TÜRKİYE`DE SEDİR (Cedrus libani A.RICHARD)

Transkript

I.
Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş
KSÜ Doğa Bil. Der., Özel Sayı, 2012
161
KSU J. Nat. Sci., Special Issue, 2012
Doğu Akdeniz Bölgesinde Kurulu Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Orijin
Denemelerinin 6. ve 10. Yıl Sonu Ara Sonuçları
Said DAĞDAŞ
İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Gazi Tesisleri, 3 numaralı bina,
06560 Gazi / ANKARA
ÖZET: Bu bildiride; 1989 yılı güz döneminde Ormancılık Araştırma Enstitüsü tarafından, Akdeniz Bölgesinin
Doğu Akdeniz Bölümünde tesis edilen üç deneme sahasına ilişkin altıncı ve 10. yıl sonu ölçüm verilerinin
değerlendirildiği bulgular ile gözlemlerimizde ulaşılan tesbitler birlikte sunulmuştur. Her üç deneme sahasında
da; 10. yıl sonu yaşama yüzdesi başarısı, altıncı yıl sonu yaşama yüzdesi başarısı ile yaklaşık olarak aynı
kalmıştır. Yine her üç deneme sahasının verileri ortaklaşa değerlendirildiğinde de, ortalama yaşama yüzdesi
altıncı yıl sonunda % 77,3 ve 10. yıl sonunda % 76,4 olarak belirlenmiştir. 6. ve 10. yıl sonu ölçümlerine göre;
Kahramanmaraş - Kozludere’de sırasıyla 62 cm ve 137 cm, Adana-Feke-Mansurlu’da 118 ve 292 cm, MersinArslanköy’de 6. yıl sonunda tesbit edilen ve ortalama 136 cm olan boy gelişimi giderek hızlanmış ve 292 cm ile
Mansurlu deneme sahasının ortalama boylanma değerlerine ulaşılmıştır. İlk 10 yıllık dönem sonunda sırasıyla;
- Kozludere deneme sahasında 170 ile 206 cm arasında ve deneme sahası ortalamasının üzerinde boy gelişimi
performansına ulaşan ilk sekiz orijin 22 (Kozan-Meydan), 16 (Gülnar-Söğütdağı), 18 (Ermenek-Damlaçalı), 12
(Finike-Aykırıçay), 17 (Mersin-Aslanköy), 14 (Elmalı-Bucak Arşt. Orm.), 23 (Saimbeyli-Çatak), 31 (K. MaraşElmalar-Gölceğiz-Beşenli),
- Mansurlu’da yaklaşık 350 ile 368 cm arasında boy gelişimine ulaşan ilk yedi orijin 23 (Saimbeyli-Çatak), 15
(Anamur-Abanoz-2), 21 (Feke-Mansurlu), 18 (Ermenek-Damlaçalı) 16 (Gülnar-Söğütdağı), 22 (Kozan-Meydan)
ve 35 (K. Maraş-Hartlap) ve
- Arslanköy’de 350 cm’nin üzerinde, üst düzeyde boy gelişimi gösteren beş orijin de sırasıyla 15 (428 cm), 23
(383 cm), 13 (374 cm), 33 (369 cm), 4 (360 cm) numaralı orijinlerdir.
Doğu Akdeniz Bölgesi orijinlerinden olan 22 (Kozan-Meydan), 23 (Saimbeyli-Çatak), 31 (KahramanmaraşElmalar-Gölceğiz) ve 32 numaralı (Göksun-Törbüzek) orijinler, her üç deneme sahasında en başarılı orijinler
arasında yer almaktadırlar. Toros Sediri ağaçlandırma yatırımlarında sözü edilen orijinlere öncelik verilmesinin,
yatırımların hem başarısını ve hem de verimliliğini artıracağı düşünülmektedir. Calomicrus apicalis Demaison,
1891 (Col.: Chrysomelidae), Toros Sediri meşcerelerinin yeni bir zararlısı olup özellikle Doğu Akdeniz
bölgesindeki genç Toros sediri ağaçlandırmalarında, salgın düzeyinde zarar yapmaya ve meşcerelerin sağlığını
tehdit etmeye devam etmektedir. Bu nedenle yeni dönemde, her üç orijin deneme sahasında bu zararlının varlığı
ve var ise zararlıya dayanıklı orijinlerin belirlenmesi gerekmektedir.
Anahtar Sözcükler: Toros Sediri, orijin denemeleri, Doğu Akdeniz.
The Results of Origin Tests implemented on 6th and 10th Years Old Taurus Cedar (Cedrus libani A.
Rich.) in Eastern Mediterranean Region of Turkey
ABSTRACT: In this paper, the results obtained according to the both evaluation of the data’s of sixth and 10th
year periods of three sample plots established in 1989 in Eastern Mediterranean Region and observation notes
gained in those were submitted. In combined results of these three sample plots, total survival percentage of sixth
year (77,3%) was not changed dramatically and stabilized at the end of 10th year as of (76,4%). According to the
estimation of sixth and 10th year periods’ data, total height growth is 62 cm and 137 cm in Kozludere, 118 cm
and 292 cm in Mansurlu, and 136 cm and 292 cm in Arslanköy respectively. At the end of 10th year period of
these three sample plots;
The name of numbered provenances below showing high growing performances (in between 170 cm and 206
cm higher than the mean total height (137 cm) of sample plot) in Kozludere are 22 (Kozan-Meydan), 16 (GülnarSöğütdağı), 18 (Ermenek-Damlaçalı), 12 (Finike-Aykırıçay), 17 (Mersin-Aslanköy), 14 (Elmalı-Bucak Arşt.
Orm.), 23 (Saimbeyli-Çatak), and 31 (K. Maraş-Elmalar-Gölceğiz-Beşenli),
in Mansurlu (in between 350 cm and 368 cm higher than the mean total height (292 cm) of sample plot) are
23 (Saimbeyli-Çatak), 15 (Anamur-Abanoz-2), 21 (Feke-Mansurlu), 18 (Ermenek-Damlaçalı) 16 (GülnarSöğütdağı), 22 (Kozan-Meydan), and 35 (K. Maraş-Hartlap), and
in Arslanköy numbered provenances showing high growing performances (in between 360 cm and 428 cm
higher than the mean total height (292 cm) of sample plot) are 15 (428 cm), 23 (383 cm), 13 (374 cm), 33 (369
cm), and 4 (360 cm).
__________________________________________
Sor. Yazar: Dağdaş, S., [email protected]
I.
162
The provenances selected from seed stands of Eastern Mediterranean Region and tested in these three
experiments such as 22 (Kozan-Meydan), 23 (Saimbeyli-Çatak), 31 (Kahramanmaraş-Elmalar-Gölceğiz), and
32 (Göksun-Törbüzek) are all very successful at the age of 10. Afforestation investments in where mostly
seedlings of Taurus Cedar used, those mentioned best performing provenances should be taken into consideration
and used for reaching successful and productive plantations. The populations of C. apicalis which is a new pest
to Taurus Cedar plantations has been increasingly risen since 2000 in especially young stands. Epidemy of this
beetle has been threatening & affecting the health of young stands of C. libani. After conducting new surveying
studies in these three mentioned provenance trials the resistant provenances to the pest should be determined and
resistant ones selected for the future plantations.
Keywords: Taurus Cedar, provenance trials, Eastern Mediterranean Region of Turkiye.
GİRİŞ
1984 yılında, Sedir (Cedrus libani A. Rich.) Orijin
Denemeleri adıyla hazırlanarak projesi yürürlüğe
konulan bu çalışmanın amacı projesinde; “Sedirin
doğal yayılışını temsil etmek üzere seçilen orijinlerin
gerek Sedirin doğal yayılış alanında gerekse
yetişebileceği düşünülen öteki yörelerde denenmesi ile
ağaçlandırmalarda kullanılacak uygun orijinlerin
yöresel olarak belirlenmesi” olarak ifade edilmiştir.
Kapsamı ülke geneli olarak ele alınmıştır. Projesinin
hazırlandığı dönemde 10. yıl sonunda bitirilmesi
şeklinde zaman planı hazırlanmıştır (Anonim 1984).
Ancak 1995 yılında Araştırma Çalışma Grublarında
alınan karar doğrultusunda orijin denemelerinde
zaman planında yer alan süre, “idare müddetinin
yarısına ulaşıncaya kadar” uzatılmıştır (Anonim 1995).
Bilindiği üzere ağaçlandırmacının, tohumun
toplandığı yerden ne kadar emniyetle uzağa ve
yüksekliğe götürülebileceğini bilmesi gerekmektedir.
Bunu da en iyi şekilde orijin denemeleri ortaya
koymaktadır. Sadece orijin denemeleriyle sözgelişi
Avrupa ladininde % 20’den fazla kalite ve kantite
artımı sağlanabileceği belirtilmektedir (Ürgenç ve ark.,
1988). Orijin denemeleri aynı zamanda, tohum
bahçeleri, klon bankaları, döl denemeleri, tohum
saklama yerleri, doku kültürü yöntemiyle üretim ve
benzeri ex situ (doğal yayılışı dışında koruma)
yöntemleri içinde yer almaktadır.
FAO tarafından 1977 yılında in situ (doğal yayılışı
içinde) öncelikle korunması gereken türler arasında
gösterilen Toros Sediri (Işık ve Yıldırım, 1990) ile,
son 20 yılda ülkemizde yapılan ağaçlandırmaların %
0.07’si ve doğal gençleştirme çalışmalarının % 1.2’si
gerçekleştirilmiştir (Koski ve Antola, 1993, s. 28).
Toros Sedirinde öncelikli ıslah edilecek özellikler
arasında boy gelişimi ile birlikte gövde kalitesi
üzerinde durulması gerektiği vurgulanmıştır. Marjinal
yetişme ortamlarında ise fidan yaşama yüzdesinin
üzerinde önemle durulması gerektiği, bunun yanında
dona ve kuraklığa dayanıklılık özelliklerinin önem
1990 yılında yapılan bir çalışma ile (Atalay 1990)
Toros Sedirinde tohum transfer rejyonlaması yapılmış
taşıdığı belirtilmektedir (Koski ve Antola, 1993). ve
doğal Toros Sediri ormanları Türkiye’de dört ayrı ana
ve her ana bölge kendi içinde sırasıyla altı, oniki ve bir
alt bölgeye ayrılmıştır.
Bu ana bölgeler aşağıda verilmiştir.
- Akdeniz Dağ Bölgesi, - Akdenizardı Bölgesi,
- İç Anadolu Bölgesi,- Orta Karadeniz Alt Bölgesi.
Sonraki yıllarda yapılan bir çalışma ile; Toros
Sediri için iki ana ıslah bölümü (zonu) belirlenmiştir.
Bunlara ilave olarak iki tohum üretim bölümü ve bir
adet de gen koruma ormanı zonu ayrılmıştır. Bu zonlar
sırasıyla; 1- Akdeniz sahil bölümü 1.2. Orta kuşak
(1200-1600 m), 1.3. Yüksek kuşak (1601-2000 m), 2Akdeniz ardı bölümü 2.2. Orta kuşak (1200-1600 m),
2.3. Yüksek kuşak (1601-2000 m), 3- Amanoslar ardı
bölüm 3.3 Yüksek zon 1400-1800 m), 4- İç Batı
Anadolu bölümü (yalnızca tohum üretimi amaçlı) 4.2.
Yüksek zon (1200-1600 m), 5- Karadeniz ardı bölüm
5.2. Orta kuşak (1000-1400 m) (Koski ve Antola
1993).
Toros Sedirinin doğal yayılış alanı; kışları soğuk
ve karlı, yazları serin, güneşli ve aynı zamanda nemli
rüzgarların hakim olduğu Akdeniz ikliminin Akdeniz
Dağ Bölgesi ve Akdeniz Ardı Bölgeleridir (Atalay
1990).Yukarıda belirtilen yetişme ortamı koşullarında
yıllık yağış genel olarak 600 mm’nin üzerindedir.
Kışın karla kaplı gün sayısı da iki ayı aşmaktadır. Aynı
zamanda Toros Sediri, yayılışında kireç taşına bağımlı
olmayıp, toprakta yeterli düzeyde kalsiyumun
bulunuşuna bağlı olan bir türdür. Anakayanın çatlaklı
sistemi Toros Sediri ormanlarının en önemli yetişme
etkenidir (Kantarcı 1990).
Toros Sediri en geniş yayılışını Türkiye
Toroslarında yapmaktadır. Lübnan ve Suriye’de çok
dar alanlara sıkışıp kalmış kalıntı meşcereleri dışında
yalnızca ülkemize has, endemik sayılabilecek nitelikte
değerli bir türümüzdür. Türkiye’de yaklaşık 100 000
ha’lık bir alanda yayılış göstermektedir. Bu sahanın
yaklaşık 68 000 ha’ı verimli meşcerelerden oluşurken,
31 000 ha’lık bölümü de bozuk yapıdaki
meşcerelerden meydana gelmektedir (Koski ve Antola,
1993, s. 27; Anonim, 1987’ye atfen Anonim, 1994 a,
s. 45). 1997 yılı sonu envanter verilerinde ise Toros
Sediri yayılış sahası; 71 452 ha’ı normal koru ormanı,
37 988 ha’ı ise bozuk koru ormanı olmak üzere 109
440 ha olarak belirlenmiştir (Anonim 1998). Bir diğer
çalışmada ise Toros Sediri yayılış sahası toplam olarak
343 032 ha olarak verilmektedir (Anonim 2001).
I.
163
Türkçe’de halk arasında doğal olarak Toroslarda,
Toros Sediri “Katran” adıyla bilinmektedir (Atay
1982, Kayacık 1967). Erbaa-Çatalan’da ise, “Kökmer
ardıcı” adı ile bilinmektedir (Varol 1965).
“Flora of Turkey and Its East Aegean Islands” adlı
eserde ise “Turkish Cedar” olarak Türk Sediri
denilmiştir (Davis 1965). Yukarıda belirtilen
adlandırmaların yanında K. Maraş ve Adana-Feke
dolaylarında Katran sözcüğünün yanısıra “Kamalak”
olarak da adlandırılmaktadır. Denizli’nin Acıpayam ve
Tavas ilçelerinin doğal Toros Sediri ormanlarının
bulunduğu Bozdağ’a yakın yörelerinde ise Toros
Sedirine “Andız” denilmektedir.
Yayılışınının ana kütlesi Toros dağlarının denize
bakan yamaçlarıdır. Dikey yayılışında da Finike
civarında yaklaşık 600 m’ye kadar iner, genel olarak
ise 650-2000 m’ler arasında orman kurmaktadır
(Anonim, 1994 a). Lübnan ve Suriye’de de yaklaşık
2000-3000 ha doğal yayılışı mevcuttur (Vidaković
1991).
Batı Toroslardaki yayılışına Dalaman çayı vadisini
oluşturan Gölgeli dağlarından (Acıpayam-Bozdağ,
Tavas-Konak, Köyceğiz-Çaldağı) başlar. Optimum
meşcerelerini kurduğu Batı Toroslar’dan (Elmalı(Bucak-Çığlıkara), Katrandağı ve Susuzdağ) (Kayacık,
1967) doğuya doğru ilerleyerek yayılışının doğu ucuna
(K. Maraş-Ahırdağları’na) ulaşır (Atalay 2002).
Osmaniye’nin güneyinden Amanoslar üzerinden
Suriye ve Lübnan’a kadar inerek yayılışının en güney
noktasına iner. Afyon-Sultandağı-Deresinek vadisinde,
buradaki yayılışından kuş uçuşu yaklaşık 40 km
kuzeyde de Orta Anadolu iklim şartlarının egemen
olduğu Afyon-Emirdağ-Çaykışla-Dandindere’de ana
kütleden kopuk yayılışları bulunmaktadır (Boydak
1996, Günay 1990).
Kelkit ve Yeşilırmak vadisindeki, Erbaa-KarayakaÇatalan ve Niksar-Akıncı köyü üzerindeki yayılışı
(Selçuk 1962, Varol 1965) ise Kuzey Anadolu’da
kalıntı meşcerelerini temsil etmektedir. Buradaki
meşcerelerinde Toros Sediri; Q. cerris, Acer
campestre, Acer monspessulanum, Fagus orientalis,
Tilia rubra, Carpinus orientalis, Sorbus terminalis
(Atalay 1990) ile karışıklığa girer. Hatta Çatalan’daki
yayılışında Pinus sylvestris’in de karışıklığa girdiği
görülmektedir.
Çatalan-Tortepe ve çevresinde Ardıçlık veya
Sedirlik olarak bilinen 229 numaralı bölme
içerisindeki 14 ha’lık sahada yayılış yapmaktadır
(Anonim 1988,
Anonim 1999). Ayrıca ErbaaÇatalan’daki yayılışından bağımsız olarak Çatalan
Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde bugüne dek
üzerinde çok fazla durulmamış olan, 195 numaralı
bölme içinde iki ayrı yayılış sahası da bulunmaktadır.
Bu yayılışında kayın, meşe ve sarıçamın meşcere
kuruluşuna
girdiği
görülmektedir.
ÇatalanTortepe’deki yayılışından ayrı olan bu sahalarda 3-5
veya tek ağaçtan oluşan dağınık bir yayılış
göstermektedir. Toplam saha da, 100 ha civarındadır.
Savaş’ın da belirttiği üzere bu farklı yayılışı, Kuzalan
mahallesi yakınlarındaki Kumluboyun’un Kökmeriçi
Mevkii’nde güney ve güneydoğu mailelerde 40-50
ha’lık alanda serpili halde bulunmaktadır. Buradaki
yayılışı yalnızca Anadolu’da değil, dünyada da en
kuzey enlemdir (40 54 ve 40 52 kuzey enlemleri ve 36
24-36 42 doğu boylamları arası). Bu nedenle ÇatalanTortepe, Meşebeleni ve Kumluboyun-Kökmeriçi
mevkiindeki doğal yayılış sahası birlikte koruma
altına alınmalı, yayılış yaptığı sahanın genelinde
Çatalan orijini ile ağaçlandırma yapılmalıdır.
Toros Sedirinin Erbaa’daki yayılış sahası Savaş’ın
eserinde toplam 2100 ha olarak verilmiştir ki bu çok
geniş alan, münferit olarak Toros Sediri bulunan
alanların tamamının toplamı olarak verilmektedir
(Savaş, 1946). Niksar-Akıncı köyünde ise toplam 31.5
ha’lık bir yayılışı vardır ve bu yayılış sahası “Gen
koruma
ormanı”
olarak
ayrılmıştır.
ErbaaÇatalan’daki yayılışından yaklaşık 60 km doğuda yer
almaktadır. Niksar’ın 20 km güneydoğusunda ve
Karadeniz’e 80 km mesafededir. 670-920 metreler
arasında yayılış göstermektedir. Toros Sedirinin
yayılış gösterdiği alan Niksar ilçesine bağlı Akıncı
köyünün güneyinde, Akıncı kalesinin bulunduğu
Akıncıkale tepe’nin kuzey bakıdaki alt yamaçlarıdır
(Cevizli, 1994).
Vejetasyon bilgisi açısından doğal ağaç türleri
bileşimi yöntemi ile yapılan bir çalışmada, Toros
Sedirinin kendi doğal yetişme ortamında yer alan
ekolojik koşullar ve orman ekosistemleri verilmiştir.
Toros Sediri orman toplumu (Cedretum
libani)’nun sınıflandırılması
A- Türkiye örneği (Toroslar ve Kuzey Anadolu
(Kelkit Vadisi))
a) Q. libani, Q. coccifera, Q. infectoria, Q. cerris,
Populus tremula, Pseudoclimax Juniperus türleri
(foeditsima, phoenica) ile tipik Toros gelişim tipi,
b) Q. coccifera, Juniperus excelsa’lı Pinus nigra
gelişim tipi,
c) Ostrya carpinifolia, Fraxinus ornus, Q.
castaneifolia, Q. ehrenbergii, Sorbus terminalis’li P.
brutia gelişim tipi,
d) Abies cilicica gelişim tipi,
e) Kalıntı Fagus orientalis gelişim tipi (K. MaraşAmanos dağları),
f) Çatalan’daki (Q. petraea, Q. pedunculiflora,
Carpinus orientalis, Fagus orientalis (Pinus brutia, Q.
ilex’li) kalıntı yayılış. Bu saha, Karadeniz
sıradağlarının içe bakan “kışlara dayanıklı kurakçıl
ormanlar” kuşağında yer almaktadır.
B- Lübnan ile ilgili sınıflandırma (Mayer 1981).
MATERYAL ve YÖNTEM
Toros sediri orijinlerinin tanıtımı
Toros Sediri orijin denemelerinde;
a) Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma
Müdürlüğü tarafından belirlenen tohum meşcereleri ile
I.
164
b) aynı zamanda uygulayıcı birimlerle işbirliği
içinde bizzat Araştırma Enstitüsü uzmanları
denetiminde tohum kaynakları seçilmiş ve bu
orijinlerden kozalaklar toplatılmıştır. Tohum kaynağı
olarak kullanılan orijinlerin de bulunduğu Toros
Sedirinin doğal yayılış sahaları Şekil 1’de
verilmektedir. Denemelerde kullanılan toplam orijin
sayısı 35’dir. Tohum temin edilen Toros Sediri
meşcerelerine ait bilgiler Çizelge 1’de verilmiştir.
Erbaa-Çatalan ve NiksarAkıncı köyü kalıntı
meşcereleri
Emirdağ-Dandindere
Kalıntı Meşceresi
■ Toros Sedirinin doğal yayılış alanları
Şekil 1: Toros Sedirinin doğal yayılışı (Aytar ve ark., 2010).
Çizelge 1: Doğu Akdeniz’de Tesis Edilen Denemelerde Kullanılan Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)
Orijinleri
Orijin
Sıra Nu.:
Prov.
No:
1( )
İşletme
Forest
District
Seri
Working Circle
Fethiye
Akbel
2 (1) 2
Acıpayam
Bozdağ
3( )
Tavas
Barzova
4 (2)
Afyon
5( )
Eğirdir
SultandağıDeresinekDomuzambarı
Kasnak suyu
6 (3)
Gölhisar
Dirmil
Tohum meşceresi
7( )
Sütçüler
Sütçüler
8( )
Sütçüler
Söğütdağı
9 (4)
Ş.Karaağaç
Belceğiz
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Tohum meşceresi
10 (5)
Ş.Karaağaç
Belceğiz
Tohum meşceresi
11 (6)
Ş.Karaağaç
Kızıldağ
Tohum toplama
yeri
1
Tohum
Kaynağının Adı
Name of Seed
Source
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Tohum meşceresi
Tohum meşceresi
Alt Bölgeler1
Sub-regions
Akdeniz Ardı
(1.6)
Akdeniz Ardı
(2.9)
Akdeniz Ardı
(2.9)
İç Anadolu
(3.1)
Akdeniz Ardı
(1.4)
Akdeniz Ardı
(2.9)
Akdeniz Ardı
(1.4)
Akdeniz Ardı
(1.4)
Akdeniz Ardı
(2.5)
Akdeniz Ardı
(2.5)
Akdeniz Ardı
(2.5)
Bölme
Rakım
No:
(m)
Compartment Altitud
No:
e (m)
-
Enlem
Latitude
Boylam
Longitude
-
-
63
1730
370 15’ 22”
290 13’ 43”
50-62
-
-
-
305-306
1350
38o32’02”
31o09’07”
15001650
36o55’08”
29o29’17”
140-144,
151
175
1600
37o52’46”
31o17’57”
1550
37o50’32”
32o18’04”
39
1370
380 08’ 07”
310 18’ 34”
26-27
121-125
296-299303
76-87-92
Toros sediri ormanları, tohum transfer bölgelendirmesi açısından bölgelere ve alt bölgelere ayrılmıştır. Parantez
içindeki ilk rakam bölge numarasını, ikinci rakam ise alt bölge numarasını belirtmektedir (Atalay, 1987).
2
Seçilen bazı orijinlerden fidan üretilmemiştir. Bu nedenle; parantez içinde yazılmış olan orijin numaraları,
bilgisayarda oluşturulan sıralamaya göre verilen rakamlardır. 40 rakamı ile biten ilk sıralama ise, tohum toplanan
orijinlerin denemelere başlanırken kullanılan ve parsel başlarındaki deneme kazıklarına yazılı olan rakamlardır
(Dağdaş ve ark. 1997).
I.
165
Çizelge 1’in devamı
12 (7)
Isparta
Kapıdağ
Tohum toplama
yeri
Tohum meşceresi
Akdeniz Üst
(1.4)
Akdeniz Üst
(1.6)
13 (8)
KaşLengüme
Karaçay
(Sütleğen)
14 (9)
Elmalı
15 (10)
Gündoğmuş
ÇığlıkaraKoçova
Eskibağ
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.8)
Akdeniz Üst
(1.4)
Akdeniz Üst
(1.5)
16 (11)
Antalya
Kemer
17 (12)
Finike
Aykırıçay
(Sirken)
Yukarı Alakır
Tohum meşceresi
Tohum topl.yeri
Ermenek
Bucak
Arş.Orm.
DüdenYanıktepe
Söğütdağı
(Avşar-Tahata
bağı yükseği)
AslanköyBaşpınar
Damlaçalı
Akdeniz Üst
(1.6)
Akdeniz Üst
(1.5)
Akdeniz Ardı
(2.8)
Akdeniz Ardı
(2.3)
Akde. Ardı
(2.3)
18 (13)
Kumluca
19 (14)
Elmalı
20 (15)
21 (16)
Anamur
Abanoz-2
Gülnar
22 (17)
Mersin
23 (18)
24 (19)
Konya
Sağlık-Gökyurt
25 (20)
Pozantı
26 (21)
Feke
27 (22)
Kozan
28 (23)
Saimbeyli
Karakuz
(Eğni-TömekKılıçtaştepeÇetinlik)
Mansurlu
YumurtatepeAytepe
MeydanHançukuruAkkaya
Ayvacık-Çatak
29 (24)
Andırın
Elmadağ
30 (25)
Andırın
31 (26)
Antakya
32 (27)
Göksun
33 (28)
Niksar
34 (29)
Elmalı
Akifiye
FındıklıdereAkçadağ
Hassa
KışlakdereAkbez-Dedemli
yaylası
Merkez
MalakhasanKarataş mevkii
Baraj(Akıncı
köyü)
Sevindik
35 (30)
K.Maraş
36 (31)
K.Maraş
37 (32)
Göksun
Hartlap
ÇağırgandereKalekaya k..
Elmalar
(GölceğizKaleköyü üstüBeşenli )
Merkez
(TörbüzekMürsel köyüMeşeliktepe)
Tohum meşceresi
Tohum meşceresi
Tohum toplama
yeri
Tohum meşceresi
14001600
13001550
38o05’23”
30o42’20”
36o23’53”
29o26’25”
1550
360 33’ 25”
290 48’ 00”
1500
360 58’ 32”
320 10’ 30”
1450
360 37’ 31”
300 28’ 32”
36o27’01”
30o10’46”
155-156
12501300
1350
36o36’53”
30o23’17”
34
1500
36o33’25”
29o48’ 00”
211
1360
36o19”05”
32o58”08”
37-73
1350
360 19’ 28”
330 08’ 39”
173
1600
37o00’00”
34o14’00”
15-16-17
36o32’ 07”
32o 46’38”
1494
15501600
1650
37o49’39”
32o 02’ 00”
101-102
1580
37o30’32”
34o57’38”
87-88
335-336337-338339
141
325-326327-328
388389,425427
86-89
Tohum toplama
yeri
Gen koruma
ormanı
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Üst
(1.3)
Akde. Ardı
(2.3)
İç Anadolu
(3.1)
Akdeniz Üst
(1.2)
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Üst
(1.2)
36
12001350
37o48’25”
35o 45“00”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Üst
(1.2)
24-25-27
1450
37o36’13”37o48’03”
35o24’38”35o39’25”
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Tohum toplama
yeri
Akdeniz
Üst(1.2)
Akdeniz
Üst(1.2)
Akdeniz
Üst(1.2)
77-71
1490
370 48’28”
360 11’ 46”
78-127
37o37’03”
36o28’08”
29-30
15001600
1460
37044’00”
36021’10”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.1)
35-36
1400
36o50’11”
36O30’17”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.2)
72-73
1650
38o03’45”
36o25’30”
Tohum toplama
yeri
Tohum meşceresi
Orta Karadeniz
74
850
400 47’ 30”
360 34’ 40”
115-116117
1500
36o31’39”
29o44”09”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.8)
Akdeniz Ardı
(2.2)
900950
370 27’ 22”
360 35’ 20”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.2)
29-30-31
1450
370 46’ 40”
370 06’22”
Tohum toplama
yeri
Akdeniz Ardı
(2.2)
24
1730
38o08’30”
36o24”00”
I.
166
Çizelge 1’in devamı
38 (33)
Ermenek
39 (34)
Osmaniye
40 (35)
K.Maraş
Hartlap
Kazancı
(Koçaş dağıGüveyçalı mevkii)
Nurdağı (Hınzırlı)
Yeniyapan
Dereboğazı ve
Fatmalık köyleri,
Yavşan dağı
Tohum
meşceresi
Akdeniz Ardı
(2.3)
339
1710
36o30’43”
32o 44’05”
Tohum
topl.yeri
Tohum
topl.yeri
Akdeniz Üst
(1.1)
Akdeniz Ardı
(2.2)
150-151152
1450
370 03’12”
360 17’ 38”
1350
37031’39”
36045’19”
Kozalakların Toplanması, Tohumların
Çıkartılması ve Fidanlıklarda Tüplere Ekimi
Seçilen tohum meşceresi ve tohum kaynağında,
seçilen ağaçlar arasında en az 50 metrelik aralık
bırakılmıştır. Belirlenen üstün ağaçların meşceredeki
diğer ağaçlara nazaran çap, boy, yeterli kozalak
taşıma, gövde dolgunluğu v.b. kıstaslar bakımından
üstün nitelikli olmalarına özen gösterilmiştir. Her
orijini temsilen işaretlenen ortalama 20 ağaçtan
kozalak toplanmıştır.
Toplanan kozalaklardan çıkartılan tohumların
8X26 cm ebadındaki körüksüz tüplere ekimleri
yapılmıştır. Mersin-Aslanköy ve Feke-Mansurlu
deneme sahalarında Tarsus-Tekir Fidanlığında
yetiştirilen fidanlar kullanılırken, K. Maraş-Kozludere
deneme sahasında hem Tarsus-Tekir, hem de
Osmaniye-Ürün Fidanlıklarında yetiştirilen fidanlar
kullanılmıştır.
Deneme Alanlarının Seçiminde İzlenen Yöntem
Deneme alanlarının seçiminde, ağaçlandırma
projelerinin gerçekleştirildiği ve dikimlerde büyük
ölçüde Toros Sedirinin kullanıldığı potansiyel
ağaçlandırma sahaları tercih edilmiştir. Ayrıca deneme
sahaları, büyük ölçüde Toros Sedirinin doğal yayılış
yaptığı sahalardır. Bölgedeki her üç deneme sahası,
“Geniş Saha Örneklemeli” olarak kurulmuştur.
Deneme Alanlarının Dikime Hazırlanması,
Tesisi ve Bakımı
Deneme sahalarında 2/0 yaşındaki tüplü fidanlarla
dikim yapılmıştır. Yapılan bir çalışmada tutma başarısı
ve boy gelişimi açısından 1+2 ve 1+1 yaşlı şaşırtılmış
tüplü fidanların Elmalı-Çamkuyuları ve benzeri
ağaçlandırma sahalarında daha başarılı oldukları,
ancak 2+0 yaşlı tüplü fidanların şaşırtılmadan ucuz
maliyetle dikime alınmaları nedeniyle tavsiye
edildiğini görüyoruz (Cengiz, 1990). Denemelerde, 3
mX1.5 m aralık-mesafe kullanılmıştır. Doğu
Akdeniz’de tesis edilen K. Maraş-Kozludere, MersinAslanköy ve Feke-Mansurlu deneme sahalarında, arazi
hazırlığı orman işçilerine yaptırılmıştır. Dikimler 1989
yılı sonbaharında gerçekleştirilmiştir. Gerekli görülen
deneme sahalarında dikimi takip eden yılın başında bir
kereye mahsus olmak üzere tamamlama dikimleri
yapılmıştır. Her deneme sahasının içinde yer aldığı
ağaçlandırma sahası, dikenli telle ihata edilerek
korumaya alınmış ve ortalama dört yıl boyunca bakım
dönemlerinde ot alma ve bakım işlemleri ilgili
Ağaçlandırma Birimleri tarafından yapılmıştır.
Deneme alanlarına ait bilgiler Çizelge 2’de verilmiştir.
Deneme Alanlarının Yaklaşık İklim Özellikleri
Deneme alanlarına en yakın meteoroloji
istasyonlarına ait iklim değerleri Çizelge 3’de
verilmiştir.
Deneme Alanlarının Toprak Özellikleri
Deneme alanlarının toprak yapısını belirlemek
üzere, her deneme sahasındaki üç tekerrürde de açılan
0-10 cm, 10-30 cm, 30-60 cm ve 60-90 cm
kesitlerinden toprak örnekleri alınmış ve analizleri
“Orman Toprak Laboratuvarlarının Kuruluş Esasları
ve Laboratuvar Teknikleri Semineri” kitabında
(Anonim, 1994c) verilen yöntemlere uygun olarak
Araştırma Enstitüsünün OAE Toprak Fiziği ve Toprak
Kimyası Laboratuvarında yaptırılmıştır. Çizelge 4’de
deneme alanlarına ait toprak analizi sonuçları
verilmiştir.
Deneme Alanlarında Kullanılan Deneme Deseni
Denemelerde “tesadüf blokları deneme deseni”
kullanılmıştır. Her deneme sahası üç tekerrürlü olarak
tesis edilmiş, kullanılan orijinleri temsilen ise her bir
parsele 16 adet fidan dikilmiştir. Orijinlerin yerini
belirgin kılmak amacıyla parsellerin sol başlarına,
orjinlere verilen numaralar ile numaralandırılmış
3x5x50 cm ebadında işaret kazıkları çakılmıştır.
Deneme Alanlarında Yapılan Ölçme ve
Gözlemler
Deneme sahalarında dikimi takiben ilk ölçmeler
yapılmıştır. 1995 yılında altıncı yıl, 1999 yılının
sonunda
ise
10.
yıl
sonu
ölçümleri
gerçekleştirilmiştir
BULGULAR
Deneme sahaları üç tekerrürlü olarak tesis
edilmiştir. Fidanlarda altıncı yıl sonu ölçümlerinde
olduğu gibi, 10. yıl ölçümlerinde cm hassasiyetinde
boy ölçümleri yapılmıştır. Yine her parselde bulunan
yaşayan fidan sayılarından yaşama yüzdeleri tesbit
edilerek değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir. MersinAslanköy-Akpınar deneme sahasında 10. yıl sonu
göğüs yüksekliği çapı ölçümleri de yapılmış ve
değerlendirmelere boylanma değerleri ve yaşama
yüzdesi değerleriyle birlikte çap ölçüm değerleri de
dahil edilmiştir.
II. Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu
167
Çizelge 2: Deneme Alanlarını Tanıtıcı Bilgiler
Den. Bölge Müd.
Alanı
İşletme
Müd.
İşletme
Şefl.
Mevkisi
Locality
Rakı Bakı
m (m)
Tesis
Tarihi
Temsil
Parsele
Edilen Orijin
Dikilen
Sayısı
Fidan Sayısı
1
K. Maraş
K. Maraş
K. Maraş KOZLUDERE 15501590
GB
2728/10/1989
35
16
2
Adana
Feke
Mansurlu SOĞUKOLUK 1550
GD 30/10/1989
35
16
3
Mersin
Mersin
Aslanköy
KD 1-2/11/1989
35
16
AKPINAR
15501600
Deneme Alanı
K.Maraş KOZLUDERE
Feke MANSURLU
MersinAslanköy/
AKPINAR
Kum
%
Toz
%
Kil
%
27.6
24.0
48.2
44.6
28.4
26.8
40.7
23.3
34.9
Toprak
Türü
Killi
Balçık
Killi
Balçık
Kumlu
Killi
Balçık
Kozludere
köyünden 3
km. güneyde
Yüksek zon
Akdeniz Mansurlu’ya
Üst (2.2)
3 km
güneyde
Yüksek zon
Akdeniz Aslanköy’ün
Üst (2.3)
5 km
batısında
Yüksek zon
Enlem
Boylam
37036”
36056”
37025”
35050”
360 00”
34036”
pH
1/2.5
H2O
7.14
Kireç
%
6.49
Yok
1.566
0.78
1005
404
75
97
7.30
Yok
1.675
0.83
7488
352
97
227 Yok
.Değerlendirme modeli
Verilerin değerlendirilmesi aşamasında TARIST
(Veri Tabanı Esaslı İstatistik Paket Programı)
kullanılmıştır (Anonim, 1994 b). Her bir deneme
sahası tek tek değerlendirildiğinde “Tesadüf Blokları-1
(Bir Etkenli Model)” =Model 7, bölgesel
değerlendirmede ise “Tesadüf Parselleri 1 (İki Etkenli
Model) = Model 1 kullanılmıştır. Ayrıca analizlerde
MINITAB istatistik programına da başvurulmuştur.
Deneme alanlarında boy büyümeleri
10. yıl vejetasyon mevsimi sonu ölçümleri esas
alınarak değerlendirme sonuçları, altıncı yıl sonu
analiz sonuçlarındaki F değerleriyle birlikte aşağıda
verilmiştir.
3
Açıklayıcı
Bilgi
Akdeniz
Ardı
(3.3.2)
Çizelge 3: Deneme Alanlarına En Yakın Meteoroloji İstasyonlarına Ait İklim Değerleri
Meteoroloji
Rakım
Ort.Yağış(mm)
Ortalama
En Sıcak
En Soğuk
İstasyonu Adı
(m)
Sıcaklık (o
Ay Ort.(oC) Ay Ort.(oC)
C)
K. Maraş
549
722.8
16.7
28.2
5.1 (Ocak)
(Ağustos)
Kozan
150
855.0
19.3
29.1
9.9 (Ocak)
(Ağustos)
Mersin1650
814
10.4
20.5
0.0 (Ocak)
Aslanköy
(Temmuz)
Çizelge 4: Deneme Alanlarının Toprak Özellikleri
Alt
Bölgeler3
Yok
Organik Toplam Değişebilir
Katyonlar Tuz
Madde N %
(ppm)
(%)
Ca++ Mg++ Na+ K+
1.755
0.87 4056
359
94 233 Yok
Yok
K. Maraş-Kozludere deneme alanı bulguları
Boylanma için yapılan varyans analizi sonuçları
aşağıda verilmiştir. Çizelgeden görüldüğü gibi
tekerrürler arasında % 1, orijinler arasında % 5
olasılık düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır.
Altıncı yıl analizlerine gore tekerrürler arasındaki
anlamlı farklılık artmış, buna karşılık orijinler arasında
anlamlı farklılık düzeyi daha düşük düzeyde
gerçekleşmiştir. Farklılığı test etmek için yapılan
Duncan Testi, altıncı yıl sonuçları ile birlikte Çizelge
6’da verilmiştir.
Toros sedirinin yayılış alanları bölgelere ve alt bölgelere göre ekolojik veya yetişme ortamı birimlerine
ayrılmıştır. Parantez içindeki ilk rakam bölge numarasını, ikinci ve üçüncü rakam ise alt bölge numarasını
belirtmektedir (Atalay, 1987, s. 75-76, 104-105).
I.
168
Çizelge 5. Altıncı (1995) ve 10. yıl sonu (1999) boylanma verileri için yapılan varyans analizi sonuçları
(Kozludere)
Varyasyon Kaynağı
Tekerrürler
Orijinler
HATA
Genel
Serbest.
(df)
2
34
67
103
Kareler Toplamı
(SS)
17416.395
99771.214
108285.151
225472.760
Kareler Ortalaması
(MS)
8708.198
2934.447
1616.196
2189.056
Hesapl. F
(10. yıl sonu)
5. 388**
1. 816 *
Hesapl. F
(6. yıl sonu)
0. 895 ns
2. 418 ***
ns = Önemsiz,* = Önemli % 5 alfa seviyesinde,
** = Önemli %1 alfa seviyesinde;*** = Önemli % 0.1 alfa seviyesinde
Çizelge 6. Kozludere’de altıncı ve 10. yıl sonu boylanma değerlerinde orijinler arası farklılıklar (Duncan Testi)
Orijin Nu: ve İşletme Adı:
Provenance name and no.:
1. Acıpayam-Bozdağ
2. Afyon-Sultandağı
3. Gölhisar-Dirmil
4. Ş. K. A.-Belceğiz (140-144, 151)
5. Ş. K. Ağaç.-Belceğiz (175)
6. Ş. Karaağaç-Kızıldağ (39)
7. Isparta-Kapıdağ
8. Kaş-Lengüme
9. Elmalı-Koçova (141)
10. Gündoğmuş-Eskibağ
11. Antalya-Kemer
12. Finike-Aykırıçay
13. Kumluca-Y. Alakır
14. Elmalı-Bucak (34)
15. Anamur-Abanoz-2
16. Gülnar-Söğütdağı
17. Mersin-Başpınar
18. Ermenek-Damlaçalı
19. Konya-Sağlık
20. Pozantı-Karakuz
21. Feke-Mansurlu
22. Kozan-Hançukuru
23. Saimbeyli-Çatak
24. Andırın-Elmadağ (78, 127)
25. Andırın-Akifiye (29, 30)
26. Antakya-Hassa
27. Göksun-M. hasan-(72, 73)
28. Niksar-Akıncı köyü
29. Elmalı-Sevindik (115-117)
30. K. Maraş-Hartlap
31. K. Maraş-Elmalar (29-31)
32. Göksun-Törbüzek
33. Ermenek-Güveyçalı (339)
34. Osmaniye-Nurdağı-Hınzırlı
Boy gelişimi (cm.) (6. yıl sonu)
Height growth (cm) (6 th year)
22 85.300 A
12 85.200 A
17 81.700 AB
31 81.300 ABC
18 79.333 ABCD
25 78.667 ABCDE
14 78.433 ABCDE
16 77.800 ABCDE
9 74.200 ABCDEF
29 68.967 ABCDEFG
34 68.600 ABCDEFG
23 67.367 ABCDEFG
4 66.267 ABCDEFGH
6 65.333 ABCDEFGH
33 65.000 ABCDEFGH
27 62.900 ABCDEFGH
13 62.733 ABCDEFGH
3 62 667 ABCDEFGH
11 62.000 ABCDEFGH
2 60.067 ABCDEFGH
1 59.933 ABCDEFGH
30 58.733 ABCDEFGH
5 58.600 ABCDEFGH
15 57.100 BCDEFGH
7 55.667 BCDEFGH
26 53.933 CDEFGH
21 51.400 DEFGH
28 51.300 EFGH
8 51.200 EFGH
20 49.200
FGH
24 49.033
FGH
10 48.300
FGH
35 47.200
FGH
32 46.333
GH
19 39.467
H
Genel ortalama boy= 62 cm
10. yıl sonunda, Duncan Testinde beş farklı grup
ortaya çıkmıştır. İlk gruba giren, 160 cm ve üzerinde
boy gelişimi yapan orijinler sırasıyla 22 (KozanMeydan), 16 (Gülnar-Söğütdağı), 18 (ErmenekDamlaçalı), 12 (Finike-Aykırıçay), 17 (MersinAslanköy), 14 (Elmalı-Bucak Arş. Orm.), 23
(Saimbeyli-Çatak), 31 (K. Maraş-Elmalar-GölceğizBeşenli), 6 (Ş. Karaağaç-Kızıldağ (39)) ve 9 numaralı
(Elmalı-Koçova (141)) orijinleridir. Bu orijinlerin çok
büyük bir kısmı Batı ve Doğu Akdeniz Bölgesi
orijinleri içinde yer almaktadırlar. 23 numaralı orijinde
gözlenen boy gelişimindeki hızlanma dikkat çekicidir.
Bir diğer ifade ile bu orijinler, Akdeniz Ardı ve
Boy gelişimi (cm.) (10. yıl sonu)
22 205.80 A
16 189.23 AB
18 180.93 ABC
12 179.50 ABC
17 177.70 ABCD
14 176.65 ABCD
23 173.86 ABCD
31 169.53 ABCD
6 167.30 ABCD
9 161.86 ABCD
33 159.10 ABCDE
25 155.30 ABCDE
29 149.83 ABCDE
34 149.60 ABCDE
24 140.96 ABCDE
27 137.13 ABCDE
4 136.46 ABCDE
13 130.96 ABCDE
30 128.83 ABCDE
3 124.96 BCDE
5 124.90 BCDE
1 114.86 BCDE
7 113.30 BCDE
28 112.73 BCDE
11 112.30 BCDE
26 111.70 BCDE
21 111.30 BCDE
15 109.56 BCDE
32 108.33 CDE
20 107.56 CDE
2 107.06 CDE
10 105.20 CDE
8 104.46 CDE
35 97.33 DE
19 79.43 E
Genel ortalama boy=137 cm
Akdeniz Üst Bölgesi içinde kalan orijinlerden
oluşmaktadır.
Doğu Akdeniz Bölümündeki deneme sahalarında,
2000 yılı ilkbaharında kar kırması zararı gözlenmiştir.
Zarardan en az etkilenen orijinler 16, 18, 23, 25, 29 ve
33 numaralı orijinlerdir.
Boylanmada en geride kalan 110 cm’nin altında
boy gelişimi gösteren orijinler ise 32 (GöksunTörbüzek), 20 (Pozantı-Karakuz-Eğni-Tömek), 2
(Afyon-Sultandağı), 10 (Gündoğmuş-Eskibağ), 8
(Kaş-Lengüme), 35 (K. Maraş-Hartlap-Yeniyapan) ve
19 numaralı (Konya-Sağlık) orijinleridir. Görüldüğü
gibi boy gelişiminde orijinler arasındaki sıralı
I.
169
farklılaşma altıncı ve 10. yıl sonunda büyük ölçüde
benzerlik göstermektedir. Yöreye yakın orijinlerden,
K. Maraş (35) ve Göksun (32) orijinlerinin gelişimleri
yavaştır.
Mersin-Aslanköy deneme alanı bulguları
aşağıda verilmiştir. Görüldüğü gibi tekerrürler
arasında, her iki dönemde % 5 olasılık düzeyinde
anlamlı farklılık bulunmuştur. Orijinler arasında ise
anlamlı farklılık yoktur. Ortalama boylanma 6. yıl
sonunda 136 cm iken, 10. yıl sonunda 292 cm’ye
ulaşmıştır.
320 cm’nin üstünde boy gelişimi gösteren 15 (428
cm), 23 (383 cm), 13 (374 cm), 33 (369 cm), 4 (360
cm), 25 (338 cm), 22 (330 cm) ve 27 numaralı (321
cm) orijinlerdir. Ermenek orijinlerinden yüksek
rakımda olan 33 numaralı orijin çok başarılı bir
büyüme seyri göstermiş, ancak 18 numaralı orijin
oldukça düşük bir büyüme hızına ulaşmıştır. Yöreye
en yakın 17 numaralı Aslanköy-Başpınar orijini ise
(278 cm) bu deneme sahasında diğer deneme
sahalarına göre daha düşük bir büyüme seyri
göstermiştir. Dikkat edilirse bu boylanma değeri
deneme sahası ortalamasının da altındadır.
Mersin-Aslanköy deneme alanı çap gelişimi
bulguları
Çap gelişimi için yapılan varyans analizi
sonuçları da aşağıda verilmiştir. Tekerrürler ve
orijinler arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır.
Ortalama çap gelişimi ise 4, 12 cm’dir.
(Aslanköy)
Varyasyon Kaynağı
Serbest. Kareler Toplamı
Kareler
Hesapl. F
Hesapl. F
Derece.
(SS)
Ortalaması
(10. yıl sonu)
(6. yıl sonu)
(df)
(MS)
Tekerrürler
2
49433.625
24716.813
3. 192 *
4. 223 *
Orijinler
34
271266.908
7978.438
1. 030 ns
1. 161 ns
HATA
68
526494.695
7742.569
Genel
104
847195.228
8146.108
ns
*
= Önemsiz (not significant),
= Önemli % 5 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 5).
Çizelge 8. 10. yıl sonu (1999) çap verileri için yapılan varyans analizi sonuçları (Aslanköy)
Varyasyon Kaynağı
Kareler
Hesapl. F
Derece.
(SS)
Ortalaması
(10. yıl sonu)
(df)
(MS)
Tekerrürler
2
5.443
2.722
0. 796 ns
Orijinler
34
148.238
4.360
1. 276 ns
HATA
33
112.764
3.417
Genel
69
266.446
3.862
ns
= Önemsiz (not significant)
27 (7,7 cm), 15 (7, 6 cm), 33 (6,6 cm), 20 (5,7
cm), 19 (5,6 cm), 29 (5,3 cm) ve 4 numaralı (4,96 cm)
orijinlerin ortalama çap gelişimleri 5 mm ve üzerinde
gerçekleşmiştir. 3 cm’nin altında çap gelişimi
kaydeden orijinler 4 (2,9 cm), 28 (2,9 cm), 35 (2,8
cm), 18 (2,8 cm), 9 (2, 76 cm), 11 (2,7 cm), 10 (1,8
cm), 26 (1,7 cm) ve 24 (1,6 cm). Çap gelişiminde
oluşan sıralama da boy gelişiminde oluşan sıralamaya
koşut biçimde gerçekleşmiştir.
Adana-Feke-Mansurlu deneme alanı bulguları
aşağıda verilmiştir.
(Mansurlu)
Varyasyon Kaynağı
Kareler
Hesapl. F
Hesapl. F
Derece.
(SS)
Ortalaması (MS)
(10. yıl sonu)
(6. yıl sonu)
(df)
Tekerrürler
2
40072.645
20036.323
5. 221 **
2. 601 ns
Orijinler
34
231956.586
6822.253
1. 778 *
2. 318 **
HATA
68
260974.108
3837.855
Genel
104
533003.340
5125.032
ns
**
= Önemsiz (not significant),*
= Önemli % 5 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 5),
= Önemli % 1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 1)
170
Çizelgeden görüldüğü gibi tekerrürler arasında % 1
olasılık düzeyinde, orijinler arasında ise % 5 olasılık
düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır. Orijinler
arasında anlamlı farklılık düzeyi altıncı yıl sonuçlarına
göre düşmüştür. Orijinler arasında boy gelişimi
açısından ortaya çıkan farklılığı test etmek için yapılan
Duncan Testi sonuçları altıncı yıl sonuçları ile birlikte
Çizelge 10’da verilmiştir. Duncan Testinde yedi farklı
grup ortaya çıkmıştır. İlk gruba giren, 340 cm ve
üzerinde boy gelişimi yapan yedi orijin sırasıyla 23
(Saimbeyli-Çatak), 15 (Anamur-Abanoz-2), 21 (FekeMansurlu), 18 (Ermenek-Damlaçalı) 16 (GülnarSöğütdağı), 22 (Kozan-Hançukuru) ve 35 (K. MaraşHartlap) numaralı orijinlerdir. Ortalama boylanma
altıncı yıl sonunda 118 cm iken, 10. yıl sonunda 292
cm olarak gerçekleşmiştir. Yöreye en yakın orijinler
olan Saimbeyli-Çatak, Feke-Mansurlu KozanHançukuru orijinleri deneme sahasında birbirleriyle
rekabete girmişcesine başarılı bir büyüme seyri
göstermektedirler. 32, 24, 31 ve 17 numaralı orijinler
de 325 cm’nin üzerinde boylanma gerçekleştiren ve
tamamı yine Orta ve Doğu Akdeniz orijinlerinden
oluşan sıralama da, yörede kullanılması beklenen
orijinlerin
belirlenmesinde
önemli
ipuçları
vermektedir. Boylanmada en geride kalan son beş
orijin ise 12 (Finike-Aykırıçay), 3 (Gölhisar-Dirmil), 2
(Afyon-Sultandağı), 8 (Kaş-Lengüme), 9 (ElmalıKoçova), 20 (Pozantı-Karakuz) ve 4 numaralı (Ş. K.
A.-Belceğiz (140-144, 151)) orijinleridir. Bu
orijinlerin 20 numaralı orijin hariç tamamı Batı
Toroslara dahildir. 12 numaralı orijinin bu deneme
sahasında son grupta yer alması dikkat çekicidir. Yine
aynı şekilde 33 numaralı orijinin gelişimindeki
yavaşlama da farkedilir düzeydedir.
Çizelge 10. Mansurlu deneme sahası altıncı ve 10. yıl sonu boylanma değerlerinde orijinler arası
farklılıkların karşılaştırılması (Duncan Testi Sonuçları)
3. Gölhisar-Dirmil
4.ŞKA.-Belceğiz (140-144, 151)
5. Ş.K.Ağaç.-Belceğiz (175)
8. Kaş-Lengüme
11. Antalya-Kemer
15. Anamur-Abanoz-2
19. Konya-Sağlık
21. Feke-Mansurlu
26. Antakya-Hassa
Orijinlerin Boy Gelişimi (cm) (6. Orijinlerin Boy Gelişimi (cm) (10. yıl
yıl sonu)
sonu)
Height growth (cm) (6th year)
23 161.46 A
23 368.26 A
33 161.16 AB
15 362.86 AB
18 158.10 AB
21 362.16 AB
21 155.03 ABC
18 361.63 ABC
15 151.60 ABCD
16 358.70 ABCD
35 145.73 ABCDE
22 353.56 ABCD
22 141.00 ABCDE
35 347.86 ABCDE
32 133.13 ABCDEF
32 337.00 ABCDEF
10 132.26 ABCDEF
24 336.83 ABCDEF
25 131.66 ABCDEF
31 329.40 ABCDEFG
6 130.33 ABCDEF
17 327.86 ABCDEFG
17 129.93 ABCDEF
6 321.06 ABCDEFG
16 128.40 ABCDEF
27 320.10 ABCDEFG
11 127.30 ABCDEF
25 313.23 ABCDEFG
31 123.80 ABCDEF
33 305.30 ABCDEFG
14 121.60 ABCDEF
10 298.43 ABCDEFG
24 120.43 ABCDEF
11 294.06 ABCDEFG
9 115.93 ABCDEF
14 286.13 ABCDEFG
27 115.06 ABCDEF
7 277.13 ABCDEFG
34 110.83 ABCDEF
34 272.23 ABCDEFG
5 108.50 ABCDEF
5 272.13 ABCDEFG
7 107.16 ABCDEF
13 269.43 ABCDEFG
12 102.40 BCDEF
19 264.10 ABCDFFG
13 101.30 BCDEF
1 260.83 ABCDEFG
1 100.30 CDEF
30 257.83 ABCDEFG
30 99.76 DEF
28 255.33 ABCDEFG
3 98.40 DEF
29 251.76 ABCDEFG
26 98.00 DEF
26 250.26 ABCDEFG
28 97.60 DEF
12 242.63 BCDEFG
8 95.83 EF
3 239.03 BCDEFG
19 91.46
EF
2 237.53 CDEFG
4 85.73
F
8 236.96 DEFG
29 83.83
F
9 228.86 EFG
20 81.43
F
20 220.63
FG
2 78.30
F
4 209.33
G
Genel ortalama boylanma=118 cm
Genel ort. boylanma= 292 cm
171
Deneme alanlarında yaşama yüzdeleri
K. Maraş-Kozludere deneme alanı bulguları
Yaşama yüzdesi verileri için yapılan varyans
analizi sonuçları aşağıda verilmiştir. Çizelgeden
görüldüğü gibi tekerrürler arasında % 5 olasılık
düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkmış orijinler
arasında ise anlamlı farklılık bulunmamıştır. Altıncı
yıl sonunda % 54,9 olan ortalama yaşama yüzdesi
değeri, 10. yıl sonunda % 53,99’a inmiştir.
Ortalama yaşama yüzdesi geçen süre içinde çok az
miktarda, yalnızca % 1 düzeyinde azalmıştır. Bu
nedenle yaşama yüzdesi başarısının düşme eğilimi
azalmıştır denilebilir.
Bakım
çalışmalarının
istenilen
düzeyde
gerçekleştirilememiş olması yanında dikimde
kullanılan fidanların, yıl boyunca büyümenin devam
ettiği Osmaniye-Ürün Orman Fidanlığı’nda
yetiştirilmiş olmasının yaşama yüzdesi başarısında
sebeb olduğu olumsuz etki çok belirgindir. Dikim
sırasında 2/0 yaşında olan fidanların Tarsus-Tekir
Orman Fidanlığı’ndan getirilen fidanlardan yaklaşık
iki kat daha boylu olmaları, bu fidanların yazın aşırı
sıcaklara karşı mukavemetini düşürmüştür. Bu
nedenle yaşama yüzdesi başarısı Kozludere deneme
sahası ekolojik koşullarından olumsuz yönde
etkilenmiştir.
Çizelge 11. Altıncı (1995) ve 10. yıl sonu (1999) yaşama yüzdesi verileri için yapılan varyans analizi
sonuçları (Kozludere)
Varyasyon Kaynağı
Kareler
Hesapl. F
Hesapl. F
Derece.
(SS)
Ortalaması
(10. yıl sonu)
(6. yıl sonu)
(df)
(MS)
Tekerrürler
2
846.16
423.08
3. 026 *
3. 057 ns
Orijinler
34
4994.73
146.90
1. 051 ns
1. 043 *
HATA
67
9367.20
139.80
Genel
103
15208.10
147.65
ns
= Önemsiz (not significant5)
*
= Önemli % 5 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 5)
Çizelge 12. Altıncı (1995) ve 10. yıl sonu (1999) yaşama yüzdesi verileri için yapılan varyans analizi
sonuçları (Mansurlu)
Varyasyon Kaynağı
Kareler
Hesapl. F
Hesapl. F
Derece.
(SS)
Ortalaması
(10. yıl sonu)
(6. yıl sonu)
(df)
(MS)
Tekerrürler
2
979.08
489.54
2. 444 ns
4. 609 *
Orijinler
34
9765.48
287.22
1. 434 ns
1. 065 ns
HATA
68
13620.65
200.30
Genel
103
24365.22
234.28
ns
= Önemsiz;*
= Önemli % 5 alfa seviyesinde
Adana-Feke-Mansurlu deneme alanı bulguları
analizi sonuçları aşağıda verilmiştir Çizelgeden
görüldüğü gibi tekerrürler ve orijinler arasında anlamlı
farklılık bulunmamıştır. 6.yıl sonunda % 85 olan
ortalama yaşama yüzdesi değeri, 10. yıl sonunda %
84,05’e inmiştir. Hem 6. yıl sonu, hem de 10. yıl sonu
analizlerinde ortalama yaşama yüzdesi değerleri
yalnızca 2 (% 73), 26 (% 71), 7 (% 69), 29 (% 69) ve
28 (% 64) numaralı orijinlerde % 75’in altında
kalmıştır.
Mersin-Aslanköy deneme alanı bulguları
analizi sonuçları aşağıda verilmiştir.
Çizelge 13. Altıncı (1995) ve 10. yıl sonu (1999)
yaşama yüzdesi verileri için yapılan varyans analizi
sonuçları (Aslanköy)
Table 13. Results of analysis of variance for survival percentage of six and ten years old seedlings at Aslanköy
trial site
Varyasyon Kaynağı
Tekerrürler
Orijinler
HATA
Genel
ns
= Önemsiz *
Serbest.
Derece.
(df)
2
34
68
104
Kareler Toplamı
(SS)
530.35
5698.19
8629.03
14857.57
Kareler
Ortalaması
(MS)
265.17
167.59
126.89
142.86
= Önemli % 5 alfa seviyesinde **
Hesapl. F
(10. yıl sonu)
Hesapl. F
(6. yıl sonu)
2. 090 ns
1. 321 ns
= Önemli % 1 alfa seviyesinde
1. 095 ns
1. 259 ns
172
Çizelgeden görüldüğü gibi tekerrürler ve orijinler
arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Altıncı yıl
sonunda % 91,78 olan ortalama yaşama yüzdesi
değeri, 10. yıl sonunda yalnızca % 91,12’ye inmiştir.
Hem altıncı yıl sonu, hem de 10.yıl sonu
analizlerinde ortalama yaşama yüzdeleri % 85’in
altına inen orijinler sadece 19 (% 83), 28 (% 75) ve
29 (% 67) numaralı orijinlerdir. Hem yaşama yüzdesi,
hem boylanma gelişimi, hem de çap gelişimi
açısından çok başarılı bir deneme sahası
niteliğindedir.
Boylanma ve yaşama yüzdeleri açısından bölge
içi değerlendirme bulguları
Birlikte değerlendirilen üç deneme sahası,
TARİST istatistik programında yer alan “İki Etkenli
Tesadüf Blokları”=Model 1’e göre (Madde 2.1)
değerlendirilmiştir (Anonim 1994 b).
Boylanma bulguları
10. yıl sonu vejetasyon mevsimi sonu ölçümleri
esas alınarak boylanma değerleri açısından yapılan
varyans analizi sonuçları aşağıda verilmiştir.
Varyasyon Kaynağı
Source of variation
Deneme Alanl. (Sample plots) A
Orijinler(Provenances) B
A*B
HATA (Residual)
Genel (Total)
ns
**
Serbest
Derece.
(df)
2
34
68
209
313
Kareler Toplamı
(SS)
1669031.197
261139.954
341854.754
1002676.620
3274702.524
Kareler
Ortalaması
(MS)
834515.599
7680.587
5027.276
4797.496
10462.308
Hesapl. F
Hesapl. F
(10. yıl sonu)
(6. yıl sonu)
F-test (10 th
F-test (6 th
year)
year)
173. 948 *** 187. 825 **
1. 601 *
2. 008 **
1. 048 ns
1. 299 **
= Önemsiz, / *
= Önemli % 5 alfa seviyesinde,
= Önemli % 1 alfa seviyesinde *** = Önemli % 0.1 alfa seviyesinde
Çizelgeden da görüldüğü üzere deneme alanları
arasında % 0.1, orijinler arasında % 5 olasılık
düzeyinde anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır. Deneme
Alanları-Orijin etkileşimi açısından anlamlı farklılık
bulunmamıştır.
Deneme sahaları arasındaki farklılığı tesbit etmek
için Duncan Testi kullanılmış ve oluşan sıralama
aşağıdaki çizelgede verilmiştir.
Doğu Akdeniz Bölgesi’nde en yüksek ortalama
boylanma Mansurlu ve Arslanköy’de gerçekleşmiştir.
Mansurlu deneme sahasında son dört yılda görülen
büyüme seyri çok belirgin biçimde yüksektir.
Kozludere ise üçüncü sıralamayı en düşük boylanma
başarısı ile oluşturmuştur. Gözlemlerimize dayalı
olarak bu deneme sahasındaki dikimlerde büyük
çoğunlukla büyümenin uzun süre devam ettiği
(yaklaşık 9 ay) Osmaniye-Ürün Orman Fidanlığı’nda
yetiştirilen
fidanların
kullanılmış
olması,
boylanmadaki bu göreceli başarsızlığın nedenleri
arasında en önemli yeri işgal etmektedir. Aşırı
boylanmış fidanlarla yapılan dikim sonrası, kök-gövde
dengesi bozulan uzun boylu 2/0 yaşlı tüplü fidanlar
yaz kuraklığını atlatmakta zorlanmışlar, orijinlerin
gelişimleri diğer iki sahadaki başarılı boy gelişimi ile
aynı ölçüde gerçekleşmemiştir. Aynı olumsuz nedenin,
bu deneme sahasında yaşama yüzdesinin düşük
gerçekleşmesinde de belirleyici etkisi olmuştur. Bakım
çalışmaları da, Kozludere’de diğer sahalara nazaran
her yıl beklenen düzeyde yapılamamıştır.
Orijinler arasında boy gelişimi açısından ortaya
çıkan farklılığın testi için yapılan Duncan Testinde
oluşan sıralama sonuçları, 6. yıl bulguları ile birlikte
Çizelge 16’da verilmiştir.
Çizelge 15. Altıncı ve 10. yıl sonu boylanma değerlerinde deneme sahaları arasında oluşan farklılıklar
(Duncan Testi Sonuçları)
Deneme Alanl.
Boy gelişimi (cm) (6. yıl
Boy gelişimi (cm) (10. yıl sonu)
Sample plots
sonu)
th
Height growth (cm) (6
year)
1.K.Maraş63.178 c
137.213 b
Kozludere
2 Feke-Mansurlu
117.852 b
292.302 a
3 Mersin-Arslanköy 135.896
a
291.938 a
173
Çizelge 16. Deneme sahalarında altıncı ve 10. yıl sonu boylanma değerlerinde oluşan orijinler arası
farklılıklar (Duncan Testi Sonuçları)
3. Gölhisar-Dirmil
4. Ş.K.A.-Belceğiz (140-144, 151)
8. Kaş-Lengüme
11. Antalya-Kemer
15. Anamur-Abanoz-2
19. Konya-Sağlık
21. Feke-Mansurlu
26. Antakya-Hassa
Orijinlerin Boy Gelişimi (cm)
(6. yıl sonu)
33 135.00 A
22 134.48 A
15 133.75 AB
23 129.56 ABC
31 118.92 ABCD
25 117.02 ABCDE
14 116.97 ABCDE
16 115.10 ABCDE
18 114.87 ABCDE
17 112.08 ABCDE
6 111.12 ABCDE
21 110.07 ABCDE
27 106.62 ABCDE
13 106.24 ABCDE
7 105.34 ABCDE
9 105.31 ABCDE
32 104.80 ABCDE
11 104.56 ABCDE
12 101.16 BCDE
35 100.32 CDE
3 99.62 CDE
20 98.00 CDE
34 97.91 CDE
8 97.75 CDE
19 97.28 CDE
30 96.62 DE
5 96.42 DE
29 96.31 DE
4 95.53 DE
1 95.27 DE
10 95.24 DE
24 90.58 DE
28 88.54 DE
26 84.54 E
2 84.43 E
Genel ortalama boy=105,7 cm
Orijinlerin Boy Gelişimi (cm)
(10. yıl sonu)
23 308.27 A
15 300.14 AB
22 296.47 AB
33 277.87 ABC
16 274.23 ABC
25 268.81 ABC
6 264.16 ABCD
14 264.12 ABCD
17 261.32 ABCD
27 259.43 ABCD
18 258.82 ABCD
13 258.23 ABCD
21 249.70 ABCD
32 249.36 ABCD
31 244.66 ABCD
35 236.22 ABCD
4 235.14 ABCD
7 232.68 ABCD
29 231.70 ABCD
12 230.58 ABCD
34 229.82 ABCD
11 229.31 ABCD
24 227.42 BCD
9 222.01 BCD
5 221.05 BCD
3 220.73 BCD
19 220.06 BCD
8 216.07 CD
20 215.53 CD
30 214.12 CD
2 210.83 CD
1 210.24 CD
10 203.68 CD
28 201.75 CD
26 186.37 D
Genel ortalama boy= 240,5 cm
I.
174
Görüldüğü gibi dört farklı grup oluşmuştur. İlk
grupta yer alan 275 cm’nin üzerinde boylanma
gerçekleştiren dört orijin sırasıyla 23 (SaimbeyliAyvacık-Çatak), 15 (Anamur-Düden-Yanıktepe), 22
(Kozan-Meydan-Hançukuru) ve 33 (ErmenekKazancı-Güveyçalı)
numaralı
orijinlerdir.
31
(K.Maraş-Elmalar-Gölceğiz-Beşenli) numaralı orijinin
büyüme seyrinde duraklama izlenmektedir.
215 cm ve altında boylanma yapan son yedi orijin
de sırasıyla 20 (Pozantı-Karakuz), 30 (K. MaraşHartlap), 2 (Afyon-Sultandağı), 1 (Acıpayam-Bozdağ),
10 (Gündoğmuş-Eskibağ), 28 (Niksar-Akıncı köyü) ve
26 (Antakya-Hassa-Dedemli yaylası) numaralı
orijinlerdir.
4 (Şarkikaraağaç-Belceğiz-(140-151)) ve 24
(Andırın-Elmadağ) numaralı orijinlerin büyüme
seyrinde ise hızlanma görülmektedir.
10. yıl sonunda da; Doğu Akdeniz Bölgesi’nde de
en başarılı orijinler genel olarak Toros Sedirinin Orta
ve Doğu Akdeniz Bölgesi yayılışını temsil eden
orijinler olarak dikkat çekmektedir.
Orijinler arasında oluşan sıralama büyük ölçüde
benzerliğini korumuştur. Bu bölgede de güçlülerin
yarışına benzer biçimde, ilk dört sıradaki orijinin
kendi aralarında sıralama değişikliği gösterdikleri
izlenmektedir.
İç Anadolu ve Doğu Akdeniz Bölgesi deneme
alanlarında orijinlerin boy büyümeleri arasında geniş
bir benzerlik mevcuttur. Bu benzerliğe tek istisna, 21
numaralı orijindir. Doğu Akdeniz Bölümünde oldukça
başarılı olan bu orijin, İç Anadolu koşullarında
başarısız bir büyüme seyri devam ettirmektedir.
Yaşama yüzdesi bulguları
Her üç deneme sahasında da 35 orijin kullanılmış
ve 10. yıl sonu yapılan değerlendirme sonuçları
Çizelge 17. Altıncı (1995) ve 10. yıl sonu (1999) yaşama yüzdesi verileri için yapılan varyans analizi sonuçları
Varyasyon Kaynağı
Source of variation
Deneme Alanl. (Sample
plots) A
Orijinler(Provenances) B
A*B
HATA (Residual)
Genel (Total)
ns
Serbest.
Derece.
(df)
2
Kareler
Toplamı
(SS)
49745.553
Kareler
Ortalaması
(MS)
24872.777
Hesapl. F
(10. yıl sonu)
F-test (10 th year)
153. 018 ***
Hesapl. F
(6. yıl sonu)
F-test (6 th year)
143. 797 **
34
68
209
313
9669.925
10788.488
33972.489
104176.455
284.410
158.654
162.548
332.832
1. 750 **
0. 976 ns
1. 384 **
0. 828 ns
= Önemsiz (not significant), / ** = Önemli % 1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 1),
*** = Önemli % 0.1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 0.1).
Boylanmada olduğu gibi yaşama yüzdeleri
açısından da deneme alanları arasında aynı olasılık
düzeyinde anlamlı farklılıklar ortaya çıkmıştır. Ancak
yaşama yüzdesi açısından orijinler ve Deneme
Alanları-Orijin etkileşimi açısından anlamlı farklılık
bulunmamıştır.
Deneme sahaları arasındaki farklılığı tesbit etmek
için Duncan Testi kullanılmış ve oluşan sıralama
aşağıdaki
çizelgede
verilmiştir.
Çizelge 18. Altıncı ve 10. yıl sonu yaşama yüzdesi değerlerinde deneme sahaları arasında oluşan farklılıklar
(Duncan Testi)
Deneme Alanl.
Yaş. yüzdesi (%) (6. yıl sonu)
Sample plots
Survival percentage (%)(6 th year)
1.K.Maraş55,04 b
53,99 c
Kozludere
2 Feke-Mansurlu
85,20 a
84,05 b
3 Mersin-Arslanköy 91,78 a
91,12 a
Boylanmada olduğu gibi yaşama yüzdesi değerleri
için de aynı sıralama teşekkül etmiştir. Aslanköy ve
Mansurlu denemeleri yaşama yüzdeleri açısından çok
başarılıdırlar. Ancak Kozludere deneme sahasında
yeterli düzeyde yaşama yüzdesine ulaşılamamıştır.
Kozludere deneme sahasında ilk yıllarda yapılması
gereken bakım çalışmalarının aksamış olmasının
yanısıra, vejetasyon mevsiminin neredeyse bütün yıl
devam ettiği Osmaniye-Ürün Orman Fidanlığı’nda
yetiştirilen kök-gövde dengesi bozuk uzun boylu 2/0
yaşlı tüplü fidanların kurak yaz döneminde yeterli
düzeyde gelişme gösterememeleri de etkili olmuştur.
Orijinler arasında ortalama yaşama yüzdesi
açısından oluşan farklılığı test etmek için yapılan
Duncan Testi sonuçları aşağıdaki Çizelge 19’da
verilmiştir
I.
175
Çizelge 19. Deneme sahalarında altıncı ve 10. yıl sonu boylanma değerlerinde oluşan orijinler arası farklılıklar
(Duncan Testi Sonuçları)
3. Gölhisar-Dirmil
4. Ş.K.A.-Belceğiz (140-144, 151)
8. Kaş-Lengüme
11. Antalya-Kemer
15. Anamur-Abanoz-2
19. Konya-Sağlık
21. Feke-Mansurlu
26. Antakya-Hassa
31 86.12 A
23 86.11 AB
5 84.03 AB
22 84.03 AB
14 83.33 AB
21 82.64 AB
10 81.95 AB
16 81.95 AB
24 81.26 ABC
30 81.25 ABC
35 81.25 ABC
32 80.55 ABC
2 79.18 ABC
6 79.18 ABC
8 79.18 ABC
17 79.18 ABC
12 79.17 ABC
4 78.47 ABC
9 78.47 ABC
33 77.78 ABC
26 77.10 ABC
25 77.10 ABC
27 76.38 ABC
34 75.72 ABC
18 75.03 ABC
7 75.01 ABC
1 74.33 ABC
11 72.92 ABC
13 72.92 ABC
15 72.24 ABC
20 72.23 ABC
3 71.53 ABC
29 66.13 ABC
28 62.52 BC
19 60.42 C
Ort. yaş.yüz.= % 77,34
Görüldüğü gibi 10. yıl sonunda dört farklı sıralama
oluşmuştur. % 80’in üzerinde yaşama yüzdesi
değerlerine sahip olan orijinler sırasıyla 5, 31, 14, 23,
22, 24, 35, 30 ve 16 numaralı orijinlerdir.
% 70’in altında yaşama yüzdesi değerlerine sahip
olan orijinler ise 20 (Pozantı-Karakuz), 29 (ElmalıSevindik), 28 (Niksar-Akıncı köyü) ve 19 numaralı
(Konya-Sağlık) orijinlerdir. Arc sinüs dönüşümü
uygulanarak yapılan analizlerde de başta ve sonlarda
yer alan orijinlerin aynı sıralama içinde bulundukları
ortaya konmuştur. Mersin-Arslanköy ve FekeMansurlu deneme sahalarında çok yüksek olan yaşama
yüzdesi değerleri Kozludere deneme sahasında
görülen düşük yaşama yüzdesi değerlerinden olumsuz
yönde etkilenmiştir (Bakınız 2.3.1).
Deneme alanlarında gözlenen zararlılar
2000 yılı ilkbaharında yapılan gözlemler sırasında,
Doğu Akdeniz Bölümünde yer alan deneme
5 86.81 A
31 86.12 A
14 85.15 A
23 83.33 AB
22 82.64 AB
24 81.26 AB
35 81.26 AB
30 81.25 AB
16 80.57 AB
21 79.86 AB
27 79.86 AB
10 79.86 AB
32 79.85 AB
2 78.50 ABC
8 78.50 ABC
17 78.50 ABC
4 78.47 ABC
12 78.47 ABC
25 77.80 ABCD
6 77.11 ABCD
9 77.10 ABCD
18 76.23 ABCD
11 75.68 ABCD
7 75.01 ABCD
34 73.64 ABCD
26 73.62 ABCD
33 72.23 ABCD
15 71.55 ABCD
1 71.54 ABCD
3 71.53 ABCD
13 70.14 ABCD
20 68.73 ABCD
29 65.30 BCD
28 60.43 CD
19 59.04 D
Ort. yaş.yz.=% 76,38
sahalarındaki orijinlerde
gözlemlenmiştir.
kar
kırması
zararı
TARTIŞMA
Doğu Akdeniz Bölgesi deneme alanları
Bölgede tesis edilen üç deneme sahasında da,
35 orijinin tamamı kullanılmıştır.
Özetle;
K.Maraş-Kozludere
deneme
sahasında, diğer iki deneme sahasının aksine orijinlerin
hiçbirisi %70’in üzerinde yaşama yüzdesi başarısına
ulaşabilmiş değildir. Deneme sahası ortalaması
%54’dür.
Kozludere deneme sahasında; her iki
dönemde en iyi gelişim gösterenler ile tam aksine
“sıralamanın sonunda yer alan”-110 cm’nin altında
boya ulaşabilen orijinlerin boylanma değerlerinin
yanısıra, %45’in altında düşük yaşama yüzdesine sahip
orijinlere ait yaşama yüzdesi değerleri topluca aşağıda
sunulmuştur:
I.
176
22. Kozan-Meydan
Deneme Alanı Ortalaması
3. Gölhisar-Dirmil
8. Kaş-Lengüme (Sütleğen)
19. Konya-Sağlık
Orijinlerin Başarı Sıralaması
Boy gelişimi (cm)
(6. yıl sonu)
22 85.30
12 85.20
17 81.20
31 81.30
18 79.33
25 78.66
14 78.43
16 77.80
20
24
10
35
32
19
62.24 cm
49.20
49.03
48.30
47.20
46.33
39.46
Boy gelişimi (cm)
(10. yıl sonu)
22 205.80
16 189.23
18 180.93
12 179.50
17 177.70
14 176.65
23 173.86
31 169.53
Yaş. yüzdesi (%)
(6. yıl sonu
2 70.86
4 70.86
31 70.83
23 66.70
26 66.70
14 66.66
9 64.60
12 64.60
Yaş. yüzdesi (%)
(10. yıl sonu)
4 70.86
31 70.83
2 68.80
14 68.75
12 64.60
30 64.60
137,2 cm
32 108.33
20 107.56
2 107.06
10 105.20
8 104.46
35 97.33
19 79.43
% 55
34 43.80
20 41.70
28 41.70
3 39.60
13 39.60
19 18.76
% 54
34 43.80
1 43.76
32 43.76
28 41.70
33 41.70
3 39.60
13 39.60
20 37.53
19 18.76
Boy gelişimleri en iyi düzeyde olan 12, 14, 16, 22,
23 ve 31 numaralı orijinlerin; özellikle yöreye en
yakın konumdaki 22, 23 ve 31 numaralı orijinler başta
olmak üzere bu ve benzeri ağaçlandırma sahalarında
rahatlıkla kullanılmaları mümkündür. 35 ve 32
numaralı yöre orijinleri, boy gelişimleri bakımından
henüz önerilebilir nitelikte değildirler. 31 numaralı
yöre orijini ise boy gelişimi açısından oldukça
başarılıdır.
15. Anamur-Abanoz-2
21. Feke-Mansurlu
3. Gölhisar-Dirmil
4. Ş.K.A.-Belceğiz (140-144, 151)
8. Kaş-Lengüme (Sütleğen)
19. Konya-Sağlık
K. Maraş-Kozludere deneme sahasında 2, 3, 8, 10,
13, 19, 20, 28, 32 ve 35 numaralı orijinler boylanma
ve yaşama yüzdesi yönünden istenilen düzeyde başarılı
görünmemektedirler.
Feke-Mansurlu deneme sahasında; boylanmada
başarılı orijinlerin yanında, sıralamanın sonunda yer
alan orijinler ile % 75’in altında yaşama yüzdesine
sahip orijinler birlikte verilmiştir:
Boy gelişimi (cm)
(6. yıl sonu)
23 161.46
33 161.16
18 158.10
21 155.03
15 151.60
35 145.73
22 141.00
Boy gelişimi (cm)
(10. yıl sonu)
23 368.26
15 362.86
21 362.16
18 361.63
16 358.70
22 353.56
35 347.86
118 cm
19 91.46
4 85.73
29 83.83
20 81.43
2 78.30
292 cm
12 242.63
3 239.03
2 237.53
8 236.96
9 228.86
20 220.63
4 209.33
Bu deneme sahası ve benzeri yetişme ortamlarında;
yöreye en yakın orijinler olan 21, 22, 23 numaralı
orijinlerin yanında 15, 16, 18 ve 35 numaralı
orijinlerin ağaçlandırma faaliyetlerinde kullanılmaları
başarıyı artırıcı olacaktır. 15 ve 16 numaralı orijinler
haricindeki diğer tüm başarılı orijinlerin de, Toros
Yaş. yüzd. (%)
(10.yıl sonu)
% 84
2 72.96
26 70.86
7 68.76
29 68.76
28 64.60
Sedirinin Doğu Akdeniz yayılışını temsil eden orijinler
olduğu dikkat çekicidir.
Başarılı sayılamayacak orijinler de genel olarak
yöreye uzak olan Batı Akdeniz yayılışını temsil eden
orijinlerdir. İç Anadolu karasal iklim koşullarına geçiş
bölgesinde yer alan 2, 3, 4, 19, 26 numaralı orijinler
I.
177
ile 28 numaralı Niksar orijini yanında 8, 9 ve 29
numaralı Batı Akdeniz orijinleri ve 20 numaralı
Pozantı orijininin de 10. yıl sonunda başarılı orijinler
arasında yer almadıkları ifade edilebilir.
Mersin-Arslanköy deneme sahasında; her iki
dönemde boylanma ve çap gelişimi performansı
yüksek orijinlere ait değerlerin yanında, 10. yıl
4. Ş.K.A.-Belceğiz (140-144,
151)
15. Anamur-Abanoz-2
19. Konya-Sağlık
26. Antakya-Hassa
sonunda 250 cm ve altında boylanma yapan ve düşük
çap gelişimi gösteren, sıralamanın sonundaki sekiz
orijin birlikte verilmiştir. Deneme sahası ortalaması
10. yıl sonunda %91 olan yaşama yüzdesi başarısı
açısından ise, sadece %75 ve altında yüzdeye sahip iki
orijin sunulmuştur.
Boy gelişimi (cm)
(6. yıl sonu)
15 192.56
Boy gelişimi (cm)
(10. yıl sonu)
15 428.00
Çap gelişimi (cm)
(10. yıl sonu)
27 7.66
33 178.83
22 177.16
20 163.36
19 160.93
23 159.86
13 156.36
23 382.70
13 374.30
33 369.23
4 359.63
25 337.90
22 330.06
27 321.06
20 318.40
19 316.66
292 cm
15 7.64
33 6.60
13 5.82
20 5.67
19 5.57
30 255.70
1 255.03
28 237.20
31 235.06
18 233.90
10 207.43
24 204.46
26 197.16
18 2.81
9 2.76
11 2.68
10 1.81
26 1.70
24 1.57
136 cm
12 115.90
2 114.93
34 114.30
35 108.03
18 107.20
10 105.16
24 102.30
26 101.70
10. yıl sonunda üç deneme sahası ile temsil edilen
İç Anadolu koşullarında da; büyük ölçüde Doğu ve
Orta Akdeniz Bölümlerini temsil eden özellikle 23
(Saimbeyli-Çatak), 33 (Ermenek-Güveyçalı), 17
(Mersin-Aslanköy), 12 (Finike-Aykırıçay) ve 18
numaralı (Ermenek-Damlaçalı) orijinlerin yaşama
yüzdesi başarıları ve özellikle boy gelişimi
performansları çok başarılı bulunmuştur (Dağdaş,
2004).
Arslanköy’de ; yörenin orijini olan 17 numaralı
Arslanköy orijininin gelişimi ve yaşama yüzdesi yeterli
düzeyde gerçekleşmemiştir. 15, 22, 23, 33 numaralı
orijinlerin yanısıra 19 ve 20 numaralı orijinler de bu
aşamada gösterdikleri büyüme ve gelişme düzeyleri
dikkate alınarak önerilebilir nitelikte orijinler olarak
ele alınabilirler. 18 numaralı Ermenek orijini ise 33
numaralı Ermenek orijininin aksine boy ve çap
gelişiminde zayıf kalmıştır.
Boylanma ve yaşama yüzdesi yönünden K-MaraşKozludere deneme sahasında son sıralarda yer alan 19
(Konya-Sağlık) ve 13 numaralı (Kumluca-Yukarı
Alakır) orijinleri Aslanköy deneme sahasında 10.yıl
sonunda da çok başarılı bir büyüme seyri
tutturmuşlardır. 30, 31, 34 ve 35 numaralı Doğu
Akdeniz orijinlerinin gelişimi de yeterli düzeyde
görülmemektedir. Yine 12 numaralı Finike-Aykırıçay
4, 12 cm
Yaş. yüzdesi (%)
(10. yıl sonu)
% 91
28 75.00
29 66.70
orijini, Feke deneme sahasında olduğu gibi bu deneme
sahasında da beklenen başarıyı gösterememiştir.
Toros Sedirinin doğal yayılış sahası içinde kurulu
olan Arslanköy-Başpınar deneme sahasında, yalnızca
28 (% 75) ve 29 (% 67) numaralı orijinler % 75 ve
altında yaşama yüzdesi değerlerine sahiptir.
Doğu Akdeniz Bölgesinde kurulu her üç deneme
sahasında da genelde başarılı bir büyüme ve gelişme
seyri gözlenmeyen 10 (Gündoğmuş-Eskibağ), 11
(Antalya-Kemer), 24 (Andırın-Elmadağ), 26 (AntakyaHassa), 28 (Niksar-Akıncı köyü) ve 29 (ElmalıSevindik) numaralı orijinlere fidanlık ve ağaçlandırma
faaliyetlerinde yer verilmemesinde yarar olduğu
düşünülmektedir.
SONUÇLAR ve ÖNERİLER
Doğu Akdeniz Bölgesi deneme sahalarında altıncı
yıl sonunda başarılı büyüme gösteren orijinler büyük
ölçüde yine ilk sıralarda yer alarak istikrarlı bir gelişim
seyri göstermişlerdir. Bu nedenle 23, 15, 22, 33, 16,
25, 6, 14 ve 17 numaralı orijinler benzeri yetişme
ortamlarında
önerilebilir
niteliklere
sahip
görünmektedirler. Bu orijinlerin büyük çoğunluğu,
Toros Sedirinin Doğu Akdeniz yayılışı içinde yer
almaktadır. Bu nedenle ağaçlandırma çalışmalarında,
öne çıkan yukarıdaki başarılı orijinlerin Doğu Akdeniz
I.
178
yayılışına dahil olanlarını önermek daha doğrudur.
Çünkü doğal yayılışı yöreye çok yakın olan orijinlerde
izlenen büyüme ve gelişme seyri çok başarılıdır. Buna
karşılık 1, 2, 10, 26, 28 ve 30 numaralı orijinlerin
büyüme seyrine bakılarak bu aşamada önerilebilir
nitelikte olduklarını söylemek ise güçtür.
Kendi doğal yayılışı içerisinde o yöreler için
önerilen, belirgin boy gelişimi ve yaşama yüzdesi
başarısı gösteren özellikle en yakın Toros Sediri
orijinlerini kullanma yoluna gitmek tercih edilmelidir.
Tohum transferinde izlenmesi gereken güvenli
yollardan birisi de; doğal yayılışının sınır
kesimlerinden ziyade merkezi bölgelerinden alınan
orijinleri kullanmaktır (Zobel ve Talbert 1984). Toros
Sedirinde de, Türkiye’deki yayılışının merkezinde yer
alan ve bulgulara dayalı olarak önerilen orijinleri
ağaçlandırma sahalarında kullanmak daha güvenli bir
yol olarak görülmelidir.
Bugüne dek hâlâ vazgeçilmeyen; fidan üretim
programlarının zengin tohum yılı olan tohum
meşcerelerinden tohum toplanması ve ağaçlandırma
çalışmalarında yalnızca bu tohum kaynaklarına bağlı
kalınması v.b. uygulamaların terkedilmesi ise şarttır.
Bu öneriye ilaveten; yeni projelendirilen ağaçlandırma
sahalarına, en yakın orijin denemelerinin bulguları
paralelinde tohum temin ederek fidan yetiştirme
planlamasını yapmak gerekmektedir.
Analiz bulguları verilen deneme alanlarında çok
başarılı olan orijinlerin tohum kaynağı olan
meşcerelerde
ve/veya
tohum
kaynaklarında,
meşcerelerin gen frekansını zayıflatacak denetim dışı
silvikültürel müdahalelerden kaçınılması gereklidir.
Deneme sahalarının uygulayıcı birimler tarafından
hassasiyetle
korunmaları,
projeden
sorumlu
birimlerden
habersiz
hiçbir
müdahalede
bulunmamaları ise ayrıca çok büyük önem
taşımaktadır.
Not: Calomicrus apicalis Demaison, 1891 (Col.:
Chrysomelidae), Toros Sediri meşcerelerinin yeni bir
zararlısı olup Türkiye’ye endemiktir. Halen bu
zararlının, Toros Sedirinin ana yayılış sahaları yanında
İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde bulunan
ağaçlandırma sahalarında yaygın olarak bulunduğu
ortaya konmuştur. Özellikle Doğu Akdeniz
bölgesindeki genç Toros sediri ağaçlandırmalarında,
salgın düzeyinde zarar yapmaya ve meşcerelerin
sağlığını tehdit etmeye devam etmektedir (Aytar ve
ark. 2010). Bu nedenle yeni dönemde, her üç orijin
deneme sahasında bu zararlının varlığı ve var ise
zararlıya
dayanıklı
orijinlerin
belirlenmesi
gerekmektedir.
TEŞEKKÜR
Orman Genel Müdürlüğü başta olmak üzere ilgili
ana hizmet birimlerinde projeye destek ve katkı veren
meslekdaşlarımız-çalışanlarımız ile birlikte, Araştırma
Enstitüsünde başından itibaren projeye katkıları olan,
emeği geçen çalışanlara teşekkür etmek bizlere düşen
onurlu bir görevdir. Bu kapsamda; Tohum, Ağaç
Islahı ve Ağaçlandırma Başmühendisliğinde çalışan
ve sonradan ayrılan Prof. Dr. Salih ASLAN, Mustafa
KIZMAZ, Ziyaeddin AKKOYUNLU ile bölüm
çalışanlarımızdan Hamid ERDAL’a teşekkür ediyor
ve rahmetli olan Yusuf YILDIRIM ve oğlu Birol
YILDIRIM’a Allah’dan rahmet diliyorz.
KAYNAKÇA
Anonim, 1984. Sedir (Cedrus libani A. Rich.) Orijin
Denemeleri. Tarım, Orman ve Köyişleri Bak.
Araştırma Projesi, 14 s.
Anonim, 1988. Amasya Orman Bölge Müdürlüğü,
Erbaa Orman İşletme Müdürlüğü, Çatalan Orman
İşletme Şefliği Amenajman Planı, I. Yenileme,
Planın Uygulama Süresi. 10 Yıl (1988-1997),
280s.
Anonim, 1994a. Sedir El Kitabı Dizisi. OAE, Muhtelif
Yayınlar Serisi, Nu: 66, Sinem Ofset, Ankara,
336s.
Anonim, 1994b. TARİST (Veri Tabanı Esaslı İstatistik
Paket Programı). Ege Ormancılık Araştırma Müd.
Yayını, İzmir.
Anonim, 1994c. Orman Toprak Laboratuvarlarının
Kuruluş Esasları ve Laboratuvar Teknikleri
Semineri. Orman Toprak Laboratuvar Müdürlüğü
Yayını, Eskişehir.
Anonim, 1995. Araştırma Çalışma Grubu Kararları.
İzmit, T.C. Orman Bakanlığı, APK Kurul
Başkanlığı, Araştırma ve Çevre Dairesi Başkanlığı,
Ankara.
Anonim, 1998. Türkiye’de Orman Varlığı ve
Ormancılık. Orman İdaresi ve Planlama Daire
Başkanlığı-O.G.M., Hızlı Gelişen Türlerle Yapılan
Ağaçlandırma Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve
Yapılacak Çalışmalar, Workshop, (8-9 Aralık
1998-Ankara), Orman Bakanlığı Yayın Dairesi
Başk. Yayın: 083, s. 114-130
Anonim, 1999. Amasya Orman Bölge Müdürlüğü,
Erbaa Orman İşletme Müdürlüğünden Said
Dağdaş’a hitaben yazılan 14/05/1999 tarih ve 016.
S. 2-1/1426 sayılı yazı.
Anonim, 2001. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı.
Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu. DPT
Yayın Nu.: 2531, ÖİK: 547, Ankara, 539 s.
Atalay, İ. 1987. Sedir (Cedrus libani A. Rich.)
Ormanlarının Yayılış Gösterdiği Alanlar ve Yakın
Çevresinin Ekolojik Özellikleri ile Sedir Tohum
Transfer Rejyonlaması. Tarım, Orman ve Köyişleri
Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Genel
Nu: 663, Seri Nu: 61, Ankara.
Atalay, İ. 1990. Regioning of Seed Transfer of Cedar
(Cedrus libani A. Rich.) in Turkey. Uluslararası
Sedir Sempozyumu. OAE, Muhtelif Yayınlar
Serisi, No: 59, Ankara, s. 166-179.
Atalay, İ. 2002. Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri
(Ecoregions of Turkey). Orman Bakanlığı Yayın
Nu.: 163, 1. Baskı, Meta Basımevi, İzmir, 266 s.
I.
179
Aytar, F., Dağdaş, S., Duran, C. 2010. Türkiye’de
Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)’nin Yeni Bir
Zararlısı: Calomicrus apicalis Demaison, 1891
(Col.: Chrysomelidae) ve Kontrol Tedbirleri. “A
new pest of Cedrus libani A. Rich., Calomicrus
apicalis Demaison, 1891 (Col.: Chrysomelidae)
and control measures in Turkiye”. Orman
Mühendisliği Dergisi, Nisan-Mayıs-Haziran 2010,
Yıl: 47, (4-5-6): 12-18.
Boydak, M.,1996. Toros Sedirinin (Cedrus libani A.
Rich.)
Ekolojisi,
Silvikültürü
ve
Doğal
Ormanlarının Korunması. Orman Bakanlığı Yayın
Dairesi Başkanlığı, Ankara, 78 s.
Cengiz, Y. 1990. Sedir Dikimlerinde (Cedrus libani
A. Rich.) Başarıyı Etkileyen Kimi Etkenler
Üzerine
Araştırmalar.
Uluslararası
Sedir
Sempozyumu. OAE, Muhtelif Yayınlar Serisi, No:
59, Ankara, s. 943-956.
Cevizli, O. 1994. Niksar ve Erbaa Orman
İşletmelerindeki Sedir Meşcerelerinin Bünye
Kuruluşları ve Silvikültürel İhtiyaçları. İ. Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,
(Basılmamış).
Dağdaş, S. 2004. İç Anadolu’da Toros Sediri (Cedrus
libani A. Rich.) Orijin Denemeleri - 6. ve 10. Yıl
Sonu Bulgularının Karşılaştırılması ve Bazı
Öneriler (“Some recommendations obtained from
10 year old provenance trials of Taurus Cedar
(Cedrus libani A. Rich.) for afforestation activities
in Central Anatolia.”, Ağaçlandırma ve Erozyon
Kontrolu Genel Müdürlüğü-Tohum, Fidan Üretimi
ve Ağaç Islahı Çalışmaları Semineri, 21-25
Haziran 2004, Eskişehir.
Dağdaş, S., Genç, A., Doğan, B., Cengiz, Y., Keskin,
S., Örtel, E., Uğurlu, S. 1997. Türkiye’de Sedir
(Cedrus libani A. Rich.) Orijin Denemelerinin İlk
Sonuçları. İç Anadolu Ormancılık Araştırma
Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 271,
Ankara, 128 s.
Davis, P. H. 1965. Flora of Turkey and Its East
Aegean Islands, Edinburg University Press,
Volume 1, England, 567 s.
Günay, T. 1990. Afyon-Emirdağ Yukarı Çaykışla
Vadisinde Stebe Geçiş Kuşağında Yeni Tesbit
Edilen Bir Sedir (Cedrus libani A. Rich.) Kalıntı
Meşceresi ve Ekolojik Özellikleri, Uluslararası
Sedir Sempozyumu (22-27 Ekim 1990, Antalya),
OAE, Muhtelif Yayınlar Serisi No: 59, s. 53-63,
Ankara, 992 s.
Işık, K., Topak, M., Keskin, A. C. 1987. Kızılçamda
(Pinus brutia Ten.) Orijin Denemeleri. O. G. M.
Orman Ağaçları ve Islah Araştırma Müdürlüğü
Yayın No: 3, Ankara, 139 s.
Kantarcı, D. 1990. Türkiye’de Sedir Ormanlarının
Yayılış Alanında Ekolojik İlişkiler. Uluslararası
Sedir Sempozyumu, Ormancılık Araştırma
Enstitüsü, Muhtelif Yayınlar Serisi. No: 59,
Ankara, s.13-26.
Kayacık, H. 1967. Orman ve Park Ağaçlarının Özel
Sistematiği (Gymnospermae -Açık Tohumlular).
Dizerkonca Matbaası.
Koski, V., Antola, J. 1993. National Tree Breeding
and Seed Production Programme for Turkey.
ENSO Forest Development Oy Ltd, TurkishFinnish Forestry Project, Ankara, 49 s.
Mayer, H., 1981. “Vegetationskundliche Klassifikation
von Waldökoysystemen (Orman Ekosistemlerinin
Vejetasyon Bilgisi Açısından Sınıflandırılması)”,
Orman Ekosistemi Sempozyumu, 10-15/11/1980,
İstanbul, 113-124.
Savaş, K. 1946. Antalya İşletmesi Ormanlarından bazı
notlar ve Karadeniz ardı mıntıkasında Sedir
meşcereleri. Akın Matbaası, Ankara, 32 s.
Selçuk, H. 1962. Erbaa-Çatalan Sedir Ormanı
Rejiyonal Kesiti ve Yeni Bir Sedir Ormanımız.
Orman Müh. Dergisi, 4: s.3-7.
Ürgenç, S.- Boydak. M., Alptekin, Ü. 1988. Türkiye
Ormancılığının Ağaçlandırma, Fidanlık ve Ağaç
Islahı Çalışmalarında Gelişmeler, Darboğazları ve
Bazı Öneriler. “Türkiye’de Orman İşletmeciliğinin
Gelişimi” Sempozyumu, TMMOB Orm. Müh.
Odası Yayını, Ankara, s. 187-202.
Varol, M. 1965. Erbaa-Çatalan ve Niksar-Akıncıköy
Sedir
Meşcereleri
ve
Alınması
Gerekli
Silvikültürel Tedbirler Hakkında Bazı Tavsiyeler.
Orm. Araşt. Enst. Dergisi, Ankara,Cilt: 11, Sayı: 2,
Dergi No.: 22: 50-63.
Vidaković, M. 1991. CONIFERS morphology and
variation. (Translated by Maja Šoljan), Second
Edition, Grafiki Zavod Hrvatske, 754 s.
Zobel, B., Talbert, J. 1984. Applied Forest Tree
Improvement. Printed in the U.S.A. and Canada,
Copyright by John Wiley & Sons, Inc., 505 s.

TÜRKİYE`DE SEDİR (Cedrus libani A.RICHARD)

Transkript

Benzer belgeler

MARMARA VE BATI KARADENİZ - Kavakçılık Araştırma Enstitüsü

VTS-270 klinik deneme güncellemesi: NPCÇalışması Haziran 2016

KURTPINAR TOROS TARIM İLKOKULU TARİHÇE Okulumuz Adana

Meyva Ağacı Dip Kurtları SİDM

İndir - Kandilli Rasathanesi

TB_no_152 - Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma

fen bilimleri dershanesi

JMO YÖNETİM KURULU