Kriptosporidyaz

Zoonotik
Cryptosporidiosis
Prof. Dr. Mükremin Özkan ARSLAN
Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Parazitoloji Anabilim Dalı
Global düzeyde seyreden, Önemli ve Yaygın Etkili olan,;
Paraziter zoonozlar
İnsanlara ana
bulaşma yolu
Hastalık
Etken parazit türü
Cysticercosis
Taenia türleri
Cryptosporidiosis
Cryptosporidium Sığır, koyun, pet Su, gıda, direkt
türleri
hayvanları
contact
Giardiosis
Giardia türleri
İnsan, yabani hayat
Su, gıda, direkt
Kistik Ekinokokkozis
Echinococcus
granulosus
Köpek, koyun
Köpek dışkısı yumurta
alımı
Toxocariosis
Toxocara canis/cati
Köpek, kedi
direct contact
Toxoplasmosis
Toxoplasma gondii
Kedi, ruminant
kedi dışkı oosist alımı,
et
Trichinellosis
Trichinella spiralis
Domuz, yaban domuzu Domuz eti ürünleri
Ana rezervuar
Sığır, domuz
et
Waterborne Diseases: http://www.azdhs.gov/phs/oids/epi/waterborne/list.htm
Disease
Pathogen
Adenovirus Infection
Adenoviridae virus
Amebiasis
Entamoeba histolytica parasite
Campylobacteriosis
Campylobacter jejuni bacteria
Cryptosporidiosis
Cryptosporidium parasite
Cholera
Vibrio cholerae bacteria
E. Coli 0157:H7
Escherichia coli bacteria
Giardiasis
Giardia lamblia parasite
Hepatitis A
Hepatitis A virus
Legionellosis
Legionella pneumophila bacteria
Salmonellosis
Salmonella bacteria
Vibrio Infection
Vibrio parahaemolyticus, Vibrio vulnificus bacteria
Viral Gastroenteritis
Calicivirus virus
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nun; 1 Temmuz 2014 raporu,
İlk 10’daki foodborne parasit listesini
1. Taenia solium (pork tapeworm): In pork
2. Echinococcus granulosus (hydatid worm or dog tapeworm): In fresh produce
3. Echinococcus multilocularis (a type of tapeworm): In fresh produce
4. Toxoplasma gondii (protozoa): In meat from small ruminants, pork, beef, game
meat (red meat and organs)
5. Cryptosporidium spp.(protozoa): In fresh produce, fruit juice, milk
6. Entamoeba histolytica (protozoa): In fresh produce
7. Trichinella spiralis (pork worm): In pork
8. Opisthorchiidae (family of flatworms): In freshwater fish
9. Ascaris spp. (small intestinal roundworms): In fresh produce
10. Trypanosoma cruzi (protozoa): In fruit juices
http://www.fao.org/news/story/en/item/237323/icode/
Cryptosporidium enfeksiyonları tüm bu listelerde neden yer
almaktadır ve bu enfeksiyonlar neden önemlidir?
Dünyada Cryptosporidium salgınları

Dünya’da ABD’nde su kaynaklı en büyük salgınlardan
birisi 1993’de Milwaukee/Wisconsin’de meydana
gelen Cryptosporidium salgınıdır. Bu şehirdeki iki su
arıtma tesisinden birinde Cryptosporidium
kontaminasyonu sonucu insanlarda ateş, mide
krampları, dehidrasyon ve diyare görülmüş, bu
salgında 403.000 civarında kişi hastalanmış ve 100
kişi ölmüştür. (Nüfus: 1.6 milyon)

Salgının ortaya çıkış öyküsü ise 5 Nisan 1993’de
işyerlerine ve okullara devamsızlıklar başlamış,
insanlar diyare nedeniyle işe ve okula gidememişler.
7 Nisan’da salgının içme suyu kaynaklı olduğu ve
Cryptosporidium’lardan ileri geldiği kaydedilmiştir.
Cryptosporidium salgınları

Ve bu salgınlar, sadece Amerika Birleşik
Devletleri ile sınırlı kalmamış, Avrupa’da da
görülmeye başlamıştır
BBC;

2006 yılında, İngiltere’de şehir kapalı yüzme
2008’de İsveç-Stockholm’de
havuzunda Cryptosporidium ishal salgın
bir otelde düğün yemeğine
haberini,
katılanlar ve otel personelinde
4 gün sonra

2007’de İskoçya’da
güvenli içme suyu olmaması nedeniyle bir ay
gastroenterit belirtiler görülmüş,
içerisinde ikinci kez tekrarlayan ishal salgınını,
Cryptosporidium tanısı konulmuş.
“Cryptosporidium kasabaya geri döndü”
Haber:
başlığıyla haber olarak,
bildirmiştir.
Gıda kaynaklı Cryptosporidium salgını
olarak duyurulmuştur.
Arıtılmamış su
uykuları kaçırır,
Musluktan akan
her su temiz değildir.
Evet suda bir şeyler var
Cryptosporidium olmasın mı?
 evet Cryptosporidium’lar olabilir.
İnsanlarda
 Cryptosporidium enfeksiyonlarına vakalar halinde
yada salgın olarak sık sık rastlanmaktadır.
 Bu nedenle parazit ile hem de hiç beklenmedik
bir zamanda karşılaşabiliriz.
Cryptosporidium ?
Cryptosporidiosis ?
Nedir, nasıl bir hastalıktır ?
Cryptosporidium taksonomi
Protista alemi
Apicomplexa phylumu
Cryptosporiidae familyası
Cryptosporidium cinsi
apicomplexan protozoon parazitlerdir.
Hayvanlarda ve insanlarda Cryptosporidiosis , “Crypto” ,
enterik enfeksiyonlar, parazitik gastroenteritlere neden olurlar.
Tarihçe- Cryptosporidium’lar

Cryptosporidium’ların tespiti bundan yaklaşık yüzyıl öncesine dayanmaktadır.

Ernest Edward Tyzzer;

1907’de Cryptosporidium cinsini ,

1910’da endogen gelişmesi, oocyst özellikleri ve fekal-oral bulaşması,

1912’de C. parvum türü identifiye edilmiştir.

1970’lerde insan ve hayvanlarda araştırmalar yapılmaya başlanmış ve sığırlarda ishal
olguları ile ilişkisi açıklanmıştır.

1976’da insanlarda ilk cryptosporidiosis vakaları bildirilmiştir.

Ülkemizde 1984’de buzağılarda, 1990’da kuzularda Cryptosporidium enfeksiyonları
kaydedilmiştir.
Zoonotik olan Cyrptosporidium türleri ve özellikleri
Tür
Başlıca
konağı
Yerleştiği
Yer
Oocyst
büyüklüğü
İnsan
enfeksiyonu
C. parvum**
Ruminant,
insan
İnce barsak
4.5x5.5
var
C. suis
domuz
İnce barsak
4.4x5.1
var
C. felis
kedi
İnce barsak
4.5x5.0
var
C. canis
köpek
İnce barsak
3.7-5.9x3.7-5.9
var
C. meleagridis
hindi
bağırsak
4.5-5.0x4.6-5.2
var
C. muris
rodentler
mide
5.5x7.4
var
C.ubiquitum
Koyun, keçi
İnce barsak
var
20 adet Cryptosporidium türü
Cryptosporidium parvum genotipleri
Cryptosporidium
genotipleri
parvum Konak/Oocyst Kaynağı
C. parvum IIa
Buzağı, insan (zoonotik)
C. parvum IIb
İnsan,buzağı,koyun
(zoonotik)
C. parvum IIc
İnsan (antroponotik)
C. parvum IId
İnsan, buzağı (zoonotik)
C. parvum IIe
antroponotik
C. parvum IIf
C. parvum IIg
C.hominis (C.parvum tip I)
C. parvum IIh
Antroponotik
C. parvum IIi
C. parvum IIk
C. parvum IIl
C.parvum tip II
(zoonotik ve antroponotik)
C. parvum subgenotipleri
Genotip
Subgenotip
C. parvum IIa
(zoonotik)
IIaA15G2R1, IIaA15G2R2, IIaA16G1R1
(45 subgenotipi, 16’sı sığır ve insanlarda)
C. parvum IIb
IIbA14
C. parvum IIc
IIcA5G3a, IIcA5G3b, IIcA5G3d,
C. parvum IId
(zoonotik)
IIdA18G1 (13 subgenotipi; 6’sı sığır ve
insanlarda)
C. parvum IIe
IIeA12G1
C. parvum IIf
IIfA6
C. parvum IIg
IIgA9
C. parvum IIh
IIhA7G4
C. parvum IIi
C.parvum IIk
C.parvum IIl
IIiA10
24 subgenotip
İnsanlara bulaşmakta
Dünyada en yaygın subgenotip
C.parvum IIaA15G2R1
Cryptosporidium türleri
Konakta
barsaklarda mikrovillus kenar kısımlarında,
parazitofor vakuol içerisinde
intracellüler – extrasitoplazmik yerleşirler.
Merogoni-gametogoni-sporogoni
otoenfeksiyon , prepatent süre: 2-7 gün
oocystleri
4-6 mikron büyüklüğünde olup,
dışkı ile atıldığında içinde
4 adet sporozoit bulunur
ve enfektiftir
Cryptosporidium enfeksiyonlarının epidemiyolojisinde;

Cryptosporidum ookistlerinindış çevre şartlarına ve birçok dezenfektanlara karşı dirençli
olması,

fekal-oral bulaşmanın yaygın görülmesi,

su ile kontaminasyonların salgınlara dönüşebilmesi,

sürü büyüklüğü, kalabalık işletmeler, karışık yetiştirme,

İşletme tipi, sütçü işletmeler,

bakım, besleme, çiftlik idaresi (management )
önemli rol oynar
Ayrıca;

Alınan oocyst sayısı

Kolostrum alıp almaması,

yeterli ve kaliteli kolostrum alınması,

Diğer enfeksiyonlar ve enteropatojenler,

Yaş ve bağışıklık,

Beslenme ve bakım koşulları,

Periparturient dönem,

Hijyen
etkilidir
Hijyen Durumuna Göre Ağıl/Çiftliklerdeki
Cryptosporidium Prevalansı
Hijyen
Durumu
3
14,7
2
1
İyi
Orta
20,6
1
1
Kötü
41,2
Yüzde
HİJYEN DURUMU
Kötü: Koyun-kuzu bir arada, hijyen kötü.
Orta: Koyun-kuzu aynı ağılda, kısa süreli bir arada, kuzuluk var, hijyen fena değil.
İyi: Koyun-kuzu farklı ağıllarda ve farklı bölmelerde, hijyen iyi.
Ağıl Hijyen Durumuna Göre Cryptosporidium
Oocystlerinin Yoğunluk Durumları
80
70
60
50
Yüzde 40
30
20
10
0
Ağıl Hijyen Durumu
İyi
Orta
Kötü
+
9,5
28,6
61,9
++
4,2
22,9
72,9
+++
13,8
17,2
69
++++
5,6
16,7
77,8
bulaşması
Patogenez- klinik tablo

Bağırsak mukozasında bozulma, villus ve mikrovillus kaybı, gastroenterit tablosu, İnce
barsak motilitesinde artış, malaborbsiyon, maldigestiyon.

Villus atrofisi, yangısel hücre infiltrasyonu, ileum’da yaygındır.

Epitel hücre yıkımlanması,

Mukoza erozyonu,

Kript hücre hiperplazisi,

Lamina propriada hücre artışı, PGE2 ve Klor sekresyonundaki artış,
İshal ve dehidrasyon
“Neonatal Diyare Sendromu”
↓ Na+ emilimi (absorbsiyon) azalma
↑ Cl- sekresyonu artış
Diyare-enfeksiyöz ajanlar
Enfekte buzağıların yüzdesi
enfekte
Enfeksiyöz ajanlar

Cryptosporidium parvum’un hayvanlarda ishalin etiyolojisinde birinci
sırada olduğu kabul edilmektedir.
Cryptosporidium türlerinin prevalansında yaş önemlidir
Sığırlarda
3 aylığa kadar
3 aylıktan sonra
İnsanlarda ise;
olguların yaklaşık %50 sini C.hominis , %45 ini C. parvum
%5 kadarını ise C. meleagridis, C.felis, C.canis, C.suis ve oluşturmaktadır.
Çocuklarda C.hominis, genç ve yaşlılarda C.parvum daha yaygındır.
insanlarda prevalans
ishalli olgularda;

Bursa’da %2.9;

İstanbul’da %1.4–9.5,

Eskişehir’de %3.6,


Dünya’nın değişik ülkelerinde ise çocuk,
erişkin ve diyareli olmasına göre değişmek
üzere %0.4-%8.7 yaygınlık göstermektedir.

Vakalar İlkbahar ve Sonbahar aylarında
daha yaygın olarak görülmektedir.
Elazığ’da %4.6,

Hayvancılıkla uğraşan kişilerde (% 18.0)

Sivas’da %11.8

İzmir’de %0.2,
oosistlerine daha yüksek oranda

Mersin’de %5.5
rastlanmıştır.

Adana’da %5.2
uğraşmayanlara göre (% 6.2) Cryptosporidium
Cryptosporidium’ların sularda yaygınlığı

Erzurum’da şebeke içme sularında %13,3 (6/45), çeşme sularında %16,0
(12/75) oranında Crypto- pozitif bulunmuş ve Nisan-Mayıs aylarında
Cryptosporidium oosistlerine daha yüksek oranda rastlanılmıştır
(Ahmet YILMAZ,
Önder AKKAŞ, Hakan USLU. Erzurum İli İçme Sularının Nisan, Mayıs ve Temmuz Aylarında Cryptosporodium spp.
Ookistleri Yönünden Araştırılması. 18. Ulusal Parazitoloji Kongresi, 29 Eylül - 5 Ekim 2013, Denizli )

Sivas’ta içme sularının (musluktan alınan su örneklerinde) %17 (14/83)’inde
Cryptosporidium saptanmıştır (Semra Özçelik ve ark. 17. Ulusal Parazitoloji Kongresi, 5-10 Eylül 2011,
KARS )

Mersin’de atık su, musluk suyu ve kuyu sularında olmak üzere C.parvum
prevalansı %5.2 (7/135) olarak tespit edilmiştir (Gönül Aslan ve ark.
http://www.mikrobiyolbul.org/fulltext.aspx?issue_id=183&ref_ind_id=2810, 13.10.2014)
Cryptosporidium prevalansı-hayvanlarda

Ülkemizde Cryptosporidium prevalansı hayvanların yaşı ve ishal
durumuna göre değişmekte olup, ishalli buzağılarda %35
düzeyindedir (Öncel ve ark. 2013, Pendik Vet. Araş.Enst.)

Dünyada sütçü işletmelerde ve ishalli buzağılarda daha yaygın
olarak görülmektedir.

Buzağılarda ABD %50 ,3, Nijerya %27.4, Estonya %24, Norveç %12,
İngilter’de %28 yaygındır.

Kuzu ve koyunlarda da İran’dan Avrupa’ya, Brezilya’’dan ABD’ye
%10’lardan %40’lara varan oranlarda bildirilmektedir.
ve bu bölgedeki
Kars’ta hayvanlarda durum
Cryptosporidium enfeksiyonları;

neonatal buzağılarda enteropatojenler içerisinde önemli bir yere
sahiptir.

iki-üç haftalık buzağılarda dikkati çekmektedir.

çiftlik prevalansı %50 düzeyindedir.

tüm sürülerde insidans oranı %8.9 (49/548), hastalıklı sürülerde %15.6
(49/315) oranındadır.

Diyareli buzağıların yaklaşık üçte birinde (%30.0) görülmektedir(1999-
2005 yılları).

Buzağı sayısı fazla olan işletmelerde Cryptosporidium oosistleri görülme
oranı da yüksek olarak saptanmıştır.
Kuzey Doğu Anadolu’da ruminantlarda
Cryptosporidium enfeksiyonları durumu
Odak
Kars
Konak
Yaş
Prevalans
Buzağı
3 aylığa kadar
Diyareli
%25.7 (36/140)
1-3 haftalıklarda daha yaygındır (%42.6)
Neonatal buzağı
%32.9 (49/149),
İshallilerde: %37.7 (40/106),
Sağlıklılarda: %20.9 (9/43)
Kars
Kuzu
1 aylığa kadar
Diyareli
%38.8 (155/400),
Çiftlik prevalansı: %76.5 (26/34),
Erzurum
Buzağı
3 aylığa kadar
%22.8 (43/189)
İshallilerde: %30.3 (36/119)
Sağlıklılarda: %10.0 (7/70)
Erzurum
Buzağı
1 aylığa kadar
%3.9 (12/307)
Erzurum
Koyun
Kuzu ve koyun
%46.3 (397/868)
İshalli kuzu: %34.8 (88/253)
Sağlıklı kuzu: %19.2 (40/208)
Periparturient Dönemde: %67.8 (269/397)
Kışın kar yağışının fazla olması,
Mart ayı başlangıcında sıcaklığın
yüksek olması,
ani ısınma, sel olayları,
Nisan-Mayıs aylarında yağmur
fazla olması
Cryptosporidium yaygınlığını
artırmaktadır.
Bu dönemlerde salgın riski !!!!!
2011 yılı
Mart ayı
sıcaklık ortalama -1.7 ºC,
yağış miktarı (12.2 mm/cm²)
en düşüktür.
1999-2011 yılı Mart ayı sıcaklık ortalaması genellikle
(-) lerde iken, 2004’de 1,2 ºC’dir.
2004 yılı Mayıs ayı toplam
yağış miktarı (152.2 mm/cm²) en yüksektir.
Bölgede ahır tipi, toprak baca yağmurlu zamanlarda riskli,
akıntılar su-içme sularının kontaminasyonu, merada göl-gölet
çevresi dışkı ile bulaşma – SALGIN !!!
Kars-Kampüs-Paşaçayırı
4 Mart 2004
Buzağılarda
%40.0 (72/180)
En yüksek prevalans
Toprak evler
Ahırlar da var
Kars Çayı
4 Mart 2004
Kar erimeleri
Bölgede hayvanlarda durum

Cryptosporidium ‘ların moleküler karakterizasyonu
ile ilgili yapılan çalışmalarda;

Kars yöresindeki çiftlik/ahırlarda bulunan ve ishalli
olan üç aylıktan küçük buzağılardan elde edilen
Cryptosporidium izolatlarının yapılan tür teşhisleri
sonucu C. parvum, C. bovis, C. ryanae
saptanmıştır.

Erzurum çevresinde de bir aylıktan küçük
buzağılarda C. parvum bildirilmiştir (Esin Güven
ve ark. 2013).

Ayrıca bu Cryptosporidium oosist izolatlarının yapılan
genotiplendirmesinde ise zoonotik tür olan
C.parvum tip II tespit edilmiştir.
Ülkemizde moleküler çalışma sonuçları

Ülkemizde ;

Zoonotik olan C.parvum’un IIa ve IId genotipleri saptanmıştır

Bu türe ait tespit edilen subgenotipler/altgenotipler ise;

Zoonotik C.parvum IIaA15G2R1(dünyada da en yaygın olarak
belirlenen zoonotik subgenotip),

C.parvum IIaA16G3R1, C.parum IIdA15G1(Kars-İshalli buzağılarda)

Zoonotik C.parvum IIaA13G2R1 (Burdur-İshalli buzağı; Yıldırım A.
ve ark.2013)
Cryptosporidiosise karşı ne yapılmalı?
buzağılarda

Çiftliklerde ve işletmelerde sürü sağlığı - management

Cryptosporidiosis hikayesi olan işletmelerde doğumu takiben ilk bir
hafta anticryptosporidial ilaç kullanımı ve hijyen,

Buzağılara ilk 24 saat yeterli ve kaliteli kolostrum verilmeli (diğer
enteropatojenlere karşı koruyucu, ishal oluşumu azalır, daha az oosist
atılır, ölüm olguları azalır, Wyatt CR et all. Cryptosporidiosis in neonatal calves. Vet. Clin. North
America. Food Aim. Prac. 26(1), 89-103, 2010)

Bu parazit ile kontamine işletmelerde dezenfektan olarak
formaldehid, hidrojen peroksit, amonyak ve klorokresol kullanılabilir.
Cryptosporidium enfeksiyonlarından korunma

Yağmurlu havaları takiben yada karların erimesiyle oluşacak
sel afetlerinde, doğal afetlerde (sel, deprem) şebeke
sularının kontamine olabileceği göz önünde
bulundurulmalı,

Zoonotik türlerin bulaşmalarında özellikle buzağı
sayısının fazla olduğu ilkbahar mevsiminde dikkatli
olunmalı,

Temizlik alışkanlıkları-eğitim-hijyen

En önemlisi su ve gıda ile hastalıkların bulaşabileceği konusunda
farkındalık oluşturulmalı.
korunma

“Cryptosporidium Su Arıtma”
yada

“Cryptosporidium Filtrasyon”
cihazları;
protozoon kistlerinden korunmak için oldukça
etkilidir.

Crypto- güvenli su

Cryptosporidium su filtresi
kullanılmalı.
Crypto-korunma
(Drinking Water Treatment )

Su kaynaklı kontaminasyonlarda
Crypto- dan korunmak için ;

Şebeke suyunun alındığı göl, gölet ve
akarsu başlangıç kısımlarında meradan
hayvan dışkısı ile kontaminasyonu
önlenmeli,

Özellikle yağmur sularının şebeke
sularına bulaşması engellenmeli,

Su arıtma tesisleri; Cryptosporidium
kontaminasyonlarının önüne geçmek
üzere teknolojik olarak dizayn
edilmelidir.
ve sonuç olarak zoonoz hastalıklar ile mücadele için;
I.
“Tek Tıp Tek Sağlık” Konsepti benimsenmeli ve sahada bu yaklaşım desteklenmeli,
II.
Tıp ve Veteriner Hekimlikleri başta olmak üzere tüm
paydaşlar zoonotik
hastalıkların kontrol altına alınmasında birlikte hareket etmeli,
III.
Her bölgede bulunan Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüleri ile Veteriner ve Tıp
Fakülteleri koordineli olarak araştırmalar yürütmeli,
IV.
Sporadik olarak görülen zoonoz hastalıklar dikkate alınmalı ve takibi yapılmalı,
V.
Ülkemizde yaygın etkili olan zoonozlar belirlenmeli ve bu hastalıklar ile ilgili
sürdürülebilir ve sonuç alınabilir devlet projeleri oluşturulmalı,
VI.
Koruyucu hekimliğe ayrılan bütçe imkanlarının klinik harcamalarına ayrılan kısımdan
çok daha yüksek olması sağlanmalıdır.
TEŞEKKÜRLER