Yabani Hayvan – Insan – Zoonos Hastaliklar

Transkript

1
2
Yabani Hayvan – Insan – Zoonos Hastaliklar (I)
ICINDEKILER
GIRIS
Sayfa
I) Bulasici Hayvan Hastaliklari (animal epidemic)
2
1.) Genel:
2-5
2.) Animal Epidemik hastaliklarin siniflandirilmasi:
5-6
3.) Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin günümüzdeki anlami:
6-7
4.) Bulasici Hastaliklarla Mücadele – Uluslarasi Etkin Birimler:
6
4.1.) Dünya hayvan saglik Örgütü (OIE)):
7
4.2.) Avrupa birligi (Europäische Union)
7
4.3.) OIE yasal düzenleme:-Bulasici hastaliklarin listesi
7-14
II) Zoonos Hastaliklar
14
1.) Genel:
14-15
2.) Zoonos hastaliklarin siniflandiralmasi:
15
2.1.) Reservoir olma durumlarina göre
15
2.2.) Yasam zyklus larina göre:
16
3.) Zoonoslar ve bunlara neden olan Pathojenler:
16
3.1.) Viral Zoonoslar:
16
3.2.).Prion induzierte Zoonoslar:
16-17
3.3.) Bakterielle Zoonosen
17-18
3.4.) Parasitäre Zoonosen
18
3.5.) Acariose (Acari)
18
4.) Alfabetik sirasiyla bazi önemli Zoonos hastaliklar:
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
18-20
Literatür
20
GIRIS:
Insanlarla Omurgali hayvanlar arasinda dogal yollardan birinden öbürüne bulasan
hastalik ve enfeksiyonlardir.(WHO; 1958 - 59). Bu tanimlamadan da anlasilacagi üzere
Zoonos hastaliklar sadece hayvandan insana gecen degil ayni zamanda insandan
hayvanlara gecen hastaliklarida kapsamaktadir. Kaldiki her gecen gün yeni dogrularin
tespit ve kesfedildigi günümüz bilim caginda bu tanimlamaninda yeniden masaya
yatirilmasi gerektegi tartismalari yok degil.
Cagimiz itibariyle kabul gören bu tanimlama cercevesinde Zoonose hastaliklar üc genel
gruba ayrilmaktadir. Bunlar sirasiyla:
1.) Zooanthroponosen: Hayvandan insana gecebilen enfeksiyonlar olarak
tanimlanmaktadir. Ve en cok rastlanilan Zoonos hastalik bicimi olarak kabul
edilmektedir. Ki ben bunun tipbi anlmada dogru bir tespit olmakla birlikte tipbi ethik
anlamda yanlis bir tespit oldugunu düsünüyorum. Bu görüsümü asagida kisaca
acimlamaya calisacagim.
2.) Anthropozoonosen: Insandan hayvanlara gecen hastaliklardir. Ve seyrek görülen
zoonose hastalik bicimi olarak kabul edilmektedir. Bu da elbetteki tipbi anlamda dogru
bir tespit ancak yine tipbi ethik anlaminda yetersiz bir tespit olarak kabul ediyorum.
3.) Diplozoonosen: Hayvanlardan insanlara ve insanlardan hayvanlara gecebilen
hastaliklar olarak tanimlanmaktadir. Ve Zooanthroponoslardan sonra en cok görülen tip
olarak kabul edilmektedir.
Fakat bilimsel tespit ve arastirmalarin geldigi boyut itibariyle elde edilen yeni
epidemiyolojik bulgu ve tespitler Zoonose hastaliklarin bu klasik anlamdaki geleneksel
tanimlamalardan hareketle ortaya konulmus olan siniflandirma ve kategorilerinin dogru
olmadigi ortaya cikmistir.Yani Hayvanlarin hastalik tasiyicisi kategorisinde ele alindigi bir
cok Zoonos hastaligin tasiyicisinin mesela su, toprak, bitki, gida ve yemmaddeleri oldugu
ve buralardan omurgali canlinin infekte oldugu ortaya cikmis durumda. Bu nedenle
yukarida bahsini ettigim Zoonose hastalik siniflandirmasina Saprozoonosen,
Geozoonosen vb tanimlamalarin eklenmesi hicte yanlis bir tespit olmayacaktir. Yani
bununla demek istedigim mikroorganizmalarin direkt kendileri tarafindan dogada
ubiquiter olarak yayilan ve insan ve hayvanlar icin fakultativ pathojen olan hastaliklarin
mevcudiyeti artik tartisma götürmez bir aciklikta ortaya konulmustur. Ve ben burada bir
adim daha ileri gidip insan olarak dogada sebebiyet verdigimiz her türlüsünden zarar
eylemleri sayesinde bu tür mikroorganizmalarin yasam alanlari bulduklari, mutasyonlara
ugradiklarini bundan hareketlede biz insanlarin hayvanlara ve diger canlilara gecen
zoonos hastaliklarda bas aktör olarak kabul edilmemiz gerektigini düsünüyorum.
Bu tespit ve düsünceme üc örnek ile acimlamak istiyorum:
1.Örnek:
SARS (EMERGING Zoonozlar; severe acute respiratory syndrom) hastaligi:
Eldeki bilimsel verilerden biliyoruz ki bu virus bilinen sekliyle yabani Zibet kedilerini ya da
bir ihtimalle tarla faresini konakci olarak kabul etmektedir. Peki bu virus ne olduda bir
anda (2002) insanlarda enfeksiyona sebebiyet verecek mutationu yasadi ve ayni
zamanda mesela damlacik enfeksiyonu olarak insandan insana bulasan bir hastaliga
dönüstü. Evet buna verilecek yanit kabülünde zorlansakta biz insanlarin egoismidir. Yani
dünyanin bir cografyasinda (Asya ve Afrika ülkeleri basta olmak üzere) acliga ve
yoksuluga mahkum edilmis insan topluluklarinin ve diger canlilarin yasamak zorunda
birakildiklari yasam tarzlari (yeme aliskanliklari, hayvan ve insanlarin hijyenik olmayan
ortamlarda ic ice yasamalari vb gibi) bu virusun biyoterör olarak bize dönmesine yol acti.
2.Örnek.
TB (Tuberkulose) hastaligi:
Biliyoruz ki bu hastalik bilinen en eski hastaliklardan olup yillarca bir cok dünya
cografyasinda basarili mücadele yöntemleriyle etkisizlestirildigi seklindeki verilerle
övündük. Peki ne oldu da bu hastalik yine tehlike anlaminda gündemlerimize geldi.
Bunun yanitini vermek ne yazikki zor degil. Yine biz insanlarin kar amacli basi bos
yönelimleri buna neden oldu. Yani piyasaya daha fazla kazanma hirsiyla sayisini bile
artik bilmedigimiz cesitlilik ve formlarda antibiotik sürdük ve yine birilei ethik degerleri
gözardi ederek kazanma hirsiyla i recetelerin en basini antibiotik isimlariyle süsledi ve
elbetteki biz kullanicilarda kobay olmaya meyilli oldugumuzu saklamadan gönüllü alici ve
kullanici olduk ve bunlada yetinmeyip himayemizdeki diger canlilarada uyguladik
uygulattik. Peki ne oldu eldeki ilaclara mücadele ettigimiz bakteriyi ökdürmek bir yana
zararlari etkilerini duruduracak konumunu bile yitirdi cünkü bu bakteri artik sayemizde bu
ilaclara karsi savunma silhlini gelistirdi. Yani antibiotikleri bir resistens olustu.
3.Örnek:
Kus Gribi (H5N1-Virus; Influenza-A),
Zoonose bir hastalik olarak Kus Gribi hangi siniflandirmanin icine dahil edilecek konusu
dünyadaki bir cok bilim institülerinde acik tartismalar seklinde yürütülmektedir.
Cagimizin dogal afetleri arasinda sayilan kus gribi ile mücadele ödedigimiz vergiler
üzerinden yürütülmektedir. Kaldikki uluslararasi hukuk buna antiparentez acmak
durumundadir. Cünkü en siradan hukuk kiztaplarinda bile zarar zarara neden olanlarca
karsilanir demektedir. Ve biliyoruz ki kus gribine neden olan industrialise edilmis, toplu
kamplarda en az maliyeti gida üretimine merkezlerine almis üreticiler bu hastaligin bas
sorumlusu ve mimaridir. O halde mücadeleninde bu kesimlerce finanse edilmesi
uluslararasi hukukun bir geregidir
Günümüzdeki kanatli industrisinin temelleri bundan 50 sene önce amerikada ki kimi
üreticilerin köylü tipi saha yetistiriciliginin yerine daha az maliyetli, daha az emek
gerektiren üretim ve yetistirme tarzini masaya yatirmalari ile atildi. Yani o dönemlerden
baslamak suretiyle geleneksel kanatli yetistiriciliginin yerini penceresiz, uzun ve bir
hapishaneyi andiran agirlar aldi. Ve böylece intensiv kanatli yetistiriciligi dogdu.
Zamanla fabrika binalarini andiran bu agirlar Ingilizcede „factory farning“ kavrami ile
günlük yasamlarimizda yadsiyamadigimiz bir duruma geldi. Elbetteki bununlada
yetinilmeyip sözde modern üretim methodu olarak lanse edilen bu üretim bicimleri
sayesinde hayvanlar bir makina gibi görülmeye algilatilmaya baslandi ve bütün bunlarda
daha az yemle daha düsük maliyetle söz konusu canlinin ete yumartaya dönüstürülmesi
adi altinda yapildi.
Bu bahsi edilen agirlarda sayilari 300.000 lerle ifade edilen kümes hayvaninin
(Tavukculuk sektörü)) mevcudiyetini nasil izah etmek gerekiyor. Bu nasil mümkün
olabilmektedir? Bana göre bunun yaniti Amerikan tavuk yetistiricileri birliginin (National
Chicken Council) sözde bilimsel deger olarak bizleri sundugu mesela tavuk basina 1097
cm2 lik alan vb lerinde aramak gerekmektedir. Yani bir tavuk icin ön görülen yasam
alani! A4 boyutunda ki bir sayfa büyüklügünün bile altindaki bir hacim. Ne demek bu?
Eger tavuk piyasa agirligina gelince kibildayamayacak ve diger gelisen tavuklarin et
verim oranina zarar veremeyecek ve böylece biz insanlik daha az maliyetle ucuz et
sahibi olacagiz. Ya da yumurta tavukculugunda hayvanlar yanyana üst üste dizayn
edilmis demir kafeslerde daha az maliyetle daha ucuz yumurtayi biz tüketicilerin kahvalti
sofralarina armagan edecek. Ve bu da biz insanligin ahlaki degerleri arasinda görünmez
kilinacak!
Tabiki bu tespitlerim sadece bir kac politik ve ethik vurgu olarak algilanmalidir. Ben
burada daha cok biyolojik tespitler üzerinde durmak istiyorum.
Intensiv kanatli yetistiriciliginin gelecek adina kalici üretim methodu olmadigini cok
siradan bir mantik sorgulamasiyla ortaya koyabiliriz. Yani herseyden önce böylesi bir
method fossil yakitlara ihtiyac duymaktadir. Yoksa isiklandirmalar, havalandirmalar ve de
yem transportlari baska türlü nasil gerceklestirilebilir ki? Mesela bu anlamda insanlar
tarafindan bir sekilde gida kaynagi olarak kullanilamaz durumda olan tane yemler
hayvanlarin kemik, tüy ve diger vucut gelisimlerinde kullanilmak üzere yem olarak
kullanilmaktadir. Ve cok iyi biliyoruz ki sirf bu cercevede bile kanatli beslenmesi icin
yaptigimiz yatirim anlaminda daha az protein ve kullanilabilir gida elde ediyoruz. Üstelik
böylesi yetistirme metodlarinin cevreye verdigi zararlar (kaynak sularda yol actigi kirlilik
gibi) bir baska sorun. Yine böylesi üretim merkezlerinde mesela Ammonyak oranindaki
yüksek rakamlarin hayvanlarda yol actigi strees benzeri durumlardan kaynakli
hastaliklarla mücadelede kullanilan antibiotik kullanimlarinin geldigi ürkütücü boyut ve
bunun yol actigi kamu sagligi sorunlari simdiden bir cok bilim cevresini gelecek adina
düsündürmekte ve endiselendirmektedir.
Fakat bütün bu ve benzeri tespitlere rahmen özellikle gelismekte olan özellikle asya
ülkelerinde bu anlamdaki üretim hizindan bir sey kaybetmiyor. Sonuc olarakta kus gribi,
SARS gibi hastaliklarin bizleri sasirtmamasi gerekkiyor. Tabiki böylesi üretim bicimleri
sadece kanatli yetistiriciligi ile de sinirli degil dömuz, koyun, sigir yetistiriciliginde de
benzer uygulamalrin her gecen gün artigini biliyoruz.
Ottova üniversitesinden Virolog Early Brown`un Kanada``daki Kus gribi vakalariyla ilgili
olarak „Intevsiv tavuk yetistiriciligi kus gribi virusunun yayilip gelismesinde cok uygun bir
ortam yaratmaktadir“seklindeki tespiti ve yine bir cok uzman cevrenin tarimsal üretim
bicimlerinin hayvanlardaki yasam alanlarini daraltmalarinin kus gribi ile ilskilendiren
bilimsel tespitleri bizlere bilmemiz gereken bir cok ayrintinin ipuclarini vermektedir.
Ne ilginctir ki kus gribinin nedenlenlendirilmesi anlaminda dogal yetistirme metodlarinin
ve de yabani ördeklerin kaynak gösterilmesi yine intensiv yetistirme sahibi ya da
cevrelerce daha cok dillendirilmektedir. Fakat biz biliyoruz ki yabani kuslarda tespit
edilen virus kural olarak daha az tehlikelidir. Yani bu virusun direkt kendisi hastalik
kaynagi olarak cok az rol sahibidir.
Ya da baska bir deyisle; kus gribi virusunun virulent mutationlari dar alanlarda cok
sayida hayvanin yetistirildigi birimlerde kendisini belirginlestirmektedir. Ve yapilan bir cok
bilimsel istatistiki calismalardan biliyoruz ki yetistirme iskencehanelerinde ki hayvanlarda
görülen virus pathojenitesi ayni genetik yapiya sahip dogal ortamlardaki hayvanlardan
daha fazla. Ve kaldiki intevsiv yetistirme merkezlerinde siklikla görülen fare, sican vb
hayvanlarin hastaligi yayma olanaklari dogal ortamlardan daha fazla.
Su an icin cagimizin en büyük tehlikelerinden birisi olarak kabul edilen kus gribi
vakalarindan ölen ya da hastalanan insan sayisi oldukca az. Ve bunlarin infekte
hayvanlarla kontakta olan kisiler olduklari varsayilmaktadir. Fakat burada bilinmesi
gereken bu virusun insandan insana bulasmaya yol acacak mutationa ugrama tehlikesi
oldukca mümkün bir durum arz etmektedir. Ki eger bu gerceklesirse ölümlerin yüz
milyonlara ulasmasi su an icin engellenemeyecek bir realite olarak önümüzde
durmaktadir.
Bu nedenledirki bir cok devlet ve hükümet bu tehlike karsisinda olanaklarini seferber
etmis durumda. Mesela ABD kisa bir süre önce sirf kus gribi ile mücadele ve
arastirmalara 8 milyar dolar ayirdigini biliyoruz. Ayrica yeterli sayida asi ve ilacin
muhtemel bir epidemiyi engelleme amacli stoklandigini da biliyoruz. Ve daha bir cok
baska devlette milyarlarca dolari asilama ve diger önlemlere ayirdigini biliyoruz.
Evet simdi vergilerimizden karsilanacak olan bu kaynaklar gercekte kanatli industrisine
yönelik birer subvention olarak görmemiz icin yeterli aciklikta bilimsel veriye sahibiz. O
halde hep söylendigi gibi gercekte karli olan dogal ortamlardaki yetistirme tarzlaridir.
Cünkü harcanan bu kadar kaynak diger bir cok bilinen alanda oldugu gibi toplumsal
ekonomik kayiplarimizdir.
Tabiki yukarida da dedigim gibi dogal ve cevresel zararlarin telafi edilmesine yönelik
gelecekte yasanabilir bir dünya icin henüz bir plan yada programda mevcut degil. Fakat
durum bu iken intevsiv hayvan yetistiriciligi halen tesvik ve prim görmekte, halbuki
biliyoruz ki en mantikli cözüm bütün bu zararlarin vergilerini artirmak suretiyle böylesi
yetistirme birimlerinin olusturdugu industruel sektörden alinmali bizler ya da hayvanlar
bunun bedelini ödememelidir ve hic zaman kaybedilmeden dogal yetistirme yöntemleri
tesvik edilmelidir.
Kuduz (Toolwut;Lyssa; Rabies;,Rage;), Kırım-Kongo Hemorajik Ateş (Krim-KongoFieber; Crimean-Congo-Haemorrhagic-Fever, CCHF) ve benzeri daha bir cok zoonos
hastaligin olus, ortaya cikis ve yayilma bicimlerini göz gönüne alarak benzer düsünce
denklemi cercevesindeki bir degerlendirmeye tabii tutmak mümkün.
I) Bulasici Hayvan Hastaliklari
(animal epidemic)
1.) Genel:
Hayvanlarin epidemik hastaliklari genel olarak bir pathojenin sebep oldugu, bulasabilen
ve cabuk yayilabilen hastaliklar olarak tanimalanir. Normal hastaliklar ve bulasici
hastaliklar bir cok ülkede cok kalin cizgilerle birbirinde kanun ve yönetmeliklerle ayrilmis
ve bunlarin tek tek tanimlari yapilmistir. Ancak bu konuda uluslararasi tam bir konsensus
saglandigini söylemek ne yazik ki mümkün degil. Mesela kedilerin bulasici hastaligi
(Panleukopenie) yasal anlamda bir cok ülkede bu anlamda degerlendirilmektedir. Yani
yasal bir regulasyona sahip degil
2.) Animal Epidemik hastaliklarin siniflandirilmasi:
Animal epidemik hastaliklar hastaliga sebep olan pathojenlere göre: Prionen(Transmissible spongiforme Enzephalopathien,Bovine spongiforme Enzephalopathie,
BSE); Viruslar (Mesela;. Kuduz); Bacterien (Mesela;. Brucellose); Mantarlar (Mesela.
Krebspest) ve Paraziter Hastaliklar olarak cesitlilik gösterirler. Bunlarin disinda
Tekhücreliler (Mesela; Toxoplasmose), Solucanlar (Mesela; Echinokokkose), Uyuz
(Mesela; Varroose) ya da Insektler (mesela;. Hypodermose) bunlar arasinda en
önemlileri olarak gösterilebilir
Animal epidemikler yayilmalarina göre de Enzootien (Belli bir bölgede ki görülme
derecelerine göre); Epizootie ( ortaya ciktigi bölgenin disina yayilmalarina göre);
Panzootie ( bir ülkeden bir baska ülkeye hatta bir kitadan bir baska kitaya yailmalarina
göre) seklinde siniflandirilirlar.
Epzootiyolojik karekterlerine göre de siniflandirilirlar ki bu tür hastaliklarla mücadele cok
önem tasimaktadir.
Buna göre:
Geonosen ( Mesela; Listeriose), Gida kaynakli enfeksiyonlari (foodborne diseases,
Mesela;-BSE); Aerosole (Mesela Tüberkülose); Kontakt enfeksiyonlar (Mesela; Virale
Hämorrhagische Septikämie) vb. gibi.
3.) Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin günümüzdeki anlami:
Insanlara bulasabilen hastaliklar anlaminda ki kayiplar ne yazikki her gecen gün yenileri
ortaya cikmak suretiyle gündemlerimize gelmektedir.
Sadece hayvanlara bulasabilen hastaliklar anlaminda da cok büyük ekonomik kayiplara
neden olmaktadir. Mesela 1997-1998 yillari arasinda Hollanda`da ortaya cikan domuz
vebasi 2,3 Milyar Euro ve telef olan domuzlar anlaminda da 12 Milyon euro kayiba
sebebiyet vermistir.
Hayvanlarin bulasici hastaliklarinin direkt ya da indirekt yarattigi zararlarin potensiyel
gücü ne yazikki biyolojik silahlarin gelistirlmesi anlaminda da ilgileri üzerine cekmistir.
Mesela ikinci dünya savasinda Ingiltere Anthrax virusu üzerinde yaptigi calismalar ve
bunlarin yarattigi tahribat deney bölgesi olan Islanda da (Gruinard) ancak 1986 -.87
yillari arasinda giderilebildi. Bu bahsi edilen tarihe kadar söz konusu olan bölgeye ancak
koruyucu elbise vb. önlemlerle ayak basilabiliyordu.Zoonos karekterli bulasici hayvan
hastaliklarindan potensiyel biyolojik silah olarak -Memeli hayvanlarin cicek hastaligi,
Tularemi, Brucellose, Rotz, Psittakose, Q-Fieber, Atlarin enzephalomyelitit- gibi
hastaliklari sayilabilir.
4.) Bulasici Hastaliklarla Mücadele- Genel Metodlar – Uluslarasi Etkin Birimler:
Hastaliklarin yayilma yollari ve hastaliga yakalanmis hayvanlarin tespiti enfeksiyonlarla
mücadelede en önemli veriler olmalari itibari ile hayvanlarin etkin bir kayit altina
alinmalari cok büyük bir anlam tasimaktadir.
Animal Epidemik hastaliklarla mücadelede Avrupa Birligi (EU) icerinsinde ki ulusal
mevzuatlar cok büyük önem tasimaktadir. Bunlar özet olarak „Bildirimi mecburi
hastaliklar“ ve Ihbari mecburi hastaliklar olarak iki ana grupta tanimlanmaktadirlar ki bu
da ilgili her birim icin baglayici hükümler icermektedir. Mesela; Bu anlamda mücadele
yükümlülügü geregi her hayvan sahibi diagnos, therapie, bulasmayi önlemeye yönelik
her türlü hijyenik önlem ve hatta söz konusu hayvani öldürme dahil kesinkez
yükümlülükler tasir.
Bulasici hastaligin Epizootiyolojik karakterine göre alinmasi zorunlu tedbirler, devlet
veteriner dairelerince alinir ve sinir ötesi vakalarda ayni daireler gümrük daireleri ile
koordineli calismalar yürütürler. Tabiki burada gerek ulusal mevzuatlar ve gerekse birlik
mevzuatlari bu hastaliklarla mücadelede tam bir uyum icerisinde yapilmaktadir diyebiliriz.
4.1.) Dünya hayvan saglik Örgütü (OIE (Office International des Epizooties)):
Avrupa birligi disinda bu tür hastaliklarla mücadelede Dünya hayvan saglik örgütü
(Office International des Epizooties, OIE) cok aktif ve etkili bir mücadele yürütmektedir.
Bu Örgüt Animal Epidemik hastaliklari iki liste olarak mercek altina almaktadir.
Liste-A:
Bu grup altinda 15 tane hastalik bildirimi/Ihbari mecburi hastaliklar olarak verilmektedir.
Bunlar: Sap Hastaligi, Vesikuläre Domuz hastaligi, Kücük Gevis Getiren Hayvanlarin
Vebasi, Lumpy-Skin-Hastaligi, Mavi Dil Hastaligi, Afrika At Vebasi, Klasik Domuz
Vebasi, Newcastle Hastaligi, Stomatitis Vesicularis, Sigir Vebasi, Ineklerin Akciger
Enfeksiyonu, Rifttal-Hummasi, Koyun ve Kecilerin Cicek Hastaligi, Afrika Domuz Vebasit
ve Kanatli Vebasi.
Liste-B:
Bu liste de 93 hastalik ismi yer almakta ki ekonomik zararlar disinda hayvanlarin serbest
dolasimi vb gibi konular da cok büyük kistlamalar söz konusu degil. Bu hastaliklar
asagida ayrintilari ile verilmistir.
4.2.) Avrupa birligi (Europäische Union)
Avrupa birligi bu tür hastaliklarla mücadeleyi iki liste olarak tanimlamaktadir.
Ihbari mecburi hastaliklar:. Bulasici hastalik süphesi durumlarindaki aktiviteleri kapsar
Bildirmi mecburi hastaliklar: Bulasici hastalik tespiti durumlarindaki aktiviteleri kapsar.
Avrupadaki bazi ülkelerden kontrol edilen hastaliklar (Ihbari mecburi hastaliklar ve
bunlarin yasal statüleri:kisaca asagidaki gibi verilebilir:
4.3.) OIE yasal düzenleme:-Bulasici hastaliklarin listesi
(Almanya, Avusturya und Isvicre (AP = Ihbari mecburi, MP = Bildirimi mecburi Ü = Kontrol,
Gr. = Gruppe D=Almanya, A=Avusturya, CH= Isvicre)
Hayvan
Status Status Status
Infeksiyon
Etken
Zoonose
D
A
CH
cinsi
Acarapidose
Acarapis woodi
Arilar
hayir
yok
AP
Gr. 4
Actinobacillose der
A.
hayir
yok
yok
Gr. 3
domuz
Schweine
pleuropneumoniae
Orthopoxvirus
Affenpocken
Maymun
evet
AP
yok
yok
simiae
African Horse
Afrikanische Pferdepest At
hayir
AP
AP3
Gr. 1
Sickness Virus
Afrikanisches
Afrikanische
Domuz
Schweinepesthayir
AP
AP4
Gr. 1
Schweinepest
Virus
Ansteckende Blutarmut
Equine infectious
Atlar
nein
AP
AP42
Gr. 2
der Einhufer
anemia virus
Ansteckende Blutarmut
Infectious Salmon
Baliklar
hayir
AP
AP5
Gr. 2
der Lachse
Anemia Virus
Ansteckende
T. equigenitalis
Atlar
hayir
MP
yok
Gr. 3
Gebärmutterentzündung
Ansteckende
Porcines
Domuzlar
hayir
AP
AP
Gr. 4
Schweinelähmung
Teschovirus
Aujeszkysche Krankheit Birden fazla Suid Herpesvirus 1 hayir
AP
AP6
Gr. 2
Bienenbeutenkäferbefall Arilar
Aethina tumida
hayir
AP
AP
Gr. 4
Befall mit der
Tr. clareae und Tr.
Arilar
hayir
AP
AP
Gr. 4
Tropilaelaps-Milbe
koenigerum
Trypanosoma
equiperdum
Bläschenausschlag der
Equines
Atlar
Pferde
Herpesvirus 3
Blauzungenkrankheit
gevisgetirenler Blauzungenvirus
Borna-Krankheit
At ve Koyun Bornavirus
BHV-1-Infektion (IBRBovines
Sigirlar
IPV
Herpesvirus 1
Bösartiges
Bovines
sigirlar
Katarrhalfieber
Herpesvirus 3
Bovines
Bovine Virusdiarrhoe
sigirlar
Virusdiarrhoe-Virus
Brucellose der Rinder
Brucella abortus
sigirlar
Brucellose der Schafe
Brucella melitensis
Koyun keci
und Ziegen
Brucella-ovis-Infektion Koyun
Brucella ovis
Brucellose der
Brucella suis
Domuzlar
Schweine
Campylobacter
Campylobacteriose
Bircok
ssp.
Caprine ArthritisCaprines ArthritisKeciler
Enzephalitis
Encephalitis-Virus
Rabbit
Chinaseuche (RHD)
Tavsanlar
hemorrhagic
disease virus
Chlamydophila
Chlamydienabort
Koyun keci
abortus
Chlamydophila
Chlamydiose
Bir cok
spp.
Ebola
Ebolavirus
Maymun
Echinokokkose
Echinococcus ssp.
Bir cok
Enzootische
Epizootic
Hämorrhagie der
Karaca
hemorrhagic
Hirsche
disease virus
Enzootische Leukose
Bovines LeukämieSigirlar, Büffel
der Rinder
Virus
Enzootische Pneumonie
Mycoplasma
Domuzlar
der Schweine
hyopneumoniae
Equine arteriitis
Equine Arteriitis
Atlar
virus
Euterpocken des Rindes Sigirlar
Parapoxvirus
Beschälseuche
Atlar
hayir
AP
AP
Gr. 2
hayir
yok
AP
yok
hayir
tartisilan
AP
MP
AP
AP
Gr. 1
yok
hayir
AP
AP8
Gr. 2
hayir
MP
yok
Gr. 4
hayir
AP
AP
Gr. 4
evet
AP
AP
Gr. 2
evet
AP
AP
Gr. 2
hayir
yok
AP
Gr. 3
evet
AP
AP
Gr. 2
evet
MP
AP
Gr. 4
hayir
yok
yok
Gr. 2
hayir
yok
yok
Gr. 4
evet
MP
yok
Gr. 4
evet
MP
AP
Gr. 3
evet
evet
AP
MP
yok
yok
Gr. 4
hayir
AP
yok
Gr. 4
hayir
AP
AP
Gr. 2
hayir
yok
yok
Gr. 3
hayir
MP
yok
Gr. 4
evet
MP
yok
yok
Geflügelcholera
Kuslar
Geflügelpest
(„Vogelgrippe“)
Kuslar
Faulbrut
Arilar
Frühlingsvirämie der
Karpfen
bovis 2
Pasteurella
multocida
Aviäres
Influenzavirus
P. larvae
(Amerikanische)
M. pluton
(Europäische)
hayir
yok
AP
yok
evet
AP
AP
Gr. 1
hayir
AP
yok
AP
yok
Gr. 3
Gr. 3
Baliklar
Rhabdovirus carpio hayir
yok
yok
Gr. 4
Hypodermose
Sigirlar
H. bovis, H.
lineatum
ohne
AP22
Gr. 3
Infektiöse Agalaktie
Schafe,
Ziegen
Mycoplasma ssp.
yok
yok
Gr. 2
MP
MP23
ohne
AP
AP5
Gr. 2
MP
MP23
Gr. 3
MP
yok
Gr. 3
AP
yok
yok
yok
yok
Gr. 3
Infektiöse Bursitis der
Hühner
Infektiöse
Hämatopoetische
Nekrose
Infektiöse
Laryngotracheitis
Baliklar
Infektiöse
Pankreasnekrose
Baliklar
KoiHerpesvirusinfektion
Baliklar
Krebspest
Krepsler
Kryptosporidiose
Bir cok
Leptospirose
Listeriose
Bir cok
Bir cok
Gevis
getirenler
Koyun keci
Lumpy-skin-Krankheit
Lungenadenomatose
Lungenseuche der
Rinder
Lungenseuche der
Ziegen
Maedi
Sigirlar
Keciler
Koyun keci
Infectious bursal
disease virus
Infectious
hematopoietic
necrosis virus
HühnerHerpesvirus 1
Virus der
infektiösen
Pankreasnekrose
Koi-Herpesvirus
Aphanomyces
astaci
Cryptosporidium
ssp.
Leptospira ssp.
L. monocytogenes
Capripoxvirus
bovis nodularis
Betaretrovirus
Mycoplasma
mycoides
Mycoplasma
capricolum
Maedi-Visna-Virus
hayir
hayir
hayir
hayir
hayir
hayir
hayir
hayir
evet
yok
Gr. 4
eve
eve
MP
MP
Gr. 3
Gr. 4
hayir
AP
AP42
Gr. 1
hayir
yok
yok
Gr. 4
hayir
AP
AP
Gr. 1
hayir
yok
yok
Gr. 4
hayir
MP
yok
Gr. 4
Marek-Krankheit
HühnerHerpesvirus 2
Maul-undKlauenseucheVirus
Bacillus anthracis
Leporipoxvirus
myxomatosis
Neospora caninum
NewcastleDisease-Virus
hayir
MP
MP
yok
evet
AP
AP
Gr. 1
evet
AP
AP
Gr. 2
hayir
yok
yok
Gr. 3
hayir
yok
yok
Gr. 4
evet
AP
AP
Gr. 1
MP
yok
yok
tartismali
MP
AP
Gr. 4
hayir
AP
AP
Gr. 1
evet
AP
AP
Gr. 2
hayir
AP
AP
Gr. 1
hayir
yok
yok
Gr. 4
PRRS-Virus
hayir
Chlamydophila
evet
psittaci
C.
hayir
pseudotuberculosis
yok
yok
Gr. 2
AP
AP
Gr. 3
yok
yok
Gr. 4
Maul- und
Klauenseuche
Equiden
Milzbrand
Bir cok
Myxomatose
tavsan
Neosporose
Sigir, köpek
Newcastle-Krankheit
kuslar
Orf (Ecthyma
contagiosum)
Kyun keci
Parapoxvirus ovis hayir
Paratuberkulose
Gevis
getirenler
M.
paratuberculosis
Peste des petits
ruminants virus
Alphaviren
Capripoxvirus ovis
und caprae
Pest der kleinen
Koyun keci
Wiederkäuer
Pferdeenzephalomyelitis atlar
Pockenseuche der
Koyun keci
Schafe und Ziegen
Proliferative
Nierenkrankheit der
Baliklar
Fische
PRRS
domuzlar
Psittakose
Pseudotuberkulose
Q-Fieber
Räude
Rauschbrand
Rhinitis atrophicans
Papaganlar
Schafe,
Ziegen
Gevis
getirenler
Bir cok
Gevis
getirenler
Domuz
Rinderpest
Gevis
getirenler
Sigirlar
Rotz
Atlar
Salmonellose
Bir cok
Rifttalfieber
T. bryosalmonae
Coxiella burnetii
evet
MP
yok
Gr. 3
Sarcoptes scabiei
Clostridium
chauvoei
Pasteurella
multocida u.a.
Rift Valley fever
virus
Rinderpestvirus
Burkholderia
mallei
Salmonella ssp.
evet
yok
AP
Gr. 3
hayir
AP
AP
Gr. 3
hayir
MP
yok
yok
evet
AP
AP
Gr. 1
hayir
AP
AP
Gr. 1
evet
AP
AP
Gr. 2
evet
MP
Gr. 3
Salmonellose der Rinder Sigirlar
Säugerpocken
Bir cok
Schweinepest
Domuzlar
Stomatitis papulosa
sigirlar
Stomatitis vesicularis
Equiden
Tollwut
Toxoplasmose
Transmissible
spongiforme
Enzephalopathien (z. B.
BSE)
Transmissible
Gastroenteritis
Trichinellose
Bir cok
Bir cok
Bir cok
Domuzlar
Domuzlar
Trichomonadenseuche
Sigirlar
Tuberkulose
Bir cok
Tuberkulose der Rinder Sigirlar
Tularämie
Tavsanlar
Varroose
Vesikuläre
Schweinekrankheit
Arilar
Vibrionenseuche
Sigirlar
Verotoxin-bildende
Escherichia coli
Virale Hämorrhagische
Septikämie
Visna
Vogelpocken
Domuzlar
Bir cok
Baliklar
Koyun keci
kuslar
Salmonella ssp.
evet
Orthopoxvirus ssp. evet
SP-Virus
hayir
Parapoxvirus bovis
nein
1
Vesicular stomatitis
evet
virus
Rabiesvirus
evet
Toxoplasma gondii evet
Prion
SchweineCoronavirus 1
Trichinella ssp.
Tritrichomonas
foetus
Mycobacterium
ssp.
Mycobacterium
bovis
Francisella
tularensis
Varroa destructor
Swine vesicular
disease virus
Campylobacter
fetus
Escherichia coli
AP
MP
AP
MP
AP
Gr. 3
yok
Gr. 1
MP
yok
yok
AP
AP4
Gr. 1
AP
MP
AP
Gr. 2
Gr. 4
tartismali
AP
AP
Gr. 2
hayir
MP
yok
Gr. 4
tartismali Gr. 4
evet
hayir
AP
AP4
evet
MP
tartismali Gr. 2
evet
AP
AP
Gr. 2
evet
MP
yok
Gr. 4
hayir
yok
AP
Gr. 4
ja
AP
AP
Gr. 1
hayir
AP
AP
Gr. 2
evet
MP
Viral hemorrhagic
hayir
septicemia virus
Maedi-Visna-Virus hayir
Avipoxvirus ssp.
hayir
yok
AP
AP
Gr. 2
MP
MP
yok
MP
Gr. 4
yok
II) ZOONOS HASTALIKLAR
1.) Genel:
Zoonos (zoon (canli) - nosos (Hastalik)) yunanca bir kelime olup hayvandan insana ya
da insan dan hayvanlara gecebilen enfeksiyöz hastaliklar demektir. Bu anlamdaki ilk
bilimsel tanimlama 1959 yilinda Dünya Saglik Örgütü tarafindan yapilmis olup hastalik ve
Gr. 2
bulasici hastaliklarin dogal yollardan insana ve baska omurgali hayvanlara gecebilen
hastaliklar seklinde sinirli bir tanimlama seklinde yapilmistir.
Fakat günümüzde Zoonos tanimi bulasma ve bulastiran canli anlaminda sinirli bir
tanimlama bicimi olmaktan cikmistir.
Gerek bir cok Zoonos hastaligin diagnosundaki zorluklar ve gerekse bir cok ülkede bazi
Zoonoslarin ihbari mecburi hastaliklardan sayilmamasi nedeniyle bu hastaliklarin
Inzidenz ve Prevalenz`lerine tahmin etmek oldukca zor olmaktadir.
Bu tür hastaliklara yakalanma olasiliklari pathojenin görülme sikligi ve söz konusu
mesela hayvanlarla olan direkt temas etme durumu ile direkt iliskilidir
Burada beslenme aliskanliklarinin Zoonoslarin ortaya cikmasinda önemli bir faktör
olduklarinida eklemek gerekir. Mesela müslüman ve yahudilerde Zysticercose görülme
sikligi hristiyanlara göre azdir cünkü bu topluluklar domuz eti yemezler. Toxoplasma nin
prevalenze ingilizler de fransizlara göre daha düsüktür cünkü ingilizler cig ya da
kizartilmis ete daha az rahbet ederler.
Salmonellose bilindigi gibi daha cok gida maddeleri (yumurta, süt ürünler, beyaz et) ile
bulasir ve bu yüzden en cok görülen Zoonos hastaliktir. Mesela gidalarin yüksek isilarda
muhafaza edilmeleri salmonellanin üreme ve cogalmasina neden olur.
Organtranplantationlari sonucu bu tür hastaliklarin bulasma sekilleri göstermeleri de
burada önem tasimaktadir . Mesela 2005 yilinda ispanyada bir kadin da kuduza
rastlanmasi ve sonraki tetkiklerde bir hindistanli kadindan alinan bir cok organ naklinin
sebeb oldugu ortaya cikti.
Immunkompetet insanlarda bu anlamda Zoonos hastaliklar riski gruplari arasinda
sayilirlar. Mesela Aids hastalari, yasli ve cocuk yastaki insanlar.Gebe kadinlarda ayni
sekilde tehlike altindaki gruplardan sayilirlar. Özellikle Fötus bu anlamda tehlike
altindadir.
Bazi meslek gruplari mesela; veterinerler, ciftciler yine ayni sekilde zoonos tehlikesi
altindadirlar.
Yabani hayvanlarda Zoonoslar anlaminda tehlike olustururlar Cünkü bir cok ülkede bu
anlamda gerek kontroller ve gerekse transportlardaki yetmezlikler bu anlamda tehlike
olusturmaktadir.
Hayvan ve hayvansal ürünlerle temasta olan herkes bu anlamda hastalik tehlikesi
altindadir.
Zoonoslarin önlenmesi insanlar arasindaki bulasma önlemlerinden farkli degildir. Burada
azami hijyen en önemli önlem olarak görülmektedir. (ahirlarin temizligi, ellerin yikanmasi,
giyeceklerin desinfektionu gibi)
Tuberküloz ve parazitlerle mücadele gibi bir cok rutin mücadele de zoonoslardaki
görülme sikligini azaltacaktir.
Saglikli görülen bir hayvanin da zoonos bir hastaligin tasiyicisi olacagi hic akildan
cikarilmamalidir.
Bulasmayi önleme amacli arastirmalarda bir cok hastalik ile ilgili ilginc ve kalici tedbirler
gelistirmis ve gelistirmektedir. Mesela Yersiniose deki konakcilar araciligiyla bulasmanin
olabilecegi ve bu sekilde Pandemielerin olusabileceginin tespitinde deki önlemler gibi
Yine hepimizin bildigi kedi ile insan arasinda asyada görülen SARS (akciger hastaligi,
Coronavirus) hastaligindaki virusun mutation özellik kazanmasi önce kediden insana
daha sonra da insanlar arasinda yayginlasmasi ya da Kus gribinin ileride böyle bir
tehlike gösterme ihtimali gözden kacirilmamasi gereken en basit örneklerdir.
Günümüzde Insan-Hayvan öznelinde karsilikli bulasabilen yaklasik 200 hastalik
bilinmektedir.Bu anlam daki Pathogeniteye (yunanca pathos = „hastalik“; gennan =
„olusturan, yapan“) sebep olan etmenler: Prionen (eng. Proteinaceous Infectious
particle), Viren(Virus), Bacterien (Bacteria), Mantarlar (deut. Pilze, lat. Fungi), Protozoen
(griech. Protozoon), Helminthen (solucanlar, Vermes), Arthropoden ((Eu-)Arthropoda)
2.) Zoonos hastaliklarin siniflandiralmasi:
2.1.) Reservoir olma durumlarina göre (Reservoir-, Esas-, Ara-, Transport-,
(Paratenik-Toplayici) Yan-, Tesadüf-, Yanlis-, ve Son konakcilar) olma temelinde
cesitli gruplara ayrilir
2.1.1.) Zooanthroponoslar:
Hayvandan insana gecen enfeksiyonlar. Mesela; Toxocara canis
2.1.2) Anthropozoonoslar:
Insandan hayvana gecebilen enfeksiyonlar. Mesela; Entamoeba histolytica
2.1.3.) Amphixenoslar:
Hem insandan hayvana hemde hayvan dan insana gecebilen enfeksiyonlar. Mesela:
Taenia saginata
2.2.) Yasam zyklus larina göre:
bu baslik altinda kisaca asagidaki gibi siniflandirilir:
2.2.1.) Direkte (ortho) Zoonose
Burada söz konusu olan Zoonos hastaliklar direkt kontakt ya da mechanik Vektor ler
araciligi ile bir Vertebrat tan diger bir Vertebrat a gecer. Mesela; Sarcoptes scabie.
2.2.2.) Zyklozoonos lar:
Bu tür zoonoslarda pathojen degisik ara konakcilar arasinda ki yer degisiklikleri seklinde
görülür ve son konakci yine Vertebrat lardir. Bu bulasma sekli da ha cok heteroxen
Zyklus sahibi parasiter pathojen lerde gözlenir
2.2.3.) Metazoonos lar:
Bu bulasma seklinde pathojen degisik konakcilar arasinda sürekli bir yer degistirmeyi
yasamak zorunda ve ara konakci bir Invertebrattir.
2.2.4.) Saprozoonoslar:
Burada dikkat cekici olan konakcilarin hayvan olmayisidir. Konakci olarak daha cok
Bitkiler, toprak ve su gözlemlenir. Mesela; Ancylostoma, Giardia intestinalis.
2.2.5.) Latentzoonoslar
Bulasma daha cok mesela et yoluyla olusur. Pathojen burada arakonakcida da hastalik
symptomlarina neden olur.
3.) Zoonoslar ve bunlara neden olan Pathojenler:
3.1.) Viral Zoonoslar:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
FSME (FSME, engl. tick-borne encephalitis, TBE, FrühsommerMeningitiserkrankung)
Hanta-Virose (Bunyaviridae ailesinden olup. humanpathogenen türlerinden
Hantaan-Virus, Puumala-Virus, (Dobrava-Belgrad-Virus, Seoul-Virus, KoreaFieber-Virus kapsar)
Japon Encephalitis (Tropikal bir hastaliktir)
Lymphozytäre Choriomeningitis
Sap hastaligi (MKS)
Kuduz (grich.Lyssa, lat. die Rabies , franz. Rage, deut. Tollwut)
Kus Gribi (HPAI, Highly Pathogenic Avian Influenza, Variante A/H5N1)
Caliciviren (Norwalk-like, Noro-Viren)
Humane Rotavirus
3.2.).Prion induzierte Zoonoslar:
•
Transmissible spongiforme Enzephalopathie (TSE), BSE (Bovine spongiforme
Enzephalopathie), Scrapie (Paraplegia enzootica)
3.3.) Bakterielle Zoonosen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Campylobacter-Enteritis (en cok görüleni; Campylobacter jejuni)
Bartonellosen
Borreliose
Brucellose
Leptospirose
Listeriose
Anthrax (Milzbrand, sarbon)
Pest: (lat. pestis = Seuche, bulasici, veba)
Psittakose (Ornithose)
Erysipelothrix rhusiopathiae (Rotlauf)
Salmonellose
Tuberkulose
Tularämie
•
•
•
Q-Fieber (Balkan-Grippe)
Zoonotische Mykosen
Trichophytie
3.4.) Parasitäre Zoonosen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anisakidae
Cryptosporidiose
Zystizerkose
Toxoplasmose
Protozoa
Babesiose
Chagas-Krankheit (süd amerika hastaligi olarakta bilinir;Trypanosomiasis),
Cryptosporidiose
Encephalitozoonose
Giardiasis
Leishmaniose
Sarcocystiose
Toxoplasmose
Helminthen
Anisakiasis
Ankylostoma
Askariasis
Bethriozephalose
Dirofilaria
Dipylidiasis
Echinokokkose
Fasciolosis
Schistosomiasis
Teaniasis
Toxocariasis
Trichinose
Zysticercose
Insekten
3.5.) Acariose (Acari)
•
•
•
•
Sarcoptes
Chorioptes
Cheyletiella
Psoroptes
4.) Alfabetik sirasiyla bazi önemli Zoonos hastaliklar:
A
Acariasis
Affenpocken
Alveoläre Echinokokkose
Anisakiasis
Ausbreitung von Influenza A/H5N1
Australische Enzephalitis
B
Bartonellose
C
Chagas-Krankheit
Cheyletiellose
Chikungunya-Fieber
Chlamydienabort
Colorado-Zeckenfieber-Virus
D
Denguefieber
Dermatophytose
Dipylidiasis
E
Echinokokkose
Encephalitozoonose
Enzootische Streptokokkenmeningitis der Schweine
Erysipeloid
F
Fasziolose
Fischtuberkulose
Frühsommer-Meningoenzephalitis
G
Gelbfieber
Giardiasis
Giardiose des Hundes
H
Hasenbrucellose
Hepatitis E
Herzwasserkrankheit
Hundebrucellose
J
Japanische Enzephalitis
K
Katzenpocken
Kopfräude der Katze
Kuhpocken
L
Leptospirose
Loiasis
Looping Ill
Lyme-Borreliose
Lymphozytäre Choriomeningitis
M
Maul- und Klauenseuche
Meerschweinchenräude
Melkerknoten
Milzbrand
N
Nekrotisierende Darmentzündung der Saugferkel
Neuroborreliose
O
Ohrräude
Orf (Krankheit)
Ornithose
Östliche Pferdeenzephalomyelitis
P
Pest
Q
Q-Fieber
R
Rattenbissfieber
Räude der Ratte
Rifttalfieber
Rinderbrucellose
Rocky-Mountains-Fleckfieber
Rote Vogelmilbe
S
Salmonellose
Schaf- und Ziegenbrucellose
Schweinebrucellose
Scrapie
Sporotrichose
Spulwurmbefall der Katze
St.-Louis-Enzephalitis
Stomatitis papulosa
Stomatitis vesicularis
T
Tick-borne encephalitis
Tollwut
Toxocariasis
Trichinellose
Tuberkulose
Tuberkulose der Rinder
Tularämie
V
Venezolanische Pferdeenzephalomyelitis
Vesikuläre Schweinekrankheit
Vogelgrippe
W
Westliche Pferdeenzephalomyelitis
Y
Yersinia pseudotuberculosis
Yersiniose
Literatur:
•
•
•
•
•
•
Wolfgang Bisping: Kompendium der staatlichen Tierseuchenbekämpfung.
Stuttgart: Enke 1999, ISBN 3-7773-1423-4
Thomas Blaha: Angewandte Epizootiologie und Tierseuchenbekämpfung. Urban
& Fischer, München, 1988. ISBN 3334002047
Arnulf Burckhardt: Grundlagen der Tierseuchenbekämpfung. Enke-Verlag
Stuttgart, 1992. ISBN 3432280815
Hans J. Selbitz und Wolfgang Bisping: Tierseuchen und Zoonosen. Gustav
Fischer Verlag Jena, 1995. ISBN 3334609553
H. Krauss, A. Weber, M. Appel, B. Enders, A. v. Graevenitz, H. D. Isenberg, H. G.
Schiefer, W. Slenczka, H. Zahner: Zoonosen. Von Tier zu Mensch übertragbare
Infektionskrankheiten. 3. Auflage. Deutscher Ärzte-Verlag, Köln 2004, ISBN 37691-0406-4
"Haltung der Bännetkänguruh in der Europa, 2000,.R.Boztepe
•
„Chance der LUCHSE zum Rückehr in Heimat (Südhessen,
Odenwald),.R.Boztepe
1
The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form
the source (http:// www.tierschutz-akademie.com ) and the note attached "All rights reserved"
2
The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for
commercial or advertising purposes is excluded.

Yabani Hayvan – Insan – Zoonos Hastaliklar

Transkript

Benzer belgeler

Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe www.animal

Animal Epidemic Zoonose Hastaliklar

Eğitim Gördüğünüz Alan:………………………………………Dal

Hayvanlarda Anlatma ve Anlama Yetisi

U3 Ottakring, Paltaufgasse, 1160 Wien