷HUIDUNOÕNLúLGHQGHHGLQPLúRODELOLU1LWHNLPøEQ¶V
Serrac:
6DUÕ6DOWÕN¶ÕQPULGLROGX÷XYH³.ÕUÕPv´ODNDSOÕROGX÷XGDV|\OHQHQ%DUDN
%DED¶QÕQVR\XQGDQJHOHQELULQGHQ
6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ PULGL 0XKDPPHG HO0kULVWkQL¶GHQ NL øEQ¶V 6HUUDF EX
NLúLGHQ³úH\KLP´GL\HEDKVHWPHNWHGLU
øON EDúWD 6DUÕ 6DOWÕN¶Õ UHGGHGHQ DQFDN VRQUDGDQ PULGL RODQ 0XKDPPHG
HO%XKDUL’den
YH ELU úHNLOGH 6DUÕ 6DOWÕN¶OD LUWLEDWÕ RODQ ùH\K +DVDQ HO.ÕSoDNv’den de
EDKVHWPHNWHGLU
<DQL0XKDPPHGHO%XKDUL(YOL\DdHOHEL¶QLQLGGLDHWWL÷LJLEL6DUÕ6DOWÕN¶ÕQGL÷HU
DGÕGH÷LO6DUÕ6DOWÕN¶ÕQoD÷GDúÕYHRQXQPULGLRODQIDUNOÕELU]DWWÕU(\Sg]WUN
oDOÕúPDVÕQGD HO%LU]DOL YH HO.WEv¶\L ND\QDN J|VWHUHUHN 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ ³%DUDN
%DEDJLEL³.ÕUÕPv´ODNDEÕ\ODGDDQÕOGÕ÷ÕQÕGDV|\OHPHNWHGLU
øEQ¶V6HUUDF6DUÕ6DOWÕN¶Õ³ùH\K6DOWXN´YH³6DOWXNHW7UNL´RODUDNDQPDNWDGÕU
g]WUN +LFUL 0LODGL \ÕOÕQGD
YH \DNODúÕN \DúODUÕQGD YHIDW HWWL÷LQL EHOLUWPHNWHGLU 'ROD\ÕVÕ\OD GR÷XP WDULKL
\ÕOÕ FLYDUÕ ROPDOÕGÕU5 6DUÕ 6DOWXN¶XQ 'REUXFD E|OJHVLQGH ³øVKDNoD´ DGOÕ
5 Öztürk, 2011: 225. Ahmet Yaşar Ocak, el-Birzâli’nin eserinden hareketle Sarı Saltuk’un, 1293 yılı civarı
öldüğünü söylemektedir (Ocak, 2002: 37, 65). Ancak İbnü’s Serrac, daha eski bir kaynak olduğundan ve
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
139
Vatan ÖZGÜL
\HUGH o \] GHUYLúL DODFDN E\NONWH ELU ]DYL\H NXUGX÷XQX V|\OHPHNWHGLU<LQH
øEQ¶V6HUUkF 6DUÕ 6DOWXN¶XQ EX ]DYL\H\L NXUPDGDQ |QFH GD÷ODUGD o|OOHUGH X]XQ
]DPDQJHoLUGL÷LQLEHOLUWPHNWHGLU6
øEQ¶V6HUUkF 6DUÕ 6DOWXN¶XQ PUúLGL RODUDN ³ùH\K 0DKPXG´ DGOÕ HUHQL
]LNUHWPHNWHGLUùH\K0DKPXG¶XQhPPL8EH\GH¶\HJHOLS$KPHGHU5LIkv¶QLQWUEHVLQH
NDUúÕGXUXSRQGDQQDVLEDOGÕ÷ÕQÕLIDGHHWPHNWHGLU%XELOJL6DUÕ6DOWXN¶XQWDVDYYXIv
PHúUHELQL 5XIkvOHUH ED÷ODPDNWDGÕU 1LWHNLP<D]ÕFÕ]kGH$OL¶QLQ 6HOoXNQDPHVL¶QGH
EXELOJL\LGHVWHNOH\HQELUND\ÕWEXOXQPDNWDGÕU,,*Õ\DVHGGLQ0HVXG¶XQøVWDQEXO¶GD
ELUQHYLWXWVDNKD\DWÕ\DúD\DQYHYDIWL]HGLOPLúELU+ULVWL\DQRODQNDUGHúLQLQ\DQL
,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶XQELUGL÷HUR÷OXQXQ6DUÕ6DOWÕNWDUDIÕQGDQLUúDGHGLOPHVLYH
DUGÕQGDQEXNLúLQLQ³%DUDN´>%DUDN%DED@LVPLQLDOPDVÕEDKVLLOHLOJLOLGLU%XEDKLVWH
6DUÕ6DOWÕN¶ÕQPUúLGLQLQ6H\\LG0DKPXGROGX÷XV|\OHQPHNWHGLU³«3HWUL\DUXK¶D
6DUX 6DOWXN¶XQ YHOD\HWL PD¶OXP ROPXúGX 6XOWDQXQ >,, *Õ\DVHGGLQ 0HVXG¶XQ@
NDUGDúÕQÕ V|]LQL úÕ\DPD\XS 6DUX 6DOWXN NDWÕQD J|QGHUGL %LU PGGHW GDKL 6DUX
KL]PHWLQGHQWHFGLGLøVOkPNÕOXSKÕUNDJH\GL6DUÕ6DOWXNROHPDQHWLNLNXWEX¶OHYOL\DL
YH¶O PXKDNNLNvQ ]EGHL kOL WDYLV $NúHKLU¶GH 6H\GL 0DKPXG UDKPHWXOODK 6DUX
6DOWXNoREDQÕQ6H\GL0DKPXGDQDX÷UD\XJHOS\R÷XUGLOHELUORNPDD÷]ÕQDYLUPLú
LGL«´'HYDPHGHQFPOHOHUGHV|]NRQXVXúHK]DGHQLQ6DUÕ6DOWÕN¶WDQLUúDGROGX÷X
YH ³%DUDN´ LVPLQL DOGÕ÷Õ7 LGGLD HGLOPHNWHGLU <D]ÕFÕ]DGH$OL 1LWHNLP
0HQDNÕEX¶O$ULILQ¶GH YH +DFÕ %HNWDú 9HOL 9HOD\HWQDPHVL¶QGH GH$NúHKLUOL 6H\\LG
0DKPXG6H\\LG 0DKPXG +D\UDQL¶GHQ EDKVHGLOPHNWHGLU$KPHW(ÀDNL +QNDU+DFÕ%HNWDú9HOL9HOD\HWQDPHVL$\UÕFD\ÕOÕQGD
|OHQ 6H\\LG 0DKPXG +D\UDQL¶QLQ WRUXQXQ VDQGXNDVÕQÕQ D\DN WDUDIÕQGDNL \D]ÕGD
doğrudan Sarı Saltık’ı tanıyanlarla görüşmüş olduğundan, İbnü’s Serrac’ın aktardığı bilgiye itibar edilmesi
gerekmektedir. “70 yaşlarında” öldüğüne dair bilgiyi (hicri yıl üzerinden düşünüldüğünde), 67-68 yaşlarında
öldüğü şeklinde ele almak gerektiği ortaya çıkmaktadır.
6 İbnü’s Serrac “çöl” derken herhalde Deşt-i Kıpçak yani Kıpçak Bozkırları’nı ve “dağlar” derken “Dobruca
ve özellikle Babadağ ve çevresini kastediyor olsa gerek. Niçin böylesi bir yorum yaptığımız, ileriki sayfalarda
aktarılacak ek bilgi ve değerlendirmelerden hareketle anlaşılacaktır.
7 Ancak Yazıcızade Ali, Sarı Saltık’la ilgili diğer iddialarında olduğu gibi bu konuda da yanılmaktadır.
Apaçık şekilde uydurulmuş ya da kulaktan dolma bir bilgi ile aslında, II. İzzeddin Keykavus’un oğlu
Melik lakaplı oğullarından biri ile Barak Baba’nın aynı kişi olduğunu ima etmektedir. Oysaki dönemin
çağdaşı İbnü’s Serrac’ın Barak Baba ile ilgili aktarımlarından ve II. İzzeddin Keykavus’un oğullarının hayat
hikayesinden hareketle, bu eşleştirmenin doğru olmadığı görülecektir. Kısacası aynen Saltıkname gibi
Yazıcızade Ali’nin aktardığı bilgilerin, temelde, tarihsel gerçekliklerle alakası olamaması ve maalesef Sarı
Saltık’la ilgili çalışmalarda bu iki eserin baz alınması, şimdiye kadar Sarı Saltık’ın, gerçek tarihsel kimliğinin
ortaya çıkartılamamasındaki, temel nedenlerden biri olmuştur. Kastedilen şehzadenin (muhtemelen
“Melik” ünvanıyla anılan şehzadelerden birinin), II. İzzeddin Keykavus’la birlikte Deşt-i Kıpçak’a geçen
oğullarından biri olma ihtimali vardır.
140
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
“%XWHPL]WUEH0HVXGùHKLG5ÕIDL0DKPXW]DGH0HKPHG¶LQR÷OX6H\\LG$OL¶QLQGLU´
LIDGHVL\HUDOPDNWDGÕU81LWHNLPøEQ¶V6HUUDF6H\\LG0DKPXG+D\UDQL¶\L5XIDLOHUH
ED÷ODPDNWDGÕU(NRODUDNøEQ¶V6HUUDFú|\OHELUPHQNÕEHGDKDDNWDUPDNWDGÕU6DUÕ
6DOWÕN NXUXPXú ELU D÷DFÕQ PH\YH YHUPHVL LoLQ ³6H\\LGLP $KPHG¶LQ EHUHNHWL\OH
D÷DFÕQPH\YHYHUPHVLQLGLOL\RUXP´GHU(\Sg]WUNoDOÕúPDVÕQGD6H\\LG$KPHWLOH
NDVWHGLOHQNLúLQLQ$KPHGHU5LIkLRODELOHFH÷LQLGúQPHNWHGLU$QFDNEXQDUD÷PHQ
øEQ¶V6HUUDF¶ÕQNHQGLVLQLQ5XIkvROPDVÕQGDQGROD\ÕEXYHEHQ]HULHUHQOHULQKHSVLQL
5XIkL RODUDN J|VWHUPH H÷LOLPGH RODELOHFH÷LQGHQ øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ EX LIDGHOHULQH
LKWL\DWOÕ\DNODúÕOPDVÕJHUHNWL÷LQLYXUJXODU
øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ YHUGL÷L ELU GL÷HU ELOJL\H J|UH 6DUÕ 6DOWXN |OPQGHQ VRQUD
øVWDQEXO%L]DQV NUDOÕQÕQ JHOLS WHEHUUNHQ QDDúÕQÕ DOPDN LVWH\HFH÷LQL V|\OHPLú
E|\OHELUGXUXPROGX÷X]DPDQQDDúÕQÕQNUDOÕQHOLQHJHoPHPHVLLoLQIDUNOÕ\HUOHUH
GHIQHGLOPHVLQL YDVL\HW HWPLúWLU øEQ¶V6HUUkF EDúND ELU \HUGH 6DUÕ 6DOWXN¶XQ
DVKDEÕQGDQ NHQGLVL LoLQ IDUNOÕ \HUOHUGH PH]DUODU \DSÕOPDVÕQÕ LVWHGL÷LQL EHOLUWPLú
E|\OHFHKHUELULQGHNHQGLVLQLEXODFDNODUÕQÕGLOHJHWLUHUHN6DOWÕNQDPHJLELPHQNÕEHYL
HVHUOHUGHNL³\HGLODKLWKLND\HVLQLQ´N|NHQLQHGDLUIDUNOÕELUDQODWÕPGDEXOXQPXúWXU
g]WUN
øEQ¶V6HUUDF¶ÕQHVHUL\OHLOJLOLLONYHNDSVDPOÕ7UNoHoDOÕúPD\ÕRUWD\DNR\DQ(\S
g]WUNWH]LQGH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ|OG÷\HULOHLOJLOLELOJL\LDNWDUPDPÕúWÕUøEQ¶V6HUUDF
PDOXPHVHULQLQWPQVKDODUÕQÕHOLQGHEXOXQGXUDQDUDúWÕUPDFÕ\D]DU0ILW<NVHO¶H
J|UHEXNRQXGDGDELOJLEXOXQPDNWDGÕU0ILW<NVHOøEQ¶V6HUUDF¶ÕQ$NNLUPDQ¶ÕQ
EDWÕVÕQGD \HU DODQ ³Soci´ DGOÕ \HUH VDDW PHVDIHGH EXOXQDQ ELU \HUGH WUEHVLQLQ
EXOXQGX÷XQX V|\OHGL÷LQL GH EHOLUWPLúWLU9 7DULI HGLOHQ \HU EXJQN 5RPDQ\D¶QÕQ
%DEDGD÷NHQWLVÕQÕUODUÕLoLQGHELU\HUROVDJHUHNWLU1LWHNLP$NNLUPDQ%DEDGD÷DUDVÕ
G]ONELUDUD]LROXSDUDGDNLPHVDIH\DNODúÕNNP¶GLU$\UÕFDRJQQúDUWODUÕQGD
DWODVH\DKDWHGLOGL÷LQHJ|UHGXUPDNVÕ]ÕQVDDWLoLQGHE|\OHVLELUPHVDIHDOÕQDELOLU
8 (Görgü, 2004: 20-23). Zeki Görgü bu bilgileri, İbrahim Hakkı Konyalının Akşehir Tarihi adlı eserinden
aktarmaktadır.
9 Müfit Yüksel’e, bu bilgileri benimle paylaştığı için, teşekkürü bir borç bilirim.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
141
Vatan ÖZGÜL
$NNLUPDQYH%DEDGD÷
6DUÕ6DOWXN¶XQWUEHVL\OHLOJLOLRODUDNøEQ¶V6HUUDF¶ÕQ$NNLUPDQ¶ÕQ³EDWÕVÕQGD´
úHNOLQGHNL WDULILQGH ELU PLNWDU KDWD ROGX÷X V|\OHQHELOLU 1LWHNLP H÷HU KDNLNDWHQ
NDVWHGLOHQ\HU%DEDGD÷LVH%DEDGD÷$NNLUPDQ¶ÕQEDWÕVÕQGDGH÷LOJQH\EDWÕVÕQGD
\HUDOPDNWDGÕU³6RoL´DGÕ\OD.DUDGHQL]¶LQGR÷XVXQGD5XV\DVÕQÕUODUÕLoLQGHELUNHQW
EXOXQPDNWDGÕU *RRJOH (DUWK $QFDN øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ WDULI HWWL÷L \HU WDP
WHUV \|QGH \DQL .DUDGHQL]¶LQ EDWÕVÕQGDGÕU %HONL \D]DU 5XV\D¶GDNL EX \HU DGÕ LOH
$NNLUPDQ¶ÕQ EDWÕVÕQGD \HU DODQ DVOÕQGD DGÕ IDUNOÕ RODQ \HUL NDUÕúWÕUPÕúWÕU<D GD EX
ELU\D]ÕPYH\DLVWLQVDKKDWDVÕGDRODELOLU%L]FHøEQ¶V6HUUDF¶ÕQ³6RFL´RODUDNDQGÕ÷Õ
\HUWDULKOLPXKDVHEHGHIWHULQGH³7ROFÕ\DGDWUDQVNULSVL\RQDED÷OÕRODUDN7ROFL
7XOFÕ7XOFL´RODUDNJHoHQ5RPDQ\D¶QÕQYHGROD\ÕVÕ\OD%DEDGD÷¶ÕQNX]H\LQGH\HU
DODQ³7XOoD´DGOÕNHQWROPDOÕGÕU
%XQXQ\DQÕVÕUD\ÕOÕLWLEDUL\OH6LOLVWUH.D]DVÕ¶QGD%DEDGD÷¶ÕQNPJQH\
EDWÕVÕQGD³6DOWXNODU&HPDDWL´RODUDNDQÕODQELUFHPDDW\DúDPDNWD\GÕ%HONLGH6DUÕ
6DOWÕN&HPDDWLQLQKHSVL\]\ÕOÕQEDúÕQGD$QDGROX¶\DJHoPHPLúWL\DGD.DUHVL¶GH
%DWÕ $QDGROX¶GD \DúDPDNWD RODQODU VRQUDGDQ WHNUDU 5XPHOL IHWKL %XOJDULVWDQ
5RPDQ\DIHWKLVÕUDVÕQGDEXUDODUD\HUOHúWLULOGLOHU1LWHNLP6LOLVWUH¶\HED÷OÕ<DQEROX
ND]DVÕQGD³.DUDVLOL´DGOÕELUN|\LOH\LQH6LOLVWUH¶\HED÷OÕ3UHYDGLND]DVÕQGD³.DUDVLOL´
142
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
DGOÕ ELU PH]UD EXOXQPDNWDGÕU \ÕOÕ GHIWHULQGH ³6XOWDQ 6DUÕ 6DOWXN´ DGÕ\OD 6DUÕ
6DOWXN¶XQ PXKWHPHOHQ %DEDGD÷¶GDNL WUEHVLQGHQ EDKVHGLOPHNWHGLU$KPHW <DúDU
2FDN¶ÕQ oDOÕúPDVÕQGD PXKWHOLI PHQNÕEHYL HVHUOHUGH 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ %XOJDULVWDQ¶ÕQ
JQP] ³6YHWL 1LNROD´ NHQWLQLQ .DUDGHQL] XFXQGD \HU DODQ .DOLJUD DGOÕ \HUOH
LOLúNLOHQGLULOGL÷LQLDNWDUPDNWDGÕU%X\HUDGÕWDULKOLGHIWHUGHGH³.HOLJUD.DOLJUD´
RODUDN DQÕOPDNWDGÕU$QFDN EXUDVÕ$NNLUPDQ¶D NXú XoXúX NP X]DNOÕNWDGÕU %LU
EDúNDLOJLoHNLFLDQFDN\LQHGHNRQX\ODLOJLVLROPDGÕ÷ÕQÕ]DQQHWWL÷LPL]ELOJL\LQH
WDULKOLGHIWHUGH\HUDOPDNWDGÕU\ÕOÕLWLEDUL\OH6LOLVWUH¶\HED÷OÕ$\GRVND]DVÕ
LoLQGHJQP]GH%XOJDULVWDQ¶GD%XUJD]YHYH\D3RPRULHNHQWL³6FLO´DGOÕELU
N|\ GDKD GR÷UXVX %DúEDNDQOÕN 2VPDQOÕ$UúLYL WDUDIÕQGDQ \D\ÕQODQPÕú HVHUGH EX
úHNLOGHWUDQVNULSWHGLOPLúELUN|\DGÕEXOXQPDNWD\GÕ³6FLOL´DGÕQÕSHNDOD³6RFLO´
RODUDN WUDQVNULSW HWPHN GH PPNQGU øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ DQGÕ÷Õ 6XFL6RFL EXUDVÕ
RODELOLUPL"´VRUXVXDNODJHOPHNOHEHUDEHU$NNLUPDQ¶DoRNX]DNELUQRNWDGDROPDVÕ
EXRODVÕOÕ÷ÕD]DOWPDNWDGÕU1LWHNLPøEQ%DWXWD¶GDQKDUHNHWOH%DEDGD÷¶ÕQNDVWHGLOHQ
\HUROGX÷XQDNDQDDWJHWLUHELOLUL]$\UÕFDøEQ¶V6HUUDF¶ÕQEDKVHWWL÷L³$NNLUPDQ¶D
VDDWOLN´PHVDIHGHNL\HUDQFDNYHDQFDN%DEDGD÷\DNÕQODUÕQGDNL\HURODELOLU%XQXQ
\DQÕVÕUD%XUJD]$NNLUPDQDUDVÕNXúXoXúXHQD]NP¶GLUYHEXPHVDIHQLQGH÷LO
VDDWWHDWOD\ROFXOXN\DSDQODULoLQJQGHQ|QFHNDWHGLOPHVLRODQDNVÕ]GÕU<DQL
KDNLNDWHQ GH |QJ|UG÷P] JLEL øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ EDKVHWL÷L ³6XFL6RFL´ DGOÕ \HU
7XOoDNHQWLROVDJHUHNWLU1LWHNLPHVNLND\ÕWODUGD³7ROFÕ7ROFL´RODUDNJHoHQEX\HU
DGÕPXKWHPHOHQøEQ¶V6HUUDFWDUDIÕQGDQ³6RFÕ6RFL´RODUDNDQÕOPÕúWÕU³$NNLUPDQ¶D
VDDWOLN PHVDIHGHNL \HU´ WDQÕPÕ RODVÕOÕN RODUDN %DEDGD÷¶D J|UH EXJQN 7XOoD
ROPDVÕLKWLPDOLGDKD\NVHNWLU%XE|\OHROPDVDELOH]DWHQ7XOoD%DEDGD÷DUDVÕ
NPJLELELUPHVDIHGLUYHKHUGXUXPGD6DUÕ6DOWXN¶XQWUEHVLQLQROGX÷X\HUELU
úHNLOGH%DEDGD÷¶GDNLPDOXP\HUROVDJHUHNWLU%XQXQ\DQÕVÕUD(\Sg]WUNøEQ¶V
6HUUDF¶WDQKDUHNHWOH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ'REUXFD¶GD³øVKDNoD´DGOÕ\HUGHWHNNHNXUGX÷XQX
V|\OHPHNWHGLU 1LWHNLP EX \HU GHIWHULQGH +ÕUVRYD¶\D ED÷OÕ ³øVKDNoÕ´ N|\
RODUDN J|UOPHNWH YH JQP]GH ³øVDNFDøVDNoÕ´ úHNOLQGH GH ]LNUHGLOPHNWHGLU
$\UÕFDEX\HU7XOoD¶\DVDGHFHNPX]DNOÕNWDYHNX]H\EDWÕVÕQGD\HUDOPDNWDGÕU
'ROD\ÕVÕ\ODKHUKkONkUGD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQYHIDWHWWL÷LYHQDDúÕQÕQJ|POG÷FR÷UDI\D
7XOoDFLYDUÕQGDELU\HUROPDOÕGÕU10
10 (Google Earth, 2011; 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-ili Defteri (937/1530) II, 2002: 62, 75, 82,
84, 90, 91, 92, 147-149; Ocak, 2002: 10-115; Öztürk, 2011: 227-231). 1530 tarihli muhasebe defterinde Tolcı
ile Akkirman arasında ve bugün Ukrayna sınırları içinde olan, 1530 yılı itibariyle “Balabanca ya da Uzun
Seydi” olarak anılan bir köy vardı. Ayrıca Romanya’da “Balabaneşti” ve
“Balabani”,
Moldovya’da
“Balabanu” ve “Balabaneşti” ile Ukrayna’da “Balabanovka” adlı yerleşim birimlerinin bulunması dikkat
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
143
Vatan ÖZGÜL
%XQXQ\DQÕVÕUD.XPDQ.ÕSoDNV|]F÷QQ³6DUÕ´V|]F÷LOHLOLúNLVL*HGLNOL
YH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQKDNLNDWHQELU.XPDQ.ÕSoDNN|NHQOLHUHQROGX÷X
QRNWDVÕQGDNL WH]L g]WUN GHVWHNOHU QLWHOLNWH \ÕOÕ LWLEDUL\OH
'REUXFDE|OJHVLQGHROGXNoDID]ODVD\ÕGD³6DUÕ6DUX´V|]F÷QLoHUHQNLúLYH\HU
DGÕQÕQEXOXQGX÷XQXLIDGHHWPHN\DUDUOÕRODELOLU1XPDUDOÕ0XKDVHEHL9LOD\HWL
5XPLOL'HIWHUL,,$VOÕQGDELUD]GDQ5XPNURQLNOHULQGHNL6\W]LJDQ
\D GD %DED 6\UJLDQQHV¶LQ 6DUÕ 6DOWÕN ROGX÷X VDSWDPDVÕ\OD ELUOLNWH 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ
NLPOL÷LKDNNÕQGDúSKHOHURUWDGDQNDONDFDNWÕUGL\HGúQ\RUX]
& 6$5,6$/7,.¶,1$5',/,2/$5$.'hùh1h/(1
+$/ø/+$/ø/(&("
Temel olarak Pachymeres, Gregoras ve Muntaner Kroniklerinden hareketle Halil’in
YH+DOLO¶LQELUOL÷LQLQDNÕEHWLNRQXVXQGDELOJL\HVDKLSRODELOL\RUX]*UHJRUDV¶DJ|UH
+DOLO\DGD0HOLNDGOÕEH\YHRQDED÷OÕ7UNPHQOHU,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶ODEHUDEHU
NX]H\H JLGHQOHUGLU %X ELOJLOHUGHQ KDUHNHWOH 6DUÕ 6DOWXN¶WDQ VRQUD 7UNPHQOHULQ
OLGHULQLQ+DOLO+DOLO(FH"ROGX÷XGúQOPHNWHGLU
+DOLO 'REUXFD¶GD RQD ED÷OÕ JUXEX DOÕS \ÕOÕQGD .DUHVL¶\H JHoHU
$QFDN+DOLOYHRQDED÷OÕ7UNOHULQ7UDN\DLOHRODQIL]LNLED÷ODUÕNÕVDELUVUHVRQUD
WHNUDUROXúXU\ÕOÕFLYDUÕ.DWDODQODUÕQ%L]DQV¶ODLOLúNLVLER]XOGXNWDQVRQUD+DOLO
+DOLO (FH |QGHUOL÷LQGHNL .DUHVL 7UNOHUL .DWDODQODUOD LúELUOL÷L \DSDUDN \DNODúÕN
\ÕO7UDN\DYH0DNHGRQ\D¶GDIDDOL\HWOHUGHEXOXQXUODU\ÕOODUÕDUDVÕQGD
.DWDODQODU YH 7UNOHULQ ROXúWXUGX÷X ELUOLN 9L]H *POFLQH YH 5RGRS 'D÷ODUÕ¶QD
NDGDU WP %DWÕ 7UDN\D¶QÕQ VDKLO NHVLPLQL \D÷PDODU \ÕOÕQGD 0DNHGRQ\D¶GD
\DúD\DQ .H\NDYXV¶XQ R÷OX 0HOLN11 NRPXWDVÕQGDNL +ULVWL\DQ 7UNRSROOHU GH EX
çekicidir. Ayrıca 1530 muhasebe defterinde Bulgaristan Silistre bölgesine Balaban adlı en az 3 köyün varlığı
da dikkat çekicidir (Google Earth, 2011; 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-ili Defteri (937/1530)
II, 2002: 75-97). Bu cümlelerle, Balaban Cemaati ile Sarı Saltık arasında bir bağ olduğunu iddia etmiyor
sadece ilgi çekici bulguları serimlemek istiyoruz. Kurgulanabilecek yegâne bağ, Kahraman Özgül aktardığı
Kızıl Deli menkıbesi içindeki olayların ve hatta Malatya Tenci mezrasından dedelerden derlenen sözlü tarih
bilgileri içindeki aktarımların, Sarı Saltık cemaatinin Anadolu’ya göç hikayesine benzemesidir. Kahraman
Özgül şu cümleyi zikretmiştir: “Kızıldeli, Dobruca Kalesi’nden İstanbul’a çıkışında ikiyüzbin hane müridiyle
beraber çıkıyor” (Özgül, 2010: 210, 211). Tayyip Ökiç, Ebu’l-Fidâ’nın eserinde, İshakça’nın önemli bir
çoğunluğunun Müslüman olduğunu söylediğini ifade etmektedir. 1331 yılında ölen ve eserini 1316-1321
yılları arasında yazan Ebu’l-Fidâ’nın bu aktarımlarından hareketle, 13. Yüzyılın sonlarından itibaren İshakça
ve çevresinde yoğun bir Müslüman kitlesinin olduğu anlaşılmaktadır (Ökiç, 1953: 274).
11 İşte bu Melik’le, ileride Mora Kroniği’nde anılan, Salik/Saltık ile birlikte Mora’ya geçen “Melik” adlı
kişi, aynı tarihsel karakter olamaz mı? Nitekim Sarı Saltık cemaatinin 1307 yılı itibariyle lideri olan Halil
144
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
ELUOL÷H NDWÕOÕU .DWDODQ ELUOL÷L\OH LúELUOL÷L \DSDQ .DUHVL 7UNOHUL LOH 7UNRSROOHULQ
PHYFXGXQXQ LOH DUDVÕQGD ROGX÷X V|\OHQPHNWHGLU \ÕOODUÕ
DUDVÕQGD 'REUXFD 7UNOHULQGHQ ED]ÕODUÕQÕQ +DOLO¶LQ ELUOL÷LQH NDWÕOGÕ÷Õ GD LGGLD
HGLOPHNWHGLU \ÕOÕQGD \D GD KHPHQ |QFHVLQGH7UNOHU YH 7UNRSROOHU .DWDODQ
ELUOL÷LQGHQD\UÕOÕSNHQGLEDúODUÕQDKDUHNHWHWPH\HEDúODGÕODU+DOLO¶LQELUOL÷L
\ÕOODUÕQGDQHUHGH\VHWP7UDN\D¶QÕQWHNKkNLPL\GL7DPEXG|QHPGH%L]DQV
7UNOHUHNDUúÕVDYDúPDNLoLQ.XPDQVDYDúoÕVÕQÕ7UDN\D¶\D\HUOHúWLUGL+DOLO
HOGH HWWL÷L JDQLPHWOHULQ dDQDNNDOH %R÷D]Õ¶QGDQ .DUHVL¶\H JHoLULOPHVL NRQXVXQGD
%L]DQV¶OD DQODúWÕ %XQD UD÷PHQ %L]DQV RUGXVX LoLQGH EX GXUXPGDQ UDKDWVÕ]OÕN
GX\DQODU +DOLO¶LQ ELUOL÷LQH VDOGÕUGÕODU 'HYDP HGHQ VUHoWH \DSÕODQ oDUSÕúPDODU
QHWLFHVLQGH+DOLO¶LQELUOL÷L\HQLOGL.XUWXODELOHQOHUNDUúÕ\DND\D\DQL.DUHVL¶\H\DQL
$QDGROX \DNDVÕQD NDoWÕODU *UHJRUDV¶WDQ QDNLOOH DNWDUÕODQ ELOJLOHUGHQ KDUHNHWOH
0VOPDQ ROGX÷X ELOLQHQ +DOLO NRPXWDVÕQGDNL ELUOL÷LQ EHQLPVHGL÷L GLQL DQOD\Õú
\D GD PH]KHS NRQXVXQGD LOJLQo ELU GH÷HUOHQGLUPH \DSÕOPDNWDGÕU 2LNRQRPLGLV
+DOLO¶LQELUOL÷LQLQùLLDNLGHOHUHVDKLS0VOPDQELUWRSOXOXNROPDLKWLPDOLQGHQV|]
HWPHNWHGLU$VOÕQDEDNÕODFDNROXUVD+DOLORODUDNDQÕODQ]DWÕQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕQDUGÕOÕRODQ
NLúLROGX÷XYH6DUÕ6DOWÕNFHPDDWLQLQOLGHULROGX÷XQHWGH÷LOGLU%XNXUJXWHPHOGH
<D]ÕFÕ]DGH$OL¶QLQ HVHULQGH 2VPDQ %H\ ]DPDQÕQGD 'REUXFD WDUDIÕQGDQ .DUHVL¶\H
JHoHQ+DOLO(FH%H\|QGHUOL÷LQGHNL7UNNLWOHVL\OHLOJLOLELOJL\HGD\DQPDNWDGÕU+DWWD
GHYDPÕQGD<D]ÕFÕ]DGH$OL6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ|OPQGHQVRQUD'REUXFD'HúWL.ÕSoDN¶WD
NDODQODUÕQ GLQ GH÷LúWLUGLNOHULQL \DQL 2UWRGRNV +ULVWL\DQ ROGXNODUÕQÕ V|\OHPHNWHGLU
<XVXI$\|Q 0XQWDQHU .URQL÷L¶QGH \HU DODQ ELU ELOJL\H GD\DQDUDN +DOLO¶LQ \ÕOÕ FLYDUÕ |OGUOG÷Q LGGLD HWPHNWHGLU 0XQWDQHU .URQL÷L¶QGH *HOLEROX¶GDNL
7UNOHU¶LQ WDPDPÕQÕQ &HQHYL]OLOHU WDUDIÕQGDQ |OGUOG÷ V|\OHQPHNWHGLU DQFDN
+DOLO¶LQGHEXVÕUDGD|OS|OPHGL÷LEHOLUWLOPHGL÷LJLELEXEDKLVWHYHDVOÕQGD0XQWDQHU
.URQL÷L¶QLQKLoELUEDKVLQGH+DOLOLVPLJHoPHPHNWHGLU2LNRQRPLGLV*UHJRUDV¶WDQ
KDUHNHWOH+DOLOYHELUOL÷LQLQ\HQLOJLVLQLQ\ÕOÕQGDJHUoHNOHúWL÷LQLV|\OHPHNWHGLU
DQFDN+DOLO¶LQ|OG÷QHGDLUELUELOJLYHUPHPHNWHGLU3DFK\PHUHV
*UHJRUDV 0XQWDQHU <D]Õ]DGH$OL $\|Q$Q]HUOLR÷OX9DVDU\
gGHQ2LNRQRPLGLVg]JO
ile işbirliği yapması da manidardır. Ayrıca Gregoras’a göre II. İzzeddin Keykavus ile birlikte kuzeye giden
kişi Halil ya da Melik adlı kişidir. Bizce bahse konu Melik, II. İzzeddin Keykavus’un oğullarından biridir.
Nitekim neredeyse oğullarının tümü, “Melik” unvanıyla anılmaktaydı (Turan, 2010: 517, 597, 623).
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
145
Vatan ÖZGÜL
+DOLO |QGHUOL÷LQGHNL 6DUÕ 6DOWÕN FHPDDWLQLQ dDQDNNDOH FLYDUÕQD JHoLúL\OH LOJLOL
|QHPOLGL÷HUEXOJXODUÕGD]LNUHWPHN\DUDUOÕRODELOLU%XEXOJXODUGDQELULPXKDVHEH
GHIWHULQGH %LJD¶GDNL ³%DED 6DOWXN =DYL\HVL´ ND\GÕ 1XPDUDOÕ 0XKDVHEHL
9LOD\HWL 5XPøOL 'HIWHUL LOH KDONELOLPVHO ELU ELOJL RODUDN
EXJQN .D] 'D÷ODUÕQÕQ HQ \NVHN WHSHVL RODQ JQP]GH ³%DEDGD÷´ RODUDN GD
DQÕODQ $NoD\¶ÕQ DUGÕQGDNL WHSHQLQ |]HOOLNOH \|UHGHNL 7DKWDFÕODU WDUDIÕQGDQ ³6DUÕ
6DOWÕN´RODUDNDQÕOGÕ÷ÕQDGDLUELOJLGLU12$QODúÕODQRNL6DUÕ6DOWÕNFHPDDWL|]HOOLNOH
%LJDLOH$NoD\DUDVÕQGDNLE|OJH\H\HUOHúPLúROPDOÕGÕU5RPDQ\D¶GD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ
QDDúÕQÕQ J|PO ROGX÷X \HULQ DGÕ RODQ ³%DEDGD÷´ LOH $NoD\¶GDNL ³6DUÕ 6DOWÕN´
RODUDNGDDQÕODQWHSHQLQ³%DEDGD÷´RODUDNDQÕOÕ\RUROPDVÕRUWD\DNR\GX÷XPX]WH]L
$NoD\oHYUHVLQH6DUÕ6DOWÕNFHPDDWLQLQELUVUHOL÷LQHGHROVD\HUOHúPLúROPDWH]LQL
QHUHGH\VHLVSDWHWPHNWHGLU
*UHJRUDV.URQL÷L¶QGH+DOLO&KDOHOHP) ve Melik (0HOHFXP%DKVL<ÕOÕ
&LYDUÕ13
12 Aksüt, 2005: 92. Ali Aksüt’ün kitabındaki ilgili makale, “Kazdağı’nda Sarı Kız” adıyla Sinan Kahyaoğlu
tarafından yazılmıştır.
13 Gregoras, 1829: 254. Makalemizin konusu, Osmanlı’nın Gelibolu fethiyle alakalı değildir, ancak yeri
gelmişken önemli bir noktaya değinmek istiyoruz. Gelibolu fethinde, Süleyman Paşa ile birlikte Gelibolu’ya
geçenler arasında zikredilen bir onomastik ile Sarı Saltık’ın ardılı gibi gözüken Halil (Halil Ece ?), karıştırılabilir.
Gelibolu fethi, 1355 yılı civarında gerçekleşmiştir. Süleyman Paşa ile birlikte Gelibolu’ya geçen isimlerden
biri “Ece Bey”dir, ancak bu isim bazı kaynaklarda ya da çalışmalarda “Halil Ece”, “Ece Halil” ya da “Yakup
146
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
' <h=<,/9(g1&(6ø1'('2%58&$'(ù7ø.,3d$.
%g/*(6ø1'($/(9ø0(ù5(3%$7,1Ìø6/Æ0Ì$1/$<,ù
7DPEXQRNWDGDøEQ%DWXWD¶\DEDúYXUDUDNLOJLQoELUELOJL\LGDKDDNWDUPDN\DUDUOÕ
RODFDNWÕU .ÕUÕP¶GDNL VH\DKDWLQGH X÷UDGÕ÷Õ ELU NLOLVHQLQ GXYDUÕQGD ³EDúÕQGD VDUÕ÷Õ
EHOLQGHNÕOÕFÕHOLQGHPÕ]UD÷Õ\ODELU$UDS´WDVYLUOLUHVLPJ|UU5HVPLQ|QQGHELU\D÷
NDQGLOLEXOXQPDNWDGÕUøEQ%DWXWDEXUHVPLQNLPHDLWROGX÷XQXUDKLEHVRUGX÷XQGDLOJLQo
ELUFHYDSDOÕU5DKLSRQD³3H\JDPEHU$OL¶QLQUHVPL´GL\HUHNFHYDSYHULU'HYDPHGHQ
FPOHOHULLoLQGH+ULVWL\DQODúPÕú.XPDQ.ÕSoDNODU¶ÕQYDUOÕ÷ÕQGDQEDKVHGHU2\VDNL
g]EHN+DQYHoHYUHVLQGHNLOHULQ0VOPDQROGX÷XQXYXUJXODUøEQ%DWXWD
\]\ÕOÕQLNLQFL\DUÕVÕQGDYHKDWWD\]\ÕOÕQEDúODUÕQGD
'HúWL.ÕSoDNE|OJHVLQGH³$OHYLPHúUHS%DWÕQvøVODPLDQOD\ÕúÕQRODELOHFH÷LQH\|QHOLN
|QHPOLELUEXOJXGXU$QODúÕODQRNL¶OX\ÕOODUDJHOLQGL÷LQGHEDKVHNRQX$OHYL
PHúUHS %DWÕQv øVODPL DQOD\ÕúWDNL 'HúWL .ÕSoDNOÕ 7UNOHU \DQL .XPDQ.ÕSoDNODU
oRNWDQ 2UWRGRNVODúPD\D EDúODPÕúWÕU $\UÕFD øEQ %LEL¶QLQ 6HOoXNQDPHVL¶QGH \ÕOÕFLYDUÕWDKWPFDGHOHVLQGHQGROD\ÕøVWDQEXO¶GDEXOXQDQ,*Õ\DVHGGLQ.H\KVUHY
LOH LOJLOL ELU ROD\ DNWDUÕU , *Õ\DVHGGLQ .H\KVUHY %L]DQV VDUD\ÕQGD NDUúÕODúWÕ÷Õ YH
NVWDKFD KDUHNHWOHULQGHQ GROD\Õ GHOOR\D GDYHW HWWL÷L ELU )UHQN LOH RODQ NDYJDVÕ
VÕUDVÕQGD øVWDQEXO¶GD EX NDYJD\Õ L]OH\HQ JUXSODUÕ úX úHNLOGH ]LNUHWPHNWHGLU ³«
.ÕEWv .DUPDWv $ODQ 5XV JLEL R GL\DUÕQ EWQ LQVDQODUÕ LNL JUXED D\UÕOGÕODU %LU
JUXS 6XOWDQ¶ÕQ GL÷HU JUXS LVH )UHQN¶LQ WDUDIÕQÕ WXWWX´ øEQ %LEL 7XUDQ
+HUQHNDGDUEXROD\øVWDQEXO¶GDJHoL\RUROVDGD³RGL\DUÕQLQVDQODUÕ´
Ece” olarak da anılmaktadır. Bu dört farklı onomastik ile karşımıza çıkan zat ile 1301’lerde Trakya’daki bir
topluluğun önderi olan ve 1312’ye kadar hayatta olduğunu bildiğimiz kişinin, aynı kişi olması, yani 1355
yılında halen hayatta olması ihtimali, yok denecek kadar azdır. Ayrıca yine Osmanlı tarihi çalışmalarında
Süleyman Paşa ile birlikte Gelibolu’ya geçen Ece Bey/Halil Ece/Ece Halil/Yakup Ece ile Gazi Fazıl’ın “Karasili”
beyler olduğuna yönelik iddianın, temeli yoktur (Bu konuda Osmanlı kroniklerine başvurulabilir). Yani bu
iddia, Osmanlı kroniklerinde dillendirilmekte ya da ima edilmekte, ancak hiçbir biçimde nesnel anlamda
çağdaş bulgularla desteklenememektedir. Gelibolu fethinde “Halil” adlı biri vardır, ancak bu kişi, Bursa fatihi
Balabancık’ın oğlu Halil’dir ve Gelibolu’yla ilgili en eski kayıtlarda bu durumu açıklığa kavuşturan bir bilgi
bulunmaktadır. Gelibolu yarımadası üzerinde Gelibolu ile “Ece Ovası” yani günümüz “Ecebad” arasında bir
yerde olan “Derzi Bayezidlü Köyü”nün yakınında,“Halil bin Balabancık” adlı çiftliğin kaydı bulunmaktadır
(75 Numaralı Gelibolu Livası Mufassal Tahrir Defteri (925/1519), 2009: 112). Vasary, Gregoras’tan nakille,
Bizans adına hizmet eden Trakya’daki Kuman birliklerinin, Halil’in birliğini 1312/1313 yılı civarı Gelibolu
Yarımadası’na sürdüğünü iddia etmektedir (Vasary, 2008: 129). Belki de Gelibolu yarımadasındaki “Ece
Ovası” (sonraki dönemde Eceabad) adı, “Ece” lakaplı bu Halil Bey’den, yani 1313’e kadar hayatta olan ve
Karadeniz’in kuzeyinden gelen Halil’den kaynaklanıyordur. Ya da beklide “Ece” olarak anılan zat aslında,
Balabancık ya da onun oğlu Halil’dir ve belki de bu yüzden bu bölge, Eceabad olarak anılmaya başlanmıştır.
Bu bahsi uzatmak istemiyoruz, ancak Süleyman Paşa’nın, hakikaten de “Balabancık”ı “Ece” lakabıyla anmış
olma ihtimali vardır. Bu konuyla ilgili ayrı bir makale yayınlayacağız.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
147
Vatan ÖZGÜL
ifadesiyle birlikte Karadeniz’in kuzeyinden gelen Alan ve Rus kavimlerini zikrediyor
ROPDVÕQGDQ GROD\Õ .DUPDWvOHU¶L GH .DUDGHQL]¶LQ NX]H\L LOH LOLúNLOHQGLUPHNWHGLU
'ROD\ÕVÕ\ODøEQ%LEL'REUXFD'HúWL.ÕSoDNE|OJHVLQGHøVPDLOv.DUPDWvJUXSODUÕQ
\]\ÕOGDQEHULPHYFXWROGX÷XQDGDLU|QHPOLELUELOJLVXQPDNWDGÕU7D\\LS2NLo¶LQ
\ÕOÕQGD\D\ÕQODGÕ÷ÕPDNDOHVLQGHYHD\UÕFDEXPDNDOH\HJ|QGHUPH\DSDQ$KPHW
<DúDU 2FDN GD ELU oDOÕúPDVÕQGD 0DFDULVWDQ EDúWD ROPDN ]HUH %DONDQODU¶ÕQ EHOOL
\HUOHULQGHYH\]\ÕOGDD]ÕQOÕNODUKDOLQGHELUWDNÕP0VOPDQWRSOXOXNODUÕQ
EXOXQGX÷XQX ED]Õ $UDS ND\QDNODUÕQD GD\DQDUDN LGGLD HWPHNWHGLU 7D\\LS 2NLo
<DNXSDO+DPDZL¶QLQHVHULQGHQ\DUDUODQDUDN¶OHUGHED]ÕøVPDLOLNRORQLOHULQLQ
%DúNÕUGODU0DFDULVWDQ¶GDQ5RPDQ\D¶\DNDGDUX]DQDQE|OJHGH³¶H\DNÕQúHKLUGH
\DúDPDNWDROGXNODUÕQÕ´V|\OHPHNWHGLU+DWWDEXUDGDNLøVPDLOLOHU)UHQNoH0DFDUFD
NRQXúX\RUYHRQODUJLELJL\LQL\RUODU0DFDURUGXVXQGD\HUDOÕSøVODPRUGXODUÕQDNDUúÕ
PXKWHPHOHQ+DoOÕRUGXODUÕLoLQGH|]HOOLNOH6HOoXNOXODUDNDUúÕVDYDúÕ\RUODUGÕ7D\\LS
2NLo³øVPDLOL´NDYUDPÕQÕQJHQHODQODPGD³0VOPDQ´WDELUL\HULQHNXOODQÕOGÕ÷ÕQÕ
GDV|\OHPHNWHGLU2FDN1LWHNLPELUoRN5XP\DGD
6ÕUSNURQL÷LQGHGHEXGXUXPVDSWDQPDNWDGÕU7OFH.RVWHQHoNL
DQFDNøEQ%LELDSDoÕNúHNLOGHøVPDLOLGH÷LO³.DUPDWL´RODUDNDQPDNWD
YH GROD\ÕVÕ\OD R G|QHP .DUDGHQL]¶LQ NX]H\LQGH .DUPDWvøVPDLOL JUXSODU ROGX÷X
GúQFHVLQLGR÷UXODPDNWDGÕU$\UÕFDøEQ%LEL¶QLQDNWDUÕPÕQGDNL)UHQN¶LQ0DFDU¶ÕQ
GHVWHNoLOHULQGHQELULQLQ³.DUPDWv´RODUDNDQÕODQJUXSROGX÷XGúQOG÷QGHLúWH
EX)UHQNRODUDNDQÕODQNLúLLOHELUOLNWH0DFDULVWDQ5RPDQ\DWDUDÀDUÕQGDQøVWDQEXO¶D
JHOPLú RODQ ELU JUXEXQ .DUPDWvøVPDLOL JUXS ROGX÷XQX LGGLD HWPHN LoLQ KDNOÕ ELU
QHGHQRUWD\DoÕNPDNWDGÕU7D\\LS2NLo¶LQ<DNXSDO+DPDZL¶GHQKDUHNHWOHDNWDUGÕ÷Õ
ELU EDúND ELOJL 6DOWÕNQDPH¶GHNL ³6H\\LG &HPDO´ EDKVLQL oD÷UÕúWÕUPDNWDGÕU <DNXS
DO+DPDZL øVPDLOLOHU¶LQ%DúNÕUGODUÕQ ³0DFDUODU JLEL JL\LQPHOHULQLQ´ \DQÕ VÕUD ELU
GL÷HU |]HOOLNOHULQL úX úHNLOGH LIDGH HWPHNWHGLU ³<DOQÕ] DVNHUOLN \DSDQ %DúNÕUGODU
)UHQNOHUJLELVDNDOODUÕQÕWUDúHGHUOHU´6DOWÕNQDPH¶GH6H\\LG&HPDO¶OH
LOJLOLRODUDN6DUÕ6DOWÕN¶ÕQRG|QHP)UHQJLVWDQ¶DFDVXVJ|QGHUPHNLVWHGL÷L, Seyyid
Cemal’in VDNDOÕQÕNHVWLNWHQVRQUD6DUÕ6DOWÕN¶WDQNHQGLVLQL)UHQJLVWDQ¶DFDVXVRODUDN
J|QGHUPHVLQL DU]XODGÕ÷Õ )UHQN GL\DUÕQGD VDNDO WUDúÕ ROXQGX÷X YH EX QHGHQOH \DQL
)UHQNOHUHEHQ]HPHNLoLQ6H\\LG&HPDO¶LQVDNDOWUDúÕROGX÷XV|\OHQLU$UGÕQGDQ6DUÕ
6DOWÕN6H\\LG&HPDO¶H)UHQNGL\DUÕQDJLWPHVLLoLQL]LQYHULU+DWWD6H\\LG&HPDO
)UHQNOHUJLELJL\LQLU'HYDPÕQGD6H\\LG&HPDO¶LQELUWHNNHNXUGX÷XGDV|\OHQLU14
6H\\LG &HPDO¶LQ PULGOHUL NDú YH NLUSLNOHULQL NHVWL÷L LoLQ 6DUÕ 6DOWÕN WDUDIÕQGDQ
14 Ancak tekkenin nerede kurulduğu, tarafımızca saptanamamıştır.
148
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
GLQGHQVDSPDNODVXoODQÕU0ULGOHULQDPD]NÕOPDGÕ÷ÕLoLQ$VOÕQGD6H\\LG&HPDO¶LQ
GHQDPD]NÕOPDGÕ÷ÕGDLPDHGLOPHNWHGLU6DUÕ6DOWÕNQDPD]NÕOÕQPDVÕQÕHPUHGHU15
'DKDVRQUDVÕQGD6DUÕ6DOWÕNLOH6H\\LG&HPDODKLUHWNDUGHúL\RONDUGHúLPVDKLS
ROXUODU6DOWÕN*D]L'HVWDQÕ6DOWÕNQDPHDGOÕPHQNÕEHYLHVHUKHUQH
NDGDU\]\ÕOÕQVRQODUÕQGD\D]ÕOPÕúRODELOGL÷LQFHWDKULSHGLOPLúYHDVOLHNVHQLQGHQ
ND\GÕUÕOPÕú ELU HVHU ROVD GD LoLQGH EDUÕQGÕUGÕ÷Õ E|\OHVL ELOJLOHUOH GLNNDW oHNPH\H
GHYDPHWPHNWHGLU<DQL6DUÕ6DOWÕN¶ÕQDVOLKD\DWKLND\HVL\DGD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ\DúDGÕ÷Õ
FR÷UDI\DLOHLOJLOLRODUDNWDULKVHOJHUoHNOLNOHUOH|UWúHQ\DGD|UWú\RUJLELJ|]NHQ
EHOOLEDúOÕROJXODUÕ\LQHEHOOLEDúOÕGH]LQIRUPDV\RQODUODELUOLNWHEDUÕQGÕUGÕ÷ÕJ|]GHQ
NDoPDPDNWDGÕU %LUD] |QFH 6DOWÕNQDPH¶GHQ \DSWÕ÷ÕPÕ] DNWDUÕPODUGDNL EDKLVWH
6H\\LG&HPDORQRPDVWL÷L]HULQGHQDNWDUÕODQDQODWÕGDNL6H\\LG&HPDO¶LQEHONLGH
EL]]DW WDULKVHO NLúLOLN RODUDN 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ WD NHQGLVL RODELOHFH÷L JLEL 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ
GR÷XPXQGDQGD|QFHNLELUG|QHPGH\DúDPÕúEDúNDELU]DWDDLWELUDQÕGDRODELOHFH÷L
LKWLPDOLDNÕOGDQoÕNDUWÕOPDPDOÕGÕU
$\UÕFD5RPDQ\D8NUD\QDVÕQÕUÕQGD\DQLEXJQN%DEDGD÷\DNÕQODUÕQGDYH7XOoD
NHQWLQHVDGHFHNPX]DNOÕNWDNLNHQWLQDGÕQÕQ³ø]PDLO´ROPDVÕøVPDLOLDQOD\ÕúÕ\OD
LOLúNLOHQGLUPHN DoÕVÕQGD GD DQODPOÕ JHOHELOLU *RRJOH (DUWK DQFDN \ÕOÕ WDKULUOHULQGH ELOH E|\OH ELU \HU DGÕ VDSWDQDPDPDNWDGÕU 'ROD\ÕVÕ\OD ø]PDLO DGOÕ
\HULQ GH÷LO \]\ÕOÕQ LON \DUÕVÕQGD \]\ÕOGD ELOH YDU ROGX÷XQX LGGLD HWPHN
KDWDOÕ ELU \DNODúÕP RODFDNWÕU$QFDN øEQ %LEL YH øEQ %DWXWD¶QÕQ DNWDUGÕ÷Õ ELOJLOHULQ
ÕúÕ÷ÕDOWÕQGD\]\ÕOEDúÕYHKHPHQ|QFHVLQGH'REUXFD'HúWL.ÕSoDNE|OJHVLQGH
$OHYLPHúUHS%DWÕQvELUDQOD\ÕúÕQJHoG|QHP.DUPDWL\DQLøVPDLOLDQOD\ÕúÕQROGX÷X
J|]OHPOHQPHNWHGLU167DPEXQRNWDGDELUEDúND\HUDGÕ\DQL$NNLUPDQDVÕOGLNNDWOHUL
oHNHQ \HU DGÕGÕU (EX¶O)LGk¶QÕQ DNWDUÕPODUÕQD J|UH .L NLWDEÕQÕ \ÕOODUÕ
DUDVÕQGD \D]PÕúWÕU$NNLUPDQ ³$NoD .LUPDQ´ RODUDN DQÕOPDNWDGÕU17 Yani bu yer
DGÕ KLo úSKH \RN NL \]\ÕOÕQ VRQODUÕQGDQ LWLEDUHQ PHYFXW RODQ ELU \HU DGÕ LGL
%XoHUoHYHGHøUDQ¶ÕQ³.LUPDQ´E|OJHVLDNODJHOPHNWHGLU.ÕVDFDVÕøUDQ¶ÕQ³.LUPDQ´
E|OJHVLQGHQ PXKWHOHPHQ 7UNv ED]Õ .DUPDWLøVPDLOL JUXSODUÕQ 'HúWL .ÕSoDN
E|OJHVLQHJ|oPúROPDLKWLPDOOHULQLDNODJHWLUPHNWHGLU
15 Saltıkname’deki bu dini vurgular, hiç şüphe yok ki Osmanlı tarafından dezenforme edilmiş Saltıkname’nin,
dini argümanlarından sadece biridir.
16 Makalemizin amacı Karmatilik ve İsmailiye düşüncesini irdelemek değildir. 7 imamcı gelenek ve
Karmati-İsmaili inancıyla ilgili olarak İsmaili inancının temel kitaplarından “Ummü’l Kitab” ile Daftary’nin
meşhur çalışmasına bakılabilir (Kaygusuz, 2009; Daftary, 2005). Balkanlardaki Alevi-Bektaşi erenlerinin
türbelerin çoğunun, 7 köşeli olması, Karmati-İsmaili etkisini çağrıştırmaktadır (bkz. Mikov, 2008).
17 Ebu’l-Fidâ’dan bu aktarımı, İslam Ansiklopesi’deki “Akkirman” maddesini yazan Besim Darkot’dur.
(Darkot, 1993: 251)
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
149
Vatan ÖZGÜL
øEQ¶V6HUUDF¶ÕQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕELU5XIDvJLELWDVYLUHWPHVL\DGDEXNRQXGDFLGGL
LPDODUÕQÕQ \DQÕ VÕUD 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ PULGL %HKUDPúDK¶ÕQ ³+D\GDUL´ PDKODVÕQD GD
VDKLS ROPDVÕ PUúLGL RODQ 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ GD +D\GDUL RODELOHFH÷L LKWLPDOLQL RUWD\D
NR\DU$QFDN'HúWL.ÕSoDN\DGD'REUXFDE|OJHVLQH+D\GDULOLN¶LQXODúÕSXODúPDGÕ÷Õ
QRNWDVÕQDKLoELUELOJL\HVDKLSGH÷LOL]%XGXUXPXLNLIDUNOÕúHNLOGH\RUXPOD\DELOLUL]
%LULQFLVL 6DUÕ 6DOWÕN ELU úHNLOGH $QDGROX¶\D JLWWL÷LQGH18 +D\GDULOLN DQOD\ÕúÕ\OD
KHPKDOROPXúRODELOLUøNLQFLVLLVH%HKUDPúDK¶ÕQNHQGLVL6DUÕ6DOWÕN¶WDQD\UÕOGÕNWDQ
VRQUD $QDGROX¶\D JHOGL÷LQGH +D\GDUL RODQ ELU EDúND PUúLGGHQ GH HO DODUDN EX
QLVEH\LNXOODQPD\DEDúODPÕúRODELOLU(÷HUE|\OHLVH%HKUDPúDK¶ÕQ+D\GDULOLN¶LLOH
6DUÕ6DOWÕN¶ÕLOLúNLOHQGLUPHJHUH÷LGHRUWDGDQNDONDU(\Sg]WUN³0YHOOHK'HUYLú´
øODKL DúN LOH GHOL GLYDQH RODQODU ROJXVX ]HULQGHQ YH øEQ¶V 6HUUDF¶ÕQ 6DUÕ 6DOWÕN
EHWLPOHPHOHULQGHQKDUHNHWOH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQGD+D\GDULRODELOHFH÷LQLLGGLDHWPHNWHGLU
$QFDNPYHOOHKGHUYLúROJXVXQXQKHUKDQJLELUWDULNDWD|]HOROPDGÕ÷ÕQÕGDEHOLUWPHNWH
YH ELU WU ³DúNÕQ KDO´ RODUDN HOH DOÕQPDVÕ JHUHNWL÷LQL GH YXUJXODPDNWDGÕU g]WUN
%L]FH NHVLQ RODQ \HJDQH EXOJX 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ $OHYL PHúUHS %DWÕQv øVODPL
DQOD\ÕúWDQELUHUHQROGX÷XGXU%XQRNWDGD.DUPDWLøVPDLOLHWNLVLQLQ|QHPOLELU\HU
WXWPXúRODELOHFH÷LV|\OHQHELOLU
(
6<7=ø*$19(6<5*ø$11(6
2120$67ø./(5ø1ø1dg=h0/(10(6ø
6DSWDPDODUÕPÕ]D J|UH 5XP .URQLNOHULQGH 6\W]LJDQ \D GD %DED 6\UJLDQQHV
RODUDNDQÕODQNLúL%DED6DOWXN\DQL6DUÕ6DOWÕN¶WÕU$\UÕFD5XP.URQLNOHULQGH.oN
6\UJLDQQHVRODUDNDQÕODQNLúLQLQDVÕODGÕGD.oN6DUXFD%H\¶GLU
\ÕOODUÕDUDVÕQGD%L]DQVøPSDUDWRUXRODQYHD\QÕ]DPDQGDPHúKXUELU
5XP NURQLN \D]DUÕ RODQ ,RDQQHV .DQWDNX]HQRV¶XQ \ÕOODUÕ DUDVÕQGDNL
ROD\ODUÕDQODWWÕ÷ÕHVHULQGHYHD\QÕ\ÕOODULoLQGH\DúDPÕúELUGL÷HU5XPNURQL÷L\D]DUÕ
RODQ 1LNHSKRUDV *UHJRUDV¶ÕQ NURQL÷LQGH $I\RQFX 6\W]LJDQ YH
6\UJLDQQHV\DGD%DED6\UJLDQQHVRODUDNDQÕODQELUWDULKVHONDUDNWHUYHRQXQR÷OX\D
GD PDQHYL R÷OX RODUDN D\QÕ LVLPOHRQRPDVWLNOH 6\UJLDQQHV RODUDN DQÕODQ .oN
6\UJLDQQHV¶WHQEDKVHGLOPHNWHGLU&DQWDNX]HQRV*UHJRUDV
553):
18 “Eğer ki Anadolu’da bir süreliğine de olsa yaşadıysa” şeklinde bu cümlemizin anlaşılması yararlı olacaktır.
Makalemiz bünyesi içinde görülecektir ki olasılıklar düzlemi içinde , böyle bir olay olduysa, bu olay ancak ve
ancak 1241 ile 1263 yılları içinde gerçekleşmiş olmalıdır.
150
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
*UHJRUDV.URQL÷L¶QGH6\UJLDQQHVøVLPLQLQ<HU$OGÕ÷ÕøON%DKLV19
.DQWDNX]HQRV.URQL÷L¶QGH6\W]LJDQYH6\UJLDQQHVøVLPOHULQ<HU$OGÕ÷ÕøON%DKLV20
.DQWDNX]HQRV .URQL÷L¶QGHQ QDNLOOH 9DVDU\ úX ELOJLOHUL DNWDUPDNWDGÕU ³.XPDQ
|QGHUOHULQGHQHQVR\OXVXYDIWL]HGLOHQYHYDIWL]EDEDVÕWDUDIÕQGDQ6\UJLDQQHVRODUDN
19 Gregoras, 1829: 296
20 (Cantacuzenus, 1729: 11)
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
151
Vatan ÖZGÜL
DGODQGÕUÕODQ6\W]LJDQDGOÕELULVL\GL2÷OXQXQDGÕGD6\UJLDQQHVLGL´6\UJLDQQHV¶LQ
ODNDEÕ³%DED´<XQʌĮIJȑȡĮȢSDWHUDVLGLYH³%DED6\UJLDQQHV´RODUDNGDDQÕOÕ\RUGX
<DQL 6\W]LJDQ6\UJLDQQHV YDIWL] HGLOPLú ELU +ULVWL\DQ RODQ YH VR\OX ELU .XPDQ
|QGHUOHULQGHQ ELUL JLEL DQODWÕOPDNWDGÕU21 9DVDU\ \ÕOÕ FLYDUÕ %L]DQV¶ÕQ
KL]PHWLQHJLUHQ6\UJLDQQHV¶LQGL÷HUDGÕ\OD6\W]LJDQ Albercius’un vekayinamesinde
JHoHQ .XPDQ SUHQVL ³6DURQLXV´ RODELOHFH÷L NDQDDWLQL RUWD\D NR\PDNWDGÕU $\UÕFD
9DVDU\ ³%DED´ ODNDEÕQÕQ ³$WD YDIWL] EDEDVÕ´ JLEL ELU DQODPD JHOHELOHFH÷LQL
GúQPHNWHGLU$QFDN9DVDU\EX\RUXPODUÕ\DSDUNHQ5XPNOWUYHGLQRUWDPÕQÕ
ED] DODUDN YH 6\UJLDQQHV¶LQ PXWODND ELU ³+ULVWL\DQ´ODúPÕú .XPDQ EH\L ROGX÷X
YDUVD\ÕPÕ\OD\DSPDNWDGÕU2\VDNLEXLIDGHGR÷UXGDQ7UNOHUGH³PUúLG´DQODPÕQGD
NXOODQÕODQ³%DED´V|]F÷GHRODELOLU'DKDGR÷UXVX6\UJLDQQHVLOHLOJLOLELOJLYHUHQ
.DQWDNX]HQRVEXLIDGH\LNXOODQÕUNHQ5XPFD³ʌĮIJȑȡĮȢ´SDWHUDVRODUDN]LNUHWPLúWLU
%XQXQ \DQÕ VÕUD 9DVDU\ 0RUDYFVLN¶WHQ QDNLOOH 6\W]LJDQ LVPLQLQ ³VÕoDQ´ DQODPÕQD
JHOHELOHFH÷LQL YH ³6Õo÷DQ´ úHNOLQGH GH RNXQDELOHFH÷LQL LGGLD HWPHNWHGLU 9DVDU\
³6\UJLDQQHV´NHOLPHVLQLQ5XPFD³6LU<DQQL´RODUDNRNXQDELOHFH÷LQLGúQPHNWHGLU22
³.oN 6\UJLDQQHV´ LVH FLYDUÕQGD GR÷PXúWX .oN 6\UJLDQQHV¶LQ DQQHVL
%L]DQVøPSDUDWRUX9,,,0LKDLO¶LQ\H÷HQOHULQGHQELULVLLGL\ÕOÕQGDQ|QFHNLELU
WDULKWH 3DOHRORJRV DLOHVLQGHQ RODQ EX NDGÕQOD HYOHQHQ ³%DED 6\UJLDQQHV´ ³PHJDV
GRPHVWLNRV´XQYDQÕQÕDOPÕúWÕ9DVDU\
\ÕOÕ FLYDUÕ 9,,, 0LKDLO ø]QLN /DVNDULV %L]DQV 'HYOHWL WDKW NDYJDODUÕ
VÕUDVÕQGDNHQGLGHVWHNoLOHULLOHELUOLNWH,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶XQ\DQÕQDNDoPÕúYHKDWWD
.H\NDYXV¶XQ0R÷ROODUDNDUúÕVDYDúÕQGDELUOLNWHoDUSÕúPÕúWÕ'DKDVRQUD.RQ\D¶GDQ
D\UÕODQ9,,, 0LKDLO %DONDQODUD JHoHU YH DUGÕQGDQ 6DUW¶D 0DQLVD6DOLKOL JHOLU ,,
ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶XQEDúDUÕVÕ]OÕ÷ÕYH$QDGROX6HOoXNOXWDKWNDYJDVÕQGDQGROD\Õ,,
ø]]HGGLQ.H\NDYXV$QDGROX¶GDQNDoPDNGXUXPXQGDNDOÕUYHRVÕUDGD6DUW¶WD6DOLKOL
RODQ 9,,, 0LKDLO¶H VÕ÷ÕQÕU 'HYDPÕQGD $QDGROX¶\D G|QHQ ,, ø]]HWWLQ .H\NDYXV
\HQLGHQ$QDGROX¶QXQELUNÕVPÕQÕQ\|QHWLPLQLHOHJHoLULU\ÕOÕQGD9,,,0LKDLO
ø]QLN/DVNDULV'HYOHWL¶QLQEDúÕQDJHoHU,,ø]]HWWLQ.H\NDYXVWDKWNDYJDODUÕHVQDVÕQGD
21 Bu durum aslında, Sarı Saltık’la ilgili menkıbelerdeki Hristiyanlarla olan iştigali ve aynı zamanda,
günümüzde halen süren bir gelenek olarak Sarı Saltık’ın, hem Müslüman hem de Hristiyanlar tarafından
takdis edilen bir eren olması durumuyla ilişkilendirilebilecek bir bilgidir diye düşünüyoruz.
22 Ancak bu noktada Vasary, apaçık bir yöntem hatasına düşmüştür. Nitekim Gregoras ve Kantakuzenos’tan
nakille açık şekilde, bahse konu tarihsel karakterin, bir Kuman olduğunu söylemesine rağmen ve tarihte, ne
ilgili dönemden önce ne de sonrasında böylesi onomastiklere, Rum kökenli kimselerde rastlanılmamasına
rağmen, “Syrgiannes” olarak transkript edilen bu sözcüğü, bir “Rum ismiymiş gibi” okumaya çalışmıştır.
Oysa ki Kuman kökenli olmasından dolayı bu ismin, ilk etapta, bir Türkçe isim olduğu öngörüsüyle
araştırma yapması gerekirdi.
152
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
\HQLQGHQEDúDUÕVÕ]OÕ÷DX÷UDGÕNWDQVRQUD\ÕOÕQGDøVWDQEXO¶DNDoDU1LWHNLP
\ÕOÕQGD9,,,0LKDLOøVWDQEXO¶X/DWLQOHULQHOLQGHQJHULDOPÕúWÕU.ÕVDFDVÕ9,,,
0LKDLO LOH ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV DUDVÕQGD \DNÕQ ELU LOLúNL EXOXQPDNWDGÕU 1LWHNLP
,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶XQ DQQHVL %L]DQV KNPGDU DLOHVLQGHQ ELU +ULVWL\DQ¶GÕU
YH PXKWHPHOHQ 0LKDLO LOH X]DN\DNÕQ ELU DNUDEDOÕ÷Õ EXOXQPDNWDGÕU ,, ø]]HGGLQ
.H\NDYXV\ÕOÕQDNDGDUøVWDQEXO¶GDNDODFDNWÕU$QFDNGDKDVRQUDVÕQGD±
9,,,0LKDLO¶HNDUúÕøVWDQEXO¶GDELUNRPSOR\DNDUÕúWÕ÷ÕLGGLDVÕ\OD9,,,0LKDLOLOHDUDVÕ
DoÕODFDNYH(QH](GLUQHGHQL]NÕ\ÕVÕ.DOHVL¶QHKDSVHGLOHFHNWLU%XVUHoOHLOJLOLRODUDN
3DFK\PHUHV úX FPOHOHUL ]LNUHGHU ³>.H\NDYXV@ .DUDGHQL]¶LQ NX]H\LQGH EXOXQDQ
YH QO ELU NLúL RODQ DNUDEDVÕQGDQ \DUGÕP WDOHS HWPLúWL« %X DGDP øVWDQEXO¶D
gelecek >,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶XQ@ LPSDUDWRUD >9,,, 0LKDLO¶H@ VDOGÕUPDVÕQGD
GHVWHNRODFDNWÕNL>QLWHNLP@ø]]HGGLQLOHRUWDNROPD\Õ>ELUOLNROPD\Õ@NDEXOHWWL(÷HU
\DQÕQGD7DWDUODU>$OWÕQ2UGXGHYOHWLQGH\DQL'HúWL.ÕSoDN¶WD\DúD\DQ0R÷ROODUYH
KDWWD 0R÷ROODU¶GDQ ]L\DGH $OWÕQ 2UGX GHYOHWL \|QHWLPLQGHNL .XPDQ.ÕSoDNODU@
%XOJDUODUYH.RQVWDQWLQ>7DPDGÕ.RQVWDQWLQ7LNKRODQ%XOJDUNUDOÕ.RQVWDQWLQ@ile
JHOLUVHEXDPDFÕJHUoHNOHúWLUPHNoRNGDKDNROD\RODFDNWÕ´3DFK\PHUHVGHYDPHGHQ
FPOHOHULQGH.DUDGHQL]¶LQNX]H\LQGHQDNUDEDVÕQÕQ(QH]¶GHNLWXWVDNOÕ÷ÕQGDNLJUXS
LoLQGHROGX÷XQXV|\OHPHVHGH%XOJDUNDUOÕ.RQVWDQWLQ¶LQ|QGHUOL÷LQGH%XOJDUODU¶ÕQ
YH $OWÕQ 2UGXOX \DQL 7DWDU NXYYHWOHULQLQ JHOGL÷LQL LIDGH HWPHNWHGLU .DUDGHQL]¶LQ
NX]H\LQGHQ DNUDEDVÕ RODUDN 6DUÕ 6DOWÕN NDVWHGLOL\RUVD 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ ,, ø]]HGGLQ
.H\NDYXV¶WDQ|QFH'REUXFD'HúWL.ÕSoDN¶WDROGX÷XVRQXFXoÕNDU%LUEDúNDEDNÕú
DoÕVÕ\OD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQDVOÕQGD'HúWL.ÕSoDNE|OJHVLQGHGR÷PXúYHE\PúELULVL
RODUDN RQX ³.DUDGHQL]¶LQ NX]H\LQGHQ RODQ´ ELU NLúL RODUDN DQPÕú GD RODELOLU (÷HU
E|\OH\VH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQRYDNLWEDúNDELUFR÷UDI\DGDROGX÷XGúQOHELOLU23
9,,, 0LKDLO¶H NDUúÕ ELU NRPSOR KD]ÕUODGÕ÷Õ DQODúÕODQ ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV
YH DLOHVL KHPHQ VRQUDVÕQGD 0HULo QHKULQLQ G|NOG÷ \HUGH (QH] .DOHVL¶QH
KDSVHGLOLU.D\QDNODUGD7DWDUYH%XOJDUDVNHUOHULQLQEXNDOH\LNXúDWWÕ÷ÕYH7DWDUODUÕQ24
.H\NDYXV¶X YH LNL R÷OXQX 0HVXG YH .D\XPHUV NXUWDUGÕ÷Õ DQODWÕOPDNWDGÕU %X
23 Eğer böyle ise II. İzzeddin Keykavus’un Enez Kalesi’nde kurtarılması olayı, 1264 yılı içinde gerçekleşmiş
olmalıdır. Bu yorumu, ileride sunacağımız ve Mora Kroniği’ne bağlı olarak ortaya koyduğumuz bulgulara
bağlı olarak yapıyoruz. Nitekim Mora Kroniği’ndeki bilgiler ve ortaya koyduğumuz çıkarımlara bağlı
olarak Sarı Saltık, 1263 yılı ile en azından 1264 yılının başları arasında Mora’da olmalıdır. Nitekim diğer
kroniklerden hareketle de bu tarihin, 1263/1264 yılı içinde gerçekleşmiş olduğu bilgisi, birazdan verilecektir.
24 Aslında bu dönemdeki Tatar olgusu üzerinde daha detaylı araştırma yapmak gerekmektedir. Altınorda
Devleti’ne bağlı bir topluluk bile olsalar, bu dönemde Tatar olarak kaynaklarda belli olaylarda geçen tabir ile
aslında yine bazı Kuman-Kıpçak unsurlarının kastedilme olasılığı vardır (Özgül, 2010: 1999). Ayrıca bkz.
Vasary, 2008.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
153
Vatan ÖZGÜL
ROD\\ÕOÕQGDJHUoHNOHúPLúWLU$QFDN.H\NDYXV¶XQDLOHVLDQQHVLYHGL÷HU
LNLR÷OX%L]DQV¶DWHVOLPHGLOLU$NURSROLWHV1LNRO
3DFK\PHUHVg]WUN9DVDU\g]JO
.oN6\UJLDQQHVNHQGLG|QHPLQGHNLLNL%L]DQVNUDOÕ,,,$QGURQLNRVYHøRDQQHV
Kantakuzenos’un25GRVWX\GX.HQGLVLQH³SLQNHUQHV´\DQL³ILQFDQÕ´ODNDEÕ26YHULOPLúWL
.oN6\UJLDQQHVKÕUVOÕYHPDFHUDFÕELUNLúLOL÷HVDKLSWL¶WH0DNHGRQ\DYDOLVL
RODUDNELUD\DNODQPD\DNDWÕOGÕDUGÕQGDQøVWDQEXO¶GDKDSVHDWÕOGÕ\ÕOÕQGDDIIHGLOGL
YHD\QÕ\ÕO7UDN\DYDOLVLRODUDNDWDQGÕ7UDN\DYDOLVL\NHQGRVWXJHQo%L]DQVúHK]DGHVL
,,,$QGURQLNRVDGÕQDRG|QHPLNWLGDUGDNL,,$QGURQLNRV¶DNDUúÕ,,,$QGURQLNRV¶XQ
GHGHVL NRPSOR\D NDWÕOGÕ %X NRPSORQXQ LoLQGH LNL NLúL GDKD YDUGÕ %LUL .oN
6\UJLDQQHV¶LQ \DNÕQ GRVWODUÕQGDQ GDKD VRQUDNL G|QHPLQ %L]DQV NUDOÕ RODFDN RODQ
PDOXPELOJLOHULHGLQGL÷LPL]PHúKXU5XPNURQLN\D]DUÕROXSYHGHYDPHGHQG|QHPGH
NHQGL NÕ]ÕQÕ 2UKDQ %H\¶OH HYOHQGLUHFHN RODQ øRDQQHV .DQWDNX]HQRV¶WXU 'L÷HUL LVH
3URVWRGRU 7KHRGRURV 6LQDGHQRV¶WXU +D]LUDQ ¶GH .oNoHNPHFH \DNÕQODUÕQGD
YDUÕODQDQWODúPD\DJ|UHLPSDUDWRUOXNGHGHLOHWRUXQDUDVÕQGDE|OQHFHNWLøPSDUDWRU
7UDN\D¶GDNLWRUXQXQXGHQHWOL\RUGX%LUNDoD\VRQUD.oN6\UJLDQQHVHúLQLQHVNL
GRVWX ,,, $QGURQLNRV WDUDIÕQGDQ WDFL]LQH X÷UDGÕ÷Õ LGGLDVÕ\OD ,,, $QGURQLNRV¶XQ
GHGHVL ,, $QGURQLNRV¶XQ WDUDIÕQD JHoWL =DWHQ .oN 6\UJLDQQHV¶LQ DQQHVL ,,
$QGURQLNRV¶XQ NDUGHúLQLQ oRFX÷X LGL <DQL .oN 6\UJLDQQHV¶LQ DQQHVL LOH ,,
$QGURQLNRV \DNÕQ DNUDED LGL 'DKD VRQUDNL \ÕOODUGD .oN 6\UJLDQQHV VÕNoD WDUDI
GH÷LúWLUGLYHVRQUDVÕQGDKDSVHJLUGL%LUDUD6HODQLN¶HJ|QGHULOGL$÷XVWRV
WDULKLQGH LPSDUDWRUXQ DGDPODUÕQGDQ 6IUDQWHV 3DODLRORJRV WDUDIÕQGDQ |OGUOG
9DVDU\1LFRO
6\UJLDQQHVNHOLPHVLQLQLVPLQLQ7UNoH¶GHNL³VDUÕVDUÕFÕVDUÕFD´JLELELUNHOLPH\L
oD÷UÕúWÕUGÕ÷ÕQÕGúQPHNYHD\UÕFDEXNLúLLVLPLOH6DUÕ6DOWÕNNOWDUDVÕQGDELUED÷
ROXSROPDGÕ÷ÕQÕVRUJXODPDNoRNPXJDULSROXU"9DVDU\D\UÕQWÕELUELOJLRODUDN³%DED´
LIDGHVL\OH NDVWHGLOHQLQ ³YDIWL] EDEDVÕ´ RODELOHFH÷LQL V|\O\RU <LQH³6DUÕ6DOWÕN´LOHLOJLOLVRUXPX]ODEHUDEHU³%DED´LIDGHVLQLH÷HUKDNLNDWHQ
25 Meşhur Rum Kronik yazarı olan Kantakuzenos’tur. Yani Kantakuzenos, Küçük Syrgiannes’i doğrudan
tanıyan ve dolayısıyla onun babası, annesi, kökeni hakkında doğrudan bilgi sahibi olan bir kişidir. İşte bu
nedenle kroniğinde, Baba Syrgiannes ve ailesiyle ilgili kayda değer bilgilere ulaşabiliyoruz. Makalemizin ana
konusuyla ilgili olmasa da, şu bilgiyi de vermek isteriz: Kantakuzenos, aynı zamanda, Orhan Bey ile kızını
evlendirecek olan daha sonraki dönemin Bizans kralı olacak olan kişidir. Hatta Orhan Bey’in “Halil” adlı
oğlu, Kantakuzenos’un kızından doğmuştur.
26 Ya da şimdiye kadar anlamını belirleyemediğimiz özel bir unvan ya da rütbe.
154
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
IL]LNVHOEDEDVÕGH÷LOVH³ODOD´³PUHEEL´\DGD³PUúLG´RODUDNDOJÕOD\DELOLUPL\L]"27
.XPDQ NHOLPHVLQLQ \LQH ³VDUÕ´ ³VDUÕúÕQ´ \D GD ³VROJXQ´ JLEL ELU DQODPD JHOGL÷LQL
EHOLUWPHN*HGLNOLGHD\UÕELUQRWRODELOLU
$VOÕQGD WP EX NDUÕúÕN GXUXPD øEQ %DWXWD¶QÕQ DNWDUGÕ÷Õ ED]Õ ELOJLOHU DoÕNOÕN
JHWLUPHNWHGLU (Q D]ÕQGDQ ³.oN 6\UJLDQQHV´ RODUDN DQÕODQ WDULKVHO NDUDNWHULQ
NLPOL÷LQLRUWD\DNR\PDNWDGÕU
øEQ %DWXWD 'HúWL .ÕSoDN¶WDNL VH\DKDWLQGH
$OWÕQRUGXKNPGDUÕg]EHN+DQ¶ÕQNRQX÷XROXUg]EHN+DQ¶ÕQHúOHULQGHQELULRODQ
YH R ]DPDQÕQ %L]DQV KNPGDUÕQÕQ NÕ]Õ %H\HOXQ +DWXQ KDPLOHGLU +HP EDEDVÕQÕ
J|UPHN KHP GH GR÷XPXQX øVWDQEXO¶GD JHUoHNOHúWLUPHN ]HUH g]EHN +DQ¶GDQ L]LQ
DOÕUYHøVWDQEXO¶DJLWPHNLVWHGL÷LV|\OHUg]EHN+DQ¶ÕQL]QL\OHøVWDQEXO¶DGR÷UX\ROD
oÕNDQ %H\HOXQ +DWXQ¶D øEQ %DWXWD GD HúOLN HGHU %X \ROFXOXN VÕUDVÕQGD %H\HOXQ
Hatun’a “6DUXFD5XPL´DGOÕELUL%H\HOXQ+DWXQ¶XQ\DUGÕPFÕVÕRODUDNRQDYHøEQ
%DWXWD¶\DøVWDQEXO¶DNDGDUPLKPDQGDUOÕN\DSDU'HúWL.ÕSoDN¶WDQøVWDQEXO¶DGR÷UX
\ROFXOXNODUÕQGD³%DED6DOWXN´28NDVDEDVÕQD\ÕOÕ7HPPX]D\ÕEDúODUÕQGDX÷UDUODU
øEQ %DWXWD %DED 6DOWXN LoLQ ³.HUDPHW VDKLEL ELUL\PLú´ GL\HUHN R YDNLWOHU DUWÕN
KD\DWWDROPD\DQ%DED6DOWXN>6DUÕ6DOWÕN@KDNNÕQGDELOJLYHULUYH³/DNLQKDNNÕQGD
V|\OHQHQOHU GLQLQ WHPHO SUHQVLSOHUL\OH ED÷GDúPDPDNWDGÕU´ GL\HUHN 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ
\D\GÕ÷ÕGLQLWDVDYYXILDQOD\ÕúÕHOHúWLULU29%XUDGDDVOÕQGDøEQ%DWXWDE\NLKWLPDOOH
%DED6DOWXN¶XQ6QQLøVODPGÕúÕ\DQLNHQGLQFH³ùLL5DIÕ]L´RODUDNQLWHOHQGLULOHELOHFHN
ELU |÷UHWL\L \D\GÕ÷ÕQÕ LPD HWPHNWHGLU 1LWHNLP JH]GL÷L E|OJHOHUGHNL KDONODUÕQ GLQL
27 Aslında bu soruyu ilk defa, “Dimetoka, Kızıl Deli Sultan ve Balabanlılarla” ilgili makalemizde dile
getirmiştik (Özgül, 2010: 201). Şu anda ortaya koyduğumuz makalemizde, Sarı Saltık’ın tarihsel kimliğini
saptamaya gayret ettiğimizden, şimdiye kadar yayınlanmış birçok çalışmada sıklıkla zikredilen ve temel
eser olarak anılan, ancak 16. ve 17. yüzyılda yazılmış Saltıkname, Hâce Bektaş Veli Velayetnamesi gibi
menkıbevi eserler ve Evliya Çelebi eksenli bilgi ve iddialara, burada yeniden ve sıklıkla değinmek ve
yinelemek istemiyoruz. Örneğin; Evliya Çelebi’nin, Sarı Saltık’ın diğer adının Muhammed el-Buhari
olduğu iddiasının yanlış olduğu, İbnü’s Serrac’tan hareketle görülecektir. Ayrıca Sarı Saltık’ın Sveti Nikola
adıyla da bilindiğini söylemesinin ya da Saltıkname de, “Şerif Hızır” ve diğer birçok lakapla anıldığının
söylenmesi, şimdiye kadarki çalışmalarda hiçbir açılım yaratmadığı gibi bilgi kirliği yaratmakta ve kafaları
karıştırmaktadır. Nitekim bu eserler, Sarı Saltık’ın yaşadığı dönemden en az 300 sene sonra yazılmış
eserlerdir. Bu cümlelerimizle, adı geçen eserlerde, tarihsel Sarı Saltık’la ilişkilendirilebilecek hiçbir kıymetli
bilginin olmadığını söylemek istemiyoruz. Bunun yanı sıra malum paradigmaları tekrar etmenin yararsız
olduğunun ve tarih araştırmalarında bir açılım ya da ilerleme kaydedilemediğinin, artık araştırmacılar
tarafından anlaşılması gerektiğini düşünüyoruz.
28 Görüldüğü üzere, Sarı Saltık, “Baba Saltık” olarak da anılmaktadır. Bu durum “Baba Syrgiannes” ile
ilgili iddiamızı güçlendiren bir veridir. Zaten “Baba” tabirinin, “mürşid” anlamında bir lakap ya da niteleme
olduğu, apaçık ortadadır.
29 İşte bu bilgi bile başlı başına, Sarı Saltık’ın, gayrı Sünni bir eren olduğunu ortaya koymakta, ayrıca makale
bünyesi içinde iddia ettiğimiz gibi, yani Saltıkname ve benzeri birçok menkıbevi eserin, Osmanlı tarafından
dezinforme edilip, bu tür erenlerin maksatlı olarak Ehl-i Sünnet düşüncesinden gösterilmeye çalışıldığı
tezimizi doğrulamaktadır.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
155
Vatan ÖZGÜL
LWLNDWODUÕQRNWDVÕQGDGH÷HUOHQGLUPHOHU\DSPDNWDNHQGLQL6QQL0DOLNLPH]KHELQGHQ
ROGX÷XQX V|\OHPHNWH YH |]HOOLNOH ùLL5DIÕ]L¶OHUH RODQ WHSNLVLQL LIDGH HWPHNWHGLU
øEQ%DWXWD$\UÕFD6DUÕ6DOWXN¶XQDUGÕOÕROGX÷X
GúQOHQYHùLLDNLGHOHUHVDKLS0VOPDQELUWRSOXOXNROPDLKWLPDOLQGHQV|]HGLOHQ
+DOLO¶LQYHEHUDEHULQGHNLOHULQ\HUOHúWL÷L.DUHVLE|OJHVLQGHNLVH\DKDWLVÕUDVÕQGDøEQ
%DWXWD%DOÕNHVLU¶GHKHQ]WDPDPODQPÕúELUFDPLLROPDGÕ÷ÕQÕV|\OHPHNWHYH.DUHVL
EH\L'HPLU+DQ¶ÕHOHúWLULUNHQWP.DUHVLKDONÕQÕQGLQLLWLNDGÕQÕQGD'HPLU+DQ¶ÕQNL
JLELROGX÷XQXEHOLUWHUHNR\|UHKDONÕQÕQGLQLLWLNDGÕQÕQGDoRNGDWDVYLSHGLOHPH\HFHN
ELU \DSÕGD ROGX÷XQX LPD HWPHNWHGLU %H\HOXQ +DWXQ¶XQ \DQÕQGDNL ELUNDo 7UN¶OH
EHUDEHU \ROFXOXNODUÕ VÕUDVÕQGD QDPD] NÕOGÕ÷ÕQÕ LIDGH HWPHNWH DQFDN øVWDQEXO¶D
JHOGLNWHQ KHPHQ VRQUD WHNUDU +ULVWL\DQ DGHWOHULQH ED÷OÕ ELU NLúL JLEL GDYUDQGÕ÷ÕQÕ
HNOHPHNWHGLU %XQGDQ VRQUDNL FPOHOHUL DVÕO YXUJXODPDN LVWHGL÷LPL] ELOJLOHUL
LoHUPHNWHGLUøEQ%DWXWD¶QÕQøVWDQEXO¶GDQJHUL\H'HúW.ÕSoDN¶DGR÷UX\ROFXOX÷XLoLQ
%H\HOXQ +DWXQ øEQ %DWXWD¶QÕQ \DQÕQD ³Küçük Saruca Bey NXPDQGDVÕQGD EHú\]
DWOÕ´YHULUYH³6DUXFD%H\¶L´øEQ%DWXWD¶\Õ\ROFXOX÷XVÕUDVÕQGDNRUXPDVÕLoLQVÕNÕVÕNÕ
WHPELKOHU\ÕOÕ(\OOD\ÕFLYDUÕQGDJHULG|Qú\ROFXOX÷XEDúODU.oN6DUXFD
%H\ øEQ %DWXWD¶\D ³%DED 6DOWXN NDVDEDVÕQD NDGDU´ HúOLN HGHU $UGÕQGDQ .oN
Saruca Bey, “.HQGLPHPOHNHWLRODQøVWDQEXO¶DJHULG|QHU´øEQ%DWXWD
%XUD\DNDGDUDNWDUÕODQELOJLOHUGHQKDUHNHWOH5XP.URQLNOHUL¶QGHNLYH9DVDU\¶LQ
DNWDUÕPODUÕQGDNL.XPDQ.ÕSoDNN|NHQOLROXS%L]DQV¶DKL]PHWHGHQYHKLoúSKHVL]
HQD]ÕQGDQNHQGLQL+ULVWL\DQRODUDN%L]DQV¶DWDQÕWPÕú\DGDEHONLGHKDNLNDWHQDUWÕNR
G|QHP+ULVWL\DQGLQLQGHQRODQ\DGDWDNL\\H\DSDQYH³.oN6\UJLDQQHV´RODUDN
DQÕODQNLúLQLQDVOÕQGD³.oN6DUXFD%H\6DUXFD5XPL´DGOÕ.XPDQ.ÕSoDNN|NHQOL
ELUEH\ROGX÷XDQODúÕOPDNWDGÕU30%XoÕNDUÕPGDNL\HJDQHDQDNURQL]P$÷XVWRV
WDULKLQGH.oN6\UJLDQQHV¶LQ|OGUOG÷ELOJLVLGLUNLQLWHNLPøEQ%DWXWD¶\DJ|UH
.oN 6DUXFD %H\ RODUDN DGODQGÕUGÕ÷Õ NLúL øEQ %DWXWD¶\D %DED 6DOWXN NDVDEDVÕQD
NDGDURODQVH\DKDWLQGHHúOLNHWWL÷LQHJ|UHøEQ%DWXWD
\ÕOÕ (\OO D\Õ LoLQGH KD\DWWD RODQ ELULGLU$QFDN øEQ %DWXWD¶QÕQ 7UNoH
QHúULQL\DSDQ6DLW$\NXWPXKWHOLIEDKLVOHUGHøEQ%DWXWD¶QÕQWDULKOHUL\DQOÕúDQÕPVDGÕ÷Õ
ELOJLVLDNWDUPDNWDGÕU$\UÕFDEXGHQOLHUNHQG|QHPND\ÕWODUGDELUNDoKDIWDOÕNWDULKVHO
ND\PDQÕQNDEXOHGLOHELOLUELUIDUNRODFD÷ÕRUWDGDGÕU+HPHWLPRORMLNoÕNDUÕPKHP
FR÷UDI\D DQDOL]L KHP GH WDULKVHO ROJXODUÕQ NURQRORMLN WDNLEL\OH KDNLNDWHQ GH 5XP
30 İleriki sayfalarda “Rumi” nisbesiyle ilgili yorumumuzu aktaracağız.
156
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
.URQLNOHULQGH.oN6\UJLDQQHVRODUDNDGODQGÕUÕODQWDULKVHONDUDNWHULQJHUoHNDGÕQÕQ
.oN 6DUXFD ROGX÷X \DQL ³6\UJLDQQHV´ RQRPDVWL÷LQLQ DVOÕQGD ³6DUXFD´ >6DUÕFD@
RODUDNRNXQPDVÕYHWUDQVNULSWHGLOPHVLJHUHNOLOL÷LRUWD\DoÕNPDNWDGÕU
$VOÕQGDEXoÕNDUÕPÕQ|QHPLQGHQGDKDoRN.oN6DUXFD¶QÕQ.oN6\UJLDQQHV
EDEDVÕ \D GD YDIWL] EDEDVÕ RODUDN ND\ÕWODUGD DGÕ JHoHQ ³VHoNLQ ELU .XPDQ DúLUHWL
UHLVLQLQR÷OXROXSDVÕODGÕ6\W]LJDQRODUDNELOLQHQDQFDN\LQH6\UJLDQQHV\DGD%DED
6\UJLDQQHV RODUDN GD DQÕODQ NLúL´QLQ YDUOÕ÷ÕGÕU 6\W]LJDQ (%DED 6\UJLDQQHV) ve
DLOHVLQLQ¶OÕ\ÕOODUGD%L]DQV¶DJ|oW÷Q%L]DQVVÕQÕUODUÕLoLQGHoHúLWOL\HUOHUH
\HUOHúWLULOGL÷LQLYH.oN6\UJLDQQHV¶LQLVH\ÕOÕFLYDUÕQGDGR÷GX÷XQX\HQLGHQ
DQÕPVDPDN JHUHNLU $\UÕFD 7UDN\D YH oHYUHVLQGH \DúDPDNWD RODQ ¶OHUFH
.XPDQ.ÕSoDN WRSOXOX÷XQXQ %L]DQV¶ÕQ KL]PHWLQH DOÕQGÕ÷Õ YH EXQODUGDQ ELU
E|OPQQELUNÕVPÕ+ULVWL\DQODúWÕUÕODUDN\ÕOÕQGD$QDGROX¶GD)ULJ\D
%|OJHVL¶\OH0HQGHUHV9DGLVL¶QH%\N0HQGHUHV¶OHNoN0HQGHUHV1HKULDUDVÕQD
\DQL.WDK\D¶QÕQJQH\LLOH8úDN$\GÕQFLYDUÕQD6HOoXNOX¶QXQLOHUOH\LúLQL|QOHPHN
DPDFÕ\OD\HUOHúWLULOGL÷LELOLQPHNWHGLU$NURSROLWHV9DVDU\
$\|Qg]JO%XGH÷HUOHQGLUPHGHELUEHLV\RNVD6DUÕ
6DOWÕN¶ÕQ DLOHVLQLQ \ÕOÕ FLYDUÕ 7UDN\D¶GDQ (JH %|OJHVL¶QLQ Lo NÕVÕPODUÕQGD ELU
\HUHEHONLGH$NúHKLU¶H\DNÕQELU\HUHJ|oHWWL÷L\DGD\HUOHúWLULOGL÷LGúQOHELOLU
%X QHGHQOH $NúHKLU¶OL 6H\\LG 0DKPXG +D\UDQL LOH LUWLEDWD JHoHUHN RQXQ PULGL
ROPDLPNDQÕQÕ\DNDODPÕúRODELOLU%XE|\OHELOHROVDEXWDULKPLODGL¶GDQ|QFH
JHUoHNOHúPLúROPDOÕGÕUQLWHNLP6H\\LG0DKPXG+D\UDQL\ÕOÕQGDYHIDWHWPLúWLU
%XQXQ\DQÕVÕUD<D]ÕFÕ]DGH$OL¶QLQLGGLDVÕQDJ|UH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ\ÕOÕQGD
'REUXFDWDUDIÕQDJHoPLúROPDVÕJHUHNLU$QFDNEWQEXDQDOL]OHULoRNGDKDPDQWÕNOÕ
]HPLQHWDúÕ\DQELUELOJL\HVDKLEL]øEQ¶V6HUUDF6DUÕ6DOWÕN¶ÕQYHIDWHWWL÷LVÕUDGD
\DúODUÕQGD+LFUL\ÕO]HULQGHQYHULOHQELUUDNDPROGX÷XQGDQEXQX\DúODUÕQGD
JLELGúQPHNJHUHNLUROGX÷XQXV|\OHPHNWHGLU'ROD\ÕVÕ\OD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ\DNODúÕN
\ÕOÕ FLYDUÕ GR÷PXú ROPDVÕ JHUHNLU g]WUN <DQL 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ
DVOÕQGD'REUXFD'HúWL.ÕSoDN\DGD7UDN\D¶GDGR÷XS\ÕOÕQGDDLOHVL\OHELUOLNWH
$QDGROX¶\D J|oPú ROPD LKWLPDOL JQGHPH JHOLU NL EX HVQDGD \DúODUÕQGD
ROPDOÕGÕU6H\\LG0DKPXG+D\UDQL¶GHQLUúDGROXS$QDGROX¶GDQD\UÕOGÕ÷ÕQGDGD
\DúODUÕQGDROPDOÕGÕU$QFDNPDNDOHPL]LQEDúODUÕQGDLIDGHHWWL÷LPL]JLEL6DUÕ6DOWÕN¶Õ
$QDGROXLOHLOLúNLOHQGLUHELOHFHNKLoELUQHVQHOEXOJX\DVDKLSGH÷LOL]'ROD\ÕVÕ\ODELUD]
|QFHNL oÕNDUÕPODUÕPÕ] PDOXP SDUDGLJPDODUÕQ GR÷UXOX÷XQX LQFHOHPH\H \|QHOLNWLU
$VOÕQD EDNÕODFDN ROXUVD 6DUÕ 6DOWÕN NOW SHNDOD 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ YHIDWÕ VRQUDVÕ
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
157
Vatan ÖZGÜL
'REUXFD¶GDQ$QDGROX¶\DJ|oHGHQNLWOHOHUFHJHWLULOPLúRODELOLU<DGD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ
³%DUDN%DED´YHGL÷HUKDOLIHOHULQLQ$QDGROX¶GDNLIDDOL\HWOHULQGHQVRQUD6DUÕ6DOWÕN
NOW$QDGROX¶\D\HUOHúPH\HEDúODPÕúRODELOLU(÷HUE|\OHLVH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ6H\\LG
0DKPXG +D\UDQL LOH LOLúNLOHQGLULOPHVL JD\UHWL GH ELU DQODPGD JHUHNVL] KDOH JHOLU
dQN5XPNURQLNOHULQGHLIDGHHGLOHQ.XPDQODUÕQ.ÕSoDNODUÕQYH%DED6DUXFD¶QÕQ
DLOHVLQLQ ³%L]DQV WRSUDNODUÕQGD ELU \HUH \HUOHúWLULOPH´ EDKVL LOH NDVWHGLOHQ úH\
'REUXFD'HúWL.ÕSoDN¶WDNL.XPDQ.ÕSoDNDLOHOHULQLQ7UDN\D¶\D\HUOHúWLULOPHVLGH
RODELOLU
6\W]LJDQ YH 6\UJLDQQHV RQRPDVWLNOHULQLQ *UHN5XP LVLPOHUL ROPDGÕ÷Õ
³ROPD\DQD HUJL´ \|QWHPL\OH GH LVSDW ROXQDELOLU ùLPGL\H NDGDU RNXGX÷XPX] KLoELU
5XPNURQL÷LQGH\DGD5XP<XQDQNOWU\DGDWDULKLLOHLOJLOLHVHUGHEXLVLPOHUH
\DGDEHQ]HUOHULQHWHVDGIHWPHGLN%L]]DWEXLVLPOHULNURQL÷LQGH]LNUHGHQ]DPDQÕQ
%L]DQV NUDOÕ RODQ .DQWDNX]HQRV¶WXU 1DVÕO ROXU GD ³DVOÕ 5XPFD´ ELU NHOLPH\LLVPL
\DQOÕú\D]DELOLU"%XLPNDQGDKLOLQGHGH÷LOGLU=DWHQEXLVLPOHUHEHQ]HUKLoELULVPH
EDúND KLoELU G|QHPGH \DQL QH |QFHVLQGH QH GH VRQUDVÕQGD UDVWODQÕOPDPDNWDGÕU
'ROD\ÕVÕ\OD 6\W]LJDQ \D GD 6\UJLDQQHV LVLPOHUL 5XP*UHN LVLPOHUL \D GD ODNDSODUÕ
GH÷LOGLU%XQXQ\DQÕVÕUD.oN6\UJLDQQHV¶LQHQD]¶OHUGHQEHULWDQÕ\DQ\DQL
.oN6\UJLDQQHV¶OHELUúHNLOGHHQD]VHQHLUWLEDWOÕRODQELUKNPGDUÕQNLD\QÕ
]DPDQGDELUNURQLN\D]DUÕGÕU5XPFDLVPHVDKLSELUNLúLQLQDGÕQÕER]XNELU5XPFD
LOH LIDGH HWWL÷L GúQOHPH] 1LWHNLP .DQWDNX]HQRV .oN 6\UJLDQQHV¶L \DNÕQGDQ
WDQÕGÕ÷ÕQGDQGROD\Õ.oN6\UJLDQQHV¶LQNHQGLVLDLOHVLYHN|NHQLKDNNÕQGDGHWD\OÕ
ELOJLOHU VXQDELOPHNWHGLU 5XP NURQLNOHULQGH 7UNoH RQRPDVWLNOHULQ ROGXNoD IDUNOÕ
úHNLOGH \HU DOGÕ÷ÕQÕ ELOGL÷LPL]H J|UH ³6\W]LJDQ´ YH´ 6\UJLDQQHV´ V|]FNOHULQLQ
DVOÕQGD7UNoHRODUDNRNXQPDVÕYHWUDQVNULSWHGLOPHVLJHUHNOLOL÷LRUWD\DoÕNDU31
%LUD] |QFH .oN 6DUXFD %H\¶LQ DVOÕQGD .oN 6\UJLDQQHV ROGX÷XQXQ \DQL
³6\UJLDQQHV´RQRPDVWL÷LQLQDVOÕQGD³6DUXFD´úHNOLQGHRNXQPDVÕJHUHNWL÷LQLQRUWD\D
NRQPDVÕ\ODYH%DED6\UJLDQQHV¶LQ%DED6DUXFD\DQL6DUÕ6DOWÕNROGX÷XQXQRUWD\D
NRQPDVÕ\ODELUEDúND\RUXPGDKD\DSÕODELOLU6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ³6DOWXNHW7UNL´³ùH\K
6DOWXN´ ³%DED 6DOWÕN´ RODUDN HQ HVNL LNL ND\QDN HVHUGH \HU DOPDVÕQGDQ KDUHNHWOH
5XP NURQLNOHULQGHNL ³6\W]LJDQ´ RQRPDVWL÷LQLQ ROGXNoD ER]XN ELU úHNLOGH ³6DWÕN
31 Benzeri sorunlar Osmanlı kroniklerindeki yabancı kişi ve yer adları için de geçerlidir. Yine aynı sorunlar,
örneğin, Arap kronik yazarlarının ya da seyyahlarının kitaplarındaki Türkçe, Rumca ya da diğer dillerden
kişi ve yer adlarını zikretmelerinde de görülmektedir. Kısacası özel adların ifadesinde, farklı dil konuşan
ve yazanların ortaya çıkardıkları yazım ya da ifade biçimleri, tarih araştırmalarında karşımıza, “çeviri ve
transkripsiyon” sorunu olarak çıkmaktadır.
158
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
6DWXN6DOWÕN6DOWXN´V|]F÷QQ5XPGLOLQGHNLLIDGHVLROGX÷XGúQOHELOLU'DKD
GR÷UXVX³6\W]LJDQ´NHOLPHVLQLQ³6DOWÕN´úHNOLQGHRNXQPDVÕJHUHNWL÷LQLGúQ\RUX]
%XUDGD EHONL GH ³6\´ ! 6D6DO JLEL ELU KHFH\L EHWLPOHUNHQ ³W]LJ´ ! ³WÕJWÕN´ JLEL
RNXPDNJHUHNPHNWHGLU$\UÕFD³DQ´LIDGHVLQLQGHELUWUHNRODUDNEXRQRPDVWLNWH\HU
DOGÕ÷ÕGúQOHELOLU'ROD\ÕVÕ\OD6DWÕNDQ6DOWÕNDQ"JLEL\DGD6DWÕNKDQ6DOWÕNKDQ
"\DQLWDULKWHPDOXPLVLPOHULQGHQELULRODQ6DWÕN%X÷UD+DQJLELELURQRPDVWLNOH
NDUúÕ NDUúÕ\D ROGX÷XPX]X GúQHELOLUL] 1LWHNLP +LOPL =L\D hONHQ¶LQ EDKVHWWL÷L
+LFUL0LODGLWDULKLQGH\D]ÕOGÕ÷ÕLGGLDHGLOHQ%DUDN%DED5LVDOHVL¶QGH
ùHUKL .HOLPDWÕ ùH\K %DUDN ú|\OH ELU LIDGH \HU DOPDNWDGÕU ³+H\KDW +H\KDW Satuk $WD0LVNLQ%DUDN´%XUDGDNL³6DWXN$WD´6DUÕ6DOWÕNRODUDNGúQOPHNWHGLU32
%HONLGH6HOoLNDQ6DOFÕNDQ"\DGD6HOoLNKDQ6DOFÕNKDQ"úHNOLQGHGHRNXQDELOLU
(÷HUE|\OHLVH+DFÕP6XOWDQ9HOD\HWQDPHVL¶QGH.WDK\DùH\KO\DNÕQODUÕQGD³6DUÕ
6HOoXN´>6DUÕ6HOoLN"@$VLWDQHVL>7HNNHVL"@33EHONLGHEXGXUXPODLOLQWLOLGLU1LWHNLP
H÷HU6\W]LJDQ³6HOoLN´úHNOLQGHRNXQDELOLUVHYH6\UJLDQQHV¶GD³6DUXFD´LVHEX]DWÕQ
DGÕ³6DUXFDODNDSOÕ6HOoLN´ROXU%XEXOJX\XJoOHQGLUHELOHFHNGL÷HUYHULOHU
\ÕOÕPXKDVHEHGHIWHULQGHND\ÕWOÕGÕU%DQD]VÕQÕUODUÕLoLQGH³6DOWXN´DGOÕN|\ùH\KO¶GH
.ÕOFDQ.|\¶¶¶QHED÷OÕ³6DUÕ6H\GL´DGOÕPH]UDùH\KO¶\HED÷OÕ³6DUXFD$ODQ´DGOÕ
PH]UDùH\KO¶\HED÷OÕ³6DUXODU´YH³6DUXùDK´DGOÕN|\OHU$OWÕQWDú¶DED÷OÕ<DOQX]
6DUD\.|\¶QGH³6HOoXN´DGOÕoLIWOLN.WDK\D¶\DED÷OÕ³6HOoLN´DGOÕoLIWOLN$UVODQ
$SD¶\DED÷OÕ*÷P.|\¶QGH³6H\\LG6HOoXN´DGOÕoLIWOLN.WDK\D¶\DED÷OÕ$YFÕ
.|\¶QGH³ùH\K6DOWXN´]DYL\HVLEXOXQPDNWDGÕU%XQXQGÕúÕQGD$I\RQ6DQGÕNOÕ¶GD
³6HOoXN6HOoLN´DGOÕN|\LOHKHPHQNPGR÷XVXQGD³%HNWDú´DGOÕN|\QYDUOÕ÷ÕGD
GLNNDWoHNLFLGLUùH\KO¶GHQ6H\\LG*D]L¶\HGR÷UXHQNÕVD\ROODUGDQELULùH\KO¶GHQ
32 Hilmi Ziya, “Anadolu’da Dini Ruhiyat Müşahedeleri”, Mihrap Mecmuası, Sayı 13/14-15/16, İstanbul,
1340-1942. Adı geçen yayını yeniden yayınlayan Ahmet Taşğın şu künye ile yayınlamıştır: Hilmi Ziya
Ülken, Anadolu’nun Dini Sosyal Tarihi (Öncüler, Barak Baba, Geyikli Baba, Hacı Bektaş), Kalan Yayınları,
2003 (Ülken, 2003: 77-79, 92)
33 Özmen, 2009: 140. Tufan Gündüz’ün yayınladığı transkripsiyonda ise “Sarı Selim” olarak anılmaktadır.
(2010: 90). Velayetname’de Hacım Sultan, Şeyhli kasabasına gelir. Şeyhli’de Pakça Sultan, Habib Acemi (Hacı
Paşa Sultan ?), adlı erenler bulunmaktadır. Hacım Sultan’la karşılaşan erenler ve onlara bağlı dervişler,
Hacım Sultan’la beraber Seyyid Gazi’de mahyaya (mahya şenliği, muhabbet, cem töreni ?) katılmak için
Seyyid Gazi’ye doğru gitmek üzere yola revan olurlar. Niyaz (Banaz ?) ırmağına doğru gelirler. O sırada
nehir, oldukça taşkın bir şekilde akmaktadır. Hacım Sultan nehri geçer ancak diğer erenler ve dervişler nehri
geçemez. Bunun üzerine dervişler “şu yakında bir asitane vardır. Sarı Selçuk derler. Anda yatalım yahud
şu tepe ardında köprü vardır. Bayram Beyi derler, orada geçelim” derler. Bu teklifi Hacım Sultan kınar ve
irşad yolunda hizmet veren bu erenlerin halini eleştirir. Bunun üzerine Hacım Sultan bir keramet gösterir
[Hz. Musa’nın Nil nehrini geçişi gibi bir keramet gösterir] ve “biz dosta gideriz” [herhalde Seyyid Gazi’ni
ta kendisi ya da o dönem Seyyid Gazi dergahındaki ereni kastediyor] “bu dostun aşkına bize geçit ver”
dedikten sonra akan su durulur ve nehirden diğer erenler ve dervişler geçerler. Bayram Beği köprüsünün
haram mal ile yapılmış olduğunu söyler. Bunun üzerine akmaya başlayan nehir, Bayram Beyi köprüsünü
yıkar (Özmen, 2009: 140, 141; Gündüz, 2010: 89, 90). Bu mitik anlatımlardan ortaya çıkan sonuç, Hacım
Sultan’dan önce, bahse konu coğrafyada “Sarı Selçuk” adlı bir tekke, zaviye ya da dergah olduğudur.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
159
Vatan ÖZGÜL
VRQUD 6LYDVOÕ .|\¶QGH JHoLS 6XVX] .|\¶QQ NP EDWÕVÕQGDQ GHYDP HGLS GR÷X
\|QQH $I\RQ .DUDKLVDU WDUDIÕQD \|QHOLS $I\RQ PHUNH]LQGHQ NX]H\H GR÷UX
LOHUOHQHUHNYDUÕODQ\ROGXU*RRJOH(DUWKùH\KO6H\LW*D]LDUDVÕ<RO7DULIL
6H\\LG*D]LLOHùH\KO$UDVÕQGDNL&R÷UDI\D
%X \RO ]HULQGH 6LYDVOÕ LOH 6XVX] N|\ DUDVÕQGD ³%DQD] dD\Õ´ EXOXQPDNWDGÕU
$\UÕFD GHIWHULQGH J|]NPHVH GH 6LYDVOÕ¶QÕQ NP EDWÕVÕQGD \DQL %DQD]
oD\Õ\DNÕQODUÕQGD³6HOoLNOHU´DGOÕN|\QYDUOÕ÷ÕGDGLNNDWoHNLFLGLU%XQXQ\DQÕVÕUD
.WDK\DOLYDVÕQGD³6DUX´DGOÕ\HUOHULQoRNOX÷XGLNNDWoHNLFLGLUg]HOOLNOH.XOD8úDN
%DQD] YH ùH\KO DUDVÕQGDNL E|OJHGH \DQL *HGL] 1HKUL LOH %\N 0HQGHUHV 1HKUL
DUDVÕQGDNLE|OJHGH\R÷XQODúPDNWDGÕU1XPDUDOÕ0XKkVHEHL9LOk\HWL$QDGROX
'HIWHUL,.WDK\D/LYDVÕ+DULWDVÕ*RRJOH(DUWK
<RO7DULIL7PEXEXOJXODUDUD÷PHQ6DUÕ6DOWÕN¶Õ$QDGROXLOHLOLúNLOHQGLUHELOHFHN
QHWEXOJXODUGDQPDKUXPROGX÷XPX]J|UOPHNWHGLU$QFDNLOHULGHVXQDFD÷ÕPÕ]ELOJL
160
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
YH EXOJXODUD GD\DQDUDN 6HOoLN6HOoXN RQRPDVWL÷L LOH 6DUÕ 6DOWÕN DUDVÕQGD ELU LOJL
ROPDGÕ÷ÕNDQDDWLQHYDUÕOPÕúWÕU
7DPEXQRNWDGD\]\ÕOGD\D]ÕOGÕ÷ÕGúQOHQYHLOH\]\ÕODUDVÕQGDNL
ROD\ODUÕDNWDUDQ0RUD.URQL÷L¶QGHNLED]ÕELOJLOHULDNWDUPDNLOJLoHNLFLRODELOLU
\ÕOÕQGD øVWDQEXO¶X /DWLQOHULQ HOLQGHQ JHUL DODQ %L]DQV NHQGL WRSUDNODUÕQGDNL GL÷HU
/DWLQLúJDOOHULQLRUWDGDQNDOGÕUPDN]HUHJLULúLPOHUHEDúODU%XNRQXGD9,,,0LKDLO
3DODLRORJRV NDUGHúL .RQVWDQWLQ 3DODLRORJRV¶X J|UHYOHQGLULU .RQVWDQWLQ
$QDGROX¶\D JLGHUHN SDUDOÕ DVNHU WRSODU \ÕOÕQGD &HQHYL]OLOHUGHQ NLUDODQDQ
JHPLOHUOH FLYDUÕQGD 7UN.XPDQ SDUDOÕ DVNHU RODUDN NXOODQPDN ]HUH
$QDGROX¶GDQ 0RUD¶\D VHYN HGLOLU 0RUD .URQL÷L¶QLQ LGGLDVÕQD J|UH PDOXP 7UN
ELUOL÷L\ÕOÕQGDSDUDODUÕQÕQ|GHQPHGL÷LEDKDQHVL\OH/DWLQOHULQWDUDIÕQDJHoHUYH
%L]DQV\HQLOLU34
$VOÕQGD%L]DQV¶ÕQSDUDOÕDVNHURODUDNLONEDúWD8]YH3HoHQHNOHUVRQUDNLG|QHPOHU
LVH.XPDQ.ÕSoDNYHED]Õ$QDGROX¶OX7UNXQVXUODUGDQLVWLIDGHHWPHVL\]\ÕOÕQ
LON\DUÕVÕQGDQEHULJHOHQELUDVNHULJHOHQH÷LGLUGHQLOHELOLU35øúWHLOJLoHNLFLELOJLWDP
EXNRQX\ODLOJLOLGLU0RUD¶\DJLGHQ7UN¶QNRPXWDQÕRODUDNLNL7UNEH\LQLQ
DGÕ]LNUHGLOPHNWHGLU%LUL³0HOLN´GL÷HULVH³6DOLN´DGOÕEH\OHUGLU36
34 Kayapınar, 1999: 30, 31; Vasary, 2008: 127. Ayrıca bkz. Ayönü, 2009: 74. Her nedense, aynı kaynağa yani
Mora Kroniği’ne müracaat eden Vasary, Mora’ya sevk edilme tarihini, 1270 yılı olarak verir.
35 Bu konuda muhtelif Bizans kroniklerinde tafsilatlı bilgiye ulaşılabilir. Özet olarak şu çalışmalara
bakılabilir: Özgül, 2010: 197-200; Vasary, 2008.
36 Kayapınar, 1999: 32, 33. Ayrıca bkz. Ayönü, 2009: 74
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
161
Vatan ÖZGÜL
0RUD.URQL÷L¶QGH<ÕOÕQGD%L]DQV¶ÕQ&HQHYL]*HPLOHUL\OH$QDGROX¶GDQ
7UN¶Q0RUD¶\D6HYNLøOHøOJLOL%DKLV37
0RUD.URQL÷L¶QGH0HOLNYH6DOLN%DKVLQLQ*HoWL÷LøON<HU38
7PEXELOJLOHULDNWDUPDPÕ]GDNLQHGHQOHULYHoD÷UÕúÕPODUÕDúD÷ÕGDVÕUDODPDN
isteriz:
³6DOLN´LVPLLOH³6DOWÕN´LVPLDUDVÕQGDGLNNDWoHNLFLELUEHQ]HUOL÷LQROGX÷X
RUWDGDGÕU$\UÕFDLOJLOLELOJLQLQELU5XPNURQL÷LQGH\HUDOGÕ÷ÕQÕYH5XP.URQLNOHUL¶QGH
7UNLVLPOHULQLQEHOOLER]XOPDODUODELUOLNWH\HUDOGÕ÷ÕELOLQPHNWHGLU39
%L]DQV<]\ÕOÕQLNLQFL\DUÕVÕQGDQLWLEDUHQ.XPDQ.ÕSoDNODUGDQSDUDOÕ
DVNHURODUDN\DUDUODQPÕúWÕU
%L]DQV \ÕOÕ FLYDUÕ ¶OHUFH .XPDQ.ÕSoDN¶Õ 0HQGHUHV QHKUL
KDY]DVÕQD.WDK\DLOH8úDN$\GÕQDUDVÕQGDNLE|OJH\H"\HUOHúWLUGL
%DED 6\UJLDQQHV%DED 6DUXFD¶QÕQ DLOHVL \ÕOÕ FLYDUÕ %L]DQV¶ÕQ
KL]PHWLQHJLUGL
9,,, 0LKDLO LOH ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV DUDVÕQGDNL X]DN\DNÕQ ELU WU
DNUDEDOÕ÷DGD\DOÕ\DNÕQLOLúNLEXOXQPDNWDGÕU,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV\ÕOÕQD
NDGDUøVWDQEXO¶GDGÕU%XVÕUDGD9,,,0LKDLONHQGLNDUGHúLQL$QDGROX¶\DJ|QGHULUYH
NDUGHúL7UNOHUGHQ ELU ROXúDQ PHYFXWOX SDUDOÕ DVNHU ELUOL÷L WRSODU YH ELUOLNWH
0RUD¶\DJHoHUOHU\ÕOÕQDNDGDU,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOH9,,,0LKDLODUDVÕQGD
ELU VRUXQ \RNWXU DQFDN 0RUD .URQL÷L¶QLQ \D]DUÕQD J|UH 0RUD¶GDNL 7UN ELUOL÷L
³SDUDODUÕQÕ DODPDGÕNODUÕ EDKDQHVL\OH´ WDUDI GH÷LúWLULS /DWLQOHUGHQ \DQD ROX\RUODU
YH%L]DQV\HQLOL\RU7DPGDRG|QHPGHELUúHNLOGH,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOH9,,,
0LKDLO¶LQ DUDVÕ DoÕOÕ\RU YH 9,,, 0LKDLO ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶X (QH] .DOHVL¶QGH
37 The Chronicle of Morea, 1904: 301. Türkçe çevirisi ve genel Türkçe değerlendirmeler için Kayapınar’ın
çalışmasına bakınız (Kayapınar, 1999: 31-33).
38 The Chronicle of Morea, 1904: 344. Türkçe çevirisi ve genel Türkçe değerlendirmeler için Kayapınar’ın
çalışmasına bakınız (Kayapınar, 1999: 31-33).
39 Rum kroniklerinde Türk isimlerinin nasıl ve ne şekilde yer aldığı ile ilgili olarak bkz. Tülüce, 2011.
162
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
KDSVH J|QGHUL\RU ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶XQ GHVWHNoLVL$OL %DKDGÕU |OGUO\RU YH
8÷XUOX%H\¶LQJ|]OHULN|UHGLOL\RU
.oN6\UJLDQQHV¶LQDQQHVL\DQL%DED6\UJLDQQHV¶LQHúL9,,,0LKDLO¶LQ
\H÷HQLGLU,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOH9,,,0LKDLOELUúHNLOGHDNUDEDROGXNODUÕQDJ|UH
%DED 6\UJLDQQHV LOH ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV DUDVÕQGD GD X]DN\DNÕQ ELU DNUDEDOÕN
ROGX÷X GúQOHELOLU 1LWHNLP 3DFK\PHUHV ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶XQ NX]H\GHNL
³QO´DNUDEDVÕQGDQ\DUGÕPLVWHGL÷LQLV|\OHPHNWHGLU
.WDK\DOLYDVÕLoLQGH|]HOOLNOH8úDNYHùH\KOYHoHYUHVLQGH$QDGROX¶QXQ
GL÷HUE|OJHOHULQGHQROPDGÕ÷ÕNDGDUoRNVD\ÕGD³6DUÕ´DGOÕ\DGD6DUÕNHOLPHVLQLLoHUHQ
\HUDGODUÕQÕQYDUOÕ÷Õ.XPDQ.ÕSoDN\HUOHúLPLQHGHODOHWHWPHNWHGLU$\UÕFD.XPDQ
.ÕSoDNODUODLOLQWLOLYH'HúWL.ÕSoDNFR÷UDI\DVÕLOHED÷ODQWÕOÕ.X]H\%DWÕ$QDGROXYH
|]HOOLNOH.DVWDPRQXoHYUHVLLOH.WDK\DOLYDVÕQGDHUNHQG|QHPND\ÕWODUGDEHQ]HUL
ELUoRN\HUDGÕQÕQYDUOÕ÷ÕGLNNDWoHNLFLGLU<DNXSR÷OX
%XUDGDQKDUHNHWOHRUWD\DNR\PD\DoDOÕúWÕ÷ÕPÕ]KLSRWH]\DGDRUWD\DNRQDELOHFHN
RODVÕWDULKVHOGL]JHúXGXU$GÕJHoHQ³6DOLN´\DQLDVOÕQGD6DOWÕN\ÕOÕQGD
\DúODUÕQGD\NHQDLOHVL\OHELUOLNWH7UDN\D¶GDQ\DGD%DONDQFR÷UDI\DVÕQGDEDúND
ELU\HUGHQ'REUXFD\DGD'HúWL.ÕSoDNWDQ$QDGROX¶GD%L]DQV¶ÕQRG|QHPKDNLP
ROGX÷XYH%\N0HQGHUHVQHKULKDY]DVÕLoLQGHEXOXQDQELU\HUHPXKWHPHOHQ8úDN
\D GD oHYUHVLQGH ELU \HUH \HUOHúWL %X DLOH |QHPOL ELU .XPDQ.ÕSoDN DLOHVL\GL
%L]DQV¶D KL]PHW HGL\RUODUGÕ 6DYDú NRQXVXQGDNL \HWHQHNOHULQGHQ GROD\Õ %L]DQV
RQODUGDQSDUDOÕDVNHURODUDN\DUDUODQÕ\RUGX$QDGROX¶\D\HUOHúWLULOPHOHULQLQQHGHQL
|]HOOLNOH $ODúHKLU JLEL |QHPOL 5XP NHQWOHULQL 6HOoXNOX0R÷RO WHKGLGLQH NDUúÕ
NRUXPD\D \|QHOLN ELU WDPSRQ E|OJH ROXúWXUPDNWÕ \ÕOÕQGD %L]DQV 0RUD¶\Õ
/DWLQOHUGHQNXUWDUPDN]HUH$QDGROX¶\DGDKD|QFH\HUOHúWLUGL÷LEXNLWOHGHQSDUDOÕ
DVNHU WRSODGÕ 2 VÕUDODUGD 6DOWÕN HQ ID]OD \DúODUÕQGD\GÕ40 %LU ELoLPGH 6DUÕ
6DOWÕNGROD\OÕ\DGDGR÷UXGDQ%L]DQVDLOHVLYH,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOHDNUDEDOÕN
NXUPXúWX\DGD]DWHQE|\OHVLELUED÷JHoPLúWHQEHULYDUGÕ<DGDHQD]ÕQGDQKHULNL
DLOHKDQHGDQLOH\DNÕQLOLúNLOHULYDUGÕ$QFDN,,ø]]HGGLQ.H\NDYXVLOH\DNÕQOÕ÷ÕGDKD
40 O vakte kadar eğer Sarı Saltık’ın, Seyyid Mahmud Hayrani ya da farklı bir erenden irşad olduğunu kabul
edersek, başka nazik bir sorunla karşı karşıya kalırız. Maneviyatın-tasavvufun normalleri gereği, irşad olmuş
bir kişinin özellikle de paralı asker olarak insan öldürmek üzere görev aldığını düşünmek, abes olur. Eğer
buna rağmen Sarı Saltık’ın böyle bir şey yaptığını düşünürsek, Sarı Saltık’ın maneviyattaki mertebesini de
bir kez daha ele almamız ve eleştirmemiz gerekebilir. Hiç şüphesiz bu yorumlarımız, yukarıdaki hipotezin
devamı niteliğinde olup, şu an için doğruluğu noktasında herhangi net bir veriye sahip olmadığımızın altını
çizmemiz gerekir.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
163
Vatan ÖZGÜL
GHULQROXS%L]DQVLOHSROLWLNLOLúNLOHUVUGU\RUGX6DOWÕN\ÕOÕQGD0RUD¶GD\GÕ
/DWLQOHUH NDUúÕ VDYDúPDNWD\GÕ 2 VÕUDGD ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV øVWDQEXO¶GD VUJQ
KD\DWÕ \DúÕ\RUGX YH 9,,, 0LKDLO¶H VÕ÷ÕQPÕúWÕ %LU QHGHQOH 9,,, 0LKDLO LOH ,,
ø]]HGGLQ .H\NDYXV¶XQ DUDVÕ DoÕOGÕ YH ,, ø]]HGGLQ .H\NDYXV (QH] NDOHVLQH KDSVH
J|QGHULOGL%XQXQKDEHULQLDODQ6DUÕ6DOWÕNRVÕUDGDVDIGH÷LúWLUHUHN/DWLQOHUGHQ\DQD
ROXS %L]DQV¶ÕQ 0RUD VDYDúODUÕQGD \HQLOPHVLQGH URO R\QDGÕ41 $UGÕQGDQ NHQGLVLQH
ED÷OÕFHPDDWLOHELUOLNWHNX]H\GHQ\DQL$OWÕQ2UGXGHYOHWLQGHQJHOHQGL÷HU.XPDQ
.ÕSoDNYH0R÷RONXYYHWOHUL\OHELUOHúHUHN,,ø]]HGGLQ.H\NDYXV¶XKDSLVWHQNXUWDUGÕ
YHELUOLNWHoRFXNOX÷XQXJHoLUGL÷L'REUXFD'HúWL.ÕSoDNWDUDIÕQDJ|WUG%X\|UH
EHONL'REUXFDGH÷LODPD|]HOOLNOH'HúWL.ÕSoDNRG|QHP$OWÕQ2UGX'HYOHWL¶QLQ
\|QHWLPL DOWÕQGD\GÕ .HQGLVL GDKD VRQUD 'REUXFD¶GD 7XOoD NHQWL \DNÕQODUÕQGD ELU
\HUH\HUOHúWL%LUúHNLOGHPDQHYL\DWD\|QHOGL2\|UHGHHVNLGHQEHUL.DUPDWLøVPDLOL
DQOD\ÕúDVDKLSNLWOHYDUGÕ$OHYLPHúUHS%DWÕQvøVODPLDQOD\ÕúGR÷UXOWXVXQGDLOHUOHGLYH
NHQGLLKYDQÕROXúWX%XOXQGX÷XE|OJH$OWÕQRUGX'HYOHWLLOH%L]DQVDUDVÕQGDNLWDPSRQ
E|OJH\GL%L]DQVNX]H\GHQJHOHELOHFHNWHKOLNHOHULEHUWDUDIHWPHNLoLQRYDNLWOHUDUWÕN
ELUGLQL|QGHUVÕIDWÕGDND]DQPÕúJoOELU.XPDQ.ÕSoDNEH\LRODQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕNHQGL
WDUDIÕQD oHNPH\H oDOÕúWÕ %XQX WHVLV HWPHN LoLQ HYOLOLN ED÷Õ LOH \DNÕQOÕN NXUXOPDVÕ
LoLQ oDED VDUI HGLOGL 6DUÕ 6DOWÕN 9,,, 0LNKDLO¶LQ \H÷HQOHULQGHQ ELUL\OH HYOHQGL
0XKWHPHOHQ EX WDULK ¶OHU ROPDOÕGÕU 6DUÕ 6DOWÕN EDKVHGLOHQ %L]DQVOÕ NDGÕQ LOH
HYOHQGL÷LQGHHQD]\DúJLELLOHULELU\DúWDROPDOÕGÕU¶GHQVRQUDNLELUWDULKWH
.oN6DUXFD%H\GQ\D\DJHOGL6DUÕ6DOWÕN%DED6\UJLDQQHV\ÕOÕQGD
|OGhQROGXNoD\D\ÕODQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ\DQGDúODUÕQÕYHGROD\ÕVÕ\OD'REUXFD7XOoD
KDONÕQÕNHQGLWDUDIÕQDoHNPHNLVWH\HQ%L]DQV6DUÕ6DOWÕN¶ÕQQDDúՁ]HULQGHQSROLWLND
\DSPD\D NDONWÕ YH QDDúÕQÕ %L]DQV¶ÕQ JoO ROGX÷X ELU FR÷UDI\D\D PHVHOD 7UDN\D
\DGDøVWDQEXO¶DJHWLUPH\HoDOÕúWÕ%L]DQV¶ÕQDPDFÕ'REUXFD¶GDNHQGLWDUDIWDUÕELU
NLWOH\DUDWDUDN$OWÕQRUGX'HYOHWL¶QHNDUúÕWDPSRQELUE|OJHROXúWXUPDNWÕ$QFDN6DUÕ
6DOWÕN¶ÕQQDDúÕ7XOoD\DGDWHNNHVLQLNXUGX÷XøVKDNoD¶GDGH÷LO7XOoD\DNÕQODUÕQGDNL
%DEDGD÷¶GDGHIQHGLOGL6DUÕ6DOWÕN¶ÕQYHIDWÕQGDQELUNDoVHQHVRQUD'REUXFD¶GDNL6DUÕ
6DOWÕNFHPDDWLQGHQELUJUXSJQH\H\DQL7UDN\D¶\DJ|oHWWLøúWH+DOLOOLGHUOL÷LQGHNL
JUXS EX\GX %XQODUÕQ ELU NÕVPÕ .DUHVL E|OJHVLQH $QDGROX \DNDVÕQD dDQDNNDOH
%DOÕNHVLUDQFDN|]HOOLNOH$NoD\oHYUHVLQH"JHoWL*QH\HJ|oHWPHOHULQLQQHGHQL
41 Hele ki Mora Kroniği’ndeki “Melik” olarak anılan zat, II. İzzeddin Keykavus’un, genelde “Melik”
unvanıyla anılan oğullarından biri ise (yani Melik belki de bir Kuman beyi değildi), ortaya attığımız hipotez
yani Sarı Saltık’ın, Mora savaşını bırakıp II. İzzeddin Keykavus’u kurtarmaya gitmesi, çok daha anlamlı hale
gelir. Hatta Yazıcızade Ali’nin, II. İzzeddin Keykavus’un oğullarından biri ile Sarı Saltık’ı ilişkilendirmesi,
yani Sarı Saltık’ın, Keykavus’un oğullarından birini irşad etmesi konusu, belki de, “Melik ile Salik/Saltık”ın
işbirliğinden başka bir şey değildir.
164
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
PDQHYL YH D\QÕ ]DPDQGD GQ\HYL OLGHUOHUL RODQ NLúLQLQ |OPú ROPDVÕ YH NDRWLN ELU
RUWDPÕQYDUOÕ÷ÕQGDQoHNLQPHOHUL\GL$\UÕFD0R÷ROODUÕQYH0DFDUODUÕQEDVNÕODUÕQGDQ
NDoPDNLVWHPLúOHUGL.oN6DUXFD%H\.oN6\UJLDQQHV6DUÕ6DOWÕN|OG÷QGH
HQ ID]OD \DúODUÕQGD\GÕ 0XKWHPHOHQ DQQHVL LOH ELUOLNWH øVWDQEXO¶GDNL %L]DQV
VDUD\ÕQD VÕ÷ÕQGÕODU øúWH EX \]GHQ øEQ %DWXWD .oN 6DUXFD %H\¶LQ PHPOHNHWLQLQ
³øVWDQEXO´ ROGX÷XQX V|\OHPHNWHGLU <DQL JHQoOL÷LQL JHoLUGL÷L YH E\G÷ \HU
øVWDQEXO¶GXU =DWHQ DQQHVL %L]DQV KNPGDU DLOHVLQGHQGL øVWDQEXO¶GD PXKWHPHOHQ
YDIWL]RODUDN+ULVWL\DQROGX\DGDSROLWLNRODUDN|\OHJ|UQG.oN6DUXFDL5XPL
%H\ ¶ODUGDQ VRQUD %L]DQV¶D KL]PHW HWPH\H EDúODGÕ øVPLQGHNL 5XPL QLVEHVL
PXKWHPHOHQEDEDVÕ6DUÕ6DOWÕN¶ÕQELU]DPDQODU$QDGROX¶GD\DúDPÕúROPDVÕQGDQLOHUL
JHOL\RUGX<D GD øEQ %DWXWD¶QÕQ EX ODNDS LOH DQPDVÕQÕQ QHGHQL .oN 6DUXFD¶QÕQ
%L]DQV¶D 5RPD5XPL KL]PHW HGHQ ELU 7UN ROPDVÕQGDQ ND\QDNODQÕ\RUGX .oN
6DUXFD ¶GH 0DNHGRQ\D¶GD D\DNODQPD oÕNDUGÕ <DNDODQGÕ YH KDSVH DWÕOGÕ
$UGÕQGDQ DIIHGLOHUHN WHNUDU %L]DQV¶D KL]PHW HWPH\H EDúODGÕ \ÕOÕ 7HPPX]
$÷XVWRV D\Õ FLYDUÕ øEQ %DWXWD YH $OWÕQ 2UGX KNPGDUÕQÕQ HúL %H\HOXQ +DWXQD
PLKPDQGDUOÕN\DSWÕ.ÕUÕP¶GDQ%DED6DOWXNNDVDEDVÕQDJHOHQNDILOH\L.oN6DUXFD
%H\NDUúÕODGÕ%XUDVÕ$OWÕQ2UGXLOH%L]DQVDUDVÕQGDVÕQÕUROPDVÕQÕQ\DQÕVÕUD.oN
6DUXFD%H\¶LQELU]DPDQODU\DúDGÕ÷ÕE|OJHLGLYHPXKWHPHOHQEXUDVÕ\ODKDOHQLOJLVL
GHYDP HGL\RUGX .DILOH\L øVWDQEXO¶D J|WUG $UGÕQGDQ øEQ %DWXWD WHNUDU .ÕUÕP¶D
JLWPHNLVWHGL÷LQGH%DED6DOWXNNDVDEDVÕQDNDGDUøEQ%DWXWD¶\D\HQLQGHQHúOLNHWWL
.ÕVDELUVUHVRQUD%L]DQVWDKWNDYJDODUÕLoLQGHELUWDUDIWD\HUDOGÕ÷ÕQGDQGROD\ÕNDUúÕW
JUXSWDUDIÕQGDQ\DNDODQDUDN|OGUOG
)
2120$67ø.ø1&(/(0(9(6218d
2UWD\D NRQDQ ELOJL EXOJX EHOJH YH DQDOL]OHUGHQ KDUHNHWOH 6DUÕ 6DOWÕN QDPÕ\OD
QOHQPLúHUHQLQDVOÕQGDN|NHQRODUDN$QDGROX¶OXGH÷LO.DUDGHQL]¶LQNX]H\LQGHQELU
.XPDQ.ÕSoDNROGX÷XVRQXFXRUWD\DoÕNPDNWDGÕU6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ5XPNURQLNOHULQGH
GHDQÕOGÕ÷ÕQÕRUWD\DNRQPXúWXUDQFDNGL÷HU7UNLVLPOHULJLEL6DUÕ6DOWÕNDGÕQÕQGD
EHOOLELUER]XOPDLOH]LNUHGLOGL÷LJ|UOPHNWHGLU42 Buna göre:
x Gregoras ve Kantakuzenos kroniklerinde Sytzigan (Satik43 ! 6DOWÕN
Syrgiannes6DUXFD6DUÕFD\DGD%DED6\UJLDQQHV%DED6DUXFD%DED6DUÕFDRODUDN
x
Albercius’un vekayinamesinde Saronius6DUÕ6DUXDGÕ\OD44,
42 Sarı Saltık’la ilgili araştırma yapanların, böylesi bir saptamaya ulaşamamasındaki temel neden, tenezzül
edip Rum kroniklerine başvurma zahmetinden kaçınmış olmalarıdır.
43 Daha önce belirttiğimiz gibi Barak Baba Risalesi’nde “Satuk Ata” olarak anılıyor olması da manidardır.
44 Tesadüf müdür bilinmez, ancak Yazıcızade Ali, Sarı Saltık bahsinde “….Bir müddet dahi Saru hizmetinden
tecdid-i İslâm…” diyerek Sarı Saltık’ı, sadece “Sarı” adıyla da anmakta ve sanki asıl adının, “Saru” olduğunu
ima etmektedir (Yazıcızade Ali, 2009: 855).
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
165
Vatan ÖZGÜL
x 0RUD .URQL÷LQGH RODVÕOÕNODU G]OHPLQGH LOLúNLOHQGLUHELOHFH÷LPL] WDULKVHO
úDKVL\HWRODUDNSalik6DOWÕNDGÕ\ODUDVWODGÕ÷ÕPÕ]ÕV|\OH\HELOLUL]
%XQXQ\DQÕVÕUDú|\OHELUDQDOL]GDKD\DSDELOLUL]
x
6\W]LJDQ¶ÕQ³6\UJLDQQHV´HG|QúPHVL
x
2÷OXQXQLVPLQLQ³6\UJLDQQHV´ROPDVÕ
x (Q HVNL LNL ND\QDNWD 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ ³6DOWXN6DOWXN´ RQRPDVWL÷L ]HULQGHQ
WDULIHGLOHQELUHUHQPUúLGROPDVÕ
x
%XQDNDUúÕQEXLNLHVHUGH³6DUÕ´RQRPDVWL÷LQLQ\HUDOPDPDVÕ
x .XPDQ SUHQVLQLQ DGÕ RODUDN $OEHUFLXV¶XQ YHND\LQDPHVLQGH ³6DUÕ´
RQRPDVWL÷LQLQ\HUDOPDVÕNLEXELOJLPXKWHPHOHQ6DUÕ6DOWÕN¶ÕQPDQHYL\DW\ROXQGD
QOHQPHGHQ|QFHNLPHúKXUDGÕQÕQEXHVHUH\DQVÕPÕúKDOLROVDJHUHN
6DUÕ6DOWÕN¶ÕQJHUoHNDGÕQÕQ\DQLHEHYH\QLWDUDIÕQGDQYHULOHQDGÕQÕQ\DGDDLOH
LoLODNDEÕQÕQ³6DUÕ6DUX´KDWWD³6DUÕFD6DUXFD´ROGX÷XQXRUWD\DNR\DU'ROD\ÕVÕ\OD
³6DOWÕN´ RQRPDVWL÷L EDKVH NRQX HUHQLQ PDQHYL\DW \ROXQGDNL DGÕGÕU GDKD GR÷UXVX
³PDKODVÕ´GÕUGHQLOHELOLUøúWHEX\]GHQøEQ¶V6HUUDFRQXELUPDQHYL\DWHULRODUDN
EX RQRPDVWLNOH DQPDNWDGÕU <DQL 5XP NURQLNOHULQGHNL 6\W]LJDQ¶ÕQ ³6\UJLDQQHV´H
G|QúPHVLYHEXLNLLVPLQELUDUDGD\HUDOPDVÕDVOÕQGD6DUX6DUXFD¶QÕQPDQHYL\DW
\ROXQGDLOHUOH\LSQOHQGLNWHQVRQUD³6DOWXN´RODUDNDQÕOPDVÕQGDQGROD\ÕGÕU<LQHD\QÕ
QHGHQOHELUWDULKVHONDUDNWHURODUDN$OEHUFLXV¶XQYHND\LQDPHVLQGH³6DUX´RQRPDVWL÷L
]HULQGHQDQÕOPDVÕRQXQ|QHPOLELU.XPDQFHPDDWLQLQOLGHUL\DGDOLGHULQLQR÷OX
ROPDVÕQGDQGROD\ÕGÕU\DQLPUúLWOLNG|QHPLQGHNLLVPLODNDEÕPDKODVÕGH÷LOGLU
7P EX VDSWDPDODUGD ELU EHLV \RN LVH 0RUD .URQL÷L¶QGH R VÕUDGD$QDGROX¶GD
\DúD\DQ 6DOLN6DOWLN¶LQ 0RUD¶\D JHoLúL EDKVL úX úHNLOGH \RUXPODQDELOLU ³6DUX
6DUXFD´ \ÕOÕ FLYDUÕ DLOHVL\OH ELUOLNWH $QDGROX¶\D JHOGLNWHQ VRQUD PDQHYL\DW
\ROXQD JLUGL YH NHQGL PUúLGL WDUDIÕQGDQ RQD ³6DOWXN´ PDKODVÕ YHULOGL $QFDN
EX GXUXPGD 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ SDUDOÕ ELU DVNHU RODUDN 0RUD¶\D JLWPHVL PHY]XVXQXQ
PDQHYL\DWDoÕVÕQGDQoHOLúNLOLELUKDODODFD÷ÕRUWDGDGÕU³.XWVDOELUJ|UHYLoLQ0RUD¶\D
JLWPLú RODELOLU PL"´ VRUXVX GD DNOD JHOPHNOH EHUDEHU RODVÕOÕNODUD GD\DOÕ EX EDKVL
QHWOHúWLUPHPL]LQúLPGLOLNLPNDQGkKLOLQGHROPDGÕ÷ÕQÕGúQ\RUX]
6DOWÕN6DOWXN V|]F÷QQ N|N ³6DO´ PÕGÕU \RNVD ³6DOW´ PÕGÕU" 6RQ WDUWÕúPD
(\S g]WUN¶Q WH]LQGH \DSÕOPÕúWÕU 6DOWÕNQDPH¶GH 6DOWÕN¶ÕQ )DUVoD ELU V|]FN
ROGX÷X YH ³JoO NXWOX´ DQODPÕQD JHOGL÷L LGGLD HGLOPHNWHGLU .HPDO <FH 166
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
\ÕOÕQGD\D\ÕQODQDQoDOÕúPDVÕQGD6DOWÕNQDPH¶GHNLEXLGGLD\DNDWÕOPDPDNWDYH6DOWÕN
V|]F÷QQ ³6DOPDN´ NHOLPHVLQGHQ WUHWLOGL÷LQL GúQPHNWHGLU (\S g]WUN GH
D\QÕ J|UúWHGLU g]WUN 6DOWÕN *D]L 'HVWDQÕ <DQL V|]F÷Q
N|NQQ³6DO´ROPDVÕJHUHNWL÷LYHGROD\ÕVÕ\OD³WÕN´HNL\OH6DOWÕNKDOLQHJHOGL÷LLGGLD
HGLOPHNWHGLU
$QFDN EXUDGD 7UNoH GLO ELOJLVL KDWDVÕ \DSÕOGÕ÷ÕQÕ GúQ\RUX] gUQH÷LQ
³7DQÕPDN´V|]F÷QQN|NRODQ³7DQÕ´N|NQH³GÕN´HNOHQHUHNVÕIDWILLOHNL\DQL
RUWDo HNL LOH VÕIDW WDPODPDVÕ NXUDFDN V|]FNOHU ROXúWXUXOPDNWDGÕU$QFDN ³gUWN
$UWÕN$WÕN´JLELV|]FNOHUGH³ÕN´HNLLVHIDUNOÕGÕU$\UÕFD³6DO´LOH³WÕN´ELUDUD\D
JHOGL÷LQGH 6DOWÕN GH÷LO ³6DOGÕN´ ROXU45 gUQH÷LQ ³$UDED\Õ \RNXúWDQ VDOGÕN JLWWL´
GHUNHQV|\OHGL÷LPL]JLEL«<DQLVHVEHQ]HúPHVL]HULQGHQ6DOWÕN 6DOWÕNúHNOLQGH
ELU V|]FN ROXúPDVÕ SHN PPNQ GH÷LOGLU %|\OHVL ELU GXUXPGD ³W´ VHVLQLQ ³G´\H
G|QúPHVLJHUHNLU+HOHNLEXDQODPGD³6DOWXN´\DQL³X´KDUIL\OHKLoELUúHNLOGHEX
KDOL\OH WHODIIX] HGLOPH] 'ROD\ÕVÕ\OD 6DUÕ 6DOWÕN6DOWXN EDKVLQGHNL 6DOWÕN6DOWXN¶XQ
N|N ³6DOW´ V|]F÷ ROPDOÕGÕU $QFDN LúLQ LOJLQFL DUDúWÕUPDODUÕPÕ]GD QH 'LYkQÕ
/JkWL¶W 7UN¶WH QH GH .ÕSoDN V|]ONOHULQGH ³6DOW´ \D GD ³6DOWÕN6DOWXN´ úHNOLQGH
ELUV|]F÷HUDVWOD\DPDGÕN'ROD\ÕVÕ\OD³6DOW´V|]F÷QQ7UNoHN|NHQOLELUV|]FN
ROPDLKWLPDOLGúNWU
³6DOW´ V|]F÷QH HQ HUNHQ <]\ÕOGD \D]ÕOPÕú 7UNoH HGHEL HVHUOHUGH
UDVWOÕ\RUX]7DUDPD6|]O÷+HUQHNDGDUEXE|\OHROVDGD'HUOHPH
6|]O÷¶QGHEXV|]F÷QJHoPHPHVLKHPKDONWDEDQÕQGDoRNGDNXOODQÕOPD\DQELU
V|]FN ROGX÷XQD KHP GH7UNoH N|NHQOL ELU V|]FN ROPDGÕ÷ÕQD \|QHOLN EXOJXGXU
³6DOW´ HWLPRORMLVL\OH LOJLOL RODUDN úLPGL\H NDGDU XODúDELOGL÷LPL] \HJDQH DoÕNODPD
7XQFHU *OHQVR\¶XQ \D\ÕQODGÕ÷Õ .|NHQ %LOJLVL 6|]O÷¶QGH \HU DOPDNWDGÕU %XQD
J|UH³\DOQÕ]WHNVÕUI´DQODPÕQGDNLEXV|]F÷Q0R÷ROFD³6DOWDQJ´V|]F÷QGHQ
JHOGL÷LLGGLDHGLOPHNWHGLU46
gUWNDUWÕNNHUWLNYHDWÕNJLELV|]FNOHUGHROGX÷XJLEL³6DOWÕN´V|]F÷³ÕN´
HNL\OHELUOLNWH³6DOWÕOPÕú6DOWKDOHJHOPLúRODQ´DQODPÕQDJHOLU6DOWV|]F÷³DUÕ
\DOQÕ]WHNVÕUI´JLELDQODPODUDJHOGL÷LQHJ|UH6DOWÕNV|]F÷³0XWODNNHQGLEDúÕQD
45 Bu konuyla ilgili olarak bkz. Timurtaş, 2005; Gülsevin, 2011
46 (Gülensoy, 2011: 726). Ancak Manisa ve köylerinde derlenen, “topluluk” manasına gelen “Saltak”
sözcüğü, Eskişehir-Seyit Gazi ve Sivrihisar’de derlenen “yalnız, tek” anlamına gelen “Saltan” sözcüğü ile
Sinop-Gerze’de derlenen “arı, saf ” anlamına gelen “Saltan” sözcüğünün varlığı, dikkat çekicidir (Derleme
Sözlüğü, 1993: 3529). Büyük ihtimalle de “Saltan” sözcüğü, Gülensoy’un ifade ettiği Moğolca “Saltang”
sözcüğünden bozma bir sözcüktür. Bir diğer olasılık Türkçe “Sağıltmak” fiilinden türetilmiş “Manevi yolda
edilgin olanı sağıltan kişi” yani “mürşid” ya da “Kendisi sağıltılmış, arılaşmış, saflamış, manevi-nefsani
kirlerinden arınmış” yani “ermiş/eren” anlamına gelebilecek olan, “Sağıltan” sözcüğünün, kısaltılmış ve
bozulmuş hali de olabilir. Hatta belki, Saltang ile Sağılt sözcükleri de aynı kökten gelmektedir.
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
167
Vatan ÖZGÜL
YDURODQKLoELUúH\HED÷OÕROPD\DQED÷ÕPVÕ]NDW¶vJD\UÕPXND\\HGND\ÕWVÕ]NkPLO
PVWDNLO´ \DQL ³KLoELU LOLúNL\L JHUHNWLUPHNVL]LQ NHQGLOL÷LQGHQ YDU RODQ´ DQODPÕQD
JHOPHNWHGLU*OHQVR\+DQoHUOLR÷OX
(Q LOJLQo HWLPRORMLN DoÕNODPD\Õ 2UKDQ +DQoHUOLR÷OX \DSPÕúWÕU 2UKDQ
+DQoHUOLR÷OXPHúKXU)HOVHIH$QVLNORSHVL¶QGHEDúÕERúJH]HQKD\YDQÕYHHQJHOVL]FH
DNDQ VX\X GLOH JHWLUHQ ³6DOPD´ V|]F÷QH DWÕIWD EXOXQPXú 6DOWXN¶XQ 2UWD $V\D
7UNOHUL¶QGH³|]JURODQ´DQODPÕQDJHOGL÷LQLLGGLDHWPLúWLU%XUDGDQKDUHNHWOH6DOPD
6DOWXNDUDVÕQGDNLLOLúNL\L$UDSoD³0XWODN´V|]F÷LOHLOLúNLOHQGLUPLúEXV|]F÷Q
N|NRODQYHKD\YDQÕQ\XODUÕQÕVDOÕYHUPHNR\XYHUPHDQODPÕQDJHOHQ³,WODN´NHOLPHVL
DUDVÕQGDNL GLNNDW oHNLFL LOJL YH EHQ]HUOL÷H YXUJX \DSPÕúWÕU +DQoHUOLR÷OX $QFDNEXUDGD\LQH\XNDUÕGDYXUJXODGÕ÷ÕPÕ]GLOYHVHVX\XPXVRUXQXJ|]DUGÕ
HGLOPLúWLU47
%HULWDUDIWDQ6DOWÕNV|]F÷QQEDUÕQGÕUGÕ÷ÕDQODPODU\DGDLPOHGL÷LNDYUDPODU
LWLEDUL\OH³ELULFLNOLN\DQLDKDGL\HWVÕUUÕQDYDUPÕúYHPXWODNYDUOÕ÷ÕQ]kWÕQÕNHúIHGHQ
NDPLOLQVDQELOJHVWDG´DQODPÕQDJHOGL÷LYHDúNÕQWPHOELUNDYUDPRODUDN³LQVDQÕ
NDPLO´PHUWHEHVLQLEHWLPOHGL÷LGúQOHELOLU
6DUÕ6DOWÕN¶WDQEDKVHGHQHQHVNLND\QDNRODQøEQ¶V6HUUDF¶ÕQHVHULQGH6DUÕ6DOWÕN
6DOWXNHW7UNv\DQL7UN6DOWÕNYHùH\K6DOWXN%DED6DOWXNDQODPÕQGD\DQLPUúLG
6DOWXNLVLPOHUL\OHDQÕOPDNWDGÕU%LUVRQUDNLHQHVNL$UDSND\QD÷ÕRODQøEQ%DWXWD¶QÕQ
eserinde ise %DED6DOWXNRQRPDVWL÷LQHUDVWOÕ\RUX]$\UÕFDIDUNOÕ$UDSND\QDNODUÕQGD
6DUÕ6DOWÕN.ÕUÕPvQLVEHVL\OHGHDQÕOPDNWDGÕU'ROD\ÕVÕ\OD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ'HúWL.ÕSoDN
WDUDÀDUÕQGDQELU.XPDQ.ÕSoDNROGX÷XQD\|QHOLNYXUJX\DSÕOGÕ÷ÕQÕGDJ|UHELOL\RUX]
Zaten Rum kroniklerinde Sytzigan / Syrgiannes /%DED6\UJLDQQHVLoLQDSDoÕNúHNLOGH
ELU .XPDQ.ÕSoDN OLGHUL ROGX÷X V|\OHQPHNWHGLU $\UÕFD .XPDQ.ÕSoDNODUÕQ WP
GL÷HUGLOOHUGH³VROJXQ´UHQNOL\DQL³VROJXQEHQL]OL´DQODPÕQDJHOHFHNúHNLOGHRGLOGH
\LQH³6DUÕ´\DGD³6ROJXQ´DQODPÕQDJHOHQELUV|]FNOHNDUúÕODQGÕ÷ÕELOLQPHNWHGLU
.ÕVDFDVÕ³6DUÕ´HWQRQLPL]DWHQLQFHOGL÷LPL]NRQXED÷ODPÕQGD.XPDQ.ÕSoDNODUD
LúDUHW HGHQ ELU V|]FNWU %X LWLEDUOD 6DUÕ 6DOWÕN RQRPDVWL÷LQGHNL ³6DUÕ´ QLVEHVLQLQ
QH\HLúDUHWHWWL÷LRUWD\DoÕNPDNWDGÕU$QFDNSDUDOHORODUDN³6DUÕ´ODNDEÕQÕQPDQHYL\DW
\ROXQGDLOHUOHPLúYHPUúLGRODQODUÕQKDNHWWL÷LELUODNDSGDRODELOLU6DUÕJQHúLQ
UHQJLGLU %X LWLEDUOD DUNDLN RODUDN 6DUÕ DVOÕQGD ³JQHú JLEL´ DQODPÕQD JHOHQ ELU
47 (Hançerlioğlu, 1993: 22-31). Hançerlioğlu’nun, Saltık kavramını içeren birçok Türkçe felsefi kavramlar
ortaya koyarak yeni dönem Türkçe içinde, Saltık sözcüğün yerleşmesinde önemli katkı sağladığı
anlaşılmaktadır.
168
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
NHOLPHGHRODELOLU.ÕVDFDVÕ6DUÕ6DOWÕN¶WDNL³6DUÕ´D\QÕ]DPDQGD³PUúLG´³EDED´
\DQLNDUDQOÕNWDQD\GÕQOÕ÷DoÕNDUWDQPDQHYLDQODPGD\HQLGHQGR÷XUWDQELUQXUÕúÕN
ND\QD÷Õ ROGX÷XQD \|QHOLN ELU PDKODV RODUDN GD GúQOHELOLU +HUKDQJL ELU WDULNDW
LOHQHWRODUDNED÷ÕQÕRUWD\DNR\DPDVDNGD6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ$OHYLPHúUHS%DWÕQvøVODPL
DQOD\ÕúWDQ ELU HUHQ ROGX÷X YH EX QRNWDGD .DUPDWLøVPDLOL HWNLVLQLQ |QHPOL ELU \HU
WXWPXúRODELOHFH÷LLKWLPDOLJ|]GHQNDoPDPDNWDGÕU
2UWD\D NRQDQ EXOJXODUD GD\DQDUDN 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ \ÕOÕ FLYDUÕ 'REUXFD
'HúWL .ÕSoDN¶WD GR÷GX÷X UDKDWOÕNOD V|\OHQHELOLU 6DUÕ 6DOWÕN \ÕOÕQGD
7XOoDNHQWLFLYDUÕQGDKD\DWDJ|]OHULQL\XPPXúWXU%XNHQWLQ\DNÕQODUÕQGDELU\HUGH
WHNNHVLQL NXUGX÷X YH |OG÷QGH \LQH 7XOoD \DNÕQODUÕQGDNL %DEDGD÷¶D J|POG÷
DQODúÕOPDNWDGÕU 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ $QDGROX LOH ELU ED÷ODQWÕVÕQÕQ ROXS ROPDGÕ÷Õ QHVQHO
RODUDNRUWD\DoÕNPDVDGDELUWDNÕPLSXoODUÕQGDQYHRODVÕOÕNODUG]OHPLQGHQKDUHNHWOH
\ÕOÕFLYDUÕ%DWÕ$QDGROX¶\DDLOHVL\OHELUOLNWHJ|oPúRODELOHFH÷LYH\ÕOÕQGD
$QDGROX¶GDQD\UÕOGÕ÷ÕV|\OHQHELOLU6DUÕ6DOWÕNDLOHVLQLQ%DWÕ$QDGROX¶GD\HUOHúWLNOHUL
RODVÕFR÷UDI\DH÷HU$QDGROX¶\D\HUOHúWLOHULVH"8úDN\DGD8úDN\DNÕQODUÕQGDNLELU
\HUROVDJHUHNWLU
6DUÕ6DOWÕNNOWQQ$QDGROX¶GD\D\JÕQODúPDVÕQÕQVDQÕOGÕ÷ÕJLELGR÷UXGDQ6DUÕ
6DOWXNHOL\OHGH÷LO6DUÕ6DOWÕN¶ÕQYHIDWÕQGDQVRQUD¶OHULQEDúODUÕQGD'REUXFD¶GDQ
$QDGROX¶\D J|oHQ 6DUÕ 6DOWÕN EDNL\HOHUL YHYH\D 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ PULGOHULKDOLIHOHUL
HOL\OHJHUoHNOHúPLúROPDLKWLPDOLJ|]GHQNDoÕUÕOPDPDVÕJHUHNHQ|QHPOLELUQRNWDGÕU
+HU QH NDGDU øEQ¶V 6HUUDF 6DUÕ 6DOWÕN¶ÕQ PUúLGLQLQ ³6H\\LG 0DKPXG´ DGOÕ
ELU HUHQ ROGX÷XQX V|\OHVH GH EDKVH NRQX ³6H\\LG 0DKPXG´XQ$NúHKLUOL 6H\\LG
0DKPXG +D\UDQL ROX÷XQD GDLU LNQD HGLFL ELU EXOJX\D XODúÕODPDPÕúWÕU $QFDN
RODVÕOÕNODUG]OHPL]HULQGHQRUWD\DNR\GX÷XPX]KLSRWH]GH\DQL6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ
\ÕOÕ FLYDUÕ$QDGROX¶\D JHOLúL QRNWDVÕQGD ELU EHLV \RN LVH \ÕOÕQGDQ VRQUDNL ELU
WDULKWH$NúHKLUOL6H\\LG0DKPXG+D\UDQLLOHLUWLEDWDJHoLSRQGDQLUúDGROPXúRODELOLU
=DWHQ6H\\LG0DKPXG+D\UDQL\ÕOÕQGDYHIDWHWWL÷LQHJ|UH6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ
6H\\LG0DKPXG+D\UDQLLOHWHPDVÕEXWDULKWHQ|QFHROPDOÕGÕU$QFDNLUúDGROPXúELU
HUHQRODUDN6DUÕ6DOWÕN¶ÕQ\ÕOÕQGD³SDUDOÕDVNHU´GDKDGR÷UXVXSDUDOÕDVNHUOHULQ
NRPXWDQÕRODUDN0RUD¶\DJLGLúLNRQXVXVRUXLúDUHWL\DUDWÕUGL\HGúQ\RUX]dQN
EX GXUXP JD]LHUHQ WLSRORMLVLQLQ |WHVLQGH DSDoÕN GQ\DVDO PHQIDDW X÷UXQD LQVDQ
|OGUPH\H\|QHOLNELUVHoLP\DGDWDYÕUROGX÷XQGDQELUKDNLNDWHKOLQH\DNÕúPD\DFDN
ELUWXWXPRODUDNHOHDOÕQDELOLU%HONLGH6DUÕ6DOWÕN6H\\LG0DKPXG+D\UDQLLOHLUWLEDWOÕ
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
169
Vatan ÖZGÜL
ROPDVÕQD UD÷PHQ \ÕOÕQD NDGDU PDQHYL\DW \ROXQGD \HWHULQFH LOHUOH\HPHGL YH
oRNVRQUDODUÕ'REUXFDE|OJHVLQGHEDúNDELUPUúLGWDUDIÕQGDQLUúDGROGX$QFDNEX
\RUXPODUWDKPLQOHULQ|WHVLQHJHoHPHPHNWHGLU
.$<1$.d$
1XPDUDOÕ *HOLEROX /LYDVÕ 0XIDVVDO 7DKULU 'HIWHUL <D\
$KPHWg]NÕOÕQo$OL&RúNXQ$EGXOODK6LYULGD÷0XUDW<]EDúÕR÷OX$QNDUD
%DúEDNDQOÕN2VPDQOÕ$UúLYL<D\ÕQÕ
1XPDUDOÕ0XKDVHEHL9LOD\HWL5XPøOL'HIWHUL<D\$KPHW
g]NÕOÕQo $OL &RúNXQ ± 0XVWDID .DUD]H\EHN $EGXOODK 6LYULGD÷ 0XUDW
<]EDúÕR÷OX$QNDUD%DúEDNDQOÕN2VPDQOÕ$UúLYL<D\ÕQÕ
1XPDUDOÕ 0XKDVHEHL 9LOD\HWL 5XPøOL 'HIWHUL ,Õ <D\
$KPHWg]NÕOÕQo$OL&RúNXQ$EGXOODK6LYULGD÷0XUDW<]EDúÕR÷OX$QNDUD
%DúEDNDQOÕN2VPDQOÕ$UúLYL<D\ÕQÕ
1XPDUDOÕ0XKkVHEHL9LOk\HWL$QDGROX'HIWHUL,<D\$KPHW
g]NÕOÕQo$OL&RúNXQ±6ÕGGNÕNdDOÕN±0XVWDID.DUD]H\EHN$EGXOODK6LYULGD÷
0XUDW<]EDúÕR÷OX$QNDUD%DúEDNDQOÕN2VPDQOÕ$UúLYL<D\ÕQÕ
$I\RQFX(UKDQ7DQ]LPDWgQFHVL2VPDQOÕ7DULKL$UDúWÕUPD5HKEHULøVWDQEXO
<HGLWHSH<D\ÕQÕ
$NURSROÕWHV*HRUJLRV9HND\LQkPHdHY%LOJ8PDUøVWDQEXO$UNHRORMLYH
6DQDW<D\ÕQODUÕ
$NVW$OL6DUÕNÕ])DWPD$QDøVWDQEXO
$Q]HUOLR÷OX<RQFD.DUDPDQOÕ2UWRGRNV7UNOHU$QNDUD3KRQL[<D\ÕQHYL
Cantacuzenus, Ioannes (1729): Joannis Cantacuzeni Eximperatoris Historiarum Libri
,Y>&RUSXV+LVWRULDH%\]DQWLQDH@-RKQ9Õ&DQWDFX]HQXV(PSHURU2I7KH(DVW
Jacob Pontanus, Jakob Gretser, Pierre Séguier, Ex Typographia Bartholomaei
-DYDULQD
'DIWDU\)DUKDGøVPDLOLOHU7DULKOHULYHg÷UHWLOHULøVWDQEXO'RUXN<D\ÕQÕ
'DUNRW%HVLP³$NNHUPDQ´øD&,øVWDQEXO
'HUOHPH6|]O÷7UNL\H¶GH+DON$÷]ÕQGDQ'HUOHPH6|]O÷$QNDUD7UN
'LO.XUXPX<D\ÕQÕ
*HGLNOL <XVXI ³.XPDQ $GÕQÕQ .|NHQL YH $QODPÕ´ 7UN 'Q\DVÕ
$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
Gregoras, Nikephoras (1829): Corpus Historium Historiae Byzantinae, Vol 1, Ludwig
6FKRSHQ±,PPDQXHO%HNNHU%RQQ:HEHU
*|UJ=HNL<D]ÕOÕYH6|]O$QODWÕPODUÕ\OD6H\\LG0DKPXG+D\UDQL+D\DWÕ
170
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
YHùHFHUHVL$QNDUD.DODQ<D\ÕQÕ
Gülsevin,
Gürer (2011): Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara, Türk Dil
.XUXPX<D\ÕQÕ
*QG]7XIDQ³+DFÕ%HNWDú9HOv¶QLQ<RO$UNDGDúÕ.ROX$oÕN+DFÕP6XOWDQ
YH 9HOD\HWQkPHVL´ 7UN .OWU YH +DFÕ %HNWDú 9HOL$UDúWÕUPD 'HUJLVL *D]L
hQLYHUVLWHVL7UN.OWUYH+DFÕ%HNWDú9HOL$UDúWÕUPD0HUNH]L<D\ÕQÕ
+DQoHUOLR÷OX2UKDQ)HOVHIH$QVLNORSHGLVL&LOWøVWDQEXO5HP]L.LWDEHYL
<D\ÕQÕ
+QNDU +DFÕ %HNWDú 9HOL 9HOD\HWQDPHVL <D\ +DPLGL\H 'XUDQ ± 'XUVXQ
*PúR÷OX$QNDUD*D]LhQLYHUVLWHVL7UN.OWUYH+DFÕ%HNWDú9HOL$UDúWÕUPD
0HUNH]L<D\ÕQÕ
øEQ %DWXWD øEQ %DWXWD 6H\DKDWQDPHVL , dHY$ 6DLW$\NXW øVWDQEXO<DSÕ
.UHGL<D\ÕQÕ
øEQ %LEL (O (YDPLU¶O$OD¶L\\H )L¶O8PXUL¶O$OD¶L\\H 6HOoXNQDPH <D\
0UVHOg]WUN$QNDUD7&.OWU%DNDQOÕ÷Õ<D\ÕQÕ
.D\DSÕQDU /HYHQW 2VPDQOÕ .ODVLN '|QHPL 0RUD 7DULKL <D\ÕQODQPDPÕú
'RNWRUD 7H]L $QNDUD hQLYHUVLWHVL 6RVR\DO %LOLPOHU (QVWLWV 7DULK 2UWDoD÷
7DULKL$QDELOLP'DOÕ$QNDUD
.D\JXVX]øVPDLO%LU3URWR$OHYL.D\QD÷Õ8PP¶O.LWDSøVWDQEXO'HPRV
<D\ÕQÕ
.HULPGGLQ0DKPXGL$NVDUD\v0VDPHUHW¶O±$KEDU<D\0UVHOg]WUN
$QNDUD7UN7DULK.XUXPX<D\ÕQÕ
0LNRY /\XERPLU %XOJDULVWDQ¶GD $OHYL %HNWDúL .OWU øVWDQEXO .LWDS
<D\ÕQHYL
.RVWHQHoNL .RQVWDQWLQ 6WHIDQ /D]DUHYLo<ÕOGÕUÕP %D\H]LG¶LQ (PULQGH %LU
6ÕUS'HVSRWX+D]+VH\LQ0HYVLPøVWDQEXO.LWDS<D\ÕQHYL
1ÕFRO 0 'RQDOG %L]DQV¶ÕQ 6RQ <]\ÕOÕ dHY %LOJH 8PDU
øVWDQEXO7DULK9DNIÕ<XUW<D\ÕQODUÕ
2FDN$KPHW <DúDU 6DUÕ 6DOWÕN ± 3RSOHU øVODP¶ÕQ %DONDQODU¶GDNL 'HVWDQL
gQFV$QNDUD7UN7DULK.XUXPX
2FDN$KPHW<DúDU2UWDoD÷ODU$QDGROX¶VXQGDøVODP¶ÕQ$\DNø]OHUL6HOoXNOX
'|QHPLøVWDQEXO.LWDS<D\ÕQHYL
2ÕNRQRPÕGÕV 1LFRODV ³$YUXSD¶GD 7UNOHU YH .oN$V\D¶GD
6ÕUSODU ´ 2VPDQOÕ %H\OL÷L dHY *O dD÷DOÕ *YHQøVPDLO
<HUJX]7OLQ$OWÕQRYD(G(OL]DEHWK$=DFKDULDGRXøVWDQEXO7DULK9DNIÕ<XUW
<D\ÕQODUÕ
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
171
Vatan ÖZGÜL
2NLo7D\\LS³%LU7HQNLGLQ7HQNLGL´$QNDUDhQLYHUVLWHVLøODKL\DW)DNOWHVL
'HUJLVL,
gGHQ=HUULQ*QDO.DUHVL%H\OL÷L$QNDUD7UN7DULK.XUXPX<D\ÕQÕ
g]JO9DWDQ³<]\ÕOgQFHVLQGH'LPHWRND.Õ]ÕO'HOLYH%DODEDQOÕODU´
7UN .OWU YH +DFÕ %HNWDú 9HOL $UDúWÕUPD 'HUJLVL *D]L hQLYHUVLWHVL 7UN
.OWUYH+DFÕ%HNWDú9HOL$UDúWÕUPD0HUNH]L<D\ÕQÕ
g]PHQøVPDLO+DFÕP6XOWDQ9HOD\HWQDPHVLYH2FDNODUÕ$QNDUD
g]WUN(\SøEQ¶V6HUUDFYH0YHOOHK'HUYLúOHU7HúYLNX¶O(UYDKYH¶O.XO€E
øOk=LNUL$OOkPL¶O*X\€EøVLPOL(VHUL%D÷ODPÕQGD<D\ÕQODQPDPÕú'RNWRUD7H]L
$QNDUD$QNDUDhQLYHUVLWHVL6RV\DO%LOLPOHU(QVWLWVøVODP7DULKLYH6DQDWODUÕ
$QDELOLP'DOÕøVODP7DULKL%LOLP'DOÕ
0XQWDQHU5DPRQ0XQWDQHU&KURQLFOHdHY/DG\*RRGHQRXJK&DPEULJH
2QWDULR,Q3DUDQWKHVLV3XEOLFDWLRQV
3DFK\PHUHV *HRUJHV %L]DQVOÕ *|]\OH 7UNOHU dHY øOFDQ %LKWHU %DUODV
øVWDQEXOøOJL.OWU6DQDW<D\ÕQÕ
6DOWÕN9HOL$OHYL7UNPHQ7DULKLYH6DOWXNOXODU$QNDUD
6DOWÕNQDPH 6DOWÕN1DPH &LOW <D\ 1HFDWL 'HPLU ± 0HKPHW 'XUVXQ
(UGHP$QNDUD'HVWDQ<D\ÕQODUÕ
6DOWÕN *D]L 'HVWDQÕ 6DOWÕN *D]L 'HVWDQÕ &LOW <D\ 1HFDWL 'HPLU ±
0HKPHW'XUVXQ(UGHP$QNDUD'HVWDQ<D\ÕQODUÕ
7DUDPD 6|]O÷ ;ÕÕÕ <]\ÕOGDQ %HUL 7UNL\H 7UNoHVL\OH <D]ÕOPÕú
.LWDSODUGDQ 7RSODQDQ 7DQÕNODUÕ\OD 7DUDPD 6|]O÷$QNDUD 7UN 'LO .XUXPX
<D\ÕQÕ
7LPXUWDú)DUXN.DGUL(VNL7UNL\H7UNoHVL±;Y<]\ÕO$QNDUD$NoD÷
<D\ÕQÕ
7KH &KURQÕFOH 2I 0RUHD >7R &KURQLNRQ 7RX 0RUHǀV@ (G -RKQ 6FKPLWW
/RQGRQ0HWKXHQ&R
7XUDQ2VPDQ6HOoXNOXODU=DPDQÕQGD7UNL\HøVWDQEXOgWNHQ<D\ÕQODUÕ
Tuncer, Gülensoy (2011): Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi
6|]O÷$QNDUD7UN'LO.XUXPX<D\ÕQÕ
7OFH $GHP %L]DQV 7DULK <D]ÕPÕQGD gWHNL 6HOoXNOX .LPOL÷L øVWDQEXO
6HOHQJH<D\ÕQÕ
hONHQ +LOPL =L\D $QDGROX¶QXQ 'LQL 6RV\DO7DULKL gQFOHU %DUDN %DED
*H\LNOL%DED+DFÕ%HNWDúdHYLUHQYH<D\ÕQD+D]ÕUOD\DQ$KPHW7Dú÷ÕQ.DODQ
<D\ÕQODUÕ$QNDUD
9DVDU\ ,VWYDQ .XPDQODU YH 7DWDUODU2VPDQOÕ gQFHVL %DONDQODU¶GD 'R÷XOX
172
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
$VNHUOHUdHY$OL&HYDW.DUDNR\XQOXøVWDQEXO<DSÕ.UHGL<D\ÕQÕ
<D]ÕFÕ]DGH$OL7HYkULKLÆOL6HOoXN>6HOoXNOX7DULKL@<D\$EGXOODK%DNÕU
øVWDQEXOdDPOÕFD<D\ÕQHYL
<DNXSR÷OX&HYGHW.X]H\%DWÕ$QDGROX¶QXQ6RV\R(NRQRPLN7DULKL;ÕÕÕ
;Y <]\ÕOODU <D\ÕQODQPDPÕú 'RNWRUD 7H]L $QNDUD *D]L hQLYHUVLWHVL 6RV\DO
%LOLPOHU(QVWLWV7DULK$QDELOLP'DOÕ2UWDoD÷7DULKL%LOLP'DOÕ
:ÕWWHN 3DXO ³<D]LMLRJKOX $OL 2Q 7KH &KULVWLDQ 7XUNV 2I 7KH 'REUXMD´
Bulletin Of The School Of Oriental And African Studies, University Of London,
9RO1R6WXGLHV3UHVHQWHG7R9ODGLPLU0LQRUVN\%\+LV&ROOHDJXHV$QG
)ULHQGV3S&DPEULGJH8QLYHUVLW\3UHVV
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
173
Vatan ÖZGÜL
h%(56<7=,*$1%$%$6<5*,$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì$/,$66$5,6$/7,.
=XVDPPHQIDVVXQJ
Die Untersuchung des geistigen und des sozialen Lebens der Heiligen der
Aleviten und der Bektaschi, die Beschreibung ihrer wahren Lebensgeschichten ist
YRQ ]DKOUHLFKHQ 6FKZLHULJNHLWHQ JHSUlJW 'LH7KHPHQ ZHUGHQ LQ HUVWHU /LQLH EHU
vorhandene Paradigmen, nämlich über stereotype Gedanken, über Informationen, die
bis heute vorgebracht wurden und von denen man annimmt, dass sie wahr wären,
EHKDQGHOWXQGVLHZHUGHQPLWYRUEHKDOWORVHU$N]HSWDQ]XQWHUVXFKW'DVVKHL‰WPDQ
behandelt diese Themen, indem man Informationen heranzieht, die keine Konformität
KDEHQ,P=HQWUXPGLHVHU$UWYRQ$UEHLWHQVWHFNWGHUÄ*ODXEH³XQDEKlQJLJGDYRQ
ob sie in wissenschaftlicher Absicht gemacht werden oder ob andere Absichten
GDKLQWHUVWHFNHQ'LHVHUVFKHLQWXQVMHGRFKDXIGHP:HJHGHU(UODQJXQJYRQSRVLWLYHQ
(UJHEQLVVHQDOVHLQHIHKOHUKDIWH$QQlKHUXQJ'LHVH$UWYRQ,QIRUPDWLRQHQGLHVLFKDOV
solche ständig wiederholen, räumen keine einzige Frage aus dem Weg, führen selbst
]XU(QWVWHKXQJYLHOHUQHXHU)UDJHQXQGVLQGQLFKWEHIULHGLJHQG(VLVWDX‰HUGHPQLFKW
möglich, eine Methode und eine Herangehensweise in den akademischen Kreisen
zu entdecken, die uns befähigen würde, verlässlich danach zu unterscheiden, ob es
bei den Inhalten der in den Heiligenlegenden oder in den Chroniken vorkommenden
Passagen um ein Wissen nach Spiritualität handelt oder eher um Informationen, die
GDV VR]LDOH /HEHQ EHWUHIIHQ 'LH DNDGHPLVFKH :HOW KDW QRFK QLFKW EHJULIIHQ GDVV
die Erkenntnisse, die innerhalb der Normalität der Spiritualität liegen, nur aus dem
Blickwinkel der Spiritualität verstanden werden kann und nicht durch alltägliche
/RJLN HLQHU DXI 9HUQXQIW EDVLHUHQGHQ +HUDQJHKHQVZHLVH 'HQQ GLH 0HWDSK\VLN
WUDQV]HQGLHUWGLH3K\VLN'DV(UNHQQHQRGHU%HJUHLIHQYRQPHWDSK\VLVFKHQ7DWVDFKHQ
LVWNHLQ³(UNHQQHQ´LP6LQQHGHU:LVVHQVFKDIWHVVWHOOWHLQH(UIDKUXQJGDU
Zu all diesen fehlerhaften Methoden und Herangehensweisen kommt auch die
REHUÀlFKOLFKHXQGXQDFKWVDPH)RUVFKXQJKLQ]X%HLGHQ0HWKRGHQGHUJHJHQZlUWLJ
vorhandenen Geschichtsforschung in unserem Land werden, was auch immer der
*UXQG GDIU VHLQ PDJ QXU WUNLVFKH 4XHOOHQ KHUDQJH]RJHQ %HL GHU GHXWOLFKHQ
Mehrheit von ihnen, die wir im thematischen Zusammenhang mit der frühen Periode
erwähnten, in der die Heiligen der Aleviten und der Bektaschi gelebt haben (oder in
174
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8
6<7=ø*$1%$%$6<5*ø$11(6±%$%$6$58&$
6$/78.(77h5.Ì<$'$1$0,'øö(56$5,6$/7,.+$..,1'$
der Periode, von der man dachte, in der sie gelebt haben), handelt es sich sogar um
OHJHQGHQKDIWH:HUNHRGHUXP&KURQLNHQGLHYLHOVSlWHUYHUIDVVWZRUGHQVLQG8QVHUH
)RUVFKHUVFKHXHQVLFKDXVGLHVHQLQ*ULHFKLVFK$UDELVFK6HUELVFKXlYHUIDVVWHQ
]HLWJHQ|VVLVFKHQ &KURQLNHQ MHQHU (SRFKH 1XW]HQ ]X ]LHKHQ 6LH WXQ VR DOV RE HV
QLFKW P|JOLFK ZlUH .HQQWQLVVH ]X EH]LHKHQ GLH PLW GLHVHP7KHPD ]X WXQ KDEHQ
Gerade dies stellt jedoch eine bloße Vermutung dar, die sich uns als eine weitere
fehlerhafte Forschungsmethode, welche viele wissenschaftliche Entdeckungen
EORFNLHUWSUlVHQWLHUW
,P*UXQGHJHQRPPHQEHUXKHQGLH$UEHLWHQEHU6DUÕ6DOWÕNDXI,QIRUPDWLRQHQ
GLHDXVGHQOHJHQGKDIWHQ:HUNHQZLHGHU6DOWÕNQDPHXQGGHU+HLOLJHQYLWDYRQ+DFÕ
%HNWDú9HOLVRZLHDXVGHU6HOoXNQDPHYRQ<D]ÕFÕ]DGH$OLVWDPPHQZREHLVLHGXUFK
NHLQH]HLWJHQ|VVLVFKH4XHOOHRGHU'RNXPHQWHEHVWlWLJWZHUGHQN|QQHQ(VLVWMHGRFK
P|JOLFK GLH KLVWRULVFKH ,GHQWLWlW YRQ 6DUÕ 6DOWÕN DXVJHKHQG YRQ ]HLWJHQ|VVLVFKHQ
6FKULIWHQ]XDQDO\VLHUHQ'DKHUOHJWHPDQKLHUEHLGLHEHNDQQWHQ3DUDGLJPHQEHLVHLWH
und tat so, als ob man hierüber gar nichts wüsste - dass heißt, hier wurde der Versuch
XQWHUQRPPHQGLHKLVWRULVFKH,GHQWLWlWYRQ6DUÕ6DOWÕNGXUFK1HXLQWHUSUHWDWLRQHQXQG
GXUFK+HUDQ]LHKXQJ]HLWJHQ|VVLVFKHU4XHOOHQGDU]XOHJHQ,QGLHVHP=XVDPPHQKDQJ
ZXUGHGDUJHOHJWGDVV6DUÕ6DOWÕNLQ:DKUKHLWQLFKWZLHDQJHQRPPHQHLQ+HLOLJHUDXV
Anatolien war, vielmehr war vermutlich jemand, der eine Weile in Anatolien gelebt
KDWXQGHLJHQWOLFKDXVHLQHU.LSWVFKDNE]Z.XPDQHQ)DPLOLHVWDPPWHXQGDXVGHU
6WHSSHGHU.LSWVFKDNHQ'REUXGVFKD'HúWL.ÕSoDN'REUXFDNDP,QJULHFKLVFKHQ
(byzantinischen) Chroniken kommt sein Name – im Sinne der Onomastik – fehlerhaft
vor, woraus jedoch schlussfolgert wurde, dass es sich bei dieser fehlerhaften Angabe
LQ :DKUKHLW XP HLQHQ WUNLVFKHQ 1DPHQ KDQGHOWH 6R ZLUG LQ GHQ JULHFKLVFKHQ
Chroniken über die betreffende Person gesagt, dass er eindeutig ein Türke (Kumane)
VHL'DVKHL‰WGDVVVHLQ1DPHHEHQIDOOVWUNLVFKLVW0DQNDP]XGHP6FKOXVVGDVV
VHLQ ZDKUHU 1DPH RGHU VHLQ DOOWlJOLFKHU 6SLW]QDPH 6DUÕ6DUX RGHU 6DUÕFD6DUXFD
ZDU GDVV HU VHLQHQ 1DPHQ DOV 6DOWÕN6DOWXN KLQJHJHQ DXIJUXQG VHLQHU VSLULWXHOOHQ
Berühmtheit erlangte oder dass es sich um einen Namen oder Beinamen handelte,
GHQ PDQ LKP JDE )UDJHQ EHU 6DUÕ 6DOWÕN¶V *HEXUWVRUW *HEXUWVGDWXP 7RGHVMDKU
XQG7RGHVRUWVLQGLQ]ZLVFKHQNODUEHDQWZRUWHWZRUGHQ(VKDWVLFKKHUDXVJHVWHOOW
GDVVHUXPGDV-DKUQ&KUDXIGLH:HOWNDPXQGXPGDV-DKU
YHUVWRUEHQLVW%HLGHP2UWZRHU]XU:HOWNDPXQGZRHUZXFKVKDQGHOWHVVLFKXP
GLH 5HJLRQ 'REUXGVFKD XP GLH 6WHSSH GHU .LSWVFKDNHQ (U JUQGHWH LP KHXWLJHQ
$OHYLOLN%HNWDúLOLN$UDúWÕUPDODUÕ'HUJLVL
175
Vatan ÖZGÜL
5XPlQLHQ LQ GHU 2UWVFKDIW øVKDoD GLH LQ GHU 1lKH GHU 6WDGW7XOFHD 7XOoD OLHJW
VHLQ'HUZLVFKNRQYHQWGHUJDKXQGLVWDXFKLQ5XPlQLHQLQ%DEDGD÷LQGHU1lKH
GHU 6WDGW 7XOFHD EHJUDEHQ 1XU PLW 8QEHVWLPPWKHLW NDQQ JHVDJW ZHUGHQ GDVV HU
]ZLVFKHQXQGLQ$QDWROLHQLQGHU1lKHGHU6WDGW8úDNJHOHEWKDWMHGRFK
KDW PDQ ELV MHW]W NHLQHQ REMHNWLYHQ 1DFKZHLV EHU GLHVH 7DWVDFKH OLHIHUQ N|QQHQ
Außerdem wurden Erkenntnisse darüber geliefert, dass er, anders als angenommen,
HLQ+HLOLJHUZDUGHU9HUELQGXQJHQ]XGHU.DUPDWL,VPDLOL%HZHJXQJSÀHJWHZHOFKH
zur alevitischen Strömung zugerechnet und als eine esoterische Tradition des Islam
YHUVWDQGHQ ZLUG MHGRFK DXFK GXUFK GHQ +D\GDUƯ XQGRGHU 5LIDL\\D 5XIDƯ2UGHQ
EHHLQÀXVVWJHZHVHQVHLQN|QQWH(VHUZLHVVLFKDOVVHKUZDKUVFKHLQOLFKGDVVGHU6DUÕ
6DOWÕN.XOWQDFK$QDWROLHQQLFKWYRQLKPSHUV|QOLFKVRQGHUQQDFKGHVVHQ7RGGXUFK
VHLQH1DFKIROJHUVHLQH*HVDQGWHQJHEUDFKWZXUGH
6FKOVVHOEHJULIIH6DUÕ6DOWÕN%DED6DOWÕN6DOWXNHW7UNv6\W]LJDQ6\UJLDQQHV
%DED 6DUXFD 6DURQLXV 'REUXFD 'HúWL .ÕSoDN .XPDQ .ÕSoDN +D\GDUL 5XIDL
.DUPDWLøVPDLOL
176
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2013 / 8