1 AVRUPA BİRLİĞİ MALİ KAYNAKLARI 1. KATILIM ÖNCESİ

AVRUPA BİRLİĞİ MALİ KAYNAKLARI
1. KATILIM ÖNCESİ YARDIM PROGRAMI
2001 yılı sonuna kadar Türkiye’ye Avrupa Birliği’nin çeşitli bütçe kalemlerinden mali
ve teknik işbirliğine yönelik yardımlar gelmekteydi. 2001 yılı sonunda tüm bu
yardımlar tek bir bütçe kaleminde toplanmış olup bu yardım bütçesine “Katılım
Öncesi Yardım Programı” adı verilmektedir.
2004 yılı itibarı ile “Katılım Öncesi Mali Yardım Programı” kurumsal yapılanma ve
yatırıma destek olmak üzere iki temel alanda yoğunlaşmaktadır.
Kurumsal yapılanmaya yönelik yardımlar, Türkiye’nin AB müktesebatı uygulamaları
ile ekonomik ve sosyal uyum gibi alanlarda yürütülen çalışmalara destek vermektedir.
Kurumsal yapılanmaya ilişkin mali destekten, merkezi, bölgesel ve yerel düzeydeki
kamu kurumları yararlanabilmektedir. Katılıma hazırlık ve müktesebatın
uygulanmasında önemli role sahip olan sendika ve ticaret odaları gibi kuruluşlara da
bu kapsamda destek verilmektedir.
Yatırımlara yönelik yardımlar, müktesebata uyum çerçevesinde gerekli altyapının
oluşturulması ve güçlendirilmesi için yapılan yardımlar ile ekonomik ve sosyal uyuma
yönelik yatırımları kapsamaktadır. Bu çerçevede, AB üyesi ülkeler ve aday ülkelerle
sınır ötesi işbirliğine destek verilmektedir.
Türkiye’nin Faydalandığı Topluluk Ajans ve Programları
Aday ülkelerin bazı Avrupa Topluluğu Programlarına ve ajanslarına katılımları,
Ortaklık Konseyi Kararları veya Çerçeve Anlaşmalar temelinde mümkün
olabilmektedir. Benzer bir anlaşma Türkiye ile AB arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin
Topluluk Programlarına Katılması için Genel İlkeler üzerine Çerçeve Anlaşması 26
Şubat 2002’de imzalanmıştır.
1. Araştırma Alanında:
•
Altıncı Çerçeve Program (2002-2006)
Çerçeve Programlar, Avrupa Birliği’nin araştırma ve teknolojik
gelişme çalışmalarına destek sağlayan temel araçlardır. 2002-2006
yıllarını kapsayan Altıncı Çerçeve Program’ın hedef grupları
üniversitelerde veya araştırma enstitülerinde faaliyet gösteren araştırma
grupları, şirketler, KOBİ’ler, kamu kurumları, deneyimli araştırmacılar,
uluslarüstü araştırma olanaklarına sahip enstitüler ve üçüncü ülkelerden
şirketler ve kişilerdir.
1
2. Sağlık Alanında:
•
Yeni Halk Sağlığı Programı (2001-2006)
Programın amacı, halk sağlığının korunması ve iyileştirilmesine
yönelik bir yaklaşım sağlamaktır. Programın hedefleri, sağlığı
belirleyen unsurların ele alınması, sağlıkla ilgili bilgilendirme ile
sağlığa yönelik tehditlere karşı hızlı tepki ve sağlığın iyileştirilmesidir.
•
Avrupa Uyuşturucular ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Programı
Programın amacı, uyuşturucular ve uyuşturucu alışkanlığı ile bunların
sonuçları hakkında Avrupa seviyesinde objektif, güvenilir ve
karşılaştırılabilir bilgiler sağlamaktır.
3. İstihdam ve Sosyal İşler Alanında:
•
Ayrımcılıkla Mücadele –EQUAL (2001-2006)
Programın amacı, her türlü ayrımcılığı önlemek, ayrımcılıkla mücadele
etmek ve Avrupa seviyesinde yürütülen çabaları desteklemektir.
•
Kadın-Erkek Eşitliği (2001-2005)
Programın amacı, beş temel alanda (iktisadi yaşam, eşit katılım, sosyal
yaşam, medeni yaşam ve cinsiyet ayrımcılığı) çalışmalar
gerçekleştirmektir.
•
Toplumsal Dışlanmayla Mücadele
Programın
amacı,
toplumsal
dışlanmayla
mücadelenin
yaygınlaştırılması ve bu konudaki çalışmalara destek sağlanmasıdır.
•
İstihdam alanında Teşvik Önlemleri Programları (2001-2005)
Programın amacı, istihdam ve emek piyasası alanındaki Topluluk
faaliyetlerini (analiz, araştırma ve işbirliği) desteklemek ve bu alanda
Avrupa Birliği bünyesinde gerçekleştirilen faaliyetlerin devamlılığını
sağlamaktır.
4. Teknik İşbirliği Alanında
•
IDA II- İdari İşbirliği Programı
Programın amacı, idareler arasında hızlı bilgi değişimini
desteklemektir. Avrupa Komisyonu’nun öncülüğünde gerçekleştirilen
2
bu stratejik gelişim
faydalanmaktadır.
iletişim
teknolojilerindeki
gelişimlerden
5. Eğitim Alanında
•
Leonardo da Vinci- Meslek İçi Eğitim (2000-2006)
Programın amaçları, mesleki eğitim aracılığıyla özellikle gençler olmak
üzere kişilerin yetenek ve becerilerini geliştirmek, yaşam boyu mesleki
eğitimin kalitesini arttırmak ve mesleki eğitim yoluyla rekabet gücünü
ve girişimciliği iyileştirmektir.
•
Socrates–Eğitim (2000-2006)
Programın amaçları, öncelikle eğitimin Avrupa boyutunun
güçlendirilmesi, eğitim alanında işbirliği ve dolaşımın teşviki, öğretim
uygulama ve araçlarında yeniliğin desteklenmesidir. Socrates Programı,
yalnızca öğrencilere değil öğretim görevlilerine de açıktır. Topluluk
düzeyinde öğrenci ve öğretim görevlilerinin değişimine olanak tanıyan
program, kültürlerarası etkileşimi güçlendirerek “Avrupalılık”
bilincinin oluşumuna katkıda bulunmaktadır.
•
Youth- Gençlere Yönelik Etkinlikler (2000-2006)
Programın amaçları, gençlerin geleceğin Avrupa’sının oluşturulmasına
aktif katılımlarını sağlamak, gençlere Avrupa düzeyinde dolaşım
fırsatları sunmak, Avrupa Birliği gençlik politkasının geliştirilmesi için
bir işbirliği ortamı yaratmak, yaşam boyu öğrenimi ve aktif
vatandaşlığı destekleyen çalışmaları teşvik etmektir.
6. Çevre Alanında
•
Avrupa Çevre Ajansı
Türkiye dahil olmak üzere toplam 31 ülkenin üye olduğu Avrupa Çevre
Ajansı’nın temel amacı çevre bilincinin yerleştirilmesidir. Bu
çerçevede, çevrenin korunması ve sürdürülebilir kalkınmaya yönelik
politikalar üretilmesi için Avrupa düzeyindeki karar alıcılara bilgi
akışının sağlanması hedeflenmektedir.
7.
Girişimcilik Alanında
•
Şirketler ve Girişimcilik Programı (2001-2003)
Programın amaçları, araştırma ve yeniliğin gelişebilmesi için
işletmelere yönelik hazırlanmış idari ve düzenleyici çerçevenin
basitleştirilmesi ve iyileştirilmesi, başta KOBİ’ler olmak üzere
işletmeler için finansman ortamının iyileştirilmesi, işletmelerin
3
Topluluk destek hizmetleri, programları ve ağlarından daha kolay
faydalanmalarının sağlanması ve işletmelerin büyümesini, rekabet
güçlerini arttırmayı ve girişimciliği teşvik etmektir.
8.
Bilgi Toplumu Alanında
•
E-Content Programı- Avrupa Bilgi Toplumunda Dijital İçerik ve
Dil Çeşitliliğinin Desteklenmesi (2001-2005)
9. Gümrük Alanında
• Gümrükler 2007
Diğer Programlar
Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri için Avrupa Komisyonu’nun açtığı PHARE,
ISPA ve SAPARD Programlarına 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren katılabilmekte ve
Türk şirket ve kuruluşları ihaleler için teklif verebilmektedir.
4
* Şema Türkiye’nin 2003, 2004 ve 2005 yıllarında Topluluk Program ve Ajanslarına mali katkısı için
Topluluk tarafından verilen mali desteği göstermektedir. Bkz. www.deltur.cec.eu.int.
2. KREDİLER
AYB Kredileri
a. AYB’den doğrudan yararlanılan krediler (bireysel krediler) :
Bireysel krediler, yatırım maliyeti 25 milyon Euro’dan fazla olan projeler için erilen
kredilerdir. Bu krediler için doğrudan AYB’ye başvurmak gerekmektedir. AYB
kredileri genel olarak bir projenin % 50’sini kapsamaktadır; ancak AYB kredi açtığı
kuruluşa yatırımın geri kalan bölümü için aynı derecede ucuz olmasa da en iyi
koşullarda kredi bulunmasına destek olmaktadır. Kredi vadeleri sanayi projeleri için
10-15 yıl, altyapı projeleri için ise 15-20 yıldır.
5
AYB tarafından verilen krediler için belirlenen faiz oranları proje, projenin sektörü,
yeri veya borçlanan kuruluş ile kuruluşun bulunduğu ülkeye göre değişmemektedir.
AYB sahip olduğu AAA kredi derecesi ile uluslarararası piyasalarda uygun koşullarda
borçlanabilmekte ve bu da kredilere yansımaktadır. Faiz oranları kredi vadesine göre
sabit olmakta ya da 4-10 yılda bir yenilenebilmektedir.
Kredilerin geri ödenmesi yıllık ya da altı aylık sermaye ve faiz ödemesi şeklinde
gerçekleşmektedir. Sermaye geri ödemesi projenin süresine göre belirlenen ve beş yıla
kadar çıkabilen bir dönemden (grace period) sonra başlamaktadır. Bu dönemde
yalnızca faiz ödemeleri yapılmaktadır. AYB, libor oranında faiz uygulaması
gerçekleştirdiği ve 0.1 gibi bir masraf aldığı için AYB kredilerinin kullanımı
avantajlıdır.
AYB, yapılan kredi başvurularında ilgili özel sektör kuruluşunun kredi notunun “A+”
düzeyinde olmasını veya en az “BBB” kredi derecesine sahip bir mali kurum
tarafından garanti edilmesini öngörmektedir. Türkiye’nin kredi notu “B” olduğu için
Hazine tarafından yapılacak teminat yeterli değildir. Proje sahibi Türk özel sektör
kuruluşları Türkiye’deki bir yabancı bankadan veya yurtdışındaki bir bankadan garanti
alabilecekleri gibi yabancı ortak firmaların garantisi ile de AYB teminat koşulunu
yerine getirebilirler. Projenin, kredi notu “A+” ve üzerinde olan bir yabancı ortağı
varsa bu ortak tarafından sağlanacak teminat da AYB tarafından kabul edilecektir.
AYB kimi zaman projenin kendisini garanti olarak kabul etse de bu oldukça nadir
görülen bir durumdur.
AYB’nin Türkiye’ye sağladığı katılım öncesi kredi kolaylığı (pre-accession facility),
doğrudan yararlanılan krediler kapsamına girmektedir. AYB, 2000-2003 döneminde
Türkiye dahil 13 aday ülkeye altyapıların AB standartlarına uyumlu hale getirilmesi,
rekabet gücünün arttırılması, taşımacılık, enerji, telekomünikasyon, çevre
konularındaki Trans-Avrupa şebekelerinin aday ülkeleri kapsayacak şekilde
genişletilmesi amacıyla 8,5 milyar Euro tutarında bir bütçe ayırmıştır. Bu bütçeden
Türkiye’ye düşen pay yılda yaklaşık 200-300 milyon Euro arasındadır.
b. Dolaylı Krediler AYB’den dolaylı olarak (aracı bankalar kanalıyla)
yararlanılan krediler (global krediler) :
Global krediler, yatırım miktarı 400.000 Euro ile 25 milyon Euro arasında olan küçük
ve orta ölçekli projelere AYB’nin aracı kurum olarak belirlediği bankalar veya mali
kuruluşlar tarafından verilen kredilerdir. AYB’nin işbirliği yaptığı bankalar bu
kredileri genellikle KOBİ’lere ve yerel yönetimlere vermektedir. Projelerin
değerlendirilmesi ve kredi koşullarının belirlenmesi aracı bankalar tarafından
gerçekleştirilir. Türkiye’de AYB global kredilerine aracılık eden kurumlar Türkiye
Sınai Kalkınma Bankası, Türkiye Sınai Yatırım Bankası ve Vakıfbank’tır.
Global kredilere başvuran işletmelerin 500 kişiden az personel çalıştırması ve 75
milyon Euro’yu aşmayan net bir sabit sermayeye sahip olması gerekmektedir.
Bireysel kredilerde olduğu gibi global kredilerde de yatırım maliyetinin en fazla
%50’si karşılanmaktadır. Kredi vadeleri 5-12 yıl arasındadır; ancak Türkiye’de son
dönemde kullandırılan kredilerde vadeler genelde 7 yıl olmuştur.
6
Faiz oranları aracı bankalar tarafından belirlenmekte olup Türkiye’de finanse edilen
projelerde genelde %7 oranında faiz uygulanmaktadır.
Kredilerin geri ödenmesi konusu aracı bankalarla birlikte belirlenir. Türkiye’de son
dönemde kullanılan kredilerde 2-3 yıl geri ödeme yapılmamıştır.
AYB’nin Euro - Mediterranean II Kredi Verme Yetkisi (2000 - 2006) dolaylı olarak
yararlanılan krediler kapsamına girmektedir. AB üyesi olmayan 11 Akdeniz ülkesi ile
birlikte Türkiye'deki projeler, 2000'in başında yürürlüğe girmiş olan bu 6425 milyon
Euro tutarındaki Bölgesel Kredi Verme Yetkisi çerçevesinde finansmana hak
kazanmıştır. Yetkinin yürürlüğe girmesinden bu yana geçen kısa süre içinde AYB,
Türkiye'deki çok çeşitli projeler için yaklaşık 500 milyon Euro kredi taahhüdünde
bulunmuştur. Bu rakam, bölgedeki 12 ülke için sunulan toplam yetkinin % 25'inden
fazlasını temsil etmektedir.
***
7