Training on Sorting and ID of macroinvertebrates
Transkript
Training on Sorting and ID of macroinvertebrates
Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyetitarafından ortaklaşa finanse edilmektedir Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım Projesi Bentik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedürü Bu doküman, 26 Mart 2014 tarihinde yapılan biyolojik kalite unsurlarının analizi konulu laboratuvar eğitimi kapsamında eğitim materyali olarak hazırlanmıştır. This publication has been produced with the financial assistance of the European Union Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Kristian Meissner Athina Patsia…………………………………….. Yorgos Chatzinikolaou Finlandiya Çevre Enstitüsü SYKE, Finlandiya Selanik Aristotle Üniversitesi, Yunanistan Denizlerdeki Biyolojik Kaynaklar ve Kıta içi Sular Enstitüsü, Yunanistan 2014, 1.0sayılı Versiyon p.i Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey İçindekiler 1 Gözetim Zinciri 1 2 Ayrıştırma 1 3 Teşhis 4 4 Malzeme Listesi 7 EK 1: TAKSONOMİK ÇÖZÜNÜRLÜK 8 EK 2. ORTA DÜZEY TAKSONOMİ UZMANLARININ VERİ GİRİŞİ YAPMASI İÇİN ANAHTARLANMIŞ BİREYLERİN KAYIT ALTINA ALINMASINDA KULLANILAN FORM ÖRNEĞİ 12 This publication has been produced with the financial assistance of the European Union Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır p.ii Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey 1 Gözetim Zinciri Örnekler elinize ulaştığında örneklerin (Şekil 1) yeterince iyi muhafaza edilip edilmediğini ve örneklerin konulduğu tüm kapların zarar görüp görmediğini kontrol edin. Gerekirse koruyucu madde ekleyin. Şekil 1. Laboratuvara gelen ve önemli tüm bilgilerin olduğu tipik bir örnek kabının resmi. Kırık örnek kapları gördüğünüzde bu tür vakaları kayıt altına alın. Bütün örneklerin saha bilgi formları üzerinden çapraz kontrolünü sağlayın ve örneklerle formların eşleşip eşleşmediğini doğrulayın. Eğer başka bir kurum taksonomik belirleme yapıyorsa bu eşleştirme kontrolü özellikle önem taşır. Eğer örnekler veya saha bilgi formlarının nüshaları eksikse veya fazladan çıkarsa saha bilgi formu üzerinde belirtilen örneklemeden sorumlu operatör veya kurumla iletişime geçin. 2 Ayrıştırma Öncelikle tüm örnekleri veya en bol olanlarını bir eleğe koyun (göz açıklığı 0.5 mm, Şekil 2) ve örneği çamur ve siltten temizlemek amacıyla akan suyun altında nazikçe yıkayın (Şekil 3). p.1 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Şekil 2. Örneklerin yıkanmasında kullanılan paslanmaz çelikten yapılmış 0.5mm’lik göz açıklığına sahip elek. Şekil 3. Elekten süzülen su temiz hale gelinceye kadar sadece akar su kullanarak örneği nazikçe yıkayın. Elekten süzülen su temiz hale gelinceye kadar devam edin. Yıkama sırasında herhangi bir araç kullanmamanız gerektiğini unutmayın. Ayrıca yıkama işlemi sırasında güçlü su püskürteçleri kullanmaktan kaçının (örn. Duş başlığı). Tercihen beyaz bir tepsiye (örn. Ebat olarak 25 x 35 cm, Şekil 4) örnekten bir kaşık dolusu materyal alıp koyun. Şekil 4. Ayrıştırma için yıkanan örneği beyaz bir tepsiye aktarın. p.2 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Örnek malzemeyi suyla seyreltin ve tepsi üzerinde her tarafa eşit dağılacak şekilde yayın. İyi bir aydınlatma kullanın (güçlü halojen lambaların kullanıldığı spot ışıkları tavsiye edilir) ve örneklerin keskin uçlu numune pensesi ile ayrıştırın. Tepsi 6-9 eşit büyüklüğe sahip alanlara bölünmelidir. Kalıcı, alkolden etkilenmeyen bir markör kullanarak tepsideki bu alanları işaretleyin. Herhangi bir organizma olup olmadığını anlamak için işaretlenen tüm alanları kontrol edin ve %80 etanolle doldurulmuş örnek viyale (20-50 ml’lik hacme sahip) bu organizmaları aktarın. Ayrıştırma işlemine yardımcı olması için büyüteç de kullanabilirsiniz (Şekil 5). Şekil 5. Ayrıştırmaya yardımcı olmak açısından keskin uçlu numune pensesi ve büyüteç kullanın. Örnek olarak kullanılan tüm materyalin üzerinden geçin ve örnekle ilgili tüm bilgileri bir kâğıt parçasına yazın (Şekil 6). Viyali sıkıca kapatın ve teşhis amaçlı saklayın. Plastik viyal kullanırsanız plastiğin alkol geçirmez olduğundan emin olun; çünkü bazı plastikler yüksek konsantrasyonda etanolle temas ettiğinde aşınabilir. Tek bir örneğin ayrıştırılması eğitimli bir ayrıştırma görevlisi için bir iş gününden fazla sürmez. Eğer örneklerde çok fazla miktarda materyal varsa o zaman alt örnekleme yapılabilir. Bu durumda tüm örnek malzemesini daha küçük boyutta fraksiyonlara bölün ve rasgele birini ayrıştırın. Örneğin viyal içerisinde nasıl alt örneklere ayrıldığını kağıt üzerine yazdığınızdan emin olun (örn. Alt örnekleme orijinalin 1/5’i). Şekil 6. Hayvanları %80 alkolle doldurulmuş örneğin konulduğu viyale aktarın. Yeni teknisyenlerin örnek ayrıştırma verimliliği kontrol edilmeli ve belgelendirilmelidir. Böylece organizmaların en az yüzde 90’ının örnek ayrıştırma sürecinde atılması sağlanır. Eğitimsiz bir teknisyenin ele aldığı örnekler söz konusu olduğunda ilk örneklerin ayrıştırılan p.3 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey bölümleri bir kenara ayrılır ve bunlar deneyimli bir ayrıştırma görevlisi veya taksonomi uzmanı tarafından kontrol edilir. Bir örnekteki organizmaların yüzde 10’undan fazlası kayıpsa, eğitimsiz ayrıştırma görevlisi kalite güvencesi hedefleri tutturulana kadar eğitimine devam etmelidir. 3 Teşhis Daha hızlı teşhis için taksonomi uzmanı anahtarlamadan önce örnek içerisindeki hayvanları morfotiplerine göre ayrıştırmalıdır (örn.Baetidae örneklerini tek bir Petri kabında ayrıştırın veya örn. Buz kalıbı kullanarak da ayrıştırabilirsiniz, Şekil 7). Şekil 7. Kabaca morfotiplere göre örnekleri ayrıştırmak amacıyla buz kalıbı kullanılabilir. Örneklerin kurumasını engellemek amacıyla kullanılan kalıpların her zaman %70 alkolle doldurulduğundan emin olun. Mola verdiğinizde kalıpların üstünü kapatmayı unutmayın. Büyütme oranı en az 10x-60x olan bir stereo mikroskop altında anahtarlama yapılır (Şekil 8). Mercek Büyütme Şekil 8. Dijital görüntüleme aletine sahip bir stereo mikroskop p.4 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Örnekteki tüm tek bentikmakroomurgasızspesimenleretaksonomik anahtarlar kullanılarak teşhis konulur. Taksonomik anahtarlar kitaplardır. Bu anahtarlar belli kilit özelliklerin (vücut parçalarının şekli, pigmentasyon vs.) incelenmesiyle örneği bir taksonomik gruba göre sınıflandırmaya yarar. Akdeniz’deki tatlısu makroomurgasızfamilyalarıyla ilgili taksonomik anahtarlar şunlardır: Tachet H., Richoux P., Bournaud M. &Usseglio- Polatera P. (2000): Invertébrés d'eau douce : Systématique, biologie, écologie. (Editions) CNRS, Paris. Sf 587.( Fransızca) Campaioli S., Ghetti P.F., Minelli A. &Ruffo S. (1994): Manuale per il riconoscimento dei macroinvertebratiitalianidellaacquedolciitaliane. (Vol I, II). APR & B, sf. 484. (İtalyanca) Bir örneğin teşhis edilmesinden sonra bu örneğe ilişkin tanım bir kağıt veya önceden doldurulmuş bir kağıt (örn. Ek 2) üzerine kaydedilir. Örnek daha sonra %70 alkolle doldurulmuş viyalin içine konur. Ayrıca eğer örnek içerisinde hayvan yoksa bunun teşhis belgesine net biçimde yazılması gerekir. Viyalin üzerinde ilgili tüm bilgilerin (örn. Nehrin adı, örnekleme verileri vs) de olduğu bir kağıt parçası olmalıdır. Türkiye’de ekolojik durum değerlendirmesi yapmak için örneklerin familya gibi standartlaştırılmış asgari taksonomik çözünürlük düzeyinde anahtarlanması gerekir. Tüm teşhis listeleri veritabanına sonuçlar girildikten sonra bile arşivde saklanır. Veri girişinde hata yapılmasını önlemek amacıyla veri girişlerinin iki kez kontrol edilmesi gerekir. Bu veritabanı sadece tek bir bilgisayarda olmamalıdır. Veri tabanı daha ziyade veri kaybının önlenmesi için yeterli yedeklemenin yapıldığı bir sunucuya bağlı olmalıdır. p.5 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Biyoçeşitlilikenvanterleri için daha üst düzey taksonomik bir çözünürlük yani cins veya tür seviyesinde bir çözünürlük düzeyine ihtiyaç olabilir. Ayrıca standart hale getirilmiş asgari taksonomik çözünürlük düzeyinin de belirlenmesi gerekir. Eğer böyle bir ulusal taksonomik çözünürlük mevcut değilse bunun taksonomi uzmanlarıyla işbirliği içinde oluşturulması ve belgelendirilmesi gerekir. Bu sayede dağılım desenleri hakkındaki bilgiler bir araya getirilir ve konuyla ilgili bir taksonomi literatürü oluşturulur. Erişkin, larva ve pupa taksonlarıveritabanında ayrı ve bağımsız takson olarak işlem görmemeli/listelenmemelidir; çünkü böyle yapılırsa makroomurgasız topluluğundaki takson sayısı şişer ve nihai veri setinin değerlendirilmesinde çarpıklıklar meydana gelir. Kumluk kınkanatlısı (Coleoptera: Elmidae), diğer kınkanatlılar (Coleoptera)ve bazı yarım kanatlılar (Hemiptera) gibi erişkinken sucul olanların ait olduğu taksonlar hariç olmak üzere erişkin böceklerin anahtarlaması yapılmayacaktır. Başlangıç veya orta düzeydeki taksonomi uzmanları teşhis konulan örneklerle ilgili referans koşulları da kaydetmeli ve bu koşullar ulusal uzmanlar tarafından kontrol edilmelidir. Rutin anahtarlama yapan tüm laboratuvarların nadir, yaygın görülmeyen veya daha önceden belgelendirilmemiş organizmaları teşhis etmek için tanınmış ulusal veya uluslararası uzmanlarla bağlantıları olmalıdır. Bu amaçla yerli ve yabancı taksonomi uzmanlarının yardımıyla nadir veya problemli örneklerin görüntülerini elde etmek amacıyla dijital görüntüleme aletleriyle donatılmış olan mikroskopların kullanılması tavsiye edilir. Anahtarlandıktan sonra fiziksel örnek malzemesinin iyi korunması ve teşhislerin kontrol edilmesi amacıyla en az 5-10 yıl saklanması gerekir. Tercihen teşhis konulan örneklerin kalıcı ulusal müze koleksiyonlarına eklenmesi gerekir (Şekil 9). Şekil 9. Makro omurgasız örneklerinden oluşan bir müze koleksiyonunun resmi p.6 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey 4 Malzeme Listesi Farklı büyüklüklerde petri kapları Numune penseleri (cımbızlar) Böcek iğneleri Etanol 80% Kağıt Kalem Teşhis anahtarları Stereo mikroskobu 10-60X veya daha iyisi Bölgeye ilişkin taksonomik anahtarlar n İsteğe bağlı: Dijital mikroskop görüntüleme aleti p.7 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey EK 1: TAKSONOMİK ÇÖZÜNÜRLÜK Ek 1: Akdeniz nehirlerindeki bentikmakroomurgasız familyaları için kullanılan standartlaştırılmış taksonomik çözünürlük. Bir familyanın ait olduğu sıra koyu rankle belirtilmiştir. Tricladida Planariidae (yassısolucanlar) Dugesiidae Dendrocoelidae (yassısolucan) Oligochaeta (Kara ve Tatlısu solucangilleri) Oligochaeta Tubificidae Hirudinomorpha (Hirudinea/sülükgiller) Erpobdellidae Glossiphoniidae Piscicolidae Hirudinidae Gastropoda (karından bacaklı) Ancylidae Hydrobiidae (salyangozlar) Ferrissiidae(Ferrissia) Lymnaeidae Valvatidae Bithyniidae Planorbidae Acroloxidae Neritidae Physidae Viviparidae Bivalvia (Midyegiller ve istiridyegiller/İki çenetliler) Sphaeriidae Unionidae Dreissenidae Amphipoda (Karidesler) Gammaridae Corophiidae Isopoda (Tespih böceği) Asellidae Decapoda (On bacaklıgiller) Potamonidae Astacidae Atyidae Mysidae Ephemeroptera (Birgün sinekleri) Heptageniidae Ephemerellidae Ephemeridae Siphlonuridae p.8 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Leptophlebiidae Caenidae Baetidae Oligoneuriidae Potamanthidae Polymitarcyidae Isonychiidae Plecoptera (Taş sinekleri) Nemouridae Perlidae Perlodidae Chloroperlidae Leuctridae Taeniopterygidae Capniidae Odonata (Tayyare Böcekleri) Gomphidae Aeshnidae Calopterygidae Cordulegasteridae Coenagrionidae Platycnemididae Lestidae Corduliidae Libellulidae Euphaeidae Heteroptera (Yarım Kanatlılar) Aphelocheiridae Veliidae Corixidae Gerridae Hebridae Naucoridae Pleidae Mesoveliidae Hydrometridae Nepidae Notonectidae Belostomatidae Megaloptera Sialidae Neuroptera (Sinir Kanatlılar) Osmylidae Neurorthidae Lepidoptera (Pul Kanatlılar) Pyralidae Coleoptera (Kınkanatlılar) p.9 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Chrysomelidae Dytiscidae Hydrophilidae Elmidae Hydraenidae Curculionidae Gyrinidae Scirtidae=(Helodidae) Haliplidae Dryopidae Helophoridae Hydrochidae Noteridae Trichoptera (Kundak böcekleri) Rhyacophilidae Philopotamidae Hydropsychidae Psychomyidae Goeridae Glossosomatidae Hydroptilidae Polycentropodidae Limnephilidae Lepidostomatidae Sericostomatidae Ecnomidae Uenoidae (=Thremmatidae) Beraeidae Leptoceridae Odontoceridae Phryganeidae Molannidae Brachycentridae Helicopsychidae Calamoceratidae Diptera (Çift kanatlılar) Tipulidae Athericidae Tabanidae Empididae Simuliidae Dixidae Stratiomyidae Ceratopogonidae Chironomidae Dolichopodidae Psychodidae p.10 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Blephariceridae Scathophagidae Syrphidae Ephydridae Anthomyiidae Limoniidae Rhagionidae Culicidae Thaumaleidae Chaoboridae Acari (Keneler) Hydracarina Ostracoda (Ostrakod) Ostracoda Arachnida (Örümcekler) Aranae Collembola (Sıçrar kuyruklular) Isotomidae p.11 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey EK 2.ORTA DÜZEY TAKSONOMİ UZMANLARININ VERİ GİRİŞİ YAPMASI İÇİN ANAHTARLANMIŞ BİREYLERİN KAYIT ALTINA ALINMASINDA KULLANILAN FORM ÖRNEĞİ Taksonomi uzmanının adı Kurum Teşhise başlangıç tarihi Su kütlesinin adı Örneğin ID kodu Örneğin alındığı tarih DIPTERA (Çiftkanatlılar) TRICHOPTERA TIPULIDAE BRACHYCENTRIDAE LIMONIIDAE LEPIDOSTOMATIDAE TABANIDAE GOERIDAE EMPIDIDAE ODONTOCERIDAE ATHERICIDAE HYDROPSYCHIDAE ANTHOMYIDAE HYDROPTILIDAE DOLICHOPODIDAE ECNOMIDAE SIMULIIDAE LIMNEPHILIDAE CERATOPOGONIDAE RHYACOPHILIDAE CHIRONOMIDAE GLOSSOSOMATIDAE DIXIDAE PSYCHOMYIDAE CULICIDAE POLYCENTROPODID AE STRATIOMYIDAE PHILOPOTAMIDAE PSYCHODIDAE LEPTOCERIDAE p.12 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey BLEPHARICERIDAE SERICOSTOMATIDAE BERAEIDAE PLECOPTERA Taş Sinekleri TAENIOPTERYGIDAE CRUSTACEA NEMOURIDAE DECAPODA PERLIDAE ASTACIDAE PARASTACIDAE PROCAMBARIDAE LEUCTRIDAE ATYIDAE CAPNIIDAE AMPHIPODA GAMMARIDAE CHLOROPERLIDAE ISOPODA ASELLIDAE PERLODIDAE MYCIDACEA COLEOPTERA Kınkanatlılar EPHEMEROPTERA GYRINIDAE EPHEMERIDAE DYTISCIDAE POTAMANTHIDAE HALIPLIDAE HEPTAGENIIDAE ELMIDAE LEPTOPHLEBIIDAE DRYOPIDAE CAENIDAE PSEPHENIDAE EPHEMERELLIDAE HELODIDAE OLIGONEURIIDAE HYDROPHILIDAE POLYMITARCIDAE GYRINIDAE BAETIDAE p.13 Kabuklular BirgünSinekleri Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey HALIPLIDAE DYTISCIDAE ODONATA LIMNEBIIDAE GOMPHIDAE HYDROPHILIDAE AESCHNIDAE HELOPHORIDAE CORDULEGASTERID AE HYDROCHIDAE CORDULIIDAE HYDRAENIDAE LIBELLULIDAE DRYOPIDAE PLATYCNEMIDIDAE ELMIDAE COENAGRIONIDAE TayyareBöcekle ri LESTIDAE CALOPTERIGIDAE HETEROPTERA MOLLUSCA Yarım Kanatlılar HYDROMETRIDAE GASTROPODA GERRIDAE SPHAERIIDAE VELIIDAE BIVALVIA MESOVELIIDAE UNIONIDAE HEBRIDAE PLANORBIDAE NEPIDAE ANCYLIDAE p.14 Yumuşakçalar Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey NAUCORIDAE FERRISSIIDAE PLEIDAE NERITIDAE NOTONECTIDAE PHYSIDAE CORIXIDAE LYMNAEIDAE BITHYNIIDAE BYTHINELUDAE HYDROBIIDAE p.15 Technical Assistance for Capacity Building on Water Quality Monitoring entik Makro Omurgasız Örneklerinin Ayrıştırılması ve Teşhis Edilmesine ilişkin Standart Uygulama Prosedür This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Yayının içeriğinden yalnız ENVECO S.A. Konsorsiyumu sorumlu olup, hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
Benzer belgeler
Training on Coast-Trans macrofauna analysis
erişmenizi sağlar. Fakat genelde her takson farklı bir uzman tarafından teşhis edilir. Plastik
viyaller örnek kodunun (örn. İstasyon 1A), örnekleme mevsiminin (örn. İlkbahar 2014) ve