QOMÊ MA KATA SONO?

QOMÊ MA KATA SONO?
Ma ve xêr di Portalê Gomemiş!
Ma ve xêr di Wendoẋê Delali!
Dêku u ḳalıkunê ma ke dina ho vurnê şi, ma rê zu kıtav ca nêver da. Ma rusnaymê mektevunê
Tırkiya. Tırku ẓê vatena ho aqıl u famê ma vurna. Dae ra taê bimê Tırk, taê bimê Ḳur, taê
bimê Hermeni. Ma ra taê bi ve ẓeveg, vêẓay ro kou. Taê hetê aqıl ra bi ve seqet, nıka toyt toyt
wertu ra fetelinê. Zon kewt ve roy ver. İtiqat kewt ve roy ver. Kamiya mıletê mawa milliye
avê nêşiye.
Dugela Tırkiya ra avê dugela Osmani ve Ḳuru ra, Hervê Çaldıran ra nat (1514) piya gureay.
Sultan Abdulhamiti,1891 de Ḳuru ra Alayiyê Hamidiye (Alayiyê Kulıkunu) day vi vırastene.
Alayiyê Hamidiye, koti ke mıleto Zaza weşiya ho rameno, verdê adır kerdo we. Hata ke taê
Zazau itiqatê ho vurno, biyê ve Sunni (niade H. v. Moltke, „Briefe,- Über die Zustände u.
Begebenheiten in d. Türkei aus den Jahren 1835-1839“, Greno Verlag 1987). Alayiyê
Hamidiye Dêsim de teror kenê. Sulta İttihat Teraki ra dıma Sulta M. Kemal ki eskerunê Ḳuru
seweta Qırımê Dêsim´i 1938 dana ve gurênayis. (Nia de roportaẓ H.Ç., „Emina Torna Gulin
Qesey Kena“, Yalova 2003). Qomê ma hên kewto tenge ke, sera 1937 de ḉekê ho berdê teslim
kerdê. 1937 ra dıma qomê ma endi besenêkerd ke ho müdafa bıke ro.
Cumhuriyetê Tırkiya, Qırımê 1938 ra (Genozidê Dêsim) tepiya mıletê ma hetê maddiyati ra ki
kerd ve feqir, hatan ve nıka feqir ver da. Cuamerdê ma vırende şi Estemol de bi ve selegci u
xısmekar. Ora dıma Tırkiya eve zonayis (bilinçli) zofe karguretoxê ma rusnay ve Avrupa.
Qelfo vıren niya welat ra fişti ra ve düri. Naê ke 1960 ra tepiya şi vê welatu, uza çê ho u qomê
ho rê bi ve pêse (yabancı). Zazaki ra, kultırê ma ra, itiqatê ma ra düri mendi. Xuya Tırku,
xuya mıletunê Avrupa taqlit kerde. Terörê pkk ke est ve mıletê ma ser, tayinê ki Ḳuri taqlit
kerdi. Mıletê ma ra taê niya ve ecnebi.
Tırk ve Ḳuru ra piya gureenê. Çutiri ke dugela Osmani, tayfa Ḳuru de eve İdrisê Bitlişi
de, dıme ra eve Alayiye Hamidiye guriya, dugela Tırkiya ki, Ḳuru de gurênayis eve
pkk u bdp dana ve vırastene (niade, „Öcalan'ın Agos'a mektubu üzerine“, Baskin Oran, 01/02/2014,
Radikal). Pkk hurêndiya Alayiunê Hamidiye gureto. Son de pkk, soder polis u eskerê
Tırki verê mıletê ma de adır kerd we ke, mıletê ma welatê ho terk ro. Teşirê zehirê pkk
zof gırso. Qomê ma her hetu ra zof kerdo ve nêwes. Bêçare serunê 1990 de zofê nıfısa
ma welatê ho terk kerd.
Lewê terörê Tırkiya u pkk de, militanê örgütunê Hermenü Maoci (tikko, partizan,..) ki vêẓay
ro kounê Dêsim. İnu ki eve Mao, Lenin, Enver Xoce u Stalin, bınê devrimceni u çepçeni de
cêncê ma xapıt, zon u kultırê ma ra fişt ra düri. Na dewrimci u çepçünê zurekeru veng vet ke,
mordemê maê baqıli, pir u rayverê hewli dızd u pustê, goniya mıleti linê. Niya mordemê
hewli pir u rayverê hewli kışti. Dıma ki vake „İ aẓan bi. Daê ra ma i kışti“. Niya hem kışti
hem ki namê dinu kerd ve qılerın. Mordemê hewli u pir u rayverê baqıl ke werte ra dardi we,
Zazaki ve İtiqatê Dêsim bi ve zar, kewti ve roy ver.
Mıletê Tırki, Ḳuri, Hermeni rewe ra wayirê kıtavunê. Mıletê ma hata ve serunê 1990 mıleto
de bêkıtav bi. Tırki, Ḳuri, Hermenü de kıtavê tarix, sosyoloẓi u siyaseti u edebiyati rewe ra bi.
Yinu rewe ra Tewrat, İncile u Quranê nas kerdenê. İ eve hazar alavarê u dalavarê kewti ve
wertê mıletê ma, Tırku, mıletê ma hetê ho ser, Ḳuru hetê ho ser, Hermenü hetê ho ser ont.
Aqıl u fam sarê mıleti de nêmend. Taê bi ve boka Tırku, Taê bi ve boka Ḳuru, Taê ki bi ve
boka Hermenü. Dae rao ke ewro ma ra zofe bêfami hona seweta Tırku, Ḳuru, Hermenü
gureenê.
Mıletê na dina wayirê tek zu itiqati niyê. Tırkê Elevi ve Tırkê Sunniu ra piya gureenê. Ḳurê
Elevi ve Ḳurê Sunniu ra ki piya gureenê. Çıke Tırkê Elevi ve Tırkê Sunniu ra zu mıleto. Ḳuri
ki heniyê.
Tarixê mıletê ma biyo zalal. Ma mıleto Zazay mê. Letê de mıletê ma Sunniyo. Leto de bin ki
Eleviyo. Ma mecburimê ke, zu bimê, piya bıgurimê. Piya nêẓidiye 7-8 milyona nifisa mıletê
ma.
Hama heto zu ra Tırki, heto zu ra Ḳuri, heto de bin ra ki Hermeni eve siyaseto qılerin
Zazaunê Elevü verdanê ve Zazunê Sunniu. Dot ra ki Zazaunê Sunniu ṭız kenê, verdanê ve
Zazaunê Elevü. Heniyo ke mıleto Zaza zu mebo, piya megureo. Na xusus de teşkilatê Tırku,
Ḳuru u Hermenü zu fıkırê. Ni nêwazenê ke mıleto Zaza avê şero. Ni wazenê ke Zazaki bıkısê.
Ni wazenê ke mıleto Zaza wertê ho de bare kerê.
1920/21 de Qoçkiri de, 1925 de Çolıg u Piran de, 1937/38 de Dêsim de roştberê mıletê ma
kışti, darde kerdi. Ancak ewro roştberê ma raşti ve ra. Hirıs sera peene de mıletê ma ki, endi
noseno. Wendoẋ u nostoẋê mıletê ma ki estê. Roştberê ma endi dısmenunê zon, kultır u
kamiya ma nas kenê. Roştberê ma şikinê zofê zonu qesey kenê. Zonunê ecnebü de ki haq u
huquqê mıletê ma müdafa kenê.
Ma se bıkerimê?
Na dina de qe zu mılet bêkamiya milliye (bêetnik kimlik) nêbeno. Tırk ve Tırkeniya ho, Ḳur
ve Ḳurêniya ho, Hermeni ve Hermeneniya ho esto. Kamiya milliye ẓê çimentoya. Kamiya
milliye dêsunê zu mıleti pay ra cêna. Tırkeni ke nêbo mıleto Tırk nino ve têlewe, piya
nêgureeno. Bêtırkeni dugela Tırkiya rıẓina.
Siyasetçünê Tırku, Ḳuru u iyê Hermenü mıleto Zazay rê kamiya milliye kerda ve tomete. Ma
ke vamê, „Ma Zazaymê.“, i vanê, „Aha! Tu milliyetçiya.“ Ma rê milliyetçeni kerda ve ayv. İ
ve ho, bınê çepçeni u demoqıraten de her roz, her ca milliyetçeniya mıletunê ho kenê.
Milliyetçeniya Tırku, Ḳuru u Hermenü wertê herevıto, her ca goni u gonaşira.
Zazaê Dêsim lewê kamiya Zazaeni de ho ra ‘Kırmanc‘ ki vanê. Hermenü rewe ra Turkmeni,
Ḳuri, Yezidi u Zazay “Kırmanc“ namê kerdê. İhtimal Kırmanc, Hermenikiyo. Hermeni ki de
“kır“ warê, yavan; “manc“ yeno ve mana laẓi. Yane yeno ve mana goçerü (Tırki göçebe,
macir). „Kırmanc“ namê zu etnik yanê namê zu mıleti niyo. (niade, „Palu-Harput 1878“,
Derlem Yay. İst., cilde 2., pelge 144)
Siyastê Ḳuru u iyê Hermenü ra wazenê ke ma ho „Kırmanc“ tarif bıkerimê. Ḳuri eve na namê
wazenê ke isbat bıkerê ke Dêsim Ḳuro. Hermeni ki eve na namê heto zu ra wazenê ke vazê,
Zazau de Hermeneni esta (niade, Sarkis Hatspaniyan, „Dersim Ermenileri“,
www.hewal.info). Heto bin ra ki Hermeni wertê Zazauê Dêsim de propaganda kenê, vanê ke,
Sunniyê Palu u Bingoluzu ra Zazaê. Eve mezhebunê Sunni u Elevi fızıleni kenê, Zazau
verdanê pê. Nêwazenê ke zazê Elevi u Sunniu bêrê têlewe, zu mılet bê. Yane wazenê ke,
Zazaunê Elevü ve Sunniu ra zumin ra düri fiye. (niade H.Ç., „Soğutma Taktikleri“, Tavz Net)
Gune ma bıne namê mıleto Zazay de vaẓimê, bınoşimê, vaẓimê, „Ma Zazaymê.“ Ma ke eve
namê Zaza u Zazaki vat, nost, vengê dısmenunê mıletê ma bırino. Çıke teyna kamiya milliye
zon u kultır qori kena. Bêkamiya milliye nêşikimê Zazaki, Haq u huquqê mıleto Zazay
müdafa kerimê.
Ma ra naê ke meselunê siyaseti fam kenê, eke eve usilê ilim müdahale mekerê, zon ve kultırê
Zazau beno vindi. Zon ve kultırê mıletê ma ke bi ve vindi, mıleto Zaza beno vindi. Hêga
bêwayır, baxçe bêwayır, çê bêwayır, mal u mılk bêwayır nêbeno. Kamiye bewayır, zon
bewayır, kultır bêwayır, itiqat bêwayır nebeno. Ma gune kamiya mıletê ma rê, zon u kultırê
mıletê ma rê wayrêni bıkerimê. Ma ke cı rê wayrêni nêker de, mılêtê luki her hete ra mıleto
Zaza wertê ho de ẓê vergu puṙ kenê, qedenenê.
Naê ke eve kırmanceni u dersimceni ho xapnenê, ho ve ho, ho inkar kenê mıleto Zaza ki ho ra
inkar kenê. Ho inkar kerdene nêwşiya. Xızır ma u azê ma ra düri bero.
Zuyo ke dest ra karê zon u kultırê ma yeno, hama cangıraneni ra ya ki tersu ra nêkeno,
nêvırazeno, ho ver nêdano, zon u kultırê ma her ca u her waxt müdafa nêkeno beno rişia u
gunekar.
Zuyo ke Zazaki zoneno, hama domonunê ho de qesey nêkeno, domonunê salıx nêdano, kuno
bınê guna u movalê domonunê ho. Çıke Zazaki wertê pi u ḳalıkunê ma u domonunê ma de zu
pırdo. Na pırd ke riẓiya, domonê ma raa ho her hete ra sas kenê.
Qederê mıletê ma, roştberunê mıletê ma dest de ro. Guna zon u kultır u itiqatê ma vılê
roştberunê mıletê ma de ra.
XIZIR poşt roştberunê ma do.
Hakkı ÇİMEN, Almanya, Çele 2014