Molla Vəli Vidadi.Əsərləri

ÌÎËËÀ ÂßËÈ ÂÈÄÀÄÈ
ßÑßÐËßÐÈ
“ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2004
Áó êèòàá “Âèäàäè. ßñÿðëÿðè” (Áàêû, Àçÿðíÿøð, 1977)
íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè:
Ùÿìèä Àðàñëû
Þí ñþçöí ìöÿëëèôè
âÿ ðåäàêòîðó:
ßëéàð Ñÿôÿðëè
894.3611 - dc 21
AZE
Ìîëëà Âÿëè Âèäàäè. ßñÿðëÿðè. Áàêû, “Þíäÿð íÿøðèééàò”,
2004, 128 ñÿù.
ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ øèôàùè õàëã øåðè òÿðçèíäÿ éàçàí øàèðëÿð è÷ÿðèñèíäÿ Ìîëëà Âÿëè Âèäàäè ìöùöì éåð òóòóð. Âàãèôèí áþéöê ìöàñèðè îëàí
ýþðêÿìëè ñÿíÿòêàðûí ÿñÿðëÿðè äþâðöí ÿäÿáè ìÿíçÿðÿñèíè áàøà
äöøìÿê áàõûìûíäàí äàùà àéäûí òÿñÿââöð éàðàäà áèëèð.
Òÿõìèíÿí 80 èëÿ éàõûí éàðàäûúûëûãëà ìÿøüóë îëìóø Âèäàäèíèí
çÿíýèí ÿäÿáè èðñè ïÿðàêÿíäÿ ùàëäà îëäóüóíäàí øàèðèí ÿñÿðëÿðè
àéðû-àéðû ÿëéàçìàëàðäàí òîïëàíûëìûøäûð.
ISBN 9952-416-25-2
© “ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí
Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè
ñÿðÿíúàìû èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ
êèòàáõàíàëàðûíà ùÿäèééÿ åäèëèð
ÞÍ ÑÞÇ
ÕÂÛÛÛ ÿñð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ Ìîëëà
Âÿëè Âèäàäèíèí þçöíÿìÿõñóñ éåðè âàðäûð. Îíóí ìÿùÿááÿò
âÿ èíñàíïÿðâÿðëèê ëèðèêàñû, òàðèõè ìþâçóäà éàçäûüû “Ìöñèáÿòíàìÿ” ÿñÿðè þç èäåéà ìÿçìóíó âÿ áÿäèè ýþçÿëëèêëÿðèíÿ ýþðÿ ôÿðãëÿíèð. Øàèðèí àøûã øåðè âÿ êëàññèê ïîåçèéà öñëóáóíäà éàðàòäûüû ãîøìà, ýÿðàéëû, áàéàòû, ãÿçÿë âÿ ìöõÿììÿñëÿðè ôèêèð-ìÿíà àéäûíëûüû âÿ ñÿíÿòêàðëûã ìÿçèééÿòëÿðè
åòèáàðèëÿ ÷îõ ñÿúèééÿâèäèð. Ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàð îëàí Âèäàäè
ÿäÿáèééàòûìûçûí ùÿð èêè ãîëóíà ìÿõñóñ ÿíÿíÿëÿðè þç
øåðèíäÿ éàøàäàðàã âÿùäÿòäÿ àëìûø, úàíëû õàëã äèëèíäÿ
ÿñÿðëÿð ãîéóá ýåòìèøäèð. Îíóí ýþçÿë ôèêèð âÿ èíúÿ çþâã
íöìóíÿñè îëàí øåèðëÿðè Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí êå÷èðäèéè òàðèõè ãÿì âÿ êÿäÿðèíèí òàðèõèäèð. Áó äÿðä, êÿäÿð Âèäàäè éàðàäûúûëûüûíäà ìöäðèê èôàäÿ ôîðìàñûíû òàïàðàã, èúòèìàè-ôÿëñÿôè
éöêñÿêëèéÿ ãàëäûðûëìûøäûð.
Ìîëëà Âÿëè Âèäàäè 1709-úó èëäÿ Øÿìêèðäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Øàèðèí óøàãëûüû âÿ èëê ýÿíúëèéè äÿ îðàäà êå÷ìèøäèð. Àòàñû Ìÿùÿììÿä àüà çÿìàíÿñèíèí ãàáàãúûë âÿ ñàâàäëû àäàìëàðûíäàí áèðè èäè. Áåëÿ áèð àèëÿäÿ áþéöéÿí
Âèäàäè äÿ óøàãëûãäàí ìöêÿììÿë òÿëèì-òÿðáèéÿ àëìûøäûð.
Àòàñûíûí þëöìöíäÿí ñîíðà øàèð Øÿìêèðè òÿðê åäèá Ãàçàüà
ýåäèð âÿ îðàäà Øûõëû êÿíäèíäÿ éàøàìàüà áàøëàéûð. Äÿðèí
áèëèéè, èñòåäàäû âÿ õîø õàñèééÿòèíÿ ýþðÿ Ãàçàõäà àç áèð çàìàíäà áþéöê íöôóç ãàçàíûð. Âèäàäè åâëÿíäèêäÿí ñîíðà èñÿ
ùÿìèøÿëèê Øûõëû êÿíäèíäÿ éàøàéûð.
4
Âèäàäèíèí, çÿìàíÿñèíèí ìÿøùóð øàèðè êèìè øþùðÿò òàïìàñû ñàðàéëàðà äà ýåäèá ÷àòûð. Øàèð áèð ìöääÿò Ãàðàáàüäà
Ýöëöñòàí õàíëûüû ñàðàéûíäà, ñîíðà èñÿ Ýöðúöñòàíäà ÛÛ Èðàêëèíèí ñàðàéûíäà éàøàìûøäûð. Âèäàäè þç äîñòó Âàãèôÿ
éàçäûüû áèð øåðèíäÿ äÿ áóíó òÿñäèã åäèð. Àíúàã Âèäàäèíè
ùàíñû ñÿáÿáäÿíñÿ îðàäà òóòóá ùÿáñÿ ñàëûðëàð. Î, ùÿáñäÿ
èêÿí “Êþíöë ùÿñðÿò, úàí ìöíòÿçèð, ýþç éîëäà” ìèñðàñû èëÿ
áàøëàéàí ìÿøùóð øåðèíè éàçàðàã õàíëàðà, ñóëòàíëàðà äÿðèí
íèôðÿòèíè áèëäèðèð. Áó øåèð Âàãèôèí àüûð, ìÿøÿããÿòëè ýöíëÿðäÿ éàçäûüû “Áàõ”, “Ýþðìÿäèì” øåèðëÿðè èëÿ ñÿñëÿøèð.
Ùÿð ö÷ øåèð ôåîäàë äöíéàñûíû èòòèùàì åäÿí, èúòèìàè ãàéÿñè
âÿ ìÿçìóíó åòèáàðèëÿ ñå÷èëÿí þëìÿç ñÿíÿò èíúèëÿðèäèð.
Âèäàäè áó ãîøìàñûíäà ôèòíÿ-ôåë éóâàñû îëàí çÿìàíÿñèíè
ãÿçÿáëÿ ãàì÷ûëàéûð, õàíûíäàí, ñóëòàíûíäàí óçàãäà àñóäÿ,
ñÿðáÿñò éàøàìàüû àðçóëàéûð.
Øåèð ùÿìèí äþâðäÿ Âèäàäèíèí ÿùâàëè-ðóùèééÿñèíè,
øàèðàíÿ äöøöíúÿëÿðèíè òàì ÿêñ åòäèðèð, éàøàäûüû ìöùèòäÿ
îðòà ÿñð ùÿéàòûíà, îíóí èíñàíëàðûíà, ùàêèìëÿðèíÿ ìöíàñèáÿòèíè àéäûíëàøäûðûð. Âèäàäè ìÿðä, öðÿéèà÷ûã èíñàíëàðëà
äîñòëóã åòìÿéè óúà òóòóð, ñóëòàíëàðà, õàíëàðà õèäìÿò åòìÿéè þçöíÿ ñûüûøäûðìûð. Áóíà ýþðÿ äÿ 1781-úè èëäÿí ñîíðà ÛÛ Èðàêëèíèí ñàðàéûíû òÿðê åäèá Ãàçàüà ãàéûäûð âÿ þìðöíöí ñîíóíà ãÿäÿð îðàäà éàøàéûð. Îíóí øåèðëÿð äèâàíû,
êöëëèééàòû áèçÿ ÷àòìàñà äà, éöç èë éàøàéàí øàèðèí àç áèð
ùÿúìäÿ ÿñÿðëÿð éàçìàüûíà èíàíìàã ÷ÿòèíäèð. ßêñèíÿ,
Âèäàäè þìðö áîéó áÿäèè éàðàäûúûëûãäàí ÿë ÷ÿêìÿìèø,
ýþçÿë, ìÿíàëû øåèðëÿðè èëÿ ìöàñèðëÿðèíèí äÿðèí ðÿüáÿòèíè
ãàçàíà áèëìèøäèð. Îíóí Âàãèôëÿ “Äåéèøìÿ”ñè äÿ áóíó
àéäûí ýþñòÿðèð.
5
ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ éàøàìûø áèð ñûðà øàèðëÿð, çèéàëûëàð âÿ äþâëÿò õàäèìëÿðè Âèäàäè èëÿ éàõûíëûã åòìèø, îíóí øÿõñèééÿòèíÿ, éàðàäûúûëûüûíà õöñóñè åùòèðàì ýþñòÿðìèøëÿð. ßäÿáèééàòøöíàñ Ô.Êþ÷ÿðëè áó áàðÿäÿ áåëÿ éàçûðäû: “Ìîëëà Âÿëè
Âèäàäèíèí éàõøû åëìè, ñàâàäû âÿ ðÿâàí òÿáè âàð èìèø. Âÿ
þçö äÿ çþùäö òÿãâà ÿùëè îëóá, âàõòûíûí ÷îõóíó èáàäÿòäÿ
êå÷èðÿðìèø. Ùàãã ñþéëÿéÿí âÿ ùàããû äîñò òóòàí áèð âöúóä
èìèø êè, ùÿð êÿñèí åéáèíè à÷ûã ñþéëÿìÿêäÿí äèëýèð âÿ
ðÿíúèäÿ îëàíëàðûí ÿäÿäè àç äåéèë èìèø. Àììà áóíóíëà áåëÿ
ùàìû îíó ñàéàðìûø, õàòèðèíè ÿçèç âÿ ìþùòÿðÿì òóòàðìûø”.
Øàèðèí þç ìöàñèðëÿðèíäÿí Ìîëëà Ïÿíàù Âàãèô, Øÿêè
õàíû øàèð Ùöñåéí õàí Ìöøòàã âÿ áàøãàëàðû îíóí ÿí ñÿìèìè
äîñòëàðû ñàéûëûðäû. Îíëàðûí äîñòëóüó ÿãèäÿ, ìÿñëÿê äîñòëóüó
èäè. Âèäàäè îíëàðà ìÿíçóì ìÿêòóáëàð éàçûð, øåèðëÿøèð,
äåéèøèð, äÿðäèíè äîñòëàðû èëÿ áþëöøÿðÿê îíëàðà àüûëëû ìÿñëÿùÿòëÿð âåðèðäè. Âèäàäè âÿ Âàãèôèí éàõûí ãîùóì îëäóüóíó
éàçàíëàð äà âàðäûð. Ùÿð ùàëäà èêè øàèðèí äîñòëóüó þìðö
áîéó äàâàì åäÿðÿê áöòöí ñûíàãëàðäàí ÷ûõûá ìþùêÿìëÿíìèø âÿ ùÿð èêèñèíèí éàðàäûúûëûüûíäà äÿðèí èç áóðàõìûøäûð.
Îíëàðûí “Äåéèøìÿ”ñè äÿ áó ñÿìèìè, ýþçÿë, òÿìÿííàñûç
äîñòëóüóí âÿ ìÿñëÿêäàøëûüûí áÿäèè èôàäÿñè êèìè ìÿíàëû
ñÿñëÿíèðäè.
Øàèðèí ùÿéàòûíûí ñîí èëëÿðè êÿäÿðëè êå÷èð. Îíóí úàâàí
îüëó áèðäÿí-áèðÿ þëöð. Äàùà ñîíðà èñÿ Âàãèôèí âÿ Ùöñåéí
õàí Ìöøòàãûí ôàúèÿëè þëöìö Âèäàäèíè ÷îõ êÿäÿðëÿíäèðèð.
Âèäàäè 1809-úó èëäÿ Øûõëû êÿíäèíäÿ âÿôàò åòìèø âÿ
Ýÿìèãàéà àäëû éåðäÿ äÿôí îëóíìóøäóð.
6
***
Øàèðèí éàðàäûúûëûüû, äöíéàýþðöøö Àçÿðáàéúàí øèôàùè âÿ
éàçûëû ÿäÿáèééàòû ÿñàñûíäà òÿøÿêêöë òàïìûøäûð. Ùÿð èêèñèíäÿí áàø àëàí ÿíÿíÿëÿð Âèäàäè øåðèíäÿ éåíè ìÿíà ãàçàíûð.
Î ùÿì ãîøìà, ýÿðàéëû, áàéàòû, ùÿì äÿ ãÿçÿë, ìöõÿììÿñ
ôîðìàñûíäà øåèðëÿð éàðàäûð. Øàèðèí ùÿð èêè öñëóáäà éàçäûüû
øåèðëÿðäÿ ìÿùÿááÿò âÿ èíñàíïÿðâÿðëèê ìîòèâëÿðè õöñóñè
éåð òóòóð. Î, éöêñÿê ñÿíÿòêàðëûã ìÿùàðÿòè èëÿ îðòà ÿñð èíñàíû, îíóí ÿõëàãè-ìÿíÿâè ýþçÿëëèêëÿðèíè ãÿëÿìÿ àëûð, ìöàñèðëÿðèíèí ùÿéàòû âÿ òàëåéè ùàããûíäà äöøöíúÿëÿðÿ äàëûð. Áóíà
ýþðÿäèð êè, Âèäàäè éàðàäûúûëûüûíäà äÿðèí áèð êÿäÿð âàðäûð. Î,
ãÿðèáëèê, ãöðáÿò, àéðûëûã ìþâçóëàðûíäà éàçûð, ÿñðèí èúòèìàè-ñèéàñè
ùàäèñÿëÿðèíèí, õàíëûãëàð äþâðö çèääèééÿò âÿ ôàúèÿëÿðèíèí øàèð
ãÿëáèíäÿ îéàòäûüû äóéüóëàðû ÿêñ åòäèðèð.
ßëáÿòòÿ êè, Âèäàäèíèí êÿäÿðè èúòèìàè êÿäÿð èäè, äöíéÿâè, áÿøÿðè ñÿúèééÿ äàøûéûðäû, îíóí ùÿéàòà, îðòà ÿñðëÿð
äöíéàñûíà ìöíàñèáÿòèíèí þçöíÿìÿõñóñ ôîðìàñû èäè. Îíóí
êÿäÿðè èíñàíà ìÿùÿááÿòèí, ãàéüûíûí éåíè áèð òÿçàùöðö êèìè ìÿíàëû ñÿñëÿíèðäè. ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ õàëãûìûç Âàãèô øåðèíäÿ
áèð àíëûã ìöñòÿãèëëèê âÿ ñÿðáÿñòëèéèíäÿí ñåâèíèð, Âèäàäè
øåðèíäÿ èñÿ òàðèõè ôàúèÿñèíÿ ýþç éàøû àõûäûðäû. Âàãèôëÿ Âèäàäèíèí ìÿøùóð “Äåéèøìÿ”ñèíäÿí äÿ áóíó ýþðìÿê ìöìêöíäöð. Áó äåéèøìÿ-äÿðäëÿøìÿ âÿ ÿäÿáè ìöáàùèñÿäÿ ñåâèíú èëÿ êÿäÿð, íèêáèíëèêëÿ áÿäáèíëèê, ÿãëè-öðôàíè óúàëûãëà
äöíéÿâè åøã ãàðøûëàøûð. Áó äåéèøìÿ èêè äöíéàýþðöøöí, èêè
çþâã âÿ áÿäèè-åñòåòèê èäåàëûí òÿçàùöð ôîðìàñû êèìè äàùà ÷îõ
ñÿúèééÿâèäèð. Ùÿð èêè øàèðèí äöíéàéà, ùÿéàòà, èíñàíà, äîü7
ìà éóðäà, ùÿéàòûí ìàääè âÿ ìÿíÿâè ýþçÿëëèêëÿðèíÿ ìöíàñèáÿòè êèìè úàíëàíûð. Âèäàäè Âàãèôäÿí ôÿðãëè îëàðàã äÿðäëè,
ãÿìëèäèð, ãÿëáè ñûíûãäûð, öðÿéè êþâðÿê âÿ áÿäáèíäèð. Âèäàäè Ìÿúíóí êèìè äÿðä, êÿäÿð ö÷öí ñàíêè äöíéàéà ýÿëìèø,
ãÿìëè íÿüìÿëÿð éàðàäûá ìÿçëóìëàðûí, ãÿðèáëÿðèí, áèêÿñëÿðèí
ùàëûíà ãàëìàã, àðçó âÿ äèëÿêëÿðèíè ÿêñ åòäèðìÿê ö÷öí øàèð îëìóøäóð.
Âèäàäè ùÿòòà Âàãèôëÿ åéíè ìþâçóäà øåèð éàçàíäà äà
(“Äóðíàëàð” ãîøìàñû) þç äöíéàýþðöøöíÿ, áÿäèè ÿíÿíÿâè
öñëóáóíà ñàäèã ãàëûð, øóõ, íèêáèí äåéèë, ãÿìëè øåèðëÿð éàçûð.
Øàèðÿ ýþðÿ, áó çÿìàíÿäÿ íÿèíêè èíñàíëàð, ùÿòòà äèëñèçàüûçñûç äóðíàëàð äà êÿäÿðëèäèð, ãÿðèá-ãÿðèá, ãÿìýèí-ãÿìýèí þòÿðÿê ùÿçèí íÿüìÿëÿð îõóéóð, øàäëàíìûðëàð. Äóðíàëàð
äà èíñàíëàð êèìè ãÿìëèäèð, îíà ýþðÿ äÿ øàèð äóðíàëàðûí øèðèí-øèðèí
íÿüìÿëÿðèíè äèíëÿäèêúÿ êÿäÿðëÿíèð. Âèäàäè ðÿìçè ìÿíà
äàøûéàí “Äóðíàëàð” øåðè èëÿ þç äþâðöíÿ åòèðàçûíû ÷îõ óñòàëûãëà, ñÿíÿòêàðëûã ìÿùàðÿòè èëÿ áèëäèðèð.
ÕÂÛÛ–ÕÂÛÛÛ ÿñðëÿðäÿ ùÿì éàçûëû, ùÿì äÿ øèôàùè
ÿäÿáèééàòäà ãöðáÿò øåèðëÿðè éàçûëûðäû. Âÿòÿí âÿ ãöðáÿò àíëàéûøëàðû ìÿùäóä øÿêèëäÿ áàøà äöøöëñÿ äÿ, ùÿð ùàëäà áó
ðóùäà éàçûëìûø øåèðëÿð èúòèìàè äóéüó âÿ äöøöíúÿëÿðèí
èôàäÿñèíÿ ÷åâðèëèð, îíëàðäà øàèð-âÿòÿíäàøûí êþíöë ÷ûðïûíòûëàðû, ùèññ âÿ ùÿéÿúàíëàðû äóéóëóðäó. Ãöðáÿò øåèðëÿðè Âèäàäè
éàðàäûúûëûüûíäà äà ÷îõ ìÿíàëû ñÿñëÿíèðäè. Øàèð áó ìþâçóäà
éàðàòäûüû øåèðëÿðäÿ ãöðáÿòäÿí øèêàéÿòëÿíñÿ äÿ, îíëàðûí ÿñàñûíäà
âÿòÿí âÿ åë ìÿùÿááÿòè äóðóð.
Âèäàäèíèí êÿäÿðè ôÿðäè ñÿúèééÿ äàøûìûð, òàðèõè-èúòèìàè
çÿìèíëÿ áàüëû îëàí, ùÿéàòûí þçöíäÿí ýÿëÿí áèð êÿäÿð èäè.
8
Äàùà äÿãèã äåñÿê, Âèäàäèíèí äÿðäè çÿìàíÿíèí äÿðäè, åëèíóëóñóí äÿðäè, äîüìà éóðäóíóí, îíóí èíñàíëàðûíûí äÿðäè èäè
âÿ ãÿðèáëÿðèí, áèêÿñëÿðèí, ìÿçëóì èíñàíëàðûí òàðèõè ôàúèÿñèíäÿí èðÿëè ýÿëèðäè. Âÿòÿíèí äàø-ãàéàëàðûíûí äà îä òóòóá
éàíäûüû áèð âàõòäà âÿòÿíäàø-øàèð õàëãûí äÿðäèíÿ, ùàëûíà
éàíàðàã êÿäÿðëÿíèðäè. ×öíêè ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ Àçÿðáàéúàí àéðû-àéðû õàíëûãëàðà áþëöíìöøäö, õàíëàð ùàêèìèééÿò öñòöíäÿ
ýåúÿ-ýöíäöç ìöáàðèçÿ àïàðûð, éàðûììöñòÿãèëëèêäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê åë-îáàíû ãûðüûíà âåðèð, ìèí úöð ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäèðäèëÿð.
Õàëãûí ôàúèÿñèíè, ùÿìäÿìëÿðèíèí àù-íàëÿñèíè äÿðê åäÿí
øàèðèí ãÿëáè áèð àí äà îëñà à÷ûëìûð. Éöç ìèí ýöíÿø äÿ îëñà
îíóí “éàðàëàíìûø âÿ ïàðàëàíìûø” êþíëöíö èøûãëàíäûðà áèëìèð, ÷öíêè î þç âÿòÿíèíäÿí, äîñòëàðûíäàí àéðû äöøìöø, çÿìàíÿ îíó äöðëö-äöðëö îäëàðà ñàëìûø, âÿôàñûç, íàìÿðä èíñàíëàðà ìþùòàú åòìèøäèð.
Âèäàäèíèí ëèðèê ãÿùðÿìàíû äÿðä ÿùëè, êþíöë àøèíàñû âÿ
âÿôàëû áèð àøèãäèð. Îíóí ãÿëá àëÿìè ÷îõ çÿíýèí âÿ èøûãëûäûð.
Áó àøèãèí äàõèëè-ìÿíÿâè ýþçÿëëèêëÿðè, áóëàã ñóéó êèìè ñàô
ìÿíÿâèééàòû, éöêñÿê àðçó âÿ äèëÿêëÿðè îõóúóíó äàèìà äöøöíäöðöð. Âèäàäèíèí øåèðëÿðèíäÿ ëèðèê ãÿùðÿìàíëà ñÿíÿòêàðûí þç îáðàçû ñàíêè áèðëÿøèð, íÿúèá ãÿëáè âÿ ðóùó èëÿ óúàëàí
àøèãèí òèìñàëûíäà Âèäàäèíèí íóðëó, ùÿëèì òÿáèÿòèíè, þç ïàðëàã ñèìàñûíû ýþðöðöê.
Âèäàäèíèí ãîøìà âÿ ýÿðàéëûëàðûíäà èúòèìàè äöøöíúÿëÿð ÷îõ ãöââÿòëèäèð. Áó øåèðëÿðèí ãÿùðÿìàíû îëàí àøèãè
øÿõñè ñÿàäÿò âÿ ìÿùÿááÿòäÿíñÿ, âÿòÿí, åë-óëóñ ñåâýèñè äàùà ÷îõ úÿëá åäèð. Îíóí êþíëö èúòèìàè äÿðäëÿð ÿëèíäÿí
9
à÷ûëìûð. Ëàêèí î, íÿ ãÿäÿð çöëì-ñèòÿì ýþðñÿ äÿ, öìèäèíè
èòèðìèð, ùÿéàò åøãèíè ãîðóéóá ñàõëàéûð. Àíúàã àøèãè äàùà
÷îõ íàðàùàò åäÿí áóíëàð äåéèëäèð. Îíà ÿçàá-ÿçèééÿò âåðÿí îäóð êè, áó çÿìàíÿäÿ àøèãè áàøà äöøÿí, ãÿì ùÿðôèíè
äóéàí, äîüðó ñàíàí éîõäóð. Ìÿíÿâè òÿêëèê îíóí ôàúèÿñèíÿ ÷åâðèëèð.
Âèäàäèíèí “ãöðáÿò øåèðëÿðè”íèí ùàìûñûíäà äîüìà
òîðïàüà, âÿòÿíÿ, åë-îáàéà ñîíñóç áèð ìÿùÿááÿò âàðäûð.
Øàèðÿ ýþðÿ ãöðáÿò âÿòÿíñèçëèê, ãîùóì-ãàðäàøñûç âÿ öðÿê
ñèðäàøû îëìàäàí éàøàìàã äåìÿêäèð, êèìñÿñèçëèê, áèêÿñëèê
äÿ ÿí áþéöê äÿðääèð, èíñàíûí ìÿíÿâè þëöìöäöð. Èíñàíû
éàøàäàí, îíà ãîë-ãàíàä âåðÿí äîüìà åë-îáàäûð, àíà éóðäóí èñòè ãîéíó âÿ âÿôàëû ñåâýèëèñèäèð.
Âèäàäè éàðàäûúûëûüûíäà ãÿçÿë âÿ ìöõÿììÿñëÿðÿ äÿ
éåð âåðìèøäèð. Ëàêèí êëàññèê ôîðìàäà éàçûëàí øåèðëÿð äèëöñëóá âÿ ìÿíàúà ÿââÿëêè øåèðëÿðäÿí ñå÷èëèð. Äàùà äîüðóñó,
ãîøìà âÿ ýÿðàéëûëàðäàí ôÿðãëè îëàðàã ãÿçÿë âÿ ìöõÿììÿñëÿðèí äèëè ÷îõ äà ñàäÿ âÿ àéäûí äåéèëäèð, áóðàäà ÿðÿáôàðñ ñþçëÿðè ÷îõäóð. Ùÿì äÿ îíëàðäà ÿíÿíÿâè-áÿäèè ãÿçÿë
öñóëó âÿ ìþâçóëàðû þçöíö ýþñòÿðèð. Âèäàäèíèí ãÿçÿë âÿ
ìöõÿììÿñëÿðèíäÿ Õÿòàè, Ôöçóëè âÿ Ñàèáèí òÿñèðè âàðäûð.
Øàèð îðèæèíàë ãÿçÿëëÿð, ìöõÿììÿñëÿð ìåéäàíà ýÿòèðñÿ äÿ,
î, ÿí ÷îõ ãîøìà âÿ ýÿðàéëû ôîðìàñûíäà þç áÿäèè ãöäðÿòèíè
ýþñòÿðÿ áèëìèøäèð.
ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ ðåàë òàðèõè ùàäèñÿëÿð ÿñàñûíäà éàçûëàí
ÿñÿðëÿð è÷ÿðèñèíäÿ Âèäàäèíèí “Ìöñèáÿòíàìÿ” ïîåìàñû äà
þçöíÿìÿõñóñ áèð éåð òóòóð. Áó åïèê-òàðèõ ìÿíçóìÿíè øàèð
1780-úè èëäÿ éàçûá áèòèðìèøäèð.
10
Âèäàäè “Ìöñèáÿòíàìÿ”íè Øÿêè õàíû Ùöñåéí õàí Ìöøòàãûí þëäöðöëìÿñè ìöíàñèáÿòèëÿ éàçìûøäûð. Àíúàã áóðäà
òÿñâèð åäèëÿí ôàúèÿ áèð íÿôÿðèí äåéèë, áöòöí äþâðöí ôàúèÿñè
èäè. Øàèð éàøàäûüû ÿñðäÿ ëÿéàãÿòëè, óçàãýþðÿí, àüûëëû äþâëÿò
õàäèìëÿðèíèí ôÿëàêÿòëÿðèíèí ñÿáÿáèíè “ýÿðäèøè-äþâðàí”äà
ýþðöð. “Ìöñèáÿòíàìÿ”äÿ çÿìàíÿíèí áÿäèè-åïèê ìÿíçÿðÿñè ÷îõ éûüúàì âÿ ðåàë úèçýèëÿðëÿ âåðèëìèøäèð.
Âèäàäè äÿ äàùè ñÿëÿôè Íèçàìè êèìè ùàêèìëÿðèí òÿðáèéÿ
îëóíìàñûíà, äÿéèøìÿñèíÿ èíàíûðäû. Îíëàðû ãèéàìÿò ýöíö
èëÿ ãîðõóäóð, ìÿçëóìëàðûí àù-íàëÿñèíè åøèòìÿéÿ ÷àüûðûð,
ùÿì äèíè, ùÿì äÿ äöíéÿâè âàñèòÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ
þç äþâðöíöí õàíëàðûíà òÿñèð åòìÿê èñòÿéèð, þëêÿéÿ, õàëãà
ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åäÿí ùàêèìëÿð àðçóëàéûðäû. Âèäàäè äÿðê
åäèðäè êè, áó çÿìàíÿäÿ ùå÷ êÿñ þç ìóðàäûíà ÷àòìûð, äþâðàí ýöíäÿ áèð îéóí ãóðóð, ôÿëÿê ìÿðä èëÿ íàìÿðäÿ ôÿðã
ãîéìóð:
“Ìöñèáÿòíàìÿ” ÿñÿðè ÕÂÛÛÛ ÿñðèí ãàáàãúûë, èøûãëû èíñàíëàðûíûí ðóùóíó, èðàäÿñèíè, àðçó âÿ äèëÿêëÿðèíè ÿêñ åòäèðèð, õàëãûí öðÿéèíäÿí õÿáÿð âåðèðäè. Áó òàðèõè-åïèê äàñòàí
ÿñðèí èúòèìàè ÿäàëÿòñèçëèêëÿðèíÿ ãàðøû éàçûëìûø áèð èòòèùàìíàìÿäèð.
Âèäàäè ïîåìàäà äÿáäÿ îëàí ìÿñíÿâè ÿâÿçèíÿ ìöõÿììÿñ ôîðìàñûíäàí èñòèôàäÿ åòñÿ äÿ, øàèðè ãàôèéÿ òàïìàãäà, åïèê òÿùêèéÿíè äàâàì åòäèðìÿêäÿ ìÿùäóäëàøäûðà
áèëìÿìèøäèð. Î, éåðè ýÿëäèêúÿ ãÿùðÿìàí âÿ ùàäèñÿëÿðÿ þç
ìöíàñèáÿòèíè áèëäèðèð, äîñòëóüó, ôÿäàêàðëûüû, ìÿðäëèéè,
úÿñóðëóüó, èíñàíïÿðâÿðëèéè òÿáëèü åäèð.
11
Øàèðèí ëèðèê øåèðëÿðèíäÿ îëàí âÿòÿíäàøëûã êÿäÿðè, èúòèìàè ìîòèâëÿð “Ìöñèáÿòíàìÿ”äÿ äÿ âàðäûð. Øàèð ìöúÿððÿä
ãÿì, êÿäÿð äóéüóëàðû ÿâÿçèíÿ, çÿìàíÿñèíäÿ áàø âåðÿí
òàðèõè ùàäèñÿëÿðèí åïèê ëþâùÿëÿðèíè éàðàäûð, èíñàí òàëåéè âÿ
õîøáÿõòëèéèíè áÿäèè äöøöíúÿ îáéåêòè êèìè ýþòöðöð.
Âèäàäèíèí “Áåëÿ ãàëìàç” ðÿäèôëè ìöñÿääÿñè îíóí éàðàäûúûëûüûíûí ñîí äþâðö ö÷öí ÷îõ ñÿúèééÿâè áèð ÿñÿðäèð.
Âèäàäè èðñèíèí òÿäãèã, íÿøð òàðèõè ÷îõ äà ãÿäèì äåéèëäèð. ÕÛÕ ÿñðäÿ “Âàãèô âÿ ñàèð ìöàñèðèí”, “Àçÿðáàéúàíäà âÿ
Ãàôãàçäà ìÿøùóð øöÿðàíûí ÿøàðûíà ìÿúìóÿäèð”, “Ðèéàçöëàøèãèí”, “Òÿçêèðåéè-Íÿââàá”, “Ýöëçàð” âÿ “Àçÿðáàéúàí
ÿäÿáèééàòû òàðèõè ìàòåðèàëëàðû” êèòàáëàðûíäà Âèäàäèíèí
ÿñÿðëÿðèíäÿí íöìóíÿëÿð âåðèëìèøäèð.
Âèäàäèíèí øåèðëÿðè êèòàá øÿêëèíäÿ èëê äÿôÿ 1939-úó
èëäÿ íÿøð åäèëìèøäèð. Ùÿìèä Àðàñëû øàèðèí ÿñÿðëÿðèíè ëöüÿò
âÿ øÿðùëÿðëÿ áèðëèêäÿ 1977-úè èëäÿ òÿêìèëëÿøäèðèëìèø øÿêèëäÿ
÷àï åòäèðìèøäèð. Îõóúóëàðà òÿãäèì îëóíàí áó êèòàá ùÿìèí
íÿøð ÿñàñûíäà ùàçûðëàíìûøäûð. Øàèðèí êëàññèê ïîåçèéà
öñëóáóíóí ãîðóíìàñûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí àïîñòðîô
èøàðÿñèíèí áó íÿøðäÿ ñàõëàíûëìàñû ìÿãñÿäÿóéüóí áèëèíìèøäèð.
ßëéàð Ñÿôÿðëè
12
ÄßËÈ ÊÞÍÖË,
ÝßË ßÉËßÍÌß ÃÖÐÁßÒÄß
Äÿëè êþíöë, ýÿë ÿéëÿíìÿ ãöðáÿòäÿ,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Éàäëàð èëÿ þìöð ÷öðöð ùÿñðÿòäÿ,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Éàõøû ýöíäÿ éàðö éîëäàø ÷îõ îëóð,
Éàìàí ýöíäÿ ùå÷ áóëóíìàç, éîõ îëóð.
Éàä åëëÿðèí òÿíÿ ñþçö îõ îëóð,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Ìÿí ýþðìöøÿì áó ãöðáÿòèí äàäûíû,
Éàíûá-éàíûá ÷îõ ÷ÿêìèøÿì îäóíó.
Ãÿìëÿíèðñÿí ùÿð ýþðÿíäÿ øàäûíû,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Îõóäóãúà ãÿìýèí øå’ðè-ãÿçÿëè,
Êþùíÿ éàðàëàðûí áèð-áèð òÿçÿëè,
Éàäà äöøÿð êå÷ÿí ýöíöí ÿçÿëè,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Éàäà äöøÿð áàü÷àëàðûí, áàüëàðûí,
Àëà ãàðëû, áîç äóìàíëû äàüëàðûí,
Ãîúàëûðñàí êå÷ÿð úàâàí ÷àüëàðûí,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
15
Êå÷ÿí ýöíö áèð-áèð õÿéàë åéëÿðñÿí,
Äîëàð ãÿì êþíëöíÿ ìÿëàë åéëÿðñÿí.
Ýÿëÿíäÿí-ýåäÿíäÿí ñóàë åéëÿðñÿí
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
Ùÿð ìÿçàðà äöøÿð îëñà ýöçàðûí,
Éàäà äöøÿð àòà-àíà ìÿçàðûí.
Âèäàäè õÿñòÿ òÿê àðòàð àçàðûí,
Áèð ýöí îëóð âÿòÿí äåéèá àüëàðñàí.
16
ÃÀÒÀÐ-ÃÀÒÀÐ ÎËÓÁ
ÃÀËÕÛÁ ÙÀÂÀÉÀ
Ãàòàð-ãàòàð îëóá ãàëõûá ùàâàéà,
Íÿ ÷ûõûáñûç àñèìàíà, äóðíàëàð!
Ãÿðèá-ãÿðèá, ãÿìýèí-ãÿìýèí þòÿðñèç,
Öç òóòóáñóç íÿ ìÿêàíà, äóðíàëàð?
Òÿñáèù êèìè ãàòàðûíûç äöçÿðñèç,
Ùàâàëàíûá ÿðø öçöíäÿ ñöçÿðñèç,
Ýàù îëóð êè, äàíÿ-õóðèø ýÿçÿðñèç,
Ýàù äöøÿðñèç ïÿðèøàíà, äóðíàëàð!
ßðç åéëÿéèì, áó, ñþçöìöí ñàüûäûð,
Éîëëàðûíûç ùàðàìûäûð, éàüûäûð,
Øàùèí-øîíãàð ñöðáÿíèçè äàüûäûð,
Áîéàíàðñûç ãûçûë ãàíà, äóðíàëàð!
ßçÿë áàøäàí Áÿñðÿ, Áàüäàä åëèíèç,
Áÿéëÿð ö÷öí ÿðìÿüàíäûð òåëèíèç.
Îõóäóãúà øèðèí-øèðèí äèëèíèç
Áàüðûì îëóð øàíà-øàíà, äóðíàëàð.
Áèð áàø ÷ÿêèí äÿðäìÿíäèí ùàëûíà,
ßðçÿ éàçñûí, ãÿëÿì àëñûí ÿëèíÿ.
Âèäàäè õÿñòÿäÿí Áàüäàä åëèíÿ
Ñèç éåòèðèí áèð íèøàíà, äóðíàëàð!
17
ÅÉ ÙßÌÄßÌÈÌ,
ÝßË ÊÈ, ÝÅÄßÐ ÚÀÍ ÄÓÐÌÀÇ
Åé ùÿìäÿìèì, ýÿë êè, ýåäÿð úàí äóðìàç
Ñÿíñèç òóòìàç ñþéëÿìÿéÿ äèëëÿð ùåé.
Êÿñèëèáäèð, éîõäóð ñÿáðö ãÿðàðûì,
Áèð ñàÿòèì îëóá óçóí èëëÿð ùåé.
Ùå÷ áèëìÿäèì äþâðàí íåúÿ äîëàíäû,
Éàíäû úèñìèì àòÿøëÿðÿ ãàëàíäû.
Êþíöë øÿùðè ýöíäÿí-ýöíÿ òàëàíäû,
Èíäè îëäó áèð õÿðàáÿ ÷þëëÿð ùåé.
Ùÿñðÿòèíäÿí ÿëèô ãÿääèì áöêöëäö,
Úèñìèì áÿíäè éåðáÿéåðäÿí ñþêöëäö,
Ýþçöì éàøû éîë-éîë îëäó òþêöëäö,
Öçöì öñòäÿí àõäû ãàíëû ñåëëÿð ùåé.
Íÿ øèðèíäèð, ìÿùÿááÿò òÿê çàä îëìàç,
Þëÿíÿòÿí êþíöë îíäàí éàä îëìàç,
Ìöääÿòäèð êè, ìÿëóë êþíëöì øàä îëìàç
Ìÿýÿð ÿñìÿç äîñò êóéèíäÿí éåëëÿð ùåé?
Âèäàäè õÿñòÿéÿì ýöíëÿð ñàíàðàì,
Äÿðä ÿùëèéÿì ãÿì ùÿðôèíè ãàíàðàì,
Ãÿðèáëèêäÿ éàäà äöøÿð éàíàðàì:
Àøíà, éîëäàø, éàð, ìöñàùèá, åëëÿð ùåé.
18
ÀÉËÀÐ, ÈËËßÐ
ÙßÑÐßÒÈÍÈ ×ßÊßÐÄÈÌ
Àéëàð, èëëÿð ùÿñðÿòèíè ÷ÿêÿðäèì,
Øöêöð éåòäèì âöñàëûíà, ñåâäèéèì!
Ìöøòàãèíÿì, úàíû ãóðáàí åéëÿðÿì,
Î õÿòòèíÿ, î õàëûíà, ñåâäèéèì!
Åøãèí åëÿ áó êþíëöìÿ ôÿíä åëÿð,
Äàíûøäûãúà ýþôòàðûíû ãÿíä åëÿð,
Çöëôöí èëÿ ùöñíöí áèðäÿí áÿíä åëÿð,
Õÿéàëûìû õÿéàëûíà, ñåâäèéèì!
Ñÿíäÿ âàðäûð áåëÿ øàíö øþâêÿòëÿð,
Ùÿñðÿòèíè ÷ÿêÿð ìàùè-òÿë’ÿòëÿð,
Ñÿí áèð õîø áåùèøòñÿí, ãÿìçÿí çèíÿòëÿð,
Íÿ ôÿðã åëÿð ÿùâàëûíà, ñåâäèéèì!
Åøãèí ìÿíè ýöíäÿí-ýöíÿ ãåéð åëÿð,
Ñÿíè ñåâÿí ÿëáÿòòÿ êè, õåéð åëÿð.
Áàõ ÷ûõàðìûø øöêóôÿëÿð ñåéð åëÿð
Î éàøûëà, î àëûíà, ñåâäèéèì!
Ñÿíè ìÿíÿ áÿõø åëÿäè çàìàíà,
Éàõøû îëàí íÿñèá îëìàç éàìàíà.
Âèäàäèéÿì ñèíÿì ýÿëäè íèøàíà,
Áèð îõ àòäûì èãáàëûíà, ñåâäèéèì!
19
ÅÉ ÙßÌÄßÌÈÌ,
ÑßÍÈ ÃÀÍß ÃßÐà ÅÉËßÐ
Åé ùÿìäÿìèì, ñÿíè ãàíÿ ãÿðã åéëÿð,
Ýÿë òÿðïÿòìÿ éàðàëàíìûø êþíëöìö.
Àéðû äöøìöø âÿòÿíèíäÿí, åëèíäÿí,
Ùÿìäÿðäèíäÿí àðàëàíìûø êþíëöìö.
Êþíöë âåðäèê ùÿð áèâÿôà éàäëàðà,
Ùàéûô îëäó þìöð ýåòäè áàäëàðà,
Ôÿëÿê ñàëäû äöðëö-äöðëö îäëàðà,
Øàí-øàí îëìóø, ïàðàëàíìûø êþíëöìö.
Ãàíëû éàøûì ýöíäÿí-ýöíÿ áîëëàíäû,
Àõäû-àõäû ñèíÿì öñòÿ ýþëëÿíäè,
Éåíÿ ãÿì ñÿìÿíäèí ìèíäè éîëëàíäû,
Ùå÷ áèëìÿäèì áÿðÿëÿíìèø êþíëöìö.
Ýþçöì éàøû ýöíäÿí-ýöíÿ ôÿðã åòñÿ,
Åéá åòìÿéèí ìÿíè ãàíÿ ãÿðã åòñÿ,
Ðþâøÿí åòìÿç éöç ìèí ýöíÿø áÿðã åòñÿ,
Áó ìþùíÿòäÿ ãàðàëàíìûø êþíëöìö.
Âèäàäè õÿñòÿéÿì ÷åøìè ìÿðäöìö,
Òÿðê åëÿäèì âÿòÿíèìè, éóðäóìó,
×îõ òÿáèáÿ øÿðù åëÿäèì äÿðäèìè,
Ùå÷ ýþðìÿäèì ÷àðàëàíìûø êþíëöìö.
20
ÊÞÍÖË ÙßÑÐßÒ,
ÚÀÍ ÌÖÍÒßÇÈÐ, ÝÞÇ ÉÎËÄÀ
Êþíöë ùÿñðÿò, úàí ìöíòÿçèð, ýþç éîëäà,
Þìð àçàëäû,âÿ’äÿ êå÷äè ñàí èëÿ.
Áèð äÿ êþíëöì èñòÿäèéèí, ýþçëÿðèì,
Ýþðÿðÿììè îë øþâêÿòëÿ, øàí èëÿ.
Èñòÿìÿíÿì áó äöíéàíûí ìàëûíû,
Ãîâüàñûíû, ôèòíÿñèíè, àëûíû,
Ãÿðèáëèêäÿ áèêÿñëÿðèí ùàëûíû
Ôèêð åëÿðÿì, ýþçöì äîëàð ãàí èëÿ.
Ìÿðäëÿð èëÿí ýÿç êè, âÿôàäàð îëóð,
Íàêÿñëÿðÿ éîëäàø îëàí õàð îëóð.
Íàìÿðä îäóð éàõøû ýöíäÿ éàð îëóð,
Éàìàí ýöíäÿ áàõìàç, þòÿð éàí èëÿ.
Ìÿðä îëàíëàð êå÷ÿð êöëëè âàðûíäàí,
ßë ýþòöðìÿç íàìóñóíäàí, àðûíäàí,
Þëÿíÿòÿí äþíÿ áèëìÿç éàðûíäàí,
Ìåéäàí ýöíö áàøûí ãîéàð úàí èëÿ.
Äàèì ùàãäûð Âèäàäèíèí äåìÿéè,
Äîüðóëàðûí ùÿðýèç èòìÿç ÿìÿéè,
Ùÿð êèìèí êè, ìþâëà îëóð êþìÿéè
Íÿ èøè âàð ñóëòàí èëÿ, õàí èëÿ.
21
ÅÉ ÌßÍÈ ÃÛÍÀÉÀÍ,
ÀÜËÀÌÀ, ÄÅÉÈÁ
Åé ìÿíè ãûíàéàí, àüëàìà,äåéèá,
Àüëàð éàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
Èëëÿð èëÿí ùÿìäÿìèíäÿí àéðûëûá,
Õîø íèýàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
Îëìàéà éàíûíäà éàðû, úàíàíû,
Ïó÷à ÷ûõûá ýåäÿ þìðè-úàâàíû,
Ýöíáÿýöí ÿêñèëèá øþâêÿòè, øàíû
Èõòèéàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
Áÿõò ÷þíöá, ÷öíêè çÿìàíÿ äþíöá,
Øàäö õöððÿì èøè ôÿüàíÿ äþíöá,
Þìðöíöí ýöëçàðû õÿçàíÿ äþíöá,
Íîâáàùàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
ßðç åëÿðÿì ñÿí õàñëàðûí õàñûíà,
Ñÿáð åëÿéèì ìÿí áó äÿðäèí ùàñûíà,
Ýþç éîëëàðäà, úàí ýåäèíúÿ òà ñèíÿ
Èíòèçàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
Âèäàäè õÿñòÿíè ýÿë èíäè òàíû,
Ùàíû î ñÿí ýþðÿí øÿêëö íèøàíû,
Ðÿíýö ðóéè, úèñìè, òàãÿòè, úàíû,
Êöëëè-âàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû?
22
ÑÅÉÐÈ-ÝÖËØßÍ ÅÒÑßÍ,
ÅÉ ÝÖËÖÇÀÐÛÌ
Ñåéðè-ýöëøÿí åòñÿí, åé ýöë’öçàðûì,
Áöëáöë îõóð, áàüëàð ñÿäàéÿ äöøÿð.
Õÿòòèíÿ áàø ÿéÿð ñöíáöë, áÿíþâøÿ
Ýöë õàêè-ïàéèíÿ ôÿäàéÿ äöøÿð.
Õóðøèäèì, õàâÿðèì, ùèëàëûì ñÿíñÿí,
Øÿêÿðèì, øÿðáÿòèì, çöëàëûì ñÿíñÿí.
Ôèêðèì, çèêðèì, ñþçöì, õÿéàëûì ñÿíñÿí,
Ùà÷àí êþíëöì ñÿíäÿí úöäàéÿ äöøÿð.
Àðèçóíó ÷ÿêèð ñàùèá-äèëÿêëÿð,
Äîëàíûá áàøûíà äþíÿð ôÿëÿêëÿð.
Ìÿäùèí îõóð ÿðø öçöíäÿ ìÿëÿêëÿð,
Ùÿð áèðè áèð òöðôÿ âèäàéà äöøÿð.
Õÿéàëûíäûð õÿéàëûìûí ùÿéàòû,
Äÿùàíûí øÿêÿðè, äèëèí íÿáàòû,
Úÿìàëûí ñÿäãÿñè, ùöñíöí çÿêàòû
Ìÿíèì òÿê áèâàíÿ ýÿäàéÿ äöøÿð.
Èíòèçàðûí ìÿí ÷ÿêÿðÿì ïåéâÿñòÿ,
Êþíöë ïÿðèøàíäûð, õàòèð øèêÿñòÿ,
Èñòÿð âöñàëûíû Âèäàäè õÿñòÿ,
Öç õàêÿ ôÿðø åéëÿð, äóàéÿ äöøÿð.
23
ÀÉ ÀÜÀËÀÐ,
ÁÈÐ ÍÈÝÀÐÛÍ ÎÄÓÍÀ
Àé àüàëàð, áèð íèýàðûí îäóíà
Äÿëè êþíöë éàíà-éàíà äöøöáäöð.
Ìÿí êè, äöøöá áó ùàë èëÿ éàíàðàì,
Íÿ ñÿìÿíäÿð, íÿ ïÿðâàíÿ äöøöáäöð.
À÷ûëûá úÿííÿò òÿê úàìàëûí ýöëö,
Þòÿð ÷åâðÿñèíäÿ øåéäà áöëáöëö.
Áó ýöëøÿíèí éàñÿìÿíè, ñöíáöëö
Íÿ áèð áàüà, íÿ áîñòàíà äöøöáäöð.
Ëÿ’ëè-ëÿáè áÿíçÿð ýþâùÿð êàíûíà,
Äöçöëöá ýþâùÿð òÿê äöð äÿùàíûíà,
Ñèéÿù òåëëÿð àü áóõàüûí éàíûíà,
Õûðäà õàëëàð çÿíÿõäàíÿ äöøöáäöð.
Êþíöë äîñò êóéèíÿ åòäèêúÿ ýöçÿð,
Ãàíëû ãÿìçÿñèíäÿí åòìÿçìè ùÿçÿð?
×ûõäû ýþçöì áèðäÿí åéëÿäè íÿçÿð,
Ýþð íåúÿ êÿñèëìÿç ãàíÿ äöøöáäöð.
Ãàøû, ýþçö äóðóá ãàíûí àëìàüà,
Çöëô òþêöëìöø äèí, èìàíûí àëìàüà,
Âèäàäè õÿñòÿíèí úàíûí àëìàüà
Õÿò áèð éàíà, õàë áèð éàíÿ äöøöáäöð.
24
×ßÐÕÈ-ÔßËßÊ
ÇÖËÌÖ ÇÈÉÀÄ ÅÉËßÌÈØ
×ÿðõè-ôÿëÿê çöëìö çèéàä åéëÿìèø,
Ùèúðàí ìÿíè ýöíäÿ äþéÿð, àüëàðàì.
Åé éàðàíëàð, ñûíäûðûáäûð áåëèìè
Ìþùíÿò éöêö ãÿääèì ÿéÿð, àüëàðàì.
Ìÿíè áåëÿ ùÿð êèì ýþðÿ, áèð àüëàð,
Äàü-äàø éàíàð, óëóñ, îéìàã, åë àüëàð.
Úèñìèì ñûçëàð, ýþç éàø òþêÿð, äèë àüëàð,
Þç áàøûìà éàëãûç ìÿýÿð àüëàðàì?
Åé ìÿíèì òÿê ýþç éàøûíû ñà÷àíëàð,
Ãöðáÿòëèêäÿ úèýÿð ãàíûí è÷ÿíëÿð,
Ôèêð åòäèêúÿ úöìëÿ áèð-áèð êå÷ÿíëÿð
Éàäÿ äöøÿð, éàíàð úèýÿð, àüëàðàì.
Ùàéûô îëäó î äþâðàíëàð, î äÿìëÿð,
Ýÿëäè, êå÷äè éàð, ìöñàùèá, ùÿìäÿìëÿð,
Áÿðùÿì îëóð äÿðäëÿð, ãÿìëÿð ÿëÿìëÿð,
Áèð-áèðèíÿ ýöíäÿ äÿýÿð, àüëàðàì.
×ÿðõè-ôÿëÿê, ìÿí ùà êþ÷äöì éóðäóìäàí,
Àéðû äöøäöì ãîøóíóìäàí, îðäóìäàí,
Âèäàäèéÿì, àëÿì òàíûð äÿðäèìäÿí,
ßýÿð àüëàìàíàì, ÿýÿð àüëàðàì.
25
ÉÅÍß ÉÀÄ ÅÉËßÄÈÌ
ÊÅ×ßÍ ÝÖÍËßÐÈ
Éåíÿ éàä åéëÿäèì êå÷ÿí ýöíëÿðè,
Àõäû ýþçëÿðèìäÿí ãàí ýåäÿð îëäó,
Áèùóø îëäóì, íèòãèì, ñÿáðèì, ãÿðàðûì
×ûõäû áó úèñìèìäÿí ñàí ýåäÿð îëäó.
Äèë íåúÿ àüëàéûá ÷ÿêìÿñèí çàðû,
Ùÿð ýöí àðòàð áèð äÿðìàíñûç àçàðû.
Åëÿ êàñàä îëäó êþíöë áàçàðû
Ñàíàñàí øÿùðèíäÿí õàí ýåäÿð îëäó.
Åé êþíöë ïîçóëäó ðÿíýè-àëëàðûí,
Òÿð ñèìà, õîø áÿäÿí, õÿòòö õàëëàðûí,
Øèðèí ýþôòàðëàðûí, äöð õÿéàëëàðûí,
Àòÿøè-ùèúðàíÿ éàí ýåäÿð îëäó.
Ùàíû îë ÿçÿëêè íàçö ðèô’ÿòëÿð,
Î ãÿääö ãàìÿòëÿð, ùöñíè-ñóðÿòëÿð,
Ýåäÿðìèø ìÿðäöìÿí ãÿäðö ùþðìÿòëÿð
Åëÿ êè, øþâêÿòö øàí ýåäÿð îëäó.
Åé Âèäàäè õÿñòÿ, íîëäó áàçóëàð,
Äöøäö ãÿëÿì, èòäè ýþçäÿí éàçûëàð.
Ùöììÿò åäèí, éàð, ìöñàùèá, ãàçûëàð
Éöç ìèí ùÿñðÿò èëÿ úàí ýåäÿð îëäó.
26
ÅÉ ÔßËßÊ,
ßËÈÍÄßÍ ÄÀÄ ÅÒÌßÉÈÌÌÈ
Åé ôÿëÿê, ÿëèíäÿí äàä åòìÿéèììè,
Ñÿí ìÿíè äÿðäÿ áàú åéëÿìÿäèíìè?
Èòèðäèí ýþçöìäÿí éàðè-ùÿìäÿìè,
Òàéäàí-òóøäàí èõðàú åéëÿìÿäèíìè?
Ãÿââàñ îëóá åøã áÿùðèí öçÿðêÿí,
Ñåâäà ñÿìÿíäèíè ìèíèá ýÿçÿðêÿí,
Þçýÿëÿðèí ÿéðèñèíè äöçÿðêÿí,
Þç èøèìäÿ ãèéãà÷ åéëÿìÿäèíìè?
Ìÿí íåúÿ ñÿáð åäèì ùà áåëÿ äÿðäÿ,
Úàíö úèñìèì îëäó ñàü èêÿí ìöðäÿ,
Èøèì ñàëäûí ùÿð íàêÿñÿ, íàìÿðäÿ
Îíëàðà ìÿíè ìþùòàú åéëÿìÿäèíìè?
Ýöíäÿí-ýöíÿ äÿðäèì îëäó çèéàäà,
Àõûðäà þìöðöì ýåòäè áÿðáàäà,
Êå÷ÿí ýöíëÿð áèð-áèð äöøäöêúÿ éàäà
ßøêèìè ïöðÿìâàú åéëÿìÿäèíìè?
Ýþð íåúÿ äöøöáäöð Âèäàäè õÿñòÿ,
Íèòãè ëàë îëóáäóð, çÿáàíû áÿñòÿ,
Ãÿì ëÿøêÿðè äóðóá äÿñòÿáÿäÿñòÿ
Êþíöë øÿùðèí òàðàú åéëÿìÿäèíìè?
27
ÝÅÚß-ÝÖÍÄÖÇ ÎÄÀ ÄÖØÖÁ
ÉÀÍÀÐÀÌ
Ýåúÿ-ýöíäöç îäà äöøöá éàíàðàì,
Ñèéàù òåëëè áèð ñîíàíûí óúóíäàí.
Íÿ äèë äåéÿ áèëèð,íÿ ãÿëÿì éàçûð
Ùÿð íÿ êè ÷ÿêìèøÿì îíóí óúóíäàí.
Ãÿì êè ýÿëèð ìÿíÿ ôèðãÿáÿôèðãÿ,
Íÿ Ìÿúíóí ÷ÿêèáäèð, íÿ ýþðöá Âÿðãÿ,
Íå÷ÿ ìÿðäöìëÿðè âåðìèøÿì ãÿðãÿ
×åøìèìäÿí òþêöëÿí ãàíûí óúóíäàí.
Íÿ õîø îëóð åøã ÿùëèíèí áó ùàëû,
Øÿìÿ éàíà ïÿðâÿíÿíèí ìèñàëû,
Ýÿëäèêúÿ õÿéàëà éàðûí õÿéàëû
Éàíàð îäëàð äöøÿð úàíûí óúóíäàí.
Êþíöë äöøöá ùÿð ùàâàäàí åíÿðìèø,
Øèøÿ òÿêè ùÿð íÿ äÿýñÿ ñûíàðìûø,
Ñÿìÿíäÿð òÿê þçáàøûíà éàíàìûø
Ùèúðàí ýöíö úàí úàíàíûí óúóíäàí.
Áèâÿôà äöíéàäà, äÿùðè-ôÿíàäà,
Ôÿëÿê ìÿíè éåòèðìÿäè ìóðàäà.
Âèäàäè õÿñòÿéÿì, þìðöìö áàäà
Âåðäèì àõûð áó ñåâäàíûí óúóíäàí.
28
ÉÅÍß ÁÈÐ ËÅÉËÈÂßØ ÉÀÐß
ÄÈË ÂÅÐÄÈÊ
Éåíÿ áèð ëåéëèâÿø éàðà äèë âåðäèê,
Êþíöë Ìÿúíóí òÿêè äèâàíÿëÿíìèø,
Àòÿøè-åøãèíäÿí äèë êÿáàá îëìóø,
Äîëàíûð, ÷þâðöíöð ïÿðâàíÿëÿíìèø.
Àïàðäû àüëûìû áèð àùö ýþçëö,
Áèð áÿíþâøÿ áóéëó, áèð ëàëÿ öçëö,
Áèð øèðèí ýþôòàðëû, áèð øÿêÿð ñþçëö,
Àüçû ñÿäÿô, äèøè äöðäàíÿëÿíìèø.
Äöøöáäöð õÿéàëûì éàðûí ðóéèíÿ,
Úàí ãóøó áÿíä îëóá çöëôö ìóéèíÿ,
Ñàëûáäûð ìåéëèíè éàðûí êóéèíÿ,
ßãëö ùóøóì ìÿíäÿí áèýàíÿëÿíìèø.
Òà êè, õÿáÿð ýÿëäè õóáëàð øóõóíäàí,
ßë ÷ÿêäèì úàùàíûí âàðö éîõóíäàí.
Ãÿìçÿ õÿíúÿðèíäÿí, ìöæýàí îõóíäàí
Úèýÿð ïàðÿ-ïàðÿ, äèë øàíÿëÿíìèø.
Âèäàäè õÿñòÿéÿì, åé ýþçöì ñàüû,
Àðòûáäûð ñèíÿìèí äöéöíö, äàüû,
Áèð ãÿìçÿñè ãàíëû, ùÿðàìè, éàüû
×àïäû êþíëöì øÿùðèí, âèðàíÿëÿíìèø.
29
ÕßÑÒß ÄÖØÄÖÌ,
ÝßËßÍ ÉÎÕÄÓÐ ÖÑÒÖÌß
Õÿñòÿ äöøäöì, ýÿëÿí éîõäóð öñòöìÿ,
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì,
Õÿáÿð îëñóí éàðàíûìà, äîñòóìà,
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì.
Åé ñåâäèéèì, ñÿíäÿí ãåéðè êèìèì âàð,
Ýÿë öñòöìÿ, àìàí þëäöì, äàä þëäöì.
Õûðäàúàëàð éûüûëäûëàð éàíûìà,
Ôèêð åëÿäèì îäëàð äöøäö úàíûìà,
Áàøäàí áåëÿ éàçûëûáäûð øàíûìà,
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì.
Åé ñåâäèéèì, ñÿíäÿí ãåéðè êèìèì âàð,
Ýÿë öñòöìÿ, àìàí þëäöì, äàä þëäöì.
Äÿðäèì ÷îõäóð, áèðèí äîüðó ñàíàí éîõ,
Ìÿýÿð áóíäà ãÿì ùÿðôèíè ãàíàí éîõ?
Áèð àù ÷ÿêèá úèýÿðèíäÿí éàíàí éîõ,
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì.
Åé ñåâäèéèì, ñÿíäÿí ãåéðè êèìèì âàð,
Ýÿë öñòöìÿ, àìàí þëäöì, äàä þëäöì.
Àüëà, äèäÿì, ãàíëû éàøûí ñåë îëñóí,
Ñþéëÿìÿéÿ ýèçëè äÿðäèí äèë îëñóí.
Êèìèì âàðäûð ãîùóì-ãàðäàø, åë îëñóí,
30
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì.
Åé ñåâäèéèì, ñÿíäÿí ãåéðè êèìèì âàð,
Ýÿë öñòöìÿ, àìàí þëäöì, äàä þëäöì.
Âèäàäèéÿì, òÿáèá äÿðäèì áàüëàìàç,
Ñèíÿì áàøûí äöéöíëÿìÿç, äàüëàìàç,
Éàä éûüûëàð, ñÿðèí áàõàð, àüëàìàç,
Ãÿðèá þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä þëäöì,
Åé ñåâäèéèì, ñÿíäÿí ãåéðè êèìèì âàð,
Ýÿë öñòöìÿ, àìàí þëäöì, äàä þëäöì.
31
ÅÉ ÄßÙÀÍÛ ØßÊßÐ,
ËßÁËßÐÈ ÁÀÄß!
(Òÿúíèñ)
Åé äÿùàíû øÿêÿð, ëÿáëÿðè áàäÿ,
Ýöí úàìàëûí åøã ÿùëèíÿ àéèíÿ.
Öçöí ýþðäö øåéäà êþíöë ìÿñò îëäó,
Íÿ ùàúÿò êè, ùÿøð îëóíúà àéèíÿ.
Ñÿíè ìÿíäÿí, ìÿíè ñÿíäÿí ñàíàðàì,
Òàíðû ö÷öí óçàã òóòìà ñÿí àðàì.
Âöñàëûíäàí àéðûëàëû ñàíàðàì,
Éåòÿ áèëìÿì ùÿôòÿñèíÿ, àéûíà.
Ñÿíñèç ìÿíÿ äîëàíäûãúà ñàë, ñÿíÿ,
ßøêèì äÿðéà, úèñìèì îëäó ñàë ñÿíÿ.
Íîëóð íèãàáûíû öçäÿí ñàëñÿíÿ
Ýöíÿø ýþéäÿ ñÿúäÿ ãûëà, àé åíÿ.
Íå÷èí êÿñäèí ñèíÿì öñòÿí àéàãëàð,
Öçöí ýþñòÿð, ñÿðìÿñò îëñóí àéûãëàð.
Ùÿñðÿò ÷åøìèì, ãàí-éàø òþêÿð, àé àüëàð,
Ýþðäöì îëà áèð äÿ öçöí, àéÿ, íÿ?
32
Âèäàäèéè-õÿñòÿ îõó ìèéàíäûð.
Ãóð ñÿí òÿð ñàäàüûí îõóìó éàíäûð,
Êèì ùöñíöí êèòàáûí îõóìàéàíäûð ,
Íÿ áèëèð êè, ùÿäèñ íÿäèð, àéÿ íÿ?
33
ÑßÁÀ, ßÙÂÀËÛÌÛ ÁÈÐ-ÁÈÐ
Ñÿáà ÿùâàëûìû áèð-áèð
Âàðûá îë éàðÿ ÿðç åéëÿ.
Ãÿìö äÿðäè-äèëèì øÿðùèí
Äåéèá, äèëäàðÿ ÿðç åéëÿ!
Ýåäÿðñÿí êóéèíÿ éàðûí,
Î ãÿääè-ñÿðâðÿôòàðûí,
Ôÿüàíûí áöëáöëè-çàðûí
Ýöëè-ýöëçàðÿ ÿðç åéëÿ!
Äåñÿí ìÿí çàðö ýèðéàíäàí,
Âöúóäè, áàüðû áöðéàíäàí,
Äÿìàäÿì òèüè-ùèúðàíäàí
Úèéÿð ñÿäïàðÿ, ÿðç åéëÿ!
Ñÿáà, ýÿë ñåéðè-ýöëçàð åò,
Ýöëö ðåéùàíû áèäàð åò,
Òÿáèáÿ äÿðäèì èçùàð åò,
Ãÿìè ãÿìõàðÿ ÿðç åéëÿ!
Âèäàäè õÿñòÿ áèìàðûí,
Áÿëàéè-åøãäÿí çàðûí,
Ñþçöí ìöøòàãè-äèäàðûí
Éåòèð úàíàíÿ, ÿðç åéëÿ!
34
ÊÞÍÖË ÑßÁÐÖ ÃßÐÀÐ ÅÒÌßÇ
Êþíöë ñÿáðö ãÿðàð åòìÿç
Ýåäÿð éàð îëìàéàí éåðäÿ,
Ìÿùÿááÿò ïàéèäàð îëìàç
Âÿôàäàð îëìàéàí éåðäÿ.
Âÿôà ãûë áèð âÿôàäàðÿ,
Óëàøìà ùÿð áèèãðàðÿ,
Ìÿòàèí àòìà áàçàðÿ
Õèðèäàð îëìàéàí éåðäÿ.
Ìÿíèì ùÿìðàçö ùÿìäÿðäèì
Äåéèì ùÿð áÿäíöìÿ ýþðäöì.
Ùöíÿð êÿñá åéëÿìÿç ìÿðäöì
Íàìóñ, àð îëìàéàí éåðäÿ.
Õóäà, ñÿí ñàõëà ýÿë ôÿðäè,
×ÿòèíäèð éàëãûçûí äÿðäè,
Ïÿðèøàíëûã òàïàð ìÿðäè
Ùàâàäàð îëìàéàí éåðäÿ.
Äèëà, ëàô åòìÿ ìöòëÿãäÿí,
Äöøÿðñÿí çöëìÿ íàùÿãäÿí,
Íå÷èí ìÿðäöì äþíÿð ùÿãäÿí
Áèð àçàð îëìàéàí éåðäÿ?
35
Ýÿë åé êþíëö îëàí ðþâøÿí,
Ãÿáóë åò áó ñþçö ìÿíäÿí,
Íåúÿ ìÿüäóð îëóð ìÿñêÿí
Ýöëÿ õàð îëìàéàí éåðäÿ.
Êþíöë äöíéàäà éàð èñòÿð,
Îëóáäóð áèãÿðàð èñòÿð ,
Âèäàäè õÿñòÿ âàð èñòÿð,
Ùà÷àí éàð îëìàéàí éåðäÿ?
36
ÂÀÃÈÔ, Íß ÒÅÇ ÑßÍßÌËßÐÄßÍ
ßË ×ßÊÄÈÍ!
Âàãèô, íÿ òåç ñÿíÿìëÿðäÿí ÿë ÷ÿêäèí,
Áèðèí áèð èíÿéÿ ãèéìÿò åéëÿðñÿí?
Ùÿëÿ ñîíðà êå÷èéÿ äÿ åíÿðñÿí,
Àëñà ìöøòÿðèéÿ ìèííÿò åéëÿðñÿí.
Ïó÷ îëñóí ãîúàëûã, ýþðäöí êè, íåúÿ,
Áèð ïóëúà õóáëàðà ýÿëìÿçìèø âåúÿ,
Ýöíäöç ôèêð åòäèéèí áàø òóòìàç ýåúÿ,
Òàìàì ïó÷äóð ùÿð íÿ ñþùáÿò åéëÿðñÿí.
Õóáëàð èøèíäÿ êè, ãèéãàú îëóðñàí,
Îíëàðûí òÿ’íèíÿ àìàú îëóðñàí,
Ñÿí êè, àëûüà äà ìþùòàú îëóðñàí,
ßáÿñ éåðÿ íå÷èí çÿùìÿò åéëÿðñÿí.
Èøèí êè, äöøöáäöð Àðàéàòûéà,
Îüóë äà îëñà, äÿõè áàõìàç àòûéà,
Áèðèí äÿ ìÿí àëëàì þðêÿí-÷àòûéà,
ßýÿð ãàéûðìàüà ìþùëÿò åéëÿðñÿí.
Ñèôàðèø åòìèøäèí ãÿë’ÿáÿéèéÿ
Êè, ñÿí ýþç-ãóëàã îë áèçèì äÿéèéÿ,
Ìöøòÿðèíè äîëäóðóáäóð ïàéèéÿ
Íåúÿ êè, êåéôèíäèð ëÿççÿò åéëÿðñÿí.
37
Äåìÿäèììè àëìà àü äÿéÿíÿéè,
Äàíàäàí, áóçîâäàí åòìÿ ùÿíÿéè,
Èíäè íÿ ÷îõ èñòÿéèáñÿí èíÿéè,
Ùÿëÿ ñîíðà äàùà øèääÿò åéëÿðñÿí.
Äîâòÿëÿá îëóáàí ýåäèáñÿí õàíäàí,
Þëöíúÿ ÷ûõìàíàì òà Ýöëöñòàíäàí.
Èíøàëëàù ÷àëûøñàí ùàáåëÿ úàíäàí
Ùÿð íÿ äåñÿí, áèë, àãèáÿò åéëÿðñÿí.
Áèð èýèäñÿí, èøëÿðèíäÿ äàèì îë,
Äåìÿíÿì êè, ãÿôëÿò åéëÿ, íàèì îë,
Õàí áóéóðàí ãóëëóãëàðäà ãàèì îë,
Ýþð äöøìÿíÿ íÿ ùÿãàðÿò åéëÿðñÿí.
ßýÿð Àëëàù õàíà âåðÿ íöñðÿòëÿð,
Çàéå îëìàç ùå÷ ÷ÿêäèéèí çÿùìÿòëÿð,
Áàøà ýÿëèð åéëÿäèéèí íèééÿòëÿð,
Ýÿð ñèäã èëÿ íÿíýö ãåéðÿò åéëÿðñÿí.
Ãóø÷ó Íàìàçÿëè éåéèá-éàòìàñûí,
Äàèì ñþçöí ìÿñëÿùÿòÿ ãàòìàñûí,
×îõ äà þçöí ùÿð ìåéäàíà àòìàñûí,
Ãÿôèë î èýèäè õèôôÿò åéëÿðñÿí.
Áèçèì Àáäóëëàùûí âàðäûð ãÿäÿìè,
Îíóí äà ùà èíäè ýÿëèáäèð äÿìè,
38
Ýåíÿ ãîéìàç î Ýÿíúÿäÿ àäÿìè,
ßýÿð êè, ñÿí áèð èøàðÿò åéëÿðñÿí.
Áàããàë èëÿí ßëè ìöøòàüûíäàäûð,
Ìîëëà Ñÿôÿðÿëè ôÿðàüûíäàäûð.
Õåéðè îëñóí ùÿð êÿñ éûüíàüûíäàäûð,
Îíëàð èëÿí çþâãö èøðÿò åéëÿðñÿí.
Ùÿðýèç îëìàç ùàã ýþëöíöí ôÿíàñû,
ßñêèê îëìàç éàøûë áàøëû ñîíàñû,
Ìÿùøÿðÿòÿí ãàèì îëñóí áèíàñû
Î ìÿñúèä êè, äîüðó èìðÿò åéëÿðñÿí.
Áèç äÿ òÿøðèô áóéóðìóøäóã áàüàòàí,
Åøèòäèê ýÿëäèéèí Íÿñèá àüàäàí,
Ìÿí ùà áèëìÿç èäèì òà áó ÷àüàòàí,
Èíäè áèëäèì ùöíÿð, úöð’ÿò åéëÿðñÿí.
39
ÁÀÉÀÒÛËÀÐ*
Øàì éàíàð à éàü èëÿ,
Ýÿë, ýþçöì, ÿéàüèëÿ,
Ýÿëäè Âÿëè áàøûíà,
Ýÿëìÿéÿí àé àüûëà.
Âÿëèéÿì ãàíàä èëÿ,
Öç òóòäóì ãàí àäèëÿ,
Õÿéàëûì ýåäÿí éåðÿ.
Ãóø ýåòìÿç ãàíàäèëÿ.
Âÿëèéÿì, àé Ãàçàüëàð,
Äÿðä ñûçëàð, àé ýþç àüëàð,
Òöëÿê òÿðëàí éóðäóíà
Ãîíìàñûí àé ãàç, àüëàð.
Âÿëèéÿì, ñÿíà äèëÿ,
Öç äóòäóì ñÿí àäèëÿ,
Äþâðàí ìÿíÿ çöëì åòäè,
Ýÿëìèøÿì ñàíà äèëÿ.
____________
*Ãàçàõäà éàçûëìûø áèð úöíýäÿí ýþòöðöëìöøäöð.
40
ÙßÐ ÑßÙßÐ ÁÀÄ ßÑßÐ,
ÀÐÈÇÈ-ÚÀÍÀÍß ÄßÉßÐ
Ùÿð ñÿùÿð áàä ÿñÿð, àðèçè-úàíàíÿ äÿéÿð,
Òîõóíóð ñÿðâÿ ýÿùè, ýàù ýöëöñòàíÿ äÿéÿð.
Îëìàñà ãàáèë ÿýÿð äÿùð úÿôà âåðìÿç îíà,
Òÿ’ì áèëÿççÿò îëàíäà íåúÿ äÿíäàíÿ äÿéÿð.
Øÿì ýÿð éàíñà ñàâàäè-øÿá ö÷öí ùåéô îëìàç,
Øþ’ëÿñè ÷öíêè îíóí àðèçè-úàíàíÿ äÿéÿð.
Ñþùáÿòè-íàêÿñö íàìÿðä ùÿìèí ñþùáÿò èìèø,
Òóò êè, áèð ìÿðä ÿòÿéèí äþâëÿòè-õàãàíÿ äÿéÿð.
Ñÿí êè, áèð ìÿðäèí óúóíäàí íÿ áÿëà ÷ÿêäèí èñÿ,
Âÿñëè-äèäàðè îíóí ðÿùìÿòè-ãöôðàíÿ äÿéÿð.
Ìÿí êè, ìåéäàíè-áÿëà è÷ðÿ ñÿðèì òîï åäÿðÿì,
Òà äöøÿð ÿëäÿí-ÿëÿ àõûðû ÷þâêàíÿ äÿéÿð.
Î íÿ ãÿìäèð îäà áèð ìÿðäèí óúóíäà éàíàñàí,
Âåðÿñÿí úàíûíû áèð úàíÿ êè, ìèí úàíÿ äÿéÿð.
Úàíûìû àòÿøè-ãöðáÿòäÿ áåëÿ éàíäûðûðàì,
Íåúÿ øÿì’ÿ äîëàíûá ùÿð ýåúÿ ïÿðâàíÿ äÿéÿð.
Íÿ ãÿäÿð îëñà ãîúà ýÿð÷è Âèäàäè õÿñòÿ
Éåíÿ Âàãèô êèìè, ÿëáÿòòÿ, éöç îüëàíÿ äÿéÿð.
43
ÁÈËÈÐÑÈÇ, ÂÀÃÈÔÀ, ÊÈÌ ØÞÂÃÈÌÈÇ
ÄÈÄÀÐß ×ÎÕÄÀÍÄÛÐ
Áèëèðñèç, Âàãèôà, êèì øþâãèìèç äèäàðÿ ÷îõäàíäûð,
Íÿ ÷àðÿ, åéëÿìÿç äþâðàí âöñàëÿ ÷àðÿ ÷îõäàíäûð.
Ïÿðèøàíäûð êþíöë, çöëôö ïÿðèøàíëàð ùÿâàñûíäà
Áó ñåâäàäÿ îëóáäóð ìöðüè-äèë àâàðÿ ÷îõäàíäûð.
Òÿáèáà, òà êè, äöøäöê ÷öí ùÿçÿð ðÿíúóðè-åøã îëäóã,
Ìöùÿññÿë éåòìÿäè áèìàðèìèç òèìàðÿ ÷îõäàíäûð.
Ãÿðÿç úàíàíà ìÿòëÿá úàí èñÿ èíêàðûìûç éîõäóð,
Âåðèá úàí-áàø éîëóíäà, äóðìóøóã èãðàðÿ ÷îõäàíäûð.
Âèäàäè õÿñòÿ êèì, äöøìöø ñÿàäÿòëÿð ñöúóäèíäÿí,
Áÿëè Ñÿí’àíè-äèë òà áàüëàíûá çöííàðÿ ÷îõäàíäûð.
44
ÑßÍ ÒßÊ, ÅÉ ÝÖË, ÄÅÌß ÝÖË ÝÖËÇÀÐß
ÝßËÌÈØ, ÝßËÌßÌÈØ
Ñÿí òÿê, åé ýöë, äåìÿ ýöë ýöëçàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø,
Øÿùð àðà ùöñíöíúÿ íàìÿ áàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø.
Äÿìáÿäÿì, åé ýöë áÿäÿí, øèðèí äÿùÿí, øÿùäö øÿêÿð,
Ëÿ’ëè-ëÿáèí ëÿùúÿéè-ýþôòàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø.
Åéëÿäèì òÿùãèã êèì ãþâñè-ãàøûí òÿê íþâíÿùàë
Ùöñí áàüèíäÿ ãÿäèí ðÿôòàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø.
Äåìÿ êèì öøøàã ãàíûí òþêìÿéÿ ãÿìçÿí êèìè
Ãàòèëö úÿëëàä òÿê õóíõàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø.
×öí äÿâà éîõ åøã äÿðäèíÿ íÿ ôÿðã åéëÿð òÿáèá,
Áó Âèäàäè õÿñòÿéè-áè÷àðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø.
45
ÍÅÚß ÝÞÇ ÑßÍ ÒßÊ ÝÞÇßË
ÄÖÍÉÀÄÀ ÝÞÐÌÖØ, ÝÞÐÌßÌÈØ!
Íåúÿ ýþç ñÿí òÿê ýþçÿë äöíéàäà ýþðìöø, ýþðìÿìèø,
Áþéëÿ ìÿãáóëö ìöçÿëëÿô ñàäÿ ýþðìöø, ýþðìÿìèø.
Áàâÿð åòìÿí, åé ìÿëÿêëÿð ñÿðâÿðè êèì, áèð áÿøÿð
Ñÿíúÿ áó õóáëóãäÿâö ñèìàäÿ ýþðìöø, ýþðìÿìèø.
Ñàíìà ãûëìûø òåéè-ýöëçàðè-÷ÿìÿí áöëáöë-ùÿçÿð
Ãàìÿòèí òÿê ñÿðâè-õîø àçàäÿ ýþðìöø, ýþðìÿìèø.
Åé ýþçöì ñàãè, õÿéàë åòìÿ áó áÿçìèí ðèíäÿñè
Øÿðáÿòè-ëÿ’ëè ëÿáèí òÿê áàäÿ ýþðìöø, ýþðìÿìèø.
Êèìñÿ éîõ àëÿìäÿ ìöòëÿã áó Âèäàäè õÿñòÿ òÿê
Áèð ÿñèðè-äÿðäè-åøã èôòàäÿ ýþðìöø, ýþðìÿìèø.
46
ÑÀÍÌÀ, ÅÉ ÄÓÑÒ, ÑßÍ ÒßÊ ÀÔßÒ
ÚÀÍß ÎËÌÓØ, ÎËÌÀÌÛØ!
Ñàíìà, åé äóñò, ñÿí òÿê àôÿò úàíÿ îëìóø, îëìàìûø,
Ýþçëÿðèí òÿê íÿðýèñè-ìÿñòàíÿ îëìóø, îëìàìûø.
Äåìÿ êèì ýþðìöø úàùàí øÿì’è-úÿìàëûí òÿê ÷ûðàã,
Éà îíà úàíûì êèìè ïÿðâàíÿ îëìóø, îëìàìûø.
Ñöðìÿ ìÿí Ìÿúíóíó ãàïûíäàí, åé Ëåéëèéè-äÿùð,
Äÿðýàùûíäà íîëà áèð äèâàíÿ îëìóø, îëìàìûø?
Îëìàäû áèð ýöí, Âèäàäè õÿñòÿ, ýèðéàí îëìàäûí,
Êèìñÿ îíó ýþðìÿäè õÿíäàíÿ îëìóø, îëìàìûø.
47
ÍÈÝÀÐÀ, ÇÞÂÃÈ-ÙÖÑÍÖÍÄßÍ ÊÈ,
ÙßÐÄßÌ ÈÒÒÈÔÀà ÀÐÒÀÐ
Íèýàðà, çþâãè-ùöñíöíäÿí êè, ùÿðäÿì èòòèôàã àðòàð,
Ôÿðàãèíäÿí ýÿëèð ìèí ãÿì, ãÿìèíäÿí ìèí ôÿðàã àðòàð.
Íÿ ãÿôèëñÿí êè, ìöòëÿã àùè-äèëñóçèì ÿñÿð ãûëìàç,
Ñÿäàéè-íàëÿìÿ àëÿìäÿ ìóíúà ýþç-ãóëàã àðòàð.
Ìÿíè ýÿð ìÿñò åäèáñÿí, ñàãèéà, õîø ùàëèì îíäàíäûð,
Äîëàíäûðäûãúà úàìè-åøã äþâðöíäÿ ÿéàã àðòàð.
Ãÿðÿç úþâðèí çèéàäè-òÿðêè-åøã èñÿ ôöçóí åéëÿ,
Úÿðàùÿò ãàëèá îëäóãúà òÿáèáÿ èøòèéàã àðòàð.
Âèäàäè õÿñòÿéÿì ìÿøùóð ùàëèì äþâðè-ùöñíöíäÿ
Âÿëè éöç øöêöð êè, úàí ÿêñèëèð åøãè-ìÿçàã àðòàð.
48
ÅÉ ÑßÁÀ, ÝßË ÁÈÐ ÕßÁßÐ ÂÅÐ ÚÀÍß,
ÚÀÍÀÍ ÕÀÍÄÀÄÛÐ?
Åé ñÿáà, ýÿë áèð õÿáÿð âåð úàíÿ, úàíàí õàíäàäûð?
Øÿùðè-êþíëöì îëäó âèðàí, îíà ñóëòàí õàíäàäûð?
Áèð ïÿðèïåéêÿð, ìÿëÿêðó, úèñìè íàçèê, ñèìâÿø,
Ãàìÿòè ñÿðâö ñÿíóáÿð, ùöñíè-òàáàí õàíäàäûð?
Àüçû ïöñòÿ, äèøëÿðè äöð, äèëè øÿêêÿð, ëÿáè áàë,
Õàëè ùèíäó, ÷åøìè úàäó, òèðè-ìöæýàí õàíäàäûð?
Ãàøëàðû ùèëàëÿ áÿíçÿð, òöððÿñè ÿíáÿðôÿøàí,
Çöëôö ñöíáöë, áóéè ýöë, ýöë õÿòòè ðåéùàí õàíäàäûð?
Åé ôÿëÿê, àëÿìäÿ äöøìöø áþéëÿ úàíàíäàí úöäà,
Ýþð Âèäàäè õÿñòÿ òÿê ñÿí áèð äèäÿðýèí õàíäàäûð?
49
ÌßÍß ÁÈÐ ØÓÕÖ ØÈÐÈÍ ÄÈËÐÖÁÀ ÁÈÐ
ÏÈÐßÙßÍ ÒÈÊÌÈØ
Ìÿíÿ áèð øóõö øèðèí äèëðöáà áèð ïèðÿùÿí òèêìèø,
Ñàíàñàí íÿãøè-ãöäðÿòäèð ÿúÿá òöðôÿ ùÿñÿí òèêìèø.
Òàìàøà åéëÿäèì öñòöíäÿ ùå÷ ÿë ýÿçìÿìèø ýóéà
×ÿêèá áèð ñóðÿ þç úèñìè êèìè íàçèê òèêÿí òèêìèø.
Áèëèð ùÿð êÿñ, ÷ûõàð õîø íàçèê èøëÿð íàçÿíèíëÿðäÿí,
Áÿëè, áèð ëàëÿ öçëö, ñÿðâèãÿä, íÿñðèíáÿäÿí òèêìèø.
Óçàãäûð, åé ùÿáèáèì, áþéëÿ èø íàÿùë îëàíëàðäàí,
Éåíÿ áèð äÿðìÿíä, åøã ÿùëèíèí ãÿäðèí áèëÿí òèêìèø.
Íÿ õîø îëìóø Âèäàäè õÿñòÿíèí ÿùâàëûíà âàãèô
Êè, ñÿ’é åòìèø áèëèá îíó, áèð ÿùâàëÿ éåòÿí òèêìèø.
50
ÝßÐ×È ÉÖÇ ÌÈÍ ÀËßÌ È×Ðß ÂÀÐ
ÉÀÐÛÍÄÀÍ ÚÖÄÀ
Ýÿð÷è éöç ìèí àëÿì è÷ðÿ âàð éàðûíäàí úöäà,
Ùå÷ êÿñ ìÿí òÿê äåéèë ïÿðâÿðäèýàðûíäàí úöäà.
Äÿðäö ìþùíÿòëÿð õÿðàá åòìèø õÿéàëûì õàíÿñèí,
Îëìàäû àéèíåéè-äèë ãÿì-ãöáàðûíäàí úöäà.
Åéëÿìèø ðþâøÿí ãÿìÿð ùèúðÿ ôÿðàã èôòàäÿñèí
Úöìëÿ éàðûíäàí úöäà, ùÿì êöëëè-âàðûíäàí úöäà.
Ñîðñà éàð ÿùâàëè-äèë ýþð áèð íåúÿ ñþéëÿð ñÿáà,
Úàíö òÿí áèòàá, äèë ñÿáðö ãÿðàðûíäàí úöäà.
Áèð áÿëàêåø ýþðìÿäèì äöøìöø Âèäàäè õÿñòÿ òÿê,
Àøèíàâö ùÿìäÿìö ùÿì äîñòö éàðûíäàí úöäà.
51
ÄÅÉÈÁÑÈÇ Éß’ÍÈ ÝßËËßÌ ÝßËÄÈ
ÁÈÐ ÁÅËß ÕßÁßÐ, ÂÀÃÈÔ!
Äåéèáñèç éÿ’íè ýÿëëÿì ýÿëäè áèð áåëÿ õÿáÿð, Âàãèô,
Õèëàô èäè áó ñþçëÿð áÿñ, ïåøèìàíìû ìÿýÿð Âàãèô?
Áèëèðäèì ìÿí ôÿëÿê âåðìÿç âèñàëÿ ÷îõ äà öç, àììà
Áèçè ñàëäû ÿçàáè-èíòèçàðÿ ìöõòÿñÿð Âàãèô.
Áó ýöí äàíëà äåìÿ, äþâðàí äåéèëäèð áèð ãÿðàð öçðÿ,
Ñÿí îíäàí òà îëóíúà âàãèô, îë ñÿíäÿí êå÷ÿð, Âàãèô!
Ìÿúàëûí âàð èêÿí îë éàðö ùÿìäÿðäè ýöçàð åéëÿ,
Êþíöë ãÿìäÿí à÷àð, éàõøû îëóð ñåéðö ñÿôÿð Âàãèô.
Áèëèðñèç ãþâëè-ñöííÿò, áÿ’äè íèééÿò ìÿùç âàúèáäèð,
Ùÿëÿ ðÿùì îëäóüó ìÿ’ëóìóíóçäóð, ìþòÿáÿð Âàãèô.
Âÿòÿí éàä åéëÿìÿçñèç ýÿð òóòàëûì êþíëöíöç ãóøäóð,
Ìÿýÿð ãÿòè ðÿùìäÿí åéëÿìÿçñèç áèð õÿáÿð, Âàãèô.
Ôÿëÿê áÿð’ÿêñè-äþâðàí îëäóüóíäàí áèð íèøàíäûð áó
Âèäàäè õÿñòÿ òÿê äöøìöø âÿòÿíäÿí äÿðáÿäÿð Âàãèô.
52
ÒÓÒÌÀ, ÅÉ ÑÀÙÈÁ-ÍßÇßÐ,
ÌßÍÄßÍ ÍßÇßÐ, ÄÈÂÀÍÈÉßÌ!
Òóòìà, åé ñàùèá-íÿçÿð, ìÿíäÿí íÿçÿð, äèâàíèéÿì,
Áó òÿùÿééöðäÿí òóòóëìóø êþíëöìöí ùåéðàíèéÿì.
Ýÿð ýþðöðñÿí ÿãëö òÿäáèðö ôÿðàñÿòäÿí úöäà,
Áèùöíÿð ñàíìà ÿáÿñ êèì, åøãëÿ ìÿðäàíèéÿì.
Úàíû úàíàíäàí äèðèü åòìÿí, äèëè äèëäàðäÿí,
Íàâÿêè-ãÿìçÿ ñåâÿí, ÿáðó êÿìàí ãóðáàíèéÿì.
Ìÿñòè-úàìè-Úÿì îëóá øöðáè äåýèëñÿí ýÿð÷è ìÿí,
Òàúö òÿõòè-ôÿðã èëÿí ãÿì ìöëêöíöí õàãàíèéÿì.
Èççö úàù èëÿ ìÿíèì ãåéð èëÿ éîõ äàâàì âÿëè,
Ìÿí Âèäàäè õÿñòÿéÿì, þç øÿùðèìèí ñóëòàíèéÿì.
53
ÞËÖÌ ÙßÃÄßÍÄÈÐ, ßÌÌÀ ÍÞÂÚßÂÀÍ
ÞËÌßÊ Íß ÌÖØÊÖËÄÖÐ
Þëöì ùÿãäÿíäèð, ÿììà íþâúÿâàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð,
Ýþçöíäÿ ùÿð ìóðàäû, òàçÿ-úàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Ùÿâàéè-åøã ñÿðäÿ, õàòèðèíäÿ âÿñë ñåâäàñû,
Äèëèíäÿ ÿçáÿðè-éàðö úèíàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Òàìàøàéè-úàìàëûíäàí íÿçÿðëÿð îëìàéà õàëè,
Íèçàìè-õÿòòö õàëû õîøíèøàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Êÿëàìû, íèòãè, ëÿôçè õîø, äèëè øèðèí, öçö õÿíäàí,
Ãèéàìè-ãàìÿòè ñÿðâè-ðÿâàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
×ÿêÿ ùÿñðÿò ýþðÿíëÿð, ýþðìÿéÿíëÿð àðèçóñóíäà,
Îëà äèëëÿðäÿ âÿôè ùÿð çàìàí, þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Êå÷èá ïåéêàí áàüðûíäàí, äöøöá ìÿúðóù ñÿðýÿøòÿ,
Îëà àë ãàíûíà ãÿëòàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Âåðÿ ãöðáÿòäÿ úàí, éàíûíäà éàðö ùÿìäÿìèíäÿí éîõ,
Ãàëà êþíëöíäÿ ùÿð ñèððè íèùàí, þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Òÿêÿëëöìäÿí äöøöá äèë, òàáö òàãÿò ãàëìàéûá úàíäà,
Ýþçö éîëëàðäà ãàëûá áèçÿáàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð
54
Òàìàì îëìàç éöç èë øÿðù åéëÿñÿì áó äÿðäè-áèäÿðìàí,
Ãÿðèáö áèêÿñö áèõàíèìàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
Íå÷ÿ íþâðÿñ úÿâàíè-ñÿðÿôðàçûíäàí úöäà, ùÿñðÿò,
Âèäàäè, õÿñòÿ äöøìÿê, íàòÿâàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð.
55
ßÐ ËÈÁÀÑÛÍ ÝÅÉß ÙßÐ ÐßÍÝËß ÇßÍ,
ÌßÐÄ ÎËÌÀÇ
ßð ëèáàñûí ýåéÿ ùÿð ðÿíýëÿ çÿí, ìÿðä îëìàç,
Ìÿðä ùÿð÷ÿíä êè, çÿí þëäöðÿ, íàìÿðä îëìàç.
Ýÿð ðÿôèãèí îëà áèäÿðä, äÿâàñûç äÿðääèð,
ßùëè-äèëäÿí ýÿëÿ ìèí çÿõì, î áèð äÿðä îëìàç.
Ýÿçñÿ ýÿð ÿùëè-òÿìÿ, äÿùðè, éöç èë ñàèë îëóá,
Âàãèôè-ùèêìÿò îëóá, ìÿðäè-úàùàíýÿðä îëìàç.
Äåìÿ ùÿð ñóðÿòÿ áèòÿúðöáÿ ìÿðäöì ýþç èëÿ,
Áÿðý ùÿð íþâ êè, ýöëøÿíäÿ áèòÿð âÿðä îëìàç.
Ãÿì éåìÿ, õÿñòÿ Âèäàäè, ýþðöá ÿ’äàíû êÿñèð,
Ùàããà èõëàñ èëÿ ìåéäàíÿ ýèðÿí ôÿðä îëìàç.
56
ÀÙ-ÀÙ, ÅÉ ×ßÐÕÈ-ÃßÄÄÀÐ, ÀÙ,
ÅÉ ÁßÄÐÓÇÈÝÀÐ!
Àù-àù, åé ÷ÿðõè-ãÿääàð, àù, åé áÿäðóçèýàð,
Êöíúè-çöëìÿòäÿ ÿúÿá ãîéäóí ìÿíè ùåéðàíö çàð.
Éàðû éîõ, äèëäàðû éîõ, áèð ìóíèñè, ãÿìõàðû éîõ,
Ýþçäÿ íÿì, õàòèðäÿ ãÿì, ùåéðÿòäÿ ùÿðäÿì äèëôèêàð.
Äÿñòö ïà áÿñòÿ, áÿäÿí õÿñòÿ, øèêÿñòÿ ñÿðíèýöí,
×åøìè ýèðéàí, úèñìè áöðéàí, ìöçòÿðèá úàí áèãÿðàð.
Ýåòäè òàãÿò, íàçö ðèô’ÿò, ãÿäðö ùþðìÿò ïàéèìàë,
Äÿðäè ÿôçóí, ÿøê ýöëýöí, áÿõò ýöí-ýöí òèðÿòàð.
Íå÷ÿ éöç äàüè-ôÿðàã èëÿí Âèäàäè õÿñòÿíè
Òàðìàð åòäèí ñÿí, åé ýÿðäóíè-äóí, îë òàðèìàð!
57
ØßÙÄÀÁÈ-ËßÁÈÍ ÑÀÜßÐÈ-ÏÅÉÌÀÍß
ÒßÊ, ÅÉ ÄÓÑÒ!
Øÿùäàáè-ëÿáèí ñàüÿðè-ïåéìàíÿ òÿê, åé äóñò!
Äöðúè-äÿùÿíèí ùþããåéè-äöðäàíÿ, òÿê åé äóñò!
Ýöëçàðè-áåùèøò òÿê à÷ûëûá ðþâçåéè-ùöñíöí,
Áèìàð ýþçöí íÿðýèñè-ìÿñòàíÿ òÿê, åé äóñò!
Îë äÿì êè, ýþðöíäö ýþçöìÿ øÿì’è-úÿìàëûí,
Éàíäûðäû ìÿíè øþâã îäó ïÿðâàíÿ òÿê, åé äóñò!
Ôèêð åéëÿäè àùó ýþçöíö õÿñòÿ Âèäàäè,
Äöøäö éåíÿ ñÿùðàëàðà äèâàíÿ òÿê, åé äóñò!
58
ÉÀÍÀÐ ÚÈÑÌÈÌ ÁÓ ÝÖÍ ÀÒßØËßÐß
ÚÀÍÖ ÚÈÝßÐÄßÍ ×ÎÕ
Éàíàð úèñìèì áó ýöí àòÿøëÿðÿ úàíö úèýÿðäÿí ÷îõ,
Îëóáäóð äèë ìöøÿââÿø, áèëìÿçÿì ùàíñû õÿáÿðäÿí ÷îõ.
À÷ûëìàç òàëåèì ñöáùö, îëóáäóð òèðÿ ÿééàìûì,
Ñàëûáäûð áÿõòèìè áó äèäåéè-äþâðàí íÿçÿðäÿí ÷îõ.
Ýþðöá ÿùâàëûìû òÿ’í åòìÿ, åé òÿíïÿðâÿðè-äþâðàí,
Ùÿâàéè-åøã èëÿ ÷îõ ãèññÿëÿð êå÷äè áó ñÿðäÿí ÷îõ.
Äåìÿ, åé äåéèë, úàùàíäà éîõ ìÿíèì òÿê äÿùð ïàìàëû,
Íÿ âàðäûð àëÿìè-ìþùíÿòäÿ ñÿí òÿê äÿðáÿäÿðäÿí ÷îõ.
Íÿñèáèí, åé Âèäàäè õÿñòÿ, òÿãäèðè-ãÿçàäÿíäèð,
Òÿùÿììöë åéëÿ, ôèêð åò, ýþðìÿ íþãñàíûí áÿøÿðäÿí ÷îõ.
59
ÙßÁÈÁÈÌ, ÒÀ ÑßÍÈ ÌßÍ ÑÅÂÌÈØßÌ
ßØÐÀÔ ÀÐÀÑÛÍÄÀ
Ùÿáèáèì, òà ñÿíè ìÿí ñåâìèøÿì ÿøðàô àðàñûíäà,
Âöúóäóì, àòÿøè-åøãèí éàíûáäûð ñàô àðàñûíäà.
Öçöí ýþðìÿê òÿùÿééöðäÿí òóòóëìóø íèòãèìÿ áàõìà,
Òÿðÿùùöì ãûë, þçöí áèð ùàëÿ éåò èíñàô àðàñûíäà.
Ãèéàìûí áèð ÿëèôäèð àøèãèí åéíö õÿéàëûíäàí,
Ñåâèðëÿð úàí è÷èíäÿ, àëÿìö ÿòðàô àðàñûíäà.
Ãàøûí áèð íóíäóð ÷ÿêìèø ãÿçà íÿããàøû ãöäðÿòäÿí,
Íÿçÿðäÿ úöìëÿäÿí áàø éàçûëàð ÿñíàô àðàñûíäà.
Âÿôà éîõäóð, Âèäàäè õÿñòÿ, ÿñëà íÿñëè-èíñàíäà,
Âÿëè áèùóäÿ áèð ñþçäöð äåéèðëÿð ëàô àðàñûíäà.
60
ÉÀÍÀÍ ÅØà ÀÒßØÈÍß ÃßÌ ÉÅÌßÇ ÎË
ÍÀÐÄßÍ ÀÐÒÛÃ
Éàíàí åøã àòÿøèíÿ ãÿì éåìÿç îë íàðäÿí àðòûã,
Êè, éàõìàç íàðè-äöçÿõ àòÿøè-ðöõñàðäÿí àðòûã.
Ìÿíÿ ìóíúà òÿâÿùùöì ÷îõ âåðèðñÿí ðóçè-ìÿùøÿðäÿí,
Ãèéàìÿò âàðìû, åé âàèç, ôÿðàãè-éàðäÿí àðòûã?
Àéàüûì êÿñìÿçÿì ëàô óðñà ìèí ñÿý éàð êóéèíäÿ,
Íÿ ñóðÿò ýþñòÿðèð îë, ñóðÿòè-ÿüéàðäÿí àðòûã.
Äèðèëìÿí äÿðäè-åøãö ìþùíÿòè-äèäàðñûç áèð äÿì,
Îëàðäûð ùÿìäÿìèì ôèðãÿòäÿ éöç ãÿìõàðäÿí àðòûã.
Âöñàëè-éàðäÿí ýÿð ìöääÿè éöç ìöääÿà åéëÿð,
Âèäàäè õÿñòÿíèí êþíëöíäÿ éîõ äèäàðäÿí àðòûã.
61
ÅÉ ÁÀÄÈ-ÑßÁÀ,
ÌßÍÄßÍ ÎË ÉÀÐß ÑÀËÀÌ ÅÉËß
Åé áàäè-ñÿáà, ìÿíäÿí îë éàðÿ ñàëàì åéëÿ,
Äÿðäö ÿëÿìèì áèëäèð äèëäàðÿ, ñàëàì åéëÿ.
Ýþðñÿí öçöí îë ìàùûí, áàñ áàüðûíà ýÿðäóí òÿê,
Äþí áàøûíà éàëâàðÿ-éàëâàðÿ ñàëàì åéëÿ.
Êåé áàüè-áåùèøòèì, ìÿí áèð Àäÿìäèì ýóéà,
Äöøäöì ñÿðè-êóéèíäÿí àâàðÿ, ñàëàì åéëÿ.
Äÿðäö ãÿìè-ùèúðàíûí ùÿð ëÿùçÿ ùöúóìóíäàí
Àõûð êè, úèýÿð îëäó ñÿäïàðÿ, ñàëàì åéëÿ.
Ýþð õÿñòÿ Âèäàäèíèí äàüè-úèýÿðèí ñþéëÿ
Îë ëàëÿ ðöõÿ, ÷åøìè-áèìàðÿ ñàëàì åéëÿ.
62
ØßÙÀ, ÌÖÄÄßÒ ÚÀÙÀÍÛ ÌßÍ Äß
ÝßÇÄÈÌ, ÄßÐÁßÄßÐ ÝÞÐÄÖÌ
Øÿùà, ìöääÿò úàùàíû ìÿí äÿ ýÿçäèì, äÿðáÿäÿð ýþðäöì,
Òàìàøà åéëÿäèì éàõøû-éàìàíû, õåéðö øÿð ýþðäöì.
Ýþðöá ìÿðäöìëÿðè áèòÿúðöáÿ, åé ìÿðäöì, àëäàíìà,
Ìÿùÿêñèç áèëìÿê îëìàç ãÿëáèíè, ÷îõ ñèìö çÿð ýþðäöì.
Ñÿõàâÿò îëìàéàí êÿñäÿ øöúàÿò ôå’ëè-íàäèðäèð,
Êÿðÿìñèç êèìñÿíè ùÿð éåðäÿ ýþðäöì, áèùöíÿð ýþðäöì.
ßêàáèðëÿðäÿ ùèììÿò, àøèíàëàðäà ñÿäàãÿò éîõ,
Âÿôà êóéèí äîëàíäûì, ìöòëÿãà éîõ áèð áÿøÿð ýþðäöì.
63
ÑÞÉËß ÚÀÍÀÍÀ, ÑßÁÀ, ÙÀËÛÌ ÏßÐÈØÀÍ
ÎËÄÓ, ÝßË!
Ñþéëÿ úàíàíà, ñÿáà, ùàëûì ïÿðèøàí îëäó, ýÿë!
×ûõäû úàí, ñóä åòìÿäè ùÿð íåúÿ äÿðìàí îëäó, ýÿë!
Ãàñèäè-áèñèäãÿ àëäàíìà, éåòèð, ùàë þçýÿäèð,
Òöðôÿ øèâÿíëÿð ãîïóá öñòöìäÿ ÿôüàí îëäó, ýÿë!
Åíìÿäÿí ñèíÿ âöúóäóì, äîëäó ãÿáðèì ãàí èëÿ,
Ýþðäöéöí íàçèê áÿäÿí õàê èëÿ éåêñàí îëäó, ýÿë!
Ðÿõòè-òÿðäÿí èíúèíÿí òÿí ùÿìäÿì îëìóø ìàð èëÿ,
Öç òóòóá ãàðûíúàëàð éîëëàðà êàðâàí îëäó, ýÿë!
Ýþðäöéöí çàùèð ÿë’ÿì òÿê øÿ’íö øþâêÿò ñàùèáè
Èíäè ïÿæìöðäÿ äöøöá òîðïàüà, ïöíùàí îëäó, ýÿë!
Íå÷ÿëÿð ýèðéàí îëóáäóð áó Âèäàäè õÿñòÿ òÿê,
Äèäÿëÿð ýèðéàí îëóá ÷àêè-ýèðèáàí îëäó, ýÿë!
64
ÝßË, ÅÉ ÂßÙÄßÒ ÃßÇÀËÛ,
ÑßÍ ÁÓ ÑßÙÐÀÄßÍ Íß ÈÑÒßÐÑßÍ?
Ýÿë, åé âÿùäÿò ãÿçàëû, ñÿí áó ñÿùðàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?!
Õÿéàëûí ùÿìíèøèí îëäó áó òÿíùàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?
Òóòóáñàí ñóðÿòè-Éóñèô, êþíöë Ìèñðèíäÿ ñóëòàíñàí,
Âöñàëûí ãèéìÿòè êå÷äè Çöëåéõàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?
Ñÿíèí åøãèí äóðóð ðóùóì, áó çöëôöí ÿãë ýÿíúèäèð,
Àïàðäûí ÿãëèìè, áÿñ ðóùè-øåéäàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?
Ñÿí åøã ÿùëèíÿ, åé çàùèä, ìÿëàìÿò åòìÿéè òÿðê åò,
Äåéèëñÿí ñèððÿ âàãèô, çþùäö òÿãâàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?
Âèäàäè õÿñòÿ, ýÿë ÿäíàñöôÿò äöíéàéÿ ìåéë åòìÿ,
Ãûë ÿãëèí âàð èñÿ òÿðêèí, áó äöíéàäÿí íÿ èñòÿðñÿí?
65
ÉÅÍß ÍÀØÀÄ ÊÞÍËÖÌ ÁÓËÄÓ
ÉÖÇ ÉÅÐÄßÍ ÌßËÀË, ÀÜËÀÐ
Éåíÿ íàøàä êþíëöì áóëäó éöç éåðäÿí ìÿëàë, àüëàð,
Ðÿâàí åéëÿð èêè ýþçäÿí äÿìàäÿì ÿøêè-àë, àüëàð.
Êþíöë øÿùáàçûíû ÿëäÿí ó÷óðäóì, òàãÿòè ýåòäè,
Äöøöá ïÿðâàçÿ ìåéë åòìÿç, ñûíûáäûð ïÿððö áàë, àüëàð.
Ìÿíÿì î áàüèáàíè-áàüè-ìþùíÿò êàôÿòè*-äþâðàí,
Éûõûá ýöëçàðè-þìðöìäÿí íåúÿ òàçÿ íèùàë, àüëàð.
Ñèðèøêèìëÿ õÿéàëûì éàäèýàðè-ðóçè-ôèðãÿòäèð,
Áóäóð, âÿúùè êè, îíó ñàõëàðàì ùÿð ìàùö ñàë, àüëàð.
ßçèçà, ãàëäû ùÿñðÿò ùÿøðÿ òÿê äèäàð äèäàðÿ,
Êÿñèëäè ùÿð òÿðÿôäÿí, éîõ áèð öììèäè-âöñàë àüëàð.
Demÿí ôÿðéàäè-çÿðèìäÿ ÿáÿñ äàüëàðà öí äöøìöø,
Èòèðìèø ýþçëÿðèì ñÿééàäè áèð òöðôÿ ãÿçàë, àüëàð.
×ÿòèíäèð úàí áÿäÿíäÿí úèñìè-òÿð éàíûíäàí àéðûëìàã,
Îäóð áó ýöíäÿ äöøäöêúÿ, Âèäàäè õÿñòÿùàë àüëàð.
___________
*Êè àôÿòè
66
Íß ÌÖÄÄßÒÄÈÐ ÝÞÇÖÌ ÐÀÙÈÍÄßÄÈÐ,
ÉÀÐÛÌ, ÑßÍ ÑßÔÀ ÝßËÄÈÍ!
Íÿ ìöääÿòäèð, ýþçöì ðàùèíäÿäèð, éàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
Ùÿáèáèì, ñåâýèëèì, éàðûì, íèýàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
Äèëè áöëáöë, ëÿáè ìåé, õàëè ôöëôöë, çöëôëÿðè ñöíáöë,
Ìÿëÿêõó, éàñÿìÿíáó, ýöë’öçàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
Éöçöì õàêè-ðÿùèíäÿ ôÿðøäàðÿì, õîø ãÿäÿì áàñäûí!
Øÿùèì, ùÿì øÿùðèéàðûì, øÿùñöâàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
Õÿéàëûì ýöëøÿíèíÿ ñàéÿ ñàëäûí ñÿðâ ãÿääèíäÿí
À÷ûëäû ñÿáçÿëÿíäè ëàëÿçàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
Âèäàäè õÿñòÿ òÿê äöøìöøäö áèàðàì úàí ñÿíñèç,
Âöúóäèì, òàãÿòèì, ñÿáðèì, ãÿðàðûì, ñÿí ñÿôà ýÿëäèí!
67
ÉÀÐßÁ, ÁÓ ÝÅÄßÍ ÑßÐÂÈ-ÑßÐßÔÐÀÇ
ÊÈÌÈÍÄÈÐ?
Éàðÿá, áó ýåäÿí ñÿðâè-ñÿðÿôðàç êèìèíäèð?
Èíñàí áó ñóðÿòäÿ îëóð àç, êèìèíäèð?
Õÿëã è÷ðÿ êè, éîõäóð áåëÿ ìÿãáóëö ìöçÿëëÿô,
Ìåéäàíè-ýþçÿëëèêäÿ áó ñÿðáàç êèìèíäèð?
Ãàøû, ýþçö, ÿíäàìû, òÿìàìÿí ÿë àéàüû,
Ùÿð áèð ñöìöéö áàøûíà éöç íàç êèìèíäèð?
Ìóíúà êè, ñÿðàïà áÿçÿíèá äöðëö úÿâàùèð,
Çÿððèí ãÿáà, ñèìó ñÿðÿíäàç êèìèíäèð?
Òóø îëäó ñÿíÿ, õÿñòÿ Âèäàäè, áó ÿúÿëäèð,
Éîõñà êè, íÿ ñþçäöð áåëÿ øÿùáàç êèìèíäèð?
68
ÍÎÂÐÓÇÈ-ÁÀÙÀÐ ÎËÄÓ,
ÚÀÙÀÍ ÒÀÇßÒßÐ ÎËÄÓ
Íîâðóçè-áàùàð îëäó, úàùàí òàçÿòÿð îëäó,
Ðÿô îëäó ÿëÿìëÿð.
Äàüûëäû áó øàäëûã õÿáÿðè äÿðáÿäÿð îëäó
Éàíäû îäà ãÿìëÿð.
Ãûðõ éåääè ðÿãÿì ñûíäû çèìèñòàí ãÿëÿìèíäÿí
Ôöðñÿò ýöëÿ äöøäö.*
Ìåéäàíè-òÿðÿáäÿ áó íÿ òöðôÿ ùöíÿð îëäó,
Ñÿðô îëäó êÿðÿìëÿð.
Ýþéäÿí éåðÿ éàüäû íÿ ýþçÿë øÿáíÿìè-ðÿùìÿò
Áèòäè ýöëö ëàëÿ.
Õîø íÿüìÿëÿíèá áöëáöëè-øåéäà þòÿð îëäó
À÷ûëäû èðÿìëÿð.
Éöç ùÿìäö ñÿíà, ìàèëè-ñåéðè-÷ÿìÿí îëäó
Øàä îëäó êþíöëëÿð.
Áèð ìþâñèìè-ýöëäöð áó êè, ùÿãäÿí íÿçÿð îëäó
Õîø ýÿëäè áó äÿìëÿð.
Åé õÿñòÿ Âèäàäè, áó ýöí åòìÿçìè ñÿíÿ ðÿùì
Ñóëòàíè-çÿìàíÿ?
Áó åéäè-ìöáàðÿêäÿ êè äöíéà õÿáÿð îëäó
Ñà÷ûëäû äèðÿìëÿð.
___________
*ßáúÿä ùåñàáèëÿ ãûðõ éåääè “Ç” âÿ “Ì” ùÿðôëÿðèäèð.
“Çìèñòàí” êÿëìÿñèíäÿí áó èêè ùÿðô äöøÿíäÿ “ñòàí” ãàëûð. Ôöðñÿò
ýöëÿ äöøöð, éÿíè “ýöë” “ñòàí” èëÿ áèðëÿøèá “ýöëöñòàí” ÿìÿëÿ ýÿòèðèð.
69
ÀÙ ÊÈÌ, ÝÞÐ ÍÅÉËßÄÈ
ÁÓ ÝßÐÄÈØÈ-ÄÞÂÐÀÍ ÁÓ ÝÖÍ!
Àù êèì, ýþð íåéëÿäè áó ýÿðäèøè-äþâðàí áó ýöí,
Åéëÿäè áèð íþâúàâàíû õàê èëÿ éåêñàí áó ýöí.
Îëäóëàð ìàòÿì òóòóá õÿëãè-úàùàí ýèðéàí áó ýöí,
Ýåòäè áó äàðè-ôÿíàäàí äþíäö ÷öí äþâðàí áó ýöí.
Ðÿêëè õàíûí ñåâýèëè ôÿðçÿíäè îë Ëèâàí áó ýöí.
Ãîïäó áèð øèâÿí ñàíàñàí ÷ÿðõè-äþâðàí àüëàäû,
Äþçìÿéèá áó ìþùíÿòÿ úàíû îëàí ãàí àüëàäû.
Õà÷ïÿðÿñòëÿð ùÿð íÿ âàð, úöìëÿ ìöñÿëìàí àüëàäû,
Íåúÿ äèë òóòñóí äåéèì áèð ùàë èëÿ õàí àüëàäû,
Àòÿøè-ÿôüàíÿ éàíäû, êöëëè Ýöðúöñòàí áó ýöí.
Úÿì åäèá äþðä éàíûíà Ýóðýèí õàí ìèðçàëÿðè
Áèð-áèðèëÿ äàíûøûð ùÿð áèð êå÷ÿí ñþâäàëÿðè,
Ñûíäûðûá äöøìÿíëÿðè, êîð åòäèéèí ÿ’äàëÿðè,
Éàäà äöøäöêúÿ ÷ûõàð ôÿðéàäö âàâåéëàëÿðè,
Åéëÿ ñàíûð õÿëãè-àëÿì ãîïäó áèð òóôàí áó ýöí.
Áó ìöñèáÿò ìÿùøÿðèíäÿ îë Äåäóíàëû ýþðöí,
Çÿõìè-íàõóí, ñèíÿäÿ öçäÿ ñèðèøê àëû ýþðöí,
Ôÿðø îëóá òîðïàüà öç, áèùóøö ïàìàëû ýþðöí,
Íàëåéè-çàðö ôÿüàíû, áþéëÿ ÿùâàëû ýþðöí,
Äàø îëà àüëàð, íåúÿ òàá åéëÿñèí èíñàí áó ýöí.
70
Ãàëäû îíóí íåúÿ ùÿñðÿò òèôëè-íàäàí ãûçëàðû,
Åéëÿéèá õàíû, Äåäóíàëû úèéÿðãàí ãûçëàðû,
Êèì ýþðöð ÿëáÿò îëóð ýèðéàíö ñóçàí ãûçëàðû,
Àüëàñûíëàð úÿì îëóá, øèâÿí ãóðóá õàí ãûçëàðû,
Òàçÿëÿíäè ìàòÿìè-Ëèâàí èëÿ Âàõòàí áó ýöí.
Ùÿð íÿ âàð òÿâàäö ÿ’éàí úöìëåéè-ãóëëàð òàìàì,
Àüëàéûá ýþç éàø òþêÿ, ÿôüàí åäÿ äèëëÿð òàìàì,
Éàñ òóòóá ãàðÿ ýåéèíñèí áàøÿòÿí åëëÿð òàìàì,
Äèäÿëÿðäÿí äÿìáÿäÿì òþêìÿê ýÿðÿê ñåëëÿð òàìàì,
Ýåòäè îíëàðûí ñÿðèíäÿí ñàéåéè-Ëèâàí áó ýöí.
Íåéëÿäèí, åé ÷ÿðõè-äóí, îë èççö ðèô’ÿò ñàùèáèí,
Ôÿðäè-ìåéäàíè-øöúàÿò, øàíö øþâêÿò ñàùèáèí,
Íîâúÿâàíè-ïöðùöíÿð, ìÿðäè-ôöòöââÿò ñàùèáèí,
Ñÿðíèýöí åòäèí éåíÿ áèð òàúö äþâëÿò ñàùèáèí,
Îëäó îíóí÷öí ïÿðèøàí, ùÿð òÿðÿô, ùÿð éàí áó ýöí.
Ñÿðáÿñÿð éàíìàã ýÿðÿê äöíéà, áÿëè, Ëèâàí ö÷öí,
Øöêð åäèá ñÿáð åéëÿìÿê ëàçûì éåíÿ îë õàí ö÷öí.
Êÿì äåéèë, ìÿðäöìëÿðè êèì äèäåéè-äþâðàí ö÷öí,
Åòìÿñèí ùÿã áàøûìûçäàí ñàéÿñèí íþãñàí áó ýöí.
Áó áèð àòÿøäèð, áóíà äþçìÿç ÷îõ ÿðëÿð, éàíäûðûð,
Åíäèðèð ìöðüö ùÿâàäÿí, áàëö ïÿðëÿð éàíäûðûð,
Äàüëàð äà òàá åéëÿìÿç, ñÿíýö øÿúÿðëÿð éàíäûðûð,
Áó ìöñèáÿò äîüðóäóð úàíö úèéÿðëÿð éàíäûðûð,
Ùÿã áèëèð áàøäàí-àéàüà éàíäû ýþð Ñåâàí áó ýöí.
71
ÝßË ×ßÊÌß ÚÀÙÀÍ ÃÅÉÄÈÍÈ
ÑßÍ, ÚÀÍ ÁÅËß ÃÀËÌÀÇ
Ýÿë ÷ÿêìÿ úàùàí ãåéäèíè ñÿí, úàí áåëÿ ãàëìàç,
Ãàí àüëàìà ÷îõ, äèäåéè-ýèðéàí áåëÿ ãàëìàç.
Ýöë âàõòû êå÷ÿð, ñåéðè ýöëöñòàí áåëÿ ãàëìàç,
Ùÿð ëÿùçÿ, êþíöë, õöððÿìö õÿíäàí áåëÿ ãàëìàç,
Áèð úàì éåòèð, ñàãè, áó äþâðàí áåëÿ ãàëìàç,
Òÿí áèð ýöí îëóð õàê èëÿ éåêñàí, áåëÿ ãàëìàç.
ßçáÿñ áó úàìàë èëÿ êè, úàíàí îëà ôàíè,
Áó øèâÿ èëÿ ãÿääè-õóðàìàí îëà ôàíè,
Áó ýÿðäÿíè-õîø, çöëôè-ïÿðèøàí îëà ôàíè,
Áó ÿùñÿíè-ñóðÿòäÿ êè, èíñàí îëà ôàíè,
Áèð úàì éåòèð, ñàãè, áó äþâðàí áåëÿ ãàëìàç,
Òÿí áèð ýöí îëóð õàê èëÿ éåêñàí, áåëÿ ãàëìàç.
Ñóëòàíè-úàùàí îëñà, ýåäÿð, úàíÿ èíàíìà,
Áèð ýöí ïîçóëóð, øþâêÿòö äèâàíÿ èíàíìà,
×öí áàãè-äåéèë, ìöëêè-Ñöëåéìàíÿ èíàíìà,
Ýÿð àãèë èñÿí, ýÿðäèøè-äþâðàíÿ èíàíìà,
Áèð úàì éåòèð, ñàãè, áó äþâðàí áåëÿ ãàëìàç,
Òÿí áèð ýöí îëóð õàê èëÿ éåêñàí, áåëÿ ãàëìàç.
Éöç ìþâñöìè-õîø õöððÿì îëóá èëëÿð à÷ûëñà,
Éöç ëàëÿ áèòèá ñóñÿíö ñöíáöëëÿð à÷ûëñà,
Éöç áàüè-úàùàí òàçÿëÿíèá ýöëëÿð à÷ûëñà,
72
Êþíëöì êè, à÷ûëìàç íå÷ÿ ìöøêöëëÿð à÷ûëñà,
Áèð úàì éåòèð, ñàãè, áó äþâðàí áåëÿ ãàëìàç,
Òÿí áèð ýöí îëóð õàê èëÿ éåêñàí, áåëÿ ãàëìàç.
Àù, àëäû ìÿíè äÿðäè-ôÿðàãö ãÿìè-ùÿñðÿò,
Ñÿðìÿñòö õÿðàá åòäè éåíÿ áàäåéè-ùåéðÿò,
Áèð ìåùðö âÿôà åòìÿëè éîõ êèì îëà ðÿüáÿò,
Ôþâò åéëÿìÿ, ýÿë âàð èêÿí ÿëäÿ äÿìè ôöðñÿò,
Áèð úàì éåòèð, ñàãè, áó äþâðàí áåëÿ ãàëìàç,
Òÿí áèð ýöí îëóð õàê èëÿ éåêñàí, áåëÿ ãàëìàç.
73
ÌÖÑÈÁßÒÍÀÌß
ÝßË, ÊÞÍÖË, ÁÈÐ ÈÁÐßÒ ÀË
ÁÓ ÝßÐÄÈØÈ-ÄÞÂÐÀÍß ÁÀÕ
Ýÿë, êþíöë, áèð èáðÿò àë áó ýÿðäèøè-äþâðàíÿ áàõ,
Úàìè-ùåéðÿòäÿí äÿìè ìÿõìÿð îëóá ìÿñòàíÿ áàõ,
Òóò òÿôÿêêöð äàìÿíèí áèð äÿì äèëè-ùåéðàíÿ áàõ,
Êèìñÿéÿ ãûëìàç âÿôà áó äÿùðè-áèïàéàíÿ áàõ,
Îëìà ìÿ’ìóðèíÿ ðÿãèá, àõèðè âèðàíÿ áàõ.
Áèâÿôàäûð, ìöëêè-äöíéà ìàëûíà àëäàíìà ÷îõ,
Èççö úàùö äþâëÿòö èãáàëûíà àëäàíìà ÷îõ,
Òóòìà öììèä ÿãëö ôÿùì ÿùâàëûíà àëäàíìà ÷îõ,
Ãþâìö ãàðäàøö ðÿôèã ÿãâàëûíà àëäàíìà ÷îõ,
Ùÿð áèðè áèð ðÿìç èëÿ ñÿíäÿí îëóð áèýàíÿ áàõ.
Øÿðùè áèìöìêöí ýÿëèá-ýåòìèø úàùàíà ÷îõ ùöìàì,
Ùÿð áèðè ÿñðèíäÿ áèð ñàùèáùöíÿð, àëèìÿãàì,
Øàù îëà, èñòÿð ýÿäà, äèâàíÿ, éà ÿùëè-íèçàì,
Éåòìÿìèø ìÿãñóäèíÿ àëÿìäÿ ùå÷ ÿðáàáè-íàì,
Úöìëÿñèí ìÿãòóë åäèá áó áèñÿðö ñàìàíÿ áàõ.
Äèíëÿ, åé òóüéàíè-ìþùíÿò, áèð ðÿâàéÿò ñþéëÿéèì,
Äèäÿëÿð ýèðéàí åäÿí øÿðùè-ìÿëàìÿò ñþéëÿéèì,
74
Äÿðäè-áèäÿðìàíö äàüè-áèíÿùàéÿò ñþéëÿéèì,
Áó ñþçÿ íèñáÿò ñÿíÿ ýÿë áèð ùåêàéÿò ñþéëÿéèì.
Ëöòô åäèá ãûë áèð íÿçÿð áó ìöõòÿñÿð äÿñòàíÿ áàõ.
Íîëäó ýþð îë ñÿðâÿðè-äþâðàí, ÿìèðè-ìþùòÿðÿì,
Ìÿíáÿè-úóäö ñÿõàâÿò, ìÿäÿíè-ëöòôö êÿðÿì,
Ìÿðäè-ìåéäàí, ÿùëè-öðôàí, ñàùèáè-òèüö ãÿëÿì,
ßðñåéè-ðÿô’ÿòäÿ ýóéà êèì, òèêèëìèø áèð ÿëÿì,
Ùàêèìè-Øèðâàí-Øÿêè, éÿ’íè Ùöñåéí õàíÿ áàõ.
Øèð-äèë áèð ìÿðä èäè ÷îõ, øþâêÿòö øÿ’íè ÿçèì,
Ñÿôøèêÿí, ÿ’äàôèêÿí, øÿìøèðçÿí, áèõîâôö áèì.
Ñÿðâÿðè-ñàùèá ùÿøÿì, ÿòáàè ÷îõ, ìöëêè ãÿäèì,
Õîøíöìà, õÿíäàí ëèãà, øèðèí ñöõÿí, òÿáè ùÿëèì,
Íåéëÿäè, ýÿë ýþð, ìöãÿääÿð ùèêìÿòè-éÿçäàíÿ áàõ.
Ùàãïÿðÿñò, ÿùëè-òÿâÿêêöë, ïàê äèë, ñàôè-úèýÿð,
Áàêè éîõ ùå÷ êèìñÿäÿí, úàùö úÿëàëû áèãÿäÿð,
Áèëìÿìèø ðÿøêö ùÿñÿä èíñàíû åéëÿð äÿðáÿäÿð,
Áàüëàìûø îíóíëà êèí ÿ’ëàâö ÿäíà ñÿðáÿñÿð,
Ñàëäûëàð ùÿð ðÿíý èëÿ äÿ’âà òóòóá áþùòàíÿ áàõ.
Ùàúû ßáäöëãàäèðö Ùàúû Ìÿùÿììÿä êèíÿäàð,
Ñàëäûëàð éöç äöðëö äÿ’âà, îëäóëàð îíäàí ôÿðàð,
Åòäèëÿð îë äÿìäÿ Äàð äîããàçû ñÿíýÿð èñòèâàð,
Òàïäû äöøìÿí ùÿð òÿðÿô öç, îëäó ãîâüà àøèêàð,
Áóëäóëàð ôöðñÿò, òàìàìè ýèðäèëÿð ìåéäàíÿ áàõ.
75
Êÿíäõóäàëàð ýþíäÿðèá îüëèëÿ ÷îõ àíä åéëÿäè,
Åòìÿäè áèð ñóä ùÿð÷ÿíä ÿùä-ïåéâÿíä åéëÿäè,
Ùàúû ßáäöëãàäèð îë äÿì ýþð íåúÿ ôÿíä åéëÿäè,
Òóòäó îíëàðûí òÿìàìûí, éåðáÿéåð áÿíä åéëÿäè,
Âåðäè Èáðàùèì õàíà, òåç ñàëäûëàð çèíäàíÿ áàõ.
Ýþð íÿëÿð ýÿëäè î äÿì, Ùàúû Ìÿùÿììÿä áàøûíà,
Òóòäóðóá ùÿì îíó äÿõè ãîéäó ãÿë’ÿ äàøûíà,
Ãàëäû áèð èë âåðäè úàí àõèð ÿúÿë ïöðõàøûíà,
Áþéëÿäèð ùÿð êèì îëóðñà õàèí þç éîëäàøûíà,
Ýåòäè ùÿð íÿ âàð èñÿ ìÿðäöìëèéè ìÿúúàíÿ, áàõ.
Îë Ãàðàáàü ùàêèìè äþâëÿòè Èáðàùèì õàí,
ßââÿëö àõèð îíóíëà òà éàìàí èäè, éàìàí,
Ýþðäö ôöðñÿò ýÿëäè, ôþâò åòìÿê äåéèë ÿãëÿ íèøàí,
Îëäó ßáäöëãàäèð èëÿ ìöòòÿôèã ùÿì îë çàìàí,
Éûüäûëàð áèùÿää ëÿøêÿð, úàð åäèá ùÿð éàíÿ áàõ.
Ãûëäû áó ñÿððèøòÿäÿ ùÿð ùàë îë ñÿ’éö ÿìÿê,
Åòìÿäè òÿãñèð ùÿð äÿì âåðäè ñèìö çÿð, éåìÿê,
Ýÿëäèëÿð Úàðö Òàëà áÿéëÿð òÿìàìè áèíÿìÿê,
Êå÷äè ÷îõ úÿíýëÿð àðàäàí, òóë îëóð øÿðù åéëÿìÿê,
Þëäö ÿââÿë Ùàúû õàí òÿê íþâúÿâàí ôÿðçàíÿ áàõ.
×ÿêäè öììÿ õàíö ßùìÿä õàí, Úþíêÿòàé ÷ÿðè,
Ùÿð áèðè Äàüûñòàí è÷ðÿ êöëëè-ëÿøêÿð ñÿðâÿðè,
76
Áèëÿñèíúÿ íåúÿ áàø÷û, úöìëÿñè ìåéäàí ÿðè,
Áèð òÿðÿôäÿí ýþíäÿðèá òîïõàíÿ âåðäè ëÿøêÿðè,
Àðõà äóðäó îíëàðà âàëèéè-Ýöðúöñòàíÿ áàõ.
Åéëÿäè ùÿð áèð ãîøóí ýÿëäèêúÿ áèð äöðëö ñàâàø,
Ùÿð òÿðÿôäÿí ãîéäóëàð úàí àëìàüà ìåéäàíÿ áàø,
Êå÷äè ìöääÿò, äöøäö õàëãà åéëÿ áèð ãÿùòè-ìÿàø,
Îëìàéûá áèð áþéëÿ çèëëÿò ìöòëÿãà àëÿìäÿ ôàø,
Ýÿëìÿéèá áþéëÿ ìöñèáÿò Ðóìÿ, éà Èðàíÿ áàõ.
Àðòäû ãîâüà öç âåðèá ùÿð ëÿùçÿ áèð úÿíýö úèäàë,
Åëÿ êèì ýÿëìÿç ùåñàáà îëäó ìÿãòóëö ãèòàë,
Ýþðäö êèì îë ìÿðäè-ìåéäàíè-áÿëà, îë ïöðìÿëàë,
Ýöíáÿýöí åòìÿêäÿäèð ÿééàì îíó àøöôòÿùàë,
Äÿìáÿäÿì ñàëìàãäàäûð äþâðàí îíó íþãñàíÿ áàõ.
Ôÿòÿëè õàí éàíûíà ÿçì åòäè îë ùèúðÿò ãûëûá,
Íåéëÿäè îë ìÿðä ýþð, ÿäà èêÿí ùþðìÿò ãûëûá,
×ÿêäè ëÿøêÿð áèëÿñèíúÿ íå÷ÿ éîë ãåéðÿò ãûëûá,
Åòäè ìÿ’éóñ îíó ùÿì èãáàë, áèíöñðÿò ãûëûá,
Íåéëÿñèí èíñàí ÿýÿð éàð îëìàñà ñöáùàíÿ áàõ.
Ýàù Àüàñû õàí Øèðâàí ùàêèìèëÿ áèð çàìàí,
Áàø ãîéóá ÿ’äàéÿ ãàðøû àòäûëàð ìåéäàíÿ úàí,
Åéëÿ áèð úÿíý åòäèëÿð êèì, ñó éåðèíÿ àõäû ãàí,
Ùàñèëè îë äÿðäèìÿíäÿ âåðìÿäè íöñðÿò, èíàí,
Àòÿøè-ìåéäàíëàðà åòäè þçöí ïÿðâàíÿ áàõ.
77
Äþíäö ÷öí èãáàëö äþâëÿò ýÿëìÿäè ïÿðâà îíà,
Îëìàäû ùÿð éàíà öç òóòäóñà áèð ìÿ’âà îíà,
Ùÿð íÿ âàð éàðö ìöñàùèá îëäóëàð ÿ’äà îíà,
Ùÿð òÿðÿôäÿí âåðäèëÿð ãÿòë åòìÿéÿ ôèòâà îíà,
Úöìëÿ õóíõàðö íÿìÿêñèç îë Øÿêè, Øèðâàíÿ áàõ.
Ýþð íåúÿ äþíäö òàìàøà ãûë îíóí ÿãðàíûíà,
Àøêàðàâö íèùàí ãÿñä åòäèëÿð òà úàíûíà.
Äóéäó ùàëû ùÿð òÿðÿôäÿí éûüäû ëÿøêÿð éàíûíà,
Îëìàäû, ÷öí ÷àðÿ éîõ ùàãäàí èøèí èìêàíûíà,
Ùÿð íÿ òÿäáèð èëÿ ñÿ’é åòäèñÿ îë ìÿðäàíÿ áàõ.
Úÿì îëóá ãÿòëèíÿ îíóí áèð íå÷ÿ ÿøðàðëÿð,
Áèëìÿéÿí íàíö íÿìÿê, áèùþðìÿòö áèàðëÿð,
Þëìÿéÿ, þëäöðìÿéÿ áÿðê åòäèëÿð èãðàðëÿð,
Úöìëÿ þç ÿãâàìö ÿãðàíû òàìàì õóíõàðëÿð,
Ãþâìö ãàðäàøà èíàí, ýÿë, äîñòà áàõ, éàðàíÿ áàõ.
Áèð ýöíîðòà âàõòû õàëè áóëäóëàð ôöðñÿò ìÿýÿð,
Ãàëìàìûø ýåòìèø äÿðèíäÿ ùè÷ äÿðáàíäàí áÿøÿð,
Äîëäóëàð îë õàáè-ãÿôëÿòäÿ éàòàðêÿí áèõÿáÿð,
Áåëÿäèð òÿãäèð “èçà úàÿë ãÿçà ÿ’ìÿë-áÿñÿð”,*
Þçýÿ ôèêðÿ äöøìÿ ÷îõ, ùàãäàí ýÿëÿí ôÿðìàíÿ áàõ.
_________
*Ãÿçà ýÿëÿíäÿ ýþç êîð îëàð.
78
×ûõäû òà îëúàã õÿáÿð ÿ’äàéÿ ãàðøû áèäèðÿíý,
Áèð çàìàí íà÷àðö òÿíùà åéëÿäè øèðàíÿ úÿíý,
Íåéëÿñèí, éîõ äÿñòè-áÿõò, èãáàëö íöñðÿò ïàéè-ëÿíý,
Ùÿð òÿðÿôäÿí öñòöíÿ éàüäûðäûëàð òèüö òöôÿíý,
Àãèáÿò ìÿúðóù îëóá, ãÿðã îëäó ÿëâàí ãàíÿ áàõ.
Åòäèëÿð ñöëù öçðÿ îë äÿì áèð íå÷ÿ ãþâëö ãÿðàð,
Îëäó ðàçû, áèëäè éàëàí îëäóüóí áèèõòèéàð,
Ñàõëàéûá áèð ùÿôòÿ àõûð ãÿòë åäèá ìÿúðóùö çàð,
Êöëëè-âàðûí åòäèëÿð òàðàúö éÿüìà, òàðöìàð,
ßùëè-áåéòè úöìëÿ äöøäö íþâùÿâö íàëàíÿ áàõ.
ßë ãîéóá úöìëÿ ôÿñàäÿ òèêäèëÿð øåéòàí åâèí,
Åòäèëÿð ýóéà õÿðàáÿ äèí åâèí, èìàí åâèí,
À÷äûëàð áàáè-ôÿñàä, áàüëàäûëàð åùñàí åâèí,
Ãûðäû þç þâëàäûíû, éûõäû îíóí ñöáùàí åâèí,
Ùàúû Ãàäèð òÿê úàùàíûí ôèòíÿñè øåéòàíÿ áàõ.
Ýÿë éåòÿð, åé çöëìÿ ðàüèá, ñÿíýäèë, ñÿõòúèéÿð,
Ìóíúà õóíðèç îëìà, åéëÿ çöëìè-íàùÿãäÿí ùÿçÿð,
Éàäûíà ýÿëìÿç ìÿýÿð ðóçè-úÿçà, åé áèõÿáÿð,
Íîëäó, ùàãäàí áèð çàìàí øÿðì åéëÿ, ÷ûõ øàìö ñÿùÿð
Ýóø åäèá ìÿçëóìëÿðäÿí îë ýÿëÿí ÿôüàíÿ áàõ.
Àù êèì òà àëÿì îëìóø, ìåùðö ìàùûí ìÿíçèëè,
Åéëÿíìèø ðþâøÿí äèëè, àùè-ñèéàùûí ìÿíçèëè,
79
Ýÿù äöøÿð íèñáÿò ýÿäàéÿ ïàäèøàùûí ìÿíçèëè,
Ýÿùè øèðè-íÿð éåðèí åéëÿð ðóáàùûí ìÿíçèëè,
Äþâðè-áÿð’ÿêñÿ íÿçÿð ãûë, ÷ÿðõè-êÿúýÿðäàíÿ áàõ!
Êèìñÿ ãàëìàç íèêö áÿä, àíúàã ãàëûð àëÿìäÿ àä,
Íàìóðàä åéëÿð úàùàí, ùÿð êèì êè èñòÿð áèð ìóðàä,
Áó “Ìöñèáÿòíàìÿ” òàðèõèí áèë, åé ôÿððóõ-íèùàä,
Èêè éåääè, èêè ãûðõ îëìóøäó ìèí éöçäÿí çèéàä*,
Îëäó ìÿðùóìö øÿùèä îë ýþâùÿðè-éåêäàíÿ áàõ.
Áåëÿäèð äþâðàí èøè, ùÿð ýöíäÿ áèð àë åéëÿìèø,
Àãèëè íàäàí èëÿ ïÿæìöðäÿ ÿùâàë åéëÿìèø,
Öç âåðèá íàìÿðäÿ, ùÿðäÿì ìÿðäè ïàìàë åéëÿìèø,
Åé Âèäàäè, ýÿë êè, áó ùåéðÿò ìÿíè ëàë åéëÿìèø,
Ýþð íÿëÿð ãûëäû ôÿëÿê Ìöøòàã òÿê èíñàíÿ, áàõ.
____________
*Ìèí éöç äîõñàí äþðäöíúö èë – ìèëàäè 1779-úó èë
80
ÂÀÃÈÔËß ÌÖØÀÈÐß
Âàãèô
Åé Âèäàäè, ñÿíèí áó ïó÷ äöíéàäà
Íÿ äÿðäèí âàð êè, çàð-çàð àüëàðñàí?
Àüëàìàëû ýöíöí àõèðÿòäÿäèð,
Ùÿëÿ èíäè ñÿíäÿ íÿ âàð, àüëàðñàí?
Âèäàäè
Âàãèô, íÿ ÷îõ éàí áàø-àéàã àòàðñàí,
Ìÿíÿ äåðñÿí íÿ áó ãÿäÿð àüëàðñàí?
Ñÿíèí äÿ áàøûíäà ìÿùÿááÿò áåéíè,
ßýÿð îëñà, åéëÿð ÿñÿð, àüëàðñàí!
Âàãèô
Òà úÿñÿäèí úöäà îëìàéûá úàíäàí,
Áèë þçöíö àðòûã ñóëòàíäàí, õàíäàí.
Ãÿðèáëèê, àéðûëûã íÿäèð êè, îíäàí
Áó ãÿäÿð ÷ÿêèáÿí àçàð, àüëàðñàí?
Âèäàäè
Àüëàìàã êè, âàðäûð ìÿùÿááÿòäÿíäèð,
Øèêÿñòÿ õàòèðëèê ìÿðùÿìÿòäÿíäèð.
ßñëè áóíëàð úöìëÿ ìöðöââÿòäÿíäèð.
Îëñà öðÿéèíäÿ áåòÿð àüëàðñàí!
81
Âàãèô
Ñàé ãÿíèìÿò äèðèëèéèí äÿìèíè,
Êå÷ÿí ùÿìäÿìëÿðèí ÷ÿêìÿ ãÿìèíè,
ßãëèí îëñóí, ñèë ýþçöíöí íÿìèíè,
Äÿõè ýåðè ýÿëìÿç îíëàð, àüëàðñàí!
Âèäàäè
Àüëàìàã ìþìèíèí ÿëàìÿòèäèð,
Íÿáèíèí äèíèíèí õîø àäÿòèäèð,
ßýÿð áèëñÿí ùÿããèí êÿðàìÿòèäèð,
Òà ýåäèíúÿ íóðè áÿñÿð àüëàðñàí!
Âàãèô
ßëèíäÿí êÿíäèíè àëäûðàí ôÿëÿê,
Èíÿêëÿðÿ áóçîâ ñàëäûðàí ôÿëÿê,
Éàðö éîëäàøûíû þëäöðÿí ôÿëÿê
Ìÿýÿð ñÿíè áîéëÿ ãîéàð àüëàðñàí?
Âèäàäè
Íåéëÿðñÿí ñþéëÿìèø áóçîâ-èíÿéè,
Áèçèìëÿ åéëÿìèø áåëÿ ùÿíÿéè,
Ùÿçðÿòãóëó áÿéèí àü äÿéÿíÿéè,
Àëûáñàí ÿëèíÿ ìÿýÿð, àüëàðñàí.
82
Âàãèô
Êèìäèð èíäè áó äþâðäÿ îë àäÿì,
Ïÿðèñè éàíûíäàí ùå÷ îëìàéà êÿì,
Ãàðàëûðñàí áóëóò êèìè äÿìàäÿì,
Àü éàüûø òÿê éàøûí éàüàð, àüëàðñàí!
Âèäàäè
Áèëëÿì ÷îõ óøàãñàí, öðÿéèí òîõäóð,
Ëÿùâö ëÿÿá èëÿ ùÿâÿñèí ÷îõäóð.
Ãîúàëûã ÿñÿðè êþíëöíäÿ éîõäóð,
Ùÿëÿ ñîíðà ÿãëèí êÿñÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Òîé-áàéðàìäûð áó äöíéàíûí ÿçàáû,
ßãëè îëàí îíà ýÿòèðÿð òàáû,
Ñÿíèí òÿê îüëàíà äåéèë ùåñàáû,
Ùÿð øåéäÿí åéëÿéèá ãóáàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Îüëàí, ñÿí óøàãñàí, úàâàíñàí ùÿëÿ,
Éåíèúÿ úèñìèíÿ äöøöá âÿëâÿëÿ,
Òàçÿúÿ äÿéÿíÿê àëûáñàí ÿëÿ,
Ãàéèì òóò êè, íàýàù äöøÿð àüëàðñàí.
83
Âàãèô
Áèäÿìàü îëìàãäàí íÿ äöøÿð ÿëÿ,
Øöêð åéëÿ Àëëàùà, ýÿç ýöëÿ-ýöëÿ!
Óøàã ùà äåéèëñÿí òåç-òåç, ùàáåëÿ
Êþíëöíöí øèøÿñè, ñûíàð, àüëàðñàí!
Âèäàäè
Óçàãäàí áàõ, éàõøû ôÿùì åò ñàòèðÿ,
Áó èø áàõìàç ùå÷ êþíöëÿ, õàòèðÿ,
Èñòÿð éöç èë áó éîëëàðäà ãàòèðÿ,
Áèð ýöí éàíàð úàíö úèéÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Êå÷ÿí èøäÿí ìÿðä èýèäëÿð ïîçóëìàç,
Àòàëàð äåéèáëÿð, òþêöëÿí äîëìàç.
Ãàòûã ö÷öí ãûøäà àüëàìàã îëìàç.
Èíøàëëàù ýÿëÿð áàùàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Äþâëÿòèíäÿí éåòäèê íàíö íÿìÿýÿ,
Äöøäöê èíäè úàäö ãàòûã éåìÿýÿ,
Ñþç êè, ÷îõäóð éåðè éîõäóð äåìÿýÿ,
ßýÿð áèëñÿí, åé áèõÿáÿð, àüëàðñàí.
84
Âàãèô
È÷ ãàòûüû, éå äàðûíûí úàäûíû,
. . . . . . . . . . . . . . .
Íåéëÿðñÿí äþâðàíûí äàäëû çàäûíû,
Ñÿíÿ íÿ îëóð î çÿùðèìàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Åé ìÿíÿ ýþñòÿðÿí ãàòûüû, úàäû,
Îíó éåéÿí òàïàð êöëëè ìóðàäû,
Äöíéàíûí ñÿíÿ äÿ ëÿççÿòè, äàäû,
Áèð ýöí îëóð àõûð çÿùÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Íåúÿ êè, äèðèñÿí, þëö äåéèëñÿí,
Ãîúàëûáàí éàéëàð êèìè ÿéèëñÿí,
Ïàäèøàùñàí ÿýÿð þçöíö áèëñÿí,
Íå÷èí îëóá úàíäàí áåçàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Åëÿ êè, òàõûëäû áóðíóíà ÷åøìÿê,
Ãîúàëûã ÿë âåðèá äÿõè íÿ øèøìÿê...
Óøàãëàð è÷èíÿ äöøÿð ýöëöøìÿê,
Ñÿíèí äÿ àúûüûí òóòàð, àüëàðñàí.
85
Âàãèô
Éàâóç ÷îõ ãîúàëàí áàéàòû ñåâÿð
Ýàù þéöíö, òÿê-òÿê þçöíäÿí äåéÿð,
Ñÿí äÿ éåòèøèáñÿí î ùÿääÿ ìÿéÿð,
Áåéíèíÿ áàéàòû óéàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Êöëëè-Ãàðàáàüûí àáè-ùÿéàòû,
Íÿðìö íàçèê áàéàòûäûð, áàéàòû,
Îõóíóð ìÿúëèñäÿ õîø êÿëèìàòû,
Îõ êèìè áàüðûíû äÿëÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Ìöõÿììÿñ äåìÿéèí ñåéðÿêëÿíèáäèð,
Áàéàòûäà çåùíèí çèðÿêëÿíèáäèð,
Ãîúàëûáñàí, ãÿëáèí êþéðÿêëÿíèáäèð,
Èøäÿí, ýöúäÿí îëóá áåêàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ýÿë äàíûøìà ìöõÿììÿñäÿí, ãÿçÿëäÿí,
Øå’ðè-ùÿãèãÿòäÿí, ìÿäùè-ýþçÿëäÿí,
Ñÿíèí êè, ùàëûíû áèëëÿì ÿçÿëäÿí,
Åëÿ äåéèá úàíàí, äèëáÿð, àüëàðñàí.
86
Âàãèô
Éåòìèøäÿ êè, áåëÿ íÿì ýÿëÿ ýþçÿ,
Êÿñìÿéÿ àðàñûí áàõìàéà ñþçÿ,
Îë çàìàí êè, éàøûí éåòèøÿð éöçÿ
Ýÿë, ýþð, îíäà íÿ áèøöìàð àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ñàðû ×îáàíîüëó ýÿëñèí éàíûíà,
Àõóíä äåéÿ úàíûí ãàòñûí úàíûíà,
Õàíûí øþâêÿòèíÿ, ñÿíèí øàíûíà,
Î éàõøû ìöõÿììÿñ äöçÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Íÿäÿíäè áÿíèçèí ùå÷ îëìóð äóðó,
Ñîâóëóá áîñòàíûí îëóáäóð óðó,
Î çàìàí êè, ñÿíÿ... . . . . . .
Ýþçëÿðèí ÷àíàãäàí ÷ûõàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Äÿðäëÿðèíÿ äÿðìàí îëìàç ùå÷ êÿñèí,
ßáóáÿêðÿ ùÿðýèç éåòèøìÿç ñÿñèí,
Ìèòèëèí àëòûíäà ãàëûð íÿôÿñèí,
Ìöðüè-ðóùóí ýþéÿ ó÷àð, àüëàðñàí.
87
Âàãèô
Áèð ýöí ÷ÿêÿð ãàáàüûíà ßçðàèë,
Äåéÿð: åé êîð áÿíäÿ, ãÿôëÿòäÿí àéûë!
Ýþðÿðñÿí áèð ãÿðèá øÿêëö øÿìàèë,
Öðÿéèíÿ ãàíëàð äàìàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
ßçðàèë êè, ÷ÿíýÿë ÷àëàð úàíûíà,
×åâðèëèá áàõàðñàí ùÿð áèð éàíûíà,
Îë çàìàíäà ñÿíèí àù, ÿôüàíûíà,
Íÿ áèð ýÿëèí, íÿ ãûç éåòÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Îíóí ÷ÿíýÿëè êè ÿ’çàéÿ äöøÿð,
×àõíàøàð úÿñÿäèí ëÿðçàéÿ äöøÿð,
Òàìàì ñöìöêëÿðèí âàé-âàéÿ äöøÿð,
Äèðèéêÿí äÿðèíè ñîéàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Àõèðÿò ñþçöíö ñàëìà éàäûíà,
Äöðöñò äåéèë ìöòëÿã å’òèãàäûíà,
Ìÿùøÿð ýöíö êèìñÿ éåòìÿç äàäûíà,
Ôÿðéàäûí ôÿëÿéÿ ÷ûõàð, àüëàðñàí.
88
Âàãèô
Éàíàðñàí òÿïÿäÿí ÷ûõàð òöòöíöí,
Òóòóøàð áîüàçûí, êÿñèëÿð öíöí,
Ùÿëÿ âàðäûð áóíäàí áåòÿð ïèñ ýöíöí,
Öãáàéÿ åäÿíäÿ ñÿôÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìþ’ìèí îëóá ãÿëáèí îëñàéäû ñÿëèì,
Áèëÿðäèí õóäàíûí îëäóüóí êÿðèì,
Ñÿíÿ êÿðÿì åéëÿð ÿçèçö ùÿêèì,
Íÿ ÷ÿêÿðñÿí õîâôö õÿòÿð, àüëàðñàí!
Âàãèô
×öí ýåäÿðñÿí î ãàðàíëûã äàð éåðÿ,
Ãîíøó îëìàç ÷àüûðàíäà ñÿñ âåðÿ,
Áèð êèìñÿ òàïûëìàç ãàïûíäàí ýèðÿ,
Ýþðÿðñÿí äþðä òÿðÿô äèâàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìþ’ìèíÿì çèêðèìäèð äàèì èëàùè,
Óçàãäûð êþíëöìäÿí êöëëè-ìÿíàùè,
ßôâ îëóð ìþ’ìèíèí úöìëÿ ýöíàùè,
Ñÿíèí äÿ êþíëöíäÿí êå÷ÿð, àüëàðñàí.
89
Âàãèô
Çàùèð îëóð èêè øÿõñè-ãÿçÿáíàê,
ßëëÿðèíäÿ øåøïÿð, ÷àïèêö ÷àëàê,
Îíëàðû ýþðÿíäÿ çÿùðèí îëóð ÷àê,
Qóòóí ãóðóð, íèòãèí áàòàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìöíêèð ñþçö, ñóàë ñþçö, ñèí ñþçö,
Ñþç áèð ýÿðÿê, íÿ äàíûøìàã ìèí ñþçö,
Äöíéà àõèðÿòäÿí áåëÿ äèí ñþçö,
ßëèí éîõäóð, áÿñ ìöõòÿñÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Áó éàíûíäàí ÷ûõàð î çàëûì øåéòàí,
Ñó ýþñòÿðÿð ñÿíäÿí òà àëà èéìàí,
Íÿ Þìÿð òàïûëàð, îíäà íÿ Îñìàí
Ùÿð áèðè áèð éàíäà áàòàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìÿçàðûí, ìÿùøÿðèí ùÿãäèð úÿùÿòè,
Ìÿùðóì ãàëìàç Ìÿùÿììÿäèí öììÿòè,
Ñÿí êè, òÿðê åäèáñÿí òàìàì ñöííÿòè,
×îõ ÷ÿêÿðñÿí ãÿçÿá, ãÿùÿð àüëàðñàí.
90
Âàãèô
×öíêè èøèí ÷ÿï äöøöáäöð ÿçÿëäÿí,
Ôàéäà îëìàç èøëÿäèéèí ÿìÿëäÿí,
Ìÿëÿê âåðÿð äÿôòÿðèíè ñîë ÿëäÿí,
Ýöíàùûíû áèð-áèð ñàéàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìÿëÿêëÿð êè, ýÿëÿð ñàùèá èççÿòäÿí,
Àéûðà ìþ’ìèíè àñè ìèëëÿòäÿí,
Ýþðÿð êè, äåéèëñÿí ÿùëè-ñöííÿòäÿí,
Ñÿíè éîëóì-éîëóì éîëàð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Î ýöíäÿ êè, ãà÷àð ïÿäÿðäÿí ïöñÿð,
Ýþâäÿíÿ ÷óëüàøàð éàëàâ ñÿðáÿñÿð,
Ñó âåðìÿç è÷ÿñÿí ñàãèéè-êþâñÿð,
Êàáàá òÿêè áàüðûí éàíàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
ßââÿë Áóáÿêðäèð ïåéüÿìáÿðÿ éàð,
Þìÿðäèð èñëàìû åéëÿéÿí èçùàð,
Îñìàíè-Çèííóðåéí, ùåéäÿðè-Êÿððàð,
Îëàðëàð ñàãèéè-êþâñÿð, àüëàðñàí.
91
Âàãèô
×öí òþùìÿò åäèáñÿí î ùÿøòö ÷àðà,
ßëèí íåúÿ éåòÿð ñÿíèí îíëàðà,
Ãàïûëàðäà äîëàíûðñàí àâàðà,
Ýþð áàøûíà ýÿëÿð íÿëÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
ßáóáÿêðö Þìÿð, Îñìàíö ßëè,
Úöìëÿ ùÿøòö ÷ÿùàð èìàìö âÿëè,
Íå’ìàíö Øàôåè, Ìàëèê, Ùÿíáÿëè,
Îíëàðû úÿìèÿí ýÿçÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Îë çàìàí êè, ãàéíàð êÿëëÿäÿ áåéèí,
Èìàì ßçÿì äàíàð ñþçöí, ùÿð øåéèí,
Ùå÷ öçÿ ìÿí áàõà áèëìÿíÿì äåéèí,
Ñÿíè ýþðúÿê ýþçöí éóìàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Àëëàùûí êè, ùå÷ ÷ÿêìÿçñÿí ìèííÿòèí,
Òÿðê åäèáñÿí ïåéüÿìáÿðèí ñöííÿòèí,
Íÿ ýþðÿðñÿí ìÿ’ñóìëàðûí ùþðìÿòèí,
ßýÿð àüëàìàçñàí, ÿýÿð àüëàðñàí.
92
Âàãèô
Ùÿøòö ÷ÿùàð ÷öí ùàëûíû äóéàðëàð,
Ñàíìà ñÿíè þç ùàëûíà ãîéàðëàð,
ßââÿë îíëàð ñÿíè äèðè ñîéàðëàð,
Ñöìöéöíö òà ýþìÿðëÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Î çàìàí êè, ìÿùøÿð õàëãû äóðàðëàð,
Äèâàí îëóá ñîðüó-ñóàë ñîðàðëàð,
ßýÿð ñÿíè áó ìÿùçÿáäÿ ýþðÿðëÿð,
Éåðáÿéåð áóäàéûá ÿçÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Äåìÿ êè, äàäûìà éåòÿð Ìàëèêè,
Äÿðäÿ äöøÿð ñÿíäÿí áåòÿð Ìàëèêè,
Ãà÷àð èëèì-èëèì èòÿð Ìàëèêè,
Éàøûíûá áèð éåðäÿ éàòàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ùÿøðÿäÿê ãàëàðñàí àùö çàð èëÿí,
Ùÿñðÿò èëÿí, ÷îõ-÷îõ èíòèçàð èëÿí,
Êÿëÿç èëÿí, ÿãðÿá èëÿí, ìàð èëÿí
Àüçûíàäÿê ãÿáðèí äîëàð, àüëàðñàí.
93
Âàãèô
×îõ êèìñÿëÿð ãûë êþðïöäÿí àñûëàð,
Ùÿíáÿëèíèí ãàðàâóëó áàñûëàð,
Ãîðõóñóíäàí áèð áóúàüà ãûñûëàð,
Äèíÿ áèëìÿç ìàò-ìàò áàõàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ùÿñÿí Êàøèíèí òà áàøûí êÿñÿðëÿð,
Êÿñèá îíó úÿùÿííÿìäÿí àñàðëàð,
Ãûçäûðûá-ãûçäûðûá îäà áàñàðëàð,
Îíó ýþðöá ÿãëèí ÷àøàð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Øàôåèíèí îëìàç î ãÿäÿð ñó÷ó,
ßââÿëäÿí àõûðà àéðûäûð êþ÷ö,
Ýÿëÿð ôÿðèøòÿëÿð, àììà áó ö÷ö,
Òóòàð áèð-áèðèíÿ ÷àõàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Øàôåèíè èìàìëàðäàí àéûðìà,
Öììÿ õàíû ýþðöá ðèéà ãàéûðìà,
Áó ñþçëÿðè ëÿçýè è÷ðÿ áóéóðìà,
Ñÿíè ãàëìûãëàðà ñàòàð, àüëàðñàí.
94
Âàãèô
Ãÿáèðäÿí êè, ÷ûõûá ýåäÿðñÿí Øàìà,
Î ýöíëÿðèí äþíÿð òîéà, áàéðàìà,
ßëèí éåòìÿç ïåéüÿìáÿðÿ, èìàìà,
Ãèéàìÿò áàøûíà ãîïàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ãàïûëàðäà ÷îõ òîõóíà-òîõóíà,
Þìÿðäÿí, Îñìàíäàí ýÿçìÿ ñàõûíà,
Îëàðñûç êè, ùå÷ ãîéìàçëàð éàõûíà,
Äþéÿ-äþéÿ þëäöðÿðëÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
ßãëèí îëñóí, îí èêè èìàìà èíàí,
Ôàéäà âåðìÿç ñîíðà îëìàã ïåøèìàí,
Éÿãèí áèë êè, ãóðóëàúàãäûð ìèçàí,
ßìÿëèí ãàðøûíäà äóðàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Èìàìëàð ùà äåéèë ñÿíèí éîëäàøûí,
Îëñàéäû ýþçöíäÿ îëàðäû éàøûí,
Ñÿí ÿãèëäÿ âàðäû íå÷ÿ ãàðäàøûí,
Îëóð-îëñóí, ñÿí ìöãÿððÿð, àüëàðñàí.
95
Âàãèô
Âàõòêÿí, äÿëè îëìà, ýÿë åøèò ìÿíäÿí,
Ýÿçìÿ éàëâàð-éàïûø îíëàðà ýåíäÿí,
Àììà ãîðõóí îëñóí ßáöëùÿñÿíäÿí,
Ñÿíè ÿçèì-ÿçèì ÿçÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ãóëëóã åòìÿéèáñÿí ßáöëùÿñÿíÿ,
Ýÿëÿ, î ýöíöíäÿ éàð îëà ñÿíÿ,
Éåòèøìÿç äàäûíà ùå÷ áèð êèìñÿíÿ,
Ãàëàðñàí íàÿëàú, íà÷àð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Àõûð ñÿíèí íåúÿ ùàëäûð, áó ùàëûí,
Ùàíñû ìÿòëÿáäÿäèð ôèêðö õÿéàëûí?
Âÿäÿ ýöíö àòûí, ãîéóíóí, ìàëûí,
ßýÿð äîüìàç, ÿýÿð äîüàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
×öí ñåâìÿçñÿí àòû, ãîéóíó, ìàëû,
Åøèòìÿçñÿí ùÿðýèç áó ãàëìàüàëû,
Áÿñ íÿäèð éûüûáñàí íå÷ÿ ÿéàëû,
Äîüìàç øàä îëàðñàí, äîüàð àüëàðñàí.
96
Âàãèô
Ùå÷ àõòàðìà øàùè-ùåéäÿð ßëèíè,
Èìàìè-ùöìàìû òàìàì âÿëèíè,
Éûü áàøûíà òÿïèê àòàí äÿëèíè,
Îëàð êè, áèð-áèðèí ãûðàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Òàíûðñàí Øÿìêèðëè äÿëè ãàçèíè,
Ùÿñÿíè-Êàøèíè, Íÿñèð Òóñèíè,
Òÿðêè-ñöííÿò îëàí òàìàì àñèíè,
Ýþðÿðñÿí äóçÿõÿ ýèðÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Èìàì êè, èðàãäûð å’òèãàäûíäàí,
Òàìàì áèëäèêëÿðèí ÷ûõàð éàäûíäàí,
Î çàìàí ÷ÿêèëÿð àù íèùàäûíäàí,
Ôÿðéàäûí ôÿëÿéÿ ÷ûõàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Îëàí ïåéüÿìáÿðèí äîüðó ðàùûíäà,
Õóäà ñàõëàð îíó þç ïÿíàùûíäà,
Ñÿíè ùÿð êèì ýþðÿð ùÿã äÿðýàùûíäà
Ãàòàð ãàáàüûíà ãîâàð, àüëàðñàí.
97
Âàãèô
Áàøûíà úÿì îëóá ÿãëèí éûüûëìàç,
Î ñÿáÿáäÿí äÿðäèí, ãÿìèí äàüûëìàç,
Ñÿíèí ìàëûí áóçîâ ñàëûá, ñàüûëìàç,
Ùÿð êÿñ èíÿéèíè ñàüàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Øåéòàí êè, äöíéàäà àëäàäûð êèìè,
Õîø ýÿëèð î êÿñÿ äöíéàíûí äÿìè,
×îõ éûüìà áàøûíà ùóðè, ñÿíÿìè,
Ãàôèë þçýÿëÿðÿ ýåäÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Úÿùÿííÿìÿ ýåòñèí ýåäÿí ùÿìäÿìëÿð,
Îëàð ö÷öí ÷ÿêìÿ ñÿí ìóíúà ãÿìëÿð,
Êå÷ÿí ýöíëÿðè êè, èíäè áó äÿìëÿð,
Äÿëè êþíöë ÿáÿñ àíàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ýþç íå÷èí àüëàéûá òþêìÿñèí íÿìè,
Ùåéâàí ùà äåéèë êè, ÷ÿêìÿéÿ ãÿìè,
ßãëèí îëñà àíûá éàðö ùÿìäÿìè,
Ëåéëö íàùàð, øàìö ñÿùÿð àüëàðñàí.
98
Âàãèô
Ùÿããè-ïåéüÿìáÿðÿ î ÷àðéàðÿ,
Òàìàì èìàìëàðà, ùÿøòö ÷ÿùàðÿ
Óéìàñàí, éàíàðñàí äóçÿõäÿ íàðÿ,
Êèìñÿ îëìàç ñÿíÿ éàâÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Íàùàã éåðÿ ÿùëè-ùÿããÿ äÿéÿíëÿð,
Ïåéüÿìáÿðèí äîüðó éîëóí ÿéÿíëÿð,
Àçüûí-àçüûí ÷àðéàðÿ ñþéÿíëÿð,
×àããàë òÿê äóçÿõäÿ óëàð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Íÿ éàðàäûð öðÿéèíèí éàðàñû,
Áó âàõòàäÿê îëìàéûáäûð ÷àðàñû,
Óçóí èëëÿð êÿñèëìÿéèá àðàñû,
Øàìö ñÿùÿð, ëåéëö íàùàð àüëàðñàí.
Âèäàäè
Áèð ýþç êè, àüëàìàç ùÿì òþêìÿç éàøû,
ßëáÿòòÿ, õàëèäèð áåéèíè, áàøû,
Îëìàñà, éàä åéëÿð éàðö éîëäàøû
Ùÿðäÿì êè, éàäûíà äöøÿð, àüëàðñàí.
99
Âàãèô
Îë ãÿäÿð äîëàíäûí ñàüäàí âÿ ñîëäàí,
Äþâëÿòëè õàíû äà ÷ûõàðäûí éîëäàí,
Ãîéìàäûí êè, âåðÿ ïàð÷àäàí, ïóëäàí,
Ñÿíè õÿë’ÿò ÿùëè òóòàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
×îõ áóëàíìà áó äöíéàíûí ãàíûíà,
Âÿôà éîõäóð ñóëòàíûíà, õàíà,
Äàíàñûíû áèð ýöí ãîéìàç éàíûíà,
Áèçèì èíÿê òÿêè òÿïÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Äöíéà èøèíäÿ êè, ãî÷àãñàí, ãî÷àã,
Þëöäÿí ãûâðàãñàí, äèðèäÿí ãà÷àã,
Áèð ýöí ñàü îëóðñàí, éåääè ýöí íà÷àã,
Þâðÿòëÿð áàüðûíû öçÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ñÿíè ãàìûøëûãäà éàøûðàí ôÿëÿê,
ßãëèíè áàøûíäàí ÷àøûðàí ôÿëÿê,
Ìåéõàíÿäÿí òåç-òåç äöøöðÿí ôÿëÿê,
Áåëÿ ãîéìàç ýöí ñöðÿð, àüëàðñàí.
100
Âàãèô
Þëÿíäÿí ñîíðà äà ýöðóùè-íàúè,
Ìÿçàðûíà ñàëìàç ñàéÿ ãèéüàúû,
Þçöíäÿí èðÿëè ÷öðöê àüàúû
Àüçûíûí öñòöíäÿí ÷ÿêÿð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Àëëàù ðÿááèìäèð, Ìÿùÿììÿä øÿôè
Êöëëöùàëÿ îëäóð ÿëèìö ñÿìè,
Äåéèëìè éÿüôèðóççöíóáè úÿìè,
Î ýöíäÿ ýþçëÿðèí ýþðÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Ìèíÿðñÿí ãàòûðû, ñöðÿ áèëìÿçñÿí,
Éîëóí àëòûí, öñòöí ýþðÿ áèëìÿçñÿí,
Õàí ýÿëÿð éåðèíäÿí äóðà áèëìÿçñÿí,
Ãÿë’ÿáÿéè ãîëóíäàí òóòàð, àüëàðñàí.
Âèäàäè
Àüãûç îüëó Ïèðè äöíéà ãàðäàøûí,
Ùàòÿìõàí àüàäûð ñèíäÿ éîëäàøûí,
Ñàðû ×îáàíîüëó ýþçÿë äèíäàøûí,
Íÿ ÷ÿêÿðñÿí ñÿí äÿðäö ñÿð, àüëàðñàí.
101
Âàãèô
Ñîðóøàðëàð ñÿíäÿí íå÷ÿ õÿáÿðè,
Öñòöíÿ ÷ÿêÿðëÿð òèüö òÿáÿðè,
Ñþéëÿðñÿí ñþçöíö äÿëè-ñÿðñÿðè,
Ùÿð ëÿùçÿäÿ ùÿçàð-ùÿçàð àüëàðñàí.
Âèäàäè
Ìöíêèð, íÿêèð íåúÿ îëñà þòöøÿð,
Ñîð êè, ñîíðà èøèí ùàðà éåòèøÿð,
Äèâàð ýÿëÿð áèð-áèðèëÿ áèòèøÿð,
Ñÿíè îéóì-îéóì îéàð, àüëàðñàí.
Âàãèô
Ãûë êþðïöäÿí òà êè, ñöðøÿð àéàüûí,
Úÿùÿííÿì õîâôèíäÿí éàðûëàð éàüûí
Ãîðõìà éåíÿ ßëè îëàð äàéàüûí,
ßýÿð àíûá ùÿøòö ÷ÿùàð àüëàðñàí.
Âèäàäè
Îõóðàì ýÿð úöðìöì âàð èñÿ ÿçèì,
Èíÿëëàùÿ ùöââÿò òÿââàáöð-ðÿùèì,
Ùÿããèí îëäóüóíà ãÿíèéö êÿðèì,
ßçÿë åòìÿéèáñÿí áàâÿð, àüëàðñàí.
102
Âàãèô
Âàãèô, ýÿð÷è ÿçàáû âàð äöíéàíûí,
Ñÿí íå÷èí õîâôèíè ÷ÿêÿðñÿí àíûí,
Òóòóáñàí ÿòÿéèí Øàùè-ìÿðäàíûí,
Î ýöëÿð ýöëÿðñÿí, àüëàð àüëàðñàí.
Âèäàäè
Øèÿ õàëãû òàìàì äîëàð äóçÿõÿ,
Ãàëàðëàð äóçÿõäÿ îä éàõà-éàõà,
Ìàùàëäûð êè, áèðè äóçÿõäÿí ÷ûõà,
Úöìëÿ îëàð çèðö çÿáÿð, àüëàðñàí.
Âàãèô
ßùëè-ñöííÿò âÿë-úÿìàÿò ïåéâÿñòÿ,
Ýåäÿðëÿð úÿííÿòÿ äÿñòÿáÿäÿñòÿ,
Î ýöíäÿ øàä îëàð Âèäàäè õÿñòÿ,
Ñÿíè éàíëûø ýþðöá ýöëÿð, àüëàðñàí.
103
ÌÀÄÄÅÉÈ-ÒÀÐÈÕËßÐ
Û
Ýÿë îëìà, åé Âèäàäè, ÷îõ áèâÿôàéÿ ìöøòàã,
Ùå÷ êÿñ áó ïóð úÿôàäÿí ÷ûõìàäû ãÿëáè éûüíàã,
Ôþâòöíäÿ ôþâãè ÿùâàë áó ìèñðà îëäó òàðèõ
Ìÿãáóëè-ñåéðè-ôèðäþâñ ßùìÿä Ñóëòàí Ãÿççàü*.
ÛÛ
Ïÿðè õàíûì âÿôàòûíäàí áó ìèñðà ýÿëäè õîø òàðèõ
Âèäàäè, îëäó ùàñèë îë Ïÿðèíèí ìÿñêÿíè úÿííÿò.
____________
*Áó ìàääåéè-òàðèõëÿð Ôöçóëè ðàéîíóíóí Àøàüû Àéûáàñàíëû
êÿíäè éàõûíëûüûíäàêû ãÿáèðèñòàíëûãäà äÿôí îëóíàí ßùìÿä Ñóëòàí
àäëû áèð ãàçàõëûíûí âÿ îíóí ãûçû Ïÿðè õàíûìûí ãÿáèð äàøëàðûíà
éàçûëìûøäûð. Áóíëàðû òàðèõ åëìëÿðè äîêòîðó Ì.Ñ.Íåìÿòîâà
ìöÿééÿíëÿøäèðèá îõóìóøäóð. Èëê äÿôÿ òàðèõ åëìëÿðè íàìèçÿäè
ßíâÿð Øöêöðçàäÿíèí ìÿãàëÿñèíäÿ 1969-úó èëäÿ “Àçÿðáàéúàí”
æóðíàëûíûí 4-úö íþìðÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð. ßùìÿä Ñóëòàíûí
ìàääåéè-òàðèõè ùèúðè 1209 (1794-95), èêèíúè èñÿ 1206 (1891-92)úû èëëÿðäÿ éàçûëìûøäûð.
104
ÈÇÀÙËÀÐ
Ñÿù.17.
Âèäàäèíèí áó ãîøìàñûíà äîñòó Âàãèô àøàüûäàêû
íÿçèðÿíè éàçìûøäûð.
Áèð çàìàí ùàâàäà ãàíàä ñàõëàéûí,
Ñþçöì âàðäûð ìÿíèì ñèçÿ, äóðíàëàð!
Ãàòàðëàøûá íÿ äèéàðäàí ýÿëèðñèç,
Áèð õÿáÿð âåðñÿíèç áèçÿ, äóðíàëàð!
Ñèçÿ ìöøòàã äóðóð Áàüäàä åëëÿðè,
Ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ ãàëûá éîëëàðû,
Àñòà ãàíàä ÷àëûí, ãàôèë òåëëÿðè,
Ùåéèôäèð ñàëàðñûç äöçÿ, äóðíàëàð!
Õåéëè âàõòäûð éàðûí ôÿðàüûíäàéàì,
Ïÿðâàíÿ òÿê ùöñíöí ÷ûðàüûíäàéàì,
Áèð àëà ýþçëöíöí ñîðàüûíäàéàì,
Ýþðöíöðìö ýþðöí ýþçÿ, äóðíàëàð!
Ìÿí ñåâìèøÿì àëà ýþçöí ñöðìÿñèí,
Áÿäíÿçÿð êÿñèáÿí çèéàí âåðìÿñèí,
Ñàüûí ýÿçèí ëà÷ûí ýþçö ýþðìÿñèí,
Ãîðõóðàì ñÿôíèçè ïîçà, äóðíàëàð!
105
Íàçÿíèí-íàçÿíèí åäÿðñèç àâàç,
Ðóùëàð òàçÿëÿíèð îëóð ñÿðÿôðàç,
Âàãèôèí äÿ êþíëö ÷îõ åäÿð ïÿðâàç,
Ùÿðäÿì ñèçèí èëÿ ýÿçÿ, äóðíàëàð!
Ñÿù.52.
Âèäàäèíèí áó ìÿíçóì ìÿêòóáóíà Âàãèô áåëÿ úàâàá
âåðìèøäèð:
Âèäàäèäÿí ýÿëÿí êàüûç ìÿíè ôÿðõÿíäÿ ùàë åòäè,
Áó ùàëû ýþðäö ãÿì ôèëùàë ìÿíäÿí èíòèãàë åòäè.
Ó÷óá êþíëöì ãóøó ïÿðâàç ãûëñà îâúè-ÿ’ëàéà,
ßúÿá éîõ êèì, áó ìÿêòóáó þçöíÿ ïÿððö áàë åòäè.
Çèéàéè-øÿìñ òÿê éåòäè ìÿíè áÿäð åéëÿäè, ùàëà,
ßýÿð÷è ãÿääèìè äþâðàí ôèëìàçè ùèëàë åòäè.
Ñÿâàäè-íàìÿíèí, åé äèë, ìÿýÿð çöëìÿòè-ùåéâàíäûð,
Êè, ðóùóì Õûçð òÿê îíäàí áÿñà êÿñáè-êàìàë åòäè.
Õÿéàë åòìèøäè Âàãèô êèì, ðÿâàí áèð õîø ãÿçÿë éàçñûí,
Ðÿâàí îëìóøäó ãàñèä êèì, áóíó àíúàã õÿéàë åòäè.
106
Âàãèô, 1797-úè èëäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð þëäöðöëöá ùÿáñäÿí àçàä îëäóãäàí ñîíðà Âèäàäèéÿ àøàüûäàêû
ìÿíçóì ìÿêòóáó ýþíäÿðìèøäèð:
Åé Âèäàäè, ýÿðäèøè-äþâðàíè-êÿúðÿôòàðÿ áàõ!
Ðóçèýàðÿ ãûë òàìàøà, êàðÿ áàõ, êèðäàðÿ áàõ!
ßùëè-çöëìö íåúÿ áÿðáàä åéëÿäè áèð ëÿçùÿäÿ,
Ùþêìö àäèë ïàäèøàùè-ãàäèðö ãÿùùàðÿ áàõ!
Ñöáù ñþíäö øÿá êè, õÿëãÿ ãèáëÿ èäè áèð ÷ûðàü,
Ýåúÿêè èãáàëû ýþð, ýöíäöçäÿêè èäáàðÿ áàõ!
Òàúè-çÿðäÿí òà êè àéðûëäû äèìàüè-ïöðãöðóð,
Ïàéèìàë îëäó òÿïèêëÿðäÿ ñÿðè-ñÿðäàðÿ áàõ!
Ìÿí ôÿãèðÿ ÿìð ãûëìûøäû ñèéàñÿò åòìÿéÿ,
Ñàõëàéàí ìÿçëóìó çàëèìäÿí î äÿì ãÿôôàðÿ áàõ!
Ãóðòàðàí ÿíäèøÿäÿí àùÿíýÿðè-áè÷àðÿíè,
Øàù ö÷öí îë ìèäáÿðè òÿáäèë îëàí ìèñìàðÿ áàõ!
Èáðÿò åò Àüà Ìÿùÿììÿä õàíäàí, åé êÿìòÿð ýÿäà,
Òà ùÿéàòûí âàð èêÿí íÿ øàùÿ, íÿ õóíõàðÿ áàõ!
Áàø ýþòöð áó ÿùëè-äöíéàäÿí àéàã òóòäóãúà ãà÷,
Íÿ ãûçà, íÿ îüóëà, íÿ äóñòà, íÿ éàðÿ áàõ!
Âàãèôà, ýþç éóì, úàùàíûí áàõìà õóáö çèøòèíÿ,
Öç ÷åâèð àëè-ÿáàéÿ, ßùìÿäè-Ìóõòàðÿ áàõ!
107
ÒÀÐÈÕÈ Âß ßÔÑÀÍßÂÈ ÀÄËÀÐ
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð (1742-1797) – Ùÿñÿí õàí
Ãàúàðûí îüëóäóð. Èðàíäà Ãàúàðëàð ñöëàëÿñèíèí ÿñàñûíû
ãîéìóøäóð. Íàäèðèí þëöìöíäÿí âÿ ùàêèìèééÿò óüðóíäà
ýåäÿí óçóí âóðóøìàëàðäàí ñîíðà Èðàíäà òàõò-òàúà ñàùèá
îëóá þçöíö øàù åëàí åòìèøäèð. 1795-úè èëäÿ Ãàðàáàüà ùöúóì
åòìèøñÿ äÿ, Øóøàíû àëà áèëìÿìèø, Ýöðúöñòàí öçÿðèíÿ
ýåäÿðÿê Òèôëèñè äàüûòìûøäûð. 1797-úè èëäÿ éåíèäÿí Ãàðàáàü
öçÿðèíÿ ýÿëÿðêÿí Øóøàíû àëìûøäûð. Àíúàã áóðàäà ýåúÿ þç
éàòàüûíäà þëäöðöëìöøäöð.
Àüàñû õàí – ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ Øèðâàíû èäàðÿ åäÿí õàíäûð.
1765-85-úè èëëÿð àðàñûíäà õàíëûã åòìèøäèð. Ñîíóíúó Øèðâàí
õàíû Ìóñòàôà õàíûí (1791-1820) àòàñûäûð. 1767-úè èëäÿ
Ôÿòÿëè õàíëà Ùöñåéí õàí áèðëÿøèá îíóí ýþçëÿðèíè ÷ûõàðûðëàð. 1770-úè èëäÿ Ôÿòÿëè õàíëà ìöùàðèáÿäÿ ìÿüëóá îëóá
îíà òÿñëèì îëìóø, îüëàíëàðû èëÿ Ãóáàéà ñöðýöí åäèëìèøäèð.
Àäîëô Áåðæå – Âàãèô âÿ Çàêèðèí ÿñÿðëÿðèíè èëê äÿôÿ
Ëåéïñèãäÿ 1858-úè èëäÿ ÷àï åòäèðÿí øÿðãøöíàñ.
Àðàéàòû – èíäèêè Ôöçóëè ðàéîíóíäà éåðëÿøÿí áèð êÿíäèí
àäû.
Áÿñðÿ – Èðàãäà ìÿøùóð ëèìàí øÿùÿðè.
Úàâàíøèð – Ãàðàáàü õàíëàðûíûí ìÿíñóá îëäóüó åëèí
àäûäûð.
Úàð òàëà – Çàãàòàëàäà éåð àäû.
Úÿì – Èðàíûí ÿôñàíÿâè øàùëàðûíäàí îëàí Úÿìøèäèí
ëÿãÿáè.
108
Úþíêÿòàé – Äàüûñòàí øàìõàëëàðûíäàíäûð.
Âàëèéè-Ýöðúöñòàí – ÛÛ Èðàêëè.
×àðéàð – Ìÿùÿììÿääÿí ñîíðà ýÿëÿí äþðä õÿëèôÿ:
ßáóáÿêð, Þìÿð, Îñìàí âÿ ßëè.
×þâêàí – Ãÿäèì Øÿðã îéóíó. Àò öñòöíäÿ ÿéðè àüàúëà
îéíàéûðëàð. Ùÿìèí àüàú ÷þâêàí àäëàíûð.
Äàð äîããàç – Øÿêèäÿ éåð àäûäûð.
Äåäóíàëè – Ýöðúö äèëèíäÿ ìÿëèêÿ äåìÿêäèð (Èðàêëèíèí
ãàäûíûíà èøàðÿäèð).
ßáöëùÿñÿí – Ìÿùÿììÿäèí ÿìèñè îüëó ßëèíèí
ëÿãÿáèäèð. Ùÿñÿíèí àòàñû äåìÿêäèð.
ßùìÿäõàí – ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ éàøàìûø Àçÿðáàéúàí
õàíëàðûíäàíäûð.
ßëèô – ßðÿá ÿëèôáàñûíûí áèðèíúè ùÿðôèäèð. Äöç îëäóüóíäàí Øÿðã øàèðëÿðè ýþçÿëèí áîéóíó ÿëèôÿ áÿíçÿäèðëÿð.
ßííàüû îüëó – Âèäàäèíèí ìöàñèðèäèð.
ßééóáàüà – Âèäàäèíèí îüëóäóð. Úàâàí éàøûíäà ÿëèíäÿ
òöôÿíý à÷ûëûá þçöíÿ äÿéìèøäèð.
Ôÿòÿëè õàí – (1733-1789) ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ Ñÿëéàíû,
Äÿðáÿíäè, Ãóáàíû èäàðÿ åäÿí õàíäûð. 1758-úè èëäÿ àòàñû
Ùöñåéíÿëè õàíûí éåðèíäÿ Ãóáà õàíû îëìóøäóð. Ñîíðà
Äÿðáÿíä õàíëûüûíû þçöíÿ òàáå åòìèøäèð. Íÿùàéÿò, Ñÿëéàíû
àëìûøäûð. Áèð ñûðà ìöùàðèáÿëÿð åòìèø, 1775-úè èëäÿ ÛÛ Éåêàòåðèíàäàí êþìÿê àëìûø, õàíëûüûíû ìþùêÿìëÿòìèøäèð.
ßðäÿáèë, Øàùñåâÿí õàëãûíû þçöíÿ òàáå åòìèø, Èðàí ÿëåéùèíÿ
ìöáàðèçÿéÿ áàøëàìûøäûð. 1789-úó èëäÿ 22 ìàðòäà þëìöøäöð.
109
Ýóðýèí õàí – ÛÛ Èðàêëèíèí îüëó.
Ýöëöñòàí – Ãàðàáàüäà éåð àäû.
Ùàòÿì àüà – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Ùàúû ßáäöëãàäèð – Øÿêè õàíû Ùöñåéí õàí Ìöøòàãûí
ÿìèñè 1779-úó èëäÿ Ãàðàáàü õàíû Èáðàùèì õàí èëÿ ìöòòÿôèã
îëóá þç ãàðäàøû îüëó Ùöñåéí õàíû þëäöðìöøäöð. 1784-úö
èëäÿ Ùöñåéí õàíûí îüëó Ìÿùÿììÿä õàí Ùÿñÿí òÿðÿôèíäÿí
þëäöðöëìöøäöð.
Ùàúû õàí – Øÿêè ùþêìäàðû Ùàúû ×ÿëÿáè õàíûí íÿâÿñè.
Ùàúû Ìÿùÿììÿä – Ùàúû ßáäöëãàäèð èëÿ áèðëèêäÿ
1779-úó èëäÿ Ùöñåéí õàíû þëäöðìÿêäÿ èøòèðàê åòìèøäèð.
1780-úè èëäÿ Ùàúû ßáäöëãàäèð òÿðÿôèíäÿí ùÿáñÿ àëûíìûø,
îðàäà äà þëìöøäöð.
Ùÿçðÿò Ãóëó áÿé – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Ùÿñÿí Êàøè – ÕÂ ÿñðäÿ éàøàìûø Èðàí øàèðè. Äèíè, øèÿ
èìàìëàðû ìÿäù åäÿí øåèðëÿðèëÿ ìÿøùóðäóð.
Ùÿøòö ÷àð – Ñÿêêèç âÿ äþðä (12). Øèÿëÿðèí ìöãÿääÿñ
ùåñàá åòäèêëÿðè 12 èìàìà èøàðÿäèð.
Ùöñåéí õàí Ìöøòàã – Øÿêè õàíû Ùàúû ×ÿëÿáèíèí
íÿâÿñèäèð. ßìèñè Àüàêèøè áÿé þëäöðöëäöêäÿí ñîíðà Ãóáà
õàíû Ôÿòÿëè õàíûí êþìÿéè èëÿ 1759-úó èëäÿ Øÿêè õàíëûüûíû
ÿëèíÿ àëìûø, Ôÿòÿëè õàíëà áèðëÿøèá Øèðâàí ùþêìäàðû Àüàñû
õàíû ìÿüëóá åòìèø, Ôÿòÿëè õàíëà äà àðàëàðû ïîçóëìóøäóð.
1779-úó èëäÿ ÿìèñè Ùàúû ßáäöëãàäèð òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëìöøäöð. Ùöñåéí õàí Ìöøòàã ãÿçÿë âÿ ãîøìàëàð éàçàí ëèðèê øàèðäèð. Âàãèô âÿ Âèäàäèíèí äîñòó îëìóøäóð. Âàãèôëÿ
äåéèøìÿëÿðè âàð.
110
Õûçð – Äèðèëèê ñóéó è÷èá ÿáÿäè éàøàéàí âÿ äàðäà
ãàëàíëàðà êþìÿê åäÿí ÿôñàíÿâè ïåéüÿìáÿð.
Èáðàùèì õàí – ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ Ãàðàáàü õàíû îëìóøäóð
(1760-1806). Àòàñû Ïÿíàù õàíäàí ñîíðà þëêÿíè èäàðÿ
åòìèøäèð. Èðàí òÿñèðèíäÿí ãóðòàðìàã, þëêÿíè ìöñòÿãèë èäàðÿ
åòìÿê ö÷öí Ýöðúöñòàí âÿ Ðóñèéà èëÿ èòòèôàã áàüëàìûø,
1806-úû èëäÿ Ðóñèéà òÿáÿÿëèéèíè ãÿáóë åòìèøäèð. 1806-úû
èëèí 2 èéóëóíäà ÷àð îðäóñó ìàéîðó Ëèñàíåâè÷ òÿðÿôèíäÿí
Øóøàäà þëäöðöëìöøäöð. Êè÷èê îüëó Ìåùäèãóëó õàí îíóí
éåðèíÿ òÿéèí åäèëìèøäèð. Âàãèô áó Èáðàùèì õàíûí ñàðàéûíäà
éàøàìûøäûð.
Èìàìè-ÿçÿì – ßáó Ùÿíèôÿ.
Èðàêëè õàí – ÛÛ Èðàêëè – Øÿðãè Ýöðúöñòàíûí ïàäøàùû
(1744-1798).
Êå÷ÿë Äàíû – Âèäàäèíèí ãàðàáàüëû ìöàñèðè.
Êþâñÿð – Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ úÿííÿòäÿ áèð áóëàüûí
àäûäûð.
Ãÿë’ÿ, Ãàëà – Øóøà øÿùÿðèíèí õàëã àðàñûíäà èøëÿíÿí àäû.
Ãûçûëáàø – Øèÿ.
Ãóø÷ó Íàìàçÿëè – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Ëèâàí – Ýöðúöñòàí êíéàçû ÛÛ Èðàêëèíèí îüëó.
Ìàëèêè – Èñëàìäà ìÿçùÿáäèð. Áó ìÿçùÿáèí ÿñàñûíû
Ìàëèê ãîéäóüóíäàí áó àäëà øþùðÿòëÿíìèøäèð.
Ìåùäè àüà – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Ìÿùÿììÿä àüà – Âèäàäèíèí îüëó.
Ìöøòàã – Øÿêè õàíû Ùöñåéí õàíûí øåèðäÿ èøëÿòäèéè
òÿõÿëëöñ.
111
Íå’ìàí – Ùÿíÿôè ìÿçùÿáèíèí ÿñàñûíû ãîéàí ßáó
Ùÿíèôÿ Èìàìè – ÿçÿìèí àäûäûð.
Íÿùàâÿíä – Øÿùÿð àäûäûð.
Íóí – ßðÿá ÿëèôáàñûíäàêû áó ùÿðôÿ ãÿäèì øàèðëÿð ýþçÿëèí ãàøûíû áÿíçÿòìèøëÿð.
Îñìàí – ÛÛÛ õÿëèôÿ.
Þìÿð – ÛÛ õÿëèôÿ.
Ðÿôè îüëó – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Ðóì – Êè÷èê Àñèéàéà âåðèëÿí àä.
Ñàðû ×îáàíîüëó – Âàãèôèí äîñòó.
Ñåâàí – Ýþé÷ÿ ýþëöíöí èêèíúè àäû.
Ñÿìÿíäÿð – Øÿðã ÿôñàíÿñèíÿ ýþðÿ îääà éàøàéàí
ÿôñàíÿâè áèð ãóø.
Ñöëåéìàí – Ãÿäèì éÿùóäè äèíè òàðèõèíäÿ ïåéüÿìáÿð
âÿ ãöäðÿòëè ùþêìäàð êèìè ýþñòÿðèëèð. Áÿäèè ÿäÿáèééàòäà
ãöäðÿòëè ùþêìäàð ðÿìçè êèìè èøëÿíèð.
Øàôåè – Èñëàìäà ìÿçùÿá.
Øàì – Ìÿøùóð Äÿìÿøã øÿùÿðèíèí àäû.
Øÿìêèðëè Äÿëè Ãàçè – Øÿìêèð ãàçèñè.
Òàâàä – Ýöðúö êíéàçû.
Òóìàñ – Èíäèêè Ôöçóëè ðàéîíóíäà éåðëÿøÿí áèð êÿíäèí
àäûäûð.
Òóìàñëû Äÿëè Êàçûì – Âèäàäèíèí ìöàñèðè.
Öììÿ Õàí – Àâàð õàíû (1774-1801) Ôÿòÿëè õàíëà
ìöùàðèáÿ àïàðìûø Èáðàùèì õàíûí ãîùóìó âÿ äîñòó
îëìóøäóð.
Âàõòàí – ÂÛ (1675-1735) – Ýöðúöñòàí ïàäøàùû.
112
Âÿðãà – Éàõûí Øÿðãäÿ “Âÿðãà âÿ Ýöëøà” ìþâçóñóíäà éàçûëìûø ïîåìàëàðûí ÿñàñ ãÿùðÿìàíû. Øåèðäÿ ãî÷àã,
âÿôàëû àøèã ðÿìçè êèìè èøëÿíèð.
Éóñèô – Éóñèôè-Êÿí’àí Òþâðàòäà ÿôñàíÿ ãÿùðÿìàíëàðûíäàíäûð. Áóðàäà ýþñòÿðèëèð êè, Éóñèôèí ãàðäàøëàðû îíó
ãóéóéà ñàëûð, òàúèðëÿð Éóñèôè òàïûá Ìèñèðäÿ ñàòûð, Ìèñèð
ÿçèçèíèí ãàäûíû Çöëåéõà îíà âóðóëóð, ñîíðà Éóñèôÿ áþùòàí
àòûá ùÿáñÿ ñàëäûðûð, äàùà ñîíðà Éóñèô ùÿáñäÿí ãóðòàðûá
Çöëåéõà èëÿ åâëÿíèð âÿ íÿùàéÿò, àòàñûíûí ýþðöøöíÿ ýÿëèð.
Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà Éóñèôè-Êÿíàí ýþçÿëëèê ñèìâîëó,
ÿë÷àòìàç ìÿøóã ÿâÿçèíäÿ èøëÿäèëèð.
Çÿêàò – Èñëàìäà äèíè âåðýèäèð. Ùÿð êÿñ ãàçàíúûíûí
îíäàí áèðèíè ùþêóìÿòÿ âåðìÿëè èäè. Ýóéà ôÿãèðëÿðÿ ïàéëàíûðìûø.
Çöëåéõà – Äèíè ðÿâàéÿòëÿðäÿ Éóñèôè ñàòûí àëàí Ìèñèð
ÿçèçèíèí àðâàäûäûð. ßôñàíÿäÿ îíóí Éóñèôè ñåâäèéè âÿ îíà
ÿðÿ ýåòäèéè ýþñòÿðèëèð. Áó ÿôñàíÿ ÿñàñûíäà Øÿðãäÿ áèð ñûðà
“Éóñèô âÿ Çöëåéõà” ÿñÿðëÿðè éàçûëìûøäûð. Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà Çöëåéõà ýþçÿë ãàäûí îáðàçû êèìè èøëÿäèëèð.
Çöííóðåéí – ßðÿá õÿëèôÿñè Îñìàíûí ëÿãÿáè.
113
ËÖÜßÒ
À
Àë – ãûðìûçû; ùèéëÿ; íÿñèë
Àìàú – ùÿäÿô, íèøàíÿ
Àðèç – öç, ÿðèçÿ âåðÿí
Àñè – öñéàí åäÿí, ýöíàùêàð
Àøöôòÿùàë – ïÿðèøàí
Á
Áàá – ãàïû; ôÿñèë, ùèññÿ
Áàê – ãîðõó
Áàâÿð åòìÿê – èíàíìàã
Áÿùð – äÿíèç; øåèð þë÷öñö
Áÿùðè-áÿëà – áÿëà äÿíèçè
Áÿðùÿì – ãàðûøûã
Áÿñà – ÷îõ
Áÿñòÿ – áàüëû
Áÿçì – ìÿúëèñ
Áèäàð – îéàã
Áèäèðÿíý – éóáàíìàäàí, òÿõèðñèç
Áèõîâôö áèì – ãîðõóñóç
Áèì – ãîðõó
114
Áèìàð – õÿñòÿ
Áèíÿìÿê – äóçñóç, äóç-÷þðÿê ãÿäðè áèëìÿéÿí
Áèíöñðÿò – ñîíñóç, óúñóç-áóúàãñûç
Áèñÿðö ñàìàí – âàð-äþâëÿòñèç; äöíéà
Áèçÿáàí – äèëñèç
Ú
Úàùàíýÿðä – äöíéàíû äîëàíàí ñÿééàù
Úöäà – àéðû
Ä
Äàíëà – ñàáàù
Äÿùàí – àüûç
Äÿùð – çàìàí
Äÿùðè-áèïàéàí – ñîíñóç çàìàí
Äÿìè – áèð çàìàí
Äÿíäàí – äèø
Äÿðáàí – ãàïû÷û
Äèäÿ – ýþç
Äèëôèêàð – öðÿéè äÿðäëè
Äóí – àøàüû,àë÷àã
Äóçÿõ – úÿùÿííÿì
Äöðú – ñàíäûã÷à
115
ß
ßáðó – ãàø
ßáðó-êàìàí – ãàøû éàé
ßáñÿì – ëàë
ß’äà – äöøìÿí
ß’äà ôèêàí – äöøìÿí éûõàí
ßùëè-áåéò – åâ ÿùëè; àðâàä-óøàã
ßùëè-öðôàí – áèëèê ÿùëè
ßêàáèð – áþéöêëÿð
ßãðàí – éàõûíëàð, äîñòëàð
ßãâàë – ñþçëÿð
ßðáàáè-íàì – àä ñàùèáè
ßðñåéè-ðèô’ÿò – óúàëûã ìåéäàíû
ßøê – ýþç éàøû
ßøðàð – éàìàí àäàìëàð, ïèñ øåéëÿð
ßòáà – òÿáÿãÿëÿð
ß’çÿì – ÷îõ áþéöê
ßçèì – áþéöê
Ô
Ôÿðàð – ãà÷ìàã
Ôÿðõÿíäÿ – øàä
Ôÿððóõ – óüóðëó, øàä, ìöáàðÿê
Ôÿðçàíÿ – áèëèúè, àëèì
116
Ôÿðçÿíä – þâëàä
Ôèëìàçè – êå÷ìèøäÿêè êèìè
Ôöòöââÿò – úàâàíìÿðäëèê
Ý
Ýèðéÿ – àüëàìàã
Ýèðéàí – àüëàð,ýþçö éàøëû
Ýþôòàð – äàíûøûã
Ýóø – ãóëàã
Ýöë’öçàð– ýöë éàíàãëû
Ýöðóùè-íàúè – íèúàò âåðÿí òàéôà
Ù
Ùÿðýèç – ùå÷ çàìàí
Ùÿñÿí – ýþçÿë
Ùÿøÿì – ãóëëóã÷ó, íþêÿð
Ùÿøòö ÷àð – ñÿêêèç âÿ äþðä; îí èêè (12 èìàì)
Ùÿçàð – ìèí; áöëáöë
Ùèêìÿòè-éÿçäàí – Àëëàùûí ùèêìÿòè
Õ
Õàêè-ïàé – àéàã òîðïàüû
Õàâÿð – ýöí÷ûõàí
Õÿíäàíëèãà – ýöëÿðöçëö
117
Õîøíöìà – õîøñèôÿò
Õóíõàð – ãàíè÷ÿí
Õóíðèç – ãàí òþêÿí
Õóðøèä – ýöíÿø
È
Èíòèãàë åòäè – êå÷äè
Èðÿì – úÿííÿò
Èççö ðèô’ÿò – ÿçèçëèê âÿ óúàëûã
Ê
Êàí – ìÿäÿí
Êèíÿäàð – êèíëè
Êóé – êö÷ÿ, àñòàíà
Ã
Ãÿùòè-ìÿàø – éîõñóëóã, àúëûã
Ãÿì ñÿìÿíäè – ãÿì àòû
Ãèññÿ – ùåêàéÿ, ÿùâàëàò
Ãþâñ – éàé
Ë
Ëàô – ñþç
Ëåéëö íÿùàð – ýåúÿ-ýöíäöç
118
Ëÿùâö ëÿÿá – ÿéëÿíúÿ
Ëèãà – öç
Ì
Ìàùòàëÿò – àéöçëö
Ìåùð – ýöíÿø
Ìåùðö ìàù – ýöí âÿ àé
Ìÿúðóù – éàðàëû
Ìÿ’äÿíè-ëöòô – åùñàí ìÿäÿíè, ñÿõàâÿòëè
Ìÿõìóð – õóìàðëàíìûø
Ìÿãòóë – þëäöðöëìöø
Ìÿíàùè – ýöíàùëàð
Ìÿíáÿè-úóäö ñÿõàâÿò – ñÿõàâÿò âÿ êÿðÿì ìÿäÿíè, ÿëèà÷ûã
àäàì
Ìÿðäöì – ýþç áÿáÿéè; èíñàí
Ìÿ’âà – éóðä, ìÿñêÿí
Ìóé – òöê
Ìöáÿððà – ñàô
Ìöðäÿ – þëö
Ìöøÿââÿø – òÿøâèøëè, ãàðûøûã
Í
Íàúû – íèúàò âåðÿí, ãóðòàðàí
Íàõóí – äûðíàã
Íàèì – éóõóäà îëàí
119
Íàð – îä
Íàðè-äöçÿõ – úÿùÿííÿì îäó
Íàâÿê – îõ
Íÿáè – ïåéüÿìáÿð
Íÿíý – àð, íàìóñ
Íÿñðèí áÿäÿí – éàñÿìÿí áÿäÿíëè
Íèê – éàõøû
Íèêöáÿä – éàõøû-éàìàí
Íîâíèùàë – ôèäàí, úàâàí àüàú
Íîâðÿñ – éåíèéåòìÿ, úàâàí
Íóðè-áÿñÿð – ýþç èøûüû
Íöñðÿò – ãÿëÿáÿ, êþìÿê
Ï
Ïàéèäàð – ùÿìèøÿëèê
Ïàéè-ëÿíý – àõñàã
Ïåñÿð – îüóë
Ïåéâÿñòÿ – àðàñû êÿñèëìÿäÿí
Ïÿäÿð – àòà
Ïÿðâà – ãîðõó
Ïèðÿùÿí – êþéíÿê
Ïöðÿìâàú – äàëüàëû
Ð
Ðàüèá – ðÿüáÿò áÿñëÿéÿí
Ðÿùìÿòè-ãöôðàí – Àëëàùûí ìÿðùÿìÿòè
120
Ðÿõòè-òÿð – òÿçÿ éîðüàí-äþøÿê
Ðÿíúóð – ÿçèééÿòëè, õÿñòÿ
Ðÿíúóðè-åøã – åøã õÿñòÿñè
Ðÿøê – ãûñãàíúëûã
Ðóáàù – òöëêö
Ðóé – öç
Ñ
Ñàùèáè-òèüö ãÿëÿì – ãûëûíú âÿ ãÿëÿì ñàùèáè
Ñàòèð – þðòÿí; Àëëàù
Ñÿä – éöç
Ñÿôøèêÿí – úÿðýÿ ïîçàí
Ñÿõòúèýÿð – úèýÿðè áÿðê
Ñÿìÿíä – éàõøû ãà÷àí àò
Ñÿìè – åøèäÿí
Ñÿíýäèë – äàø öðÿê
Ñÿð – áàø
Ñÿðàïà – áàøäàí-àéàüà
Ñÿðâÿðè-äþâðàí – çÿìàíÿíèí áàø÷ûñû, ùþêìäàðû
Ñÿâàäè-øÿá – ýåúÿíèí ãàðàíëûüû
Ñèì – ýöìöø
Ñèìâÿø – ýöìöø êèìè
Ñèí – ãÿáèð
Ñèðèøê – ýþç éàøû
Ñèðèøêè-àë – ãàíëû ýþç éàøû
Ñóä – ôàéäà
Ñóçàí – éàíäûðûúû
121
Ø
Øÿìøèðçÿí – ãûëûíú âóðàí
Øÿðì – ùÿéà,èñìÿò
Øèð-äèë – øèð öðÿêëè
Øèðèíñöõÿí – øèðèíñþçëö
Øöêóôÿ – ÷è÷ÿê
Øöðáè – è÷êè äöøêöíö
Ò
Òàáàí – èøûãëû
Òÿá’è-ùÿëèì – éóìøàã òÿáèÿòëè
Òÿùñèëè-ðèçà – ðàçûëûã ÿëäÿ åòìÿê
Òÿêÿëëöì – äàíûøûã
Òÿíïÿðâÿð – þçöíö áÿñëÿéÿí
Òÿðÿá – øàäëûã
Òÿâÿùùöì – ãîðõó
Òèü – ãûëûíú
Òèðè-ìöæýàí – êèðïèê îõó
Òóë – óçóí
É
Éàðàí – äîñòëàð
Éÿìèí – àíä
Éÿçäàí – Àëëàù
122
Ç
Çÿáàí – äèë
Çÿõì – éàðà
Çÿõìè-íàõóí – äûðíàã éàðàñû
Çÿùð – þä
Çÿí – ãàäûí
Çÿíÿõäàí – ÷ÿíÿ
Çöëàë – ñàô, òÿìèç ñó
Çöííàð – õà÷
123
ÊÈÒÀÁÛÍ È×ÈÍÄßÊÈËßÐ
Þí ñþç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Ãîøìà, ýÿðàéëû âÿ áàéàòûëàð
Äÿëè êþíöë, ýÿë ÿéëÿíìÿ ãöðáÿòäÿ . . . . . . . . . . . . . . . .15
Ãàòàð-ãàòàð îëóá ãàëõûá ùàâàéà . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Åé ùÿìäÿìèì, ýÿë êè, ýåäÿð úàí äóðìàç . . . . . . . . . . .18
Àéëàð, èëëÿð ùÿñðÿòèíè ÷ÿêÿðäèì . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Åé ùÿìäÿìèì, ñÿíè ãàíÿ ãÿðã åéëÿð . . . . . . . . . . . . .. 20
Êþíöë ùÿñðÿò, úàí ìöíòÿçèð, ýþç éîëäà . . . . . . . . . . . .. 21
Åé ìÿíè ãûíàéàí, àüëàìà, äåéèá . . . . . . . . . . . . . . . . .. 22
Ñåéðè-ýöëøÿí åòñÿí, åé ýöë’öçàðûì . . . . . . . . . . . . . . .. 23
Àé àüàëàð, áèð íèýàðûí îäóíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 24
×ÿðõè-ôÿëÿê çöëìö çèéàä åéëÿìèø . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Éåíÿ éàä åéëÿäèì êå÷ÿí ýöíëÿðè . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Åé ôÿëÿê, ÿëèíäÿí äàä åòìÿéèììè . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Ýåúÿ-ýöíäöç îäà äöøöá éàíàðàì . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Éåíÿ áèð ëåéëèâÿø éàðÿ äèë âåðäèê . . . . . . . . . . . . . . . . ..29
Õÿñòÿ äöøäöì, ýÿëÿí éîõäóð öñòöìÿ . . . . . . . . . . . . .. 30
Åé äÿùàíû øÿêÿð, ëÿáëÿðè áàäÿ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Ñÿáà, ÿùâàëûìû áèð-áèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..34
Êþíöë ñÿáðö ãÿðàð åòìÿç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 35
124
Âàãèô, íÿ òåç ñÿíÿìëÿðäÿí ÿë ÷ÿêäèí . . . . . . . . . . . . .. 37
Áàéàòûëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..40
Ãÿçÿë âÿ ìöõÿììÿñëÿð
Ùÿð ñÿùÿð áàä ÿñÿð, àðèçè-úàíàíÿ äÿéÿð . . . . . . . . . . . ..43
Áèëèðñèç, Âàãèôà, êèì øþâãèìèç äèäàðÿ ÷îõäàíäûð . . . .. 44
Ñÿí òÿê, åé ýöë, äåìÿ ýöë ýöëçàðÿ ýÿëìèø, ýÿëìÿìèø . 45
Íåúÿ ýþç ñÿí òÿê ýþçÿë äöíéàäà ýþðìöø, ýþðìÿìèø .. 46
Ñàíìà, åé äóñò, ñÿí òÿê àôÿò úàíÿ îëìóø, îëìàìûø . .. 47
Íèýàðà, çþâãè-ùöñíöíäÿí êè, ùÿðäÿì èòòèôàã àðòàð . . .. 48
Åé ñÿáà, ýÿë áèð õÿáÿð âåð úàíÿ, úàíàí õàíäàäûð? . . .. 49
Ìÿíÿ áèð øóõö øèðèí äèëðöáà áèð ïèðÿùÿí òèêìèø... . . . .. 50
Ýÿð÷è éöç ìèí àëÿì è÷ðÿ âàð éàðûíäàí úöäà... . . . . . . .. 51
Äåéèáñèç éÿ’íè ýÿëëÿì ýÿëäè áèð áåëÿ õÿáÿð, Âàãèô!.. .. 52
Òóòìà, åé ñàùèá-íÿçÿð, ìÿíäÿí íÿçÿð, äèâàíèéÿì... .. 53
Þëöì ùÿãäÿíäèð, ÿììà íþâúàâàí þëìÿê íÿ ìöøêöëäöð 54
ßð ëèáàñûí ýåéÿ ùÿð ðÿíýëÿ çÿí, ìÿðä îëìàç . . . . . . . ..56
Àù-àù, åé ÷ÿðõèãÿääàð, àù, åé, áÿäðóçèýàð! . . . . . . . .. 57
Øÿùäàáè-ëÿáèí ñàüÿðè-ïåéìàíÿ òÿê, åé äóñò!.. . . . . . .. 58
Éàíàð úèñìèì áó ýöí àòÿøëÿðÿ úàíö úèýÿðäÿí ÷îõ . . . .59
Ùÿáèáèì, òà ñÿíè ìÿí ñåâìèøÿì ÿøðàô àðàñûíäà . . . . .. 60
Éàíàí åøã àòÿøèíÿ ãÿì éåìÿç îë íàðäÿí àðòûã . . . . . .. 61
Åé áàäè-ñÿáà, ìÿíäÿí îë éàðÿ ñàëàì åéëÿ! . . . . . . . .. 62
Øÿùà, ìöääÿò úàùàíû ìÿí äÿ ýÿçäèì, äÿðáÿäÿð ýþðäöì 63
125
Ñþéëÿ úàíàíà, ñÿáà, ùàëûì ïÿðèøàí îëäó ýÿë . . . . . . . . ..64
Ýÿë, åé âÿùäÿò ãÿçàëû, ñÿí áó ñÿùðàäÿí íÿ èñòÿðñÿí? .. 65
Éåíÿ íàøàä êþíëöì áóëäó éöç éåðäÿí ìÿëàë, àüëàð . .. 66
Íÿ ìöääÿòäèð ýþçöì ðàùèíäÿäèð, éàðûì... . . . . . . . . . . .67
Éàðÿá, áó ýåäÿí ñÿðâè-ñÿðÿôðàç êèìèíäèð? . . . . . . . . .. 68
Íîâðóçè-áàùàð îëäó, úàíàí òàçÿòÿð îëäó . . . . . . . . . . .. 69
Àù êèì, ýþð íåéëÿäè áó ýÿðäèøè-äþâðàí áó ýöí . . . . .. 70
Ýÿë ÷ÿêìÿ úàùàí ãåéäèíè ñÿí, úàí áåëÿ ãàëìàç . . . . . .72
Ìöñèáÿòíàìÿ (Ýÿë, êþíöë, áèð èáðÿò àë
áó ýÿðäèøè-äþâðàíÿ áàõ...) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Âàãèôëÿ ìöøàèðÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 81
Ìàääåéè-òàðèõëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 104
Èçàùëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Òàðèõè âÿ ÿôñàíÿâè àäëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..108
Ëöüÿò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114
126
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð
ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Àñëàí Àëìàñîâ
Êîððåêòîð:
Ïÿðâàíÿ Ìÿììÿäîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 20.05.2004.
×àïà èìçàëàíìûøäûð 22.12.2004.
Ôîðìàòû 60õ90 1/32. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 4.
Îôñåò ÷àï öñóëó. Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 218.
Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.