Eğitim Rehberi - International Diabetes Federation

U L U S L A R A R A S I
D I Y A B E T
F E D E R A S Y O N U
CCCDİYABET SAĞLIK
PROFESYONELLERİ
İÇİN ULUSLARARASI
EĞİTİM REHBERİ
Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu
© International Diabetes Federation, 2008
Tüm hakları saklıdır. Bu yayının tamamı veya hiçbir bölümü
Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun (IDF) yazılı izni
olmaksızın çoğaltılamaz veya alıntı yapılamaz. IDF yayınlarının
yeniden üretilmesi ya da çoğaltılması için izin şu kaynaktan
sağlanmalıdır: IDF Communications, Avenue Emile De Mot 19,
B-1000 Brussels, Belgium, e-mail: [email protected],
ya da fax +32-2-5385114.
Bu ya da diğer IDF yayınları aşağıdaki adresten sağlanabilir:
International Diabetes Federation
Executive Office
Avenue Emile De Mot 19
B-1000 Brussels
Belgium
Tel: +32-2-5385511
Fax: +32-2-5385114
www.idf.org
ISBN: 2-930229-68-3
Uluslararası Diyabet Federasyonu
Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu
Diyabet Sağlık
Profesyonelleri İçin Uluslararası
Eğitim Rehberi
‘Rehber bir öğrenim deneyiminin tümünü
tanımlayan ve spesifik eğitim hedeflerine ulaşmayı
tasarlayan bir dökümandır’
(Berg, 1982)
Türkçe baskı için önsöz
Uluslararası Diyabet Federasyonu Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu (IDF DECS)
tarafından 2002 yılında basılmış olan rehberi Türkçe’ye çevirerek basımını
gerçekleştirmiştik. Ülkemizde de ilgi gören ve baskısı tükenmiş olan rehber 2008 yılında
DECS tarafından yenilendi.
IDF’in yayınları genellikle İngilizce de dahil toplam 6 dilde yayınlanmaktadır. Biz bu
eğitim rehberinin aynı anda Türkçe baskısını hazırlamakla bu çalışmada yedinci dil
olarak Türkçe’yi IDF yayınları içine yerleştirmiş olduk. Böylece Türkçe rehber altı dilde
yayınlanan diğer rehberler ile birlikte IDF tarafından dağıtılacaktır. Rehberin CD olarak
elektronik yayınının yanısıra kitap olarak basımı da yapılacaktır.
Rehberin Türkçe versiyonunun hazırlanması için destek olan Sayın Marg McGill ve DECS
üyelerine, titiz çalışması, yönetimi ve dostluğu ile önemli katkısı olan Sayın Catherine
Regniers’e teşekkürü borç bilirim.
Çeviri konusunda birlikte çalıştığımız Sayın Can Erhan Kızmaz’a, Sayın Şenay Kızmaz
nezdinde basım konusunda destek olan EOS Ajans’a ve çalışmalar sırasında yardımcı olan
öğrencim Feride Badur’a teşekkür ederim.
Yayının dünyanın her bölgesinde Türkçe kaynak arayışında olan tüm sağlık çalışanlarına
ulaşarak faydalı olmasını diliyorum. Saygılarımla.
Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan
IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Üyesi
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Önsöz
Uluslararası Diyabet
Federasyonu’nun
misyonu diyabette
bakımı, korumayı
ve tedaviyi
dünya genelinde
iyileştirmektir.
Eğitimli sağlık uzmanlarının ve sağlık uzmanlarına yönelik
eğitim programlarının eksikliği, yüksek kalitede diyabet eğitimi
ve bakımının önündeki en önemli engel olarak, Uluslararası
Diyabet Federasyonu’nun (IDF) pek çok üyesi tarafından dile
getirilmeye devam etmektedir. Bu ihtiyaca yönelik, IDF Diyabet
Eğitimi Danışma Kurulu (DECS), 2002 yılında bütün IDF üyeleri
tarafından kullanılabilecek bir eğitim rehberi yayınlamıştır. Bu
çalışmaya dünyanın her tarafından katkıda bulunulmuş ve böylece
Federasyon’un küresel gereksinimleri yansıtılmıştır. Eğitim
rehberi, bütünüyle kapsamlı bir programın yürütülmesinde ya
da bazı bölümleriyle kısa grup çalışmalarında kullanılmıştır. Yerel
sağlık uzmanlarının, kurumların ve kuruluşların değişik ve özel
ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde kolayca adapte edilebilmiştir.
DECS’in felsefesi yüksek kalitede bir diyabet eğitimi sağlamak
olduğu için, sağlık uzmanları iyi bir klinik anlayış ve yeterliliğe
sahip olmalıdırlar. Dolayısıyla, Eğitim Rehberi’nde patofizyoloji ve
diyabetin klinik yönetimiyle ilgili önemli konular yer almaktadır.
Bu yolla, iyi eğitilmiş sağlık uzmanlarınca verilecek diyabet eğitimi,
başarılı bir bireysel diyabet yönetiminin anahtarını oluşturan klinik
bakımla bütünleşecektir.
Biz, bu eğitim rehberini, 2008 yılında, gözden geçirip yenilerken
diyabet yönetimi ve eğitimine yönelik yeni ve yenilikçi yaklaşımlar
ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak bu belge, yeni olgulara
göre gelişen canlı bir yapıya sahiptir. Rehberin bu baskısı iki yeni
modül içermektedir. Halihazırda gelecek baskıları için planların
yapıldığı bu eğitim rehberinin, sağlık uzmanlarının bilgisini ve
anlayışını artırmaya yönelik bir adım olmaya devam edeceğine ve
dolayısıyla diyabetle yaşayanlara daha iyi bir bakım sunulmasına
vesile olacağına bütün samimiyetimle inanmaktayım.
Marg McGill
IDF Başkan Yardımcısı
IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Başkanı
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
İçindekiler
Sunuş
2
Türkçe Baskı İçin Önsöz
2
İngilizce Baskı İçin Önsöz
İçindekiler
4
Çevirmenler ve Editörler Kurulu
6
Giriş
7
Arka Plan
Eğitim Rehberi
Temel Prensipler
Terimler Sözlüğü
7
8
9
9
DECS Eğitim Rehberi Çerçevesi
11
Eğitim Rehberi Çerçevesinin Amacı
Organizasyon ve Yönetim
Öğrenciler
Öğretim ve Destek Personeli
Eğitim Rehberi Belgesinin Hazırlanması
Eğitim Rehberi İçeriği
Spesifik İçerik
Değerlendirme
Eğitim Tesisleri
Kaynaklar
11
11
11
11
12
12
12
13
13
13
Modül I
Modül I-1
Modül I-2
Modül I-3
Modül I-4
Modül I-5
Modül I-6
Modül I-7
Diyabet Eğitimcisinin Rolü
Ekip Yönetimi
Öğretim ve Öğrenim
Psikososyal ve Davranışsal Yaklaşımlar
Toplumsal Farkındalık, Sağlığı Geliştirme ve Diyabetten Koruma
Araştırma
Değerlendirme
15
17
20
25
30
33
36
Diyabetin Tanısı, Sınıflandırılması ve Tanıtımı
Patofizyoloji
38
41
Modül II
Modül II-1
Modül II-2
4
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Modül III
Modül III-1
Modül III-2
Modül III-3
Modül III-4
Modül III-5
Modül III-6
Modül III-7
Modül III-7a
Modül III-7b
Modül III-7c
Modül III-7d
Modül III-7e
Modül III-7f
Modül III-8
Modül III-9
Bireysel Yönetim
Kan Glikozunu Düşürücü İlaç Tedavisi
İnsülin Tedavisi
Fiziksel Aktivite
Beslenme Tedavisi
Kısa Dönem Komplikasyonları
Uzun Dönem Komplikasyonları
Diyabetik Retinopati
Diyabetik Nefropati
Diyabetik Nöropati
Kardiyovasküler Hastalık
Uyku Bozuklukları
Ağız Sağlığı ve Diyabet
Tamamlayıcı Tedaviler
Diyabet ve Cinsel Sağlık
43
46
49
52
55
65
69
70
73
76
80
84
86
88
90
Modül IV
Modül IV-1
Modül IV-2
Modül IV-3
Modül IV-4
Modül IV-5
Çocuk ve Ergen Diyabeti
Gebelik Diyabeti
Tanılanmış Diyabeti Olan Kadınlarda Gebelik
İleri Yaştaki Yetişkinler
Cerrahi Uygulamalarda Yönetim
92
99
101
103
105
Örnek Haftalık Program
Fiziksel Ortam / Düzen
Küçük Grup Çalışması / Vaka Çalışması
Önerilen İnternet Siteleri
Mentorluk (Danışmanlık/Rehberlik)
107
108
109
111
112
Ekler
Ek 1
Ek 2
Ek 3
Ek 4
Ek 5
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
5
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Çevirmenler ve Editörler Kurulu
2008
Editörler
2008
Çeviri Editörü
2002
Yazarlar
baskısı
Türkçe
baskısı
baskısı
Anne Belton, Kanada
Trisha Dunning, Avustralya
Anne-Marie Felton, UK
Martha Funnell, USA
Debbie Jones, Bermuda
Eva Kan, Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti
Marg McGill, Avustralya
Şeyda Özcan, Turkiye
Kaushik Ramaiya, Tanzania
Sheridan Waldron, UK
İnceleyenler
Joanne Hamilton, Kanada
Kavita kapur, India
Brenda Lim, Singapur
Achu Phebe, Kamerun
Elena Shelestova, Georgia
Çeviri
Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan
Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan
Erhan Can Kızmaz
Marg McGill, Başkan, DECS, Avustralya, Baş-Editör
Anne Belton, Başkan Yardımcısı, Rehber Yürütücü Kurulu, Kanada, Editör
Trisha Dunning, Başkan Yardımcısı, Rehber Yürütücü Kurulu, Avustralya, Editör
Juan José Gagliardino, Arjantin
Eva Kan, Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti
Nora Mecuri, Arjantin
Jane Overland, Avustralya
Frank Snoek, Hollanda
Sheridan Waldron, UK
İnceleyenler
Ellen Aslander-van Vliet, Hollanda
Linda Beeney, Avustralya
Anne Booker, UK
Keith Campbell, USA
Loretta Cox, UK
Marg Dorcas, Kanada
Pamela Dyson, UK
Lynn Edwards, Kanada
Patricia Fokumlah, Kamerun
Deborah Foote, Avustralya
Gary Steven Frost, UK
Elaine Hibbert-Jones, UK
Axel Hirsch, Almanya
Helen Jones, Kanada
Suha Khoury, İsrail
Selina Khor, Çin Halk Cumhuriyeti
Norma McGough, UK
Lorna Mellor, Avustralya
Noreen Merritt, Barbados
Angie Middlehurst, Avustralya
6
Vanessa Nube, Avustralya
Nishita Ojha, Tanzanya
Emel Özer, Turkiye
Tracey Parkin, UK
Dympna Pearson, UK
Danielle Peters, Lüksemburg
Brenda Purnell, UK
Linda Siminerio, USA
Nuha Saleh Stattin, İsveç
Nancy Simpson, Kanada
Chas Skinner, UK
Lea Sorensen, Avustralya
Johane Sutton, UK
Peter Swift, UK
Briony Thomas, UK
Dorothy Thomas, Avustralya
Jacqui Troughton, UK
Yianna Vovides, USA
Olwyn Westwood, UK
Rebecca Wong, Çin Halk Cumhuriyeti
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Giriş
Bir eğitim rehberi şekillendirilirken öğretim
ve öğrenim teorileri, yaratıcılık, eğlence ve
deneysel öğrenim bir araya getirilmelidir.
İyi yetişmiş ve klinikte etkili olan diyabet
eğitimcilerinin eğitiminde, kapsamlı bir
eğitim rehberi temel rol oynamaktadır.
Bu, Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun
(International Diabetes Federation;
IDF) Diyabet Eğitimi Danışma Birimi’nin
(Consultative Section on Diabetes Education;
DECS) diyabet eğitimi kavramı ile uyumludur
ve IDF’in diyabeti önleme stratejileri ve
sonuçlarını iyileştirme çabalarına yönelik
olarak diyabetlileri ve sağlık ekibi üyelerini
yetkin kılma görüşünün bir parçasıdır.
Ayrıca, bir eğitim rehberi küresel diyabet
eğitimi standartlarının yerine getirilmesini
kolaylaştıran bir mekanizma olarak hizmet
edebilir; sağlık bakım ekibi üyelerinin uyumlu
bir şekilde çalışmalarını sağlayabilir; akademik
ve klinik bütünlüğe sahip olan dinamik bir
disiplininin gelişimini destekler.
Arka Plan
Diyabet eğitimcilerinin sürekli bir hazırlık
ihtiyacı, DECS tarafından birkaç yıldan beri fark
edilmektedir. Bu ihtiyaç, sağlık profesyonelleri
için eğitim programlarının geliştirilmesi ve
eğitim toplantılarının yapılması konusunda,
dünyanın pek çok ülkesinden iletilen, çok
sayıda yardım isteği ile doğrulanmıştır.
Bu nedenle, uluslararası bir eğitim rehberi:
• Sağlık çalışanlarına yönelik eğitim
programları için ortak bir çerçeve
tanımlayacaktır.
• DECS tarafından, ilk olarak, 1998 yılında
geliştirilen, 2003 ve 2008 yıllarında gözden
geçirilen “Diyabet Eğitimi İçin Uluslararası
Standartlar” temeli üzerinde, ortak bir
uygulama standardını destekleyecektir.
• Yeniden yapılandırma ve gözden geçirme
sürecine, en iyi uygulamaları belirleme ve
hedeflemeye izin veren kaliteli diyabet
eğitimini sağlayacaktır.
• Diyabet eğitimcilerinden beklenen rolle
uyumlu olacaktır.
• Diyabet eğitimcilerini ileri uygulama
seviyesine hazırlayacaktır.
Eğitim programlarının DECS tarafından
tanınma süreci, müfredatın Uluslararası
Eğitim Standartlarında tanımlanmış olan
yapı, süreç ve sonuç standartlarına göre
değerlendirilmesinin yanısıra, her eğitim
rehberinin ayrılmaz bir parçası olan içsel
değerlendirmeyi tamamlayan bir dışsal
inceleme sürecidir.
Pek çok ülkenin diyabet eğitimcilerine
yönelik iyi planlanmış ve yapılandırılmış
eğitim programlarının olduğu görülmektedir.
Bununla birlikte, pek çok ülkede yöneticiler
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
7
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
ve sağlık hizmeti verenler diyabet eğitiminin,
diyabet tedavisinde önemli bir rol oynadığını,
her diyabet bakım girişiminin bir eğitim
süreci olduğunu ve sağlık profesyonellerini
etkili diyabet eğitimcileri kılmak için
özel eğitimin gerektiğini yeni yeni kabul
etmeye başlamışlardır. Bu alanlarda eğitim
programları ve eğitim rehberleri, sağlık
profesyonellerini diyabet eğitimcisi rolüne
hazırlamak için gereklidir. Diyabet eğitimi bir
uzmanlık alanıdır ve şayet etkili bir biçimde
gerçekleştirilmek isteniyorsa, ileri seviyede
bilgi ve deneyim gerektirir. Bu nedenle bir
uluslararası eğitim rehberi yöneticelere/karar
vericilere ve sağlık hizmeti verenlere, uzman
bir uygulayıcı ve diyabet bakım ekibinin etkili
bir üyesi olarak diyabet eğitimcisinin özel
bilgi, yetenek ve role sahip olmasının önemini
ve yanısıra etkili bir diyabet eğitimi vermedeki
karmaşıklıkları anlamalarına yardımcı olacaktır.
Son on yılda, diyabet eğitimcisinin rolünün
klinik değerlendirme, komplikasyonların
değerlendirilmesi ve yönetim, tıbbi tedavinin
düzenlenmesi ve araştırma konuları da dahil
olmak üzere, ileri klinik becerileri içeren eğitim
hazırlığının ötesine uzandığı görülmüştür. Bazı
ülkelerde Uzman Klinisyen Hemşire (Nurse
Practitioner) rolü ve diğer ileri uygulama rolleri
ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Bu pratisyenler,
ileri düzeyde geniş bir uygulama alanına sahip
olan yüksek becerili klinisyenlerdir. Bu ileri
uygulamalar, ilaç tedavisi başlatma, uzmana
sevk etme, tanı testlerini düzenleme ve istekte
bulunmadır. Bu sağlık uzmanları mevcut olduğu
taktirde, eğitim rehberi onları ileri düzeyde,
etkili ve güven içinde çalışmaya hazırlayacak
şekilde tasarlanmalıdır. Bu eğitim rehberi
8
içinde yer alan bazı ileri düzey yetenekler (*)
işaretiyle belirtilmiştir. Diğerlerine ise, örneğin
bir ilacı reçetelendirmek gibi, göndermede
bulunulmamıştır.
Bu belge, kişilere ve kuruluşlara diyabet
eğitimcileri için eğitim programları
hazırlamada yardımcı olmak için
geliştirilmiştir. Kişilerin bulundukları ülkelerin
yasa ve yönetmeliklerine, mesleki ve kültürel
gerekliliklerine uygun bir bağlam içinde ele
alınmalıdır. Bu belge içinde çizilen eğitim
rehberi çerçevesi sadece bir yol göstericidir.
DECS tarafından 2006 yılında rehberi
destekleyecek didaktik bir eğitim materyali
olarak bir slayd serisi hazırlandı. Rehberin
hedeflerine uygun olarak, her biri Powerpoint
sunusu ve eğitimci notları ile birlikte hazırlanmış
olan 19 modül IDF web sitesinden elde
edilebilir (www.idf.org). Bu dökümanın her bir
bölümünde elde edilebilecek slaydlarla ilgili IDF
web sitesi adresi referans olarak verilmiştir.
Eğitim Rehberi
Bir eğitim rehberi geliştirilirken:
• Anahtar kurumsal paydaşların
(stakeholder) dahil edilmesi
• Hedef kitleye uygun olması
• İçeriğin güncel uygulamayı yansıtması
ve mümkünse bu içeriğin kanıta ya da
en azından görüş birliğine (konsensüse)
dayanmasının sağlanması
• Değişime uyum sağlaması için eğitim
rehberinin düzenli olarak gözden
geçirilmesi
• Teorinin uygulamaya bağlanması önemlidir.
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Temel Prensipler
Bir eğitim rehberi:
• Öğrencileri bilgi kazanmak ve diyabet
eğitimi vermede beceri ve yeterliliklerini
geliştirmek için desteklediğini
• Önceki diyabet bilgilerinin anlaşılmasına
yönelik uygun yöntemlere sahip olduğunu
• Uygun olduğunda ilgili kuruluşlar,
dernekler ve diğer yapılarla, örneğin klinik
deneyim sağlamak için, iş birliği yapacak
bir yönteme sahip olduğunu
• Teori, araştırma* ve klinik uygulamayı
birleştirdiğini
• Yansıtıcı uygulamayı (reflective practice),
problem çözme ve karar verme
becerilerini kullandığını
• Standartlar ve yeterlilik üzerine
temellendirildiğini
• Klinik deneyimin ve gözetimin/
süpervizyonun miktarı ve niteliği de dahil
olmak üzere, eğitim rehberini oluşturmak
için uygun kaynaklara sahip olduğunu
• Klinik deneyim başladığında, olanakları
onaylayacak ve takibini yapacak uygun bir
prosedüre sahip olduğunu
• Kursun başarıyla tamamlanmasıyla, diyabet
eğitiminde yeterliliğe ulaşılacağını
• Öğrencileri mesleki sorunlarını,
rol çatışmalarıyla ve kendilerinden
beklenen role uygun diyabet eğitimini
gerçekleştirmeyle ilgili sorunları aşacak
donanıma sahip kılacağını
• Programın, gerçekleştirileceği belirli
topluluk ve sağlık sistemi bağlamında
açıkça tanımlanmış olduğunu kanıtlamak
ihtiyacındadır.
* Araştırma, orjinal araştırma projesi
geliştirmede bizzat görev alma ve işbirliği
yapmanın yanısıra, pratikte araştırma
bulgularını değerlendirme, kullanma ve
uygulamayı da ifade eder.
Terimler Sözlüğü
Diyabetik
“Diyabetik” sözcüğü diyabetli bireyi
tanımlayan bir isim olarak kullanılmamalıdır;
“diyabetli birey” ya da “diyabetli bireyler”
terimleri kullanılmalıdır. “Diyabetik”,
cansız obejeler için kullanılmalıdır;
örneğin, “diyabetik yiyecekler” ya da
“diyabetik retinopati” gibi diyabete bağlı
komplikasyonlarda olduğu gibi.
Eğitim Hizmeti Veren
Eğitim programını gerçekleştiren kişi ya da
kurum.
Eğitim Müfredatı
Eğitim programının genel amaçlarını, içeriğini
(genellikle her biri kendi hedef grubunu
içeren başlıklara/modüllere bölünmüş
olan), öğrencilerin nasıl seçildiğini, öğretim
kadrosu ve kaynaklar hakkındaki ayrıntıları,
referansları/metinleri, değerlendirme sürecini
ve mümkün olduğunda önceki öğrenimleri
anlama, değerlendirme yöntemini tanımlayan
ayrıntılı bir plandır. Eğitim müfredatı, aynı
zamanda programı sunan organizasyonun
altyapısıyla ilgili genel bilgiler verir.
Eğitim müfredatı ayrıntılı bir ders planı
değildir. Bununla birlikte, ders planı eğitim
müfredatı ile uyumlu olmalı; içeriğe özgü
ayrıntılar içermeli ve öngörülmüş amaçları,
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
9
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
hedefleri, öğrenim sonuçlarını karşılayabilecek
durumda olmalıdır.
Klinik Deneyim
Kurs belgesi, teoriyi uygulama alanında ya da
klinik ortamda kullanması ve klinik alanda
yeterliliğe ulaşması için öğrencinin diyabet ve
gereken klinik beceriler hakkında bilgiyi nasıl
edineceğini göstermek zorundadır.
Klinik deneyim, bir disiplinlerarası diyabet
bakım ekibinde yer alan deneyimli bir diyabet
eğitimcisinin rehberliği/gözetimi altında
gerçekleşmelidir.
Kursun Esnekliği
Bir kursa ulaşabilirliği kolaylaştırmak amacıyla
içeriğini, ulaşabilirliğini ve veriliş şeklini
gözeterek esnekliğe sahip olunmalıdır. Kursun
verildiği ülkeye uygun standart ve düzeyde
gerçekleştirmelidir.
öğrenimlere nasıl dahil edileceğini açıkça
ortaya koymalıdır. Önceki diyabet eğitimi
deneyimlerine ne kadar güvenileceğini
gösteren net ilkeler ve diğer eğitim
ortamlarında ele alınmış olan incelemeye
uygun üniteler gösterilmelidir.
Tanınma
Eğitim programlarının tanınması, Diyabet
Eğitimi Danışma Bölümü’nün diyabet
eğitimcilerini, sağlık sistemleri ve
hizmetlerinde, yeterli ve güvenli bir şekilde
görevlerini yapmaya hazırlayacağından emin
olmak için bir eğitim rehberini incelemesi
sürecidir ve bu suretle, kursun uygun bir
standartta verildiği ve IDF tarafından tanındığı
konusunda öğrencilere, tüketicilere, sağlık
hizmeti sağlayıcılarına ve yönetimlere güvence
verilmektedir. Tanınma, 3 yıllık bir period için
Modül
Eğitim Rehberi’nin bir konuya yönelik amaçlar,
hedefler, öğrenim sonuçları ve öğretim
yöntemleri, modüle ayrılan süre, kendi
kendine öğrenim ve değerlendirme yöntemi
hakkında ayrıntılar içeren, bir başlık altındaki
her bir bölümüdür. Modül; ayrıca bir ünite ya
da konu olarak anlaşılabilir.
standardı karşılayan kurslara verilmektedir. Bu
süreden sonra, yeniden tanınma aranmalıdır.
Daha fazla ayrıntı için IDF’in sitesini ziyaret
ediniz: www.idf.org
Not: Tanınma bireylere değil; kurslara
yöneliktir.
Yeterlilik
Öğretim Kadrosu
Eğitim rehberini öğreten personel
Önceki Öğrenimlerin Tanınması
Önceki öğrenimler, diyabet eğitimcisi
programı başlamadan önce edinilmiş olan
bilgileri ve yeterliliği ifade eder. Her program
uygun noktada önceki öğrenimlerin yeni
10
Yeterlilik, işlemleri doğru bir şekilde
uygulayabilme ve diyabet eğitimcisi rolünün
temel unsurlarını yerine getirme kapasitesini
ifade eder. Kursun bitiminde öğrenciler,
yaptıkları uygulamalarda gözetime değil de
desteğe ve yol göstericiliğe ihtiyaç duyar hale
gelmelidirler.
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
DECS Eğitim Rehberi Çerçevesi
Eğitim Rehberi Çerçevesinin Amacı
Uluslararası eğitim rehberi çerçevesinde
bulunan bilgi, eğitim rehberi yaklaşımlarının
yenilik ve değişim için çeşitliliğini
zenginleştirmeye izin verirken, aynı zamanda
bu eğitim rehberinin:
• Diyabet eğitimcilerine eğitim veren
kursların düzenlenmesinde görev alan
eğitim hizmeti verenlere ve öğretim
kadrosuna rehber olması
• DECS tarafından tanınması amacıyla
sunulan eğitim müfredatının
değerlendirilmesi için temel ilkeleri
göstermesi
• Diyabet eğitimcilerinin sergilemeleri
beklenen role hazırlanmasını sağlayan bir
araç olması
• Diyabet eğitiminin temel standardını
sağlayan bir yöntem işlevi görmesi
öngörülmektedir.
Kriterler sağlık bakım uzmanlarının eğitimine
yönelik bir kurs ya da program için eğitim
rehberi hazırlanırken göz önüne alınması ve
dahil edilmesi gereken önemli alanları bir
araya getirmektedir.
Organizasyon ve Yönetim
• Eğitim müfredatı, kursun felsefesinin ve
genel amaçlarının IDF’in, eğitim hizmeti
verenin ve programın yürütüleceği
•
•
ülkeninki ile uyumlu olduğunu belirten bir
ifade içermelidir.
Organizasyonun finansal kaynaklarıyla
orantılı olan kursu gerçekleştirmek
için yararlanılacak uygun insan ve araç
kaynakları olmalıdır.
Eğitim müfredatı, deneyimli bir kurs
koordinatörü tarafından yönetilmelidir.
Öğrenciler
Kursa kayıt olan öğrenciler, eğitim hizmeti
verenin ve ilgili ülkenin normal gerekliliklerini
ve seçim yöntemini karşılayan uygun
özelliklere sahip olmalıdırlar. Ayrıca bu, eğitim
müfredatında tanımlanmalıdır. Öğrencilerin
sağlık mesleği ile ilgili geçmişi, mesleki
deneyimi olmalıdır.
Öğretim ve Destek Personeli
• Bir kurs koordinatörü, kursun düzenli
bir şekilde verilmesini sağlamalı ve
organizasyonun bütün sorumluluğunu
üstlenmelidir
• Öğretim elemanları, öğretim verdikleri
alanda akademik ve mesleki olarak nitelikli
olmalı ve disiplinlerarası diyabet ekibinde
çalışma tecrübesine sahip olmalıdırlar
• Öğretim kadrosunda:
– Eğitim müfredatı içindeki konuları
öğretmek
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
11
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
– Deneyimli uzmanlarla klinik alanlarda
işbirliği yapmak önemli olduğunda,
özellikle klinik alanlarda öğrencilere
gerekli rehberlik, gözetim ve desteği
sağlamak için yeterli sayıda öğretim
elemanı bulunmalıdır.
•
•
Her öğretim elemanı için diploma ve
deneyimlerinin listesini içeren bir özgeçmiş
metni, eğitim müfredatına konulmalıdır.
Eğitim Müfredatının Hazırlanması
a.) Kursun başarıyla tamamlanması, diyabet
eğitiminde ilgili ülke için onaylanmış/
biçimlendirilmiş bir yeterliliğe ulaşmayı
sağlamalıdır.
b.) Eğitim müfredatı, IDF’in Uluslararası
Eğitim Standartlarını, yetki alanlarını ve
ilgili mesleki yasa ve kuralları, ilgili mesleki
kuruluşların, eğitim hizmeti sağlayanların
ve eğitim müfredatının yapıldığı ülke
yönetiminin etik standartlarını ve eğitim
ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran bir
felsefeyi temel almalıdır. Bu felsefe, eğitim
müfredatında açıkça ifade edilmelidir.
c.) Diyabet eğitimcilerinin eğitilmesi ihtiyacını
açık bir şekilde tanımlayan, bu konuda söz
sahibi olan önemli kurumlar ve hizmet
alanlarla görüşüldüğünü ortaya koyan
bir açıklama bulunmalıdır. Bu açıklama,
güncel sağlık sorunlarını ve eğitimin
gerçekleştirileceği ülkenin beklentilerini
yansıtmalıdır.
Eğitim Rehberi içeriği
Diyabet eğitimcilerini hazırlamaya yönelik
olarak tasarlanan bir eğitim rehberi:
12
•
Klinik deneyime ve araştırmaya dayanan
güçlü bir odak noktasına (kanıta dayalı
bakıma) sahip olmalıdır.
Diyabet eğitimcisi rolünün temel
bileşenlerini yansıtmalıdır:
– Klinik uygulama
– Her düzeyde korumayı ve sağlığı
geliştirmeyi kapsayan eğitim
– Danışmanlık ve davranışsal değişim
teknikleri
– Araştırma ve kalitenin iyileştirilmesi/
denetim yöntemleri
– Liderliği içine alan idare/yönetim
Uygun rolleri kazandıracak mesleki
hazırlığı sağlayan içeriğe sahip olmalıdır:
– Diyabet eğitimcileri, diğer sağlık
personeli ve medikal alandan olmayan
bireyler, sorumluluklar ve mesleki
sınırlara uygun olarak, birbirleriyle nasıl
çalışıyorlar?
– Anlaşmazlık çözümlerini ve müzakereyi
de açıklayan disiplinlerarası ekip çalışması.
Spesifik İçerik
Spesifik (konuya özgü) içerik, modüllerin
ya da konuların içine yerleştirilmelidir.
Her modül:
• Modüle yönelik amaçlar, hedefler ve
öğrenim sonuçlarını
• Ele alınacak içeriğin ana hatlarını
• Kullanılacak öğretim stratejilerini
• Değerlendirme yöntemlerini ve programın
tamamlandığını göstermek için bir sınavın
gerekip gerekmediğini
• Teoriye, klinik uygulamaya/deneyime ne
kadar zaman ayrıldığını
• Kursun tamamı ve her modül için önerilen
öğrenci iş yükünün detaylarını; öğrencinin
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
•
•
•
sınıfta, klinik ortamda, ev ödevlerini ve
sunumlarını yerine getirirken ne kadar
zaman harcayacağını
Teori ve uygulamanın birbiriyle nasıl
ilişkilendirileceğini
Klinik yeterliliği değerlendirmeye
yarayanlar da dahil olmak üzere
değerlendirme araçlarını (Değerlendirme
araçlarının nüshaları eğitim rehberine ek
bölüm olarak dahil edilmelidir)
Katılımcıların ulaşabilecekleri ya da eğitim
hizmeti veren tarafından onlara sağlanacak
kaynak kitapları, dergileri ve her konu için
önerilen diğer materyalleri içermelidir.
Değerlendirme
• Öğrenciler, öğretmenler ve klinik
gözetmenler tarafından yapılacak
olan kurs değerlendirmelerinin nasıl
gerçekleştirileceği hakkındaki ayrıntılardır.
Bu değerlendirme araçlarının kopyaları bir
ek bölümde sunulmalıdır.
• Eğer kurs sürekli olacaksa, eğitim
müfredatının sürekli ve periyodik gözden
geçirilmesine yönelik düzenlemeler
tanımlanmalıdır.
Fiziksel olanakların genel hatları müfredatına
dahil edilmelidir. Olanakların ülkelere göre
değişeceği kabul edilmektedir.
Kaynaklar
Australian Diabetes Educators Association.
Role statement for the diabetes educator. ADEA.
Canberra, 1984.
Berg E. Curriculum building in nursing. Mosby.
St Louis, 1982.
International Diabetes Federation Consultative
Section on Diabetes Education. International
Standards for Diabetes Education. IDF. Brussels,
2003. (www.idf.org)
International Diabetes Federation Consultative
Section on Diabetes Education. Guidelines for
Recognition of Diabetes Education Courses and
Materials for the Education of Health Professionals.
IDF. Brussels, 1999. (www.idf.org)
Eğitim Tesisleri
Kursun gerçekleştirileceği fiziksel ortam,
öğrencilerin ve ülkenin ihtiyaçlarına uygun
olmalıdır ve şunları içermelidir:
• Sınıflar ve konferans salonları
• Bilgisayarlar, klinik ve metabolik kontrol
ve tedavi için gereken araçlar gibi
ekipmana erişim
• İşitsel – görsel ekipman da dahil olmak
üzere eğitim materyalleri
• Eğitim ve destek ekibi için ofis olanakları.
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
1
U l u s l a r a r a s ı D i y a b e t Fe d e r a s y o n u
Uyarı
Uluslararası Diyabet Federasyonu (International Diabetes Federation / IDF), Diyabet Sağlık Profesyonelleri İçin Uluslararası
Eğitim Rehberi’ni kullanan bir kişiye hem kişisel tıbbi tanı, tedavi veya tavsiye vermemekte hem de spesifik terapiler veya reçete
önermemektedir. Rehber’in içerdiği bilgi sadece genel eğitim ve bilgi verme amaçlıdır ve bunun için kullanılabilir.
Sunulan bilginin doğruluğu için yoğun çaba gösterildi. Ancak, IDF burada verilen bilginin doğruluğu, geçerliliği, veya bütünlüğü için
yasal yükümlülük ya da sorumluluk almamaktadır. IDF, okuyucuların bu Rehber’deki bilgileri nasıl kullandıkları ile ilgili sorumluluk
almamaktadır. Okuyucular kişisel tıbbi tavsiye veya yönlendirme aradıklarında, spesifik durumlar ve sorunlu haller için uygun kalifiye
medikal ve sağlık uzmanlarına başvurmalı ve öneri almalıdırlar.
D i ya b e t S a ğ l ı k P ro fe s yo n e l l e r i İ ç i n U l u s l a ra ra s ı E ğ i t i m R e h b e r i
Diyabet Sağlık Profesyonelleri İçin
Uluslararası Eğitim Rehberi’nin 2008
baskısı Takeda Pharmaceuticals North
America, Inc tarafından yapılan eğitim
fonu desteği ile gerçekleştirilmiştir.
Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF)
Avenue Emile De Mot 19 • B-1000 Brussels • Belgium
Tel: +32-2-5385511 • Fax: +32-2-5385114
www.idf.org • [email protected]