GeroPaper - İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı

GeroPaper - No. 4 - Kasım 2015
GeroPaper - No. 4 - Kasım 2015
GeroPaper
İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı
Copyright 2015: İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı; http://www.itgevakiftr.com
Yaşlılık Problemi, Kuşak İlişkileri ve Politikaya Düşen Görevler
Prof. Dr. İsmail Tufan
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü
Giriş
Politika
Bugün 60 yaş ve üzeri yaklaşık 10 milyon insanın yaşadığı (TÜİK, 2009) Türkiye’de “yaşlılık
problemi” vardır ve bu toplumsal bir problemdir. Bu yüzden çözümünden öncelikle politika
sorumludur.
Toplumlar kültürün içersine oturtulmuş yapılardır ve kuşak zinciriyle tarihsel süreçte yerini
korumaktadır.
Gerontoloji, yaşlılık probleminin çözümünde
önerileriyle politikayı destekleyebilir, ama çözüm
için olanakların yaratılması politikaya bağlıdır.
Politika şimdiye kadar bu sorumluluğunu yerine
getirmeye çalışsa da, beklenen başarıyı gösteremiştir. Hükümet, yaşlılık problemini noktasal
girişimlerle çözmekten yana bir görünüm sunmakta, problemi topyekun bir bütün olarak algılayamamaktadır.
2005 yılında yürürlüğe konulan bakım hizmetlerini organize etmeye çalışan yönetmelik (Evde
Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik) ve 2007 yılında yayınlanan “Ulusal Yaşlılık
Eylem Planı” bunu kanıtlamaktadır.
Politika conditio humana olduğunu unutmamalıdır. İnsanlar mutluluk istemektedir. Mutluluğun
öbür yüzünde kaygı vardır (Schulz-Nieswandt,
2003: 179). Genel olarak bakıldığında yaşlılar
mutluluktan çok kaygılarla dolu bir yaşam sürdürmektedir. Hastalık, yoksulluk, bakıma muhtaçlık, yaşlıların temel özellikleridir. Bu yüzden
yaşlıalrın çoğu başkalarına bağımlı bir yaşam
sürdürmektedir.
Toplumun bu şekilde tanımlanması her ne kadar
gelişigüzel bir tanım gibi görünse de demografik değişimleri kavramak açısından gayet iyidir.
Kültürel doku içersine oturtulan bir yapıdan
söz ediyor olması, normlar, değerler ve sosyal
beklentilerle bağlantılarına dikkat çekmektedir. Kuşak zincirinden söz etmesi ise aynı anda
farklı kuşakların birlikte yaşadıkları toplumu öne
çıkarmaktadır.
Tarihsel süreçten söz etmesi ise kuşakların birlikte geçen yaşamlarının çerçeve koşullarını ifade
etmektedir. Kuşakların bir arada yaşaması bir
taraftan ekolojik koşullara, diğer taraftan teknolojik ve ekonomik olanaklara bağlıdır. Ayrıca
kuşak ilişkilerini kültür de belirlemektedir.
Hukuk ve politika bu koşullar altında oluşmaktadır (Schulz-Nieswandt, 2004; Lang, 2004).
Politikanın oluşum koşulları, onun görevlerini
tayin etmektedir. Politikanın görevi fırsat eşitliği
yaratmak ve bireyler arasındaki adil paylaşımını
sağlamaktır (Fachinger & Schmaehl, 2004).
Eşit fırsatlar, fırsatların eşit dağıldığı anlamına
gelmemektedir. Bunun bir örneğini “sınav skandalı” olayında yaşadık. Sınava girişte eşit fırsat,
ama sınavı kazanmada fırsat eşitsizliği vardır.
1
GeroPaper - No. 4 - Kasım 2015
Politika art arda gelen kuşakların bugününü ve
gelecekteki kuşakların güvenliğini sağlarken,
daha dikkatli ve adil olmalıdır.
Türkiye’nin yaşlılık probleminin üstesinden gelebilmesi için sosyal politik girişimlere ihtiyacı vardır. Devlet ihtiyaç sahibi vatandaşlar karşısındaki
konumunu gözden geçirmelidir. Toplumsal değer
kazançlarını sadece sağlamaya çalışmakla yetinmeyip, bunları daha iyi organize etmelidir. Sosyal
politik amaçlı girişimlerin daha efektif olmasını
sağlayacak yolları keşfetmeli ve demografik değişimlere kendisini de değiştirmek suretiyle yanıt
vermelidir.
Kuşak İlişkileri ve Politik Koşullar
2
Toplumların siyasi tarihi incelenirken kuşakların oluşumu ve kuşak ilişkileri önemli bir faktör
olarak kabul edilmiştir. Kuşak perspektifi, siyasi
tarihin yazılmasında araç olarak kullanılmıştır.
Bude`ye (2000) göre kuşak “aşağı yukarı aynı
yaşta, bir dizi olaylara yakın ve benzer tecrübelere açık” bireylerden meydana gelmektedir (Bkz.
Lüscher & Liegle, 2003: 105).
Yaşam süresi uzadıkça bu tanıma uyan, aynı anda
birlikte yaşayan kuşakların sayısı çoğalmıştır.
Türk toplumunda bugün dört veya beş kuşak
bir arada yaşamaktadır (Tufan 2007). Dolayısıyla “kuşak zinciri” kavramı, durumu tasavvur
etmeyi sağlamakta, kuşakları içiçe geçmiş zincir
halkalarına benzetmektedir.
Eğer başarılı sosyal politikalarla farklı kuşakların
iyi koşullar altında yaşlanmalarını sağlamak istiyorsak, o zaman sosyal politikalar tasarlanırken
kuşakların farklı ihtiyaçlarını ve beklentilerini
dikkate almak yetmez, aynı zamanda “iç içe”
geçmiş kuşakların birbirine bağımlı durumları
göz önüne alımalıdır. Bu da Gerontolojinin öne
çıkardığı “yaşam boyu yaşlanma” olgusunu dikkate almayı zorunlu kılmaktadır.
Yaşlanan Toplumda
Politik Hedefler
Sosyal eşitsizlik, yaşlılığın sorunlardan biridir.
Bedensel, sosyal, psikolojik ve ekonomik faktörlere bağlı olan sosyal eşitsizliklerden yaşlıların
kurtarılması, politik bir ödevdir.
Umutları yok eden, kaygı ve kıskançlığa yol
açan sosyal eşitsizlikler, sadece toplum geneli
açısından barışı tehdit etmekle kalmamakta,
aynı zamanda toplumda yaşlıları ve engellileri
marjinal gruplara dönüştürmektedir (Bkz. Hradil
1999).
Politika, ömür boyu yaşlanan insana - yaşı ve
bedensel özelliklerinden bağımsız olarak –katılım olanakları yaratmalı, soyutlanmayı önleyerek, yaşam memnuniyetini artırmanın yollarını
bulmalıdır.
Yaşlılıkta bireyin biyolojik, fizyolojik ve fiziksel
özelliklerindeki değişimlerin toplumsal anlamlarını kavrayamamış bir politikanın, bunu başarma
şansı azdır.
Güncel politikalarda yaşlılara yer ayrılmamakta,
mevcut politik söylemlerde yaşlılara genellikle
yüzeysel şekilde değinilmektedir. Siyasi partiler
şimdiye dek toplumsal yaşlanma ile nasıl mücadele edecekleri konusunda bir strateji de ortaya
koyabilmiş değillerdir.
Toplumsal yaşlanmanın yarattığı ve yaratmaya
devam edeceği sorunların üstesinden gelebilmek için akılcı, rasyonel ve insancıl politik programlara ihtiyaç vardır. Bunlarda kuşaklararası
ilişkiler dikkate alınmalı, yaşlanma ve yaşlılık
arasındaki farka da dikkat edilmelidir. Birincisi
ömür boyo devam eden süreçleri ifade ederken,
ikincisi bir sosyal kategoridir.
İnsan bağımsızlığını korumak için yaşamı
boyunca uğraşır. Farklı sebeplerden ortaya çıkan
bağımlılıklardan kurtulmak için koşullara uyum
sağlamaya çalışır (Martin & Kliegel, 2005, S.36).
Yaşlanma sürecinde genellikle sağlık durumu
bozulmaktadır. Özellikle ileri yaşlarda, yani 80
yaş ve üzeri yaşam döneminde, kronik hasta ve
bakıma muhtaç sayısı Türkiye’de çok yüksektir
(Bkz. Tufan 2007). Bunlar bağımlılık ve maddi
kayıplarla bağlantılı başka sorunlara yol açmakta,
sadece yaşlıyı değil, aynı zamanda ailesini de
etkilemektedir (BMFSFJ, 2001).
Politika, sağlık sektörü ve sağlık sistemini gözden
geçirmeli, yaşlanan insana ve yaşlanan topluma
göre yeniden düzenlemelidir. Bu bağlamda hem
sosyal güvenlik sistemine “bakım sigortasının”
eklenmesi gerekir, hem de gerontolojik rehabilitasyonlara ağırlık verilmelidir.
Copyright 2015: İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı; http://www.itgevakiftr.com
GeroPaper - No. 4 - Kasım 2015
Gerontolojinin önerilerini göz ardı etmeyen sağlık politikaları yaşlılıkta bağımsız yeni kuşakların
oluşmasına katkı sağlayabilir. Bu yüzden sosyal
bakım sigortası ve gerontolojik rehabilitasyonlar,
sağlık sisteminin birer parçası olarak tanımlanmalıdır (Gerontolojik rehabilitasyonlar hakkında
bilgi için bkz. Fischer & Greß‑Heister 1994).
Yaşlanma sürecinde elde edilen beceri, yetenek,
kimlik gibi bireye saygınlık ve özgüven kazandıran niteliklerin korumasına yardımcı olan, yaşlıyı
toplumun tüm alanlarında “eş partner” olarak
kabul eden ve bunu toplumda yaygın bir görüşe
dönüştürecek politik çerçevelere ihtiyaç vardır.
Yaşlı bakımevleri ve huzurevleri daha iyi denetlenmeli, yeni bir denetim sistemine geçilmelidir.
Kâğıt üzerinde güzel duran yasalar ve yönetmeliklerle, bakıma muhtaç yaşlıları şiddet, ihmal
ve suiistimalden kurtarmak mümkün değildir.
Denetim sistemi ve yasaları iyi işleyen ülkelerde
bile bakıma muhtaç yaşlıların şiddet kurbanı
olmaları tam olarak önlenemezken, Türkiye’de
iyi işlemediği bilinen denetim siteminin yaşlılara yönelik şiddeti önleyebildiğini kabul etmemiz akla ve mantığa uygun görünmemektedir
(Yaşlılara yönelik şiddet konusu hakkında bilgi
için bkz. Hansson & Carpenter, 1994, Petzold &
Müller, 2005a, Petzold & Müller, 2005b).
Politika, soysal elementlerle ve toplumla ilişkilerini daha iyi analiz etmeli (Mayntz 1966: 2415),
sosyal ilişki ve sosyal kurumların temellerini
(Schäffers, 1995) sağlamlaştırmalıdır.
Sonuç
Yaşlanan toplumumuzun yaşlılık problemine
bağlı olarak sosyal giderleri çoğalacaktır (Badelt
& Österle, 2001). Yaşlanan topluma uygun sosyal
politikaların öngördüğü koşulların yaratılmasında “ucuz” olması temel hedef olmamalıdır.
Politika doğru kararlar almalı, finansal ve insan
kaynakları efektif şekilde kullanılmalıdır. Bunun
koşullar yaratmalı ve yaşlılık politikalarında
Gerontoloji ile işbirliği yapılmalıdır (SchulzNieswandt, 2006).
Kaynakça
Badelt, C. & Österle, A. Grundzüge der Sozialpolitik. Sozialpolitik
in Österreich. 2. Aufl., Wien: Manzsche, (2001).
Bude, Generationen im 20. Jahrhundert. Historische Einschnitte,
ideologische Kehrtwendungen, inere Widersprüche, Merkur 54,
567-579, (2000)
Bundesministerium für Familie, Seniorenü, Frauen und Jugend
(Ed.) (2001): Das Altern der Gesellschaft als globale Herausforderung. Deutsche Impulse, Band 201. Stuttgart, Berlin, Köln.
Fachinger, U. & Schmaehl, W. Ökonomische Sicherung im Alter
von heutigen und künftigen Generationen, (S. 535-5549), A.
Kruse & M. Martin (Eds.), (2004).
Fischer, B. & Greß‑Heister, M. Rehabilitation, Prävention und
Gesundheitsfürsorge im Alter. Karlsruhe: Braun Fachverlage,
(1994).
Hansson, R.O. & Carpenter, B.N. Relationships in old age: Coping
with the challenge of transition. New York: Guilford, (1994).
Hradil, S. Soziale Ungleichheit in Deutschland. 7. Aufl., Leske +
Budrich: Opladen, (1999).
Yaşam memnuniyeti ve yaşam koşulları arasındaki ilişkilerin gevşek olması bir sürpriz yaratmıştır. Aslında memnun olmamak için o kadar
sebep vardır ki, buna rağmen insanlar kendi
durumlarını “iyi” olarak görüyorlar (Schulz –
Nieswandt, 2006, 39).
Bu çelişki politikanın hedeflerini değiştirmemelidir. İnsanlar, içinde yaşadıkları koşullar ne kadar
kötü olursa olsun, bunlara uyum sağlayabiliyor ve
sonunda kendilerini mutlu “zannediyorlar” diye,
yaşlanan toplumun ve birlikte yaşayan kuşakların
ihtiyaçlarını asgari düzeyde karşılamanın yeterli
geleceği sonucuna varılmamalıdır.
Lang, F. Soziiale Einbindung und Generativitaet, (S. 362-373),
A. Kruse & M. Martin (Eds.), (2004).
Lüscher, K. & Liegle, L. Generationenbeziehungen in Familie
und Gesellschaft, Konstanz: UVK, (2003).
Martin, M & Kliegel, M. (Ed.) (2005): Psychologische Grundlagen
der Gerontologie. Grundriss Gerontologie, Band 3. Kohlhammer: Stuttgart.
Mayntz, R. Sozialstruktur, Evangelische Staatslexikon. Stuttgart,
Berlin, (1966).
Copyright 2015: İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı; http://www.itgevakiftr.com
3
GeroPaper - No. 4 - Kasım 2015
Petzold, H. G. & Müller, L. Supervision in der Altenarbeit, Pflege
und Gerontotherapie – Brisante Themen, Konzepte, Praxis: Integrative Perspektiven. Paderborn: Junfermann, (2005a).
Petzold, H.G. & Müller, L. Der permanente Skandal – gefährliche
Pflege, sozialtoxische Kontexte, maligner Burnout. Verletzte
Menschenwürde dehumanisierende Heimsituationen – in Tirol
und überall. Eine sozialwissenschaftliche und supervisorische
Felderkundung. H.G. Petzold& L. Müller, L. (Ed.), Supervision in
der Altenarbeit, Pflege und Gerontotherapie – Brisante Themen,
Konzepte, Praxis: Integrative Perspektiven. Paderborn: Junfermann, (2005b). Pp.: 28-117.
Schäffers, B. Sozialstruktur (S.302-305). B. Schäffers (ed.), Grundbegriffe der Soziologie.4. Aufl. Opladen, (1995).
Schulz – Nieswandt, F. Sozialpolitik und Alter. Stuttgart: Kohlhammer, (2006).
4
Schulz-Nieswandt, F. Politische Herausforderungen des Alters,
(S. 550-560), A. Kruse & M. Martin (Eds.), (2004).
Schulz-Nieswandt, F. Strukturelemente einer Ethnologie der
medizinisch-pflegerischen Behandlungs- und Versorgungspraxis. Weiden-Regensburg: Eurotrans Verlag, (2003).
T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ankara,
(2009).
T.C. Sağlık Bakanlığı Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında
Yönetmelik, Resmi Gazete 10.03.2005, Sayı: 25751.
Tufan, İ. Birinci Türkiye Yaşlılık Raporu. Antalya: GeroYay,
(2007).
Copyright 2015: İsmail Tufan Gerontoloji Vakfı; http://www.itgevakiftr.com