Tıklayınız... - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Transkript

Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım Projesi
Büyük Menderes Nehir Havzası İzleme El Kitabı
Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti
arafından finanse edilmektedir.
Avrupa Birliği’nin Türkiye için 2009 yılı Ulusal Katılım
Öncesi Yardım Programı
Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti
tarafından finanse edilmektedir.
TR2009/0327.02-02/001Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme
Teknik Yardım Projesi
Büyük Menderes Nehir Havzası
İzleme El Kitabı
Tarih 17.03.2015
1
İçindekiler
KISALTMALAR LİSTESİ
1
1. GİRİŞ 1.1. Teknik Yardım projesinin tanımı ve organizasyonu 1.2. Teşekkür 2. ARKA PLAN BİLGİSİ 2.1. Büyük Menderes Havzası hakkında genel açıklama 2.2. Su kütlelerinin karakterizasyonu ve tipolojisi 2.2.1. Su kütlelerinin kategorileri 2.2.2. Su kütlelerinin hidromorfolojik özellikleri 2.2.3. Kategorilere Göre Tipoloji 2.2.3.1. Nehir Suyu Kütlelerinin Tipolojisi 2.2.3.2. Göl Suyu Kütlelerinin Tipolojisi 2.2.3.3. Geçiş Suyu Kütlelerinin Tipolojisi 2.2.3.4. Kıyı Suyu Kütlelerinin Tipolojisi 2.2.4. Referans Sular 3. BÜYÜK MENDERES IZLEME PROGRAMININ TASARIMI 3.1. Kalite Unsurları 3.1.1. Biyolojik Kalite Unsurları 3.1.1.1. Üç Biyolojik Kalite Unsuru Kategorisi 3.1.2. Hidromorfolojik Kalite Unsurları 3.1.2.1. Nehirler için hidromorfolojik izleme parametreleri 3.1.2.2. Göller için hidromorfolojik izleme parametreleri 3.1.2.3. Geçiş ve Kıyı suyu kütleleri için hidromorfolojik izleme parametreleri 3.1.3. Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları 3.1.4. Öncelikli Olmayan Belirli Kirleticiler 3.1.5. Mikrobiyolojik parametreler 3.1.6. Öncelikli Maddeler 3.1.6.1. Suda izlenen öncelikli maddeler 3.1.6.2. Sediment ve biyotada izlenen öncelikli maddeler 3.2. İzleme istasyonları ağı 3.2.1. Biyolojik izleme istasyonları 3.2.1.1. Alt ağlar 3.2.1.2. Nehir alanları 3.2.1.3. Göl alanları 3.2.1.4. Geçiş ve kıyı alanları 3.2.2. Hidromorfoloji izleme istasyonları 3.2.2.1. Nehirler hidroloji ağı 3.2.2.2. Nehir sürekliliği ve Morfoloji ağı: Nehir Habitat İnceleme (RHS) 3.2.2.3. Göller için hidromorfolojik izleme 3.2.2.4. Geçiş ve Kıyı Sularının izlenmesi 3.2.3. Kimyasal ve fizikokimyasal izleme istasyonları 3.3. Korunan alanların izlenmesi i
2 2 7 8 8 10 10 13 14 15 18 21 21 22 24 24 24 24 26 27 28 29 29 30 31 31 31 32 33 33 33 35 38 39 40 40 42 42 42 43 45 Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım Projesi
4. İZLEME PARAMETRELERİNİN ÖRNEKLENMESİ, ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ48 4.1. Biyolojik izleme parametreleri 48 4.1.1. Nehirlerde makro-omurgasızlar 48 4.1.1.1. Örnekleme 48 4.1.1.2. Analiz 49 4.1.1.3. Değerlendirme 50 4.1.2. Nehirlerde diatomlar 60 4.1.2.1. Örnekleme 60 4.1.2.2. Analiz 61 4.1.2.3. Değerlendirme 62 4.1.3. Nehirlerde makrofitler 64 4.1.3.1. Örnekleme 64 4.1.3.2. Analiz 65 4.1.3.3. Değerlendirme 65 4.1.4. Nehirlerde balıklar 69 4.1.4.1. Örnekleme 72 4.1.4.2. Analiz 73 4.1.4.3. Değerlendirme 73 4.1.5. Nehirlerde Fitoplankton (Klorofil a) 81 4.1.6. Göllerde Fitoplanktonlar 82 4.1.6.1. Örnekleme 83 4.1.6.2. Analiz 85 4.1.6.3. Değerlendirme 85 4.1.7. Göllerde Makroomurgasızlar 96 4.1.7.1. Örnekleme 96 4.1.7.2. Analiz 97 4.1.7.3. Değerlendirme 98 4.1.8. Göllerde Makrofitler 100 4.1.8.1. Örnekleme ve analiz 100 4.1.8.2. Değerlendirme 102 4.1.9. Göllerde Balıklar 105 4.1.9.1. Örnekleme 106 4.1.9.2. Analiz 108 4.1.9.3. Değerlendirme 108 4.1.10. Göllerde Diatom 111 4.1.11. Geçiş sularında makroomurgasızlar 112 4.1.11.1. Örnekleme 112 4.1.11.2. Analiz 113 4.1.11.3. Değerlendirme 114 4.1.12. Kıyı sularında makroomurgasızlar 117 4.1.12.1. Örnekleme 117 4.1.12.2. Analiz 118 4.1.12.3. Değerlendirme 118 4.1.13. Geçiş ve Kıyı sularında makroalg 122 4.1.13.1. Örnekleme 122 4.1.13.2. Analiz 124 ii
4.1.13.3. Değerlendirme 4.1.14. Geçiş ve Kıyı Sularında Angiospermler 4.1.14.1. Örnekleme 4.1.14.2. Analiz 4.1.14.3. Değerlendirme 4.1.15. Geçiş ve kıyı sularında Fitoplankton (Klorofil a) 4.1.15.1. Örnekleme ve analiz 4.1.15.2. Değerlendirme 4.1.16. Geçiş sularında balıklar 4.1.16.1. Örnekleme 4.1.16.2. Analiz 4.1.16.3. Değerlendirme 4.2. Hidromorfolojik İzleme Parametreleri 4.2.1. Nehir Hidrolojisi 4.2.1.1. Örnekleme 4.2.1.2. Analiz ve değerlendirme 4.2.2. Nehir morfolojisi 4.2.2.1. Örnekleme 4.2.2.2. Analiz ve değerlendirme 4.2.3. Göl hidromorfolojisi 4.2.3.1. Örnekleme 4.2.3.2. Analiz ve değerlendirme 4.2.4. Geçiş ve Kıyı hidromorfolojisi 4.2.4.1. Örnekleme 4.2.4.2. Analiz ve değerlendirme 4.3. Kimyasal ve fizikokimyasal izleme istasyonları 4.3.1. Örnekleme 4.3.1.1. Su örnekleme 4.3.1.2. Sediment ve biyotada örnekleme 4.3.2. Analiz 4.3.2.1. Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları 4.3.2.2. Öncelikli ve öncelikli olmayan belirli kirleticiler 4.3.3. Kimyasal parametrelerin değerlendirilmesi 4.3.3.1. Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları için ÇKS 4.3.3.2. Öncelikli olmayan belirli kirleticiler için ÇKS 4.3.3.3. Öncelikli maddeler için ÇKS 4.4. Mikrobiyolojik izleme parametreleri 4.4.1. Örnekleme 4.4.2. Analiz 4.4.3. Değerlendirme 5. KALİTE GÜVENCE/ KALİTE KONTROL 5.1. Biyolojik sınıflandırma için kalite güvence 5.2. Kimyasal analizlerin kalite kontrolü 5.2.1. Kalite kontrol prosedürü 5.2.2. Kalite kontrol sonuçları iii
125 130 130 132 133 135 136 136 138 139 140 140 143 143 143 143 145 145 145 148 148 149 155 155 156 157 157 157 159 160 160 161 161 164 165 169 175 175 175 175 178 178 179 180 181 Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım Projesi
5.2.3. Kalite kontrol hükümleri 6. SU KÜTLESİ DURUMUNUN SINIFLANDIRILMASI 6.1. Yüzey suyu kütlelerinin ekolojik durumu 6.1.1. Hidromorfolojik durum 6.1.2. Biyolojik Durum 6.1.3. Fizikokimyasal ve öncelikli olmayan belirli kirleticilerin durumu 6.1.4. Ekolojik Durum 6.2. Yüzey suyu kütlelerinin kimyasal durum sonuçları 7. ÇIKARILAN DERSLER VE ÖNERİLER 7.1. Çıkarılan dersler 7.2. Gelecekteki izleme faaliyetlerine yönelik öneriler EKLER iv
183 184 184 184 187 193 196 205 208 208 209 232 Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım Projesi
Kısaltmalar Listesi
AB
Avrupa Birliği
AK
Avrupa Komisyonu
AKSD
Avrupa Kalite Standartları Direktifi (Öncelikli Madde Yönergesi): “Su politikaları ile
ilgili çevresel kalite standartlarına ilişkin, Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin
2008/105/EC, 82/176/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 84/491/EEC, 86/280/EEC
numaralı Konsey Direktiflerinin yerine geçen ve 2000/60/EC sayılı Direktifi
hükümsüz kılan, 12 Ağustos 2013 tarihli ve 2013/39/EU sayılı Avrupa Parlamentosu
ve Konseyi Direktifi"
BKU
Biyolojik Kalite Unsurları
BM
Büyük Menderes
BMNH
Büyük Menderes Nehir Havzası
ÇKS
Çevresel Kalite Standartları
ÇŞB
Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
DSİ
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
EKO
Ekolojik Kalite Oranı
“Eşleştirme Projesi”
TR09-IB-EN-03EU Eşleştirme Projesi “Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite
Geliştirme” Projesi Eşleştirme Bileşeni
GC-FID
Gaz kromatografi-alev iyonizasyon detektörü
GC-MS
Gaz kromatografi-kütle spektrometresi
GIG
Coğrafik İnterkalibrasyon Grubu (Geographical Intercalibration Group)
GTHB
Türkiye Cumhuriyeti Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
IC
İyon kromatografisi
ICP-OES
İndüktif olarak eşleşmiş plazma optik emisyon spektrometresi
LHS
Göl Habitat İnceleme (Lake Habitat Survey)
LoD
Tespit Sınırı (Limit of Detection)
LoQ
Tayin Sınırı (Limit of Quantitation)
MEP
Maksimum Ekolojik Potansiyel
MFİB
Türkiye Cumhuriyeti Merkezi Finans ve İhale Birimi
OSİB
Türkiye Cumhuriyeti Orman ve Su İşleri Bakanlığı
RHS
Nehir Habitat İnceleme (River Habitat Survey)
SÇD
Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC)
SK
Su Kütlesi
“TY Projesi”
Su Kalitesi İzleme Konusunda Teknik Yardım Projesi
1
1. GİRİŞ
Bu el kitabında "Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım" projesinin yürütüldüğü
Büyük Menderes Nehir Havzası’nda SÇD ile uyumlu izleme programının pilot uygulaması açıklanmaktadır.
Bu el kitabı, izleme programının operasyonel özelliklerinin yanı sıra tasarım prensiplerini de açıklamaktadır.
İzlenen parametreleri, izleme istasyonlarının konumlarını ve her bir parametrenin izleme sıklığını
listelemektedir. Ayrıca veri toplama, değerlendirme ve izlenen parametrelerin değerlendirilmesinde kullanılan
metotların kapsamlı açıklamasını da içermektedir. Son olarak, izleme faaliyetlerinin sonuçlarını ve yüzey suyu
kütlelerinin ekolojik ve kimyasal durumunun SÇD gereklilikleri doğrultusunda sınıflandırma sonuçlarını
sunmaktadır.
El kitabı Büyük Menderes Nehir Havzası’nda gerçekleştirilen SÇD ile uyumlu izleme programının ilk
uygulaması sırasında edinilen deneyimleri aktarırken havzada ileride gerçekleştirilecek izleme faaliyetleri
sırasında kullanılabilecek bir uygulama el kitabı özelliği taşımaktadır. Bu örnek uygulama ülkenin diğer nehir
havzalarına da uygulanabilir. Bu bağlamda, mevcut el kitabı suyla ilgili yetkili makamlara SÇD ile uyumlu
izleme programlarının Türkiye genelinde yaygınlaştırılabilmesi konusunda yön verebilir.
El kitabı ayrıca izleme prosedürleri ve sonuçları hakkında mevcut tüm bilgileri sunmak suretiyle Büyük
Menderes Nehir Havzası’ndaki su kütlelerinin durumu hakkında bilgi sunarak su yönetimi kararlarına etkin
şekilde rehberlik edebilecektir.
1.1. Teknik Yardım projesinin tanımı ve organizasyonu
Türkiye’deki “Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme Teknik Yardım” projesi (TY projesi), Merkezi
Finans ve İhale Birimi (MFİB) tarafından, 27/6/2013 tarihinde akdedilen TR2009/0327.02-02/001 sayılı hizmet
sözleşmesi uyarınca aşağıdaki şirketlerden oluşan konsorsiyuma verilen bir EuropeAid (Avrupa Yardım ve
İşbirliği Ofisi) projesidir:

ENVECO S.A. [Yunanistan]; aşağıdaki şirketlerin katkılarıyla

Deltares [Hollanda],

Ambiente S.C. [İtalya],

Finlandiya Çevre Enstitüsü SYKE [Finlandiya] ve

SOFRECO S.A. [Fransa].
Proje kapsamında, pilot havzanın yüzey sularının ekolojik ve kimyasal durumuna ayrıntılı bir bakış sağlayan
Büyük Menderes nehri havzasındaki bir yıllık SÇD uyumlu izleme programı başarılı bir şekilde uygulanmıştır.
Ayrıca, TY projesi, su izleme ile ilgili SÇD hükümlerinin birçok hususu ve bunların pratikte uygulanmasına
ilişkin olarak, Orman ve Su İşleri Bakanlığının personeline ve ilgili diğer Türk yetkililerine eğitim sağlamıştır.
Projenin başlıca faydalanıcıları; Türkiye Cumhuriyeti Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Su Yönetimi Genel
Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’dür (DSİ). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı gibi diğer Bakanlık ve kurumlar da, TY projesinin yürütülmesi ile
ilişkili fayda sağlamıştır. Projenin ayrıca belediyelerin kentsel kalkınma planlarına ve pilot havzadaki nüfusun
geneline katkı sağlaması da beklenmektedir.
2
TY projesinin hedeflerine ulaşabilmek için, hem Türkiye’de, hem de katılımcı ülkelerde, kapsamlı birçok
konuda çok sayıda uzman görevlendirilmiştir. Projelerde yer alan karmaşık faaliyetlerin yürütülebilmesi
açısından, belirli sorumlulukları olan farklı gruplardaki proje ekibi üyelerinin etkili bir şekilde koordine edilmesi
gerekmiştir. Projenin uygulanması sırasında farklı grupların organizasyonu; ekip liderinin, yönetim ekibinin ve
aşağıdakilerden meydana gelen kilit uzman ekibinin başlıca sorumluluğu altındaydı:
Ekip Lideri
Yorgos Chatzinikolaou (Çevre uzmanı - Biyolojik İzleme Uzmanı - Ekip Lideri)
Kilit Uzman Ekibi



Yorgos Chatzinikolaou (Dr. Çevre uzmanı - Biyolojik İzleme Uzmanı - Ekip Lideri)
Giampaoli Marco (Kimyager - Kimyasal İzleme ve Gerçek Zamanlı (Online) İzleme Uzmanı)
Kouvopoulos Yannis (İnşaat Mühendisi - Hidromorfoloji Uzmanı)
Proje Yönetim Ekibi





Spiros Papagrigoriou (Su Uzmanı - Proje Yöneticisi)
George Kotzageorgis (Su Uzmanı - Proje Yöneticisi Yardımcısı - Biyolojik İzleme Konuları
Sorumlusu)
Yanis Katselis (Su Uzmanı - Proje Yöneticisi Yardımcısı - Kimyasal ve Hidromorfolojik İzleme
Konuları Sorumlusu)
Michalis Maroulakis (Biyolog – Proje Genel Koordinatörü - Biyolojik İzleme ve Eğitim)
Alexandros Karanasios (İnşaat Mühendisi – Genel Koordinatör Yardımcısı – Hidromorfoloji ve Eğitim)
Biyolojik Kalite Unsurları ve hidromorfolojik izleme ekibi
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Ahmet Emre Yaprak
Dr. Biyolog
Nehir ve göl makrofitleri BKU (Biyolojik Kalite Unusuru)
koordinatörü
Aimilia Panagiotou,
Biyolog
Nehirde makroomurgasız teşhisi
Alexandros Karanasios,
İnşaat Mühendisi
Göl fitoplanktonlarının örneklenmesi ve Göl Habitat İnceleme
(LHS) ve Geçiş ve Kıyı Suları Morfolojik Etki
Değerlendirme Sistemi (TraC-MImAS) uygulanması
Athina Patsia
Biyolog
Nehirde makroomurgasız teşhisi
Aydın Akbulut
Dr. Biyolog
Nehir ve göl diatomlarının teşhisi
Ayşegül Kozak
Biyolog
Mikroalg uzmanı
İnci Tunney,
Dr. Biyolog
Göl fitoplanktonlarının örneklenmesi
Ioulios Bileros,
Biyolog
Nehir ve göl diatomlarının değerlendirilmesi ve raporlanması
Kaan Yence
İhtiyolog
Nehir, göl ve geçiş sularında balık örneklenmesi
Kostas Tsiamis
Dr. Biyolog
Kıyı ve geçiş sularında makroalg örnekleme, teşhis ve
değerlendirme koordinatörü
3
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Kutsal Kesici
Biyolog
Mikroalg uzmanı
Maria Moustaka,
Dr. Biyolog
Göl fitoplanktonu kalite kontrol ve değerlendirmenin gözden
geçirilmesi
Matina Katsiapi,
Dr. Biyolog
Göl fitoplanktonu kalite kontrol ve değerlendirmenin gözden
geçirilmesi
Meryem Beklioğlu,
Dr. Biyolog
Göl Fitoplanktonlarının teşhisi ve değerlendirilmesi
Michalis Gioutlakis
Yüksek Biyolog
LHS ve TraC-MImAS’ın uygulanması
Michalis Maroulakis,
Biyolog
Göl fitoplanktonlarının örneklenmesi, LHS ve TraC-MImAS’ın
uygulanması
Nikolaos Katsiaras
Biyolog
Kıyı ve geçiş sularında makroomurgasız teşhisi
Nikos Koutsikos
İhtiyolog
Nehir, göl ve geçiş sularındaki balıkların örneklenmesi
Nomiki Simboura
Dr. Deniz Biyoloğu
Kıyı sularında makro-omurgasız değerlendirme koordinatörü
Özlem Fındık,
Dr. Biyolog
Göl makro-omurgasızlarının örneklenmesi, analizi ve
değerlendirilmesi
Panagiotis Panagiotidis,
Dr. Okyanus Bilimci
Kıyı sularında fitoplankton değerlendirme koordinatörü
Popi Sigala
Biyolog
Kıyı ve geçiş sularındaki makroomurgasızların analizi
Selçuk Tuğrul Körüklü
Dr. Biyolog
Nehir ve göl makrofitlerinin örneklenmesi ve analizi
Seval Aras,
Biyolog
Göl makro-omurgasızlarının analizi
Cevher Özeren
Dr. Coğrafyacı - Biyolog
Nehir, göl ve geçiş sularındaki balıkların örneklenmesi ve
sınıflandırılması
Şeyda Erdoğan,
Dr. Biyolog
Göl fitoplanktonlarının teşhisi ve değerlendirilmesi
Sofia Reizopoulou,
Dr. Deniz Biyoloğu
Geçiş sularındaki makro-omurgasız değerlendirme koordinatörü
Stamatis Zogaris,
Dr. Biyolog
Nehir, göl ve geçiş sularındaki balık BKU koordinatörü
Theocharis Vavalides,
Yüksek Biyolog
Nehir makro-omurgasızlarının ve diatomların örneklenmesi –
Nehir Habitat İnceleme (RHS)
Vasilis Gerakaris
Biyolog
Kıyı ve geçiş sularındaki makroomurgasızların örneklenmesi ile
Deniz Angiospermlerinin örneklenmesi ve
değerlendirilmesi
Yannis Kouvopoulos
Hidromorfoloji Uzmanı
Su kütlelerinin hidrolojik değerlendirmesi
Yorgos Chatzinikolaou
Dr. Çevre Uzmanı
Nehir makro-omurgasızları ve diatomları koordinatörü – RHS
4
Kimyasal ve fizikokimyasal izleme ekibi
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Aytuğ Kıcıman,
Yüksek Bilgisayar Uzmanı
Veritabanı uzmanı
Cevat Karademir
Laboratuvar Teknisyeni
Yaş kimya analizi sorumlusu
Cristina Lázaro,
Çevre Bilimci
Koordinasyon ve raporlama
Eren Sivrikaya,
Kimya Mühendisi
Yerinde örnekleme ve yaş kimya
Ezgi Ulusu,
Yüksek Biyolog
Francesco Divano,
Kimyager
Kimyasal analiz ve yöntemler sorumlusu, KG/KK Uzmanı
Hakan Yılmaz
Çevre Mühendisi
Laboratuvar koordinasyonu
Hüseyin Tekin,
Yüksek Çevre Mühendisi
Laboratuvar yöneticisi
İbrahim Haluk Çeribaşı ,
Dr. Çevre Mühendisi
Fizikokimyasal sonuçların değerlendirilmesi
İlay Türkmen,
Biyomühendis
ICP ve IC Analizi
Ines Munoz Sanchez,
Çevre Bilimci
Kaan Çınar,
Kimyager
Matteo Bertoneri,
Çevre Mühendisi
Kimyasal laboratuvar analizi genel koordinatörü
Nazan Duygu Yiğiter,
Yüksek Şehir Plancısı
CBS Uzmanı
Nicola Bertolini,
Çevre Ekonomisti
Koordinasyon ve iletişim
Paolo Bocini,
Çevre Mühendisi
Laboratuvar şefi
Serhad İncedere,
Su Ürünleri Mühendisi
Uğur Şahin
Laboratuvar Teknisyeni
Yerinde örnekleme ve ICP ve IC analizi teknisyeni
Volkan Karcı,
Kimyager
ICP ve GC Analizi
Yaşar Marmara,
Kimya Mühendisi
Yasemin Can,
Yüksek Kimyager
ICP ve IC Analizi Sorumlusu
5
Hidromorfolojik değerlendirme Ekibi
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Alexandros Karanasios
İnşaat Mühendisi
Göllerin hidromorfolojik izlemesinin uygulanması ve
değerlendirilmesi
George Tentes
Dr. Maden Mühendisi
Hidromorfolojik yöntemlerin gözden geçirilmesi
Giannis Kouvopoulos
İnşaat Mühendisi, Hidrolog
Hidrolojik değerlendirme ve raporlama
Nikos Michas
İnşaat Mühendisi
Hidromorfoloji desteği
Yanis Katselis
Su Uzmanı
Hidromorfolojik değerlendirmenin gözden geçirilmesi
Gerçek zamanlı izleme ekibi
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Dimitris Kouvas
Gerçek zamanlı (online)
izleme uzmanı
Gerçek zamanlı (online) izleme koordinasyonu ve
raporlaması
Jean Luc Cecile
izleme uzmanı
Gerçek zamanlı (online) izleme raporlaması
Karppinen Anssi
izleme uzmanı
İzleme yatırımları analizi ve raporlaması
Kyriaki Manitara
izleme uzmanı
Gerçek zamanlı (online) izleme gözden geçirme desteği
Eğitim ve destek ekibi
Adı / Unvanı
Sorumluluk
Abdelaziz Boutaleb
Eğitim ihtiyaçlarının değerlendirilmesi
Gaëlle Jardinier
Eğitim ihtiyaçlarını değerlendirme koordinatörü
Greg Jurdan
Eğitim ve insan kaynakları
Kristian Meissner
Biyolog
Su kalitesi izleme eğitimi
Miguel Dionisio Pires
Dr. Su Ekoloğu
Eğitimin organizasyonu ve destek
Pascal Boderie
Su kalitesi ve su kaynakları
mühendisi
Eğitimin organizasyonu ve destek
Simon Groot
Su Uzmanı
Eğitim organizasyonu ve destek ekibi sorumlusu
Stefano Bugliani,
Biyolog
Eğitim organizasyonu
6
1.2. Teşekkür
Orman ve Su İşleri Bakanlığında çalışan ve TY projesinin uygulanması süresince sürekli yardımlarını,
desteklerini ve işbirliklerini esirgemeyen aşağıdaki kişilere teşekkür etmeyi bir borç biliriz:

Sn. Yakup Karaaslan (OSİB, Genel Müdür Yardımcısı)

Sn. Bilal Dikmen (OSİB, İzleme ve Su Bilgi Sistemi Dairesi Başkanı)

Sn. Hümeyra Bahçeci (OSİB, Biyolojik İzleme Uzmanı),

Sn. Müge Erkan Aydar (OSİB, Biyolojik İzleme Uzmanı),

Sn. Aslı Bayrak Arslan (OSİB, Biyolojik İzleme Uzman Yardımcısı),

Sn. Nermin Anul (OSİB, Kimyasal İzleme Uzmanı), ve

Sn. Muhammet Azlak (OSİB, Hidromorfoloji Uzmanı)
Ayrıca, başından itibaren projede yer almış ve projenin yürütülmesini desteklemiş olan MFİB’nin ihale
yöneticilerine de teşekkürlerimizi sunmak isteriz:

Sn. Soner Akgümüş

Sn. Cemile Akıllı

Sn. Pınar Yılmaz
Ayrıca; DSİ, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve diğer Bakanlık ve kurumlardan, teknik toplantılara ve
Yönlendirme komitelerine katılan herkese ve proje eğitim faaliyetlerinde yer alan tüm katılımcılara da teşekkür
etmek isteriz.
Son olarak, Denizli Pamukkale Üniversitesi’nde TY projesinin faaliyetlerine ev sahipliği yapan Prof. Dr.
Mustafa DURAN ve Dr. Gürçay Kıvanç Akyıldız’a da teşekkürlerimizi sunarız.
7
2. ARKA PLAN BİLGİSİ
2.1. Büyük Menderes Havzası hakkında genel açıklama
Büyük Menderes Nehir Havzası (BMNH) Türkiye'nin batısında, Ege Bölgesinde yer almaktadır. BMNH'nin su
toplama alanı 2.600.967 ha olup, Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %3,’ünü kaplamaktadır. Ana nehrin su
toplama havzasındaki toplam uzunluğu 584 km’dir. Büyük Menderes deltası 98 km2, tabiat parkı ise 27,7 km2
yüzey alanına sahiptir.
Havza sınırları içinde on il bulunmaktadır. Bunlar Afyonkarahisar, Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir,
Kütahya, Manisa, Uşak ve Muğla’dır. Havza sınırları içinde yaklaşık 2,4 milyon kişi yaşamaktadır. BMNH’de
arazi çoğunlukla tarımsal amaçlı kulllanılmaktadır (toplam alanın yaklaşık %44'ü). Bunu yarı-doğal alanlar takip
etmektedir (toplam alanın yaklaşık %33'ü). Arazinin yaklaşık %20'si ormanlar, %1'i ise yüzey sularından
oluşmaktadır.
Büyük Menderes Nehri Havzasında 56 nehir su kütlesi (SK) bulunmaktadır ve bunların % 60’ından fazlası (35
SK) büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlesi olarak tanımlanmıştır. BMNH sınırları içindeki göllerin sayısı 14’tür.
Bafa Gölü dışında tüm göl su kütleleri baraj rezervuarlarıdır. Ancak tüm göl su kütlelerinde su regülasyonu
gerçekleştirildiğinden, hepsi büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlesidir. Sınai ve tarımsal faaliyetler ile evsel
atıklardan kaynaklanan kirlilik BMNH'ye ilişkin ana tehdit unsurlarıdır. Metal kirliliği, pestisit kirliliği, evsel
atık sular ve diğer nütrientler bölgedeki ana kirleticilerdir. Havzadaki temel kirlilik kaynakları evsel atıklar ve
tarımsal faaliyetlerdir. Sınai faaliyetlerin neden olduğu kirlilik buna göre biraz daha azdır.
Havzadaki su kullanıcıları sırasıyla tarımsal kullanıcılar (yaklaşık 1.600.000 m3/gün) ve hane halklarıdır
(yaklaşık 350.000 m3/gün). Bunları sanayi tesisleri takip etmektedir (organize sanayi bölgelerinde yaklaşık
150.000 m3/gün).
Büyük Menderes Nehir Havzası’nın haritası aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
8
Şekil 2.1-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki İdari Bölgeler ve nüfusa göre, havza sınırları içindeki şehirler
Şehirler
Nüfus
İller
İlçeler
BM Havzası
9
2.2. Su kütlelerinin karakterizasyonu ve tipolojisi
SÇD’ye göre (Madde 5, EK II) yüzey suyu izleme programının oluşturulmasından önce tamamlanması gereken
temel hazırlık faaliyetleri şunlardır:

Havza sınırları içindeki yüzey suyu kütleleri aşağıdaki su kategorilerinden birine girecek şekilde
sınıflandırılacaktır: nehirler, göller, geçiş suları veya kıyı suları.

Yüzey suyu kütleleri doğal, büyük ölçüde değiştirilmiş veya yapay olarak tanımlanacaktır.

Nehir havzasındaki ilgili su kütleleri her bir yüzey suyu kategorisi için (nehirler, göller, geçiş suları
veya kıyı suları) tipe göre farklılaştırılacaktır.

Su kütlelerinin maruz kaldığı baskılar kaydedilecek ve etkileri analiz edilecektir.
Büyük Menderes Nehir Havzası için 2011 - 2014 yılları arasında gerçekleştirilen "Eşleştirme Projesi"
uygulaması kapsamında yukarıdaki eylemler gerçekleştirilmiştir. Teknik Yardım projesi ile daha kapsamlı bir
şekilde gözden geçirilen Eşleştirme Projesi sonuçları Büyük Menderes izleme programının tasarımına temel
teşkil etmiştir.
Su kütlelerinin kategorileri
2.2.1.
SÇD (Madde 2) uyarınca yüzey suyu kütleleri "göl, rezervuar, dere, nehir veya kanal, bunların bir kısmı, geçiş
suyu ya da kıyı suyu gibi farklı ve önemli yüzey suyu unsurları" olarak tanımlanmaktadır (SÇD, Madde 2). "Su
kütlesi" SÇD'nin çevresel hedeflerinin uygulanacağı nehir havzasıyla uyumlu bir alt birimi olmalıdır. Bu
nedenle, "su kütlelerinin" tanımlanmasındaki asıl amaç bunların doğru bir şekilde tanımlanarak çevresel
hedeflerle karşılaştırılabilmelerini sağlamaktır. Bu bakımdan, su kütlesi tek tip bir su birimini temsil eder. Bu su
kütlesinin durumu da izleme sonuçlarına göre doğru bir şekilde tanımlanabilir ve yönetim faaliyetleri ve
iyileştirme tedbirleri de ona göre uygulanabilir.
Yüzey suyu kütlelerinin aşağıdaki dört kategoriden birine dahil edilmesi gerekmektedir:

Nehirler: arazi yüzeyinin büyük bir kısmında yerüstünde akan ancak güzergahının belli
kısımlarında akışını yer altında sürdürebilecek olan su kütlesi olarak tanımlanır.
Eşleştirme Projesi’ne göre Büyük Menderes Nehir Havzası’nda tanımlı 56 nehir bulunmaktadır. Bunlardan en
uzunu 304,6 km iken, en kısası 7,3 km’dir ve Büyük Menderes havzasındaki nehirlerin ortalama uzunluğu 56,2
km’dir. Nehir suyu kütlelerine ilişkin bu özellikler Teknik Yardım projesinin uygulama sürecinde nehir izleme
sisteminin tasarımına temel teşkil etmiştir.
10
Şekil 2.2.1-1: Büyük Menderes Nehir Havzası nehir suyu kütleleri
Nehir Suyu Kütleleri
Her
bir
su
kütlesi
için
farklı
renk
kullanılmıştır.

Göller: karasal alanda hareketsiz durumdaki bir yüzey suyu kütlesi kategorisi olarak
tanımlanmaktadır.
Eşleştirme Projesi’ne göre Büyük Menderes Nehir Havzası’nda tanımlı 22 göl suyu kütlesi
bulunmaktadır. Ancak, bunlardan bugün mevcut olanların sayısı yalnızca 14’tür. Diğer 8 tanesinin yapımı
planlanmaktadır veya yapım aşamasındadır. Büyük Menderes izleme programının tasarımında yalnızca
halihazırda mevcut olan göller dikkate alınmıştır. En büyük göl suyu kütlesi yaklaşık 70 km2'lik bir alanı
kaplayan Bafa gölü iken, en küçük su kütlesi toplam alanı yaklaşık 1,6 km2 olan Karacasu rezervuarıdır.
50 ha’dan daha küçük yüzey alanına sahip göller su kütlesi olarak belirlenmemiştir.
11
Şekil 2.2.1-2: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki Göl Suyu Kütleleri
Göl Suyu Kütleleri
Halihazırda var olan
Halihazırda var olmayan

Geçiş Suları: Kıyı sularına yakın olmalarından dolayı kısmen tuzlu olan ama tatlı su akışlarından
önemli ölçüde etkilenen, nehir ağızlarındaki yüzey suyu kütleleri olarak tanımlanmaktadır.

Kıyı Suları: Kıyı çizgisinden itibaren 1 deniz mili (1852 metre) deniz tarafındaki suyu ifade
etmektedir.
Eşleştirme Projesi’nde geçiş ve kıyı suları için önerilen tanımlama üzerinde yapılan inceleme
sonrasında yukarıdaki tanımlara uyulması için belirli düzenlemelerin yapılması gerektiğine karar
verilmiştir. Sonuç olarak, nihai değerlendirmeye göre havzanın kıyı şeridi üzerinde (biri Büyük
Menderes Nehri ağzını, diğeri lagünleri kapsayan) 2 geçiş ve 4 kıyı suyu kütlesi bulunmaktadır.
12
Şekil 2.2.1-3: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki Kıyı ve Geçiş suyu kütleleri
Kıyı Suyu Kütleleri
Geçiş Suyu Kütleleri
Su kütlelerinin hidromorfolojik özellikleri
2.2.2.
Tüm yüzey suyu kütleleri ayrıca morfolojik özelliklerine göre aşağıdaki gruplardan yalnızca birine dahil olacak
şekilde sınıflandırılmalıdır:

Doğal: su kütlelerinin özelliklerini önemli ölçüde değişikliğe uğratan herhangi bir insan
faaliyetinin bulunmadığı durumlar.

Yapay su kütleleri (YSK) önceden herhangi bir su kütlesinin mevcut olmadığı alanlarda insanlar
tarafından meydana getirilen yüzey suyu kütleleri olarak tanımlanır.

Büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlesi (BÖDSK), insan faaliyetlerinin neden olduğu fiziki
değişiklikler sonucunda SÇD EK II hükümlerine uygun olarak Üye Devletler tarafından tanımlanan
özellikleri büyük ölçüde değişikliğe uğramış olan yüzey suyudur.
Bu su kütlelerinin ekolojik değerlendirmeleri farklı olduğundan böyle bir ayrım yapılmıştır. Doğal bir su
kütlesinin değerlendirilmesi bu su kütlesinin durumu ile "referans koşullar" arasındaki farka bağlıdır. Doğal bir
su kütlesinin referans koşulları antropojenik faaliyetlerin su kütlesi üzerinde hiçbir etkiye neden olmadığı veya
asgari düzeyde baskıya neden olduğu durumu yansıtmaktadır.
Buna göre, büyük ölçüde değiştirilmiş veya yapay bir su kütlesinin ekolojik durumu "maksimum ekolojik
potansiyel" (MEP) ile "ekolojik potansiyel" arasındaki fark ile değerlendirilmektedir. MEP, su kütlesinin yapay
veya büyük ölçüde değişikliğe uğramış özelliklerinden kaynaklanan fiziki koşullar göz önünde bulundurularak
en yakın karşılaştırılabilir yüzey suyu kütlesi için geçerli referans koşullara mümkün olabildiğince yakın
BÖDSK veya YSK’nın durumu olarak tanımlanır.
13
Büyük Menderes yüzey suyu kütlelerinin hidromorfolojik karekterizasyonu Eşleştirme Projesi uygulama
safhasında gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki tablo her hidromorfolojik karakterizasyon kapsamına giren su
kütlelerinin sayısını vermektedir.
Tablo 2.2.2-1 Büyük Menderes Havzasında her bir kategorideki su kütlelerinin sayısı
Hidromorfolojik karakter
Nehirler
Göller
Geçiş suyu
Kıyı suyu
Doğal
21
0
0
3
Büyük ölçüde değiştirilmiş
35
14
2
1
Yapay
0
0
0
0
Toplam
56
14
2
4
2.2.3.
Kategorilere Göre Tipoloji
Tipoloji, çeşitli parametreler kullanılarak su kütlelerinin farklı tiplerde sınıflandırılmasıdır. Tipolojinin
tanımlanmasındaki asıl amaç, ekolojik sınıflandırma sisteminin ana bileşenleri niteliğinde olan tipe özgü referans
koşullarının belirenmesini kolaylaştırmaktır. Tipoloji, sucul flora ve fauna varlığını etkileyebilecek abiyotik
faktörlerin bileşimi olarak formüle edilir.
SÇD'ye göre su kütlesinin derinlik, uzunluk ve debi gibi fiziksel özellikleri ile su kütlesinin bulunduğu alanın
doğal özellikleri su kütlesinin kalitesi ve miktarı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu özellikler aynı zamanda
su kütlesinin ekolojisini (flora ve fauna) belirlemektedir.
SÇD tarafından belirtilmiş olduğu üzere, Üye Devletler yüzey suyu kütlelerinin tipolojilerini tanımlarken A veya
B sistemlerinden birini kullanabilir. Sistem A eko-bölge, rakım, uzunluk, jeoloji gibi. zorunlu temel tipolojik
parametreleri ve her tipi ayıran parametre sınır değerlerini içerir. Buna karşılık, Sistem B'ye göre, ülkeler
kullanacakları parametreler için kendi sınır değerlerini belirleyebilirler. Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın, tipe
özgü referans koşullarının belirlenebilmesi için gerekli ayrımın yapılabilmesi zorunludur.
Yukarıda belirtilmiş olduğu gibi, Büyük Menderes Nehir Havzası’ndaki yüzey suyu kütlelerinin tipolojisi
Eşleştirme Projesi kapsamında tanımlanmıştır. Eşleştirme Projesi’ne göre, tipoloji sistemi, çok fazla tipin
birbirine karışmayacağı şekilde farklı ekolojik sistemleri temsil etmek üzere tanımlanmıştır. SÇD kapsamındaki
eko-bölgeler arasında Türkiye'nin bulunmamasından dolayı ve sınır değerlerinin tanımlanmasında esneklik
sağlanabilmesi amacıyla, yüzey suyu kütlelerinin tipolojilerinin belirlenmesinde sistem B’nin kullanılmasına
karar verilmiştir.
İnterkalibrasyon uygulaması
Üye Devletler "İyi ekolojik durum" değerlendirmesine ilişkin ortak bir anlayış geliştirilmesi amacıyla farklı
ülkelerde kullanılan biyolojik metotlar arasında uyum sağlayacak İnterkalibrasyon uygulamasında karar
kılmışlardır. Uygulama temel olarak, her bir BKU'nun değerlendirilmesi için kullanılan ulusal metotların
karşılaştırılması ve uyumlaştırılması amacıyla eko-bölge seviyesinde yapılmıştır. İnterkalibrasyon uygulamasının
2004 - 2006 yılları arasında gerçekleştirilen ilk aşamasında bir çok metot gözden geçirilerek pek çok BKU için
sınıflar arasındaki sınırlar (çok iyi, iyi, iyi-altı) değerlendirilmiş ve BKU ile ilgili geçerli su değerlendirme
sistemi uygulama metotları ortaya konulmuştur. Bu sonuçlar 2008 yılında Komisyon kararında yayınlanmıştır
(Karar 2008/915/EC). İnterkalibrasyon uygulamasının ikinci aşamasında elde edilen sonuçlar (2008 - 2013)
14
biyolojik izleme ile ilgili teknik el kitaplarının geliştirilmesine katkı sağlamış ve 2013/480/EU sayılı Kararda
yayınlanmıştır.
İnterkalibrasyon uygulaması sırasında Akdeniz eko-bölgesindeki ülkeler kullandıkları ulusal değerlendirme
metotlarını karşılaştırabilmek için her bir su kütlesi kategorisi kapsamında ortak su kütlesi tiplerini
tanımlamışlardır. Büyük Menderes Nehir Havzası’nın hem coğrafik, hem de ekolojik olarak Akdeniz ekobölgesine en yakın havza olduğu göz önünde bulundurulduğunda, ilgili interkalibrasyon uygulamasının
çıktılarının da değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu nedenle, özellikle biyolojik izleme sonuçlarının
değerlendirmesinde kullanılan metotların sonuçlarınıı karşılaştırmak için Eşleştirme Projesi tipolojisine katkı ve
destek amacıyla Teknik Yardım Projesi sırasında su kütlesi tiplerinin ortak interkalibrasyonu için geliştirilen
ortak tipoloji kullanılmıştır.
2.2.3.1.
Nehir Suyu Kütlelerinin Tipolojisi
Tablo 2.2.3.1-1'de görüldüğü üzere, Eşleştirme Projesi’ne göre, nehirler için kullanılan tipoloji sistemi, 6
abiyotik özelliğe göre geliştirilmiştir (jeoloji, rakım, uzunluk, eğim, yağış ve akış rejimi).
Tablo 2.2.3.1-1: Nehirler için tipoloji sistemi
Faktörler
Akış rejimi
Alan (drenaj alanı)
Yağış
Eğim
Rakım
Jeolojik yapı
Seçenekler
Kod
Mevsimsel
A1
Sürekli
A2
<1000 km2
D1
2
>1000 km
D2
<400 mm
Y1
>400 mm
Y2
<%2
E1
>%2
E2
<800 m
R1
>800 m
R2
Düşük mineralizasyon
J1
Yüksek mineralizasyon
J2
Not
İlk yaklaşım
Yalnızca sürekli nehirler
için
Yalnızca sürekli nehirler
için
Tümü için
Tümü için
Tümü için
Bu sistem çeşitli adımlar sonucunda oluşturulmuştur. Su kütlesi tipinin belirlenmesine ilişkin ilk adım, su
kütlesinin sürekli veya mevsimsel akışlı bir nehir olup olmadığının belirlenmesidir. Su kütlesi sürekli akışlı bir
nehir ise, su kütlesine yönelik bütün faktörler dikkate alınmıştır. Su kütlesi mevsimsel akışlı bir nehir ise,
yalnızca eğim, rakım ve jeoloji faktörleri göz önünde bulundurulmuştur. Üçüncü sütundaki kodlar tipoloji
kodunun oluşturulması amacı ile kullanılan kodlardır. Örneğin, 1200 km2’lik bir drenaj alanına, 800 mm’lik
yağışa, 200 metrelik bir rakıma, %1’lik bir eğime ve yüksek mineralli bir jeolojiye sahip sürekli akışlı bir nehrin
tipi NA2D2Y2E1R1J2’dir. İlk harf (N) kategoriyi belirtmektedir. Örnekteki kod, nehre aittir.
15
Bu sisteme göre, faktör başına iki seçenekle, 6 faktör dikkate alındığında, teorik olarak en fazla 40 tip
belirlenebilmektedir.Büyük Menderes Havzası’nda 17 nehir tipi bulunmaktadır. Bu 17 nehir tipi,her bir tiptekisu
kütlesi sayısı, bunların toplam uzunluk ve yüzde değerleri Tablo 2.2.3.1-2'de verilmiştir.
Tablo 2.2.3.1-2. . Eşleştirme Projesine göre havzadaki nehir tipleri
No
Tip
Su kütlesi Sayısı
Toplam Uzunluk (km)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
NA1E1R1J2
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
NA1E2R2J1
NA1E2R2J2
NA2D1Y2E1R2J2
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R1J2
NA2D1Y2E2R2J1
NA2D1Y2E2R2J2
NA2D2Y2E1R1J1
NA2D2Y2E1R1J2
NA2D2Y2E1R2J2
NA2D2Y2E2R1J1
NA2D2Y2E2R1J2
NA2D2Y2E2R2J1
NA2D2Y2E2R2J2
Toplam
2
5
13
2
2
2
6
3
3
2
2
2
1
4
3
2
2
56
21,33522
124,2823
342,399
35,24675
25,80214
53,38119
283,2386
141,175
208,3097
116,6749
148,5442
246,103
34,03567
416,6034
208,3007
283,2147
459,7295
3148,376
Tüm Nehirlerin Toplam
Uzunluğunun %’si
%1
%4
% 11
%1
%1
%2
%9
%4
%7
%4
%5
%8
%1
% 13
%7
%9
% 15
% 100
Aşağıdaki harita Büyük Menderes Havzası için yukarıda belirtilmiş olan tiplerdeki su kütlelerinin dağılımını
göstermektedir.
16
Şekil 2.2.3.1-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki Nehir Su Kütlesi Tipleri
Nehir su kütlelerinin Akdeniz'deki ortak interkalibrasyon tipleri
Akdeniz eko-bölgesinin interkalibrasyon uygulaması sırasında beş adet ortak nehir tipi tanımlanmıştır. Aşağıdaki
tablo bu ortak Akdeniz tiplerini ve bunların ayrılması için kullanılan tipolojik parametreleri sunmaktadır.
Tablo 2.2.3.1-3: İnterkalibrasyon uygulamasındaki ortak Akdeniz nehir suyu kütlesi tiplerinin tanımlanması için
kullanılan tipoloji sistemi
Tip
Nehir karakterizasyonu
Havza (km2)
Jeolojik Yapı
R-M1
Küçük Akdeniz nehirleri
< 100
Karışık
R-M2
Orta Akdeniz nehirleri
100 - 1000
Karışık
R-M3
Büyük nehirler
> 1000
Karışık
R-M4
Akdeniz dağ nehirleri
R-M5
Geçici nehirler
Silisli değil
Akış rejimi
Yüksek
mevsimsel
Yüksek
mevsimsel
Kalıcı
Yüksek
mevsimsel
Geçici
Ek olarak, büyük nehirler için kullanılan metotlarda bir eko-bölge seviyesinde interkalibrasyonun
yapılamamasından dolayı, Avrupa seviyesinde yapılmasına karar verilmiştir.
Büyük Menderes Nehri su kütleleri ortak interkalibrasyon tipolojisine göre aşağıdaki gibi ayrılmıştır:,
17
Tablo 2.2.3.1-4: Her bir ortak Akdeniz tipine karşılık gelen, Büyük Menderes Nehir Havzasındaki su kütlelerinin
sayısı ve uzunluğu
Tip
Toplam Uzunluk (km)
Tüm Nehirlerin Toplam Uzunluğunun %’si
R-M1
30
1349,63
42,9%
R-M2
9
499,38
15,9%
R-M3
7
752,92
23,9%
R-M4
6
454,67
14,4%
R-M5
4
91,78
2,9
Toplam
56
3148,38
100,0%
Aşağıdaki şekil Büyük Menderes Nehir Havzası’nın nehir suyu kütleleri üzerindeki nehir interkalibrasyon ortak
tipolojisinin uygulamasını göstermektedir.
Şekil 2.2.3.1-2: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki Akdeniz nehir ortak interkalibrasyon tipleri dağılımı
Nehir Suyu Kütleleri
Ortak İnterkalibrasyon Tipleri
,
2.2.3.2.
Göl Suyu Kütlelerinin Tipolojisi
Eşleştirme Projesine göre, nehirler için kullanılan tipoloji sistemi 4 abiyotik özelliğe dayalıdır (jeoloji, rakım,
yüzey alanı, derinlik). Göller için nihai tipoloji sistemi Tablo 2.2.3.2-1'de gösterilmiştir.
18
Tablo 2.2.3.2-1: Eşleştirme projesine göre göller için tipoloji sistemi
Faktörler
Rakım
Derinlik
Yüzey alanı
Jeolojik Yapı
Seçenekler
Kod
<800 m
>800 m
<5 m
>5 m
<500 ha
>500 ha
Yüksek mineralizasyon
Düşük mineralizasyon
R1
R2
D1
D2
A1
A2
J1
J2
Bu sisteme göre, faktör başına iki seçenekle 4 faktör dikkate alındığında, teorik olarak en fazla 16 tip
belirlenebilmektedir. Örneğin, 400 metre rakıma, 10 metre derinliğe, 600 ha alana ve düşük mineralli jeolojiye
sahip bir gölün tipi GR1D2A2J2 şeklinde olacaktır. İlk harf (G) göl kategorisini belirtmektedir.Büyük Menderes
Havzası içinde 7 göl tipi vardır. Her bir tip için su kütlelerinin sayısı ve su kütlelerinin yüzdeleri Tablo 2.2.3.22'de gösterilmiştir.
Tablo 2.2.3.2-2: Eşleştirme Projesine göre havzadaki göl tipleri
No
Tip
Toplam Alan (ha)
Toplam Göl Alanının Yüzdesi (%)
1
2
3
4
5
6
7
GR1D2A1J1
GR1D2A1J2
GR1D2A2J1
GR1D2A2J2
GR2D2A1J1
GR2D2A2J1
GR2D2A2J2
Toplam
3
2
3
2
3
1
1
15
106,91
63,14
1165,98
161,76
204,36
487,03
56,66
2245,84
% 4,76
% 2,81
% 51,92
% 7,20
% 9,10
% 21,69
% 2,52
% 100,00
Aşağıdaki harita Büyük Menderes Havzası için yukarıda belirtilmiş olan tiplerdeki su kütlelerinin dağılımını
göstermektedir.
19
Şekil 2.2.3.2-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki Göl Suyu Kütlesi Tipleri
Ortak interkalibrasyon göl suyu kütlesi tipleri
İnterkalibrasyon uygulaması, doğal göllerden ziyade, rezervuarlar için (BÖDSK) yapılmıştır. Şimdiye kadar,
fitoplankton biyolojik kalite unsuru (BKU) kullanılarak iki ortak interkalibrasyon tipi dahil edilmiştir.
Tablo 2.2.3.2-3: Rezervuarlar ile ilgili Akdeniz göl suyu ortak tipleri
Tip
L-M5/7
L-M8
Göl
karakterizasyonu
Rezervuarlar, derin,
geniş, silisli,
"sulak" alanlar
Rezervuarlar, derin
,geniş, kalkerli
Rakım
(m)
Yıllık
ortalama
yağış (mm) ve
sıcaklık (°C)
Ortalama
derinlik
(m)
Alan
(km2)
Havza
(km2)
Alkalinite
(meq/l)
< 1000
> 800 ve /veya
< 15
> 15
0,5-50
< 20000
<1
< 1000
—
> 15
0,5-50
< 20000
>1
Büyük Menderes Nehir Havzasının bütün rezervuarları L-M8 tipindedir. Bu yaklaşım, mevcut alkalinite verileri
ve referans koşullarının belirlenmesi için kullanılan rezervuar sayısının sınırlı olmasından kaynaklanmaktadır.
Büyük Menderes havzasında sadece tek bir göl tipinin bulunması ulaşılabilir en iyi koşulların tanımlanabilmesi
ve ekolojik sınıflandırma için fitoplankton BKU kullanımını mümkün kılmıştır. İleriki yıllarda ülke genelinde
göller ve rezervuarlardan elde edilebilecek olan biyolojik veriler ile bu yaklaşım yeniden gözden
geçirilebilecektir.
20
2.2.3.3.
Geçiş Suyu Kütlelerinin Tipolojisi
Eşleştirme projesine göre, geçiş suyu kütleleri için kullanılan tipoloji sistemi 3 abiyotik özelliğe dayalıdır (bölge,
tuzluluk ve su bekleme süresi). Nihai tipolojik sistem aşağıdaki tabloda sunulmuştur:
Tablo 2.2.3.3-1: Geçiş suyu tipoloji sistemi
Faktörler
Bölge
Tuzluluk
Su bekleme süresi
Seçenekler
Kod
Akdeniz
Karadeniz
Marmara
>‰30
‰15 - ‰30
<‰15
Uzun
Kısa
A
K
M
T1
T2
T3
B1
B2
Bu sisteme göre, teorik olarak en fazla 18 tip tanımlanabilmektedir. Örneğin, Akdeniz bölgesinde ‰20 tuzluluk
oranı ve kısa su bekleme süresine sahip olan geçiş suyu kütlesi GSAT2B2 tipi olacaktır. Tip kodundaki ilk
harfler (GS) geçiş suyu kategorisini belirtmektedir.
Büyük Menderes Havzası içinde 2 geçiş suyu tipi vardır. Her bir tip için su kütlelerinin sayısı, toplam alan ve
yüzdeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 2.2.3.3-2: Havza içindeki geçiş suyu tipleri
No
1
2
Tipi
GSAT1B1
GSAT2B1
Toplam
Alan (km2)
Toplam Geçiş Suyu Kütlesi
Alanının Yüzdesi (%)
1
1
2
34,64
0,63
35,28
98,2
1,8
100
Geçiş suları için Akdeniz interkalibrasyon uygulaması tamamlanmamıştır ve herhangi bir ortak tür
önerilmemektedir. Yine de, kıyı lagünleri ve nehir ağızları sınıflandırma kapsamında, farklı tipolojik oluşumlar
olarak ayrılmıştır.
2.2.3.4.
Kıyı Suyu Kütlelerinin Tipolojisi
Kıyı suyu kütleleri için kullanılan tipoloji sistemi 3 abiyotik özelliğe dayalıdır (bölge, tuzluluk ve dip yapısı).
Nihai tipoloji sistemi Tablo 2.2.3.4-1'de sunulmuştur:
21
Tablo 2.2.3.4-1: Kıyı suyu tipoloji sistemi
Faktörler
Bölge
Tuzluluk
Dip yapısı
Seçenekler
Kod
Akdeniz
Karadeniz
Marmara
>‰37,5
‰ 34,5 – ‰ 37,5
‰ 30 – ‰ 34,5
< ‰30
Sert
Sedimenter
A
K
M
T1
T2
T3
T4
S1
S2
Bu sisteme göre, teorik olarak en fazla 24 tip tanımlanabilmektedir. Örneğin, ‰32 tuzluluk oranı ve sert yüzey
yapısına sahip olan Akdeniz kıyı suyu kütlesi KSAT3S2 olacaktır. Tip kodundaki ilk harfler (KS) kıyı suyu
kategorisini belirtmektedir.
BMNH (Teknik Yardım Projesindeki) kapsamında tanımlanmış olan kıyı suyu kütlelerinin sınırlarının yeniden
belirlenmesinin ardından Eşleştirme Projesi tarafından belirlenen tipoloji yeni su kütlelerine uygulanmıştır.
Sonuç olarak, Büyük Menderes Havzası’nda 2 kıyı suyu tipi bulunmaktadır. Her bir tip için su kütlelerinin
sayısı, toplam alanı ve yüzdeleri Tablo 2.2.3.4-2'de gösterilmiştir.
Tablo 2.2.3.4-2: Havzadaki kıyı suyu tipleri
No
1
2
BM Havzasındaki Tipler
KSAD1S1T2
KSAD1S2T2
Toplam
Alan (km2)
Toplam Geçiş Suyu Kütlesi
Alanının Yüzdesi (%)
1
3
4
34,57
125,76
160,3346
21,6
78,4
100,00
Akdeniz interkalibrasyon uygulamasının sonuçlarına göre bütün kıyı suları aynı tiptedir. Özellikle fitoplankton
için kıyı tipleri Akdeniz'deki farklı alanlar için önerilmiştir. Doğu Akdeniz bölgesindeki bütün kıyı suyu
kütleleri, fitoplankton (klorofil-a) Biyolojik Kalite Unsuru göz önüne alındığında, tip IIIE kapsamına
girmektedir.
2.2.4.
Referans Sular
Referans durum, düşük seviyede fiziko-kimyasal, hidromorfolojik ve biyolojik değişim seviyesine sahip olan ve
sanayileşme, kentleşme ve tarım nedeniyle baskıya çok düşük seviyede maruz bulunan su kütlelerinin şimdiki ya
da geçmiş durumlarıdır. Antropojenik baskılardan dolayı referans su kütlelerinde meydana gelen hafif
değişiklikler, herhangi bir ekolojik etki olmaması ya da çok az olması halinde kabul edilebilir.
Referans izleme ağının oluşturulmasındaki amaç, biyolojik kalite unsurları için tipe özgü referans değerlerin
belirlenmesidir. Referans durum Ekolojik Kalite Oranının (EKO) hesaplanması için kullanılır. EKO, bozulan
alanlardaki metrik değerlerinin referans değerlere oranı ile hesaplanır ve 'referans durumundan' farklılıklar için
kantitatif ölçüm sağlarlar.
22
Şekil 2.2.4-1-: EKO değerlerinin ilgili referans değerleri (referans alanlarındaki) için verilen alanlardaki
parametre değerinin oranı olarak gösterilmesi ve belirli bir biyolojik kalite unsuru için 0'dan 1'e olmak üzere
EKO üzerindeki ilgili sınırların oluşturulması
Referans durumun belirlenmesi için en basit yol, referans alanlardan elde edilen izleme sonuçlarının
kullanılmasıdır. Referans alanlar, herhangi bir baskı olmayan ortamda çok iyi ekolojik duruma sahip olan
alanlardır. Bu özelliklere sahip olan alanlar yalnızca belirli su kütlesi tipleri için mevcut olabileceğinden dolayı
genellikle yoğun insan faaliyetinden uzak olan yüksek rakımlı alanlar ile sınırlıdır.
Referans ağı ise referans değerlerin hesaplanması için biyolojik örneklemenin yapılacağı referans durumdaki su
kütlelerinden meydana gelen bir izleme ağıdır. Referans izleme ağındaki su kütleleri, referans alanlar belirlenene
ve referans durum su kütlelerinde tanımlanana kadar, diğer izleme ağlarına göre daha sık izlenmektedir. Bu
aşamadan sonra referans izleme noktaları, gerekli olması durumunda gözetimsel izleme noktalarına
dönüştürülür.
Farklı tipoloji kriterleri, farklı biyolojik kalite unsurları üzerinde farklı etkiler göstermektedir. Bundan dolayı,
makroomurgasızlar için referans niteliğinde olan nehir suyu kütlesinin makrofitler için referans durumda olması
mümkün olmayabilir. Başka bir deyişle, her bir biyolojik kalite unsuru için farklı referansların tanımlanması
gerekli olabilir.
Referans ağı ülke genelini kapsamalıdır ve mümkün olduğunca fazla sayıda tip içermelidir. Referans değerler,
aynı tipe ait referans alanlardaki biyolojik izleme sonuçlarına ilişkin istatistiksel bir yöntem (örneğin ortalama
alarak) uygulanması yolu ile hesaplanır. Referans değerler kontrol değerleri gibidir ve hesaplamalarda yapılacak
hatalar, bu hesaplamalara göre belirlenen bütün EKO değerlerini etkileyecektir. Referans alanlardaki biyolojik
izlemenin ve biyolojik kalite unsurlarının detaylı değerlendirilmesinin, alanında uzman kişiler tarafından
yapılması son derece önemlidir.
Potansiyel referans alanlarının belirlenmesi için Eşleştirme Projesinde altı kriter kullanılmıştır. Bu kriterlerin
uygulanması ile Büyük Menderes Havzası Eşleştirme Projesi kapsamında toplamda 8 adet referans su kütlesi
tanımlanmıştır. Bunların 7 tanesi nehir suyu kütlesi iken, 1 tanesi kıyı suyu kütlesidir. Havza içindeki bütün su
kütlesi tiplerinin bu grup içerisinde referansa sahip olmadığı bilinmektedir.
Teknik Yardım Projesi kapsamında sınıflandırma sonuçlarının en üst düzeye çıkarılması amacıyla özellikle nehir
su kütleleri için referans bölgeler yeniden değerlendirilmiştir. Üç ana parametre kategorisi kontrol edilmiştir:
arazi kullanımı, hidromorfolojik değişim ve kirlilik. Bu analizin çıktıları nehir makroomurgasızları BKU
değerlendirilmesi için kullanılmıştır.
23
3. BÜYÜK MENDERES IZLEME PROGRAMININ TASARIMI
3.1.
Kalite Unsurları
3.1.1.
Direktifin Ek V, 1.1. Bölümünde her bir su kütlesi kategorisi için izlenmesi gerekli olan Biyolojik Kalite
Unsurları aşağıdaki tabloda tanımlanmaktadır:
Tablo 3.1.1-1: SÇD izleme hükümleri kapsamındakiBiyolojik Kalite Unsurları
SK Kategorisi
Biyolojik Kalite Unsuru
Fitoplankton
Makrofit
Bentik Makroomurgasız
Balık
Fitoplankton
Makrofit
Balık
Fitoplankton
Makrofit
Balık
Fitoplankton
Makrofit
Nehirler
Göller
Geçiş Suları
Kıyı Suları
3.1.1.1.
Üç Biyolojik Kalite Unsuru Kategorisi
Birçok BKU değerlendirme yönteminin halen bir doğrulama yöntemi bulunmamaktadır veya bulunanların da
uygulanabilirliği sınırlıdır.
SÇD’nin her ekobölgesi ve özellikle de Büyük Menderes Nehir Havzasına ekolojik ve coğrafi açıdan daha yakın
olarak değerlendirilen Akdeniz ekobölgesindeki AB ülkeleri arasında yapılan İnterkalibrasyon uygulaması
sonuçlarına göre, BKU durum değerlendirme yöntemlerinde pek çok boşluk bulunduğu görülmüştür.
Bazı Biyolojik Kalite Unsurları için biyolojik değerlendirme yönteminin oluşturulması ve doğrulanması
konusundaki başarısızlık, bunun için gerek duyulan büyük veri setlerinin yetersizliğinden kaynaklanmaktadır
(örneğin balık). Biyolojik Kalite Unsurları için değerlendirme yöntemlerinin oluşturulması ve doğrulanması için
yapılan deneysel çalışmalar, kullanılan metrikler ve indekslerin su kalitesini etkileyen baskı faktörleri ile etkili
bir şekilde ilişkilendirilemediğini göstermiştir. Ayrıca, bazı Biyolojik Kalite Unsurları için kullanılan
yöntemlerin yalnızca bazı su kütlesi tiplerinde baskılara cevap verdiği (örneğin alpin göllerindeki
makroomurgasızlar, düşük arazi nehirlerindeki makrofitler) ve başka bir yöntemin geliştirilmesi gereken diğer su
kütleleri için uygun olmadığı belirlenmiştir (örneğin Akdeniz rezervuarlarındaki makroomurgasızlar, dağ
nehirlerindeki makrofitler). Bazı Biyolojik Kalite Unsurlarının bir su kütlesi kategorisiyle ilgili olmadığı
kanıtlanmıştır (örneğin nehirlerdeki fitoplanktonlar, göllerdeki fitobentozlar). Son olarak belirli amaçlar için
24
(ilgisiz olduğu değerlendirilmiş olan Biyolojik Kalite Unsurları bulunmaktadır (örneğin BÖDSK veya YSK için
balıklar). Bu nedenle halihazırda bir sınıflandırma şemasında bütün Biyolojik Kalite Unsurları gözönüne
alınmaz, çünkü her bir durum için etkili, test edilmiş ve oturmuş bir yöntem henüz geliştirilmemiştir. İzleme
sonuçları restorasyon önlemlerinin gerekliliğini kanıtlamadan, ortada gerçek bir problem olduğuna dair kesin bir
kanıt yokken yüksek maliyetli önlemlerin alınmasının uygun olduğunu düşünülmez.
İnterkalibrasyon çalışmalarında ve Akdeniz Coğrafik İnterkalibrasyon Grubunda kullanılan unusurlar ile ilgili
bilgiye ulaşılabilecek kaynaklar: Van de Bund (2009) göller; Poikane (2009) göller; Carletti & Heiskanen (2009)
geçiş ve kıyı suları; Biyolojik Kalite Unsurları ile ilgili kaynaklar: Birk et al. (2010) ve Birk et al. (2012).
Konu hakkında kapsamlı bilgiye sahip olan Teknik Yardım ekibiBüyük Menderes Nehir Havzası için aşağıdaki
özelliklere sahip olan bir izleme programı hazırlamıştır:
A)
Yüksek doğruluk seviyesindesınıflandırma sonucu sağlayan Biyolojik Kalite Unsurları için
maksimum efor kullanmıştır (hemen hemen bütün su kütlelerinde örnekleme) (nehir için bentik makroomurgasız, kıyı ve geçiş suları ile göller için fitoplankton, nehirler için bentik diatom, kıyı ve geçiş
suları için makroskopik alg ve angiosperm)
B)
Mevcut değerlendirme yöntemlerinin halen deneysel aşamada olduğu veya Akdeniz
ekobölgesindeki uygulanabirliği şüpheli olan Biyolojik Kalite Unsurları için sınırlı efor sarfedilmiştir
(örneğin her bir su kütlesi tipi için bir izleme istasyonu) kıyı ve geçiş suları için fitoplankton, nehir ve
göl suları için makrofitl, göller için makro-omurgasız ve nehir ve geçiş suları için balık).
C)
Su Kütlesi kategorileri ile ilgisiz olduğu kanıtlanmış olan Biyolojik Kalite Unsurları için çok
sınırlı efor harcanmış ve basit bilgiler kullanmıştır (nehirler için fitoplankton, göller için diatom ve
büyük ölçüde değiştirilmiş olan su kütleleri için balık)
Söz konusu ayrımın yapılabilmesiiçin Biyolojik Kalite Unsurları, Avrupa ülkelerinde geliştirilen ve özellikle
Akdeniz ekobölgesindeki ülkeler için daha uygun olan mevcut ve geçerli SÇD yöntemleri uyarınca su kalitesi
indikatörü olarak kullanılma yeterliliklerine göre aşağıdaki kategorilere ayrılmıştır.

Kategori A: Uygun yöntemlerin mevcut olmasından dolayı su kalitesi değerlendirmesi için kritik
önem taşıyan Biyolojik Kalite Unsurları

Kategori B: Uygun yöntem geliştirme aşamasında olmalarındandolayı su kalitesi değerlendirmesi
için daha az kritik sayılanlar

Kategori C: Su kalitesi değerlendirmesi için ilgili olmadığı düşünülen ve yalnızca deneysel
uygulama için uygun olanlar
Tablo 3.1.1.1-1'de su kütlesi kategorisine göre bu kategorilerdeki Biyolojik Kalite Unsurlarının dağılımı
bulunmaktadır. Biyolojik Kalite Unsurlarının kategorileri izleme sıklığı ve konumlarına göre değişiklik
göstermektedir.
25
Tablo 3.1.1.1-1: Biyolojik Kalite Unsurlarının Su Kütleleri Bazında A, B ve C kategorilerine atanması
3.1.2.
Kalite Unsurları
Nehirler
Göller
Geçiş Suları
Kıyı Suları
Fitoplankton
Fitobentoz
Makrofit
Makroalg
Angiosperm
Makroomurgasız
Balık
C
A
B
A
C
B
B
B
A
A
A
B
A
A
A
A
B
B
C
Hidromorfolojik Kalite Unsurları
SÇD değerlendirmelerine hidromorfolojinin dahil edilmesinin birkaç sebebi bulunmaktadır (Boon et al., 2010):
(a) "tipe özgü hidromorfolojik koşulların" oluşturulması (SÇD Ek II, 1.3); (b) bir su kütlesinin çevresel
hedeflerine ulaşmasını engelleyebilecek hidromorfolojik baskıların tanımlanması (Ek II, 1.4); (c) çok iyi
durumdaki su kütlelerinin sınıflandırılması ve hidromorfolojinin diğer ekolojik durum seviyeleriyle 'uyumlu
olmasının' sağlanması (SÇD Ek V, 1.1); ve (d) hidromorfolojik koşulların çevresel hedefleri sağlayacak şekilde
geliştirilmesi veya geri kazanımına yönelik "önlemler programının" oluşturulması (Madde 11).
SÇD Ek V, Bölüm 1.1 Hidromorfolojik Kalite Unsurları (HKU) su kütlesi kategorilerine göre aşağıdaki tabloda
görüldüğü gibi tanımlamaktadır.
Tablo 3.1.2-1: Su kütlesi kategorilerine göre Hidromorfolojik Kalite Unsurları
SK Kategorisi
Nehirler
Hidromorfolojik Unsur
Ölçüm parametreleri
Hidrolojik rejim
su akış miktarı ve dinamikleri
yeraltı suyu kütleleri ile bağlantı
Nehir sürekliliği
Morfolojik koşullar
Hidrolojik rejim
Göller
Geçiş Suları
Gelgit rejimi
Kıyı Suları
Gelgit rejimi
26
nehir derinlik ve genişlik değişimleri
nehir yatağı yapısı ve substratı
kıyı bölgesinin yapısı
suyun akış miktar ve dinamikleri
bekleme süresi
yeraltı suyu kütlesiyle bağlantı
göl derinlik değişimleri
göl yatağı miktarı, yapısı ve substratı
göl kenarı yapısı
derinlik değişimleri
yatak miktarı, yapısı ve substratı
gelgit arası bölgenin yapısı
tatlı su akışı
dalgaya maruziyet
derinlik değişimleri
kıyı yatağı yapısı ve substratı
gelgit arası bölgenin yapısı
baskın akış yönü
dalgaya maruziyet
SÇD Ek V'e göre hidromorfolojik parametreler için farklı ölçüm döngüleri ve sıklıkları bulunmaktadır; örneğin
hidroloji ölçüm istasyonlarından veya su seviye istasyonlarından sürekli izleme yapılırken, süreklilik ve
morfolojik parametreler 6 yılda bir izlenmektedir.
3.1.2.1.
Nehirler için hidromorfolojik izleme parametreleri
Nehir hidrolojik rejimi
Bir nehrin hidrolojik rejimi nehrin hidromorfolojik koşulları üzerinde büyük bir rol oynamaktadır. Bu nedenle de
herhangi bir nehir su kütlesinin çok iyi durumda olup olmadığının veya BÖDSK karakterizasyonu adayı olup
olmadığının belirlenmesi için önemli bir faktördür.
Her nehir bölgesinde en önemli akış karakteristiği nehir deşarjı ve nehir seviyesidir. Diğer en kesitlerin hidrolik
özellikleri, örneğin kanal derinliği, kanal genişliği ve ortalama hızı (kanal geometrisi biliniyorsa) elde edilebilir.
Bu önemli karakteristikler normal olarak konvansiyonel hidrometrik istasyonlarda izlenmektedir.
Bir drenaj havzası içerisinde, yeterli yoğunluktaki bir hidrometrik istasyon ağı operasyonel durumda ise en
kesitlerin büyük kısmının hidrolojik bilgileri, modelleme yoluyla ve yüksek tutarlılıkla türetilebilir.
Nehirlerdeki debi ve su seviyesinin ölçülmesi konusunda Türkiye'deki yetkili makam DSİ’dir. Nehir
seviyelerinin ve debi miktarlarının DSİ arşivlerinden elde edilen günlük değerlerinin kayıtlarının yanısıra ölçüm
istasyonlarına ait en kesit profilleri; seçilen alanların hidrolojik rejimlerinin belirlenmesi veya bu bilgilerin
istasyon bulunmayan diğer çalışma alanlarına aktarılabilmesi gibi durumlar için faydalıdır. Bilgilerin
tamamlanması için mevcut olan yerlerde sediment yükü kayıtları gereklidir. Hidrolojik verilerin zaman
serilerinin uzunlukları ile ilgili olarak 10 yıllık bir süre yeterli olmasına karşın bunun her istasyonda mümkün
olmadığı anlaşılmaktadır.Hidrolojik rejimin belirlenmesinin ardından Teknik Yardım projesi, DSİ tarafından
halihazırda ölçülmüş olan hidrolojik veriler ile arazi çalışmaları ile örnekleme noktalarından RHS(Nehir Habitat
İncelemesi) kapsamında elde edilmiş süreklilik ve morfolojik durum verilerinin birleştirilmesiyle Büyük
Menderes Nehrinde SÇD’ye göre hidromorfolojik izlemeyi uygulamıştır.
27
Şekil 3.1.2.1-1: DSİ hidrolojik izleme ağı (http://rasatlar.dsi.gov.tr)
Nehir morfolojisi
Büyük Menderes Nehir havzasındaki nehir suyu kütlelerinin hidromorfolojik izlemesinde Nehir Habitat
İncelemesi (RHS) ve Kıyı Habitatı Kalitesi Değerlendirme İndeksi (QBR) metotları uygulanmıştır. RHS,
nehirlerin fiziksel yapıları ile ilgili verilerin toplanması ve analiz edilmesi için kullanılan sistematik bir çerçeve
niteliğindedir. Veri toplama işlemi 500m uzunluğundaki bir nehir kanalı standardına dayalıdır. RHS formu dört
sayfadan meydana gelmektedir ve doldurulması kolaydır. Her alan için toplanan harita bilgileri, noktanın
koordinatı, rakım, eğim, jeoloji, kaynak yüksekliği ve kaynaktan uzaklık bilgilerini Içermektedir. Alan
araştırması sırasında nehir yatağının (hem akış içi hem de kıyı seti) ve bitişik nehir koridorunun özellikleri
kaydedilmektedir. Hem harita ile elde edilen bilgiler hem de sahadan elde edilen veriler veritabanına kolayca
erişim sağlanması ve toplanan bilgilerin hızlıca analizinin yapılması için bilgisayar ortamına aktarılmaktadır.
QBR metodu, kolay tanımlanabilir ve kolay ölçülebilir kıyı bitki unsurları ile seçilen akış durumunun
özelliklerini kullanan, kıyı habitatı kalitesini hızlı ve standart olarakdeğerlendiren bir metottur. (Munné et al,
1998; Munné et al, 2003).
QBR ve RHS metotları birbirini tamamlayıcı olarak kullanılmaktadır.
3.1.2.2.
Göller için hidromorfolojik izleme parametreleri
Göller ile ilgili olarak Avrupa Birliği genelinde sistematik bir araştırma prosedürü eksikliği bulunmaktadır. Bu
bağlamda, Avrupa Standardizasyon Komitesinin (CEN) himayesinde durgun suların hidromorfolojisinin
değerlendirilmesine yönelik bir standardın temellerinin oluşturulmasına katkıda bulunabileceği görüşüyle, J.S.
Rowan et al. (2004) tarafından İngiltere'de bir Göl Habitat İncelemesi (LHS) protokolü geliştirilmiştir. 2011
yılında ilgili CEN Standardı yayınlanmıştır.
LHS metodu Büyük Menderes Nehir Havzasında göl suyu kütlelerinin hidromorfolojik durumlarına ilişkin
bilgilerin kaydedilmesi için uygulanmıştır. Araştırmalar sırasında toplanmış olan bilgiler arasında hem
hidrolojik, hem de morfolojik parametreler yer almaktadır.
28
3.1.2.3.
Geçiş ve Kıyı suyu kütleleri için hidromorfolojik izleme parametreleri
Kıyı ve geçiş suyu kütlelerinin hidromorfolojik durumuna ilişkin bilgilerin toplanması için TraC – MimAS
metodu kullanılmıştır. TraC-MImAS, sistem kapasitesinin insan faaliyetleri tarafından tüketildiği ve buna
müteakip morfolojik ve ekolojik durumun kötüye gidiş riskinin arttığını varsayan 'sistem kapasitesi' konseptini
kullanmaktadır. Metot, bir su kütlesinde tüketilen sistem kapasitesinin miktarının değerlendirmesini toplu bir
şekilde sağlayan beş modül içermektedir. Sistem kapasitesine ilişkin etkilerin değerlendirilmesi ile metot, yeni
(kıyı) geliştirme önerilerinin oluşturduğu risk seviyesinin hızlı bir şekilde belirlenmesinde kullanılabilmektedir.
TraC-MImAS çıktıları, daha çok sahaya özgü değerlendirmelerin veya ekstra bilgilerin gerekli olduğu yerlerde
durumun belirlenmesi için temel teşkil etmektedir. Diğer metotların mevcut olmaması durumunda TraCMImAS, hidromorfolojik sınıflandırma sürecinde rehberlik etmesi açısından ilgili çevre kuruluşlarınca
kullanılabilmektedir.
3.1.3.
Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları
SÇD Ek V, Bölüm 1.1'de belirtildiği gibi, fizikokimyasal özellikler ekolojik durumun değerlendirilmesinde
biyolojik unsurları desteklemektedir. Fizikokimyasal Kalite Unsurları şunlardır: termal koşullar, şeffaflık,
oksijenasyon koşulları, tuzluluk, asidifikasyon ve nütrient durumu.
Tablo 3.1.3-1: Fizikokimyasal sınıflandırma için kullanılan fizikokimyasal parametreler
Fizikokimyasal kalite unsurları
Nehirler
Göller
Geçiş Suları
Kıyı Suları
Termal koşullar
x
x
x
Bulanıklık
x
x
Oksijenasyon koşulları
x
x
x
Tuzluluk
x
x
x
Asidifikasyon durumu
x
x
x
Nütrient durumu
x
x
x
“-“:parametresi, SÇD'ye göre bu su kütlesi kategorisinde sınıflandırma için kullanılmamaktadır.
x
x
x
x
x
Teknik Yardım Projesinde izlenen parametreler Tablo 3.1.3-2'de sunulmaktadır.
Tablo 3.1.3-2: Teknik Yardım Projesinde izlenen fizikokimyasal parametreler
Tüm Su Kütlelerine Ait Parametreler
Secchi Derinliği
Sıcaklık
pH
Elektriksel İletkenlik
Çözünmüş Oksijen
Renk
Bulanıklık
Askıda Katı Madde
Alkalinite
Toplam Sertlik
Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ)
Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ)
Toplam Organik Karbon
Geçiş ve Kıyı Suları için Ek Parametreler:
Çözünmüş İnorganik Azot
Toplam İnorganik Azot
Çözünmüş İnorganik Fosfor
Silisyum (mg/l; EPA 200.7)
Korunan Alanlar için Ek Parametreler
Tuzluluk
29
Tüm Su Kütlelerine Ait Parametreler
Toplam Azot
Amonyum Azotu
Amonyak
Nitrit
Nitrat
Toplam Kjeldahl Azotu
Organik Azot
Toplam Fosfor
Ortofosfat
3.1.4.
Öncelikli Olmayan Belirli Kirleticiler
Diğer İlgili Maddeler olarak da adlandırılan öncelikli olmayan belirli kirleticiler (ÖOBK) de ekolojik durum
değerlendirmesinde kullanılabilmektedir (SÇD Ek VIII maddeleri). ÖOBK aşağıdaki şekilde ikiye ayrılmaktadır:

Sentetik olmayan belirli kirleticiler: doğal olarak meydana gelen maddeler.

Sentetik belirli kirleticiler: kimyevî maddeler.
İzlenmiş olan nihai analitik ÖOBK seti aşağıdaki tabloda verilmiştir. Nihai analitik set seçimi, baskı analizinde
tahmin edildiği üzere, her bir su kütlesi kategorisinde her bir kirleticinin bulunma olasılığı göz önünde
bulundurularak gerçekleştirilmiştir. Su kütlesi kategorileri her bir kategori için bir harf ile gösterilecek şekilde
sembolize edilmektedir: N = Nehir, G = Göl, GS = Geçiş, KS = Kıyı suları
Tablo 3.1.4-1: Teknik Yardım izleme programı uygulaması sırasında izlenen ÖOBK Listesi
Parametre
Su Kütlesi Kategorisi
Sülfat
Hidrojen Sülfür
Florür
Klorür
Siyanür
Kalsiyum
Magnezyum
Sodyum
Baryum
Selenyum
Arsenik
Çinko
Bakır
Kalay
Kobalt
Demir
Mangan
Toplam Krom
Vanadyum
Alüminyum
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G
N/G/GS/KS
N/G/GS
N/G/GS/KS
N/G/GS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
30
Parametre
Su Kütlesi Kategorisi
Bor
Toluen
Ksilen
Etilbenzen
Ametrin*
Azinfos-metil*
Malatiyon*
Metolaklor*
Molinat*
Primikarb*
Propmetrin*
Propazin*
Terbütilazin*
Metidatyon*
Aldikarb Sülfon*
Aldikarb Sülfoksit*
Oksimal*
Metomil*
Karbaril*
Metiyokarb*
Diazinon*
Paratiyon-metil*
* Ek maddeler ve korunan alanda izlenen parametreler
3.1.5.
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
N/G/GS/KS
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
G
Mikrobiyolojik parametreler
Büyük Menderes Nehir Havzasının içme suyu korunan alanlarında izlenen mikrobiyolojik parametreler şu
şekildedir:

Koliform bakteriler,

Enterokoklar,

E. coli,

C. perfringens
3.1.6.
Öncelikli Maddeler
3.1.6.1.
Suda izlenen öncelikli maddeler
Kimyasal durum 2013/39/AB direktifinde tanımlanan 45 öncelikli madde içerisinden belirlenmektedir.
Tablo 3.1.6.1-1: 2013/39/EU Direktifine göre öncelikli maddeler
No
1
2
Parametre
Alaklor
Antrasen
No
30
31
31
Parametre
Nikel ve Bileşikleri
Nonilfenol
3.1.6.2.
No
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Parametre
Atrazin
Benzen
Bromlu difenileterler
Kadmiyum ve bileşikleri
Karbon tetraklorür
C10-C13 Kloroalkanlar
Klorfenvinfos
Klorpirifos
Aldrin
Dieldrin
Endrin
Isodrin
Toplam DDT
Para-para-DDT
1,2-dikloroetan
Diklorometan
No
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
19
Di(2-etilheksil)fitalat (DEHP)
48
20
21
22
23
24
25
Diuron
Endosülfan
Fluoranten
Heksaklorobenzen
Heksaklorobutadien
Heksaklorosikloheksan
49
50
51
52
53
54
26
Isoproturon
55
27
28
29
Kurşun ve bileşikleri
Civa ve bileşikleri
Naftalin
56
57
Parametre
Oktilfenol
Pentaklorobenzen
Pentaklorofenol
Benzo(a)piren
Benzo(b)fluoranten
Benzo(k)fluoranten
Benzo(g,h,i)perilen
Indeno(1,2,3-c,d)piren
Simazin
Trikloretilen
Tributiltin ve bileşikleri
Triklorbenzen
Triklormetan
Tetrakloretilen
Trifluralin
Dikofol
Perflorooktan sülfonik asit ve
bileşikleri (PFOS)
Kinoksifen
Aklonifen
Bifenoks
Sibutrin
Sipermetrin
Diklorvos
Heksabromosiklododekan
(HBCDD)
Heptaklor ve heptaklor epoksit
Terbutrin
Sediment ve biyotada izlenen öncelikli maddeler
Tablo 3.1.6.2-1'de biyota ve sediment kapsamında izlenen parametrelerin bir listesi bulunmaktadır. Biyota için
seçilmiş olan parametreler 2013/39/EU Direktifinden temin edilmiştir. Sediment için parametreler bu matristeki
birikme potansiyeline göre seçilmiştir.
Tablo 3.1.6.2-1: Sediment ve biyota için kimyasal parametrelerin belirlenmesi
Parametre
Biyota
Sediment
Kloroalkanlar (C10-C13)
Fluoranten
Heksaklorobenzen
Heksaklorobutadien
Nonilfenoller
x
x
x
x
x
x
x
x
x
32
Parametre
Biyota
Oktilfenoller
Pentaklorbenzen
Benzo(a)piren
Benzo (b) fluoranten
Benzo (g, h,i) perilen
Benzo (k) fluoranten
Indeno (1,2,3 - c, d) piren
Trifluralin
DDT (Toplam)
Aldrin
Dieldrin
Endrin
Isodrin
Dikofol
Perflorooktan sülfonik asit ve bileşikleri (PFOS)
Heksabromosiklododekan (HBCDD)
Heptaklor ve Heptaklor epoksit
3.2.
İzleme istasyonları ağı
3.2.1.
Biyolojik izleme istasyonları
3.2.1.1.
Alt ağlar
Sediment
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Teknik Yardım projesinde yalnızca gözetimsel izleme uygulanmıştır. Bu amaç için tasarlanmış olan izleme
istasyonları ağı A, B ve C olmak üzere üç alt ağa ayrılmıştır. Bu alt ağlarda izlenen biyolojik parametreler, A, B
ve C olarak gruplandırılmıştır. Biyolojik Kalite Unsurları havzadaki 76 su kütlesinin tamamında izlenmiştir. Alt
ağlar aşağıdaki gibi karakterize edilmektedir:
Alt ağ A:

Ekolojik durum değerlendirmesi için kullanılmıştır (Düşük akış dönemi örnekleri)

Referans koşulların belirlenmesi için yardımcı veri üretilmiştir

Toplam 46 alanda izlenme yapılmıştır (39 nehir SK ve 7 göl SK).

Düşük akış döneminde örnekleme yapılmıştır

A kategorisi Biyolojik Kalite Unsurları izlenmiştir
Alt ağ B:

Tipleri belirli olan referans koşullarının değerlendirilmesi ve açıklaması için kullanılmıştır

Değerlendirme metotları hala geliştirme aşamasında olduğundan Büyük Menderes Nehir Havzası
için sınıflandırmanın doğru yapılması için daha az uygun olan Kalite Unsurları izlenmiştir

28 istasyonda izleme yapılmıştır (16 Nehir SK, 6 Göl SK, 2 Geçiş SK ve 4 Kıyı SK).

Hem düşük, hem de yüksek akış dönemleri için örnekleme yapılmıştır
33

Alt ağ C:

A ve B kategorilerinin Biyolojik Kalite Unsurları izlenmiştir
Daha fazla bilgi ve gelecekte kullanım için kullanılmıştır

Değerlendirme metotları geliştirilememiş veya BMNH için uygun olmayan indekslerin kullanıldığı
Kalite unsurları izlenmiştir 4 istasyon (2 nehir SK ve her ikisi de Bafa Gölünde bulunan 2 göl SK).

Hem düşük, hem de yüksek akış dönemleri için örnekleme yapılmıştır

A, B ve C kategorisi Biyolojik Kalite Unsurları izlenmiştir
Tablo 3.2.1.1-1 alt ağlar ve Biyolojik Kalite Unsurları Kategorileri arasındaki ilişkiyi göstermektedir (bkz.
Bölüm 3.1.1.1).
Tablo 3.2.1.1-1 Üç Biyolojik Kalite Unsuru kategorisi ile havzadaki gözetimsel izleme amaçlı üç alt ağ
arasındaki ilişki
Biyolojik Kalite
Unsuru Kategorisi
A
Nehirlerde, Geçiş ve Kıyı Sularında makroomurgasız
Göllerde Fitoplankton
Geçiş ve Kıyı Sularında Makroalg ve
angiosperm Nehirlerde diatom
İstasyonlar
alt ağı
A
B
C
B
C
Kıyı ve Geçiş Sularında Fitoplankton
Göller ve Nehirlerde Makrofit
Göllerde Makro-omurgasız
Nehirler ve Geçiş Sularında Balık
B
C
Nehirlerde Fitoplankton
Göllerde Fitobentoz
Göllerde Balık
C
Örnekleme
sıklığı
Düşük
akışdönemi
Düşük ve
Yüksek Akış
dönemi
Düşük ve
Yüksek Akış
dönemi
Düşük ve
Yüksek
Akışdönemi
Düşük ve
Yüksek
Akışdönemi
Düşük ve/veya
Yüksek Akış
dönemi
Aşağıdaki tablo biyolojik parametreler için kullanılan izleme istasyonlarının üç alt ağa dağılımını göstermektedir
(A, B, C).
Tablo 3.2.1-2: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki biyolojik izleme istasyonlarının dağılımı
Alt ağlar
Su Kütlesi
Kategorisi
A
B
Nehirler
39
16
2
57
Göller
7
6
2
15
Geçiş suyu
0
2
0
2
Kıyı suyu
0
4
0
4
Toplam
46
28
4
78
34
C
Toplam
Nehir alanları
3.2.1.2.
Eşleştirme Projesinde belirlenen su kütleleri ve tiploji kullanılarak Havzadaki 56 nehir su kütlesinin herbirine bir
istasyon yerleştirilmiştir. Bu istasyonlara ek olarak Büyük Menderes Nehir Havzası BMN56 nihai su kütlesine
ilave bir izleme noktası eklenmiştir, böylece de toplam nehir biyolojik izleme istasyon sayısı 57'ye yükselmiştir.
Alt ağ A kapsamında yalnızca düşük akışda örneklenen A kategorisinde bulunan Biyolojik Kalite Unsurları için
39 istasyon bulunmaktadır. Alt ağ B kapsamında ise A ve B kategorisinde bulunan Biyolojik Kalite Unsurları
için düşük ve yüksek akış dönemlerinde izlenecek 16 izleme noktası mevcuttur. Alt ağ C kapsamında ise iki
dönemde de izlenen A, B ve C kategorisindeki 2 mansap noktası bulunmaktadır.
İstasyonların konumları farklı prosedürlerin kullanılması veya havzadaki farklı bölümlerden faydalanılması için
seçilmiştir. Bu kriterler şu şekildedir:

Referans koşullar (genellikle yüksek rakım, dağlık SK)

Temsil edilebilirlik.

Baskıların özellikleri (genellikle düşük rakımlı mansap alanlarda veya uzun SK)

Dalgalı akışın mevcut olma potansiyeli

Erişilebilirlik
Aşağıdaki 3.2.1.2-1 numaralı Tabloda 57 adet nehir izleme alanı sunulmuştur.
Tablo 3.2.1.2-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki nehir izleme ağları: alan konumu ve SK özellikleri
No
İstasyon
Kodu
Boylam
Enlem
1
BMN56_ST01
27.194561
37.55067
2
BMN56_ST02
27.337874
37.50535
3
BMN55_ST01
27.713644
37.80951
4
5
6
BMN39_ST01
BMN54_ST01
BMN52_ST02
27.524832
27.534173
27.625084
37.56144
37.85066
37.88234
7
BMN38_ST01
27.563502
37.55272
8
BMN48_ST01
27.758918
37.95401
9
BMN47_ST01
27.777246
37.92827
10
BMN33_ST02
27.744538
37.59331
11
BMN16_ST01
29.387657
37.76377
12
BMN15_ST01
29.397376
37.71934
13
BMN13_ST01
29.640245
38.15649
14
BMN20_ST02
28.687675
37.93332
Su Kütlesi
Adı
Aşağı Büyük
Menderes-2
Aşağı Büyük
Menderes-2
Aşağı Büyük
Menderes-1
Aşağı Kargın
Moralı
Alangüllü
Yukarı
Kargın
Yukarı
İkizdere-2
Yukarı
İkizdere-1
Aşağı Çine-1
Yukarı
Çürüksu
Çaykavuştu2
Yukarı
Büyük
Menderes 2
Orta Büyük
Menderes
35
SK
Kodu
Tip
Karakter
Ağ
BMN56
NA2D2Y2E1R1J1
BÖDSK
A
BMN56
NA2D2Y2E1R1J1
BÖDSK
C
BMN55
NA2D2Y2E1R1J2
BÖDSK
C
BMN39
BMN54
BMN52
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E1R1J2
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
A
B
B
BMN38
NA1E2R1J2
Doğal
A
BMN48
NA1E2R1J1
Doğal
B
BMN47
NA1E2R2J1
Doğal
B
BMN33
NA1E2R1J2
Doğal
A
BMN16
NA2D2Y2E2R1J2
BÖDSK
A
BMN15
NA1E2R2J2
Doğal
B
BMN13
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
B
BMN20
NA2D2Y2E1R1J1
BÖDSK
B
No
İstasyon
Kodu
Boylam
Enlem
15
BMN23_ST02
28.985097
37.52174
16
BMN11_ST02
29.804277
38.33256
17
BMN01_ST02
29.882031
38.88743
18
BMN02_ST02
29.901113
38.72915
19
BMN21_ST01
28.684416
37.70055
20
BMN05_ST02
29.374914
38.5279
21
BMN12_ST02
30.095312
38.12298
22
BMN06_ST01
29.071666
38.382
23
BMN36_ST01
27.621376
37.67823
24
25
BMN53_ST01
BMN51_ST01
27.419755
27.695994
37.87064
37.83663
26
BMN50_ST01
27.734028
37.8095
27
BMN49_ST02
27.731196
37.91609
28
29
BMN34_ST02
BMN35_ST01
27.928781
28.060388
37.69544
37.74562
30
BMN32_ST01
28.161884
37.54706
31
BMN31_ST01
28.26779
37.47665
32
BMN29_ST01
28.021417
37.27323
33
BMN30_ST01
28.141515
37.42651
34
BMN46_ST01
27.847534
37.80711
35
BMN45_ST01
27.86933
37.93174
36
37
38
BMN44_ST01
BMN43_ST01
BMN28_ST02
28.015459
28.052466
28.334788
37.92531
37.89389
37.78631
39
BMN27_ST01
28.591095
37.44632
40
BMN26_ST01
28.625789
37.40898
41
BMN25_ST01
28.78584
37.52122
42
BMN24_ST01
28.921229
37.53727
Su Kütlesi
Adı
Yukarı
Akçay 1
Küfi-4
Yukarı
Banaz
Aşağı Banaz1
Yukarı
Dandalaz
Dokuzsele-2
Yukarı
Büyük
Menderes 1
Hamam-1
Yukarı
Sarıçay
Naipli
Yalkı
Aşağı
İkizdere-2
Aşağı
İkizdere-1
Aşağı Çine-2
Aşağı Çine-3
Yukarı Çine3
Yukarı Çine2
Girme Deresi
Yukarı Çine1
Aşağı
Tabakhane
Yukarı
Tabakhane
Musluca
Kösk
Aşağı Akçay
Yukarı
Akçay 5
Yukarı
Akçay 4
Yukarı
Akçay 3
Yukarı
Akçay 2
36
SK
Kodu
Tip
Karakter
Ağ
BMN23
NA2D1Y2E1R2J2
BÖDSK
B
BMN11
NA2D2Y2E2R2J1
BÖDSK
B
BMN01
NA2D1Y2E2R2J2
BÖDSK
A
BMN02
NA2D2Y2E2R2J2
BÖDSK
A
BMN21
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
B
BMN05
NA2D1Y2E2R2J1
BÖDSK
A
BMN12
NA2D2Y2E1R2J2
BÖDSK
B
BMN06
NA2D1Y2E2R1J2
BÖDSK
B
BMN36
NA1E2R1J2
BÖDSK
A
BMN53
BMN51
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
Doğal
Doğal
A
A
BMN50
NA1E2R1J2
BÖDSK
A
BMN49
NA1E2R1J2
Doğal
A
BMN34
BMN35
NA2D2Y2E2R1J2
NA2D1Y2E2R1J2
BÖDSK
BÖDSK
A
A
BMN32
NA2D1Y2E2R2J2
Doğal
B
BMN31
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
A
BMN29
NA1E2R1J1
Doğal
A
BMN30
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
A
BMN46
NA1E2R1J2
BÖDSK
A
BMN45
NA1E2R1J1
BÖDSK
A
BMN44
BMN43
BMN28
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
A
A
A
BMN27
NA2D1Y2E2R1J1
Doğal
A
BMN26
NA2D2Y2E2R2J2
Doğal
B
BMN25
NA2D2Y2E2R1J2
BÖDSK
B
BMN24
NA2D1Y2E1R2J2
Doğal
A
No
İstasyon
Kodu
Boylam
Enlem
43
BMN22_ST01
28.537744
37.87685
44
45
46
BMN42_ST01
BMN41_ST01
BMN40_ST01
28.384282
28.424218
28.689494
38.06482
37.9558
37.98847
47
BMN19_ST01
29.100378
37.88418
48
BMN17_ST01
29.208474
37.72432
49
BMN14_ST01
29.370022
37.72945
50
BMN18_ST02
29.305104
37.90012
51
BMN07_ST01
29.072374
38.28319
52
BMN03_ST02
29.336081
38.36352
53
54
55
56
BMN04_ST01
BMN10_ST02
BMN09_ST01
BMN08_ST01
29.530637
29.95667
29.994321
30.371572
38.68641
38.58828
38.45594
38.57835
57
BMN37_ST01
27,515985
37,7221
Su Kütlesi
Adı
Aşağı
Dandalaz
Melengeç
Kestel
Feslek
Aşağı
Çürüksu-2
Gökpınar
Deresi
Çaykavuştu1
Aşağı
Çürüksu-1
Hamam-2
Aşağı Banaz2
Dokuzsele-1
Küfı-3
Küfı-2
Küfı-1
Aşağı
Sarıçay
SK
Kodu
Tip
Karakter
Ağ
BMN22
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
A
BMN42
BMN41
BMN40
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
Doğal
Doğal
Doğal
A
A
A
BMN19
NA2D2Y2E1R1J2
BÖDSK
A
BMN17
NA2D1Y2E2R1J1
Doğal
A
BMN14
NA1E2R2J2
Doğal
A
BMN18
NA2D1Y2E2R1J2
Doğal
A
BMN07
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
A
BMN03
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
A
BMN04
BMN10
BMN09
BMN08
NA2D1Y2E2R2J1
NA1E2R2J1
NA2D2Y2E2R2J1
NA2D1Y2E2R2J1
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
BÖDSK
B
A
A
A
BMN37
NA1E1R1J2
BÖDSK
A
Şekil 3.2.1.2-1: BMNH biyolojik nehir izleme istasyonları
37
3.2.1.3.
Göl alanları
"Eşleştirme Projesi" sonucunda Büyük Menderes Nehir Havzasında 21 adet belirlenmiş göl su kütlesi
bulunmaktadır. Ancak şu an bunların yalnızca 14 tanesi mevcut olduğundan, bunların her biri bir izleme
istasyonu olarak belirlenmiştir. Büyük boyutlarından dolayı Bafa gölü için ilave bir izleme noktası belirlenmiştir.
Alt Ağ A (düşük akış döneminde A kategorisinde bulunan Biyolojik Kalite Unsurlarının izlenmesi) kapsamında
7 istasyon bulunmaktadır. A ve B kategorisinde bulunan Biyolojik Kalite Unsurlarının izlendiği Alt Ağ B
kapsamında 6 izleme noktası vardır. Bütün Biyolojik Kalite Unsurlarının düşük ve yüksek akış dönemlerinde
izlendiği Alt Ağ C kapsamında ise Bafa gölünde yer alan 2 istasyon bulunmaktadır.
Göl su kütleleri için A kategorisinde yalnızca bir Biyolojik Kalite Unsuru (fitoplankton) olduğu göz önünde
bulundurulduğunda bütün göl su kütlelerinin dahil edildiği iki izleme çalışmasının yapılmasına karar verilmiştir.
Tablo 3.2.1.3-1'de 15 göl alanı bulunmaktadır.
Tablo 3.2.1.3-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki göl izleme ağları: alan konumu ve SK özellikleri
Boylam
Enlem
Su Kütlesi Adı
1
İstasyon
Kodu
BMG12_ST01
28,008499
37,689452
2
BMG10_ST01
28,129013
37,49512
3
4
5
BMG07_ST01
BMG06_ST01
BMG05_ST01
28,527348
28,89873
28,596971
37,57423
37,606163
37,780214
6
BMG03_ST01
29,040607
38,117446
7
8
9
10
11
12
13
14
15
BMG21_ST01
BMG17_ST01
BMG22_ST01
BMG16_ST01
BMG02_ST01
BMG13_ST01
BMG01_ST01
BMG20_ST01
BMG16_ST02
30,224311
27.740999
29.128115
27.383493
29.223643
27.801552
29.886688
30.250615
27.498601
38,612108
37.889618
37.785934
37.523073
38.190122
37.576678
38.226595
38.054959
37.491735
Topçam
Çine Adnan
Menderes
Kemer
Tavaş-Yenidere
Karacasu Barajı
CindereAdıgüzel 2
Örenler
İkizdere
Gökpınar
Bafa
Adıgüzel
Yaylakavak
Işıklı
Karakuyu
Bafa
No
38
SK
Kodu
BMG12
Tip
Değişiklik
Ağ
GR1D2A1J2
BÖDSK
A
BMG10
GR1D2A2J2
Yapay
A
BMG07
BMG06
BMG05
GR1D2A2J1
GR2D2A2J2
GR1D2A1J1
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
A
A
A
BMG03
GR1D2A1J1
BÖDSK
A
BMG21
BMG17
BMG22
BMG16
BMG02
BMG13
BMG01
BMG20
BMG16
GR2D2A1J1
GR1D2A2J2
GR1D2A1J1
GR1D2A2J1
GR1D2A2J1
GR1D2A1J2
GR2D2A2J1
GR2D2A1J1
GR1D2A2J1
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
A
B
B
C
B
B
B
B
C
Şekil 3.2.1.3-1: BMNH göl biyolojik izleme istasyonları.
3.2.1.4.
Geçiş ve kıyı alanları
Büyük Menderes Nehir Havzasında bulunan 2 geçiş suyu kütlesinin her birine bir adet izleme istasyonu
yerleştirilmiştir. Aynısı 4 kıyı suyu kütlesi için uygulanmıştır. Tüm izleme istasyonları B alt ağı kapsamında
izlenmiştir ve bundan dolayı da bütün Biyolojik Kalite Unsurları iki dönem boyunca tüm kıyı ve geçiş
istasyonlarında izlenmiştir.
Tablo 3.2.1.4-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki geçiş suyu izleme ağı: alan konumu
AA
İstasyon Kodu
Boylam
Enlem
Su Kütlesi Adı
SK Kodu
Tip
Ağ
1
2
BMGS02_ST01
BMGS01_ST01
27.190095
27.174717
37.585469
37.544755
BM Lagün
BM Nehir Ağzı
BMGS02
BMGS01
KSAD1S2T3
GSAT2B1
B
B
Tablo 3.2.1.4-2: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki kıyı suyu izleme ağı: alan konumu
AA
1
2
3
4
İstasyon Kodu
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
Boylam
27.148131
27.211456
27.285342
27.395384
Enlem
37.584833
37.410109
37.344555
37.390852
Su Kütlesi Adı
BM Kıyı Suyu 1
BM Kıyı Suyu 2
BM Kıyı Suyu 3
BM Kıyı Suyu 4
39
SK Kodu
BMKS01
BMKS02
BMKS03
BMKS04
Tip
KSAD1S2T2
KSAD1S1T2
KSAD1S2T2
KSAD1S2T2
Ağ
B
B
B
B
Şekil 3.2.1.4-1: BMNH geçiş ve kıyı suyu biyolojik izleme istasyonları
3.2.2.
Hidromorfoloji izleme istasyonları
3.2.2.1.
Nehirler hidroloji ağı
Büyük Menderes Nehir Havzası için gereken hidrolojik veriler DSİ'nin sorumluluğu altındadır. Nehirlerdeki debi
ve su seviyelerinin ölçülmesi konusunda Türkiye'deki yetkili makam DSİ’dir ve Büyük Menderes Havzasında
yoğun bir hidrometrik gözlem ağını işletmektedir. Gerekli istasyonlara ait debilerin günlük değerlerine ilişkin
DSİ arşivlerindeki sürekli kayıtlar talep edilmiş ve DSİ tarafından sağlanmıştır. Ayrıca birkaç ek istasyona ait
veriler http://rasatlar.dsi.gov.tr/ adresinden alınmıştır. Bu verilere göre (Tablo 3.2.2.1-1) Büyük Menderes akış
rejimine ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır.
Tablo 3.2.2.1-1: DSİ’ye bağlı http://rasatlar.dsi.gov.tr/ adresinde verilen hidrometri istasyonları
İstasyon
Kodu
Drenaj
Alanı
(km2)
Rakım
(m a.s.l.)
Boylam
Enlem
İstasyon
Başl.
Veri Başl.
Veri Bitiş
D07A016
24547
3
37.50611
27.33778
1960
Oca 1960
Eyl. 1963
E07A007
23889
10
37.70833
27.47583
1950
Eki. 1973
Eyl. 1983
D07A062
22653
17
37.81667
27.71667
1968
Eki. 1989
Eyl. 2003
E07A006
D07A032
E07A012
19596
14193
12799
25
69
120
37.78333
37.87583
37.94833
27.84028
28.32750
28.74361
1950
1952
1963
Eki. 2001
2012
2012
Eyl. 2011
40
Yorumlar
Eski ve
yeni
veriler
Eski
veriler
Artı
2010/11
D07A081
Drenaj
Alanı
(km2)
11852
D07A115
9757
160
38.05194
28.96972
2002
Eki. 2004
Eyl. 2011
E07A035
E07A004
3227
3138
467
155
38.33639
37.60750
29.23861
28.48028
1987
Eki. 1990
1952
Eyl. 2000
2012
E07A034
2840
26
37.76389
27.83444
1983
Eki. 2009
Eyl. 2011
E07A042
D07A003
D07A059
E07A016
E07A001
D07A061
2286
2015
1726
953
948
590
531
837
160
475
262
199
38.37306
38.31639
37.91667
37.80333
37.42111
37.80500
29.30639
29.82111
29.06667
29.34417
28.13056
28.58000
2000
1958
1953
1937
1968
Eki. 2000
Eki. 1998
1968
Nis. 1953
Eki. 2001
Eki. 1996
Eyl. 2011
Eyl. 2012
2010
Eyl. 1957
Eyl. 2011
Eyl. 2011
E07A014
544
826
38.18600
29.97358
1952
Şub. 1952
Eyl. 1960
E07A044
411
855
37.55889
28.96278
2010
Ara.2010
Eyl. 2011
D07A088
298
535
37.81667
29.40000
1985
Eki. 1985
Eyl. 1989
D07A010
D07A026
E07A033
D07A103
296
293
236
212
841
841
384
15
38.11667
38.12028
37.43056
37.71500
30.10000
30.09528
28.56083
27.56917
1960
1961
1980
1988
Eki. 1998
Eki. 1992
Eki. 2004
Eki. 1996
Eyl. 2012
Eyl. 1997
Eyl. 2011
Eyl. 2006
D07A036
191
32
37.70000
27.58333
1964
Ara.1964
Eyl. 1969
D07A082
184
111
37.74000
28.04139
1982
Eki. 1995
Eyl. 2008
D07A085
184
89
37.58333
27.80000
1984
Oca 1984
Eyl. 1990
D07A014
166
68
37.90054
27.83333
1968
Eki. 1993
Eyl. 2007
D07A091
156
370
37.83333
29.25000
1986
Eki. 1986
Eyl. 1988
D07A122
D07A079
D07A097
140
123
70
958
365
425
38.78583
37.29056
37.34306
29.73361
28.10972
28.18972
2005
1980
1987
Şub. 2005
Eki. 1999
Eki. 1998
Eyl. 2013
Eyl. 2011
Eyl. 2010
D07A109
42
120
37.89222
27.68917
1989
Eki. 1992
Eyl. 2010
D07A107
D07A108
D07A123
D07A102
38
30
21
60
163
1134
37.88194
37.56139
38.85528
27.72250
27.52472
29.78778
1987
1989
2007
Eki. 1993
Eki. 1995
Eki. 2007
Eyl. 2004
Eyl. 2011
Eyl. 2013
İstasyon
Kodu
Rakım
(m a.s.l.)
Boylam
Enlem
130
37.95250
28.91722
İstasyon
Başl.
Veri Başl.
Veri Bitiş
1981
2012
Yorumlar
Yalnızca
4 yıl
Yalnızca
2 yıl
Eski
veriler
1 yıl eksik
Eski
veriler
Eski
veriler
Yalnızca
3 yıl
Yakın
zamanda
barajlandı
Yalnızca
2 yıl
Veri
güvenilir
değil
Veri yok
41
Şekil 3.2.2.1-1: Büyük Menderes Nehir Havzasındaki DSİ hidrolojik izleme ağı
Doğal durumdaki uzun yıllar aylık ortalama debi profilinin bulunması için, Eşleştirme Projesinde belirlenen 17
nehir tipini kullanmak yerine istasyonların birkaç tane geniş olarak tanımlanmış tip halinde gruplandırılmasının
daha uygun olacağı düşünülmüştür. Gruplandırma drenaj alanına ve istasyonun rakımına dayalı olarak yapılmış
olup, grup sayısı, doğala yakın debi profillerinin bulunması ve bunun sonucunda eldeki veriler/istasyonlarla
geçerli bir değerlendirme elde edilmesi amacıyla az sayıda tutulması için önceden belirlenmiştir. Bu
gruplandırma arkasındaki mantık ise bozulmamış yıllık akım paternlerinde aynı gruptan olan istasyonların
benzerlik sergilemesinin beklenmesidir.
3.2.2.2.
Nehir sürekliliği ve Morfoloji ağı: Nehir Habitat İnceleme (RHS)
Nehir sürekliliği ve morfolojisine ait veriler RHS ve QBR yöntemleri kapsamında yapılan nehir araştırmaları ile
toplanmıştır. Teknik Yardım projesinde Büyük Menderes Havzasındaki ağına dahil olan 56 nehir suyu kütlesi
için 57 adet nehir örnekleme alistasyonundan oluşan biyolojik izleme ağının tamamı ziyaret edilmiştir.
3.2.2.3.
Göller için hidromorfolojik izleme
Büyük Menderes Nehir Havzasının bütün gölleri ziyaret edilmiştir ve iki örnekleme dönemi boyunca LHS (Göl
Habitat İncelemesi) uygulanmıştır.
3.2.2.4.
Geçiş ve Kıyı Sularının izlenmesi
Büyük Menderes Nehir Havzasının geçiş ve kıyı suyu kütlelerinin hidromorfolojik izlemesi, havzanın bütün kıyı
ve geçiş suyu kütlelerinde iki örnekleme döneminde Geçiş ve Kıyı Morfolojik Etki Değerlendirme Sistemi
(TraC-MImAS) aracı kullanılarak uygulanmıştır
42
3.2.3.
Kimyasal ve fizikokimyasal izleme istasyonları
Kimyasal ve fizikokimyasal parametreler ile belirli kirleticilerin analizi için su örneklerinin alındığı 49
örnekleme noktası belirlenmiştir.(Tablo 3.2.3-1). Örnekler mevsimsel olarak alınmıştır:

Kış (8/12/2013 - 10/12/2013)

Bahar (24/3/2014 - 7/4/2014)

Yaz (2/6/2014 - 11/6/2014)

Sonbahar (17/8/2014 - 26/8/2014)
Kimyasal istasyonlar ağı Proje Teknik Şartnamesinde verilen izleme istasyonlarınadayalıdır. Her bir göl, geçiş
ve kıyı suyu kütlesinin kimyasal izleme istasyonu bulunmaktadır. Bütün göl, geçiş ve kıyı suyu kütlelerinde
bulunan kimyasal istasyonlar biyolojik olanlar ile eşleşmektedir. Ayrıca nehir suyu kütlelerindeki 28 izleme
istasyonunun 12'si aynı su kütlesinde bulunan biyolojik izleme istasyonu ile eşleşmektedir. Kimyasal istasyonlar
nehir suyu kütlelerinin % 48'ini kapsamaktadır (56 tane içerisinden 28). Kimyasal izleme istasyonlarının
konumları ve bunların biyolojik ağ ile olan ilişkisi Şekil 3.2.3-1'de gösterilmiştir.
Tablo 3.2.3-1: Büyük Menderes Nehir Havzasının kimyasal izleme istasyonları
İstasyon Kodu
BMG01_ST01
BMG02_ST01
BMG03_ST01
BMG05_ST01
BMG06_ST01
BMG07_ST01
BMG10_ST01
BMG12_ST01
BMG13_ST01
BMG16_ST01
BMG17_ST01
BMG19_ST01
BMG20_ST01
BMG21_ST01
BMG22_ST01
BMGS02_ST01
BMGS01_ST01
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
BMN01_ST01
BMN02_ST01
BMN03_ST01
BMN05_ST01
BMN10_ST01
BMN11_ST01
SK
Kategorisi
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Göl
Geçiş suyu
Geçiş suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Sk Adı
SK Kodu
Boylam
Enlem
Işıklı
Adıgüzel
Cindere-Adıgüzel 2
Karacasu Barajı
Tavaş-Yenidere
Kemer
Çine Adnan Menderes
Topçam
Yaylakavak
Bafa
İkizdere
Yavaşlar
Karakuyu
Örenler
Gökpınar
BM Lagün
BM Nehir-Ağzı
BM Kıyı Suyu 1
BM Kıyı Suyu 2
BM Kıyı Suyu 3
BM Kıyı Suyu 4
Yukarı Banaz
Aşağı Banaz-1
Aşağı Banaz-2
Dokuzsele-2
Küfı-3
Küfı-4
BMG01
BMG02
BMG03
BMG05
BMG06
BMG07
BMG10
BMG12
BMG13
BMG16
BMG17
BMG19
BMG20
BMG21
BMG22
BMGS02
BMGS01
BMKS01
BMKS02
BMKS03
BMKS04
BMN01
BMN02
BMN03
BMN05
BMN10
BMN11
29.886688
29.223643
29.040607
28.596971
28.89873
28.527348
28.129013
28.008499
27.801552
27.383493
27.740999
29.975919
30.250615
30.224311
29.128115
27.174717
27.190095
27.148131
27.211456
27.285342
27.395384
29.768536
29.498929
29.24029
29.304101
29.967309
29.86753
38.226595
38.190122
38.117446
37.780214
37.606163
37.57423
37.49512
37.689452
37.576678
37.523073
37.889618
38.526829
38.054959
38.612108
37.785934
37.544755
37.585469
37.584833
37.410109
37.344555
37.390852
38.739797
38.402888
38.343531
38.380467
38.55867
38.244031
43
İstasyon Kodu
BMN12_ST01
BMN15_ST01
BMN18_ST01
BMN20_ST01
BMN22_ST01
BMN23_ST01
BMN27_ST01
BMN28_ST01
BMN29_ST01
BMN30_ST01
BMN32_ST01
BMN33_ST01
BMN34_ST01
BMN36_ST01
BMN38_ST01
BMN47_ST01
BMN48_ST01
BMN49_ST01
BMN52_ST01
BMN55_ST01
BMN56_ST01
BMN56_ST02
SK
Kategorisi
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Sk Adı
SK Kodu
Boylam
Enlem
Yukarı Büyük Menderes 1
Çaykavuştu-2
Aşağı Çürüksu-1
Orta Büyük Menderes
Aşağı Dandalaz
Yukarı Akçay 1
Yukarı Akçay 5
Aşağı Akçay
Gırme Deresı
Yukarı Çine-1
Yukarı Çine-3
Aşağı Çine-1
Aşağı Çine-2
Yukarı Sarıçay
Yukarı Kargın
Yukarı İkizdere-1
Yukarı İkizdere-2
Aşağı İkizdere-1
Alangüllü
Asagı Büyük Menderes-1
BMN12
BMN15
BMN18
BMN20
BMN22
BMN23
BMN27
BMN28
BMN29
BMN30
BMN32
BMN33
BMN34
BMN36
BMN38
BMN47
BMN48
BMN49
BMN52
BMN55
BMN56
BMN56
29.945112
29.397376
29.266643
28.926628
28.537744
28.960702
28.591095
28.297443
28.021417
28.141515
28.161884
27.771665
27.744538
27.814306
27.621376
27.563502
27.777246
27.758918
27.7306
27.616095
27.713644
27.194561
38.20272
37.719342
37.827809
37.954368
37.87685
37.561289
37.446317
37.84326
37.273232
37.426505
37.547058
37.595376
37.593314
37.766232
37.678226
37.552716
37.928269
37.954009
37.878102
37.811174
37.809507
37.550674
Şekil 3.2.3-1: Kimyasal, fizikokimyasal ve belirli kirleticiler izleme ağı.
44
Biyota ve sediment analizleri seçilen kimyasal izleme istasyonlarında yapılmıştır. Seçim ise mümkün olduğunca
25 numaralı Rehber Doküman tarafından verilen önerilere göre yapılmıştır. Rehber Dokümanda bazı gerekli
bilgilerin eksik olmasından dolayı her bir matris için gerekli olan izleme istasyonları temel olarak, ilk izleme
döneminin kimyasal ve fizikokimyasal parametreler için alınan analiz sonuçlarına ve izleme noktalarının
konumlarına göre seçilmiştir (bilinen baskı noktalarına olan mesafeler). Biyota istasyonlarının seçim stratejisi
de, seçilen türlerin erişilebilirliklerinin yanı sıra, çevre tipine göre (lotik veya lentik) yapılmıştır. Kıyı ve geçiş
sularında belirlenen izleme istasyonları tüm izleme istasyonlarının ufak bir yüzdesini temsil etmelerinden dolayı
bu kapsama alınmamıştır. Aşağıdaki tablo her bir matris için nihai olarak örneklenen su kütlelerini
göstermektedir.
Tablo 3.2.3-2: Sediment ve biyota için örneklenen su kütleleri
Biyota
Sediment
Su Kütlesinin Tipi ve Kodu
Göl
Nehir
BMG01_ST01*
BMN23_ST02
BMN47_ST01
BMN32_ST01
BMN21_ST01
Nehir
BMN56_ST01*
BMN05_ST01
BMN10_ST01
BMN22_ST01
BMN29_ST01
BMN33_ST01
* Korunan Alan (BMG01_ST01 İçme Suyu Korunan Alanıdır)
Sediment ve biyota örnekleme ve analizleri üçüncü dönemde yapılmıştır.
3.3.
Korunan alanların izlenmesi
ToR’da korunan alanlar (Bkz. Ek II, ToR) ile standart gözetimsel izleme istasyonları için farklı bir analiz seti
tanımlanmıştır. Yukarıda bahsedilen, korunan alanlar için tasarlanmış farklı analiz seti bu istasyonlardan ("İçme
Suyu Korunan Alanları" olarak belirlenen) üçüne uygulanırken (“Diğer Korunan Alan Tipi” olarak adlandırılan)
kalan iki korunan alan istasyonuda ise gözetimsel istasyonlar ile aynı parametre seti uygulanmıştır. Biyotanın her
ne kadar iki adet "İçme Suyu Korunan Alanı" istasyonunun yanı sıra altı adet izleme istasyonunda daha
izlenmesi planlanmış olsa da bu istasyonların dördünden (BMN56 ST01, BMN06 ST01, BMN15 ST01, BMN55
ST01) hedeflenen tür örneklenemediğinden bir adet ilave istasyon (BMN23 ST02) eklenerek toplam 5
örnekleme noktasından biyota örneği alınmıştır
Ayrıca, insan sağlığı üzerinde fekal mikroorganizmalarının etkisinin önemli olmasından dolayı mikrobiyolojik
parametrelerin izlenmesi İçme Suyu Korunan Alanları açısından önemlidir. İçme suyunda bulunan bu
parametrelerin konsantrasyon sınırları 98/83/EC sayılı Konsey Direktifi kapsamında Avrupa düzeyinde
verilmiştir. Bu Direktif içme suyu kalitesine ilişkin kalite standartlarını içermektedir (mikrobiyolojik, kimyasal
ve organoleptik parametreler). Bu direktife göre, insani tüketim için kullanılacak olan suda bulunan bu dört
mikrobiyolojik indikatörün miktarının 0 / 100 ml olması gerekmektedir.
Her bir korunan alana ait analiz setleri biyota örneklerinde izlenecek olan mikrobiyolojik parametrelerle birlikte
aşağıdaki tabloda verilmektedir.
45
Tablo 3.3-1 Korunan Alanlar Analiz Seti Seçimi
İstasyon
tipi
Parametreler
İçme Suyu
Korunan
Alanları
pH1, TOK1, BOİ1, KOİ1, Toplam azot1, Amonyak1, Nitritl1, Nitratl1, Ortofosfat1,
Tuzluluk1,Toplam fosfor, Alaklor, Antrasen, Atrazin, Benzen, Karbon tetraklorür,
Klorfenvinfos, Klorprifos1, Aldrin, Dieldrin, Endrin, Isodrin, Para-para DDT1, 1,2-Dikloretan,
Diklormetan, Diuron, Endosülfan1, Fluoranten, Hekzaklorobutadien, İzoprotron, Kurşun ve
bileşikleri, Civa ve bileşikleri, Naftalin, Nikel ve bileşikleri, Benzo(a)piren, Simazin,
Tetrakloretilen, Trikoloretilen, Triklormetan, Trifluralin1, Diklorvos1, Heptaklor ve heptaklor
epoksit, Terbütrin, Sülfat1, Florid1, Siyanür, Arsenik, Çinko, Bakır, Kalay, Kobalt, toplam krom,
Vanadyum, Alüminyum, Bor, Yüzey aktif maddeleri1, Toluen, Ksilen, Etilbenzen, α-,β-,δ- ve φHCH, Para-para-DDE, Para-para-DDD, Beta-endosülfan, Ametrin, Azinfos-etil, Azinfos-metil,
Malatiyon, Metolaklor, Molinat, Primikarb, Propmetrin, Propaziyon, Terbutil-azin, Butralin,
Metidatyon, Aldikarb sülfon, Aldikarb sülfoksit, Oksimal, Metomil, 3-Hidroksikarbofuran,
Karbaril, 1-naftol, Metiyokarb, BDMC, Diazinon1, Paratiyon-metil1,
Mikrobiyolojik parametreler
Bakteri konsantrasyonu: Koliform bakteriler1, Enterokok1, E coli1, C. perfringens.
Diğer
Korunan
Alanlar
[Biyota]
Diğer
Korunan
Alanlar
Sıcaklık, pH1, Elektriksel iletkenlik1, Çözünmüş oksijen1, Renk1, Bulanıklık1, TOK1, Secchi
derinliği, Askıda Katı Madde1Alkalinite1, Toplam fosfor, Toplam azot1, amonyum azotu1,
Nitritler1, Nitratlar1, BOİ1, KOİ1, Toplam Kjeldahl azotu1, Ortofosfat1, Organik Azot1, Amonyak1,
Toplam sertlik1, Alaklor, Antrasen, Atrazin, Benzen, Bromlu difenileterler, Kadmiyum ve
bileşikleri, C10-C13 Kloralkanlar, Klorfenvinpos, Klorpirifos1, 1,2-dikloretan, Diklormetan,
Di(2-etilheksil)fitalat (DEHP), Diuron, Endosülfan1, Fluoranten, Hekzaklorbenzen,
Hekzaklorobutadiene, Hekzaklorosiklohekzan, Isoproturon, Kurşun ve bileşikleri, Civa ve
bileşikleri, Naftalin, Nikel ve bileşikleri, Nonilfenol, Oktilfenol, Pentaklorbenzen, Pentaklorfenol,
Benzo(a)piren, Benzo(b)fluoranten1, Benzo(k)fluoranten1, Benzo(g,h,i)perilen1, Indeno(1,2,3c,d)piren1, Simazin, Tetrakloretilen, Tributilin ve bileşikleri, Triklorbenzen, Triklorometan,
Trifluralin1, Dikofol, Perflorooktan sülfonik asit ve bileşikleri (PFOS), Kinoksifen, Aklonifen,
Bifenoks, Sibutrin, Sipermetrin, Diklorvos1, Hekzabromosiklododekan (HBCDD), Heptaklor ve
heptaklor epoksit, Terbutrin, Karbon tetraklorit, Aldrin, Dieldrin, Endrin, Isodrin, Toplam DDT,
Para-para DDT1, Trikloroetilen, Sulfat1, Florür1, Klorür1, Hidrojen sülfür, Siyanür, Kalsiyum1,
Magnezyum1, Potasyum1, Sodyum1, Toplam Krom, Arsenik, Bakır, Çinko, Manganez1, Bor,
Baryum1, Antimon1, Selenyum1, Kalay, Kobalt, Demir1, Vanadyum, Aluminyum, Çözünebilir
reaktif fosfor1, Yüzey aktif maddeleri1, pV, Toluen, Ksilen, Etilbenzen.
Bromludifenileterler, Fluoranten, Hekzaklorobenzen, Hekzaklorobutadien, Civa ve bileşikleri,
Poliaromatik Hidrokarbonlar (PAH), Dikofol, Perfluoroktan sülfonik asit ve türevleri
(PFOS),Hekzabromosiklododekan (HBCDD), Heptaklor ve heptaklor epoksit.
1 – DSİ Laboratuvarlarınca gerçekleştirilen analiz
Korunan alanlardaki izleme hem kimyasal hem de biyolojik ağları kapsamaktadır. Mikrobiyolojik parametreler
İçme Suyu Korunan Alanlarında izlenirken, Biyota örnekleri Diğer Tipteki Korunan Alanlardan toplanmıştır.
Yukarıda bahsedilen, korunan alanlar için tasarlanmış farklı analiz setleri bu istasyonlardan ("İçme Suyu
Korunan Alanları" olarak belirlenen) üçüne uygulanırken (“Diğer Korunan Alan Tipi” olarak adlandırılan) kalan
iki korunan alan istasyonunda ise gözetimsel istasyonlar ile aynı parametre seti uygulanmıştır.
46
Tablo 3.3-2:Büyük Menderes Nehir Havzasındaki korunan alan izleme ağı: göl (1-4) ve nehir suyu kütleleri (5).
Alan konumu, korunan alan tipi (İS: içme suyu), SK karakterizasyonu ve biyota (B) ve (SD) sediment analizi için
ilave su (S) örneklemesi
AA
SK Kodu
Su Kütlesi Adı
1
2
3
4
BMG01_ST01
BMG05_ST01
BMG17_ST01
BMG22_ST01
5
BMN56_ST02
Işıklı
Karacasu Barajı
İkizdere
Gökpınar
Aşağı Büyük
Menderes-2
Korunan
Alan Tipi
Diğer
İS
İS
İS
Nitelik
Boylam
Enlem
Matris
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
29.886688
28.596971
27.740999
29.128115
38.226595
37.780214
37.889618
37.785934
S/B
S
S
S
Diğer
BÖDSK
27.194561
37.550674
S/SD/B
47
4. İZLEME PARAMETRELERİNİN ÖRNEKLENMESİ, ANALİZİ VE
DEĞERLENDİRMESİ
4.1.
Biyolojik izleme parametreleri
4.1.1.
Nehirlerde makro-omurgasızlar
Şekil 4.1.1-1: Tipik Nehir
Bentik makro-omurgasızlar nehirler için Su Çerçeve Direktifi’ne (SÇD) göre
Makroomurgasızları
izlenmesi gereken biyolojik kalite unsurularıdır. Hynes'e (1970) göre makroomurgasızlar, nehirler için sucul organizma kalite değerlendirmesi kapsamındaki
en uygun seçimdir. Bunun nedeni de bentik makro-omurgasızların sahip olduğu
şu özellikleridr: a) sayıca zengin, kozmopolit, nispeten örneklemesi kolay ve
taksonomik familya düzeyinde teşhislerinin kolay olması, b) balıkların aksine,
çok hareketli organizmalar olmamaları ve yerel su çevre koşullarında bulunabilir
olmaları, c) topluluklarının birçok farklı taksondan oluşması ve bu taksonların
farklı tipteki kirliliklerin değişken derecelerine hassas olmaları nedeniyle
herhangi tipte bir müdahalenin çevreye etkisinin gözlemlenebilmesi için birçok
seçeneğin mevcut olması ve d) yaşam döngülerinin mevsimsel ya da yıllık izleme
- örnekleme ile uyumlu olması (Hellawell, 1986; Metcalfe, 1989; Jeffries &
Mills, 1990, Calow & Petts, 1992). Bir AB projesi olan STAR’ın bulgularına
göre, eğer farklı baskılarca veya bilinmeyen bir baskı tipince etkilenmiş olan
nehirlerde yalnızca bir organizma grubu araştırılabiliyorsa, tüm nehir tiplerindeki
birçok baskıya tepki verebilen bentik makro-omurgasızların seçilmesi gerekmektedir (Herring et al., 2006).
Bununla birlikte, makro-omurgasızları en çok etkileyen baskı organik kirliliktir (Herring et al., 2006).
Diğer biyolojik kalite unsurları ile karşılaştırıldığında nehir bentik makro-omurgasızları için birçok indeksin
geliştirilmiş olması, uzun bir biyo-izleme geçmişine sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. İngiltere'deki Trent
Biyotik İndeks (1964), sonrasında geliştirilen birçok indeks için öncü olmuştur. Hemen hemen bütün AB ülkeleri
ve birçok diğer ülke, kendi ulusal veya bölgesel indekslerini kullanmaktadır. AB İnterkalibrasyon
Uygulamasının (ICE) amacı, ulusal metotları kalibre ederek Su Çerçeve Direktifi’nin (SÇD) uygulanabilmesini
kolaylaştırmak ve ulusal metotların kalibrasyonunu sağlayarakAB seviyesinde su kalitesi ile ilgili bilgi sağlamak
için doğru bir süreç sağlamaktır. Akdeniz Bölgesi için geliştirilmiş olan nehir topolojisi, AB bölgelerindeki
kadar eksiksiz olmasa da, nehir bentik makro-omurgasızları İnterkalibrasyon Uygulaması için Interkalibrasyon
Ortak Metriği (ICMi) (Buffagni et al., 2005) geliştirilmiştir. Bundan dolayı, Büyük Menderes Nehir Havzası’nın
su kütleleri (SK) için ekolojik durum, Eşleştirme Projesi tarafından belirlenen tipolojiler kullanılarak ICMi
indeksi aracılığı ile değerlendirilmiştir.
4.1.1.1.
Örnekleme
Akdeniz Bölgesi’nde su kalitesi için makro-omurgasızların örneklenmesi, baskıların en belirgin olduğu düşük
akış dönemini içermelidir. Akdeniz nehirleri, yıllar arası bariz değişikliklerce karakterize olmuş belirgin
mevsimsel ve döngüsel bir hidrolojik değişime uğrarlar. Bundan dolayı, yüksek ve düşük akış dönemlerinin
birbiri ardına gelmesinin, bu mevsimsel değişimden kaynaklandığı bilinmektedir. Yüksek akış dönemi; sonbahar
sonlarında başlar ve ilkbaharda ya da daha büyük nehirlerde düşük akış döneminin başladığı yaz başlarında sona
erer. Makro-omurgasız popülasyonu, tür ve bolluk kompozisyonlarında mevsimsel değişiklikler göstermektedir.
Akdeniz’de, nehirlerin de sığ olduğu düşük akış döneminde, daha fazla tür bulunur ve taksonlar halihazırda
teşhis edilebilir ve boldur.
Nehirlerdeki makro-omurgasızlar A kategorisinde bulunan biyolojik kalite unsurlarıdır. Bu nedenle düşük akış
örnekleme döneminde 57 nehir istasyonunun tamamı örneklenmiştir. Düşük akış dönemi örneklemesi Eylül 2013
tarihinde yapılmış ve örnekleme ekibi tarafından tüm istasyonlara gidilmiştir. Örnekleme dönemi sonucunda 40
48
örnek elde edilmiş, 15 istasyon kuru bulunmuş ve 2 istasyona ulaşım sağlanamamıştır (BMN38_ST01
istasyonuna, büyük bir taş ocağından dolayı erişilememiştir. Aynı su kütlesi ya da tipi olmasa da, nehrin mansap
kısmı kuru bulunmuştur. Mansaptan bir kilometre uzakta bir su temini barajının geniş inşaasından dolayı,
BMN16_ST01 istasyonu yapay olarak kurutulmuştur).
Yüksek akış örnekleme döneminde sadece B ve C kategorilerindeki istasyonların (18 istasyon) örneklenmesi
planlanmış olmasına rağmen, düşük akış döneminde kuru bulunan istasyonların da araştırılmasına ilişkin karar
alınmıştır. Sonuç olarak, yüksek akış örnekleme döneminde 22 adet örnek elde edilmiştir.
Bentik makro-omurgasızlar, standart bir kepçe ağı (yüzey 575 cm2, ağ gözü 900 μm, derinlik 27,5 cm)
kullanılarak, 3 dakika boyunca tekmele ve süpür (kick-sweep) metodu (Armitage et al., 1983; Armitage &
Hogger, 1994) ile her istasyonda örneklenmiştir. Bu üç dakikalık süre boyunca, her bir istasyonda mevcut olan
tüm nehir içi habitatlardan (makrofit yatakları, nehir dibine saplı ağaçsı habitatlar, setler, dalgalı akış, düz akış ve
göllenme bölgeleri ile doğal ya da yapay substratlar), Chatzinikolaou et al., 2006 tarafından sağlanan matrise
göre, makrobentoz örnekleri alınmıştır. Örnekleme prosedürlerine ilişkin detaylar "nehir makro-omurgasız
örneklemesi için standart operasyonel prosedür" başlıklı Teknik Yardım projesi eğitim dokümanı içerisinde
tanımlanmıştır.
Biyolojik örneklerin yanı sıra, su kalitesi için fizikokimyasal ve nütrient ölçümleri de yapılmıştır. Renk, koku, su
bitki örtüsü, gölge kaplı alanlar, nehir kıyısı bitki örtüsü ve substrat kompozisyonu görsel olarak değerlendirilmiş
ve kaydedilmiştir. İletkenlik, tuzluluk, pH ve TDS (Toplam Çözünmüş Madde – Total Dissolved Solids)
değerleri, taşınabilir bir multimetre (HACH ΙntelliCALT CDC401) ile yerinde ölçülmüştür. Su sıcaklığı, oksijen
konsantrasyonu ve başlangıçtaki BOİ5, taşınabilir bir oksijenmetre (YSI 55) ile yerinde ölçülmüştür. BOİ5
numuneleri karanlık ortamda, 20 oC'de, taşınabilir bir inkübatör ile anında taşınmış ve 5 gün sonra tekrar
ölçülmüştür. Başlangıçtaki oksijen konsantrasyonunun 6 mg/L değerinin altında olması halinde, su numunesinin
8 mg/L konsantrasyon değerine ulaşması için, mekanik bir havalandırma devreye girmiştir. Bulanıklık,
taşınabilir bir turbidimetre (OAKTON T-100) ile yerinde ölçülmüştür. Örneklemeden kısa bir süre sonra, P-PO4,
N-NH4, N-NO2, N-NO3 konsantrasyonları, taşınabilir bir fotometre (Merc NOVA60) ve uygun hücre testleri
(14556 N-NO3 0,1-3 mg/L, 14739 N-NH4 0,01-2 mg/L, 14547 N-NO2 0,01-0,7 mg/L, 14543 P-PO4 0,05-5
mg/L) ile belirlenmiştir. Daha yüksek konsantrasyonların belirlenebilmesi için farklı bir hücre testi seti
kullanılmıştır. Akış ve derinlik, bir debimetre (Swoffer 2000) ile yerinde ölçülmüştür. Ölçümler, nehir kanalının
bir kesiti boyunca en az 8 noktada gerçekleştirilmiştir. Debi ise daha sonra, ölçüm noktalarının nehir kıyısına
mesafeleri de hesaba katılarak hesaplanmıştır.
4.1.1.2.
Analiz
Laboratuvar ortamında, her bir örnekteki makro-omurgasız organizmalar ayıklanmış ve özel bir taksonomik
anahtar Tachet et al. (2000) ve Campaioli et al. (1994) kullanılarak familya düzeyinde teşhis edilmiştir. Tüm
örneklerin teşhis prosedürü için aynı standart prosedürler kullanılmıştır. Kullanılan ekipmanlar arasında
ayıklama tepsileri, pensler ve stereoskoplar bulunmaktadır. Makro-omurgasızların analiz prosedürüne ilişkin
detaylar "bentik makro-omurgasız örneklerinin ayıklanma ve teşhisi için standart operasyonel prosedür" başlıklı
Teknik Yardım eğitim dokümanında sunulmuştur.
49
Şekil 4.1.1.2-1: Analiz için kullanılan tipik ekipmanlar (ayıklama tepsileri)
Şekil 4.1.1.2-2: Analiz için kullanılan stereoskop
4.1.1.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
İnterkalibrasyon Ortak Metrik indeksi (ICMi) (Buffagni et al., 2005), makro-omurgasız topluluklarına dayalı
durum değerlendirmesi için kullanılmıştır. Bu indeks, farklı ağırlıklara sahip, altı ayrı metrikten meydana
gelmektedir (Tablo 4.1.1.3-1).
50
Tablo 4.1.1.3-1: Mevcut raporda, analiz ve karşılaştırmada kullanılan İnterkalibrasyon Ortak Metriği (ICMi)
* ASPT: Her bir takson için ortalama puan (Average Score per Taxa)
BMNH izleme programının uygulanması süresince toplanan tüm makro-omurgasız örnekleri için kullanılan
ICMi'yi oluşturan metriklerin değerleri, mevcut El Kitabı’nda, Ek I, Tablo A2'de sunulmuştur.
Tipoloji ve referans koşullar
Makro-omurgasızların sınıflandırılması ile ilgili nehir suyu kütleleri için kullanılan tipoloji, yukarıda, 2.2.3.1
numaralı paragrafta sunulan Eşleştirme Projesi tarafından oluşturulan tipolojidir.
Referans alan seçimi, her bir istasyona uygulanmış olan çok kriterli iki aşamalı prosedürü temel almıştır. İlk
aşamada su kütlelerinin başlangıçtaki karakterizasyonu, Chaves et al.’a (2006) göre; referans (Ref), Ulaşılabilir
En İyi Ekolojik Potansiyel (BAEP) ve referans olmayan olarak değerlendirilebilir. Üç ana parametre kategorisi
incelenmiştir: arazi kullanımı, hidromorfolojik değişim ve kirlilik. Bir alanın referans alan olabilmesi için, tüm
kriterler sağlanmalıdır. Eğer ayrıcalıklı parametreler doğru ve geri kalan parametrelerden en az biri kriterini
sağlıyorsa, o alan BAEP olarak değerlendirilir (Table 4.1.1.3-2). Diğer tüm durumlarda ise alanlar
reddedildiklerinden, daha fazla araştırılmalarına gerek duyulmaz.
51
Tablo 4.1.1.3-2: Alan seçim prosedürünün ilk adımı ve Referans (Ref) ve Ulaşılabilir En İyi Ekolojik Potansiyel
(BAEP) alanları için parametreler ve kriterler
Parametre Kategorisi
1. Arazi kullanımı
Parametre
Limit Değerleri
Kriter tipi
Ref
BAEP
1.1
1.2
1.3
Yapay
Tarım
Orman
Ayrıcalıklı
Doğru
Doğru
Doğru
1.2 ve 1.3'den en
az biri doğru
2.1
Akış ölçümü
< %4
< %20
>%80
Yüksek akış <
Düşük akış
Doğru
Doğru
Hidrolojik
Uzman görüşü
model*
2. Hidromorfoloji
HMS
< 2 veya ≤ 3 eğer
(Habitat
2.3
Modifikasyon
2,2 =Ref ise
Puanı)-sınıfı*
3.1
BOİ (mg/l)
< 2,5 mg/L
3.2 N-NH4 (mg/l)
< 0,061 mg/L
3. Organik kirlilik
3.3 N-NO2 (mg/l)
< 0,05 mg/L
& nütrientler
3.4 N-NO3 (mg/l)
< 0,61 mg/L
3.5
P-PO4 (mg/l)
< 0,163 mg/L
* Ayrıca bkz. nehir hidrolojik değerlendirmesi (Bölüm 4.2.1)
Ayrıcalıklı
2.2
Doğru
Doğru
Doğru
Ayrıcalıklı
Doğru
Doğru
Doğru
Doğru
Doğru
2.2 ve 2.3'den en
az biri doğru
Doğru
3.2, 3.3, 3.4 ve
3.5'den en az biri
doğru
Her bir izleme istasyonu için yukarıdaki belirtilen parametrelerin değerleri, mevcut El Kitabı, Ek 1, Tablo A1’de
verilmiştir.
İkinci adımda ise alanlar, eğer üç parametrenin de hepsi Ref ise referans olarak kategorize edilirler. Eğer 2
parametre Ref ve diğer 1 parametre BAEP ise bu alan Potansiyel Referans (PRef) olarak karakterize edilir. Son
olarak, reddedilmemiş olan, ancak Ref ya da PRef olarak karakterize edilememiş alanlar BAEP olarak
karakterize edilir.
Tablo 4.1.1.3-3: Alan seçim prosedürünün ikinci adımı ve Referans (Ref), Potansiyel Referans (PRef) ve
Ulaşılabilir En İyi Ekolojik Potansiyel (BAEP) alanları için parametreler ve kriterler
Parametre
Ref
PRef
BAEP
1. Arazi kullanımı
2. Hidromorfoloji
3. Organik kirlilik ve nütrientler
Doğru
Doğru
Doğru
1, 2 ve 3'ten en az ikisinin
Ref ve diğerinin BAEP
olması
1, 2 ve 3 için ilk
adımda hiçbir ret
olmaması
Sadece Ref veya Ref ve PRef veya Ref, PRef, BAEP olarak kategorize edilmiş üç alanın kullanılmasına ilişkin
karar, alan seçimi sonucunda elde edilen alan sayısının yeterliğine bağlıdır.
Referans seçimi sonucunda, 57 alan içerisinden 2’si Ref, 8’i PRef ve 16’sı BAEP alanı olarak kategorize
edilmiştir (Tablo 4.1.1.3-4). Sadece Ref alanlarının kullanılması, iki SK içeren sadece bir nehir tipinin
(NA2D1Y2E2R2J2) sınıflandırılmasına yardım edebilir. Ref ile birlikte PRef kullanılması ise 36 SK içeren 8
nehir tipinin sınıflandırılmasına yardım edebilir, ancak sınıflandırmanın geçerliği, her bir nehir tipinin yalnızca
bir veya iki alan ile temsil edilmesinden dolayı, çok düşük olacaktır. Son olarak, Ref, PRef ve BAEP alanları, 11
nehir tipine ait 45 SK'yı sınıflandırabilir.
52
Tablo 4.1.1.3-4: Referans alan seçiminde ikinci adımın sonuçlarına göre sınıflandırılabilen nehir tipleri
a
Tip
1
NA1E2R1J1
2
NA1E2R1J2
3
4
NA1E2R2J1
NA1E2R2J2
5
NA2D1Y2E2R1J1
6
NA2D1Y2E2R1J2
7
NA2D1Y2E2R2J1
8
NA2D1Y2E2R2J2
9
NA2D2Y2E2R1J1
10
NA2D2Y2E2R1J2
11
NA2D2Y2E2R2J2
İstasyon
(alan)
BMN44_ST01
BMN45_ST01
BMN29_ST01
BMN48_ST01
BMN39_ST01
BMN33_ST01
BMN40_ST01
BMN41_ST01
BMN10_ST01
BMN14_ST01
BMN07_ST01
BMN21_ST01
BMN17_ST01
BMN27_ST01
BMN31_ST01
BMN35_ST01
BMN18_ST02
BMN04_ST01
BMN08_ST01
BMN01_ST02
BMN32_ST01
BMN03_ST02
BMN30_ST01
BMN34_ST02
BMN02_ST02
BMN26_ST01
Arazi
Kullanımı
BAEP
Ref
BAEP
BAEP
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
BAEP
Ref
Ref
BAEP
Ref
Ref
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
Ref
Hidromorfoloji
Kirlilik
Genel
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
Ref
Ref
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
BAEP
BAEP
Ref
Ref
Ref
Ref
Ref
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
Ref
Ref
BAEP
Ref
Ref
BAEP
Ref
Ref
BAEP
Ref
Ref
Ref
Ref
BAEP
PRef
BAEP
BAEP
PRef
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
PRef
BAEP
BAEP
BAEP
PRef
BAEP
BAEP
PRef
BAEP
PRef
Ref
Ref
BAEP
BAEP
BAEP
PRef
PRef
Referans değerlerin belirlenmesi için Ref, Pref ve BAEP'in birlikte kullanımının etkinliği, her bir tipin alan
temsil edebilirliğinden doğar. İlgili biyolojik verinin eksikliği, Büyük Menderes nehir suyu kütlelerinin fazla
sayıda tiple temsil edilmesive tiplerin çoğunluğunun (17'de 10’u) en fazla 2 su kütlesine sahip olması göz
önünde bulundurulduğunda daha fazla uygun alan daha fazla sayıda referans değerler sağlayacaktır. Öte yandan
BAEP alanlarının dahil edilmesi sonucunda, referans değerlerin belirlenmesi ile ilgili standartları
düşürebilecektir. Aslında sınıflandırmanın sağlamlığı için daha fazla alan olması, kaçınılmaz şekilde su
kütlelerinin durumunun olduğundan daha iyi değerlendirmesine sebep olacaktır. Referans değerlerin belirlenmesi
için birçok alanın dahil edilmesi ile sınıflandırma, daha iyi duruma sapma eğiliminde olacaktır. Bundan dolayı,
57 alandan yaklaşık olarak 25 tanesi çok iyi veya iyi durumda değerlendirilmişti. Yine de, iyinin altında bir
durumda olan diğer alanların bazıları için sınıflandırma doğruluğu bu su kütlelerinin tamamen risk altında
olduğunu, bu nedenle de acil önlemler alınmasının gerekli olduğunu kanıtlamaktadır. İyi durumun altında olan
nehir su kütlelerinine ilişkin önlemler programı ve eylemler için ekonomik kaynak ihtiyacı olması
düşünüldüğünde, bu yaklaşım çok korumacı bir yaklaşım olacaktır ancak bu nedenle kaynakların hatalı
sınıflandırma sonuçları için sarf edilmesi söz konusu olmayacaktır.
53
Referans koşulların tanımlanması
Nehir bentik makro-omurgasızları için belirli tiplere özgü referans koşullar uzman görüşü ve referans ve
potansiyel referans alanlarına ilişkin mevcut projenin izleme sonuçlarına dayalı olarak tanımlanmıştır (referans
alanlarının mevcut olmaması halinde) (Tablo 4.1.1.3-4). Potansiyel referans koşulların tanımlanması mevcut
projeden elde edilen veriler ile yapılmıştır. Bunun mümkün olmadığı tipler için tanımlama uzman görüşüne
dayalı olarak yapılmıştır. Her bir nehir tipi için geçerli olan referans koşullar Tablo 4.1.1.3-5'te sunulmuştur.
NA2D2Y2E2R2J1 tipi için, bütün örnekleme dönemlerinde kuru olmasından dolayı referans koşul
tanımlanamamıştır.
Tablo 4.1.1.3-5: Büyük Menderes Havzası nehir tipleri için bentik makro-omurgasız takson karakteristiği
aa
Tip
1
NA1E1R1J2
2
3
4
5
NA1E2R1J1
Bol, Kirliliğe
Duyarlı
Taksonlar
Leuctridae,
Athericidae,
Psychomyiidae,
Polycentropodidae,
Potamidae
NA1E2R1J2
Perlodidae,
Heptageniidae,
Leptophlebiidae
NA1E2R2J1
Heptageniidae,
Aeshnidae,
Leuctridae
NA1E2R2J2
Heptageniidae,
Leuctridae,
Mevcut, Kirliliğe
Duyarlı Taksonlar
Diğer Taksonlar (en yaygın
olandan en nadire)
Stratiomyidae
Simuliidae, Caenidae, Baetidae
Athericidae,
Aeshnidae,
Leuctridae,
Stratiomyidae
Blephariceridae,
Siphlonuridae,
Potamidae,
Glossosomatidae,
Philopotamidae,
Calopterygidae
Rhyacophilidae,
Hydraenidae,
Athericidae,
Stratiomyidae,
Lepidostomatidae,
Heptageniidae,
Lestidae,
Polycentropodidae,
Psychomyiidae,
Calopterygidae
Hydraenidae,
Potamidae,
Athericidae,
Aeshnidae,
Rhyacophilidae,
Stratiomyidae
6
NA2D1Y2E1R2J2
Leuctridae,
Heptageniidae
Calopterygidae,
Lestidae, Athericidae
7
NA2D1Y2E2R1J1
Leuctridae,
Heptageniidae
Calopterygidae,
54
Hydropsychidae, Baetidae,
Chironomidae, Gomphidae,
Caenidae, Simuliidae
Ceratopogonidae, Tabanidae,
Gomphidae, Simuliidae, Caenidae,
Hydropsychidae, Tipulidae,
Baetidae, Ephemerellidae,
Hydroptilidae, Dytiscidae,
Chironomidae, Oligochaeta
Baetidae, Hydropsychidae,
Simuliidae, Chironomidae,
Gomphidae, Limoniidae,
Elminthidae, Empididae, Tabanidae,
Caenidae
Gomphidae, Gammaridae,
Simuliidae, Hydropsychidae,
Baetidae, Chironomidae,
Oligochaeta,
Chironomidae, Simuliidae,
Hydroptilidae, Limoniidae,
Gammaridae, Caenidae, Gomphidae,
Tabanidae
Tabanidae
aa
Tip
Bol, Kirliliğe
Duyarlı
Taksonlar
Mevcut, Kirliliğe
Duyarlı Taksonlar
olandan en nadire)
NA2D1Y2E2R1J2
Leuctridae,
Heptageniidae
Calopterygidae,
Tabanidae
NA2D1Y2E2R2J1
Leuctridae,
Sericostomatidae,
Ephemeridae,
Calopterygidae,
Perlidae,
Leptoceridae,
Hydraenidae,
Heptageniidae
Athericidae,
Philopotamidae,
Aeshnidae,
Polycentropodidae,
Rhyacophilidae,
Gyrinidae,
Psychomyiidae
Caenidae, Hydroptilidae,
Elminthidae, Gammaridae,
Hydropsychidae, Chironomidae,
Platycnemididae, Gomphidae,
Limoniidae, Baetidae, Dytiscidae,
Simuliidae
NA2D1Y2E2R2J2
Leuctridae,
Ephemeridae,
Heptageniidae
Blephariceridae,
Lepidostomatidae,
Sericostomatidae,
Hydraenidae,
Athericidae,
Leptophlebiidae,
Aeshnidae,
Glossosomatidae,
Leptoceridae,
Polycentropodidae,
Psychomyiidae,
Rhyacophilidae,
Stratiomyidae,
Elminthidae, Gammaridae,
Simuliidae, Hydropsychidae,
Baetidae, Chironomidae,
11
NA2D2Y2E1R1J1
Leuctridae,
Heptageniidae,
Psychomyiidae,
Perlidae
Athericidae,
Ephemeridae,
Glossosomatidae,
Sericostomatidae
12
NA2D2Y2E1R1J2
Heptageniidae,
Leuctridae
Sericostomatidae
13
NA2D2Y2E1R2J2
Leuctridae,
Heptageniidae
Calopterygidae,
8
9
10
14
NA2D2Y2E2R1J1
Heptageniidae,
Leuctridae,
Perlidae,
Potamidae,
Athericidae,
Aeshnidae, Lestidae,
Leptoceridae,
Polycentropodidae,
Psychomyiidae,
Calopterygidae,
15
NA2D2Y2E2R1J2
Leuctridae,
Potamidae,
Heptageniidae,
Lestidae,
Rhyacophilidae,
Calopterygidae,
55
Hydropsychidae, Elminthidae,
Tabanidae, Chironomidae, Caenidae,
Baetidae, Caridae, Oligochaeta,
Neritidae, Gomphidae,
Hydroptilidae, Empididae
Caridae, Hydropsychidae,
Elminthidae, Chironomidae,
Oligochaeta, Caenidae, Neritidae,
Baetidae, Hydroptilidae, Gomphidae,
Tabanidae, Lymnaeidae,
Ceratopogonidae, Simuliidae
Gammaridae, Chironomidae,
Oligochaeta,
Elminthidae, Gomphidae,
Platycnemididae, Gammaridae,
Simuliidae, Caenidae, Ancylidae,
Hydropsychidae,
Baetidae,Ephemerellidae,
Hydroptilidae, Chironomidae,
Oligochaeta, Lymnaeidae,
Planorbidae,
Empididae, Tabanidae, Gomphidae,
Simuliidae, Caenidae,
Hydroptilidae, Chironomidae,
aa
Tip
16
NA2D2Y2E2R2J1*
Bol, Kirliliğe
Duyarlı
Taksonlar
Mevcut, Kirliliğe
Duyarlı Taksonlar
olandan en nadire)
Oligoneuriidae, Hydropsychidae,
Baetidae, Chironomidae, Simuliidae,
Lestidae
17 NA2D2Y2E2R2J2
Dryopidae, Tabanidae, Oligochaeta,
Caenidae
* NA2D2Y2E2R2J1 tipi, bütün örnekleme dönemlerinde kuru olmasından dolayı tanımlanamamıştır.
Heptageniidae,
Leuctridae
Referans değerleri
Bütün tiplerin bir arada olduğu ve sadece bir tipten olmak üzere Ref, PRef ve BAEP alan örneklerinin olduğu
Tek Yönlü ANOVA testlerine göre, bu tip bir analizin yapılmasının mümkün olması halinde (NA1E2R1J1,
NA1E2R1J2, NA2D1Y2E2R1J1), düşük akış ve yüksek akış dönemi metrikleri arasında herhangi bir istatistiksel
fark bulunmamaktadır. Bundan dolayı referans değerleri bütün mevsimlere ait olan örneklerden toplanmıştır.
SÇD'ye göre metrikler için kullanılan referans değerleri ve ICM indeksi doğal ve BÖDSK için ayrı ayrı
hesaplanmıştır. Bu işlem ile, doğal su kütlelerinin ekolojik durumları aynı türün BÖDSK ekolojik
potansiyelinden farklılaştırılmıştır. Doğal su kütlelerine kıyasla BÖDSK için çok daha iyi değerler belirlenmiş
olan 10 numaralı tip (NA2D1Y2E2R2J - Bkz. Tablo 4.1.1.3-5) için bir istisna yapılmış ve bundan dolayı da
referans değerleri, morfolojik özelliklerine bakılmaksızın bütün örneklerin ortalamasından hesaplanmıştır.
NA2D2Y2E2R2J1 tipi ise bütün örnekleme dönemlerinde kuru olan iki su kütlesi tarafından (BMN09, BMN11)
temsil edilir. NA1E1R1J2, NA2D1Y2E1R2J2, NA2D2Y2E1R2J2, NA2D2Y2E2R1J2 tipleri, su kütlelerinde yer
alan bütün alanların referans alan seçim sürecindereddedilmesinden dolayı, referans değerler belirlenememiştir.
Büyük nehir tiplerine ait olan 11 ve 12 tipleri (NA2D2Y2E1R1J1, NA2D2Y2E1R1J2) için referans değerleri
Akdeniz bölgesinin başka bir büyük nehrinden alınmıştır, Aoos-Vjose River (Bkz. Chatzinikolaou et al. 2008).
Her bir tip için Ref, PRef, BAEP alan örneklerinin ortalama değerleri ile hesaplanan ICMi metriklerinin her
birine ilişkin referans değerleri (veya Maksimum Ekolojik Potansiyel değerleri) ve nehir suyu kütlelerinin
hidromorfolojik karekterizasyonu (doğal veya büyük ölçüde değiştirilmiş) Ek I, Tablo A3'te sunulmuştur.
Sınıf sınırları ve EKO hesaplama
Her bir örneğin Ekolojik Kalite Oranı (EKO) değeri aşağıdaki işlem ile elde edilmiştir:
1.
EKO değerlerinin hesaplanması için örneklerin her birinin ICMi metrik değerleri tip ve morfolojik
duruma(doğal SK veya BÖDSK) göre belirlenmiş ilgili referans değerlerine bölünmüştür.
2.
Önceki aşamada hesaplanmış olan her bir metriğe ait EKO değerleri her metriğe karşılık gelen ağırlığın
uygulanması yolu ile normalize edilmiş ICMi hesaplamasında kullanılmıştır(Bkz. Ek I Tablo A3).
3.
Her bir tip ve morfolojik durumdaki referans alanlarının (Ref, Bref ve BAEP) normalize edilmiş ICMi
değerlerinin ortalaması Referans ICMi değerlerinin (Bkz. Ek I, Tablo A3) hesaplanmasında
kullanılmıştır.
4.
Son olarak, ICMi EKO değerleri her bir örneğin normalize edilmiş ICMi değerlerinin bir önceki
aşamada hesaplanan ilgili tip ve morfolojik durumdaki Referans ICMi değerlerine bölünmesi yolu ile
bulunmuştur.
Her bir örneğe ait normalize edilmiş EKO ICMi değerleri ilgili sınıf sınır değerlerine göre sınıflandırılmıştır.
56
Sınıf sınır değerleri AB interkalibrasyon gruplarındaki nehir tiplerinin çoğu için Çok İyi/İyi durum sınıfları için
%80’lik dilim, İyi/Orta sınıflar için %60‘lık dilim, Orta/Zayıf sınırlar için %40‘lık dilim ve Zayıf/Kötü sınıflar
için %20‘lik dilim kullanılarak belirlenmektedir. Bu sınıflandırma şemasına bakıldığında Ref, PRef veya BAEP
olarak seçilen alanın Çok İyi veya Maksimum Ekolojik Potansiyel durumunda sınıflandırılamaması mümkündür,
İyi olarak sınıflandırılabilir ve bundan dolayı da herhangi restorasyon eylemi ve önlemine ihtiyaç
duymayacaktır. Öte yandan, sınıf sınırlarının eşit bir şekilde dağıtılması ile Büyük Menderes Nehir Havzasındaki
farklı nehir tipleri arasındaki sınıflandırma sonuçlarının karşılaştırılması daha etkili bir şekilde yapılabilecektir.
Tablo 4.1.1.3-6: BMNH doğal ve büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlelerinin sınıflandırılması için kullanılan sınıf
sınır değerleri
Nehir SK
Tipleri
NA1E1R1J
2
NA1E2R1J
1
NA1E2R1J
2
NA1E2R2J
1
NA1E2R2J
2
NA2D1Y2E
1R2J2
NA2D1Y2E
2R1J1
NA2D1Y2E
2R1J2
NA2D1Y2E
2R2J1
NA2D1Y2E
2R2J2
NA2D2Y2E
1R1J1
NA2D2Y2E
1R1J2
NA2D2Y2E
1R2J2
NA2D2Y2E
2R1J1
NA2D2Y2E
2R1J2
NA2D2Y2E
2R2J1
NA2D2Y2E
2R2J2
Ekolojik Potansiyel sınıf sınırları (ICMi EKO)
rIC Çok İyi
İyi /
Orta /
Zayıf /
Mi
/ İyi
Orta
Zayıf
Kötü
Ekolojik Durum sınıf sınırları (ICMi EKO)
rIC Çok İyi
İyi /
Orta /
Zayıf /
Mi
/ İyi
Orta
Zayıf
Kötü
Bu tipte referans alan yok
0.99
9
0.99
9
0.7992
0.7992
0.599
4
0.599
4
0.3996
0.1998
0.3996
0.1998
0.99
4
0.99
9
0.7952
0.7992
0.596
4
0.599
4
0.3976
0.1988
0.3996
0.1998
0.599
4
0.3996
0.1998
0.603
0.402
0.201
Tüm referans alanlar kuru
0.99
9
Bu tipte BÖDSK yok
0.7992
0.93
4
0.99
9
0.99
9
0.99
8
1.00
3
0.99
9
0.7472
0.7992
0.7992
0.7984
0.8024
0.7992
0.560
4
0.599
4
0.599
4
0.598
8
0.601
8
0.599
4
1.00
5
0.3736
0.1868
0.3996
0.1998
Doğal su kütlelerindeki tüm alanlar kuru
0.3996
0.1998
Bu tipte doğal su kütlesi yok
0.3992
0.1996
0.4012
0.2006
0.3996
0.1998
0.99
8
0.804
0,598
0,3992
0,1996
8
0,7984
0.99
9
0.7992
0.599
4
0.3996
0.1998
Bu tipteki tüm alanlar kuru
Bu tipteki tüm BÖDSK’lar kuru
57
0.99
9
0.7992
0.599
4
0.3996
0.1998
Örnek değerlendirme sonuçları
Yukarıdaki sınıf sınır değerlerinin uygulanması ile edlde edilen sınıflandırma sonuçları Ek I, Tablo A4'te
sunulmuştur. Aşağıdaki şekilde bulunan harita BMNH’de iki döneme ilişkin örneklerin dağılımını
göstermektedir.
Şekil 4.1.1.3-1: 2013 sonbaharında (Düşük akış dönemi) ve Mart 2014'te (Yüksek akış dönemi) Büyük Menderes
Nehir Havzasındaki ICM indeksi kullanılarak yapılan mevsimlik nehir makroomurgasız sınıflandırması
Su kütlelerinin nihai kalite sınıflandırması
BMNH su kütlelerinin ekolojik kalitesinin sınıflandırması için düşük akış örneklerinin kalite değerlendirmesi
kullanılmıştır.
Aşağıdaki şekilde, BMNH su kütlelerinin nehir bentik makro-omurgasız BKU’ya göre sınıflandırma haritası
bulunmaktadır.
58
Şekil 4.1.1.3-2: Makro-omurgasızBiyolojik Kalite Unsuruna göre BMNH su kütlelerinin sınıflandırması
Interkalibrasyon sınıflandırması ile karşılaştırma
Sınıflandırma prosedürünün genel uyumluluğunun kontrolü için k sınıflandırma sonuçları Akdeniz
interkalibrasyon uygulamasında kullanılan nehir tipolojisi ve ilgili ICMi sınırları kullanılarak yapılan
sınıflandırma ile karşılaştırılmıştır. Yunanistan’da kullanılan sınıflandırma metodu olması ve BMNH’ye yakın
olması nedeniyle ekolojik olarak ilgili olması nedeniyle, 2008/915/EC sayılı Avrupa kararnamesinde Yunanistan
için önerilen ortak interkalibrasyon tipleri RM1, RM2 ve RM4’e ait sınıf sınırları kullanılmıştır. R-M5 tipi
Yunanistan’da bulunmadığından bu tip için ise İtalya için önerilen ortak interkalibrasyon nehir tipi sınırları
kullanılmıştır. Karar kapsamında yalnızca Çok İyi/İyi ve İyi/Orta sınıf sınır değerleri verilmiştir. Değerler, her
bir tip için ICMi EKO değerlerine eşdeğerdir. Doğal ve büyük ölçüde değiştirilmiş nehir suyu kütleleri arasında
herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Aşağıdaki tabloda kullanılan sınıf sınır değerleri verilmiştir.
Tablo 4.1.1.3-7: 2008/915/EU numaralı AB kararına göre ICMi EKO değerleri olarak verilen Sınıf Sınırları
Tip
Kayıtlı bulunduğu ülke
Çok İyi / İyi
İyi / Orta
R-M1
R-M2
R-M4
R-M5
Yunanistan
Yunanistan
Yunanistan
İtalya
0.95
0.94
0.96
0.97
0.71
0.71
0.72
0.73
Ek I'de bulunan Tablo A5, uygulanan sınıflandırma prosedürünün interkalibrasyon uygulaması sınıflandırması
ile karşılaştırma sonuçlarını sunmaktadır.
16 örnek arasında yapılan karşılaştırmalar sonucunda elde edilen bulgulara göre sınıflandırmanın yaklaşık olarak
%72'si aynıve %28'i farklıdır. Farklı sınıflandırma sonuçlarına neden olan bu 5 durumun tamamında
interkalibrasyon sınıflandırmaları Büyük Menderes referans değerlerinden elde edilenlerden daha düşük
olmuştur.
59
4.1.2.
Nehirlerde diatomlar
Diatomlar bazıları koloniler oluşturmasına rağmen çoğunlukla tek hücreden
oluşan mikroskobik tek hücreli alglerdir. Geniş bir deniz ve tatlı su habitatı
aralığında bulunabilen organizmalardır. Diatomlar planktonik ve bentik
toplulukların önemli bileşenleridir ve sucul besin ağlarının temelini
oluşturmalarından dolayı birincil üreticiler olarak değerlendirilmektedirler. Şekil 4.1.2.1- Tipik Diatom
Cinsi (Navicula)
Diatomlar, Bacillariophyceae olarak adlandırılan alg sınıfına aittir
(Bacillariophyta şubesi) ve muhtemelen yaşayan 100.000 türün üzerinde ve
450'den fazla cinse tekabül eden ökaryotik sucul organizmalardır (Round et
al. 1990). Kendilerini algler arasında özel konuma getiren belirli özelliklere
sahiptir. Belirgin özelliklerden biri de iki yarıdan (kabuklar) oluşan silisli
hücre duvarıdır (früstül). Bu kabuklar farklı şekillere sahiptir ve yüzeyleri
de çizgiler, gözenekler, delikler veya rafelerden meydana gelmektedir. Kabukların şekli ve morfolojisi diatom
teşhisi ve taksonomisi için çok önemlidir.
Diatom toplulukları kısa yaşam döngüleri nedeniyle çevresel değişimlere hızlı ve tahmin edilebilir şekilde yanıt
vermekte ve bu nedenle yüzey sularındaki su kalitesi değerlendirmeleri açısından önemli bilgiler sağlamaktadır.
Bütün substrat yüzeylerini kaplamaktadırlar, kolay bir şekilde örneklenebilir, muhafaza edilebilir, saklanabilir ve
yeniden analiz edilebilirler. Sistematik olarak ve ekoloji açısından iyi bilinmektedir. Ayrıca bolluklarından
dolayı çeşitlilik analizleri için uygundur.
Belirtilen özelliklerine göre diatomlar yüzey sularının kalitesinin değerlendirilmesi ve izlenmesi için
biyoindikatör olarak kullanılmaktadırlar.
4.1.2.1.
Örnekleme
Büyük Menderes Havzası izleme programına göre nehirlerdeki fitobentozA kategorisinde bulunan Biyolojik
Kalite Unsuru olarak değerlendirilmektedir. Düşük akış örnekleme döneminin bir sonucu olarak 57 adet izleme
istasyonunun hepsinde örnekleme yapılmıştır. Örnekleme işlemi sonucunda, 15 nehir suyu kütlesinin kuru
bulunmasından, iki alana ulaşım olmamasından ve 6 alanın da uygun (sert) substrata sahip olmamasından dolayı
34 örnek elde edilebilmiştir. Düşük akış örnekleme işlemi, Eylül 2014 tarihinde yapılmış olan nehir makroomurgasız örnekleme işlemi ile paralel bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
Yüksek akış döneminde 17 örnek elde edilmiştir. Bunlar arasında, düşük akış döneminde kuru bulunan A ağına
ait olan istasyonlardan alınan 4 örnek bulunurken, kuru olmalarından ya da uygun substrata sahip
olmamalarından dolayı B ve C ağları kapsamında olan 5 istasyondan örnek alınabilmesi mümkün olmamıştır.
Yüksek akış döneminde örnekleme işlemi, Mart 2014 tarihinde yapılmış olan nehir makro-omurgasız örnekleme
işlemi ile paralel bir şekilde gerçekleştirilmiştir.
Diatom topluluklarının analizi için alınan örnekler CEN 13946: 2003 ve CEN 14407: 2004 Avrupa standartları
uyarınca (2003, 2004 Avrupa Standardizasyon Komitesi) toplanmış ve işlemden geçirilmiştir. Mümkün
olduğunca nehrin ana akış bölgesinin iyi aydınlatılmış olan tarafından filamentoz alg ve yosunlardan arındırılmış
olan beş - on taş (veya benzer oranlara sahip olan kaya, çakıl) toplanmıştır. Diatom biyofilminin toplanması için
substratlar fırçalanmıştır. Bu konu, "Diatom örnekleme metotları" ve "Nehir ve göl diatomlarının analizi"
başlıklı TY eğitim dokümanları içerisinde detaylı şekilde anlatılmıştır.
Örnekler %4 formaldehit içerisinde muhafaza edilmiş ve analiz için laboratuvara gönderilmiştir.
60
Şekil 4.1.2.1-1
Bentik Diatomlar için taşların fırçalanması
Analiz
4.1.2.2.
Örnekler laboratuvarda sıcak hidrojen peroksit metoduyla işleme tabi tutularak, temiz diatom früstül
süspansiyonları elde edilmiştir. Tüm organik materyali oksitlemek için, her örneğe yaklaşık 20 ml H2O2 (%30)
eklenmiş ve bu karışım bir çeker ocak içinde 90 oC’de ısıtma platformu üzerinde ısıtılmıştır. Diatom
früstülündeki organik materyal bu şekilde yok edildikten sonra, früstül gözlemini ve sayımını zorlaştırabilecek
geç çökelimi önlemek için geri kalan H2O2’yi ve karbonatları temizlemek amacıyla seyreltilmiş HCl ilavesi
yapılmıştır. Oksitlenmiş örnekler, süspansiyon süzülerek deiyonize suyla birkaç kez durulanmıştır. Son olarak,
var olan çamuru süspansiyondan uzaklaştırmak ve lamların hazırlanması sırasında diatomların topaklanmasını
önlemek için son yıkamadan önce her numuneye 1-2 damla zayıf amonyak (NH3) solüsyonu eklenmiştir. Kalıcı
lamların hazırlanması için bir damla süspansiyon lamel üzerinde oda sıcaklığında kurutulmuştur. Lam üzerindeki
diatomların yoğunluğu, baskın taksonların kolayca teşhisini ve tekrar tekrar sayılabilmesini sağlamıştır. Her
lamel Naphrax® reçineli (gömme ortamındaki diatom) bir lama yerleştirilmiştir.
100x yağlı objektifli optik mikroskopla yapılan sayımda her bir lamda rastgele seçilmiş kesitler üzerinde
400’den fazla diatom kabuğu gözlenmiştir. Bu sayı diatom florasının kompozisyonu hakkında iyi bir tahmin
vermektedir ve bu diatom indekslerinin uygulanabilmesi için bir gerekliliktir. Bütün taksonlar tür veya
mümkünse çeşitli türler düzeyinde teşhis edilmişlerdir.
Değerlendirmede kullanılan Monografiler aşağıdakileri kapsamaktadır :

Krammer, K. (1997): “Die cymbelloiden Diatomeen”, Bibliotheca Diatomologica 36; sf. 382.

Krammer, K.; Lange-Bertalot, H. (1985): “Naviculaceae”, Bibliotheca Diatomologica 9; sf. 389.

Krammer K. & H. Lange-Bertalot, (1986 – 1991) –Bacillariophyceae 1. Bölüm: Naviculaceae. Sf.
876; 2. Bölüm: Bacillariaceae, Epithemiaceae, Surirellaceae, sf. 596; 3. Bölüm: Centrales,
Fragilariaceae, Eunotiaceae, sf. 576; 4. Bölüm: Achnanthaceae. Kritische Ergänzungen zu Navicula
(Lineolatae) und Gomphonema.
61
4.1.2.3.

Lange-Bertalot, H. (2001): “Diatoms
Königstein:Gantner Ed. sf. 526.

Lange-Bertalot, H. (2002): “Diatoms of Europe, Vol. 3: Cymbella”. Königstein:Gantner Ed. sf.
514.

Prygiel, J.; Coste, M, 2000 - Guide Méthodologique pour la mise en oeuvre de l’Indice Biologique
Diatomées. Burdeus: Agences de l'eau, Ministère de l'Aménagement du Territoire et de
l'Environnement i Cemagref. sf. 134.

Round F.E., R.M. Crawford & D.G. Mann, 1990 - The Diatoms. Biology and Morphology of the
Genera. Cambridge Univ. Press, Cambridge, sf. 747.
of
Europe.
Vol.
2.
Navicula
sensu
stricto”.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Her bir lamdaki teşhis edilen taksonların bir listesi yapılmış ve sayılar nispi tür bolluğunu hesaplamakta
kullanılmıştır. Bu veriler OMNIDIA yazılımının 5.3 sürümüyle işlenmiştir (Lecointe et al.
http://clci.club.fr/index.htm). OMNIDIA, diatom topluluklarına özgü kompozisyondan yola çıkarak suyun
karakteristiğini tanımlamanın yanı sıra diatom su kalitesi indekslerinin hesaplanmasında kullanışlı bir yazılımdır.
OMNIDIA, verilerin arşivlenmesi ve çeşitli diatom türlerinin taksonomisi ve otoekolojisi hakkında bilgiler
sağlanması bakımından da kullanışlıdır.
Diatom tolulukları ile gerçekleştirilen ekolojik su kalitesi değerlendirmesi, Spesifik Kirlilik Hassasiyet İndeksi –
IPS (Coste in Cemagref, 1982) ve bu indeksin sınıf sınırlarına dayanmaktadır. IPS, türlerin kirliliğe karşı
toleransına/ duyarlılığına göre hesaplandığından, sonuçların tipolojik faktörlerden etkilenmemesi beklenir.
Organik kirlenme, tuzluluk ve ötrofikasyonu (Prygiel & Coste 1993) bir arada değerlendiren IPS, genel su
kalitesinin gerçekçi bir biçimde değerlendirilmesini sağlar ve fitobentoza dayalı su kalitesi değerlendirmelerinde
referans indeks olarak (Descy & Coste 1991) kabul görür. Akdeniz nehirlerinde test edildiğinde, en doğru diatom
su kalitesi indeksi olduğu kanıtlanmıştır (Gomà et al. 2004). IPS, Zelinka ve Marvan’ın (Zelinka & Marvan,
1961) ağırlıklı ortalama denklemine dayanır:
Aj = türün nispi bolluğunu,
Ij = her türe ait hassasiyet değerini (kirliliğe karşı toleransı en yüksek olan türler 1, kirliliğe karşı hassasiyeti en
yüksek türler ise 5 ile gösterilmek üzere, 1 ile 5 arasında bir skalaya göre),
Vj = her tür için indikatör değerini veya özgüllük derecesini (çok rastlanan türler 1, çok spesifik olanlar 3 ile
ifade edilmek üzere, 1 ile 3 arasında bir skalaya göre) ifade eder.
IPS neredeyse bilinen tüm taksonları kullanırken, diğer indeksler daha az sayıda takson seti kullanır. Hassasiyet
ve indikatör değerleri diatom ve kimyasal verilerin çok çeşitli analizilerinden türetilmiştir. Dolayısıyla IPS,
spesifik diatom florasına sahip olanlar da dahil birçok bölgede uygulanabilir.
Referans koşullar ve EKO
IPS’nin türlerin toleransına/ duyarlılığına göre hesaplandığı, tek tek türlerin kirliliğe karşı hassasiyetlerinin iyi
belgelendiği ve bunların nehrin tipolojik farklılıklarına uyum sağladıkları düşünüldüğünde, kirlilik seviyesindeki
IPS sonuçlarının tipolojik faktörlerden etkilenmemesi beklenmiştir. Bu nedenle sınıflandırmada hiçbir referans
62
değer kullanılmamıştır. TY projesinin sonucu olarak, BMNH’nin diatom sınıflandırması, IPS indeksinin ham
değerlerini ve indeksin kendi sınıf sınırlarını temel almıştır.
Sınıf Sınır Değerleri
IPS puanları 1 ila 20 arasındadır. Bu skalada 1 en kötü kaliteyi, 20 ise en yüksek kaliteyi göstermektedir.
Değerler ise 5 kalite kategorisine ayrılmaktadır.
Tablo 4.1.2.3-1: Beş kalite kategorisine göre IPS puanları
Kötü
Zayıf
Orta
İyi
Çok İyi
1≤i<5
5≤i<9
9 ≤ i < 13
13 ≤ i < 17
17 ≤ i ≤ 20
IPS değerleri, özel olarak tasarlanmış diatom analizi yazılımı kullanılarak hesaplanmıştır (OMNIDIA sürüm 5).
Her bir örneğin indeks hesaplama sonucu ve karşılık gelen sınıflandırma Ek 1, Tablo A6’da gösterilmekte ve
aşağıdaki haritada sunulmaktadır:
Şekil 4.1.2.3-1: Büyük Menderes Nehir Havzası mevsimsel nehir diatom örneklerinin sonuçları
63
Nehir suyu kütlelerini, fitobentoz BKU’dan yola çıkarak sınıflandırmak için yalnızca düşük akış dönemi
örnekleri kullanılmıştır. Sonuç olarak, 19 su kütlesi “iyi”, 11 su kütlesi “orta”, 3 su kütlesi ise “zayıf” ve 1 su
kütlesi “kötü” olarak sınıflandırılmıştır. Ancak 22 su kütlesini sınıflandırmak mümkün olmamıştır. Nehir suyu
kütlelerinin sınıflandırma sonuçları aşağıdaki Şekilde gösterilmektedir:
Şekil 4.1.2.3-2: BM havzası su kütlelerinin Diatom BKU’ya göre sınıflandırılması
4.1.3.
Nehirlerde makrofitler
Makrofitler kısmen ya da tamamen su içinde yaşayan ve çıplak gözle
görülebilen bitkilerdir. Tohumlu bitkileri (phanerogram), eğrelti otlarını
(pteridophyta), kara yosunlarını (bryophyta) ve makroskopik algleri kapsarlar.
Nehir ve göllerdeki makrofit kompozisyonu hem nütrient değerine hem de
kirleticilerin varlığına bağlı olarak değişebilir. Makrofitler hareketli
organizmalar değildir ve su sistemlerinde hayatta kalmalarını etkileyen akış,
nütrient varlığı ve diğer fiziksel ve kimyasal etkenlerden kaçınamazlar. Bundan
dolayı, habitatlarını etkileyen baskı ve stres kaynaklarının etkili bir göstergesi
olabilirler.
4.1.3.1.
Şekil 4.1.3-1: Tipik makrofit
türleri (Cyperus longus)
Örnekleme
İzleme ağı, zamanlama ve sıklık
Nehirlerdeki makrofitler Kategori B biyolojik kalite unsurlarına dahil
olduğundan, toplamda 18 nehir istasyonunu içeren iki örnekleme çalışmasında
da sadece B alt ağından örnek alınmıştır. Değerlendirme metoduna göre
örnekleme işlemi bitkilerin gelişme evresinde oldukları düşük akış döneminde yapılmalıdır. Buna uygun olarak
ilk örnekleme işlemi Mayıs-Haziran 2014’te, ikincisi 2014 yılının Ağustos sonlarında gerçekleştirilmiştir. Sonuç
64
olarak her iki örnek de düşük akış dönemini yansıtmaktadır. Pratikte örnekleme işlemi ilk dönemde sadece 15
istasyonda başarılı olmuş, 2 istasyon kuru iken birinde değerlendirme indeksine (IBMR) dahil olan hiçbir
makrofit türüne rastlanmamıştır. İkinci dönemde ise 13 istasyondan örnek alınmış, 4 istasyon kuru bulunmuş ve
birinde IBMRt indeksinde kullanılabilecek türlere rastlanmamıştır.
Nehir incelemelerinde TS EN-14184’e uygun olarak standart örnekleme metotları uygulanmıştır. Kanallar,
köprüler ve bentler gibi gölgeli ve doğallığı bozulmuş yerlerden kaçınılmıştır. Tüm makrofit türleri bolluk
sınıflarını da içerecek şekilde arazi formuna kaydedilmiş ve sahada tanımlanamayan türler de teşhis amacıyla
toplanmıştır.
Toplanan bitkiler preslenene kadar plastik torbalarda veya ıslak kağıtlar arasında tutulmuştur. Toplanan kökler
yıkanarak çamurdan arındırılmış, bitkiler kurutma kağıdı veya peçeteyle kurutulduktan sonra preslenmiştir.
Chara, Fontinalis, Myriophyllum, Ceratophyllum gibi narin bitkiler sudan çıkarıldıklarında özelliklerini
kaybederler. Bunu önlemek için bu tür bitkiler preslenmeden ve kurutulmadan önce ıslak bir kağıtla kaplanarak
plastik bir tepside muhafaza edilmiştir. Meyveli örnekler seçilmiş, rizom, su altındaki ve yüzen yapraklar da
toplanmıştır. Uzun numuneler bitkinin pres ölçüsüne göre kesilmiş veya katlanmıştır.
Her ne kadar bitkilerin muhafazasının en iyi metodu presleme olsa da, bu bazı bitkiler için uygun değildir (örn.
Characeae). Su altında yetişen bu bitkiler tespit solüsyonlarında sabitlenmiş ve ardından koruyucu solüsyonlarda
saklanmıştır. Detaylı bilgi “Makrofit örnekleme metotları” başlıklı Teknik Yardım eğitim dokümanında
bulunabilir.
4.1.3.2.
Analiz
Toplanan vasküler örnekler, makroalg ve yosunlar sırasıyla “Türkiye ve Doğu Ege Adaları Florası / Flora of
Turkey and East Aegean Islands”, “Britanya Adaları Tatlı Su Alg Florası / The Freshwater Algal Flora of the
British Isles” ve “Britanya ve İrlanda Yosun Florası / The Moss Flora of Britain and Ireland” kullanılarak teşhis
edilmiştir.
4.1.3.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Yüzey sularının ekolojik durumunu değerlendirmek amacıyla Avrupa’da 1970 lerden bu yana bir dizi makrofitik
indeks geliştirilmiştir. Bu indeksler farklı eko-bölgelerdeki su kalitesini izleme amaçlı olup aralarından ikisi
Akdeniz nehirlerinde kullanılmaktadır: IBMR (Nehirler için biyolojik makrofit indeksi) ve RMI (Nehir makrofit
indeksi). RMI yalnızca Slovenya’da kullanılmaktayken, IBMR İspanya, Portekiz, Fransa, Yunanistan ve Güney
Kıbrıs gibi Akdeniz ülkelerinde yaygındır; dolayısıyla, bu çalışmada IBMR kullanılmasıı tercih edilmiştir.
İndeks esas itibariyle bolluk (K), trofi puanı (CS) ve ekolojik zenginlik katsayısı (E) olmak üzere üç değişken
üzerinden ve aşağıdaki denklemle hesaplanır:
IBMR =
CSi (Trofik puan): Nütrientler (ortofosfat & amonyum) ve organik kirlilik ile belirlenen “su kalitesini" yansıtır.
CSi puanı 0 (ağır organik kirlenme) ile 20 (oligotrofi) arasındaki bir skala üzerinden ifade edilmektedir.
Ei (Ekolojik zenginlik katsayısı): türleri dört beslenme sınıfına göre tanımlar (oligotrofik, mezotrofik, ötrofik ve
hipertrofik). Haury et al., 2006’a göre metrik puanları 1 (geniş zenginlik) ile 3 (çok sınırlı zenginlik) arasında
değişmektedir.
65
Ki (bolluk – örtüş skalası): Sahada, Tablo 4.1.3.3-1’de gösterilen değerlerle tahmin edilir.
Tablo 4.1.3.3-1: IBMR indeksinin Ki değeri için hesaplanan bolluk sınıfları
Ki değeri
1
2
3
4
5
Görsel inceleme ile kaydedilen
örnekler için örtüş %’si
<0,1
0,1-1
1-10
10-50
≥50
Grapnel kullanılarak toplanan bitkiler
sadece kök parçaları
az miktarda belirli takson
orta miktarda belirli takson
bol miktarda belirli takson
kitlesel olarak görülen belirli takson
Türkiye’deki nehirler için tipe özgü referans değerler mevcut değildir. Tipe özgü referans değerlerinin
belirlenmesi için literatürdeki referanslar ve uzman görüşü kullanılmıştır. Uzman görüşü özellikle belirli nehir
tiplerinde referans koşullarda ve en kötü koşullarda bulunabilecek makrofitlerin belirlenmesi aşamasında
kullanılmıştır. Bu yapılırken makrofit uzmanlarının Türkiye’nin değişik bölgelerinde yapmış olduğu
çalışmalardan kaynaklanan deneyimleri ve Feio et al., 2014 “Avrupa Akdeniz nehirleri için en az bozulmaya
uğramış koşullar” gibi az bozulmaya uğramış Akdeniz nehirlerindeki makrofit topluluklarına dair özet bilgi
sağlayan bilimsel çalışmalardan yararlanılmıştır. En iyi ve en kötü koşullardaki olası makrofit topluluklarının
belirlenmesinin ardından, bu koşullara karşılık gelen IBMR indeksi değerleri hesaplanmış ve aşağıda gösterildiği
gibi EKO hesaplanmasında E0 ve E1 değerleri olarak kullanılmıştır. Her örnek için göz önünde bulundurulan
referans değerleri aşağıdaki Tabloda sunulmaktadır:
Tablo 4.1.3.3-2: Her istasyonda, sınıflandırma için kullanılan referans değerleri ve en kötü kalite değerleri
İstasyon (Alan)
BMN06_ST01
BMN11_ST02
BMN12_ST02
BMN13_ST01
BMN15_ST01
BMN20_ST02
BMN21_ST01
BMN23_ST02
BMN25_ST01
BMN26_ST01
BMN32_ST01
BMN47_ST01
BMN48_ST01
BMN52_ST02
BMN54_ST01
BMN55_ST01
BMN56_ST01
BMN56_ST02
IBMR İndeksi için En Kötü
Değer (E0)
12.5
6.5
Kanal inşası nedeniyle kuru
11
5.5
11
5.5
14
7
10
5.5
14
7
14
7
13
7
Alanda IBMR türleri mevcut değildir.
Alanda IBMR türleri mevcut değildir.
12
7
11.5
6.5
10.5
5.5
10.5
5.5
10
6
10
6
11
7
IBMR İndeksi Referans Değeri (E1)
66
Sınıf sınır değerleri ve EKO hesaplama
Normalize edilmiş Ekolojik Kalite Oranları (EKO), Szoszkiewicz et al., 2007 tarafından geliştirilen aşağıdaki
formülle hesaplanmıştır:
0: numunenin hesaplanmış IBMR değerini,
E1: EKO’nun 1’e (referans durum değeri) eşit olduğu IBMR değerini,
E0: EKO’nun 0’a (çok kötü durum değeri) eşit olduğu değeri ifade eder.
Makrofit Büyük Menderes Havzası için B kategorisi biyolojik kalite unsuru olduğundan, her tip için bir saha
örneklenmiştir. Bu nedenle BMNH için tanımlanmış tiplere özgü referans koşullar ve sınıf sınır değerleri
belirlenememiştir. Değerlendirme en benzer Akdeniz ülkesi olan Yunanistan için belirlenmiş sınıf sınır değerleri
kullanılarak yapılmıştır. 2013/48/EC sayılı AB kararnamesinde R-M1, R-M2 ve R-M4 ortak Akdeniz nehir
tipleri için belirlenmiş IBMR indeksi sınıf sınır değerleri aynıdır. Çok İyi / İyi ve İyi / Orta sınıf sınır değerleri
kararnamede sırasıyla 0,750 ve 0,560 olarak verilmiştir.Diğer sınıf sınır değerleri ise aynı aralık değerleri
kullanılarak hesaplanmıştır. R-M3 tipi (interkalibrasyon çalışmalarının tamamlanmadığı büyük nehirler)
dışındaki tüm nehir tipleri için aynı sınıf sınır değerlerinin belirlenmesi ortak nehir tipolojisinin sınıflandırma
üzerinde etkili olmadığını ortaya koymuştur.
Şekil 4.1.3.3-3: Nehirler için sınıf sınır değerleri
Sınır
EKO değeri
Çok İyi / İyi
İyi / Orta
Orta / Zayıf
Zayıf / Kötü
0.750
0.560
0.37
0.18
Örneklerin değerlendirme sonuçları
Tablo 4.1.3.3-4’de gerçekleştirilen her iki incelemenin de sonucunda, 10 nehir suyu istasyonunun makrofit
sınıflandırması aşağıda gösterilmektedir:
67
Tablo 4.1.3.3-4. Örneklenen 19 nehir suyu kütlesinde makrofitlere göre sınıflandırma
Kod
İlk İnceleme
Adı
İkinci İnceleme
IBMR
EKO
Sınıf
IBMR
EKO
Sınıf
Dokuzsele
9.1
Hamam-1
9.87
Küfi
*
Büyük
8.38
BMN12_ST02
Menderes
Büyük
7.5
BMN13_ST01
Menderes
BMN15_ST01
Çaykavuştu
11.26
Büyük
BMN20_ST02
6.8
Menderes
Yukarı
BMN21_ST01
9.31
Dandalaz
BMN23_ST02
Yukarı Akçay
9.04
BMN25_ST01
Yukarı Akçay
12
BMN26_ST01
Yukarı Akçay
BMN32_ST01
Yukarı Çine
BMN47_ST01 Yukarı İkizdere
9.5
BMN48_ST01 Yukarı İkizdere
10.71
BMN52_ST02
Alangüllü
8.33
BMN54_ST01
Moralı
8.2
Büyük
8.5
BMN55_ST01
Menderes
Büyük
8.5
BMN56_ST01
Menderes
Büyük
BM56_ST02
9
Menderes
BMN04_ST01
Dokuzsele
9.1
BMN06_ST01
Hamam-I
9.87
BMN11_ST02
Küfi
*
Büyük
8.38
BMN12_ST02
Menderes
Büyük
BMN13_ST01
7.5
Menderes
BMN15_ST01
Çaykavuştu
11.26
Büyük
6.8
BMN20_ST02
Menderes
Yukarı
9.31
BMN21_ST01
Dandalaz
BMN23_ST02
Yukarı Akçay
9.04
- İstasyonda IBMR türleri mevcut değildi.
* Kanal inşaatından dolayı istasyon kuruydu.
0.4429
0.5617
*
Orta
Orta
*
Kuru
11.21
*
Kuru
0.785
*
Kuru
Çok İyi
*
0.72
İyi
8.6
0.775
Çok İyi
0.5
Orta
7.72
0.555
Orta
0.6086
İyi
9.58
0.3686
Zayıf
0.2889
Zayıf
7.2
0.3778
Orta
0.33
Zayıf
7.81
0.2586
Zayıf
0.2914
0.8334
0.5
0.842
0.566
0.54
Zayıf
Çok İyi
Orta
Çok İyi
İyi
Orta
8.66
10.16
Kuru
9.52
10
Kuru
8.2
0.2371
0.5267
Kuru
0.504
0.7
Kuru
0.54
Zayıf
Orta
Kuru
Orta
İyi
Kuru
Orta
0.625
İyi
8.5
0.625
İyi
0.625
İyi
7.88
0.47
Orta
0.775
Çok İyi
9
0.775
Çok İyi
0.4429
0.5617
*
Orta
Orta
*
Kuru
11.21
*
Kuru
0.785
*
Kuru
Çok İyi
*
0.72
İyi
8.6
0.775
Çok İyi
0.5
Orta
7.72
0.555
Orta
0.6086
İyi
9.58
0.3686
Zayıf
0.2889
Zayıf
7.2
0.3778
Orta
0.33
Zayıf
7.81
0.2586
Zayıf
0.2914
Zayıf
8.66
0.2371
Zayıf
BMN04_ST01
BMN06_ST01
BMN11_ST02
68
Aşağıdaki Tabloda düşük akış döneminde iki ayrı dönemde yapılan örneklemelere göre gerçekleştirlen
sınıflandırmaların en kötüsüne dayalı olarak yapılan IBMR’a dayalı ekolojik kalite sınıfları gösterilmektedir.
Şekil 4.1.3.3-5: IBMR’ ye göre ekolojik kalite
İstasyon Kodu
İstasyon Adı
Genel sınıflandırma
BMN04_ST01
BMN06_ST01
BMN11_ST01
BMN12_ST01
BMN13_ST01
BMN15_ST01
BMN20_ST01
BMN21_ST01
BMN23_ST01
BMN25_ST01
BMN26_ST01
BMN32_ST01
BMN47_ST01
BMN48_ST01
BMN52_ST01
BMN54_ST01
BMN55_ST01
BMN56_ST01
Dokuzsele-1
Hamam-1
Küfi-4
Çaykavuştu-2
Yukarı Dandalaz
Yukarı Akçay 1
Yukarı Akçay 3
Yukarı Akçay 4
Yukarı Çine-3
Yukarı İkizdere-1
Yukarı İkizdere-2
Alangüllü
Moralı
Aşağı Büyük Menderes-1
Orta
Orta
Bilinmiyor
İyi
Orta
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Orta
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Orta
İyi
İyi
Orta
İyi
Orta
Elde edilen sonuçlara göre 4 su kütlesi “İyi”, 7 su kütlesi “Orta”, 4 su kütlesi ise ”Zayıf” durumda
sınıflandırılmıştır.
4.1.4.
Nehirlerde balıklar
AB Su Çerçeve Direktifi (SÇD) nehrin ekolojik kalitesinin değerlendirilmesi için (biyo-değerlendirme) rutin bir
indikatör veya Biyolojik Kalite Unsuru (BKU) olarak balıktan yararlanmıştır. Akdeniz nehirleri ve bağlantılı
limno-sistemler, bilhassa iklim ve biyocoğrafik şartlar nedeniyle ılıman Avrupa ekosistemlerinden ve onların
biyolojik bileşenleri de farklılık gösterirler (Alvarez-Cobelas et al. 2005, Hershkovitz & Gasith 2013).
Anadolu’daki balık faunası Avrupa’daki ılıman nehir havzalarından yayılımı sınırlı endemik türlerin yaygınlığı
ve balık türlerinin farklı ekolojik özellikleri gibi konularda belirgin biyolojik farklılıklar gösterirler. Büyük
Menderes Havzasındaki bu pilot çalışmada izleme ve değerlendirme amacıyla balıktan yararlanılmış olup, bu
çalışma ülkedeki ilk uyarlanmış balık indeksi uygulamasıdır.
Nehir izlemede biyolojik kalite unsuru olarak balık parametresini kullanmanın avantajları aşağıdaki gibidir:
a)
Balığın sucul yaşama alanındaki değişikliklere karşı hassasiyeti kanıtlanmıştır. Nehir kıyısındaki şartlar
dahil, nehir koridorunun hidromorfolojik bütünlüğünün balıkları etkilediği ispatlanmıştır. SÇD ile
uyumlu BKU arasında nehir boyunca sürekliliğin değerlendirilmesinde en iyi indikatör balıktır (örneğin
yapay bariyerlerin, barajların ve suyun bentle kapatılmasının etkisiyle ekosistem kalitesinin giderek
bozulması).
b) Bütün su sistemlerinde ve hemen hemen tüm büyük nehir alanlarında balık bulunur (sürekli ve bazı
kesikli akışlı lotik sular).
69
c)
Ekosistem işleyişinde balık bütünleyici bir seviyeye sahiptir (gıda ağı, çeşitli ekolojik birlikler vs.).
d) Balık izlemek için elektrikle balıkçılık gibi standardize edilmiş maliyet-etkin araçlar geliştirilmiştir.
e)
Bazı balıklar doğrudan ekonomik / rekreasyon değerine sahiptir ve bunlardan faydalanılmasının su
yönetimi üzerinde etkileri bulunmaktadır. Su kalitesinin balık refahıyla doğrudan ilişkili olduğu
düşünüldüğünden toplu balık ölümleri medyanın her zaman ilgisini çeker.
Nehir izlemede biyolojik kalite unsuru olarak balıktan yararlanmanın dezavantajları aşağıdaki gibidir :
a)
Büyük akarsularda ve nehirlerde örnekleme yöntemi ve örnekleme çabasıyla bağlantılı kanıtlanmış
yaygın bir belirsizlik bulunmaktadır. Her ne kadar çok kirli sularda, derin sularda ve/veya çok yüksek
elektriksel iletkenliğe sahip sularda etkisiz olması gibi bazı sınırlamaları olsa da, elektrikle balıkçılık
standart bir örnekleme aracıdır.
b) Balıklardaki yüksek hareket kabiliyeti nehir ya da nehir bölümünde insan kökenli baskılarla doğrudan
bağlantı kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bazı nehir tiplerinde balık toplulukları açısından önemli
mevsimsel değişiklikler bulunurken, diğer akarsu tiplerinde balık topluluğu çok basittir (örneğin tek bir
türün ya da az sayıda türden oluşan toplulukların baskın olması baskı ve etkilerin değerlendirilmesi için
kullanılabilir metrik sayısının sınırlı olmasına neden olabilmektedir).
c)
Doğal değişkenlik balıkları mekansal-zamansal ölçekte etkiler ; balık toplulukları hem mekanda hem de
zamanda karmaşık etkileşimlere yol açan daha geniş nehir havzalarındaki şartlardan etkilenirler.
d) Kirlenme veya kuraklık olaylarının şiddetli olduğu durumlarda balıkların tamamen yok olarak şartlar
iyileşse dahi yeniden kolonileşemeyebilirler.
e)
Büyük ölçüde değiştirilmiş ve yapay su kütlelerinde balığa dayalı değerlendirme diğer biyolojik kalite
unsurlarının gerisinde kalmıştır.
70
Şekil 4.1.4-1: 2013-2014 araştırması sırasında örneklenen on yaygın balık türü (türlerin ekolojik özellikleri ve
diğer ilgili indikatörler verilen parantez içinde verilmektedir): A) Petroleuciscus smyrneus (phytophilous
stagnophil), B) Rhodeus amarus (phytophilus stagnophil, yeni istilacı yabancı tür), C) Alburnus cf. demiri
(Lacustrine, potansiyel olarak bir göçmendir), D) Vimba mirabilis (Lacustrine; büyük nehir göçmeni), E)
Lepomis gibbosus (Stagnophilous-Lacustrine istilacı yabancı), F) Carassius gibbelio (Stagnophilous-Lacustrine
istilacı yabancı, kötü koşullara dayanıklı), G) Luciobarbus kottelati (büyük nehir göçmeni), H) Capoeta
bergamae (büyük nehir yüksek rakım göçmeni), I) Oxynoemacheilus cf. germanicus (Benthic rheophilous), J)
Squalius cf. fellowesii (Rheophilous, genelci ve toleranslı).
71
4.1.4.1.
Örnekleme
Balık toplulukları SÇD nehir tipolojisinin yerine dağılımlarının (yüksek rakım, orta rakım, düşük rakım, delta)
çeşitliliğine göre organize olduğundan nehirden örnekleme konusunda özellikle balığa vurgu yapılmıştır. Diğer
biyolojik kalite unsurlarında da belirtildiği üzere havzadaki birçok nehir kurudur. Diğer nehirlerin de hepsinde
balık bulunmamaktadır. Bundan dolayı, Büyük Menderes Nehir Havzasındaki balık dağılımının genel bir
değerlendirmesini yapabilmek için, özellikle nehir balıklarından örnekleme daha fazla nehir su kütlesini ve bu
kütlelerdeki daha fazla sahayı kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Örnekleme sahaları bütün havzaya yayılmış
olup çok kapsamlı farklı akarsu ve nehir koşullarını kapsamaktadır. Örnekleme Eylül 2013, Mart, Nisan ve
Haziran 2014’deki 31 günde gerçekleştirilmiştir. Örnekler belirlenen 37 nehir su kütlesi ve 44 sahadan
(bunlardan 10’u balıksız sahalar olduğundan değerlendirilememiştir) alınmıştır. Belirlenen izleme ağında
bulunan istasyonlardan 11’i hem yüksek hem de düşük akış dönemlerinde iki defa örneklenmiştir. Toplam 55
örnek elde edilmiştir. Ek 1 Tablo A7’de balık örnekleme ekibi tarafından izleme programının uygulanması
esnasında ziyaret edilen örnekleme istasyonları listelenmektedir. Aşağıdaki haritada Büyük Menderes nehir
havzasındaki örnekleme istasyonlarının dağılımı sunulmaktadır.
Şekil 4.1.4-2: Büyük Menderes Nehir Havzasında balık örneği alınan istasyonlar
Elektrikle balıkçılık metodu (CEN EN 14011 “Su kalitesi – Elektrikle balıkçılık ile örnekleme”)
biyodeğerlendirme için nehir balıklarından örnek almanın standardize edilmiş bir tekniği olarak değerlendirilir.
Örnekleme, sırtta taşınan elektrikli bir balıkçılık cihazı sayesinde gerçekleştirilmiştir (Smith-Root L24 980 v.).
Örneklemeler boyunca tutarlılığın sağlanması için bütün örneklemelerde aynı kişiler örnek almış ve aynı
ekipman kullanılmıştır (Şek 4.1.4-3).
72
Şekil 4.1.4-3: Büyük Menderes’te sırtta taşınan elektrikle balıkçılık cihazı ile örneklemeden görüntüler;
A)Yüksek rakımlı geniş ve derin nehir koşullarında örnekleme yapan dört kişilik ekip; B) 2013 Mart’ında yüksekakışlı ana akarsuda çok kişiyle hızlı elektrikle balıkçılık yöntemi kullanılarak örnekleme ; C) nehrin Deltasından
tekneden elektrikli balıkçılıkla toplanan örnekler
SÇD ile uyumlu bir protokolle yapılan sistematik balık araştırmasıyla (IMBRIW 2014) balık popülasyonu,
popülasyon yoğunluğu, üreme ve nehir sahasındaki balık topluluğunun diğer özellikleri hakkında bilgiler
toplanmıştır. AB’nin FAME projesi sırasında geliştirilen elektrikle balıkçılık yöntemleri uygulanmış ve balık
sayıları ve boyları ile boy sınıfları hızlı bir değerlendirme sürecinin ardından kaydedilmiştir ve genellikle balık
örnekleri nehre canlı olarak geri salınmıştır. Bazı durumda balık örnekleri laboratuvarda teşhis doğrulaması için
toplanmıştır. Kullanılan balık örnekleme prosedürü ve teknikleri hakkındaki detaylı bilgiler Teknik Yardım
Projesi tarafından hazırlanan “Balık Örnekleme Metodolojisi” başlıklı eğitim dokümanında yer almaktadır.
4.1.4.2.
Analiz
Bazı örnekler laboratuvarda teşhisin doğrulanması amacıyla toplanmıştır. Normalde bütün balıklar örnek olarak
alındıkları yere canlı olarak tekrar bırakılmalıdır.
Nehirdeki 55 örnekte 22 yerli takson ve yedi yerli olmayan (yabancı) takson tanımlanmıştır. Sistematikle ve
türlerin geçerli adlarıyla ilgili sıkıntılar nedeniyle türlerin en geçerli adları kullanılmış (Geiger et al. 2014) ve bu
konuda uzman Türk balık taksonomistlerinin yardımı alınmıştır. Toplam 29 tür içinde, yedi yerli tür tür
seviyesinde tanımlanamamış ancak farklı türe ait oldukları düşünüldüğünden dolayı farklı taksonlar olarak
kaydedilmişlerdir. Bazı durumlarda bu taksonomik birimler geçerli isimlere sahip olabilen iki benzer görünüşlü
türü içerebilir ya da kendi sistematikleri içinde değişiklikler meydana gelebilir (örneğin “Squalius sp.” olarak
sınıflandırılan iki geçerli tür teşhis edilmesine rağmen bunlar sahada güvenli ve tutarlı bir biçimde ayırt edilebilir
olmadığından analizde “Squalius sp” olarak atıfta bulunduğumuz bir “süper-tür” taksonu hesaba katıımıştır). Bu
yaklaşım her ne kadar türlerin gerçek zenginlik seviyesini görmezden gelebilse de, hızlı değerlendirme
prosedüründe yüksek bir doğruluk oranına sahiptir. Ek 1’deki Tablo A8 ve A9’da örnekleme sırasında
tanımlanan türler ve bollukları hakkında bilgiler sunulmaktadır.
4.1.4.3.
Değerlendirme
Eşleştirme Projesi kapsamında Büyük Menderes Nehir Havzasında 17 nehir tip tanımlamış olup bunlardan
bazıları sadece bir veya iki su kütlesine sahiptir (Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çalışması, 2011). Tanımlanan
tipler farklı ihtiyolojik özellikleri tanımlayan ekolojik koşulları yeterince tanımlayamadığından sağlam tipe özgü
referans koşulların belirlenmesi için yetersiz bulunmuştur. Bu nedenle balığın biyolojik kalite unsurunun
ekolojik özelliklerine göre alternatif bir tipoloji kullanılmalıdır.
Birçok Akdeniz nehrinin akışı ve ekolojik özellikleri baraj tarafından tutulan sular, kirlilik, akış düzenleme ve su
çekimi, tarımsal ve kentsel gelişim, ve birçok türün kaybolması (insan etkisiyle yok olma) nedeniyle yüzlerce yıl
73
boyunca değişime uğramıştır. Benzer şekilde, Büyük Menderes Nehir Havzasının ana gövdesi nehir
havzasındaki birçok diğer alanla birlikte yoğun su regülasyonu, su yataklarını değiştirme, su depolama
fonksiyonları ve doğal olarak meydana gelen nehir kenarı alanının şiddetli kullanımı gibi nedenlerle doğal
akışın ve doğal habitatın değişmesi yüzünden büyük ölçüde değiştirilmiş su kütleleri (BÖDSK) olarak
belirlenmiştir.. Bu, diğer Akdeniz nehirlerine kıyasla az miktarda, ekolojik olarak göreceli ve ihtiyoloji
bakımından uyarlanmış tiplerden oluşan bir tipolojik şemanın kullanımını gerektirmektedir. Tipler balık
topluluklarının yapısı ve işleyişi ile ilgili mevcut anlayışın avantajlarından yararlanacak şekilde ve dolayısıyla
referans durumdaki balık topluluklarını tanımlayacak şekilde olmalıdır.
Balık toplulukları nehir ekosisteminin karakteristik çevresel özelliklerini yansıtır ve belirli tipleri ya da nehir
kuşakları denilen alanları tanımlamakta kullanılırlar. Bu alan modelleri yüksek rakımlı akarsulardan delta
alanlarına kadar ayrı bir öngörülebilir boylamsal abiyotik değişim derecesine sahiptirler. Nehir balık
topluluklarının tanımlanması bu tür “biyotik” nehir tipolojilerinde çeşitli biçimlerde uygulanmaktadır, ve bu şu
anda önemli tedbir uygulamalarıyla birlikte klasik bir değerlendirme yaklaşımıdır (Aarts & Nienhuis 2003).
Büyük Menderes nehir bölgelerini (zonation) tanımlamak için uzman görüşüyle seçilmiş bir dizi referans alan
balık verisi, çok değişkenli istatistiklerle analiz edilmiştir (grup analizi). Bu şekilde geçici olarak tanımlanan 6
tip şu şekildedir: LD=Geniş Delta; LM=Geniş Ana Kol; LL=Geniş Düzlük; LU=Geniş Yüksek Arazi; SL=
Küçük Düzlük; SU= Küçük Yüksek Arazi.
Şekil 4.1.4.2-1: Küme analizi (balık türleri yoğunluğu dahil olacak şekilde) (N=22) kullanılarak sınıflandırılan
(ihtiyolojik kalite indeksi SQI değerlendirmesine dayalı olarak) nispeten yüksek kaliteli şartları gösteren
sahalar. İhtiyolojik biyotik nehir tipleri şu şekilde tanımlanır : LD=Geniş Delta; LM=Geniş Ana Kol; LL=Geniş
Düzlük; LU=Geniş Yüksek Arazi; SL= Küçük Düzlük; SU= Küçük Yüksek Arazi
Analizin sonuçları Büyük Menderes nehir havzasının her bir tipe ait nehir ağının bölümlerini tanımlayacak
şekilde mekansal olarak ayarlanmıştır.
74
Şekil 4.1.4.2-2: Örnekleme işleminin belirli balık topluluklarına dayalı nehir tiplerini tanımlamakta yeterli
olduğu Büyük Menderes nehri geçici biyotik tipolojisi. Biyotik tipolojinin kapsamı ampirik bulgulara ve
nehirlerin/akarsuların abiyotik özelliklerinden ve balık ekolojisinden varılan sonuçlara dayalıdır. İhtiyolojik
biyotik nehir tipleri şu şekilde tanımlanırlar: LD=Geniş Delta; LM=Geniş Ana Kol; LL=Geniş Düzlük;
LU=Geniş Yüksek Arazi; SL= Küçük Düzlük; SU= Küçük Yüksek Arazi.
Referans koşulların tanımı
Her biyotik tipin bilimsel ve ekosistem özelliklerinin açıklayıcı tanımı aşağıdaki Tablo 4.1.4.2-12’de
belirtilmektedir.
75
Tablo 4.1.4.2-1: Geçici biyotik nehir tiplerini tanımlayan ihtiyolojik ve abiyotik nehir karakteristikleri
Tip ve
Kod
1
Geniş
Delta
LD
Sarı
2
Geniş
Ana
Kol
LM
SarıYeşil
Kriter: Balık Yaşama
Alanı
Öncesindeki birçok
menderes, taşkın yatağı
göletleri ve sulak alanlarla
birlikte geçiş sularıyla
bağlantı olduğundan deniz
geçiş balıklarının
etkisindeki dinamik delta
sulak arazileri (nehir ağız
bölümü ve bitişik acısu
lagünleri ve bataklıklar).
Mendereslenen derin geniş
nehrin ana kolu. Deniz
seviyesinde 100 m
yüksekliğe kadar düzlük
arazi. Devamlı sulak
alanlar ve akmazlarla
birlikte çok geniş taşkın
yatağı; ve geniş yan
bağlantı; eskiden sık sık
yaşanan taşkın ve sel.
Kriter: Topografik / abiyotik
özellikler
Delta yapan kollar, Bafa
Gölünün mansabındaki eski
menderesli kanal ve yeni kanal.
Bütün alan BÖDSK’dir ve yaz
dönemindeki sulama ve
düzenleme nedeniyle bozulmuş
durumdadır. Eskiden Bafa
Gölünün membasının da dahil
olduğu bölüm dinamik bir delta
sulak alanıydı. Bu tip , nehir
ağzından yaklaşık 50 km
membaya kadar olan bütün
nehirleri kapsamaktadır (nehir
ağzı geçiş suyu olarak
değerlendirilir).
Düz tabanlı geniş vadide akan
menderesli ana kol. Modern
Delta kollarından Dandalaz
çayına kadar nehirlerin kavşak
noktası (Pamukören yakınında).
Bugün bu nehir yatağının çoğu
yeniden düzenlenmiştir, set
çekilmiştir ve
regülatörler/bentler ile sulama
için su alınmaktadır; bütün alan
şu anda BÖDSK’dir.
Tür Kompozisyonu
Popülasyon /
Yoğunluk
Büyüklük ve Yaş Sınıf
Yapısı
Alt tür
No
Örnek
Büyük göçmen Sazangiller
ve kefaller baskındır; yılın
belli zamanlarında denizden
gelen indikatör türleri içerir
(örn. Dicentrarchus,
Atherina gibi). Tür
kompozisyonu belirgin balık
hareketleri nedeniyle
mevsimlere göre değişebilir.
Büyük-boy
balıklar boldur
(Mugilidae,
Luciobarbus,
Vimba,
Dicentrarchus).
Küçük balık
sürüleri de boldur
(Atherina gibi)
mevsimsel
değişkenlik
belirgindir.
Çok sayıda büyük boy
balık (>15 cm) vardır.
Birçok lentik tür yeniden
ürer. Türlerin
%20’sinden fazlası
büyük kefal balıklarıdır;
geçiş veya deniz
sularından gelen çok
sayıda büyük avcı balık
mevcuttur. Birçok
göçmen tür topluluğu yıl
boyunca dinamik
değişim gösterir.
10-15
3
baskındır; indikatör türler
Chondrostoma meandrensis,
Vimba mirabilis ve
Luciobarbus kottelatiyi
kapsamaktadır. Birçok lentik
ve stagnofilik tür
bulunmaktadır. Denizden
gelen kefal balıkları
(mevsime bağlı olarak)
değişken sayılarda
mevcuttur. Alburnus bol
miktarda bulunur. Barbus
gibi bazı yüksek rakım
reofilik/litofilik türler yoktur
Balık türleri
açısından çok
zengindir, ve
büyük-boy
balıklar çok
boldur. Bol
miktarda balık
sürüleri vardır ve
çok yüksek
yoğunluktadır
(Alburnus ve
Mugilidae).
Büyük boy balıklar
baskındır (>15 cm).
Chondrstoma gibi büyük
reofilik türler boldur.
Birçok lentik tür ürer
(Petroleuciscus). Yer yer
çok miktarda yılan balığı
mevcuttur
12-18
4
76
Tip ve
Kod
Alanı
özellikler
Tür Kompozisyonu
Popülasyon /
Yoğunluk
Yapısı
Alt tür
No
Örnek
Balık türleri
açısından çok
zengindir; büyükboy balıklar çok
boldur. Yüksek
yoğunluklarda
Alburnus
bulunmaktadır.
Mugilid yoktur.
Yaş-sınıf çeşitliliği
mevcuttur. Büyük-boy
balıklar (>15 cm)
boldur. Chondrstoma
gibi büyük reofilik türler
boldur. Birçok lentik tür
de (Petroleuciscus)
burada mevcuttur.
10-13
4
mevcuttur. Büyük-boy
balıklar (>15 cm)
boldur. Birkaç lentik tür,
birçok göçmen sazan
bulunmaktadır. Kayalık
substrat ve dalgalı akışta
üreyen birçok lotik tür
mevcuttur. Lentik türler
azdır ve yaş-sınıf
bakımından daha azdır.
8-12
11
mevcuttur. Birçok küçük
ve büyük boy balık (>15
cm) bakımından boldur /
Cobitis gibi birçok lentik
8-15
4
ya da çok az sayıdadır
3
Geniş
Düzlük
LL Turuncu
Daha hızlı akışa sahip,
nehir kıyısındaki yoğun
ormanlarıyla birlikte geniş
kanal ; LM’den daha az
miktarda sulak alan
mevcuttur. Daha az sel ve
taşkın olayı olmasına
rağmen yağışlar daha
yoğundur.
Daha hızlı akışlı, daha dar vadi,
LM’ye kıyasla daha az
menderesli, sınırlı taşkın yatağı
ve sulak alan bölümleri. Bugün
bu alanlar büyük ölçüde
değiştirilmiştir.
4
Geniş
Yüksek
Arazi
LU
Kalın-hat
Mavi
Genellikle nehir kenarı
yoğun ormanlıklara sahip
hızlı akan, geniş
nehir.Geniş düzlüğe (LL)
göre daha az su üstü bitkisi
ve taşkın yatağı.
LL’ye benzer fakat genellikle ya
daha yüksek rakıma (>100 m)
sahip ya da daha az menderesli
ve sınırlı nehir kenarı alanı
daha dar vadi formundaki daha
dik ve daha hızlı akış
sistemleri.Bazı nehir yayılımları
geniş örgülü nehir kanallarına
sahiptir. Jeomorfolojik
bakımdan birçok doğal / yarıdoğal alanlar mevcuttur.
5
Küçük
Düzlük
SL
Kırmızı
Deniz seviyesinden 150 m.
yüksekliğe kadar düzlük
alan ve ova vadileri.Tür
yönünden zengin LL ve
LM ile bağlantılı küçük
0 ile 150 m. yükseltide, düşük
eğimli düzlük alanlarda bulunan
küçük akarsular. LM ve LL ile
bağlantıyı bozan hiçbir doğal
hidromorfolojik bariyer yoktur.
baskındır; indikatörler türler
arasında Luciobarbus
kottelati yer alır. LM’den
farklı olarak Barbus ve
Squalius boldur.
Petroleuciscus ve Cobitis
gibi lentik ve stagnofilik
türler yaygındır. Alburnus
genelde boldur.
Barbus, Squalius,
Oxynoemacheilus gibi
reofilik türler baskındır.
Chondrstoma, Capoeta ve
Luciobarbus mevsime bağlı
olarak boldur. Çoğu LL ve
LM alanlarının aksine,
dalgalı ve hızlı akışlı
alanlarda Alburnus
yaygındır ve Gobio
mevcuttur.
Tür yönünden zengin LL ve
LM ile bağlantılı küçük
yavaş akışlı nehirler Bu tip
çeşitli şartlara ve habitat
tiplerine sahip olabilir.
77
Yoğunluklar
habitatla
değişkenlik
göstermekle
birlikte oldukça
boldur. LL
tipinden daha
fazla lotik
reofilik tür
mevcuttur. Balık
popülasyonları LL
tipinden daha az
boldur. Alburnus
düşük
yoğunluklarda
bulunur.
LM ve LL
unsurları
arasındaki
bağlantıyı bozan
hiçbir doğal
Tip ve
Kod
6
Küçük
Yüksek
arazi
SU
İnce-hat
Mavi
Alanı
yavaş akışlı nehirler.
150 m. rakım üzerinde
balık bulunan sürekli
akarsular, genellikle hızlı
akışa sahip olup platolarda
mendereslidir. Habitat
kompozisyonu
değişkendir. Balık
hareketinin doğal
bariyerleri balık türlerini
sınırlayabilir (bazı
alanlarda tek türden oluşan
topluluklar mevcuttur ve
bunlar muhtemelen ayrı bir
tip ya da “alt-tip”tir)
özellikler
Bütün alanlar bugün insani su
gelişimi ve yönetimi yoluyla
büyük ölçüde değiştirilmiştir.
Genellikle orta ile dik yamaçlı
yüksek rakımlı bölgelerde yaz
boyunca 10 m ıslak genişlikten
daha küçük akarsular; bazen
platolarda düşük eğim. Sınırlı
taşkın yatağı ve kıyı yapısı,
sulak alan koşulları azdır veya
yoktur. Sıklıkla soğuksu
sistemleri. Koşullar değişkendir.
Çok sayıda doğal /yarı-doğal
alanlar mevcuttur.
Tür Kompozisyonu
Petroleuciscus ve Cobitis
karakteristiktir; aynı
zamanda Vimba gibi yarılentik türler boldur.
Değişken. Deniz seviyesinin
150 m üzerinde, genellikle
hızlı akışlı ve platolarda
menderesli akışlı, balık
bulunduran, devamlı küçük
akarsu. Genellikle Barbus,
Squalius ve
Oxynoemacheilus baskındır.
Sadece Barbus’un alt tipleri
ve yine bazen Squalius’un
alt tipleri de mevcuttur.
Sadece Oxynomacheilus’un
bulunduğu bir sahada
kaydedilmiştir.
78
Popülasyon /
Yoğunluk
hidromorfolojik
bariyer
olmadığından
dolayı bu iki
tipten yaygın
olarak
bulunmaktadır.
Reofilik
koşullardan
kaynaklı diğer
balıklar da
mevcuttur.
Popülasyon
yoğunluğu büyük
ölçüde
değişkendir. Bazı
su kütlelerinde
bolluk yüksektir.
Bazı daha dik
daha küçük
akarsu alanlarında
yoğunluk çok
düşüktür. Daha
düşük eğimli
alanlarda
yoğunluklar
yüksek olabilir.
Yapısı
tür ürer. Özel türler
mevcuttur. Yer yer
oldukça büyük miktarda
yılan balığı mevcuttur
Genellikle balıkların
çoğu küçüktür. Yaş-sınıf
çeşitliliği optimum
koşullardadır. Birçok
küçük ve birkaç büyükboy balık (>15 cm) bolca
bulunmaktadır.
Alt tür
No
Örnek
2-6
27
Metrik ve indeksler
Çalışma alanın iklim tipi açısından Akdeniz bölgesindeki komşu Avrupa Birliği ülkelerine benzerliği
Avrupa Balık İndeksinin (EFI+) Türkiye’de ilk defa Büyük Menderes Nehrinde uygulanmasına fırsat
sağlamıştır. EFI+ tipe özgü referans değerlerin yerine sahaya özgü referans değerlerini kullanarak
referans koşulları belirler. Sahaya özgü referans değerler örnekleme yapılan sahanın çevresel abiyotik
parametrelerine dayalı olarak, balık topluluğu metrikleri açısından referans balık topluluklarını öngören
bir model tarafından belirlenir. EFI+ modeli suyla ilgili ekosistemlerde insanların meydana getirdikleri
değişikliklere öngörülebilir ve ölçülebilir bir şekilde cevap veren balık topluluk yapısına dair köklü
kavramlarla desteklenmektedir. Bu modellerin ana konsepti referans şartları altında öngörülebilen ve
öngörülebilir bir şekilde farklı nehir bozunma tiplerine cevap verebilen balık topluluklarının
bileşenlerini, birliklerini veya metriklerle ölçülebilen özelliklerini değerlendirmektir. EFI+’nın nasıl
geliştirildiği ve çalıştığı hakkındaki detaylı bilgiler http://efi‐plus.boku.ac.at de mevcuttur.
EFI+ hesaplaması için gerekli çevresel değişkenler yerinde görsel değerlendirme, GIS ve uzaktan
algılama kullanılarak elde edilmiştir.
EFI+ yazılımı giriş verileri olarak aşağıdaki 12 çevresel ve örnekleme parametrelerini gerektirir:

genel jeolojik kategori,

nehir yatağı sedimentasyon boyutu,

sahanın rakımı,

akış rejimi kategorisi,

sahanın membasında bulunan göller,

membadaki drenaj alanı,

hava sıcaklığı,

nehir eğimi,

kaynaktan uzaklık,

nehir kanalı ıslak genişliği,

örnekleme stratejisi ve metodu,

balıklı alan
Büyük Menderes nehrinde balık örneklenen her sahaya dair yukarıdaki veriler bu El Kitabının I No’lu
Ekinde, Tablo A10’da verilmektedir.
Avrupa Balık İndeksi (EFI+) endemik türlerin baskın olduğu Anadolu’daki bu havzaya uyarlandıktan
sonra tüm balık örnekleme sahaları için hesaplanmıştır. EFI+ genel nehir tipine (alabalıkgil ve sazangil
nehir tipleri) göre değişiklik gösterebilen iki farklı balık metriğinden oluşmuştur. İndekse uyarlama
işleminin temeli endemik Anadolu türlerinin adlarını Akdeniz Avrupasında bulunan ekolojik olarak
eşdeğer türlerle değiştirmektir. Türlerin özelliklerini eşleştirmek için “ekolojik olarak eşdeğer” bu
balıkların seçimi uzman görüşüne ve örnekleme çalışması sırasındaki alandaki çıkarımlara dayalı
olarak yapılmıştır. EFI+ yazılımında değerlendirilmeyen yerel ve endemik türlere dair verileri girmekte
benzer olan (congeneric surrogate) türlerin adları (evrimsel ve ekolojik olarak yerel endemik formlara
benzeyen türler) kullanılmıştır. Ek I Tablo A11’de hangi türlerin değiştirildiği ve adların uyarlandığı
gösterilmektedir. Bu uyarlamadan sonra EFI+ çalıştırılmış ve bütün sahalar balık-bazlı indekse göre
79
EFI+ için iki alt-indeks bulunmaktadır; bu uygulamada sazangil tipi indeks kullanılmıştır. Metrikler
belirli bir sahanın nehir tipi sınıflandırmasına bağlı olarak hesaplanırlar. Uygulama basittir :
Sazangil.Balık.İndeksi = (Ric.RH.Par + Ni.LITHO) / 2 ,
Ric.RH.Par = reofilik türlerin zenginliği (örnekleme sahasındaki tür sayısı); reofilik bir üreme ortamı
gerektirir, başka bir deyişle akarsularda yumurtlamayı tercih eder.
Ni.LITHO = Litofilik üreme ortamına ihtiyaç duyan türlerin yoğunluğu (örnekleme sahasındaki her
100m² deki birey sayısı), özellikle çakıla, kayalara, taşlara, iri çakıllara ya da ince çakıllara
yumurtlayan türler.
Aşağıdaki Tabloda EFI+ Indeksin sınıf sınırları sunulmaktadır (1 ila 5 arasındaki sınıflar Çok İyi ve
Kötü durumları arasında yorumlanabilir).
Tablo 4.1.4.2-2: EFI+ sınıf sınırları
Cyprinid Bölge İndeksi
EFI indeksinin sınıfları
Sığ Suda Yürüme
Kayıkçılık
Sınıf 1
[0.939 -1]
[0.917 - 1]
Sınıf 2
[0.655- 0.939[
[0.562 - 0.917[
Sınıf 3
[0.437 -0.655[
[0.375 - 0.562[
Sınıf 4
[0.218 -0.437[
[0.187 - 0.375[
Sınıf 5
[0 - 0.218[
[0 - 0.187[
Büyük Menderes değerlendirmesinde sığ suda yürüme sınırları kullanılmıştır.
Her saha için EFI+ yazılımıyla hesaplanan metrik değerleri Ek I Tablo A12 de sunulmuştur. Aşağıdaki
haritada EFI+ yazılımının sağladığı sınıflandırmayla elde edilen nehir balık biyolojik kalite unsuru için
sahaların sınıflandırma sonuçları sunulmaktadır.
80
Şekil 4.1.4.2-3: Uyarlanan EFI+ uygulamasından sonra biyodeğerlendirme sınıflandırma sonuçları.
Kuru olarak etiketlenen sahalar kesikli akış rejimi durumları nedeniyle balık yaşamını destekleme
kapasitesine sahip değildiler. Balıksız hemen hemen bütün sahalarda bazı değişim/bağlantı
problemleri ve/veya şiddetli kirlilik vardır
Uyarlanan EFI+ bu çalışmada geçici olarak uygulanmıştır; biyodeğerlendirme için tamamlayıcı bir
indeks olarak faydalıdır fakat biyocoğrafik olarak test edilmiş en uygun araç değildir.
Anadolu nehirlerindeki değerlendirilmesinde kullanılacak balık-tabanlı indeksin yabancı balık türlerini
de dikkate alarak değerlendirilmesi önem arz etmektedir. İber nehirlerinde de benzer bir durumun
olduğu açıktır (Aparicio et al. 2011). Büyük Menderes Nehir Havzasında bilhassa düz arazide ciddi
problemlere ve dolayısıyla nehrin bozunmuş bölümlerine sıkça rastlanmıştır. En yaygın olan yabancı
türler şunlardır : Gambusia holbrooki, Carassius gibellio, Lepomis gibossus, Pseudorasbora parva.
4.1.5.
Nehirlerde Fitoplankton (Klorofil a)
Kalite değerlendirme amacıyla geliştirilen geçerli değerlendirme metotlarının olmaması nedeniyle
nehirler için fitoplankton C kategorisinde bir BKU olarak tespit edilmiştir. BKU nehir ağının
fitoplankton topluluğu oluşamayan hızlı akan kısımlarında değerlendirilemez. Nehirlerde fitoplankton
varlığı bilhassa akışdan etkilenirken bu BKU, akış koşullarının kararsız olduğu yerlerde kullanılamaz.
Dolayısıyla TY projesi örnekleri Büyük Menderes nehrinin ana kolunun ova kısmında, iki istasyondan
(BMN55_ST01 ve BMN56_ST02) iki örnekleme döneminde alınmıştır.
Örnekler klorofil – a konsantrasyonu bakımından analiz edilmiştir. 1 litrelik numuneler alınmış, amber
cam şişelere konulmuş ve işleme tabi tutulmadan önce en fazla 24 saat 1-5ºC de tutulmuştur. Klorofil
– a analizi EPA 446.0 metoduna göre laboratuvarda yapılmıştır (a, b, c1 + c2 feopigmentlerinin ve
81
Deniz ve Tatlısu Yosunlarındaki Feopigmentlerin
Ortamında Tayini).
Görünür Spektrofotometrilerle Laboratuvar
Nehirler için fitoplankton C kategorisinde bir BKU olduğundan, nehirler için fitoplanktonlara dayalı bir
değerlendirme yapılmaz. İki istasyondaki Klorofil-a konsantrasyonları analizinin sonucu aşağıdaki
tablolarda gösterilmektedir ve özellikle gelecekteki potansiyel izlemede referans olarak kullanılacaktır.
Her iki dönem sonucu da sunulmuştur.
Tablo 4.1.5-1: Nehir istasyonlarındaki fitoplankton (Birinci dönem örnekleme sonuçları)
İstasyon Kodu
BMN56_ST02
BMN55_ST01
Tarih
Sonuç (mg/L)
<0,0036
03.06.2014
0.0904956
04.06.2014
0.0136499
Su Kütlesinin Adı
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı Büyük
Menderes1
Tablo 4.5.1-2: Nehir istasyonlarındaki fitoplankton (İkinci dönem örnekleme sonuçları)
İstasyon Kodu
BMN56_ST02
BMN55_ST01
4.1.6.
Tarih
Sonuç (mg/L)
<0,0036
18.06.2014
0.0222
19.08.2014
0.0048
Su Kütlesinin Adı
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı Büyük
Menderes1
Göllerde Fitoplanktonlar
Fitoplankton SÇD’ye göre göl suyu kütlelerinin
ekolojik
durumunun
sınıflandırılmasında
kullanılabilirliği hususundaki kanıtlanmış kapasitesi
bakımından en gelişmiş BKU olarak değerlendirilir. Bu
gerçeğe dayalı olarak, fitoplankton Büyük Menderes
Nehir havzasının biyolojik olarak izlenmesi için
geliştirilen çok katmanlı izleme ağının tasarımında
göller için “A kategori” bir BKU olarak
değerlendirilmiştir. Üstelik göllerdeki A kategorideki
tek BKU’dur ve sonuç olarak BM göl suyu kütlelerinin
durum değerlendirmesi yalnızca fitoplanktona dayalıdır.
Şekil 4.1.6-1: Bafa fitoplankton sayımı
Nütrient artışı; fitoplankton topluluğu yapısını, bolluğunu ve biyoçeşitliliğini doğrudan etkiler (Graham
et al., 2000). Fitoplankton türlerinin bolluğu ılıman bölgelerde artan toplam fosfor (TP) değişimine
göre tek çeşit dağılım gösterir. Topluluk yapısı bundan başka artan TP değişimiyle de farklılık gösterir.
Düşük TP konsantrasyonunda en bol olanlar Dinofitler, Klorofitler, Diatomlar ve Krisofitlerdir. Orta
TP konsantrasyonunda fitoplankton topluluğu Diatomlar ve Siyanobakteri bolluğu ile karakterize edilir.
Yüksek TP konsantrasyonunda Klorofitler ve Siyanobakteriler baskın hale gelmiştir (Moss, 2010;
Jeppesen et al., 2011). Sıcaklık da fitoplankton topluluğu kompozisyonunu etkiler (Litchman et al.,
2010). Fitoplanktonun mevsimsel büyümesi genellikle erken baharda diatomun bollaşması ile başlar ve
yaz dönemi boyunca yeşil algler baskın duruma gelir. Yaz sonu döneminde yeşil algi siyanobakteriler
82
takip eder ve kuzeydeki ılıman bölgelerde sonbahar dönemi boyunca dinoflagellatlar ya da diatom
türleri baskın duruma gelir (Moss, 2010). Ancak Akdeniz eko-bölgesinde ışık sınırlaması ılıman
bölgelerden daha az belirgin olduğundan, fitoplankton bolluğu sonbahar ve kış dönemindeki ışık
sınırlamasından çok daha fazla nutrient sınırlamasına bağlıdır (Moustaka et al., 2014). Ayrıca daha az
mevsimsel ve hem yüksek etobur hem de otobur balık bolluğu zooplankton artışını engeller.Dolayısıyla
fitoplankton üzerindeki zooplankton avcılığı baskısı sıcak ılıman bölgelerde daha az önemlidir
(Meerhoff, 2007).
Hidrolojik değişiklikler göl yapısını ve özelliklerini etkiler. Kuru ve ıslak dönemler arasındaki
mevsimsel farklılıklar göllerin su seviyesini ve bekleme süresini doğrudan etkiler (Beklioğlu et al.,
2008, Jeppesen et al., 2009). Kuru dönemlerde göle giren su miktarı ve havzadan nütrient alımı azalır
fakat iç yükleme yüksek nütrient konsantrasyonuna sebep olabilir ve ötröfikasyona yol açabilir
(Beklioğlu et al., 2008; Ozen et al. 2011). Siyanobakteri çoğalmalarının diğer bir sebebi iklim
değişikliğidir çünkü siyanobakterinin optimum büyüme sıcaklığı diğer fitoplankton gruplarına kıyasla
nispeten daha yüksektir, hatta aynı toplam fosfor konsantrasyonu altında yaklaşık 25 °C (Pearl,
2008)’di. Sıcaklık yüksekse siyanobakteri türünün bolluğu yüksek sıcaklıktaartar (Jeppesen, 2012,
Kosten., 2012).
Fitoplankton ve makrofitler nütrient artışına ve ötrofikasyona en duyarlı biyolojik unsurlardır
(http://www.wiser.eu/key-messages/lake-assessment/). Hassasiyetlerinin yanı sıra, fitoplanktondan
örneği almak makrofit, balık ve makro-omurgasıza göre çok daha kolaydır. Ancak teşhis ve sayım
süreci diğer biyolojik unsurlardan çok daha fazla zaman gerektirir.
Örnekleme
4.1.6.1.
Fitoplankton göl suyu kütleleri için A kategorisindeki tek BKU olduğundan dolayı ve veri toplanan
veriyi en üst düzeye çıkarmak için, iki dönem de izleme yapılmasına karar verilmiştir. Bundan dolayı
bu örneklemelerin her biri Büyük Menderes Nehir Havzasındaki mevcut 14 göl suyu kütlesinin
hepsinin incelenmesi ve tamamının örneklenmesini kapsamıştır. İlk örnekleme Eylül 2013’deki düşük
akış döneminde gerçekleştirilirken, ikincisi Mart 2014’de yüksek akış döneminde yapılmıştır.
Takip edilen örnekleme protokolüne göre (ayrıca bakınız Su Kalitesi İzlemesinde Kapasite Geliştirme
Teknik Yardım Projesi dokümanı “Fitoplankton Örnekleme Metotları”, 2014), örnekleme yapılan her
bir göl suyu kütlesinde iki numune alma istasyonu belirlenmiştir. Birinci örnekleme istasyonu gölün en
derin noktasından veya göl/ baraj gölü su kütlesinin çıkış ağzına yakın seçilmiştir. İkinci istasyon göl
girişine doğru ya da göl çıkışından mümkün olduğunca uzakta belirlenmiştir. Aşağıdaki durumlarda
ilave örnekleme noktaları seçilmiştir:

Göl çok büyükse (örn. 50 km2den fazla)

Birden fazla ana (önemli) giriş yeri varsa

Hidromorfolojik özellikler su kütlesinin (SK) bölümlerini belirgin biçimde ayırıyorsa
Yukarıda anlatılan sebeplerden dolayı, Bafa Gölüne ilave bir örnekleme noktasının eklenmesi
kararlaştırılmıştır. Dolayısıyla, her numune alım işleminde Bafa Gölünden dört numune toplanmıştır.
Bütün örnekler bir tekneden ayrı bir derin su numune alıcısı kullanılarak toplanmıştır. Her örnekleme
noktasında, yüzeyden öfotik bölgenin sonuna kadar (2,5*Secchi derinliği), her 1-2 m derinlik
aralığında, su alt-numunleri toplanmış ve kompozit bir numune oluşturmak için birbirine
karıştırılmıştır. Bu örnekler yaklaşık 400 ml koyu bir şişede Lugol solüsyonuyla muhafaza edilmiştir.
Birincisiyle aynı miktarda ikinci bir numune de alınmış ve bu defa formaldehitle muhafaza edilmiştir.
Ayrıca 25 μm açıklığa sahip bir plankton ağı kullanılarak toplanan kalitatif örnekler yine formaldehit
83
ile muhafaza edilmiştir.Bütün örnekler düzgünce etiketlenmiş ve mikroskopik analiz için laboratuvara
gönderilmiştir.
Hem düşük akış hem de yüksek akış döneminde kimyasal izleme esnasında klorofil-a analizi için de
örnekler alınmıştır.
Şekil 4.1.6-2: Fitoplankton ağı
Şekil 4.1.6-3: Rutner tipi derin su numune alıcısı
84
4.1.6.2.
Analiz
Laboratuvarda her bir numune Utermöhl tekniğine göre işleme tabi tutulmuştur (CEN TC 230/WG
2/TG 3/N73 “Su kalitesi – invert mikroskop kullanılarak fitoplankton bolluğu ve kompozisyonunun
rutin analizi için rehber standart” Utermöhl tekniği).
Yukarıda bahsedilen standarta göre, homojenleşmeyi sağlamak için numuneler hafifçe sallanmalıdır.
Ardından Uthermöhl sayım çemberleri fitoplankton organizmalarının çemberin dibine çökmesini
sağlamak için doldurulur ve karanlık ortamda saatlerce bekletilir. Çökelme sürecinden sonra, sayım
çemberi 10X, 40X ve 63X veya 100X objektif mercekleriyle donatılmış invert mikroskopa özenle
yerleştirilir.
Fitoplankton taksonlarının tanımlanması renk, şekil, hareketlilik ve koloni yapısı gibi morfolojik
özelliklere ve bu özelliklerin referans alınan fitoplankton teşhis literatüründe tanımlananlarla
karşılaştırılmasına dayanmaktadır (Jhon et al., 2002, Prescott et al., 1973, Cox 1996, Komarek ve
Anagnostidis, 1999, Krammer ve Lange-Bertalot 1986,1988, Popovski, 1990, Komarek ve Fott, 1983,
Popovski ve Pfester, 1990).
Sayım süreci mikroskobun optik alanının çember boyunca yürütülmesini ve bu kesit çıkarma boyunca
karşılaşılan farklı taksonların not edilmesini kapsar. Bu prosedür en bol türlerden 400 birey sayılana
kadar devam eder. Örnek hazırlama ve biyohacim ölçüm teknikleriyle ilgili detaylara TY projesi
kapsamında hazırlanan “Fitoplankton Sayım ve Teşhis Metotları” başlıklı eğitim dokümanından
ulaşılabilir.
Fitoplanktonun biyohacmi mm3 L-1 olarak ifade edilir, ve her bir türün hacmi hesaplanarak elde edilir.
Dolayısıyla her bir türün hacmini hesaplamak için her türden ölçülecek en az 30 bireyin boyutlarına
ihtiyaç vardır.
Her bir göl suyu kütlesine ait klorofil-a kosantrasyonu EPA 446.0 metoduna göre ölçülmüştür (a, b, c1
+ c2 Klorofillerinin
ve Deniz ve Tatlısu Yosunlarındaki Feopigmentlerin
Görünür
Spektrofotometrilerle Laboratuvar Ortamında Tayini). Örnekleme, fizikokimyasal izlemeye paralel
olarak gerçekleştirilmiştir.
4.1.6.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Göl su kütlelerinin ekolojik kalitesinin değerlendirilmesi için Akdeniz ülkeleri tarafından teklif edilen
metotlar fitoplankton BKU’nun sadece Büyük Ölçüde Değiştirilmiş göl suyu kütlelerine (BÖDSK) ya
da Yapay Su Kütlelerine (YSK) uygulanmasına dayalıdır. Akdeniz baraj göllerinin ekolojik
potansiyelini değerlendirmek için fitoplankton bolluğuna veya türlerin kompozisyonuna bağlı olarak
farklı metrikler geliştirilmiş olup, farklı ülkeler farklı metrikleri kullanmaları,ülkeler arası
karşılaştırmayı zorlaştırmaktadır.
Büyük Menderes Nehir havzasının göl suyu kütlelerini (SK) sınıflandırmak için, NMASRP metodu
(Kıbrıs ve Portekiz tarafından teklif edilen, Baraj göllerinde Fitoplankton için Yeni Akdeniz
Değerlendirme Sistemi) seçilmiştir. NMASRP çoklu metrik bir indeks olup 2 biyokütle metriği
(klorofil-a ve fitoplankton biyohacmi) ve 2 kompozisyon metriğinden (IGA - Index Des Groups Algals
- Katalan indeksi olarak da bilinir- ve Siyanobakteri biyohacmi) oluşur. NMASRP’ye göre bütün
metrikler son değerlendirmede eşit ağırlıklara sahiptir. NMASRP tarafından kullanılan dört metrik
aşağıda sunulmuştur :
85
1.
Klorofil – a
Klorofil-a fitoplankton bolluğunun bir göstergesi olarak kullanılır. Klorofil-a trofik çalışmalarda ve
farklı tatlısu ekosistemlerinin durumunun değerlendirilmesinde geniş ölçüde kullanılmaktadır. Kolayca
ölçülebilir ve toplam fosfor gibi baskılarla yakından ilişkilidir. Ancak, her türün farklı klorofil – a
içeriğine sahip olması fakat aynı zamanda aynı türün bireyleri arasındaki klorofil-a içeriği hücrelerin
gelişim aşamalarına göre değişebilmesi gibi nedenlerle sadece klorofil-a konsantrasyon değerlerinden
elde edilen tahminler örnekteki fitoplankton hücrelerinin gerçek yoğunluğu ve örneklenen fitoplankton
topluluklarının kompozisyonu hakkında bilgi sağlamaz. Bu bağlamda klorofil-a ölçümü daha ziyade
niteliksel bir yaklaşımı temsil etmektedir.
2.
Fitoplankton biyohacmi
Fitoplankton biyohacmi genellikle mm3 L-1 olarak ifade edilir ve belirli birörnek hacmindeki (başka bir
deyişle bir litre) fitoplanktonik türlerin kapladığı hacmi eder. Bu ölçü birimini hesaplamak için türlerin
boyutlarının önceden ölçülmesi gerekir. Ölçülen boyutlara ve organizmanın şeklini en iyi tanımlayan
temel geometrik şekillerin (örn. küre, silindir, eliptik prizma vs) hacminin hesaplanmasında kullanılan
standart matematiksel denklemlere göre, örnekte mevcut her bir tür için ortalama bir hacim
hesaplanabilir. Her türün ortalama hacmi örnekteki türlerin birey sayısıyla çarpılır. Son olarak,
örnekteki mevcut bütün türlerin biyohacimleri örneğin toplam biyohacmine uygun olarak toplanır.
3.
Katalan (IGA) indeksi
IGA indeksi yüksek taksonomik grupların koloniciliğine ve onların trofik tercihlerine dayalıdır ve
numunedeki her bir grubun yüzdesi dikkate alınarak uygulanır.
IGA metriği belirli fitoplankton gruplarının biyohacminin aşağıdaki denkleme uygulanmasıyla
hesaplanır :
CI =
[1 + 0.1Cr + Cc + 2(Dc + Chc) + 3Vc + 4Cia]
[1 + 2(D + Cnc) + Chnc + Dnc]
CI = IGA Indeksi;
Cr = Cryptomonads;
Cc = Colonial Chrysophyte;
Dc = Colonial Diatoms;
Chc = Colonial Chlorococcales;
4.
Vc = Colonial Volvocales;
Cia = Cyanobacteria;
Cnc = Chrysophyte not colonial;
Chnc = Chlorococcales not colonial;
Dnc = Diatoms not colonial.
Siyanobakteri biyohacmi
Siyanobakteri biyohacmiörnekte mevcut türlerin toplam biyohacmindeki Siyanobakteri türlerine
karşılık gelen tahmini biyohacimdir. Siyanobakteriyel patlamalarının ötrofikasyona karşı muhtemelen
en bilinen tepki olmasından ve ekosistem hizmetlerinin (içme ve dinlenme amaçlı güvenli, temiz suya
erişim) sağlanmasına yönelik birkaç SÇD unsurundan biri olmasından dolayı bu metrik, zararlı
fitoplankton patlamalarının bir indikatörü olarak önerilmiştir. SÇD’nin gereksiniminden ayrı olarak
ekolojik değerlendirmeye fitoplankton patlamaları metriğinindahil edilmesi, bu patlamaların hem suyla
ilgili organizmalarda hem de insan sağlığında sonuçları olabileceğinden kamuyla ve ve politika
belirleyicilerle yakından ilgisi vardır.
Tavsiye edilen fitoplankton patlama metrikleri toplam biyohacimdeki nispi Siyanobakteri
(yüzdesinden) ziyade, Siyanobakterilerin gerçek biyohacmine dayalıdırlar. Bunun sebebi
86
Siyanobakterilerin biyohacminin sağlığı tehdit eden risklerle daha ilişkili olmasıdır ve nütrient
baskılarıyla daha sağlam bir ilişkisi olduğu gösterilmiştir.
Su kütlelerinin ekolojik durumunu tespit etmek için, herşeyden önce su kütlesinin tipolojisi
tanımlanmalıdır, çünkü referans koşulları ve dolayısıyla sınıf sınırları her göl tipine göre farklıdır.
Ancak, Türkiye’deki bütün göllere dair biyolojik verilerin mevcut sınırlı olduğu göz önünde tutulursa,
BMNH göllerinin tipolojisi Akdeniz İnterkalibrasyon tipoloji şemasına göre gerçekleştirilmiştir.
Tablo 4.1.6.2-1: Ortak İnterkalibrasyon su kütlesi tiplerinin tanımı (Hoyos et al., 2014).
Tip
L-M5/7
L-M8
Göl
karakterizasyonu
Baraj gölleri, derin,
geniş, silisli "ıslak"
alanlar
Rezervuarlar, derin
, geniş, kalkerli
Rakım
(m)
Yıllık
ortalama
yağış (mm) ve
Sıcaklık (° C)
Ortalama
derinlik
(m)
Alan
(km2)
Havza
(km2)
Alkalinite
(meq/l)
< 1000
> 800 ve/ veya
<15
> 15
0.5-50
<
20.000
<1
< 1000
_
> 15
0.5-50
<
20.000
>1
Kendine özgü bir durum olarak değerlendirilen Bafa Gölü dışındaki Büyük Menderes Nehir havzasının
bütün baraj göllerinin ve göllerinin, eldeki biyolojik verilerin gölün tipolojik ayrımı için yetersiz olması
ve bu tipin baraj göllerinin çoğunun abiyotik özellikleriyle daha ilgili olması sebebiyle L-M8
tipolojisine karşılık geldiği varsayılmıştır. Bu durum tipten bağımsız olarak izleme sonuçlarının
değerlendirmesininve sınıf sınırlarının belirlenmesinin istatistiki açıdan daha güvenili olarak
yapılmasını sağlamaktadır.
Bafa Gölü birçok bakımdan diğer göllerden farklıdır, havzanın geri kalan tatlı su göllerinin su
kütleleriyle aynı şekilde işleme tabi tutulmamalıdır, ve L-M5/7 İnterkalibrasyon tipi olarak da
değerlendirilmemelidir (Tablo 3.1.6.1). Ancak bu tip için referans koşullar hesaplanamadığından (bu
tipe ait göllere dair fitoplbelirlenememiştir. Bu gölün sınıflandırmasını yapabilmek için Türkiye’deki
benzer göllerden daha fazla veri elde edilebilir hale gelene kadar L -M8 veri setine dahil edilmesine
karar verilmiştir.
İnterkalibrasyon uygulamaları sırasında izlenen metoda göre referans alanların tanımlanması üç-adımlı
bir süreçtir. Birinci adım çevresel parametrelerin kriterlerinibelirlemekle ilgilidir. İkinci adım çok iyi
biyolojik değerlere sahip sahaların seçilmesi hakkındadır. Üçüncü adım her ne kadar birinci adıma
dayalı olarak tarama kriterlerinin dışında kalsalar da iyi biyolojik puanlara sahip sahaların dahil
edilmesidir.
Aşağıdaki Tabloda Maksimum Ekolojik Potansiyel (MEP) sahalarının belirlenmesine yönelik seçim
kriterleri belirtilmektedir.
87
Tablo 4.1.6.2-2: Referans koşullar için göl suyu kütlelerinin seçiminde kullanılan çevresel değişkenin
reddedilme ve referans sınır değerleri (Hoyos et al., 2014)
Ret
Yapay arazi
kullanımı %
(ALU)
4%
Toplam Tarımsal
Arazi Kullanımları
% (IA)
20 %
Doğal Yarı doğal
Arazi kullanım
Yüzdesi (NASN)
70%
Popülasyon
yoğunluğu (PD)
hab/km2
30
Ortalama
Toplam P
(μg/L)
30
Referans
1%
10 %
80%
10
12
Göl SK
Ek I Tablo A13’de referans baraj göllerinin belirlenme kriterleri olarak kullanılan Büyük Menderes
gölü su kütlelerinin parametre değerleri yer almaktadır.
Bu ilk tarama sonucuna göre Büyük Menderes Nehir Havzasındaki hiçbir göl suyu kütlesi Referans ya
da Maksimum Ekolojik Potansiyel saha olarak değerlendirilemez. Kapsamlı bir perspektiften
bakıldığnda, toplam fosfor eşiği çoğu baraj gölünün referans seçim kriterlerinde başarısız olmasına
sebep olan kriterdir (Tablo 4.1.6.2-1). İlk tarama sonucunun tekrar değerlendirilmesi neticesinde
Topçam baraj gölünün referans durumuna en yakın su kütlesi olduğu belirlenmiştir. Her ne kadar
Topçam toplam fosfor eşiğinde başarısız olsa da, 3 kriterle (tarımsal arazi örtüsü, doğal ve yarı doğal
arazi kullanım yüzdesi ve popülasyon yoğunluğu) ilgili olarak bir referans profili ve bir kriterle (yapay
arazi kullanım yüzdesi) ilgili olarak da iyi bir profil ortaya koymaktadır. Dolayısıyla Büyük Menderes
Nehir Havzası içindeki bir referans baraj gölü için en elverişli seçim olarak değerlendirilmiştir.
İkinci adımda biyolojik değerlerine göre referans veri seti (Topçam numuneleri) kontrol edilmiştir.
NMASRP’de (Klorofil-a, Siyanobakteri biyohacmi, Toplam Biyohacim, IGA İndeksi) kullanılan bütün
metrikler İnterkalibrasyon uygulamasının (2008/915/EC Kararı) ilk aşamasında oluşturulan iyi/orta
değerlerle karşılaştırılmıştır. Topçam baraj gölü her ne kadar üst aralığa yakın çıktıysa da, sadece
klorofil-a kriterinde başarısızdır (bkz Tablo A14). Ancak, referans baraj gölleri olmamasından dolayı,
yine de Maksimum Ekolojik Potansiyele (MEP) sahip bir göl suyu kütlesi olarak dahil edilmesine karar
verilmiştir.
Üçüncü adım geri kalan göllere dair ilgili biyolojik veriler dikkate alınarak atılmıştır. Bu bağlamda
Topçam Baraj gölü gibi aynı sayıda biyolojik kalite kriterinde başarılı olan baraj gölleri referans veri
setine dahil edilmiştir. Bu yaklaşımın ardından her iki örnekleme döneminde 4 biyolojik kriterden
3’ünde başarılı olan göl suyu kütlesi ulaşılabilir en iyi potansiyel istasyonlara eklenmiştir (Tablo A14).
Maksimum Ekolojik Potansiyel (MEP) baraj gölleri olarak İkizdere ve Tavaş-Yenidere baraj gölünün
(çok iyi kaliteli biyolojik değerleri nedeniyle) yanısıra Topçam baraj gölünün (neredeyse referans
profili nedeniyle) mevcut değerlendirme kapsamına dahil edilmesine karar verilmiştir. Bu yaklaşım
Büyük Menderes Nehir Havzasına uygun EKO değerlerinin ve sınıf sınır değerlerinin hesaplanmasını
sağlamıştır.
EKO değerleri, sınıf sınır değerleri ve nihayet ekolojik kalite sınıflandırması da İnterkalibrasyon veri
setinden elde edilen değerlere göre sunulmuştur (Akdeniz baraj gölleri). Bu ilave süreç karşılaştırma
bakımından faydalı görülmektedir. Unutulmamalıdır ki, her iki süreçte de (BM baraj gölleri veri setine
dayalı olarak ve İnterkalibrasyon baraj gölleri veri setine dayalı olarak) kesinlikle aynı prensipler
uygulanmaktadır, aradaki tek fark dikkate alınan referans değerlerdir.
88
İkizdere baraj gölünün biyolojik topluluk yapısı en çok Bacilariophyta (Synedra ulna), Chlorophyta
(Oocystis sp. ve Scenedesmus disciformis) ve Dinophyta (Peridinium sp. ve Ceratium sp) türleri
baskındır. Ortalama Siyanobakteri biyohacmi 0.1mm3/L’den daha düşüktür. Siyanobakteri
biyohacminin yüzdesi toplam biyohacme göre yüksek akış dönemi örneklerinde 0,00%, düşük akış
dönemi örneklerindeyaklaşık 2 ile 4,5 arasında bir aralıkta yer almaktadır.
Topçam baraj gölünün Eylül örneklemesinde, Dinophyta (Ceratium hirundinella) ve Bacillariophyta
(Cyclotella sp.) türleri baskındır. Bundan başka, Limnotrix redekei ve Aphanocapsa elachista gibi
düşük biyohacimli siyanobakteri türleri bulunmuştur. Öte yandan, hafif-orta ötrofik göllerin indikatörü
olan Closterium gracile gibi Closterium türleri tanımlanmıştır. Topçam baraj gölü topluluğunda
Mart’taki yüksek akış döneminde bilhassa baskın olanlar Bacillariophyta (Melosira sp.) ve
Chlorophyta’dır (Pediastrum tetras, Closterium aciculare).
Tavaş Yenidere baraj gölünde, yüksek akış dönemi örneklerinde baskın olan Bacillariophyta’nın en bol
olan türleri ise Cyclotela ve Synedra türleridir. Düşük akış döneminde Dinophyta ve Cryptophyta
varlığı artmıştır. Baskın türler Peridinium sp. ve Ceratium hirundinella’yı kapsamıştır. Her iki dönemin
örneklerinde de hiçbir Siyanobakteri saptanmamıştır.
Topçam ve Tavaş Yenidere MEP baraj gölleri Eylül’de düşük fitoplankton biyohacmine sahiptir.
Ancak, İkizdere baraj gölünün Eylül’deki biyohacmi daha yüksek değerlere sahiptir. Bu, Synedra ulna
türünün sebep olduğu Diatom bolluk artışındandır. Yine yüksek akış dönemi boyunca Tavaş Yenidere
baraj göllerinde artmış toplam biyohacim değerleri bulunmuştur. Bu, bir diatom türü olan, Synedra
ulna’nın yüksek biyohacmine atfedilmiştir. İzleme sonuçlarına göre üç baraj gölünün hepsinde birincil
üretim düşüktür. Özellikle Eylül örneklerinde Topçam ve İkizdere’deki toplam biyohacme
Siyanobakteri biyohacminin katkısı çok düşüktür. Yüksek akış dönemi boyunca, Martta, bütün baraj
göllerinde baskın olan türler Bacillariophyta türleridir ve bu da erken bahar döneminde artmış su
karışım rejimleri nedeniyle Bacillariophyta türlerinin bollaşması bahar başında diatom patlaması olarak
bilinir.
Referans Değerler, Sınıf Sınır Değerleri ve EKO Hesaplaması
Ekolojik sınıf sınır değerleri İnterkalibrasyon uygulamasında kullanılan ve 0 ile 1 arasında eşit olarak
bölünmüş sınıs sınır değerlerine göre belirlenmiştir (Tablo 4.1.6.2-3). Son bir EKO değerinde
toplanmadan önce, dört alt metrik için bunun ayrı ayrı yapılması zorunludur.
Tablo 4.1.6.2-3: Ekolojik sınıf sınırdeğerleri
Ekolojik sınıflar
nEKO Sınır değerleri
Çok İyi (Çİ)
İyi (İ)
Orta (O)
Zayıf (Z)
Kötü (K)
0.81-1
0.61-0.8
0.41-0.6
0.21-0.4
0-0.2
İlk önce, farklı metrikler için İyi / Orta sınırlarının oluşturulması zorunludur. Hoyos et al.’a (2014)
göre iki paralel metodoloji uygulanmış olup bunların her biri verilerin farklı yönlerine ağırlık
vermektedir:
89
1.
Birincisi farklı Toplam Fosfor (TP) gruplarındaki göl veri setinin istatistiksel dağılım
verilerinin, özellikle 20-50 μg/L değerlerine sahip TP grubundaki her bir ölçümün yüzde
75’lik diliminin kullanılmasıdır.
2.
İkinci yaklaşım her iki ucu (üst ve alt veriler) kullanan eşit aralıklı ayrıma dayalıdır. MEP ve
referans değerlerinin ortalaması üst olarak kullanılır ve metrik başına bütün değerlerin yüzde
95’lik dilimi düşük değer olarak kullanılır. Hoyos et al. (2014) tarafından sağlanan formül
şudur :
İ/O = 0.6 * (E1 - E0) + E0
E1: MEP ortalama değeri
E0: Bütün vakaların en fazla % 95’i (en kötü kalite)
Yukarıda bahsedilen iki metot vasıtasıyla Çok İyi/İyi sınırının tahmin edilmesinin ardından elde edilen
sınırların ortalaması alınır.
Tablo 4.1.6.2-4: İnterkalibrasyon L-M8 tipi baraj göllerinin veri setine ve Büyük Menderes Nehir
havzası gölleri veri setine dayalı olarak NMASRP metriğinin İyi/Orta sınırının oluşturulması
İyi / Orta sınırı Metodu
Toplam
Biyohacim
(mm3/L)
IGA
Siyanobakteri
biyohacim
(mm3/L)
Klorofila (μg/L)
0,810
0,246
0,000
2,800
0,453
0,595
0,040
5,200
8,727
33,023
1,497
85,725
3,763
13,566
0,622
37,410
2,286
6,906
0,311
20,105
2,5
6,5
0,5
5,3
En iyi yüzde 75’lik dilim;
TP=20-50 μg/L
E1=MEP ortalama değeri
E0= Numunelerin en fazla %95’i (en
2.Metot
kötü kalite)
İyi / Orta Sınırı = 0.6 * (E1 - E0) + E0
Büyük Menderes veri setine göre ortalama İyi /
Orta Sınırı
İnterkalibrasyon L-M8 Tipi için Ort. veri setine
göre İyi / Orta Sınırı
1.Metot
İntekalibrasyon veri setiyle elde edilen İyi / Orta Sınırına kıyasla BM baraj göllerinden elde edilen
sınırlar genellikle interkalibrasyon veri setinden elde edilenlerden daha yüksektir.
Her örnekleme dönemi ve her baraj gölü için EKO oranlarının dört alt metriğini tespit etmek için
Klorofil -a, IGA, toplam fitoplankton biyohacmi ve siyanobakteri biyohacimleri kullanılmıştır. Bu,
Hoyos et al.ın, 2014, EKO hesaplama formüllerine göre yapılmıştır. EKO’lar hem interkalibrasyon veri
setine hem de BM veri setine dayalı olarak hesaplanmıştır, burada Maksimum Ekolojik Potansiyel
değerler (MEP değerlerinin ortalaması) buna göre ikame edilmiştir (Tablo 4.1.6.2-5).
90
Tablo 4.1.6.2-5: L-M8 İnterkalibrasyon tipi su kütlelerinin EKO değerlerinin hesaplanması için Hoyos
et al. (2014) denklemleri.(bütün BM gölleri için kullanılmıştır). Her bir parametre için mevcut
çalışmanın MEP değerleri kullanılır
Metrik
MEP değeri
(Büyük
Menderes)
1,5
0,6
Toplam BV* (mm3/L)
IGA
Siyanobakteri BV
(mm3/L)
Klorofil-a (μg/L)
*BV (Bio-volume): Biyohacim
MEP değeri
(İnterkalibrasyon)
EKO hesaplaması
0,9
2,1
(1/x)/(1/ MEP değeri)
(400-x)/(400- MEP değeri)
0,040
0,005
6,4
1,9
Yukardaki formüllerle hesaplanan 1 den daha büyük EKO değerleri 1’e düşürülür. Ek 1’de yer alan
Tablo A15, bütün örnekleme dönemleri için BM baraj göllerine ait EKO değerlerini göstermektedir.
Nihai EKO değerlerine giden son adım normalize etme (EKO → nEKO) ve dört alt metriğin
toplanmasıdır. Bu, ayrı EKO değerlerinin sıfır bir ölçeğine doğrusal dönüştürülmesiyle yapılır, burada
0,6 İyi / Orta sınırının değerini temsil eder, her bir alt metrik (Tablo 3.1.6.1) için normalize edilmiş
EKO’lar (nEKO’lar) meydana getirir. Sadece her alt metrik için değil yukarıdaki değerler için de farklı
ve İyi / Orta sınırlarının altında olan bu denklemlerin faktörleri Hoyos et al.’a (2014) göre elde edilir
(Tablo 4.1.6.2-1).
Şekil 4.1.6.2-1 İyi / Orta sınıf sınırının altındaki (mavi) ve üstündeki (kırmızı) değerler için farklı
dönüşüm faktörleriyle birlikte, EKO’nun bir alt metriğinin normalize edilmiş EKO’nun (nEKO) alt
metriğine dönüşümüne dair örnek. nEKO aralığı 0 ile 1’dir ve İyi / Orta sınırı için EKO 0,6 nEKO
değerine karşılık gelir
*Şekilde İ/O: İyi/Orta
91
Tablo 4.1.6.2-6: Mevcut çalışmada bulunan İyi / Orta sınırlarına dayalı bütün metriklere dair EKO
değerlerine yönelik normalizasyon denklemleri
Metrik
Toplam biyohacim
(mm3/L)
İyi/ Orta
> 2,286
≤ 2,286
> 6,906
IGA indeksi
Siyanobakteri
biyohacmi
(mm3/L)
≤ 6,906
> 0,311
≤ 0,311
> 20,105
Klorofil-a (μg/L)
≤ 20,105
Büyük Menderes
Normalizasyon Denklemi
nEKO = 3,0273*EKO
nEKO = 0,4989*EKO +
0,5011
nEKO = 0,6096*EKO
nEKO = 25,3158*EKO 24,3158
nEKO = 4,7184 *EKO
nEKO = 0,4583*EKO +
0,5417
nEKO = 2,3198*EKO
nEKO = 0,5396*EKO +
0,4604
İyi/ Orta
> 2,5
≤ 2,5
> 6,5
≤ 6,5
> 0,5
≤ 0,5
> 5,3
≤ 5,3
İnterkalibrasyon
Normalizasyon denklemi
nEKO = 1,6667*EKO
nEKO = 0,6250*EKO +
0,3750
nEKO = 0,6067*EKO
nEKO = 36,1727*EKO 35,1727
nEKO = 60,0*EKO
nEKO = 0,4040*EKO +
0,5960
nEKO = 1,6737*EKO
nEKO = 0,6235*EKO +
0,3765
Bütün örnekler için EKO tahminleri normalize edildikten sonra, aşağıdaki formül kullanılarak
NMARSP indeksi hesaplaması gerçekleştirilir (Tablo 3.1.6.6) :
Yukarıdaki Tablodan görülebileceği üzere Büyük Menderes veri seti dikkate alınarak elde edilen
ekolojik durum sınıfları interkalibrasyon uygulamasının sınır değerleri kullanılarak yapılan
sınıflandırmaya çok benzerdir. Üç gölde, yani Çine Adnan Menderes, Kemer ve Topçam’da, Büyük
Menderes veri setine göre su kütleleri çok iyi olarak sınıflandırılırken, İnterkalibrasyon
sınıflandırmasına göre iyi olarak sınıflandırılmaktadır. Bu küçük değişikliğin referans olarak seçilen
Topçam ve İkizdere baraj göllerinin ortalama değerlerinden daha iyi olması nedeniyle olduğu açıktır.
92
Tablo 4.1.6.2-7: Tüm dönem örnekleri için NMASRP indeks sonuçlarına genel bakış (YA= yüksek-akış , DA=düşük-akış periyodu)
Su Kütlesi Adı
Adıgüzel
Bafa
Gökpınar
İkizdere
Işıklı
Karacasu Barajı
Karakuyu
Kemer
Örenler
Tavaş-Yenidere
Topçam
Yaylakavak
Dönem
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
YA
DA
Büyük Menderes’e göre nEKO
Toplam
Siyanobakteri KlorofilIGA
Biyohacim
Biyohacmi
a
0.537
1.000
1.000
0.588
0.547
1.000
0.889
0.723
0.867
1.000
1.000
0.654
0.724
0.948
1.000
0.178
1.000
1.000
1.000
1.000
0.131
1.000
0.607
0.368
1.000
0.569
1.000
0.886
0.662
1.000
1.000
1.000
0.464
1.000
1.000
0.608
0.397
0.946
0.805
0.191
1.000
0.935
1.000
1.000
0.627
1.000
0.887
1.000
1.000
0.852
1.000
0.830
0.603
0.578
0.101
1.000
1.000
1.000
1.000
0.850
0.665
1.000
1.000
0.450
1.000
0.917
1.000
1.000
1.000
0.594
1.000
1.000
0.778
1.000
1.000
0.628
0.977
0.945
1.000
0.990
0.385
0.984
0.420
0.129
0.034
0.300
0.005
0.047
0.660
1.000
1.000
0.971
1.000
1.000
1.000
0.723
1.000
0.978
1.000
0.886
0.920
1.000
1.000
0.736
0.736
0.557
1.000
0.615
0.782
1.000
1.000
0.690
93
Ekolojik Potansiyel
NMASRP
0.781
0.790
0.880
0.712
1.000
0.527
0.864
0.916
0.768
0.585
0.984
0.879
0.920
0.571
0.963
0.779
0.979
0.898
0.852
0.978
0.479
0.097
0.908
0.931
0.966
0.914
0.727
0.868
Büyük
Menderes
İyi
İyi
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Orta
Çok İyi
Çok İyi
İyi
Orta
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
Orta
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
Orta
Kötü
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
İyi
Çok İyi
İnterkalibrasyon
İyi
İyi
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Orta
İyi
Çok İyi
İyi
Orta
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
Orta
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Orta
Kötü
Çok İyi
Çok İyi
Çok İyi
İyi
İyi
Çok İyi
Yukarıdaki Tablodan görülebileceği üzere Büyük Menderes veri seti dikkate alınarak elde edilen
ekolojik durum sınıf sınır değerlerinden elde edilen sınıflandırma İnterkalibrasyon uygulamasının takip
edilmesiyle elde edilebilecek olana çok benzerdir. Üç durumda (Tablo 4.1.6.2-7’deki kırmızı font
kayıtlar) Büyük Menderes veri setinden elde edilen sınıflandırma interkalibrasyon sınıflandırmasından
farklılık gösterir, y yüksek akış döneminde Çine Adnan Menderes baraj gölü, düşük akış döneminde
Bafa Gölü ve Topçam baraj gölü Bafa Gölü söz konusu olduğunda İnterkalibrasyon uygulamasına göre
kalite bir sınıf daha iyi iken, Çine Adnan Menderes ve Topçam baraj göllerinde bir derece daha
kötüdür. Bu şüphesiz MEP olarak değerlendirilen baraj göllerindeki fitoplankton metrik değerlerinin
yanısıra BM havzasının fitoplankton metriklerinin farklı değerlerinin bir sonucudur.
Büyük Menderes gölü su kütlelerinden elde edilen sınıflandırmaya göre, düşük akış dönemi örnekleri
yüksek akış dönemi örnekleri ile aynı veya daha kötü kalite sınıflarında sınıflandırılır. Kemer baraj
gölü bu genellemenin dışındadır, burada düşük dönemi örneği çok iyi kalite gösterirken yüksek akış
dönemi örneği iyi kalite göstermiştir. Genel olarak göllerin mevsimsel durumları göstermektedirki, su
seviyesinin daha düşük olduğu düşük akış döneminde su kütleleri üzerindeki baskılar artmaktadır. Su
miktarının azalması ile artan nütrient konsantrasyonları, engellenmiş denitrifikasyon ve daha sıcak
periyotlardaki su kütlesi içi fosfor yüklemelerinin vasıtasıyla ötröfikasyon faktörlerinin etkisi artar
(Özen et al., 2010). Ancak, baraj göllerindeki farklı su yönetimi uygulamaları bazen yüksek akış
döneminde bile yüksek baskı düzeylerine sebep olabilir.
Büyük Menderes veri setine göre belirlenen sınıf sınır değerleri Bafa Gölü ve Cine Adnan Menderes
baraj gölü haricinde interkalibrasyon sınıflandırmasında kullanılan sınıf sınır değerleri ile aynıdır.
Büyük Menderes Nehir havzasının kapsamlı potansiyelinin raporlanması için uzman görüşü de
kullanılarak uygulanan Büyük Menderes sınıflandırmasının dikkate alınması kararlaştırılmıştır. Buna
ek olarak bütün su kütlesi kategorilerinin (nehir, göl, geçiş ve kıyı suyu kütleleri) sınıflandırması
sadece Tablo 4.1.6.2-8’de gösterildiği şekilde düşük akış dönemi örneklerine göre sunulmuştur.
Ekolojik potansiyelin en fazla iyi potansiyelde olabileceği göz önünde bulundurulduğunda (su
kütlelerinin büyük ölçüde değiştirilmiş hidromorfolojisi nedeniyle) çok iyi durumdaki baraj gölleri İyi
Ekolojik Potansiyel olarak sınıflandırılmıştır.
Fitoplankton uzmanları Karakuyu baraj gölünden alınan numunelerin garip biçimde düşük toplam
biyohacim değerleri sunduklarını doğrulamıştır (toplam ortalama biyohacim değerleri yüksek akış
döneminde 0,0033mm3/L ve düşük akış döneminde 0,0038 mm3/L’dir). Klorofil-a değerleri de yine
diğer bütün göllere kıyasla düşüktür (yüksek akış döneminde 1,5 μg/L ve düşük akış döneminde 1,8
μg/L). Bütün örnekleme ve analiz prosedürleri uygun yöntemlerle ve diğer göl su kütleleri örnekleri ile
aynı şekilde hgerçekleştirilmiştir. Ancak bu aşırı düşük fitoplankton değerlerine dair sağlam bir
gerekçe olmadığından bir hata olasılığı görmezden gelinmemelidir. Bu faktörler göz önünde
bulundurularak, fitoplankton sonuçlarının Karakuyu rezervuarının fitoplankton BKU’suna dayanan
ekolojik durum sınıflandırmasının dışında tutulmasına karar verilmiştir.
Tablo 4.1.6.2-8: Sadece düşük akış dönemi örnekleri dikkate alınarak, Büyük Menderes Nehir
Havzasının bütün göl suyu kütlelerinin nihai sınıflandırması aşağıda sunulmaktadır.
Büyük Menderes Göl Suyu Kütleleri
Ekolojik Potansiyelin düşük akış dönemi
sınıflandırması
Adıgüzel
İyi
Bafa
Orta
Orta
94
Büyük Menderes Göl Suyu Kütleleri
Ekolojik Potansiyelin düşük akış dönemi
sınıflandırması
İyi
Gökpınar
Orta
İkizdere
İyi
Işıklı
Orta
Karacasu Barajı
İyi
Karakuyu
Bilinmiyor
Kemer
İyi
Örenler
Kötü
Tavaş-Yenidere
İyi
Topçam
İyi
Yaylakavak
İyi
Fitoplankton göl suyu kütlelerindeki tek A kategorisi BKU olduğundan, yukarıdaki tabloda temsil
edilen durum aynı zamanda göl suyu kütlelerinin ekolojik sınıflandırmasına yönelik fizikokimyasal
durum değerlendirmesiyle birleştirilecek biyolojik durumu da temsil eder. Aşağıdaki şekilde göl
fitoplankton sınıflandırma sonuçları sunulmaktadır.
Şekil 4.1.6.2-2: Fitoplankton BKU’ya göre göl suyu kütlelerinin biyolojik sınıflandırması
95
4.1.7.
Göllerde Makroomurgasızlar
Bentik makroomurgasızlar göl izlemesinde kullanılan BKU’lardan olup, lentik ekosistemlerin ekolojik
durumunu değerlendirmek için farklı indeksler kullanılmaktadır (Wiederholm, 1980). İndeks
formülasyonunun zayıf noktası, indikatörleri doğru tanımlamadaki güçlüğüdür. Topluluk
kompozisyonundaki değişiklikleri tespit etmek için tür düzeyinde teşhise ihtiyaç olduğuna dair fikir
birliği bulunmaktadır. Yine de, özellikle Akdeniz bölgesinin faunası ve hatta daha özel olarak Türkiye
gölleriyle ilgili makroomurgasız türlerine dair taksonomik ve otoekolojik bilgiler hala yetersizdir.
4.1.7.1.
Örnekleme
Göllerdeki makro-omurgasızlar B kategorisinde bir BKU olduğundan, sadece B alt-ağından örnek
alınmıştır, makrozoobentozun (makroomurgasızlar) izlenmesi Büyük Menderes Nehir havzasındaki
yedi gölde (Şekil 4.1.7.1-1) gerçekleştirilmiştir. Göl suyu kütlesi (SK) başına farklı derinliklerden (kıyı,
derin, profundal bölge) 6 değişik örnek toplanmıştır. 7 göl suyu kütlesi araştırılmıştır.
Şekil 4.1.7.1-1: Büyük Menderes Nehir Havzasında makroomurgasız örneklenen göl SK istasyonları
2013 Sonbahar (düşük akış dönemi) ve 2014 İlkbahar (yüksek akış dönemi) örnekleme dönemi
boyunca hem profundal bölge hem kıyı omurgasızları toplanmıştır.
Profundal bölge örneklemesi her sahada 225 cm2 Ekman ve Ponar kepçesi kullanılarak
gerçekleştirilmiştir. Örnekler 500 μm gözlü eleğe aktarılmış ve sedimenti uzaklaştırmak için eleme
yapılır. Geri kalan örnek %70’lik alkolde muhafaza edilmiştir.
Profundal bölge örneklemesinin yanısıra, Sonbahar 2013 ve İlkbahar 2014’de göllerin littoral
bölgelerinden de örnek alınmıştır. Örnekler bir dakikalık tekmele ve süpür (kick and sweep) tekniğiyle
96
dikdörtgen çerçeveli bir kepçe ağı (ağ göz boyu: 0.5mm) kullanılarak toplanmıştır. Bütün örnekler
%70’lik alkolde muhafaza edilmiştir.
Örnekleme metotlarıyla ilgili detaylı bilgilere Teknik Yardım eğitim dokümanı “Türkiye’de göller için
littoral ve profundal bölgeden makroomurgasız örneklenmesine yönelik standart uygulama
prosedürleri”nden ulaşılabilir. Elde edilen makroomurgasız örneklerinin listesi Ek I Tablo A16’da
sunulmaktadır.
Şekil 4.1.7.1-2: Ponar kepçesiyle göl makroomurgasızlarından örnek alımı
4.1.7.2.
Analiz
Örnekler mevcut taksonomik anahtarlar kullanılarak olabilecek en düşük taksonomik çözünürlüğe göre
ayıklanmış ve tanımlanmıştır (Sperber, 1950; Brinkhurst ve Jamieson, 1971; Brinkhurst ve Wetzel,
1984; Şahin, 1991; Epler, 1995; Bouchard, 2004; Elliott et al.,1988 ve Pennak, 1989). Makroomurgasız
örneklerinin analiz prosedürü hakkındaki detaylı bilgilere “Bentik makroomurgasız örneklerinin
ayıklanması ve tanımlanmasının standart uygulama prosedürü” başlıklı TY eğitim dokümanından
ulaşılabilir.
97
Değerlendirme
4.1.7.3.
Referans koşulların tanımı göllerde doğal olarak bulunmakta olan bentik makroomurgasız
topluluklarına dayalıdır. Bazı tanımlayıcılar (metrik) ölçülebilir ya da tahmin edilebilir baskılar ile
korelasyon gösterir, bundan dolayı metriklerin ya da bir indeksin referans değerleri sınıflandırmada
kullanılmıştır. Dolayısıyla, Ekolojik Kalite Oranı (EKO) izlenen değerin referans değere bölünmesi ile
hesaplanabilir ve numuneler sınıflandırılabilir. Büyük Menderes Nehir havzasında biyolojik veriler ve
paleolimnolojik verilerin eksiklği söz konusu olmasa, referans şartların daha sağlıklı belirlenmesi
sağlanabilirdi. Önceden ifade edildiği gibi, bütün göller büyük ölçüde değiştirilmiş su kütleleridir
(BÖDSK) ve bunlardan bazıları oldukça yeni kurulmuştur. Nehir kolları su tedariki, sulama ve
hidroelektrik güç tedariki için baraj göllerine dönüştürülmüştür. Makroomurgasızların biyolojik
döngüsüne göre ve fitoplanktonun aksine, bentik makroomurgasız topluluklarının yerleşmesi için
yeterli bir zamana ihtiyaç vardır. Bu yüzden, makroomurgasızlar hakkında biyolojik veri eksikliğini,
geçerli bir sınıflandırma indeksinin bulunmamasını ve nehir havzasındaki tek doğal gölün yakın
zamanda insan eliyle tatlısudan yarı-tuzlu göle dramatik bir dönüşüm geçiren Bafa Gölü olduğu
düşünüldüğünde, pratikte makroomurgasızlar için referans koşulların ve değerlerin belirlenmesi
mümkün görünmemektedir.
Metrik ve indeksler
Nehirlerin ekolojik kalitesini değerlendirmek için geliştirilmiş biyolojik metrikler göllerdeki ilgili
değerlendirmelere uygun değildir (Irvine ve Donohue, T1- A3.9 – 1.0). Duran ve Akyıldız (2011)
Büyük Menderes Nehir havzasında, nehirler için Chandler puanı, Gözden Geçirilmiş İngiliz İzleme
Çalışma Grubu (BMWP), Genişletilmiş Trent Biyotik İndeksi (TBI), Belçika Biyotik İndeksi (BBI)
biyotik indekslerinin Süleymanlı Gölündeki (Denizli, Akdeniz bölgesi) su kalitesi sonuçlarıyla ilişkili
olmadığını bildirmiştir. Uygun metrik ve indeksler makroomurgasız göl örneklerine genel bir bakış
sağlamakta kullanılırlar.
Göl ve baraj gölü bentik makroomurgasız topluluklarının teşhisinde seçilen indeksler aşağıdadır:
1.
Toplam bolluk (birey/m2)
2.
Toplam takson sayısı
3.
% EPT
4.
Shannon-Weaver Çeşitlilik İndeksi
Yukarıdaki indekslerin hepsi her bir göl suyu kütlesi için hesaplanmıştır. Toplam bolluk ve toplam
takson sayısı habitat kalitesinin genel indeksleri olarak kullanılırlar. Aşırı düşük omurgasız yoğunluğu
zayıf habitat kalitesine işaret edebilir ve aşırı derecede yüksek yoğunluklar genellikle orta dereceli bir
nütrient artışına işaret eder. Profundal bölge istasyonlarında kepçe ile alınan örneklerin bolluğu birim
alan başına ifade edilir. Littoral bölgedeki örneklemeden gelen bolluk dakikadaki örnekleme sayısı
olarak ifade edilir.

Littoralt takson zenginliği (toplam takson sayısı) topluluk çeşitliliğinin bir ölçüsüdür,
tipik olarak “daha sağlıklı” toplulukların daha fazla taksona sahip oldukları varsayılır.

% EPT Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera takımlarına ait toplam organizma
sayısının yüzdesidir. Bu takımların üyeleri antropojenik çevresel stres etkenlerine en
98
hassas olanlar arasındadır. Su ortamı etkilendiğinden dolayı, Ephemeroptera, Plecoptera
ve Trichoptera taksonlarının sayısı azalma eğilimindedir.

Gerritsen et al. (1998) tarafından kullanılan, Shannon-Waever Çeşitlilik İndeksi (H’)
suyla ilgili ve karasal biyoçeşitliliğe dair çeşitliliği hesaplamakta en yaygın olarak
kullanılan indekstir. İndeks aşağıdaki şekilde hesaplanır :
“pi” topluluğun “-i” taksonundaki bireylerin oranıdır ve “n” topluluktaki taksonların toplam sayısıdır.
Topluluk içindeki taksonların (biyotik çeşitlilik) sayısı ve dağılımı artarken, “H” değeri de artar. Wilhm
ve Dorris (1968) çeşitlilik değerlerine göre kirlilik seviyesinin yorumunu sunmuştur (4.1.7.1-1).
Örnekleme dönemi ve su kütlesi bazında profundal ve littoral bölgeden alınan bütün örnekler biraraya
getirilir. Bu işlem % EPT indeksi için geçerli değildir çünkü bu taksonlar littoral bölgelerde yaşamaya
meyillidirler.
Tablo 4.1.7.1-1: Shannon Çeşitlilik İndeksi ve kirlilik düzeyi arasındaki ilişki (Wilhm ve Dorris, 1968)
Çeşitlilik Seviyesi
Shannon Çeşitlilik İndeksi
Kirlilik Seviyesi
Çok İyi
Orta
Zayıf
Çok zayıf
3.0–4.5
2.0–3.0
1.0–2.0
0.0–1.0
Çok hafif
Hafif
Orta
Ağır kirlilik
Türkiye’de uygulanabilir bir indeksin olmayışı ve veri eksikliği nedeniyle, Büyük Menderes Nehir
havzası göllerinde EKO hesaplaması gerçekleştirilememiştir. Bu şartlarda, bentik makroomurgasızlar
üzerinden göllerin izlenlenmesi problemli görünmektedir. Yeni bir indeks oluşturmak için Türkiye’deki
bütün göl suyu kütlelerinin izlemesine devam edilmesi ve izlemenin yaygınlaştırılması önerilir. Farklı
dönemlerdeki sonuçlar sayesinde izlenen farklılıklarla, aynı zamanda baraj gölleri ve göller üzerindeki
baskıların meydana getirdiği etkileri araştırmak için mevsimsel, uzun dönemli çalışmaların yapılması
da tavsiye edilir.
Tablo 4.1.7.1-2: Büyük Menderes Nehir havzası göl su kütleleri için metrik ve indeks sonuçları
SK
SK Adı
BMG01
Işıklı
BMG02
Adıgüzel
BMG13
Yaylakavak
BMG16
Bafa
BMG17
İkizdere
Mevsim /
Dönem
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Bolluk
Takson
%EPT
H'
19326
2459
221
441
6911
619
332172
20644
1217
34
19
3
9
9
4
15
17
11
1.72
1.79
0
0
0
0
0
0
0
1.91
2.54
0.64
1.99
1.50
0.64
0.76
2.15
2.01
99
Kirlilik
seviyesi*
Orta
Hafif
Fazla
Orta
Orta
Fazla
Fazla
Hafif
Hafif
Mevsim /
Bolluk
Dönem
Düşük Akış
643
Yüksek Akış
4908
BMG20
Karakuyu
Düşük Akış
12286
Yüksek Akış
1110
BMG22
Gökpınar
Düşük Akış
353
*Kirlilik seviyesi H' (Tablo 4.1.7.1-1) ye göredir.
SK
SK Adı
4.1.8.
Göllerde Makrofitler
4.1.8.1.
Örnekleme ve analiz
Takson
%EPT
H'
7
8
12
3
4
0
0
0
0
0
1.62
0.93
0.95
0.37
1.10
Kirlilik
seviyesi*
Orta
Fazla
Fazla
Fazla
Orta
Göllerde Makrofitler B kategorisi BKUdur, dolayısıyla 7 sahada B ve C alt ağında nörnekler alınmıştır.
B ve C ağına ait birçok baraj gölünde hiçbir makrofitin bulunmadığından, A alt ağına ait TavaşYenidere (BMG06) istasyonu ayrıca incelenmiştir. Bu istasyonların yerleri Şekil 4.1.8.1-1 de
gösterilmektedir. Diğer bitkiler gibi, makrofitlerin vejetasyon dönemi ilkbahar ve sonbahar arasındadır.
Saha incelemeleri Mayıs-Haziran (1. çalışma) ve Ağustos’ta (2. çalışma) olmak üzere iki kez
yapılmıştır.
Şekil 4.1.8.1-1.Göllerde makrofit örnekleme istasyonları
Göl makrofitleri için örnekleme çalışmaları standardize edilmiş TS EN 15460 metodu kullanılarak
yapılmıştır. Göl çeşitliliğini yansıtmak için, her bir gölde eşit miktarda aralıklı birçok örnekleme
sahası seçilmiştir. Her göl için en az dört kesit belirlenerek örneklemeler yapılmış olup, daha büyük
göller için (Işıklı ve Bafa için 6 kesit) daha fazla kesitte örnekleme yapılmıştır. Bütün kesitler 100
metrelik kıyı şeridinden oluşmaktadır. Kesitler kıyıdan gölün merkezine ya da azami derinlikteki
100
makrofit kolonizasyonuna kadar uzatılmıştır. Kesitler gölün çevresinde yaklaşık olarak eşit yayılım
sağlayacak şekilde yerleştirilmiştir. Kesitler boyunca izlenen bütün türler örtüş yüzdeleriyle birlikte not
edilmiştir.
Örnekleme, koruma ve analizle ilgili detaylar paragraf 4.1.3’de ve Teknik Yardım projesinin
“Makrofit Örnekleme Metotları” başlıklı eğitim dokümanında açıklanmaktadır.
Şekil 4.1.8.1-2: Grapnel ile bitki toplama
Şekil 4.1.8.1-3: Batiskop kullanılarak bolluk sınıfı tahmini
101
4.1.8.2.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Göllerde makrofitlerin metrik seçimi Türkiye’de referans koşullar hakkında veri olmaması ve bütün
göllerin BÖDSK olması gerçeğinden etkilenmiştir. LEAFPACS (makrofit kullanılarak göllerin
ekolojik sınıflandırması) değerlendirme metodu seçilmiştir. Bu metoda göre sahaya özgü referans
değerleri her bir saha için seçilen abiyotik parametre değerlerini hesaba katan formüllerden hesaplanır.
Şekil 4.1.8.2-1: Göllerdeki tipik makrofit türleri (Solda: Nymphaea alba, Sağda: Polygonum
amphibium)
LEAFPACS İngilteredeki göller için geliştirilen multimetrik bir indekstir. İngiltere’deki göller Büyük
Menderes göllerinden çok farklıdır ve bundan dolayı, değerlendirme sonuçları temkinli kullanılmalıdır.
Metot beş metriğe dayalıdır: Göl Makrofit Nütrient Indeksi (LMNI), Fonksiyonel Grup Sayısı (NFG),
Takson Sayısı (NTAXA), Makrofit Örtüsü (COV), İpliksi Alg Örtüsü (ALG).
1.
Göl Makrofit Nütrient İndeksi (LMNI) gölde bulunan taksonların nütrientlere ortalama
hassasiyetini yansıtan bir indekstir. İndeks değeri her bir Makrofit taksonu için önceden
tanımlanmış ayarlı LEAFPAC değerlerinden meydana gelir ve aşağıdaki denklemle
hesaplanır:
Burada LMNIj önceden tanımlanmış değerlerde verilen “j” taksonu için Göl Makrofit Nütrient
İndeksi puanıdır ve "N" kaydedilen makrofit taksonunun toplam sayısıdır (Formüldeki LMNI
gözlenen değerdir).
2.
Fonksiyonel Grup Sayısı (NFG) her bir taksonun 18 fonksiyonel gruptan birine dahil
edildiği bir çeşitlilik metriğidir. Metik değeri örnekleme istasyonunda gözlenen farklı
fonksiyonel grup sayısından meydana gelir.
3.
Takson Sayısı (NTAXA) da sahada kaydedilen takson puanlama rakamına karşılık gelen bir
çeşitlilik ölçütüdür.
4.
Ortalama hidrofit (COV) örtüsü yüzdesi her bir makrofit takson puanı için araştırma
verilerinden elde edilir ve aşağıdaki denklemden hesaplanır :
102
Burada COVj %’si göldeki "j" hidrofit taksonun örtü yüzdesi iken, “N” kaydedilen makrofit
taksonunun toplam sayısıdır (Formüldeki COV gözlenen değerdir).
5.
Nispi ipliksi alg (ALG) örtüsü yüzdesi ipliksi alg araştırma verilerinden elde edilir ve bu
parametre için gözlenen değer aşağıdaki denkleme göre hesaplanır (Formüldeki ALG
gözlenen değerdir):
Burada Fk %’si incelenen göl alanındaki “k” taksonu ipliksi alg örtüsünün yüzdesiyken, COVj %’si
göldeki “j” taksonu hidrofit örtüsünün yüzdesini ifade etmektedir.
Referans değerler
Yukarıda bahsedildiği gibi, LEAFPACS metodu tanımlanmış bir abiyotik değişken grubunun belirli
fonksiyonlarına özgü metriğin uygulanmasıyla hesaplanan kendi referans değerlerine sahiptir :

Göl yüksekliği (H: Height)

Ortalama derinlik (Dmean: Mean depth)

Alan (S)

Referans alkaliliği (Alk: Alkalinity)

Referans iletkenliği (Cond: Conductivity)

Ağırlıklı Tatlısu Hassasiyet Sınıfı (Fw)

Tatlısu Hassasiyet Sınıfı 2’deki göl havzasının yüzdesi (F2)

Kıyıya uzaklık (Dist: Distance)

Katı kalkerli jeolojiye sahip havza yüzdesi (%cal)
Referans değerlerin hesaplanmasında kullanılan LEAFPACS denklemleri UKTAG, 2009 ve Willby,
N.J. (2008) de tanımlanmaktadır. Referans değerlerinin hesaplanmasında kullanılan yukarıdaki
parametrelerin değerleri Ek I Tablo A17’de sunulmuştur. Referans değerleri hesaplama sonuçları Ek I
Tablo A18’de belirtilmektedir.
Sınıf sınırları ve EKO hesaplamaları
Bundan sonraki aşama, ekolojik kalite oranlarının hesaplanmasıdır. Her bir örnek için EKO değerinin
hesaplanması referans değerle karşılaştırılarak yapılmıştır. Bu kıyaslama, LEAFPACS metoduna göre
EKO hesaplama denklemleriyle elde edilmiştir. İkinci aşamada farklı ölçümlerin EKO değerleri onların
birbirleriyle düzgünce karşılaştırılmasıyla ayarlanır. Bu İnterkalibrasyon farklı metriklerin EKO
değerlerine göre birtakım algoritmik süreçler yoluyla bir dizi ilgili denklem takip edilmiştir. Detaylar
UKTAG, 2009 ve Willby, N.J de yer almaktadır (2008).
103
Son olarak ayrı metriklerin düzenlenmiş değerlerinin birleşimi her bir örnek için LEAFPACS için
EKO değerlerini ve düzenlenmiş LEAFPACS EKO değerlerini vermiştir. İndeksin son değerleri Ek I
Tablo A15’de belirtilmektedir.
Göllerdeki durum değerlendirmesi için, LEAFPACS aşağıdaki tabloda belirtilen eşit olarak bölünmüş
sınırlar kullanır:
Tablo 4.1.8.2-1: LEAFPACS’deki göller için sınıf sınırları
Çok İyi / İyi
İyi / Orta
Orta / Zayıf
Zayıf / Kötü
0.80
0.60
0.40
0.20
LEAFPACS ile son durum değerlendirmesi Tablo 4.1.8.2-2 de gösterilmiştir.
Tablo 4.1.8.2-2: Makrofitler BKU açısından LEAFPACS kullanılarak yapılan sınıflandırmaya göre
göl suyu kütlelerinin durumu
SK Kodu
İlk çalışma
SK Adı
Işıklı
BMG01_ST01
BMG02_ST01
Adıgüzel
BMG06_ST01
Tavaş-Yenidere
BMG13_ST01
Yaylakavak
BMG17_ST01
İkizdere
BMG16_ST01
Bafa
BMG20_ST01
Karakuyu
BMG22_ST01
Gökpınar
* Hiç makrofit bulunamamıştır.
İkinci çalışma
EKO
Durum
EKO
Durum
1
*
0.4678
*
*
0.2603
1
*
Çok İyi
*
Orta
*
*
Zayıf
Çok İyi
*
1
*
0.4065
*
*
0.2603
1
*
Çok İyi
*
Orta
*
*
Zayıf
Çok İyi
*
Ziyaret edilen sekiz gölden dördünde, suda yaşıyan hiçbir makrofit bulunamamıştır. İçinde
makrofitlerin bulunduğu dört gölün, ikisi (Işıklı Gölü & Karakuyu Depolaması), havzanın yukarı
kısmında yer almaktadır ve çok iyi ekolojik duruma sahiptir. BM havzasındaki bütün göl suyu
kütlelerinin büyük ölçüde değiştirilmiş su kütleleri olduğunu düşünülürse, çok iyi durum “İyi” ekolojik
potansiyel olarak tercüme edilir. Havzanın merkez bölümünde yer alan Tavaş Gölü orta duruma
sahiptir ve memba tarafındaki Bafa Gölünün durumu ise zayıftır.
Aşağıdaki şekilde Makrofit BKU’ya ve uygulanan LEAFPACS metoduna göre incelenen göl suyu
kütlelerinin sınıflandırılması gösterilmektedir.
104
Şekil 4.1.8.2-2: Göl suyu kütlelerinin makrofit BKU’ya göre sınıflandırılması
Göller için geliştirilen ve bu çalışmada kullanılan LEAFPACS metodunun, baraj göllerindeki ekolojik
durumu yansıtması beklenmez, çünkü böyle yapay göllerde su seviyesindeki dalgalanmalar makrofit
oluşumunu ve yetişmesini etkiler. Ziyaret edilen baraj göllerinde, Tavaş baraj gölü hariç, hiçbir
makrofit bulunmamıştır, Tavas baraj gölünde ise çok düşük örtüşü olan Potamogeton crispus
bulunmuştur. Hem bitkilerin üremesini sağlayan aseksüel yapılarda hem de tohumlarda dağılabilen
Potamogeton crispus göllerdeki erken süksesyonel bir bitkidir.
4.1.9.
Göllerde Balıklar
Genellikle göllerde bol miktarda bulunduklarından ve biyotik etkileşim yoluyla eko-sistem besin ağı ile
göl biliminde (limnoloji) önemli bir rol oynadıklarından balıklar göller için önemli biyolojik kalite
unsurlarıdır (Irvine et al., 1999; Blanco 2010). Göl sularında Biyolojik Unsur (BKU) olarak balığın
kullanıldığı izleme ve biyolojik değerlendirme çalışmaları Avrupa Birliğinde güçlüklerle karşılaşmıştır.
Yılın farklı zamanlarında göller arasındaki doğal değişkenlik çok yüksektir ve uygun örnekleme
prosedürleri nehirlerdekinden daha zorludur. Ayırt edilebilir yerelleşmiş balık topluluk yapısı ve biyo
coğrafya değişkenleri göllerde balık topluluklarının kompozisyonunu etkiler. Bu nedenle belirli göl
türlerine ilişkin balığa dayalı referans koşullarının tanımlanması zordur. Bu durum geniş kapsamlı ve
tutarlı bir biyo-değerlendirme girişiminin pratik anlamda sistematikleştirilmesini ve öngörülebilir
olmasını güçleştirir. Göl sularında biyolojik değerlendirme için balıkların kullanımı SÇD'nin
uygulanmasında en önemli güçlüklerden biri olarak kabul edilmektedir (Reyol et al., 2014). Her göl
neredeyse eşsiz olup göller arasında büyük değişkenlik bulunmaktadır ve insanlar yüzyıllardır gölleri
etkilediğinden balık topluluklarında antropojenik baskılardan kaynaklanan değişimi değerlendirerek
referans koşulların belirlenmesi zordur.
105
Göl sularının değerlendirilmesinde balığın biyolojik kalite unsuru olarak balık kullanılmasının
dezavantajları aşağıdaki gibidir:
a) Göllerde örnekleme metodu ile ilgili kanıtlanmış yaygın bir önyargı vardır. Kullanılan birçok
metot bulunmakta olup, farklı örnekleme prosedürleri arasında belirgin seçici bir fark vardır.
b) Göllerde örnekleme için yaygın olarak kullanılan balık ağları (gill net) ve pinterler tutulan tüm
balıkları öldürür ve ağların (muhtelif boylarda) kullanımı hem masraflı hem de zaman alıcıdır.
c)
Geçmişten günümüze balıkçılık istatistikleri önemli bir araçtır ancak bunların idaresi ve
yorumlanması beceri, deneyim ile uzmanlık gerektirir. Bu analizlerde birçok eksiklik ve sorun
mevcuttur.
d) Genellikle, balıkların yüksek hareketliliği ve belirgin mevsimsel değişimleri nedeniyle
göllerdeki balıkların baskılar ile bağlantısının kurulması zordur.
e)
Balık toplulukları geniş bir havza ile komşu karasal alan içerisindeki koşullar ve baskıların
yanı sıra hem yer hem zamanda karmaşık etkileşimlere yol açan sistemin sürekliliği gibi
etkilere bağlıdır.
f)
Özellikle büyük ölçüde değiştirilmiş ve yapay su kütlelerinde balığa dayalı değerlendirme
diğer biyolojik kalite eunsurlarının gerisinde kalmıştır; valide edilmiş indeksler yetersizdir.
g) Çoğu Akdeniz ülkesinde yapay su yapılarında balığa dayalı değerlendirme gecikmiştir.
h) Göl su kütleleri eşsiz ekositemler olarak faaliyet gösterirler ve bu nedenle genele
uygulanabilen indekslerin geliştirilmesi zordur.
Yukarıdaki ciddi zorluklara rağmen, son zamanlarda Avrupa'nın bazı bölgelerinde göllerdeki
değerlendirmeler için balıkların kullanımına yönelik birçok etkili çalışma yapılmaktadır (örneğin Rask
et al., 2013). Bununla birlikte, Avrupa kıtası genelinde, göllerdeki balıklardın örneklenmesi için
standardize edilmiş bir metodun kullanımında önemli zorluklar vardır. SÇD ile ilgili ekolojik kalite
değerlendirilmesinde kullanılan metriklerin incelendiği yakın tarihli bir çalışmada göllerdeki balıkların
diğer SÇD biyolojik kalite unsurları ile karşılaştırıldığında en yüksek doğrulanmamış baskı-etki ilişkisi
oranına (%80) sahip olduğu görülmüştür (Brucet et al. 2013). Politika bağlantılı araştırma yaklaşımları
devam ettikçe metotların gelişeceğine şüphe yoktur.
Yukarıdaki ciddi zorluklara rağmen, son yıllarda Avrupa'nın bazı bölgelerinde göllerde balıkların
kullanımıyla ilgili çalışmalar bulunmaktadır (örneğin Rask et al., 2013). Ancak kullanımında önemli
zorluklar bulunmaktadır.
Yukarıdakiler dikkate alınarak göllerdeki balıklar C grubu biyolojik kalite unsuru kategorisine dahil
edilmiştir.
4.1.9.1.
Örnekleme
Balıkların C grubu biyolojik kalite unsuru olarak tanımlanması sonucunda balıklar bir göl suyu
kütlesinde, yani Bafa Gölünde izlenmiştir. Bununla birlikte, Büyük Menderes göl su kütlelerinin daha
iyi bir şekilde anlaşılması için havzadaki iki "en doğal" gölde daha örnekleme yapılmasına karar
verilmiştir. Sonuç olarak, sadece Bafa gölünden değil aynı zamanda Işıklı (BMG01) ile Karakuyu
(BMG20) göl su kütlelerinde de örnekleme yapılmıştır. Örneklenen göllerin konumları Şekil 4.1.9.12'de gösterilmiştir.
106
Şekil 4.1.9.1-2: Balık örnekleme çalışmasında ziyaret edilen göl suyu kütleleri
Balık örneklemesi iki kademeli bir araştırma yaklaşımı kullanılarak yapılmıştır:
a) Kalitatif hızlı örnekleme-izleme kayıtları (burada aynı zamanda geçmiş örnekleme
verilerini de içeren "araştırmacı örnekleme" olarak verilmiştir) ve
b) Avrupa biyo-değerlendirme yaklaşımlarına uygun bir şekilde gerçekleştirilen standardize
edilmiş elektrikle balıkçılık metodu (burada "kantitatif örnekleme" olarak verilmiştir).
Kantitatif balık örneklemesi aşağıdaki gibi yapılmıştır:

Kantitatif balık örneği alma işlemi sadece standardize edilmiş elektrikle balıkçılık metodu
ile yapılmıştır. CEN EN 14011 “Su kalitesi - Elektrikle balık örnekleme" standardı.

Kantitatif balık örneği alma işlemi FAME projesi tarafından geliştirilen ve sonrasında
EFI+ projesi tarafından da kabul edilmiş olan "Standardize edilmiş örnekleme prosedürü"
kullanılmıştır.

Durdurma ağları (stop nets) kullanılmamıştır; örnekleme ekibi balığın örnekleme
bölgesinden kaçmasını önlemek yerine doğal veya mevcut yapay bariyerleri (drop, savak,
vb.) kullanmıştır.

Koşulların elektrikle balıkçılığın kullanılmasına olanak vermediği durumlarda (örneğin
yüksek iletkenlik) balıkları toplamak için bir yavru balık ağı (fry net) (4mm, 6m
uzunluğunda); bir tür sürütme ağı kullanılmıştır.
Kantitatif örnekleme, OYM balıkların (o yılın mahsulü numuneler) avlanmasına olanak sağlayan
ilkbaharın sonları veya yaz başında yapılmıştır.
107
Şekil 4.1.9.1-1: Göl ortamında elektrikle balıkçılık (solda) ve gölün girişinde gırgır ağı ile örnekleme.
Tüm örnekleme bölgelerinin "ekolojik durumun ön sınıflandırması"na göre nitelendirilmesi
gereklidir; proje sırasında toplanan veriler Cemagref/Fransa'da interkalibrasyon kullanımı için
kaydedilen Ortak Balık Veri Tabanı (Common Fish Database) ile uyumludur. Bunu yapmak için asgari
olarak aşağıdaki bilgiler toplanmıştır:

Örnekleme uygulaması verileri, alan tanımı ve iç akış çevresel değişkenleri

Antropojenik (insan kaynaklı) baskıların tanımı

Yakalanan balık verileri

Diadrom (çift göçer) türlerin verileri.

Tüm örnekleme bölgeleri/kuşaklarının Nehir Balıkları interkalibrasyon çalışmasında
kullanıldığı gibi "bozulmamış alanlar için kriterlere" göre nitelendirilmesi gerekir.
Öncelikli olarak, Biyolojik Kalite Unsurları (BKU) olarak balıkların kullanımını araştırmak amacıyla
FAME tarafından desteklenen yaklaşım ve protokoller ile EFI proje prosedürü (FAME, 2004) takip
edilmiştir.
4.1.9.2.
Analiz
Bazı balık örnekleri laboratuvar analizleri ve genetik araştırma (taksonomik çalışma) için toplanmıştır.
Hemen hemen tüm balıklar örneklendikleri alana canlı olarak bırakılmıştır.
4.1.9.3.
Değerlendirme
Göllerde balık popülasyonunu en az birkaç yıllık döngü boyunca izlemeden mekan-zamansal
değişkenliği yeterli olarak tanımlayamayız. İhtiyolojik koşulların tahmini yeterli düzeyde
olmadığından, balık topluluğu öz niteliklerinin kantitatif yönleriyle ilgili "doğal" ve antropojenik
değişkenlerin bir karışımının olacağı muhtemeldir. Bunların araştırılması gerekir.
108
Şekil 4.1.9.2-1: Işıklı Gölü kıyı sularındaki tipik kıyı balığı türleri: A) Garra klatii, B) Aphanius
meandri, C) Chondrostoma meandrensis (balık larvası); D) Tinca tinca (kadife balığı), E) Gambusia
holbrooki, F) Cobitis sp.
Göllerde indikatör türler
İndikatör balık türleri konsantrasyonları tespit seviyesinde veya altında olduğunda sudaki kimyasallar
için potansiyel biyo-izleme olarak kullanılabilir ve su kirliliğinin sudaki topluluklar için oluşturduğu
tehditlerin değerlendirilmesine olanak veren bilgiler sağlayabilir (Volta et al., 2009). Bu araştırmada
tanımlanan indikatör türler, farklı göl ortamları ile ortak balık besin ağlarını temsil eden pelajik ve
littoral besleyiciler, tabancıl (bentivor) ve zooplanktivorlar, av ve en iyi avcıları içerir. Araştırmalar
sırasında bulunan indikatör türler şunlardır:
1.
Işıklı Gölü
Bu nehircil bataklık gölündeki faunanın (şu anda ıslah edilmiş ve kısmen çekilmiş) birçok soğuk su
kütlesi ve akar sularla çok önemli bir ilişkisi vardır ve çok yüksek çeşitlilik barındırmaktadır. Balık
türleri arasında indikatör değerlerini son derece önemli hale getiren havzaya özgü birkaç tür ile göle
özgü birkaç tür bulunmaktadır. Biyolojik çeşitliliğin korunması açısından en önemli türlerin üçü
Aphanius meandricus, Garra klatti ve Pseudophoxinus sp'dir; bunların tümü littoral bölgelerin bataklık
alanlarında ve kaynak bölgelerinde bulunan son derece nadir ve tehlike altındaki türlerdir.

Menderes Dişli Sazan Aphanius meandricus (Cyprinodontidae). Yüksek bolluğa sahip çok
önemli bir indikatördür. Işıklı Gölüne endemik tehlike altındaki bir türdür ve hala tüm göl
çevresindeki kıyı bölgelerinde yaşamayı sürdürmektedir. Bunlar özellikle birçok su altı bitkisi
ile söğüt kökleri olan yüksek yüksek yapılı ortamlara meyillidir. Bozulmuş su kalitesi veya
habitat koşullarının yetersiz yapısına karşı toleranssızdır. İstilacı türler popülasyonları
olumsuz şekilde etkiler.
109

Menderes Nase Chondrostoma meandrensis (Sazangiller). Yüksek bolluğa sahip çok önemli
bir indikatördür. Havzaya endemik yaygın bir göçmen balıktır. Bozulmuş koşullara karşı
toleranssızdır.

Işıklı Gara Garra klatti (Sazangiller). Düşük bolluğa sahip önemli bir indikatördür. Lokal
endemik ve tehlike altında bir türdür. Yüksek yapılı su altı bitkilerine sahip bölgelerde
bulunur ancak gölün birçok yerinde yoktur. Muhtemelen değişikliğe karşı toleranssız. Biyoloji
ve ekolojisi bilinmiyor.

Menderes yem balığı Gobio meandricus (Sazangiller). Düşük bolluğa sahip ve yaygındır.
Önemli bir indikatör değildir ancak havzaya endemiktir.

Kottelat tekiri Luciobarbus kottelati (Sazangiller). Düşük bolluğa sahip, yaygın bir göçmen
balık olup önemli bir indikatör değildir ancak havzaya endemik bir türdür.

Pseudophoxinus sp. (Sazangiller). Düşük bolluğa sahip, lokal endemik ve tehlike altında bir
türdür.
2.
Bafa Gölü
Bu göl büyük ölçüde değiştirilmiş ve son otuz yılda köklü değişiklikler görmüştür. Bunlardan en dikkat
çekeni 1986 yılından sonra antropojenik hidrolojik değişiklikler nedeniyle tuzlanmasıdır. Balıkçılık
kayıtlarından balık topluluklarına ilişkin veriler mevcuttur ve balıkların geçmiş ve şu anki
topluluklarını daha iyi araştırmak için daha fazla çalışma yapılmalıdır. Günümüzde hafif tuzlu veya
nehir ağzı su toplulukları ağır basmaktadır ve birkaç tür göl ile deniz arasında mevsimsel göç gösterir
(Mugilidae).

İri pullu gümüş balığı, Atherina boyeri (Atherinidae) Yüksek bolluğa sahip önemli bir
indikatördür. Bafa Gölünün balık topluluğunun çoğunu oluşturan önemli bir iç göl
populasyonuna sahip deniz canlısıdır. Potansiyel olarak ticari öneme sahiptir. Göl
koşullarından etkilenmekte olduğundan toplu ölüm vakaları kaydedilmiştir.

Kottelat tekiri Luciobarbus kottelati (Sazangiller). Düşük bolluğa sahip, yaygın bir göçmen
balık olup önemli bir indikatör değildir ancak havzaya endemik bir türdür.

Mugilidae sp. Düşük bolluğa sahip çok önemli bir indikatördür. Geniş tuz aralıklarına
toleranslı (euryhaline) bir nehir ağzı göçmenidir. Eskiden Bafa Gölünde daha çok
bulunuyordu. Delta ve denize bağlantılarının olması gerekir.
Buna ek olarak, yerleşik istilacı türler bozulmuş su kalitesine çoğunlukla dayanıklı oldukları için zayıf
ve kötü koşullara dair indikatör değeri taşıyabilirler. Bu potansiyele sahip kaydedilmiş istilacılar İsrail
Sazanı (Carassius gibellio), Aynalı Sazan (Cyprinus carpio), Sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki )
ile Gökkuşağı Alabalığıdır (Oncorhynchus mykiss).
3.
Karakuyu Gölü
Mart ayında (yüksek rakımlı bir gölde ilkbahar mevsiminin başında) Karakuyu yakınlarındaki bir
kaynakta yapılan örnekleme önemli bir ihtiyolojik veri üretmemiştir. Bunun yanı sıra diğer göllerin
aksine bu alanın sucul biyo çeşitliliği yeterince belgelendirilememiştir. Şu ana kadar alınan sonuçlar
aşağıda yer almaktadır:
110
a) Gölün suları yoksullaşmış bir balık faunası barındırmaktadır ve sadece göle sonradan bırakılan
türler (introduced species) varlığını sürdürmektedir. Bilimsel literatür hem Aynalı Sazan
(Cyprinus carpio) hem de Turna balığının (Esox lucius) göle bırakıldığından bahsetmektedir
(Nergiz & Tabur 2007) ancak gölün yerli balıklarına ilişkin kullanılabilir bir çalışma
bulunmamaktadır.
b) Eldere pınarlarındaki araştırmanın sonuçları istilacı yabancı Gökkuşağı Alabalık
(Oncorhynchus mykiss) popülasyonunun yoğun olduğunu ortaya koymaktadır. Geçen yıldan
oldukça genç balıklar gözlenmiş ve pek çok sağlıklı yetişkin balığın yaşadığı görülmüştür. Bu
bir soğuk su ortamı olduğundan yöresel olmayan bu türler, alanla sınırlı sucul omurgasızları
barındırdığı bilinen biyotayı etkileyebilir. Başka balıklara rastlanmamıştır.
c)
4.1.10.
Göle bırakılan Gökkuşağı Alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) yerel ihtiyofauna ve sucul
omurgasızlar üzerindeki etkisi zararlı olabilir ve araştırılması gerekir.
Göllerde Diatom
Göllerde deniz çayırları (fitobentozlar) Büyük Menderes izleme programında C BKE kategorisinde
olup, Bafa Gölü'nde bulunan C alt ağının sadece tek bir göl istasyonunda örneklenmiştir.
İnterkalibrasyon işleminin hem bir hem de ikinci aşaması fitobentos BKE'ye dayalı ekolojik kalite
sınıflandırması için geçerli sınırlar belirleyememiştir. Fitobentoslara dayalı göl suyu kalitesinin
değerlendirilmesine yönelik ana yaklaşımlar nehir suyu kütleleri için kullanılan metotlarla çoğu
durumda benzerlik taşır. Bu yaklaşım bir değerlendirme metodu geliştiren birkaç Akdeniz ülkesi
tarafından izlenmektedir. Üstelik Avrupa seviyesinde önerilen metotlar büyük ölçüde değiştirilmişyapay su kütleleri ile doğal su kütleleri arasındaki ayrımı dikkate almamakta ve sonuç olarak ekolojik
potansiyel ekolojik durumdan ayırt edilmemektedir.
Büyük Menderes nehir havzasında fitobentoz örnek değerlendirmesi nehir suyu kütleleri için IPS
kullanmak suretiyle gerçekleştirilmiştir (bakınız 4.1.2 maddesi ile Teknik Yardım eğitim
dokümanlarında "3.1.2 maddesinde tanımlanan Örnekleme Prosedürleri ve "Diatom örnekleme
metotları" ile “Nehir ve göl diatomlarının analizi"). Değerlendirme sonuçları aşağıda yer alan Tabloda
sunulmaktadır:
Tablo 4.1.10-1: Değerlendirme sonuçları
Göl İstasyonu
Göl suyu kütlesinin adı
Örnekleme tarihleri
IPS puanı
Sınıflandırma
BMG16_ST01
BAFA
29/3/2014
12
Orta
BMG16_ST01
BAFA
29/9/2013
10
Orta
111
4.1.11.
Geçiş sularında makroomurgasızlar
4.1.11.1.
Örnekleme
Geçiş sularında makro-omurgasızlar A BKU kategorisinde olduğundan, örnekler her iki geçiş suyu
kütlesinden de alınmıştır. Büyük Menderes lagününde iki lokasyon seçilmiştir (Şekil 4.1.11.1-1) .
Örnekleme istasyonlarının koordinatları Tablo 4.1.11.1-2'de verilmektedir. Örnekleme ilkbaharda (1014/05/2014) ve sonbaharda (7-11/10/2013) olmak üzere iki kez gerçekleştirilmiştir.
Şekil 4.1.11.1-1: Geçiş sularında makro-omurgasızlar için örnekleme istasyonları. BMGS02_ST01- A
ile BMGS02_ST01- B istasyonları lagünde yer alırken BMGS01_ST01 istasyonu nehir ağzında yer
almaktadır.
Tablo 4.1.11.1-2: Geçiş suları için Büyük Menderes nehir havzasında makroomurgasız örnekleme
istasyonları
İstasyon Kodu - Örnek
BMGS02_ST01 - A
BMGS02_ST01 - B
BMGS01_ST01 - A
Enlem
37.589199
37.594398
37.539902
Boylam
27.180500
27.152901
27.169001
Örnekler, 0.045m2’lik örnekleme alanı olan bir Ponar nehir dibi kepçesi kullanılarak tekneden
alınmıştır (Avrupa Komisyonu -2003c- Su Çerçeve Direktifi İzleme Kılavuzunda yer alan
OSMAR/HELCOM/ICES talimatları takip edilerek). Her bir istasyonda yumuşak dip sedimentlerden
iki adet şahit numune toplanmıştır. Örnek boyutunun ekolojik durum değerlendirmesine olan etkisini
biyotik indeksler kullanarak analiz eden Mavric et al.’a göre örnekleme yapılan toplam yüzey (0.1m2),
(2012) yeterli kabul edilmiştir. Örnekler yumuşak substrat ile çıplak sedimentlerden toplanmıştır.
112
Örneklerin muhafazası için formalin solüsyonu (%5) kullanılmıştır. Solüsyona çok küçük miktarda
(çay kaşığının ucuyla) Rose Bengal eklenmiştir. Örneklerin tabi tutulduğu işlemler ve örnekleme
ekipmanına ait ayrıntılar "Kıyı ve Geçiş Suyu Kütleleri BKU Örnekleme ve Analiz Prosedürleri"
başlıklı Teknik Yardım eğitim dokümanında bulunmaktadır.
4.1.11.2.
Analiz
Örnekler laboratuvarda fikasasyon solüsyonundan (formalin) arınmaları için yıkanmış ve makro fauna
bireyleri kalan çamurdan toplanmıştır. Yumuşak dokulu hayvanlar (örn. kum kurtları, kabuklular) Rose
Bengal ile kırmızıya boyanmakta ve renk karşıtlığı onların kolayca tespit edilmelerini sağlamaktadır.
Örneklenen makroomurgasızlar genel taksonlara göre ayrılmakta ve plastik viyallerde saklanmaktadır.
Şekil 4.1.11.2-1: Kıyı suları ile geçiş suları makroomurgasızlarının sınıflandırması ve teşhisi
Türler, teşhis anahtarları kullanılarak tür seviyesinde tanımlanmış olup, popülasyon yoğunlukları bir
veritabanına kaydedilmiştir. Replika örnekler (BMGS01_ST01 - A veya BMGS01_ST01 - B
istasyonu) istasyon bazında birleştirilmiştir. Analiz ve teşhise dair daha fazla bilgi "Kıyı ve Geçiş Suyu
Bentik Makro Fauna Laboratuvar Analizleri" eğitim dokümanında bulunmaktadır.
113
4.1.11.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Duyarlı/fırsatçı tür oranına dayalı indeksler bentik makro omurgasızlar için SÇD metriklerinin önemli
bir parçasını oluşturur. Geçiş suları sınıflandırması için kullanılan metot; M-AMBI çok değişkenli
indeksidir (Şekil 4.1.11.3-1). AMBI'yi Shannon çeşitlilik (H) ve tür zenginliği (S) ile birleştiren çok
değişkenli faktörel analize dayanır (Muxica et al., 2007). M-AMBI indeks değerlerini hesaplamak için
AZTI Technalia (http://ambi.azti.es/ v.4) tarafından geliştirilen ücretsiz yazılım kullanılmıştır. Şekil 4.1.11.3-1: AMBI'yi Shannon çeşitlilik (H) ve tür zenginliği (S) ile birleştiren çok değişkenli
faktörel analiz
M-AMBI, Avrupa'da geçiş suları için en uygulanabilir indeks olup MED-GIG (Akdeniz Coğrafik
İnterkalibrasyon Grubu: Mediterranean Geographical Intercalibration Group) çalışma grubu tarafından
geçiş sularında uygulanmaktadır (Akdeniz geçiş suları için interkalibrasyon çalışması).
Tipoloji ve Referans koşullar
Kıyı lagünleri jeomorfolojiye dayalı olarak sızıntılı, kısıtlı ve kapalı sistemler olarak ayrılır (Şekil
4.1.11.3-2) . Bu ayrım, kıyı lagünlerini kıyı okyanusuyla olan su değişimine göre hidrodinamik olarak
sıralar.
1.
Sızıntılı sistemler en kısa devrilme zamanına (turnover time) sahip sistemlerdir. Sızıntılı kıyı
lagünlerinde salınımlı gelgit akışları, akış değişikliklerinin çoğundan sorumludur ve diğer
akışları da rüzgâr ile tatlı sudan etkilenmiş olan yoğunluk gradyanları yüzünden maskeler.
Sızıntılı lagünler, kapalı lagünlerin tam zıttı olup genelde gelgit akışlarının sediment
taşınımında rüzgar dalgalarından daha önemli olduğu kıyılarda bulunurlar. Sızıntılı lagünler
genellikle kıyı şeridi boyunca 100 km'den fazla uzanır ancak genişliği birkaç km'den fazla
değildir. Bunlar geniş gelgit geçişleri, okyanusla su değişimi, güçlü gelgit akışları ve keskin
tuzluluk ve bulanık kıyıların varlığıyla karakterize edilirler.
114
2.
Kısıtlı lagünler daha uzun devrilme zamanına sahiptir. Kısıtlı lagünlerde gel-git, rüzgar ve
tatlı su akışları dolaşımın ana bileşenleridir. Rüzgarlar genellikle dolaşım ve karışıma yol
açmada hakimdir. Kısıtlı lagünler genellikle iyi tanımlanmış gelgit dolaşımına sahip olup iki
veya daha fazla giriş kanalı ya da giriş ağzı sergiler ve rüzgarlardan güçlü şekilde etkilenir
genellikle dikey olarak karışırlar..
3.
Kapalı lagünler en uzun devrilme zamanına sahiptir. Kapalı lagünlerde, kıyı okyanusla su
değişimi büyük ölçüde hidrolojik döngüye dayalıdır. Kapalı lagünler genellikle yüksek dalga
enerjisi ve önemli kıyı sürüklenmesi olan kıyı boyunca bulunur. Bunlar bir veya birden fazla
uzun ve dar giriş kanalı, uzun bekleme süreleri ve baskın rüzgar kuvveti ile nitelendirilirler.
İçeri akış olaylarıyla birlikte yoğun güneş ışıması aralıklı dikey tabakalaşmaya neden olabilir.
Kıyı lagünleri genellikle iyi karışmıştır ancak tatlısu akışları nedeniyle önemli yatay gradyan veya
güneş ışıması ya da yüzey soğuması nedeniyle dikey gradyan sergileyebilir. Genelde, rüzgarlar ve
gelgitler karışıma neden olurken nehir akışları ve ısı dengesi kıyı lagünlerinde tabakalaşmaya neden
olur. Kıyı lagünleri genellikle inorganik tortular ile organik maddeleri tutar, dolayısıyla materyal atık
kanalı olarak işlev görür. Jeolojik bir zaman ölçeğinden bakıldığında, filtreleme verimliliği ve buzulöstatik (deniz seviyesinde küresel çapta düzgün değişim) döngüler ve yerel tektonik aktivitenin sonucu
olarak nispi deniz-seviyesi değişimiyle doğası gereği ilişkili olan kısa ömürlü çevre özellikleridir.
Şekil 4.1.11.3-2: Kıyı lagünleri bitişiğindeki kıyı okyanusuyla su değişimi derecesine bağlı olarak
rahatlıkla kapalı, kısıtlı ve sızıntılı sistemlere bölünebilir (after Kjerfve, 1986).
Büyük Menderes nehir havzasındaki Lagün su kütlesi (BMGS02) sızıntılı lagün olarak
nitelendirilmiştir.
Yüksek doğal mekan/zamansal değişkenlikleri ve karmaşık habitat mozaikleri nedeniyle geçiş
sularında referans koşulların tanımlanması zorlu bir görevdir. Ayrıca, geçiş suyu kütlelerinde doğal
ötrofikasyon ve organik zenginleştirme özellikle yaygındır.
SÇD'nin uygulanmasına sırasında geçiş sularında referans koşulların oluşturulmasında karşılaşılan
sorunlar ağırlıklı olarak bu bölgelerin karakteristik özellikleriyle ilgilidir: yüksek mekansal/zamansal
değişkenlik, bozulmalara (perturbasyon) hızlı tepki süresi, yüksek verimlilikleri. Aslında bu
sistemlerdeki birincil üretim normalde bu sistemlerde mevcut olan fitoplankton ve güçlü antropojenik
baskılardan kaynaklanmamaktadır.. Bununla birlikte, referans makro-omurgasızların genel bir tanımı
aşağıdaki gibi yapılabilir:
Antropojenik bozulmaların yokluğunda, geçiş ekosistemlere çift kabuklu Abra segmentum,
Cerastoderma glaucum, Mytilaster minimus, tek kabuklular Cyclope neritea ve Hydrobia sp., genus
Gammarus amhipodları, Microdeutopus ve Corophium (Peres & Picard, 1964), balık keneleri Idotea
balthica ve Shpaeroma ghigii ile kum kurdu Hediste diversicolor ve Nephtys hombergii gibi
“öritermal, örihalin biyosonöz”'lerin tür özellikleri hakimdir. Zaman zaman korunaklı alanlardaki
biyosonöz'lerde (SVMC) Heteromastus filiformis gibi yüzeysel çamurlu kum türleri de bulunabilir.
115
Geçiş ekosistemlerde Chironomidae, Oligochaeta (kara ve tatlısu solucangilleri) ve Nemertea gibi diğer
taksonlar da bolca bulunabilir.
Sınıf sınırları ve EKO hesaplaması
Polihalin sızıntılı ekosistemlerde Shannon çeşitliliği (H) ve tür zenginliği (S) için M-AMBI referans
değerleri: H= 4.5, S= 50 olarak belirlenir. Nehir ağzı ekosistemlerinde Shannon çeşitliliği (H) ve tür
zenginliği (S) için M-AMBI referans değerleri: H= 3.0, S= 30 olarak belirlenir.
İndeks değerleri ile ilgili EKO'leri elde etmek için M-AMBI yazılımı kullanılmıştır. Yazılım, Shannon
Çeşitliliği (H) ve Tür zenginliği (S) ile AMBI'yi birleştirerek çok değişkenli, faktör analizi yapar
(Muxica et al., 2007). M-AMBI indeksinin değerlerini hesaplamak için AZTI Technalia tarafından
geliştirilen ücretsiz bir yazılım (http://ambi.azti.es/ v.4) kullanılmıştır.
M-AMBI değerlerine göre ekolojik kalite oranı (EKO) değerlerinin ekolojik sınır değerleri Tablo
4.1.11.3-1’de gösterilmektedir:
Tablo 4.1.11.3-1: M-AMBI biyotik indeksinin EKO sınıf sınırları
M-AMBI (EKO değeri)
0.83
0.62
0.41
0.20
Sınıf Sınırı
Çok İyi/İyi
İyi/Orta
Orta/Zayıf
Zayıf/Kötü
Tablo 4.1.11.3-2: Geçiş sularında makroomurgasız örneklerinin M-AMBI sonuçları ve sınıflandırması
İstasyon Kodu
BMGS02_ST01 - A
BMGS02_ST01 - B
BMGS01_ST01
Yüksek Akış Dönemi
N-AMBI
Durum
0.48
Orta
0.41
Orta
0.47
Orta
Düşük Akış Dönemi
N-AMBI
Durum
0.47
Orta
0.55
Orta
0.25
Zayıf
Yukarıdaki değerlendirmeye göre iki lagün alanındaki topluluk çeşitliliği ve aynılığı diğer Akdeniz
geçiş sularına kıyasla düşüktür (Reizopoulou & Nicolaidou, 2004; Nicolaidou et al. 2005; Basset et al.
2008; Chatzigeorgiou et al. 2011; Barbobe et al. 2012; Reizopoulou et al. 2014a; Reizopoulou et al.
2014b).
Genel olarak, lagünün durumu orta (M-AMBI ortalama değeri = 0.48) ve nehir ağzının durumu kötü
(M-AMBI ortalama değeri = 0.36) olarak sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma daha aşağıda Şekil 4.1.12.31'in haritasında verilmiştir.
116
4.1.12.
Kıyı sularında makroomurgasızlar
4.1.12.1.
Örnekleme
Kıyı sularındaki makroomurgasızlar bir A BKU kategorisi olduğu için örnekler dört kıyı suyu
kütlesinin tümünde alınmıştır. Konumları Şekil 4.1.12.1-1'de gösterilmiştir. Örnekleme istasyonlarının
koordinatları Tablo 4.1.12.1-1'de verilmiştir. Örnekleme, ilkbahar (10-14/05/2014) ve sonbaharda
olmak üzere (7-11/10/2013) iki kez yapılmıştır.
Şekil 4.1.12.1-1: Kıyı suyu kütleleri ve makroomurgasızların örnekleme istasyonları
Tablo 4.1.12.1-1: Kıyı suyu kütlelerinde makroomurgasız örnekleme istasyonlarının koordinatları
İstasyon Kodu
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
Enlem
37.599800
37.410099
37.344601
37.390900
Boylam
27.134899
27.211500
27.285299
27.395399
Geçiş sularında olduğu gibi, örnekler bir tekneden 0.045m2 örnekleme alanına sahip bir Ponar nehir
dibi kepçesi kullanılarak toplanmıştır. (EC-2003c - Su Çerçeve Direktifine dair İzleme Rehberinde yer
alan OSMAR/HELCOM/ICES Talimatları takip edilerek). Her bir istasyonda yumuşak dip sedimentten
iki adet şahit numune toplanmıştır. Örnekler yumuşak substrat ile çıplak sedimentten toplanmıştır.
Koruma için formalin solüsyonu (%5) kullanılmıştır. Solüsyona çok küçük miktarda (çay kaşığının
ucuyla) Rose Bengal eklenmiştir.
Örneklerin işlenmesi ve örnekleme ekipmanına ait ayrıntılar "Kıyı ve geçiş suyu kütlesi BKU
Örnekleme ve Analiz Prosedürleri" başlıklı TY eğitim dokümanında bulunabilir.
117
4.1.12.2.
Analiz
Laboratuvarda örneklerin işlenmesi paragraf 4.1.11 ile "Kıyı ve geçiş bentik makro-fauna laboratuvar
analizi" eğitim dokümanında açıklanmıştır. Türler, tür seviyesine göre (mümkün olduğu durumlarda)
tanımlanmış ve her türün bolluğu veri tabanına girilmiştir.
4.1.12.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Kıyı sularında bentik makroomurgasız topluluklarının ekolojik kalite durumunusınıflandırmak için
BENTIX indeksi (Simboura ve Zenetos 2002) kullanılmıştır. Bu indeks Yunanistan ve Kıbrıs'ta da
kullanılmaktadır. Bu indeks SÇD kullanımı için geliştirilmiştir ve diğer indeksler ile interkalibrasyonu
başarıyla gerçekleştirilmiştir (EC, 2007, 2008; GIG, 2013). Yunanistan, Kıbrıs ve Batı Akdeniz'de
ötrofikasyon ve organik kirlilik (Simboura et al. 2005, Simboura & Reizopoulou, 2008; Simboura et al.
2014), madencilik artıkları (Simboura et al. 2007) ve su ürünleri yetiştiriciliği (Simboura & Argyrou,
2006) gibi çeşitli antropojenik baskılar kullanılarak test edilmiştir.
Bentix indeksi indikatör taksonlar (veya türler) ile çalışır ve ekolojik grup teorisine dayalıdır. Artan bir
stres gradyanına hassasiyetlerine göre beş ekolojik grubu algılar. Bu ve diğer biyotik indeksler, organik
madde gradyanı boyunca bir tür ardışıklığını öngören Pearson ve Rosenberg'in (1978) modeline
dayanmaktadır. Ekolojik gruplar artan stres gradyanına hassasiyetlerine göre beş takson grubunu
algılayan Hily (1984) ile Grall ve Glémarec'in (1997) konseptine dayalı olarak tanımlanmıştır: duyarlı
grup (GI), duyarsız grup (GIII), ikinci derece fırsatçılar (GIV) ve birinci derece fırsatçılar (GV).
Bentix indeksinde beş ekolojik grup aşağıdaki gibi yeniden şekillendirilmiştir: ilk ikisi toleranssız
olarak kabul edilir ve buna göre formülde GS ile temsil edilen tek bir 'duyarlı' grup altında toplanmıştır.
Diğer üç grup 'toleranslı' olarak kabul edilir ve formülde GT ile temsil edilir. Dolayısıyla Bentix
formülünde GS ve GT grupları aşağıdaki BENTIX indeksi formülüne tekabül eder:
BENTIX = [(6 X %GS + 2 X %GT)]/100
Burada: GS'nin tümü duyarlı ve duyarsız taksonlar olup GT'nin hepsi toleranslı ve fırsatçıdır veya
GS=GI+GII ve GT=GII+GIV+GV şeklinde ifade edilebilir.
Bentix formülünde kütle katsayılarının seçimi rastgele olmayıp strese dayanıklı bir bentik türünün
rastgele seçilme olasılığının 3:1 olduğu gerçeğine dayanır.Bu oran, 2-6 arasında bir ölçek oluşturmak
için 2 ile çarpılır. 'Duyarlı' grup GS (GI, GII gruplarının toplamı) indeksin en yüksek değerine sahip en
yüksek duruma karşılık gelen 6 ile ağırlıklandırılmış olup tümü toleranslı takson grubu GT (GIII, GIV
ve GV gruplarının toplamı) 2 ile eşit olarak ağırlıklandırılmıştır.
Metodun sınırları, interkalibrasyon sınır belirleme protokolünde (EC, 2003b) yer alan çiftli metrik
konseptine göre sınırlandırılmıştır.
Çok iyi / İyi sınıf sınırında duyarlı grup, faunanın yaklaşık olarak %60'tan veya 2/3'ten fazlasına
tekabül ederken; toleranslı grup (toleranslı ve fırsatçılar), faunanın %40'dan ya da 1/3'den daha azına
tekabül eder.
İyi/ Orta sınıf sınırında duyarlı grup, faunanın yaklaşık olarak %40'dan veya 1/3'ten daha azına tekabül
ederken; toleranslı grup (toleranslı ve fırsatçılar), faunanın %60'dan ya da 2/3'den daha fazlasına
karşılık gelir.
118
Baskı gradyanları boyunca ekolojik grupların gelişiminin diğer biyotik indeks modelleriyle
karşılaştırması (Simboura & Argyrou, 2010) Doğu Akdeniz ve Bentix modelinde toleranslı türlerin
GIII grubunun AMBI modeline kıyasla daha bozuk durumlara doğru kaydığını ve batı Akdeniz'de
geliştirilen Medocc indeksine kıyasla kirlenmiş bölgelerde daha da önemli olduğunu göstermiştir.
AMBI, M-AMBI, BOPA ve MEDOCC gibi Akdeniz'de kullanılan diğer indekslerle kıyaslamalar tüm
indekslerle kabul edilebilir birbenzerlik göstermiş ancak MEDOCC ve M-AMBI ile daha yüksek bir
uyum göstermiştir (Occhipinti et al. 2009; Simboura & Argyrou, 2010; GIG, 2013; Subida et al. 2012).
Tipoloji ve referans koşulları
Çok iyi durumdaBentix modelinin sayısal değerlerini doğrulamak için mevcut tüm doğal-doğala yakın
referans alanlar kullanılmıştır. Referans alanlarda fauna, ince (kil veya silt) ve iri tanecik (kum)
karışımından oluşan yumuşak sediman için beşten büyük Bentix indeks değerlerine karşılık gelen
çoğunlukla duyarlı türlerden (%75'in üzerinde) oluşmuştur. Bentik fauna genellikle çok çeşitlidir ve
türlerin hiçbirinin %10'un üzerine hakim olmamasıyla eşit şekilde dağılmıştır. Bentix'in azami değeri,
faunanın sadece duyarlı ve duyarsız türlerden oluştuğu teorik duruma karşılık gelir.
Doğal olarak gerilimli çamurlu diplerde referans koşullar altında Bentix değerleri 4,5'in üzerine ve
duyarlı türlerin oranı %50'nin üzerine tekabül eder.
Yukarıda tanımlanan yaklaşım çerçevesinde ve Peres ile Picard'ın (1964) Akdeniz için klasik bentik
biyonomisine göre, inceleme kapsamındaki bentik bölgelerde bozulmamış koşullar altında görünmesi
beklenen bentik toplulukları ve türler aşağıdaki gibidir:
Yaklaşık 5 - 35 metre derinliğe sahip sığlık bölgede kum veya çamurlu kum zoobentik toplulukları
Aricidea capansis, Leiochone leiopygos, Euclymene lombricoides, Chone filicaudata gibi tipik poliket
türleriyle karşılaşılmıştır. Bu türlerin çoğu duyarlıdır ancak Chone filicaudata ve Leiochone leiopygos
gibi bazıları bir miktar organik zenginleşmeyi tolere edebilir ve yüksek yoğunuklarda karşılaşıldığında
bir miktar bozulma gösterebilir. Duyarlı ve toleranslı türlerin nispi oranı, kullanılan sınıflandırma
indeksinin değerini belirleyen uygun ağırlıkla arttırılmıştır (MM kısmında yapıldığı gibi).
Kapalı ve korunaklı alanın sığlık kumlarında rastlanması beklenen diğer topluluk genellikle lagünlerin
kıyı kesimlerinde görülen ve Aonides oxycephala, Paradoneis lyra, Chone colaris, Heteromastus
filiformis gibi karakteristik türleri içeren korunaklı durgun su (SVMC) çamurlu kum topluluğudur. Bu
topluluğun doğal olarak stresli koşulları nedeniyle bu türler toleranslıdır ancak bölgenin duyarlı türleri
ile olan nispi oranları nihai durumlarının göstergesidir. Her bir Akdeniz topluluğunun tür özellikleri ile
duyarlılık puanlarının tam bir listesi Simboura & Zenetos'da (2002) mevcuttur. Akdeniz toplulukları
gibi topluluklar birbiri ile örtüşen farklı biyosonözlerin mozaiği veya devamı olduğu için bu bölgelerde
diğer substratlar veya toplulukları karakterize eden diğer türler bulunabilir.
Genel olarak İyi / Orta sınıf sınırının değerlerde toleranslı türlerin yüzdesi faunanın %60'ından veya
2/3'den fazlasına tekabül ederken, Çok iyi / İyi sınıf sınırının üzerindeki değerler için duyarlı grubun
yüzdesi yaklaşık olarak faunanın %60'ından veya 2/3'den fazlasına tekabül eder.
Ek I’deki Tablo A19 ve Tablo A20 iki örnekleme mevsimi boyunca örneklenen istasyonlardaki 10 en
bol bentik türleri ile her bir türün verilen ekolojik nitelendirmesinin yanı sıra Bentix indeksinde
uygulandığı için duyarlılık grup nitelendirmesini listelemektedir. Tablo A19 ve Tablo A20 'ye göre
bölgenin nehir dibi toplulukları, sığlık bölgenin kumlu toplulukları, çoğunlukla iyi ayıklanmış ince
119
kum toplulukları (ile aynı zamanda Cymodocea çayırlarının mevcudiyetiyle de ilişkili korunaklı durgun
sulardaki çamurlu kumlu topluluklarla nitelendirilmiştir. İkinci örnekleme dönemi ayrıca örnekleme
istasyonlarının civarında bu angiospermin mevcudiyetini yansıtan Posidonia çayırlarına özgü türlerle
de nitelendirilir. Ayrıca ikinci örnekleme sırasında BMKS01_ST01 istasyonundaki çeşitli türlerin lagün
veya örihalin ortamda tipik olduğu görülmektedir.
Ayrıca, genellikle toleranslı türlerin oranı ilk örnekleme mevsimi sırasında daha yüksektir.
Genel olarak, Posidonia veya Cymodocea çayırlarının civarında sığ kumlara ait olan örnekleme bölgesi
çevresinin tipik habitatına özgü tür özelliklerinin mevcut olduğu görülmektedir.
Çeşitli Akdeniz kıyı biyosönozunu (life assemblage) nitelendiren poliket türlerinin bir listesi Simboura
ve Nikolaidou'da (2001) bulunmaktadır.
BENTIX indeksi (Simboura ve Zenetos, 2002), yüksek çeşitlilik ve hiçbir türün doğal koşullar altında
topluluk üzerinde %10 oranından fazla hakim olmaması hallerinde türler arasında örneklerin dağılım
eşitliği ile Akdeniz nehir dibi ekosistemine uyacak şekilde tasarlanmıştır.
Tablo 4.1.12.3-1: Makroomurgasızlar için Bentix indeksi sınıflandırma şeması
Ekolojik Durum sınıfı
Bentix Aralığı
Sınır
EKO
Çok iyi
İyi
Orta
Zayıf
Kötü
4.5 < Bentix < 6
3.5 < Bentix < 4.5
2.5 < Bentix < 3.5
2.0 < Bentix <2.5
0
6
4.5
3.5
2.5
0
1
0.75
0.58
0.42
0
Burada, bazı toleranslı türlerin bentik faunada baskın olduğu ve %80'in üzerinde ince parçacıklardan
oluşmuş (silt ve kil) tamamen çamurlu ortamlar için Çİ/İ (4.5) ve İ/O (3.5) sınırlarının Çİ/İ (4) ve İ/O
(3) olmak üzere ayarlanması tavsiye edilir. BMKS02_ST01 istasyonunun %80'in üzerinde çamur
oranına sahip olduğu durumda bu değiştirilmiş sınırlar kabul edilmiştir.
Dikkate alınan değerlendirme sonuçları ve metrik değerleri bu El Kitabının I No’lu Ekinde, Tablo
A16'da yer almaktadır.
Aşağıda Tablo 4.1.12.3-2 gösterildiği üzere, üç istasyonda daha yüksek Bentix indeks değerlerinin
gözlendiği Yüksek Akış dönemi ile düşük akış dönemi arasında oldukça önemli bir sapma mevcuttur.
Bu şekilde BMKS01_ST01 istasyonunda durum iyi ile çok iyi, BMKS02_ST01 ve BMKS04_ST01
istasyonlarında ise orta ve iyi arasında değişmektedir. BMKS03_ST01 istasyonu da Yüksek Akış
döneminde biraz daha yüksek değere sahiptir ancak bu çok iyi duruma yol açmamıştır.
120
Tablo 4.1.12.3-2: Düşük akış (L) ve Yüksek Akış (H) döneminde Bentix indeksine göre kıyı izleme
istasyonlarının genel sınıflandırması
İstasyon
Dönem
Bentix
BENTIX EKO
Sınıflandırma
BMKS01_ST01
Düşük Akış
4,22
0,70
İyi
BMKS02_ST01
Düşük Akış
2,80
0,47
Orta
BMKS03_ST01
Düşük Akış
3,64
0,61
İyi
BMKS04_ST01
Düşük Akış
3,42
0,57
Orta
BMKS01_ST01
Yüksek Akış
4,51
0,75
Çok İyi
BMKS02_ST01
Yüksek Akış
3,94
0,66
İyi
BMKS03_ST01
Yüksek Akış
4,47
0,75
İyi
BMKS04_ST01
Yüksek Akış
3,55
0,59
İyi
Sadece karşılaştırma amacıyla düşük akış örneklerinin değerlendirmesi makroomurgasız BKU’ya
dayalı nihai su kütlesi sınıflandırmasında dikkate alınmıştır. Aşağıdaki harita BM nehir havzasının hem
geçiş hem de kıyı suyu kütlelerindeki makroomurgasızlara göre sınıflandırmasını göstermektedir.
Şekil 4.1.12.3-1: Makroomurgasızlar BKU'ya göre kıyı ve geçiş suyu kütlelerinin sınıflandırması
121
4.1.13.
Geçiş ve Kıyı sularında makroalg
Geçiş ve kıyı sularında makroalg bir A BKU kategorisidir. Bunun sonucu olarak, tüm geçiş ve kıyı
izleme istasyonlarında iki kez örnekleme (hem düşük hem de yüksek akış dönemi sırasında)
yapılmıştır.
SÇD (2000/60/EC) çerçevesinde geçiş suları için dikkate alınacak biyolojik kalite unsurlarından biri
olan geçiş suyu bentik makroalgleri, damarlı bitkilerle ilişkili olmayan ve çıplak gözle görülebilen,
deniz dibinde yetişen ve geçiş ekosistemlerde kilit unsurları oluşturan fotosentez yapan
organizmalardır. Makroalgler morfoloji, fizyoloji ve yaşam geçmişinde dikkate değer değişikliklerle
bilinmektedir ve çevre koşullarına bağlı olarak belirli oluşum ve işleve sahip yoğun alg toplulukları
oluşturabilirler. Bu nedenle özellikle sığ sulardaki algler, hem kıyı hem de geçiş ortamları için geniş bir
etki aralığına tepki verip ekosistem kararlılığını yansıtan, en iyi ve geleneksel olarak dünya çapında
uygulanan biyo-indikatörler olarak kabul edilmiştir (Littler ve Murray 1975; Tewari ve Joshi 1988).
4.1.13.1.
Örnekleme
Makroalg hem geçiş hem de kıyı sularında bir A BKU kategorisidir. Bunun sonucunda hem geçiş
sularında hem de dört kıyı suyu kütlesinin tümünde örnekleme yapılmıştır. Makroalglerin örneklemesi
her bir istasyonda iki farklı mevsimde gerçekleştirilmiştir; Ekim 2013 (düşük akış dönemi) ve Mayıs
2014 (yüksek akış dönemi).
Geçiş suyu kütlelerinde, makroalgler ve genel olarak makrofitler sadece lagün su kütlelerinde
(BMGS02 su kütlesi) saptanırken nehir ağzında hiçbir makrofit bulunmamıştır. Bu nedenle durum
sadece BMGS02 su kütlesi yani lagünde değerlendirilebilmiştir. Bu su kütlesinde, lagünün merkezinde
angiosperm ve makroalgler ile kaplı olan sediman tabakaörnekleme istasyonu olarak seçilmiştir (Şekil
4.1.13.1-1).
Kıyı sularında, makroalgler dört su kütlesinin tümünde bulunmuştur. Her bir su kütlesi için bir
örnekleme istasyonu seçilmiştir (Şekil 4.1.13.1-2, Tablo 4.1.13.1-1). Örnekleme istasyonları her zaman
her su kütlesinin merkezine en yakın, orta eğimli ve dalgaya maruz kalan kayalık kıyıda seçilmiştir.
Şekil 4.1.13.1-1: Kayalık bir kıyının üst sublitoral bölgesinde (0,5m derinlik) uygulanan makroalglerin
tahribatsız görsel örneklemesi.
122
Şekil 4.1.13.1-2: Geçiş suyu kütlelerinde makroalg örnekleme noktası
Şekil 4.1.13.1-3: Kıyı sularında makroalg örnekleme noktaları
123
Tablo 4.1.13.1-1: Büyük Menderes nehir havzası kıyı çevresinde makroalg BKU örnekleme istasyonları
SK Kodu
BMGS02_ST01
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
Tip
Geçiş suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Enlem
Boylam
37.597099
37.638500
37.393700
37.342701
37.401199
27.151400
27.096701
27.210400
27.321699
27.373301
Makroalglerin örneklemesi, Salomidi'ye (2009) dayalı tahribatsız görsel örnekleme metodu
kullanılarak Ekolojik Değerlendirme İndeksi sürekli formül (EEI-c) konseptine (Orfanidis et al. 2011)
göre yapılmıştır. Bu metot, fotoğraf örnekler üzerinde (bakınız Teknik Yardım eğitim dokümanı) özel
bir kuadrat kullanımıyla makroalg kare alanlarının fotoğrafının çekilmesi ve makroalg örtüsünün
(bolluk) miktarının belirlenmesinden oluşur.
Her örnekleme istasyonunda, yüzeyde 400 cm2 büyüklüğünde bir çerçeve (kadrat) ile bağlı bir su altı
kamerası kullanılarak sığ suda (yaklaşık 0.5 m derinlikte) serbest dalış gerçekleştirilmiştir. Bu yüzey,
Akdeniz makroalg toplulukları için en küçük temsili örnekleme yüzeyi olarak kabul edilmiştir (Dhont
ve Coppejans 1977; Boudouresque ve Belsher 1979). Makroalg toplulukları, foto-kadratlar alınarak
örneklenmiştir. İlk kadrat rastgele seçilmişken geri kalan dokuz tanesi seçilen istasyon boyunca aynı
yatay eksen üzerinde birkaç metrelik eşit aralıklarla takip edilmiş olup toplamda 10 foto-kadrat
çekilmiştir. Metot, tahribatsız olduğu için örneklerin muhafazası, taşıması veya depolanma
gereksiniminden kaçınılarak hiçbir makroalg örneği toplanmamıştır.
4.1.13.2.
Analiz
Laboratuvarda tüm fotoğraf örnekler Adobe-Photoshop fotoğraf düzenleme yazılımı ile işleme tabi
tutulmuştur. Makroalglerin örneklemesi, Salomidi'ye (2009) dayalı tahribatsız görsel örnekleme
metodu kullanılarak Ekolojik Değerlendirme İndeks sürekli formül (EEI-c) konseptine (Orfanidis et al.
2011) göre yapılmıştır. Tür seviyesinde teşhisin olanaksız olduğu durumlarda taksonlar cins (genus)
seviyesinde veya - daha ender durumlarda - morfolojik olarak benzer türlerle grup halinde (örneğin turf
algleri) tanımlanmıştır.
Görsel verilerin sayısallaştırılması için Terlizzi et al. (2002) tarafından modifiye edilen bir metot
izlenmiştir. Her bir taksonun nispi örtüşü Adobe Photoshop seçeneklerine dayalı olarak 100 eşit ölçüde
kareler halinde (kadratlara) bölünmüş dijital bir ızgara kullanılarak ölçülmüştür (Şekil 4.1.13.2-1). Her
taksonun örtüsü (bolluğu) tüm ızgarada bu takson tarafından kaplanan her karenin toplamı olarak
hesaplanmıştır. Miktar belirleme analizine dahil olabilmesi için bir kareden az örtüsü olan takson için
0.5 takdiri değeri verilmiştir. Son olarak, her bir istasyon ve mevsim için 10 fotoğrafik örnek dikkate
alınarak her takson için ortalama bir örtü değeri hesaplanmıştır.
124
Şekil 4.1.13.2-1: Adobe Photoshop ile işlem görmüş bir foto-kadrat
4.1.13.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
SÇD'yi Akdeniz'de uygulamak için kayalık kıyı (örneğin, CARLIT - Ballesteros et al. 2007;
BENTHOS - Pinedo et al. 2007) ve tortul geçiş suları (örneğin, EXCLAME - Derolez 2007; MAQI Sfriso et al. 2009) için farklı nehir dibi makroalg indeksleri önerilmiştir ancak bunlardan sadece biri
her iki tip için uygulanabilir: Asıl Ekolojik Değerlendirme İndeksine (EEI) (Orfanidis et al. 2001,
2003; Panayotidis et al. 2004) dayalı olarak Orfanidis et al. (2011) tarafından geliştirilen Ekolojik
Değerlendirme İndeksi sürekli formülü (EEI-c).
EEI-c, biyo-indikatörler olarak sığ nehir dibi makroalg topluluklarını kullanarak kayalık kıyı ile tortul
geçiş sularının habitat açısından ekolojik durumlarını tahmin etmek için tasarlanmıştır. Bu
makroalglerin morfolojik ve fonksiyonel grup kavramlarına dayalıdır. Makroalgler çevresel bozulmaya
farklı şekilde tepki veren iki fonksiyonel grup içinde sınıflandırılabilir: düşük büyüme oranı ve uzun
yaşam süreleriyle geç-süksesyonel grup ile yüksek büyüme oranları ve kısa yaşam süreleriyle fırsatçı
grup (Mac Arthur & Wilson 1967). Bu tür bir sınıflandırma şeması, morfoloji ve yaşam öyküsü
stratejileriyle nütrient alımı, fotosentez ve büyüme oranları gibi ekofizyolojik özellikleri birleştirmek
için tasarlanmıştır (Littler et al. 1983; Padilla & Allen 2000). Dolayısıyla EEI-c, kirlilik - ötrofikasyon
gibi insan kaynaklı bozulmanın ekosistemi geç-süksesyonel türlerin baskın olduğu el değmemiş
durumdan fırsatçı türlerin hakim olduğu bozunmuş duruma dönüştürdüğü genel bir düzene dayalıdır
(Tilman & Lehman 2001).
Orijinal biçimi (EEI) dahil olmak üzere EEI-c aslında 2001 yılında Yunanistan'da geliştirilip
uygulanmıştır. (Orfanidis et al. 2001). O zamandan beri sadece Yunanistan'ın değil (Panayotidis et al.
2004; Orfanidis & Panayotidis, 2005) aynı zamanda Slovenya (Orlando-Bonaca et al. 2008), Kıbrıs
(Carletti & Heiskanen, 2009), İtalya (Falace et al. 2009) gibi diğer Akdeniz ülkelerinin ve
Bulgaristan’ın (Dencheva 2010) çeşitli kıyı ve geçiş suyu ekosistemlerinde başarıyla uygulanmıştır.
125
EEI-c, SÇD kapsamında Doğu Akdeniz'de kullanılan en yaygın makroalg indeksidir. Ana avantajları
sonuçların doğruluğu, sualtı dalışı veya pahalı ekipman gerektirmeyen kolay örnekleme prosedürü ve
kısa bir eğitimden sonra makroalg uzmanı olmayanlar tarafından kolayca yapılabilecek basit örnek
analizini içermesi olarak sayılabilir. 2007 yılında Akdeniz Coğrafik İnterkalibrasyon Grubu (MEDGIG) tarafından interkalibrasyonu yapılmıştır.
EEI-c indeksi Orfanidis et al. (2011) tarafından tanımlanan prosedüre dayanarak hesaplanmıştır. İlk
olarak belirlenen tüm makroalg taksonları farklı Ekolojik Durum Gruplarında sınıflandırılmıştır (ESG:
Ecological Status Groups - Tablo 4.1.13.3-1).
Tablo 4.1.13.3-1: Orfanidis et al. (2011) göre makroalg Ekolojik Durum Grupları (2011).
No
İşlevsel
nitelikler
ESG I-A
ESG I-B
ESG I-C
ESG II-A
ESG II-B
A -Kıyı suları
Kalın
Kalın
Büyüme
Işık
adaptasyonu
Fenotipik
Plastisite
Yavaş
Güneş
uyumlu
Yavaş
Güneş
uyumlu
Kalkerli
dikey ve
kalkerli
olmayan
kabuklar
Yavaş
Gölge
uyumlu
Hayır
Evet
Evet
5
Tallus ömrü
Çok yıllık
6
Süksesyon
GeçSüksesyon
1
Tallus
Morfolojisi
Angiosperm
1
2
3
4
2
3
4
Tallus
Morfolojisi
Büyüme
Işık
adaptasyonu
Fenotipik
Plastisite
5
Tallus ömrü
6
Süksesyon
Yavaş
Güneş
uyumlu
Etli
Lifsi ve
yapraksı
Hızlı
Güneş
uyumlu
Hızlı
Güneş
uyumlu
Evet
Evet
Yıllık
Yıllık
Fırsatçı
Fırsatçı
Etli
Lifsi ve
yapraksı
Hızlı
Güneş
uyumlu
Hızlı
Güneş
uyumlu
Evet
Evet
Evet
Yıllık
Yıllık
Yıllık
GeçSüksesyon
Fırsatçı
Fırsatçı
Çok yıllık
Çok yıllık
tallus kökü
tallus kökü
veya sapı
GeçGeçSüksesyon
Süksesyon
B – Geçiş suları
Kalkerli
Kalın
olmayan
kabuklar
Yavaş
Yavaş
Güneş
Gölge
uyumlu
uyumlu
Evet
Evet
Çok yıllıktan
yıllığa
GeçSüksesyon
Çok yıllıktan
yıllığa
GeçSüksesyon
Daha sonra her bir taksonun ortalama örtüşüne dayalı olarak toplam örtüş her bir ESG'nin toplamından
aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır:
ESG I = [(I-A*1)+(I-B*0,8)+(I-C*0,6)] ve ESG II = [(II-A*0,8)+(II-B*1)]
p(x,y) aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır
126
p(x,y) = a + b*(x/100) + c*(x/100)2 + d*(y/100) + e*(y/100)2+ f*(x/100)*(y/100),
Burada x, ESG I'in puanı ve y ise ESG II'nin puanı olup:
a = 0.4680, b = 1.2088, c = - 0.3583, d = - 1.1289, e = 0.5129, f = - 0.1869.
Sınıf sınırları ve EKO hesaplaması
Değerleri 1'in altında tutmak için 1 üstündeki polinomiyal değerleri göz ardı edilmiştir:
f(x,y)= min{1, p(x,y)}.
Son olarak, indeks değerlerinin 2 ile 10 arasında olmasını istediğimiz için ekolojik indeks şu şekilde
tanımlanabilir:
ESI(x,y)=2 + 8* min{1, p(x,y)}.
EEI, SÇD'nin Ekolojik Kalite Oranlarına uygun olarak dönüştürülebilir:
EEIEKO = 1.25x(ESI/RCdeğeri)-0.25,
Burada RC (Referans Koşul: Referance Condition) daima 10'a eşittir.
Geçiş suları için 0,48 (±0,09 SD)'den büyük EEIEKO değerleri iyi veya çok iyi ekolojik durumu
gösterirken 0,48'den düşük EEI değerleri ekosistemlerin daha iyi bir ekolojik duruma getirilmesi
gerektiğini gösterir.
Tablo 4.1.13.3-2: Orfanidis et al.’a (2011) göre Ekolojik Değerlendirme İndeksi sürekli formülüne
(EEI-c) dayalı geçiş ve kıyı sularının Ekolojik Durum Sınıf sınırları
Ekolojik Durum Sınıfı
EEI-c sınır değerleri
9,72 ± 0,46 SD
Çok İyi
8,09 ± 0,74 SD
Çok İyi / İyi
5,84
± 0,70 SD
İyi / Orta
4,04 ± 0,70 SD
Orta - Düşük
2,34 ± 0,78 SD
Kötü
*SD: Standart deviation: Standart sapma
EEI-c EKO sınır değerleri
0,97 ± 0,06 SD
0,76 ± 0,09 SD
0,48 ± 0,09 SD
0,25 ± 0,08 SD
0,04 ± 0,10 SD
EEI-c'nin yanı sıra toplam tür sayısı (N) ve toplam örtüşleri (CT) hesaplanmıştır. Bunlar makroalg
topluluklarında ve genel olarak ekosistemde uzun vadede ciddi değişiklikleri ortaya koyabilecek temel
makroalg metrikleridir (Tsiamis et al. 2013).
Referans Koşullar
SÇD, her bir yüzey suyu kütlesi tipi için tipe özgü referans koşullarının doğrulanmasını gerektirir.
Bununla birlikte, interkalibrasyon uygulamasının tamamlanmasından sonra EEI-c makroalg indeksi de
dâhil olmak üzere, nehir bentik indekslerinde daima kayalık kıyılarda örnekleme yapıldığı ve
Akdeniz'de bunlara ait referans koşullarının su kütlesi tipine bağlı olmadığını kanıtlamıştır. Bu nedenle
EEI-c indeksleri için herhangi bir tipe özgü referans koşul değeri bulunmamaktadır; ancak Doğu
127
Akdeniz'in kıyı ve geçiş ortamları için referans değerler daima RC=10 (Referans Koşul: Referance
Condition) olup (ayrıca bakınız Meteryal ve Metotlar) çok iyi ekolojik durum ile el değmemiş çevreye
karşılık gelmektedir (Orfanidis et al. 2011). Orfanidis et al.’a (2011) göre bu referans koşullar kıyı ve
geçiş sularında Cystoseiretum ve angiospermler topluluklarına karşılık gelmektedir.
Makroalg ve EEI-c indekslerine dayalı olarak, BMGS02 geçiş suyu durumu 2014 ilkbaharında iyi ve
2013 sonbaharında orta olarak belirlenmiştir. Bu durum bu su kütlesini etkileyen bir bozulma
faktörünün varlığına işaret etmekte ve daha fazla izleme yapılması gerektiğini göstermektedir
(4.1.13.3-3).
BMKS01 su kütlesinde makroalg kalite unsuruna göre durum her iki dönemde de orta olarak
belirlenmiştir. BMKS02’de ise düşük akış dönemde çok iyi, yüksek akış dönemde iyi olarak
belirlenmiştir. BMKS03 için her iki dönemin sonuçları iyi durumu işaret etmektedir. BMKS04 için ise
düşük akış döneminde iyi, yüksek akış döneminde çok iyi ekolojik durum tespit edilmiştir. (Tablo
4.1.13.3-4)
Tablo 4.1.13.3-3: Geçiş suyu istasyonunda makroalg EEI-c indeksine dayalı ekolojik durum sonuçları
Örnekleme İstasyonu
BMGS02_ST01
BMGS02_ST01
Dönem
Düşük Akış
Yüksek Akış
EEI-c
EEIc-EKO
N
CT
Ekolojik Durum
5,45
0,43
7
126
Orta
6,25
0,53
6
82
İyi
Tablo 4.1.13.3-4. Kıyı suları için makroalg EEI-c indeksine dayalı ekolojik durum sonuçları
Örnekleme
İstasyonu
Dönem
EEI-c
EEIc-EKO
N
CT
Ekolojik
Durum
BMKS01_ST01
Düşük
Akış
4,8
0,35
11
114
Yüksek
Akış
5,28
0,41
17
106,5
Orta
Orta
BMKS02_ST01
Düşük
Akış
9,83
0,98
18
118,1
Çok
İyi
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
Yüksek
Akış
7,96
0,75
17
100
Düşük
Akış
6,51
0,56
16
125,6
Yüksek
Akış
6,83
0,6
20
105,1
Düşük
Akış
7,42
0,68
9
106
Yüksek
Akış
8,7
0,84
13
104
İyi
İyi
İyi
İyi
Çok İyi
Elde edilen sonuçlara dayalı olarak ve sadece düşük akış örneklerini dikkate almak suretiyle kıyı ve
geçiş suyu kütlelerinin makroalg BKU’ya dayalı sınıflandırması aşağıdaki Şekilde verilmektedir.
128
Şekil 4.1.13.3-1: Kıyı ve geçiş suyu kütlelerinin makroalg BKU’ya göre sınıflandırması
Makroalg BKU için Büyük Menderes geçiş suyu kütlesinde EEI-c indeksi uygulamasına dayalı olarak
aşağıdaki sonuçlara varılmıştır;.

BMGS02 ortalama bir “İyi” ekolojik kalite göstermesine karşın “Orta” ile “İyi” kalite
arasındaki sınırlara oldukça yakındı (EEIc-EKO = 0,48). Bununla birlikte düşük akış
sonuçlarına göre “Orta” ekolojik potansiyel olarak sınıflandırılmıştır. Bu durum bu su
kütlesini etkileyen bir bozulma faktörünün varlığına işaret eder ve daha fazla izlenmesi
tavsiye edilir.

Temel makroalg metrikleri toplam tür sayısı (N) ve toplam örtüsü (CT) Ege Denizinde
yapılan diğer araştırmalarla benzerlik taşımaktadır (Tsiamis et al. 2013).

İki örnekleme mevsimi karşılaştırıldığında makrofitik türler tipik ve beklenen mevsimsel
değişiklikleri göstermiştir.
Kıyı sularına ilişkin olarak, değerlendirme sonuçları şunları göstermiştir:

BMKS01 yoğun yapılaşma bulunmamakta ve hiçbir belirgin rahatsız edici faktör
bulunmamaktadır. Buna rağmen EEI’ye göre durum sadece orta olarak tespit edilmiştir.
Bu sonucu kısmen kısa süre önce bırakılan Avustralya istilacısı Caulerpa racemosa var.
cylindracea ‘ın bol miktardaki varlığına bağlıyoruz. Bir diğer olası neden ise nehirden
gelen nütrient girdisinin artmasıdır.

Diğer yandan BMKS02 Çok İyi / İyi duruma sahip olup orta kentleşmenin varlığına
rağmen neredeyse el değmemiş koşullara karşılık gelmektedir.

BMKS03 en yoğun kentleşme etkisine sahiptir ancak durumu hala iyi olmakla birlikte
oldukça düşük bir puana sahiptir.

BMKS04 oldukça yüksek bir puanla iyi olarak sınıflandırılmıştır. Şimdiye kadar bu su
kütlesindeki makroalg topluluğunun son zamanlardaki kentleşme ile başa çıktığı
görülmektedir.
129
Genel olarak,temel makroalg metrikleri toplam tür sayısı (N) ve toplam örtüsü (CT) Ege Denizi’nde
yapılan diğer araştırmalarla benzerlik taşımaktadır (Tsiamis et al. 2013).
Geçiş ve Kıyı Sularında Angiospermler
4.1.14.
Angiospermler veya daha yüksek bitkiler geçiş ve kıyı sularında çoğunlukla deniz çayırları ile temsil
edilirler. Angiospermler deniz seviyesinin altında yaşayan ve kıyı ekosisteminin anahtar bileşenlerini
oluşturan, yaygın ve oldukça üretken, çayırlar oluşturarakdeniz dibinde büyüyen, kara bitkileriyle
akraba fotosentetik damarlı bitkilerdir. Deniz çayırları SÇD (2000/60/EC)'ye göre kıyı ve geçiş
sularında ekolojik durum değerlendirmesi için dikkate alınacak biyolojik kalite unsurları arasında yer
almaktadır. Akdeniz'de en yaygın deniz çayırı türleri Cymodocea nodosa ile Posidonia oceanica'
türleridir. Büyük Menderes havzasının geçiş ve kıyı sularının değerlendirmesi Cymodocea nodosa
üzerinden yapılmıştır.
4.1.14.1.
Örnekleme
Geçiş ve kıyı sularındaki angiospermler A BKU kategorisinde olduğundan hem geçiş suyu kütlelerinin
hem kıyı sularının dördü de ziyaret edilmiştir. Sadece nehir ağzında (BMGS01 geçiş suyu kütlesi)
angiosperme rastlanmaması nedeniyle geçiş sularında değerlendirme lagünle sınırlı kalmıştır (Şekil
4.1.14.1-1). Kıyı örnekleme noktaları Şekil 4.1.14.1-2'de gösterilmektedir. Örnekleme noktalarının
koordinatları Tablo 4.1.14.1-1'de verilmektedir.
Şekil 4.1.14.1-1: Geçiş sularında angiosperm örnekleme noktası; Büyük Menderes lagünü
130
Şekil 4.1.14.1-2:. Kıyı sularında angiosperm örnekleme noktaları
Tablo 4.1.14.1-1: Büyük Menderes nehir havzasında kıyı ve geçiş ortamlarında C.nodosa BKU
örnekleme istasyonları
SK Kodu
BMGS02-ST01
BMKS01-ST01
BMKS02-ST01
BMKS03-ST01
BMKS04-ST01
SK Kategorisi
Geçiş suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Kıyı suyu
Enlem
37,597301
37.619442
37.392601
37.342400
37.392899
Boylam
27,150999
27.134118
27.214199
27.321899
27.376400
Hem lagün hem kıyı suları Ekim 2013 (düşük akış dönemi) ve Mayıs 2014'te (yüksek akış dönemi)
olmak üzere iki kez örneklenmiştir.
Örnekleme ve değerlendirme Cymodocea nodosa türüne odaklanmıştır. Örnekleme prosedürü
CymoSkew indeksi (Orfanidis et al. 2010) hesaplamalarının gereklerine uyacak şekilde tasarlanmış
olup şunları içerir: Her bir örnekleme istasyonunda C.nodosa çayırı aynı derinlik (2 ile 5 metre
derinlik) eğrisi üzerinde 50 - 80 metre aralıkla rastgele seçilen iki alt alana ayrılmıştır. Her bir alt
alanda beş metalik kare kuadrat (25cm x 25cm) dalgıçlar tarafından dibe rastgele yerleştirilmiş ve
ardından her bir karedeki bütün sürgünler bıçak veya makas kullanılarak sökülmüştür. Örnekler
etiketlenip her biri ayrı plastik torbaya koyulmuştur. Örnekleme sonrası ve laboratuvara nakil sırasında
örnekler bir portatif soğutucuda tutulmuştur. Daha fazla ayrıntı Teknik Yardım kıyı BKU örnekleme
eğitim dokümanında bulunabilir.
C.nodosa çayırlarının çoğunlukla lagünün batı kesiminde yer aldığı görülmüştür. Çayırlar hem
monospesifik (tek tür) hem de Zostera noltei çayırlarıyla karışık olarak bulunmaktadır. Örnekleme
lagünün batı kesiminde 1 metre derinlikte gerçekleştirilmiştir.
131
Şekil 4.1.14.1-3: Cymodocea nodosa örneklemesi için yerleştirilen kareler ve Cymodocea nodosa
sürgünleri söküldükten sonraki kareler
4.1.14.2.
Analiz
Her bir kareden alınan 20 sürgünün (Şekil 4.1.14.2-1) yaprakları (toplam yaprak = kın + fotosentetik
kısım) rastgele seçilmiş, yaşlarına göre yetişkin, ara form veya juvenil (genç) olarak nitelendirilmiş ve
uzunluk olarak en yakın milimetrede ölçülmüştür (ayrıca bakınız Orfanidis et al. 2010). Yaprak yaşı
tahmini kının morfolojik özelliklerine dayalı olarak yapılmıştır. İçinde diğer yaprakları barındıran iyi
gelişmiş kınlara sahip yapraklar yetişkin olarak sınıflandırılırken herhangi bir görünür kına sahip
olmayanlar juvenil olarak sınıflandırılmıştır. Kın mevcut ancak henüz yeterince gelişmemiş ve
yaprağın geri kalan kısmından ayrılmamış ise yaprak ara form olarak sınıflandırılmıştır. 20 Cymodocea
sürgününden daha az sürgüne sahip kareler aşağıdaki CymoSkew analizine dâhil edilmemiştir. Her bir
karede ideal olarak 60 yetişkin ve ara form yaprağı bir cetvel yardımıyla uzunluk yönünden
ölçülmüştür. Yaprak uzunluğu en yakın milimetre cinsinden verilmiştir.
Şekil 4.1.14.2-1:. Üç yaprak barındıran bir Cymodocea nodosa sürgünü. Sürgünün dibinde gelişmiş bir
kın görülebilir
132
4.1.14.3.
Değerlendirme
Metrik ve indeksler
Akdeniz'de en yaygın deniz çayırı türleri Cymodocea nodosa (Ucria) Ascherson ve Posidonia oceanica
(Linnaeus)'dır. SÇD'nin şartlarını karşılamak için son yıllarda bu iki türe dayalı olarak birkaç indeks
geliştirilmiştir. (Buia et al. 2005; Romero et al. 2007; Fernandez-Torquemada et al. 2008; Gobert et al.
2009; Lopez y Royo et al. 2010; Orfanidis et al. 2010).
CymoSkew indeksi C. nodosa yaprak uzunluğu asimetrisinin nicel bir ifadesidir. CymoSkew indeksi
Orfanidis et al.’a (2010) göre aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır:
Skewness indeksi = n*M3 /[(n-1)*(n-2)*=3],
M3 =Σ(xi-Ortalamax)3
x = sıklık tablolarında üretilen yetişkin ve ara form fotosentetik yaprak uzunlukları belirgin
değerlerinin dönüştürülmüş nispi sıklıkları
σ = standart sapma
n = 60 yetişkin ve ara form fotosentetik yaprak uzunlukları belirgin değerleri
1 (referans koşullar) ile 5 (bozulmuş koşullar) arasında değişen çayır seviyelerinde.
Tipoloji ve referans koşulları
SÇD, her bir yüzey su kütlesi tipi için tipe özgü referans koşullarının doğrulanmasını gerektirir.
Bununla birlikte kıyı suları için başlangıç tipolojisi (EC 2003) bir kenara bırakılmış ve Doğu Akdeniz
kıyı ortamı için tek bir tipin bulunduğuna karar verilmiştir. Yine de interkalibrasyon uygulamasının
tamamlanmasından sonra deniz çayırı CymoSkew indeksi dâhil sınıflandırma indeksleri ile Akdeniz'de
kullanılan referans koşullarının su kütlesi tipine bağlı olmadığını kanıtlamıştır. Bu nedenle deniz çayırı
CymoSkew indeksi için herhangi bir tipe özgü referans koşul değeri bulunmamaktadır ancak Doğu
Akdeniz'in kıyı ortamı için referans değerler daima aynı olup çok iyi ekolojik durum ile el değmemiş
çevreye karşılık gelmektedir. Bu bağlamda 0,750'den büyük CymoSkew değerleri (yaprak çarpıklığının
%25'ten az olduğu anlamına gelir) kıyı suyu kütlesi tipine bakılmaksızın insan kaynaklı bozulmanın en
düşük düzeyde olduğu alanları (referans alanlar) temsil edebilir.
SÇD'ye göre kıyaslanabilirliği sağlamak için CymoSkew ekolojik kalite oranlarına aşağıdaki şekilde
dönüştürülmüştür:
CymoSkewEKO = 1,25-(0,25*CymoSkew)
Kıyı suları için 0,5'ten büyük CymoSkewEKO değerleri iyi veya çok iyi ekolojik kalite sınıfına sahip
sürdürülebilir ekolojik sistemleri gösterirken 0,5'ten küçük CymoSkew değerleri ekosistemlerin
restorasyon tedbirlerine tabi tutulması gerektiğini gösterir. Sınıf sınırları hem kıyı hem de geçiş sularını
ifade eder.
133
Tablo 4.1.14.3-1:. Kıyı suları ve geçiş sularının CymoSkew İndeksine göre ekolojik durumları
Durum sınıfı
Çok İyi
İyi
Orta
Zayıf
Kötü
Sınır
1
0,750
0,500
0,250
0
Aralık
1≥CymoSkew>0,75
0,75≥CymoSkew>0,5
0,5≥ CymoSkew>0,25
0,25≥ CymoSkew>0
=0
Geçiş suyu kütlesi için CymoSkew nihai değeri hesaplanmış ve lagün istasyonu için nihai ekolojik
kalite durum sınıflandırmasını veren CymoSkew-EKO değerlerine dönüştürülmüştür. Sonuçlarımıza
dayalı olarak BMGS02'nin ekolojik kalite durumu düşük akış döneminde "İyi" ve yüksek akış
döneminde "Orta" olarak sınıflandırılmıştır (Tablo 4.1.14.3-2). Bu durum bu su kütlesini etkileyen bir
bozulma faktörünün varlığına işaret eder ve daha fazla izleme yapılması tavsiye edilir.
Tablo 4.1.14.3-2: Geçiş suyu kütlesi lagünde CymeSkew indeksine dayalı ekolojik durum sonuçları
BMGS02_ST01
Düşük Akış
Yüksek Akış
2,758
4,122
0,560
0,219
İyi
Orta
CYMOSKEW
CYMOSKEW EKO
EKOLOJİK DURUM
Kıyı suyu kütleleri için CymoSkew indeksi sonuçları aşağıdaki tabloda (Table 4.1.14.3-3)
verilmektedir:
Tablo 4.1.14.3-3. Kıyı araştırma alanımızda CymoSkew indeksine dayalı ekolojik durum sonuçları
Örnekleme
İstasyonu
Dönem
CYMOSKEW
CYMOSKEW
EKO
Ekolojik
Durum
BMKS01-ST01
BMKS02-ST01
BMKS03-ST01
BMKS04-ST01
Düşük
Akış
3,277
Yüksek
Akış
3,388
Düşük
Akış
2,019
Yüksek
Akış
1,403
Düşük
Akış
2,050
Yüksek
Akış
1,450
Düşük
Akış
2,252
Yüksek
Akış
2,246
0,431
0,403
0,745
0,899
0,738
0,887
0,687
0,689
Orta
Orta
İyi
Çok İyi
İyi
Çok iyi
İyi
İyi
Yukarıda yer alan sonuçlara dayalı olarak BMKS01'in ekolojik kalite durumu Orta olarak
sınıflandırılmış ve BMKS04 her iki mevsimde de İyi kalite durumu sergilemiştir. BMKS02 ve
BMKS03'te yüksek akış döneminde Çok İyi, düşük akış döneminde İyi kalite durumu bulunmuştur.
Kıyı suyu kütlelerinin deniz angiosperm biyolojik kalite unsuruna dayalı nihai sınıflandırması sadece
düşük akış sonuçları dikkate alınarak elde edilmiştir. Bu durum aynı sınıflandırma prensiplerinin tüm
134
su kütlesi kategorileri ile BKU’larına aynı şekilde uygulanmasını sağlamak amacıyla uygun kabul
edilmiştir.
Aşağıdaki Şekil sınıflandırma sonuçlarını göstermektedir.
Şekil 4.1.14.3-1 : Kıyı ve geçiş suyu kütlelerinin angiosperm BKU’ya göre sınıflandırması
4.1.15.
Geçiş ve kıyı sularında Fitoplankton (Klorofil a)
Her ne kadar Su Çerçeve Direktifi (SÇD) tarafından belirtilen fitoplankton parametre seti topluluk
kompozisyonu ve bolluğunu, patlama sıklığı ve yoğunluğunu içeriyor olsa da kıyı suları için
interkalibrasyon uygulamasının 1 ve 2. aşamaları sırasında Akdeniz eko-bölgesine ait AB ülkeleri
arasında sadece bir fitoplankton parametresi - Korofil a konsantrasyonu olarak biyokütle - kalibre
edilmiştir.
Geçiş suları, fitoplanktonlar gibi büyük mekansal-zamansal değişkenliğe sahip indikatörler dikkate
alındığında stres yükleyicilerin etkilerini ya artıran ya da saptıran yüksek bir mekansal ve zamansal
heterojenlik gösterir. Bu nedenlerden dolayı bu sistemler için fitoplankton indikatörlerinde çok az
gelişme görülmüştür. Bunun sonucunda geçiş sularında Klorofil a konsantrasyonlarını değerlendirmek
için kullanılabilecek bir ötrofikasyon ölçeği ile ilgili olarak Akdeniz interkalibrasyonunda hiçbir sonuç
alınamamıştır. Yine de geçiş sularında klorofil-a sınırları ve değerlerinin doğal ötrofikasyonları
nedeniyle kıyı sularındaki sınır ve değerlerden daha yüksek olması beklenmektedir.
135
4.1.15.1.
Örnekleme ve analiz
Geçiş ve kıyı sularında fitoplankton B kategorisi Biyolojik Kalite Unsuru (BKU) olup, örnekleri B altağı izleme istasyonlarında alınmıştır. Bunlar 2 geçiş ve 4 kıyı izleme istasyonudur. Örnekleme, iki
örnekleme seferi sırasında fizikokimyasal ve kimyasal izleme ile paralel olarak yürütülmüştür.
1 litrelik numuneler alınmış, siyah cam şişelere konulmuş ve işleme tabi tutulmadan önce en fazla 24
saat 1-5ºC de tutulmuştur.
Klorofil-a analizi EPA 446.0 metoduna göre gerçekleştirilmiştir (Deniz ve Tatlısu Alglerinde Klorofila, b, c1 + c2 ve Feopigmentin Görünür Spektrometre yoluyla İn Vitro Belirlemesi)
4.1.15.2.
Değerlendirme
Metrikler ve İndeksler
Kıyı suları için interkalibrasyon işleminin ardından özellikle oligotrofik Doğu Akdeniz suları için
fosfat, nitrat ve amonyumun yanı sıra fitoplankton hücre yoğunluğu ve klorofil-a konsantrasyonu gibi
fitoplankton parametrelerini de içeren nütrient konsantrasyon aralıklarına dayalı bir ötrofikasyon
ölçeği geliştirilmiştir (Ignatiades et al. 1992; Karydis, 1999; Pagou 2000; Siokou & Pagou, 2000).
Orijinal ölçek ötrofikasyonun dört seviyesini kapsar: ötrofik, yüksek mezotrofik, düşük mezotrofik ve
oligotrofik. Beş ölçekli bir ekolojik sınıflandırma için SÇD gereklerine uymak amacıyla, klorofil a
sınıflandırmasının düşük mezotrofik aralığına karşılık gelen iki sınır değerinin (0,1 - 0,6) ortalama
değeri kullanılarak, iki sınıf oluşturulmuştur. Böylece, iyi kalite (0,1 - 0,4) ile orta kalite (0,4 - 0,6;
Tablo 1) için bir sınıfla sonuçlanmıştır. Ötrofikasyon ölçekleri ile ekolojik durum sınıflandırmasının
interkalibrasyonu bir diğer SÇD çalışma grubu olan WG 2.A "Ötrofikasyon Faaliyeti" (EC, 2005)
görevidir. Bununla beraber, yukarıda klorofil-a konsantrasyonu için değiştirilen ölçek burada
fitoplankton kalite unsurunun bir niteliğini ifade etmek üzere geçici olarak kullanılmıştır.
Sınıf sınırları
Dolayısıyla, Biyolojik Kalite Unsuru fitoplankton için SÇD'nin çok iyi, iyi ve orta sınıf belirleyici
tanımları şunlardır:

Çok iyi durum (Klorofil-a≤0,1μg/l): Fitoplanktonik taksonların kompozisyonu ve boluğu
bozulmamış koşullarla tutarlıdır. Ortalama fitoplankton biyo-kütlesi tipe-özgü fizikokimyasal
koşullarla tutarlıdır ve tipe özgü bulanıklık koşullarını önemli derecede değiştirmemektedir.
Plankton patlaması tipe özgü fizikokimyasal koşullarla tutarlı bir sıklık ve yoğunlukta
gerçekleşir. Trofik durum hassas olmayan alanları niteleyen oligotrofik seviye ile uyumludur.

İyi durum (0,1<Klorofil-a≤0,4μg/l): Fitoplanktonik taksonların kompozisyonu ve boluğu çok
az tahribat sinyalleri verir. Biyokütle, tipe özgü referans koşullara kıyasla çok az değişiklik
gösterir. Ortalama fitoplankton biyokütlesi tipe özgü fizikokimyasal koşullarla tutarlıdır ve su
kütlesinde bulunan organizmaların dengesini veya atıkların kalitesini bozacak şekilde
değiştirmez. Tipe özgü plankton patlamalarının sıklığı ve yoğunluğunda hafif bir artış
meydana gelebilir. Trofik durum hassas olmayan alanları niteleyen düşük mezotrofik seviye
ile uyumludur.

Orta durum (0,4<Klorofil-a≤0,6 μg/l): Fitoplanktonik taksonların kompozisyonu ve boluğu
orta derecede tahribat sinyalleri verir. Biyokütle tipe özgü referans koşullarla ilişkili aralığın
136
tamamen dışındadır ve plankton patlamalarının sıklığı ve yoğunluğunda orta dereceli bir artış
olabilir. Kalıcı patlama yaz aylarında gerçekleşebilir.

Zayıf durum (0,6<Klorofil-a≤2,21 μg/l): Fitoplanktonik taksonların kompozisyonu ve
boluğu, ötrofikasyon parametrelerinde bir artış eğiliminin saptanması halinde gelecekte
ötrofik olabilecek 'hassas' ekosistemleri işaret eden bozulmamış koşullarla tutarlıdır (Pagou et
al. 2002). Yüksek mezotrofik koşulları niteleyen konsantrasyonlar ileride insan faktörünün
etkileri nedeniyle potansiyel olarak tehdit altında olan ekosistemler için "kırmızı bayrak"
görevi görebilir.

Kötü durum (Klorofil-a>2,21 μg/l): Fitoplanktonik taksonların kompozisyonu ve boluğu,
hassas ötrofik alanları karakterize eden trofik seviyeye karşılık gelir.
Tablo 4.1.15.2-1: Klorofil-a ve nütrient konsantrasyonuna dayalı ötrofikasyon ölçeği (Karydis, 1999,
Simboura et al.2005)
Ötrofikasyon skalası
Oligotrofik
Düşük mezotrofik
Mezotrofik
Yüksek mezotrofik
ötrofik
Klorofil-a
μg/lt
<0,1
0,1 – 0,4
0,4 – 0,6
0,6 – 2,21
> 2,21
PO4 μM
NO3
<0,07
<0,62
Amonyak
(NH4)
<0,55
0,07 – 0,14
0,62 – 0,65
0,55-1,05
0,14—0,68
>0,68
0,65 – 1,19
>1,19
1,05 – 2,2
> 2,2
Ekolojik
Kalite
Yüksek
İyi
Orta
Zayıf
Kötü
Geçiş suları için fitoplankton kalite unsuru için devam eden MED-GIG interkalibrasyon uygulaması
sırasında, Çok İyiden İyiye ve İyiden Ortaya sınırlar (hem EKO hem de kıyı sularında klorofil-a
değerleri veya yoğunluklukları olarak) diğer ülkelerle ilişkili olarak interkalibre edilmiş ve Doğu
Akdeniz Tip IIE için uyarlanmıştır. (Tablo 4.1.15.2-2). Geçiş sularında klorofil-a'nın sınırları ve
değerlerinin, kıyı sularına karşılık gelen sınırlarından daha büyük olması beklenmektedir çünkü bu
kategorideki su kütleleri doğal olarak ötrofikasyon baskısı altındadır.
Tablo 4.1.15.2-2: Fitoplanktonlarda kıyı Klorofil-a konsantrasyonu için interkalibre edilen sınıf
sınırları
Yüksek-İyi sınırı
0,80
0,1
EKO
Değerler (µg/l, 90%ile)
İyi-Orta Sınırı
0,20
0,4
Tablo 4.1.15.2-3 araştırma alanı istasyonlarında klorofil-a konsantrasyonları ve Doğu Akdeniz için
ötrofikasyon ölçeğine göre karşılık gelen sınıflandırma ile MED-GIG'in interkalibre edilen sınırları
göstermektedir.
Table 4.1.15.2-3:. Kıyı sularda ortalama fitoplankton biyo-kütlesinin sınıflandırması
SK Kodu
BMKS01
BMKS02
BMKS03
BMKS04
Ortalama Klorofil-a
1,475
0,7
0,575
0,85
137
Fitoplankton Durumu
Zayıf
Zayıf
Orta
Zayıf
Aşağıdaki tablo geçiş suyu kütlelerinde ortalama klorofil-a konsantrasyonlarını göstermektedir.
Tablo 4.1.15.3-3:. Geçiş sularında ortalama fitoplankton biyo-kütlesinin sınıflandırması
İstasyon
BMGS01_ST01
BMGS02_ST01
Su Kütlesi Adı
Nehir-Ağzı
Lagün
Ortalama Klorofil-a (μg/L)
24,2
10,73
Beklendiği gibi geçiş sularında kaydedilen klorofil-a değerleri kıyı alanlarındakinden daha yüksektir.
Bunun nedeni iç suların karışım bölgelerindeki etkisidir. Geçerli bir sınıflandırma planı olmamasına
rağmen klolorfil-a konsantrasyonlarının normal menzili dikkate alındığında nehir ağzı su kütlesinden
(BMGS01) alınan sonuçlar bir ötrofikasyon profil gösterirken, lagün bölgesindeki değerler yüksek
ancak beklenen aralıktadır.
4.1.16.
Geçiş sularında balıklar
Geçiş sularında balıklar B kategorisi bir Biyolojik Kalite Unsuru olup iki örnekleme döneminde her iki
geçiş suyu kütlesinde de örneklenmiştir.
Geçiş sularında balık biyolojik kalite unsuru (BKU) kullanılarak izleme ve biyolojik değerlendirme
çalışmalarında Avrupa Birliğinde güçlüklerle karşılaşmıştır. Kıyı lagünler, haliç ve nehir ağızlarında
balıkların doğal değişkenliği ve dinamik doğası nedeniyle pratik mekan-zamansal açılardan sistematize
edilmesi ve tahmin edilmesi güçtür. Avrupa'daki çoğu ülke geçiş sularında balıkların izlenmesi için
standart yaklaşımlardan yoksundur ve bu durum özellikle Akdeniz ülkelerinde belirgindir.
Balıklar geçiş sularında genellikle yoğun olarak bulunduklarından önemlidirler. Balık topluluğunun üç
anahtar niteliği - tür kompozisyonu, boluğu ve yapısı (SÇD Ek V) - SÇD ile uyumlu olması amacıyla
balığa dayalı biyolojik değerlendirme için planlara dâhil edilmelidir.
Şekil 4.1.16-1: Geçiş suyu türleriniden bazıları Α Argyrosomus regius, B Anguilla anguilla, C
Mugilidae spp. D Knipowitschia caucasica, E Aphanius fasciatus, F Gambusia holbrooki, G.
Sygnathus abaster (bütün fotoğraflar Büyük Menderes havzasından alınmıştır)
138
4.1.16.1.
Örnekleme
İzleme ağı, zamanlama ve sıklık
Geçiş sularında balıklar B kategorisi biyolojik kalite unsurları olduğundan örnekler Büyük Menderes
havzasında her iki geçiş suyu kütlesinden de alınmıştır. Biri nehir ağzında (BMGS01) ve diğer dördü
BMGS02 için lagünün kuzey kesiminin içinde ve çevresinde olmak üzere beş lokasyon (alt-alanlar)
ziyaret edilmiştir. Lokasyonlar Şekil 4.1.16.1-1'de gösterilmektedir.
Şekil 4.1.16.1-1: Büyük Menderes Havzası’nın geçiş sularında incelenen alanlar
Balık türleri, popülasyonları, popülasyon yoğunlukları, çoğalma ve SÇD'nin uygulanmasına ilişkin
diğer nitelikleri hakkında bilgi ağırlıklı olarak gırgır ağı kullanılarak toplanmıştır (Şekil 4.1.16.1-2;
ayrıntılar eğitim dokümanında yer almaktadır). Koşulların elektikle balıkçılık yönteminin
kullanılmasına izin vermediği (yüksek iletkenlik) yerlerde ise yavru balık ağı tipinin küçük bir gırgır
ağı (4 mm; 6 m uzunluk) ile bir tür serpme ağ gereci kullanılmıştır. Ayrıca koşulların gırgır ağı
balıkçılığına izin vermediği yerlerde (derin sular) galsama ağları kullanılmıştır. Deneyimli bir
balıkçının teknesinden nehir ağzında elektrikle balıkçılık girişimi yapılmıştır ancak yüksek iletkenlik
koşullarına sahip derin sularda bu yöntem etkin değildir (Şekil 4.1.16.1-3; ayrıntılar Teknik Yardım
eğitim dokümanında yer almaktadır).
139
Şekil 4.1.16.1-2. KBM_01_KAY (A) alanında Dill Gölünün (Karina Lagün) sığ sularında bir gırgır ağı
ile örnekleme. Ağdaki büyük makrofit miktarına dikkat ediniz. Bu durum örnekleme verimine sekte
vurur (B).
Şekil 4.1.16.1-3: Nehir ağzının üst kesiminde elektrikle balıkçılık metoduyla araştırmacı örnekleme
(A,B). Nehir ağzı kesiminin sonu (C); derin su kesimi
4.1.16.2.
Analiz
Yakalanan balıklarının neredeyse tamamı en azından tür seviyesinde (mümkün veya uygun olan
yerlerde cins seviyesinde) tanımlanmıştır. Balık büyüklük sınıfı ile yaş sınıfı sınıflandırması yakalanan
tüm balıklar için gerçekleştirilmiştir. Büyüklük sınıfı değişimleri toplanan balık örneklerinin daha hızlı
işlenmesine olanak verir. Teşhis ve taksonominin araştırılması maksadıyla laboratuvar analizleri için
balık örnekleri toplanmıştır. Normal örnekleme koşullarında çoğu balık örneklendiği alana canlı olarak
geri bırakılmaktadır.
4.1.16.3.
Değerlendirme
Geçiş sularında mekansal-zamansal değişkenliği balık popülasyonlarını en az iki yıllık döngü boyunca
ve belli bir sistemdeki çeşitli makro-habitat tiplerinde izlemeden yeterince tanımlayamayız. Balık
topluluklarına dayalı değerlendirme uygulanabilir değildir.
Balıkçılarla görüşmeler ve her iki nehir ağzı ile kıyı lagün alanının balık faunası üzerine yayınlara
ilişkin araştırma ile desteklenen örneklemeye dayalı olarak bu sulardaki balık topluluklarına ilişkin bir
inceleme yapılmıştır. Bu incelemeye toplam 30 balık türü dâhil edilmiştir. Türkiye'nin batısındaki
benzer alanlarla karşılaştırılabilir sayılar belirlenmiştir (örn. Köyceğiz’deki 45 tür). Bunların çoğu
deniz veya halice bağımlı türler olup, yalnızca birkaçı tatlı su türü veya kalıcı haliç sakinidir.
140
Örnekleme sırasında 11 balık türü kaydedilmiş olup ilaveten bir belirlenemeyen takson cins
seviyesinde sınıflandırımıştır. Örnekleme aracının yetersizliği ve yerel örnekleme koşullarından
kaynaklanan engeller nedeniyle bu sonuca ulaşıldığı kuşkusuzdur. Bununla birlikte bu araştırmalar için
ilginç olan bazı kalitatif bilgilere ulaşılmıştır.
Ek I'deki Tablo A22’de, Büyük Menderes geçiş sularıında (Şekil 4.1.16-1'de gösterildiği gibi) yapılan
bibliyografik araştırma, örnekleme ve görüşmelerden sonuçlanan tür listesi sunulmaktadır. Bu
incelemede Büyük Menderes geçiş sularıında kaydedilen balık türü sayısı (30 tür) oldukça yüksektir
ancak Türkiye'nin batısındaki benzer alanlar da karşılaştırılabilir sayılar ortaya çıktığından (örn.
Köyceğiz'de Akın et al. (2005) tarafından 45 tür kaydedildi) bu sonuç beklenen bir sdonuç olmuştur
(2005).
Bolluğu en fazla olan balıklar beklendiği gibi kefal (Mugilidae) türleridir. Kefaller tüm örnekleme
çabalarının her birindeki ortalama bolluğun %55'inden fazlasını oluşturmaktadır. Sonraki en bol
saptanan balıklar, küçük boyuttaki yöresel sığ su türleridir, bunlar Aphanius fasciatus (%27,6) ile
Nerophis türlerini (%14 ) kapsamaktadır. Yabancı istilacı tür Gambusia holbrooki de yerel olarak bol
olup, araştırmada yakalanan toplam balık türlerinin %34,6'sını oluşturmaktadır. Bu sonuçlar yakalanan
Mugillid kefallerinin ortalama bolluğun %70'den fazlasını oluşturduğu diğer lagün bölgeleriyle
tutarlıdır. Yabancı türler çoğunlukla lagünlerin bir tatlı su veya hafif acımsı bir su girdisine sahip
alanlarda bol olarak bulunur (örneğin Kaynak pınar bölgesinde sivrisinek balığının bolluğu yüksektir).
Büyük Menderes delta geçiş suları büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlesi olarak kabul edilmiştir. Ayrıca
kimyasal koşullar (kirlilik) ve doğal hidromorfolojik ve habitat koşulları yönünden de bozulmuş
olduklarını eklenebilir. Tatlı su bataklıkları, nehir kıyısı ormanları, doğal sel yatakları gibi belli habitat
tipleri sayıca ve nitelik olarak azalmıştır. Bununla birlikte, geçmiş koşullar hakkında mevcut bilgilere,
Ege deltaları ile yerel ihtiyofauna hakkındaki bilgilere dayalı olarak deltanın iki su kütlesinin temel
referans koşullarına dair bir ön taslak oluşturulmuştur.
Tablo 4.1.16.3-1 iki geçiş suyu tipindeki balık topluluklarının önemli tipe özgü referans koşul
niteliklerini göstermektedir. Bunlar çeşitli kaynaklardan geliştirilmiş olup uzman görüşüne göre
yönlendirilmiştir. a) Tür zenginliği (mevcut tür sayısı); b) Bolluk (popülasyon yoğunluğu); c) Üreme
(yumurtlama davranışları ve üreme hareketleri veya türlerin üreme sırasında bakım alanı da dâhil
olmak üzere bölgeyi kullanımı): d) yaş-sınıf bileşimi (veya örnekleme sırasındaki büyüklük-sınıf) Bu
yumurtadan yeni çıkmış yavru balık popülasyonunun ve tür hareketlerinin dokümantasyonunu kapsar;
e) mekansal açıdan balık türleri niteliklerinde değişiklik; ile f) balık türü niteliklerinde mevsimsel ve
geçici değişiklikler.
Tablo 4.1.16.3-1: Büyük Menderes Deltasındaki iki BÖDSK geçiş suyundaki balık topluluklarının tipe
özgü maksümum ekolojik potansiyeli (Tablo'daki dipnotlara bakınız)
Geçiş
Suyu
Kütlesi
Tipi
Kıyı
Lagünler
i
Tür
Zenginliği
Popülasyo
n
Yoğunluğu
Üreme
Yaş-sınıf
Bileşimi
Tip-içi
Değişiklik
Mevsimsel
Değişiklik
Sızıntılı
lagün tipinin
en dış
kesimi: >12
spp;
neredeyse
Balıklar
lagün
boyunca
boldur;
mugilidler
genellikle
Lagün yaz
aylarında
küçük deniz
balıkları için
üreme alanı
olarak işlev
Yavru
Mugilidler
yaz
aylarında
sisteme
girer.
Yüksek
mekansal
değişiklik
içermektedir
. Değişikliğe
lagün tipi,
Yüksek
zamansal
(zamana
bağlı)
değişiklik
içerir. Yaz
141
Geçiş
Suyu
Kütlesi
Tipi
Nehir
Ağzı
Tür
Zenginliği
tümü deniz
türleri olup,
birkaç
yöresel tür
bulunmaktadı
r (2, 3).
Lagünün en
iç kesimi <10
spp. birkaç
yöresel tür ile
kimi zaman
acımsı
su/tatlı su
türü
bulunmaktadı
r (3) Sığ
bataklıklarda
Aphanius
fasciatus
bölge
topluluğu
bulunmakta.
Kış ve
yüksek akış
döneminde
balık türleri
kompozisyon
u tatlı sularda
bulunanlarda
n 5 tür daha
fazlasını
barındırır
(tamamen
tatlı suya
dayanan
türler) (2)
Yaz
sonundan
sonbahar
sonuna dek
fırtına ve
taşkın
eğiliminden
sonra nehir
ağzında
büyük yılan
balığı
bulunmaktadı
r (2, 4). Yaz
dönemi
yırtıcı
Popülasyo
n
Yoğunluğu
Üreme
Yaş-sınıf
Bileşimi
Tip-içi
Değişiklik
Mevsimsel
Değişiklik
biyokütleni
n %70'den
fazlasını
oluşturur.
Yılan
balığı
boldur (2,
3, 4).
Yabancı
türler ya
hiç yok
veya çok
azdır.
görür (2).
Lagünün dış
kesiminde pek
çok küçük
dilbalığı
beslenmek ve
üremek için
girer (4).
Çeşitli kefal
türleri faklı
zamanlarda
girer. Yılan
balıkları
(elverler)
kış sonu ilkbaharda
girer (4)
Besin ağı
büyük
yırtıcı
balıklar
içerir (>30
cm TL)
lagün
içindeki
konumu ve
örnekleme
alanının
sistem
içerisindeki
konumu
neden
olmuştur
aylarında
kefal ile
deniz
canlıları
akını
yaşanmakta
olup, yaz
aylarında
pek çok
deniz canlısı
için yavru
bakım yeri.
Balık
boldur,
kefal yazın
biyolojik
kütlenin
%70'inden
fazlasını
oluşturur
(1, 2, 3, ve
4). Kış
aylarında
bu durum
tatlı su
türlerinin
akınıyla
değişir (1,
2, ve 4).
Yabancı
türler ya
hiç yok
veya çok
azdır.
Argyrosomus
regius
(Granoz) gibi
belli deniz
canlıları gelir
ve 15 Mayıs 15 Haziran
arası ürerler
(2) Diğer
geçici ve
göçmen
balıklar da
gelebilir ancak
bu durum bu
nehirde
incelenmemişt
ir (3), Bir
anadrom
göçmen olarak
Alosa fallax
bulunmaktadır
(4).
Yavru
Mugilidler
yaz
aylarında
sisteme
girer. Yılan
balıkları
(elverler)
kış sonu ilkbaharda
girer (4)
Pek çok
yaş-sınıf
seviyesinde
birçok balık
bulunmuştu
r, oldukça
büyük
yırtıcı
balıklar
(>30 cm
TL) yaygın
olmalı
(1,2,4).
Önemli
derecede
değil, nehir
ağzı kesimi
dalgadan
etkilenmedi
ği ve
Akdeniz
Deltalarında
nispeten
kısa olduğu
için (1, 2,
4).
Su akış
değişiminde
oldukça
yüksek
değişiklikler
görülür. Kış
ve ilkbahar
taşkın
eğilimleri
doğal
koşullarda
düzenlidir.
Bu daha
eski nehir
kollarının
yeniden
aktif hale
gelmesini
veya atıl
olmasını
sağlayabilir.
Nehir ağzı
sisteminin
özel
dinamikleri
ni artırır.
142
Geçiş
Suyu
Kütlesi
Tipi
Tür
Zenginliği
Popülasyo
n
Yoğunluğu
Üreme
Yaş-sınıf
Bileşimi
Tip-içi
Değişiklik
Mevsimsel
Değişiklik
balıklar nehir
ağzına girer
(2).
Bilgi kaynağı: (1) Balıkçı avlarının yerinde incelenmesi; (2) 2013 ve 2014'te balıkçılarla
görüşmelerden elde edilen bilgi (3) 2014'te bu proje için örnekleme 2014; (4)
Bibliyografya/yayınlanmış kaynaklar
4.2.
Hidromorfolojik İzleme Parametreleri
4.2.1.
Nehir Hidrolojisi
4.2.1.1.
Örnekleme
Hidrolojik ölçümler ile nehir sürekliliği ve morfolojinin değerlendirmesi için farklı metot ve teknikler
geliştirilmiştir. Nehirlerin hidrolojik rejimi; en karakteristikleri, nehir seviyesi, debi vb. bir dizi akış
karakteristiği ile tanımlanabilir. Bunlardan nehir akışı pek çok açıdan en önemlisidir. Hidrolojik
şebekeden akım verileri Türkiye’de yetkili kurum olan DSİ tarafından sağlanmıştır.
Dahası, Teknik Yardım projesi, hidromorfolojik nehir kalite unsurlarını (KU) iki kez (yüksek ve düşük
akış dönemleri) izlemiştir. (Wentworth ölçeği kullanarak izlenen hidromorfolojik unsurlar; kanal
genişliği, derinlik, su akış hızı, deşarj, kanal substrat kompozisyonu)
4.2.1.2.
Analiz ve değerlendirme
Analizler, herbir alan için uzun yıllar aylık ortalama debi grafiğinin eğirisi tarafından sergilenen nitel
patern ve bozulmamış veya doğala yakın yerlerdeki ilgili eğrilerle karşılaştırılmaya dayanmaktadır. Bir
drenaj havzasının hidrolojik rejimini tam bir resmini görmek için hem alan hem zaman yönünden
yeterli akış veri setleri gerekir. Böyle bir resim havza, yayla, nehir ortası ve ovalardaki tüm önemli
nehir kollarını içermelidir. Bunlar küçük veya büyük tüm alt havzaları temsil edebilmeli ve havzanın
akış rejimini doğrudan etkileyen faktörler olan iklim ve jeolojik yönden farklı kısımlarını kapsamalıdır.
Ek olarak kayıt uzunluğu da önemlidir zira yeterince uzun olması halinde insan kaynaklı streslerin
önemli olmadığı geçmiş dönemleri akış rejimi üzerinde baskı ve bu baskılar sonucu oluşan
değişikliklerin meydana geldiği son dönemlerden ayırt etmemize olanak verir. Eğer öyleyse eski
dönemler "bozulmamış" koşulları temsil ediyor gibi düşünülebilir ve bu koşulların nitelendirmesi için
bir karşılaştırma için kullanılabilir.
Büyük Menderes Nehir Havzası için gereken hidrolojik veriler DSİ'nin sorumluluğu altındadır.
Nehirlerdeki deşarj ve su seviyelerinin ölçülmesi konusunda Türkiye'deki yetkili makam DSİ’dir.
Nehir deşarjlarının günlük değerlerine ilişkin DSİ arşivleri istasyonların sayısı kadar devamlı kayıtlar
olarak DSİ'den talep edilmiştir ve sırasıyla alınmıştır. Ayrıca birkaç istasyondan gelen veriler
http://rasatlar.dsi.gov.tr/ adresinden alınmıştır. Bu verilere dayalı olarak mümkün olan yerlerde Büyük
Menderes akış rejiminin değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir.
Edinilen verinin tamamı kullanılmamıştır. Aylık değerler ve gerekli görülen hallerde günlük değerler
olası veri tutarsızlığı dönemlerini tanımlamak için incelenmiştir. Bazı veriler eksikken diğerleri
güvenilir bulunmamıştır:
143
D07A0166. Bu istasyon mansap tarafında mevcut en uzak istasyon olduğundan değerlidir.
Bununla birlikte sadece 3.5 yıllık veri mevcuttur. Aylık ortalama hidrograf boşalma eğrisi şüphe
uyandıracak kadar düzgündür ancak bu durum kayıtların kısa kayıt dönemli olmasıyla
açıklanabilir.
E07A007. Bu istasyon da mansap tarafının oldukça uzağında yer aldığı ve yavaş gelişim ve zayıf
baskılara dair uzun yıllara dayanan kayıtlara sahip olduğundan DSİ internet sitesinde ek bilgiler
aranmıştır. Böylece 1973-83 arası dönemin 1952-83 dönemi ile önemli derecede fark
göstermemesi sağlanmış ve her ikisinin de neredeyse "bozulmamış" bir akış rejimi gösterdiği
görülmüştür. Bununla birlikte DSİ websitesinde yer alan 1952-83 döneminin Ağustos ayı
ortalama değeri hatalı gibi görünmektedir (muhtemelen 30.4 m3/s yerine 0.304).
E07A034. Mevcut veri sadece 2 yıllık (2009 - 2011) olduğundan 3 yıllık (2009 - 2012) verinin
yayınlandığı DSİ web sitesine baktık. 2009/12 dönemi Aralık ayı ortalaması haricinde iki veri seti
genellikle uyuşmaktadır. DSİ sitesinde yer alan değer 1.097 m3/s olup muhtemelen hatalıdır.
D07A003. Veri 1998-2012 dönemine aittir (dört yıl eksik). Bu döneme ait aylık ortalama
hidrograf "bozulmuş" gibi göründüğünden DSİ sitesindeki 1960-2012 uzatılmış döneminin
ortalama değerleri aranmış ve uzatılmış dönemin ilk kısmının neredeyse bozulmamış olduğu
varsayımına gidilmiştir. Bununla birlikte Mart ayının oldukça sıra dışı ortalama değeri nedeniyle
resim daha da şaşırtıcı bir hal almıştır.
E07A044. Mevcut veri (2010-11) tam bir su yılını bile kapsamamaktadır. Ek bir yılın (2010 2012) verilerinin eklendiği DSİ sitesinde ek veri aranmıştır. Bu verilerden Mart 2012 için
anlamsız derecede düşük değer ortaya çıkarılmıştır.
D07A014. İstasyonun veri tabloları ile web sitesinde verilen koordinatları, istasyonu İkizdere
deresinin birkaç kilometre doğusuna yerleştirirken istasyonun adı onun İkizdere Deresinin
üstünde olduğunu göstermektedir. Yanlış yerleştirildiği varsayılmıştır.
D07A109. Veri iki dönemi kapsamaktadır: 1992-97 dönemi (1995-96 su yılı eksik) ile 2002 -2010
dönemi (2005-06 ile 2007-08 su yılları eksiktir). Karşılıklı aylık ortalama değer hidrografikleri
biçim olarak makul olmayan ölçüde farklı olup bazı verilerin güvenilir olmayabileceğini
düşündürmektedir. Bu değerlendirmenin nedenlerinden biri de kuru dönemdeki çoğu aylık
ortalamanın 0.013 m3/s'de takılı kaldığı gerçeğidir.
D07A107. İlgili nehir Cılımbız Çayı (D07A109) Yalkı Deresi ile pek çok benzerlik taşımaktadır.
Bununla birlikte hidrograflar biçim olarak birbirlerinden çok farklıdır. Bu durum veride sorun
olmadığı müddetçe kolayca açıklanamaz. Yaz debisi değerlerindeki anlamsız istikrar burada da
gözlenmektedir.
Yıllık bazda doğal ortalama aylık debi profili bulmak amacıyla nehri 17 ayrı nehir tipine bölen geçmiş
Eşleştirme Projesinin tipolojisini takip etmek yerine istasyonları gruplar halinde toparlamanın gerekli
olduğu düşünülmüştür. Gruplandırma drenaj alanına ve istasyonun rakımına dayalı olarak yapılmış
olup, grup sayısı, doğala yakın deşarj profillerinin bulunması amacıyla ufak sayılarda tutulması için
önceden belirlenmiştir, böylece verilen bilgi ve istasyonlar ile ilgili geçerli bir değerlendirme
yapılabilmiştir. Bu ayırımın ardındaki mantık aynı gruptaki istasyonların benzer akış şekline sahip
olmasının beklenmesiydi.
Uzman her bir grubun doğala yakın aylık debi profilini tanımladığı anda, profil (eğri biçimi) üretilen
histogram - yıllık hidrografları karşılaştırmak yoluyla aynı gruptaki diğer istasyonlarla
karşılaştırılmıştır. Hidrografların karşılaştırılabilir olması için aylık ortalama debilerin, aylık
ortalamaların yıllık ortalama debiye bölünmesiyle elde edilen normalize edilmiş değerleri
kullanılmıştır.
144
4.2.2.
Nehir morfolojisi
4.2.2.1.
Örnekleme
Teknik Yardım projesinde Büyük Menderes nehir havzasındaki 56 nehir suyu kütlesinin tümü dahil
olmak üzere 57 nehir örnekleme alanı ziyaret edilmiş ve RHS ve QBR protokolleri her alan için
tamamlanmıştır. Ancak, 15 alan kuru, 1'i erişilemez ve 1'i baraj inşa alanı olduğu için 40 alanda RHS
ve QBR incelemelerinin yapılması mümkün olmuştur. Metodla uyumlu olmasa da kuru bulunan alanlar
için yüksek akış mevsiminde ikinci bir inceleme denemesi yapılmıştır. Yüksek akış dönemi sırasında,
diğerleri kuru kaldığı için 15 kuru dönem nehir alanından sadece 6'sı incelenmiştir. Sonuç olarak, 45 su
kütlesine ait 46 örnekleme istasyonu incelenmiştir. Değerlendirilemeyen 11 su kütlesi BMN02, 04, 07,
09, 10, 11, 16, 18, 38, 40 ve 41'dir.
4.2.2.2.
Halihazırda, AB Üye Devletlerinin büyük çoğunluğu morfoloji izlemesinde Britanya Çevre Ajansının
Nehir Habitat İnceleme (RHS) için oluşturduğu metottan (Raven et al., 1998) yararlanmaktadır.
RHS metodu 1990'ların başlarında geliştirilmiştir (Raven et al. 1997). Bu nedenle, nispeten yeni ve
yeterli kalibre edilmemiş diğer Avrupa nehirleri habitat değerlendirme sistemlerinin çoğunluğunun
aksine istatistiksel olarak geçerli, iyi test edilmiş ve belgelenmiş bir metot olarak kabul edilebilir.
İncelenen habitatların doğru, tutarlı bir sunumunu sağlayan hızlı, düşük maliyetli ve tek-başvurulu bir
metot olup özel hidrolojik veya jeomorfolojik bilgi gerektirmez. Kaydedilen verilerin ölçülmesi
suretiyle kayıtlı nehirler ve değerlendirmeleri için bir çalışma tipolojisi türetilmesini sağlayan
bilgisayarlı bir envanter oluşturma olanağı sunar.
RHS sistemi dört ayrı bileşenden oluşur: (i) standart bir saha inceleme metodu; (ii) bir bilgisayar veri
tabanı; (iii) yapay kanal değişikliklerin kapsamının belirlenmesi için bir plan ve (iv) habitat kalitesini
değerlendirmek için uygun bir metot. RHS saha metodu, standart 500 m'lik bir örnek birim boyunca
nehrin su yolunun fiziki yapısıyla ilişkili özelliklerin sistematik olarak toplanmasını kapsar. Bu
kanaldaki alt tabaka, akış, erozyon ve depolanma özellikleri, nehir kıyılarındaki morfolojik ve bitki
145
örtüsü yapısı ile bitişik nehir koridorundaki arazi kullanımı gözlemlerini içerir. Bunlar, Çevre Ajansı
2003 RHS Protokolü gereğince 10 rastgele kontrol noktası ve tarama metodu aracılığıyla
kaydedilmiştir. Toplanan veriler RHS 3.2 veri tabanı kullanılarak bilgisayara işlenmiştir. Her bölgenin
habitat kalitesi Habitat Kalite Değerlendirme (HQA) ve Habitat Modifikasyon Puanı (HMS)
hesaplanarak değerlendirilmiştir. RHS formu dört sayfadan meydana gelmektedir ve doldurulması
kolaydır. Alan için toplanmış olan harita bilgileri kapsamında çerçeve referansı, rakım, eğim, jeoloji,
kaynak yüksekliği ve kaynaktan uzaklık gibi bilgiler yer almaktadır. Saha incelemesi sırasında kanal
(hem akış hem de kıyılar) ve komşu nehir koridorunun özellikleri kaydedilmiştir. Hem harita ile elde
edilen bilgiler hem de saha verileri bilgisayarda işlenmektedir. Bu sayede hem veritabanına kolayca
erişilmekte hem de toplanan bilgiler hızlı bir şekilde analiz edilmektedir.
RHS, jeomorfoloji uzmanı ya da botanik uzmanlığı gerektirmez ancak gözlemsel verilere dayandığı
için saha incelemesinde yer alan özelliklerin tutarlı kabulü gereklidir. Kanal alt tabakası, habitat
özellikleri, sucul bitki örtüsü türleri, kıyı bitki örtüsünün karmaşıklığı ile kanal ve kıyılardaki yapay
değişikliklerin tipi 50 m. aralıklarla yerleştirilen 10 rastgele kontrolün her birinde kaydedilmiştir
(4.2.2.2-1). Rastgele kontroller sırasında gerçekleşmeyen özellik ve değişikliklerin kaydedilmesini
sağlamak için ayrıca bir tarama kontrol listesi yapılmıştır. Kanalda etkili olan jeomorfolojik süreçler
hakkında bilgi sağlamak için temsili bir yerde su ve taşma genişliği, kıyı yüksekliği ve su derinliğinin
çapraz kesit ölçümleri yapılmıştır. Bölgede bulunan birkaç kumluk, havuz ve işaret çubuğu da
kaydedilmiştir. RHS tarafından kaydedilen özellikler mikroskopik algden balığa, kuşlar ve memelilere
kadar geniş bir yelpazede organizmayla ilgili nehirlerin yapısal varyasyonunu yansıtır. Rastgele
kontrollerde gerçekleşmeyen özellik ve değişikliklerin kaydedilmesini sağlamak için ayrıca bir tarama
kontrol listesi yapılmıştır. RHS, düşük akış koşullarında yapılabilir ancak birçok iç akış özelliği
görünmez olacağı için yüksek veya sel akışları sırasında yapılmaz.
Şekil 4.2.2.2-1: RHS incelemesinin nasıl yapıldığına dair şematik örnek
146
Tablo 4.2.2.2-1: RHS alanlarında nehir kanallarının fiziki durumunu tanımlamak için habitat
modifikasyon puanı (HMS) kategorileri (Raven et al, 1998)
HMS Puanı
Kanal Kategorisi
0
0–2
3–8
9 – 20
21 – 44
45 or more
Dipnot: yarı-doğal el değmemiş kanalları içerir.
El Değmemiş
Yarı Doğal
Çoğunlukla değiştirilmemiş
Görünür şekilde değiştirilmiş
Önemli ölçüde değiştirilmiş
Ciddi düzeyde değiştirilmiş
Nehir kıyısı bölge yapısı için hızlı bir görsel değerlendirme metodu genellikle 100 m'lik boylamasına
bir kesit boyunca bir nehrin her iki kıyısını inceleyen basit bir protokol olan Iberian QBR veya "Nehir
Kıyısı Orman Kalite İndeksidir" (Munné et al. 1998; Munné et al. 2003). Bu QBR indeksi ilk olarak
kolayca tanımlanan ve ölçülebilir nehir kıyısı bitki örtüsü unsurları ve seçilmiş akış durum özelliklerini
kullanarak nehir kıyısı habitat kalitesinin çabuk ve standart bir değerlendirmesini sağlamak üzere
Akdeniz akışları için geliştirilmiştir. QBR indeksi görsel olarak değerlendirilir, hızlı bir saha
protokolüdür. İndeks aşağıdakileri içeren nehir kıyısı habitat kalitesinin dört ölçüsüne dayanır: Toplam
nehir kıyısı örtüsü (TRC), örtü yapısı (CS), örtü kalitesi (CQ) ve kanal değişiklikleri (CA). Standart iki
taraflı alan formunun tamamlanmasından sonra dört ölçümün toplamı nihai QBR indeksini verir. Dört
puan 0 (kötü kalite) ile 25 (yüksek) arasında ve QBR toplam puanı 0 (kötü kalite) ila 100 (yüksek)
arasında değişmektedir. Munné et al. (2003) tarafından belirtildiği gibi, toplam indeks AB'nin SÇD
değerlendirme planında gerektirdiklerini geniş şekilde karşılayarak, nehir kıyısı habitatını beş kalite
sınıfı (Tablo 4.2.2.2.-2) içinde sınıflandırılabilir (Chatzinikolaou et al. 2011).
Tablo 4.2.2.2-2: QBR indeksine (Munné et al. (2003) uyarlanmıştır) göre kalite sınıfları
Sınıf
Nehir kıyısı bitki örtüsü kalite sınıfı
QBR
5
4
3
2
1
Doğal durumda nehir kıyısı habitatı, yüksek kalite
Hafif bozulma, iyi kalite
Orta derecede bozulma, orta kalite
Yoğun habitat değişikliği, düşük kalite
Aşırı bozulma, kötü kalite
≥ 95
75-90
55-70
30-50
≤25
QBR, nehir kıyısı değerlendirme alanının uygun şekilde tanımlanması ile ilgili tartışmalı konular
üzerine basit talimatlar sağlar. QBR hesaplamasından önce seçilen nehir koridorunun iki bölüme yani
ana kanal ile yarı karasal nehir kıyısı bölgesine bölünmesi gereklidir. Önceki su ile kaplı alana ("ıslak
kanal", puanlama sürecinde dikkate alınmaz) ve nehrin taşma limiti için aktif kanala (puanlama
sürecinde dikkate alınır) bölünmüştür (Şekil 4.2.2.2-2). Taşma hattının kıyı tarafı, nehir kıyı bölgesinin
sınırı nehir koridoru şekil bilimi, topografik değişiklikler, taşkın etkileri ve sucul bitki örtüsü ile
değerlendirilmelidir. Karaya dönük nehir kıyısı değerlendirme bölgesi sucul ormanlık şeridin ötesine
gidebilir ve özellikle antropojenik arazi kullanımlarının hakim olduğu ova taşkın alanlarında durum
budur; böylesi bozulmuş nehir kıyısı alanlarında değerlendirme alanına taşma hattından 50 mt.'lik
takdiri bir limit verilmiştir (Munné et al. 2003).
147
Şekil 4.2.2.2-2: QBR nehir kıyısı değerlendirme bölgesinin (gölgeli) şematik gösterimi. Taşma hattı
ana kanalın düzenli mevsimsel lotik taşkınının üst limitini sınırlandırır. Ova taşkın yatağı koşullarında
(solda) nehir kıyısı değerlendirme bölgesi antropojenik (insan kaynaklı) bozulmuş nehir kıyısı orman
şeridinin ötesine gidebilir.
RHS ve QBR'nin uygulama sonuçları bu El Kitabı’nda bölüm 6.1.1'de verilmiştir.
4.2.3.
Göl hidromorfolojisi
4.2.3.1.
Örnekleme
Büyük Menderes Nehir Havzasının bütün göl suyu kütlelerinde uygulanan metot Göl Habitat
İncelemesidir (LHS). İlk inceleme 3/6/2014 ve 14/6/2014 tarihleri arasında, ikinci inceleme ise
29/07/2014 ve 09/08/2014 arasında yapılmıştır.
LHS göllerin, göletlerin ve rezervuarların fiziksel habitatlarının değerlendirilmesi ve karakterizasyonu
için tasarlanmış olan bir metottur. Bu sistematik göl hidromorfoloji değerlendirme metodu İngiltere’de
geliştirilmiştir (Rowan et al., 2004). Metot, İngiltere ve Kuzey İrlanda'da ve kısıtlı bir şekilde olmak
üzere Fransa, Almanya ve Finlandiya'da 2004 yaz mevsimi boyunca test edilmiştir. İlk test
aşamasından kaynaklanan eklemelerin ardından revize edilmiş olan protokol 2005 yaz mevsimi
sırasında İngiltere'de uygulanmıştır.
LHS alan araştırmasının genel metodu kapsamında göl perimetresi çevresindeki belirli noktalarda
bulunan alanların (Hab-alanları) yanı sıra, bu alanlar arasındaki kısımların göl karakteristiklerine ilişkin
bilgiler kaydedilmektedir. Göl çevresinin en az %75'inin görülmesi hedeflenmektedir. Alan araştırması
tekne ile ya da yürüyerek yapılabilir.
Metodun uygulama adımlarına ilişkin detaylı açıklamalar 08.08.2014 tarihinde hazırlanmış olan
"Göller için hidromorfolojik izleme" Teknik Yardım projesi eğitim dokümanında bulunabilir.
148
Şekil 4.2.3.1-1: Işıklı gölünde hidromorfolojik izleme noktası
4.2.3.2.
LHS'nin bir parçası olarak değerlendirmede iki tip puanlama geliştirilmiştir; biri Göl Habitat
Modifikasyon Puanı (LHMS), diğeri ise Göl Habitatı Kalite Değerlendirmesidir (LHQA).

Göl Habitat Modifikasyon Puanı (LHMS)
LHMS alanın değişme derecesi ile ilgilidir. Kıyı hattı, göl kullanımı, kıyı mühendisliği ve
düzenlemeleri ve hidrolojik rejim ile ilgili bilgileri içermektedir ve göl hidrolojik değişimi ile ilgili
olarak genel bir tahmin yürütülmesi amacıyla Hab-alanlarından toplanan bilgileri kullanmaktadır.
Tablo 4.2.3.2-1, LHMS sınıflandırması ile ilgili oranlama puanlarını göstermektedir.
Tablo 4.2.3.2-1: Göl Habitat Modifikasyon Puanı (LHMS) puanları
Baskı
Kıyı bölgesi
düzenlemesi
0 Puan
ağır
mühendislik
tarafından
etkilenen
>%10 kıyı
hattı
VE
0-1 Habalanlarında
kaydedilen
takviye kıyılar
2 Puan
ağır
mühendislik
tarafından
etkilenen
≥10%, <30%
kıyı hattı
VEYA
2 Hab-alanında
kaydedilen
takviye kıyılar
VEYA
3 ya da daha
fazla Habalanında
kaydedilen
avcılık
4 Puan
6 Puan
8 Puan
ağır
mühendislik
tarafından
etkilenen
≥30%, <50%
kıyı hattı
VEYA
3–4 Habalanlarında
kaydedilen
takviye kıyılar
ağır
mühendislik
tarafından
etkilenen
≥50%, <75%
kıyı hattı
VEYA
5–7 Habalanlarında
kaydedilen
takviye kıyılar
ağır
mühendislik
tarafından
etkilenen
≥75% kıyı
hattı
VEYA
8 ya da daha
fazla Habalanında
kaydedilen
takviye kıyılar
149
Baskı
0 Puan
2 Puan
4 Puan
6 Puan
Kıyı bölgesi
yoğun
kullanımı
<10% kıyı
hattı doğal
olmayan arazi
örtüsü
VE
0-1 Habalanında
kaydedilen
doğal olmayan
arazi örtüsü
≥10% < % 30
kıyı hattı doğal
olmayan arazi
örtüsü VEYA
0-1 Habalanında
kaydedilen
doğal olmayan
arazi örtüsü
≥30%, <50%
olmayan arazi
örtüsü
VEYA
3–4 Habalanında
kaydedilen
doğal olmayan
arazi örtüsü
≥50%, <75%
olmayan arazi
örtüsü
VEYA
5–7 Habalanında
kaydedilen
doğal olmayan
arazi örtüsü
Göl
kullanımı
Göl basıncı
olmaması
(çöp veya
koku hariç)
1 göl içi
baskı(çöp veya
koku hariç)
2 göl içi baskı
(çöp veya
koku hariç)
3 göl içi baskı
> 3 göl içi
baskı
1 Baraj (balık
geçişi)
VEYA
Asıl kullanım
hidroelektrik,
taşkın
kontrolü, su
temini
VE
Yıllık
dalgalanma >
5m veya 50.5
m
Hidroloji
0–1
hidrolojik yapı
2 hidrolojik
yapı
VEYA
Bir yukarı
akış
sınırlamasının
varlığı
Sediment
rejimi
erozyon
tarafından
etkilenmiş
<25% kıyı
VE
Bırakım
tarafından
etkilenen
<25% göl içi
alanı (bitki
örtüsü ile kaplı
alanlar hariç)
Erozyon
tarafından
≥25%, <50%
etkilenmiş
VEYA
Bırakım
tarafından
etkilenen
≥25%, <50%
göl alanı (bitki
alanlar hariç)

3 veya daha
fazla hidrolojik
yapı
Asıl kullanım
hidroelektrik,
taşkın
kontrolü, su
temini
VEYA
> ± 1m
yükseltilmiş ya
da alçaltılmış
Erozyon
tarafından
etkilenen
≥50% < % 70
kıyı
VEYA
Bırakım
tarafından
etkilenen
≥25%, <70%
göl alanı (bitki
alanlar hariç)
Erozyon
tarafından
etkilenen
≥70% kıyı
VEYA
Bırakım
tarafından
etkilenen
≥70% göl alanı
(bitki örtüsü
ile kaplı
alanlar hariç)
8 Puan
≥75% kıyı
hattında doğal
olmayan arazi
örtüsü
VEYA
8 ya da daha
fazla Habalanında
kaydedilen
doğal olmayan
arazi örtüsü
Göl Habitatı Kalite Değerlendirmesi (LHQA)
LHQA fiziksel yapının çeşitliliğini ve doğallığını ölçmektedir. LHQA bir gölde bulunan doğal
habitatların sayısına ve örtüsüne ilişkin bilgileri kullanmaktadır ve habitat çeşitliliği ve karmaşıklığını
göstermektedir. Bir göl için LHQA puanlarının LHMS puanları ile ters olmaması gerekmektedir, ancak
genel olarak bir göl tipi içerisinde LHMS arttıkça ile düşmesi beklenmektedir. Tablo 4.2.3.2-2'de
LHQA puanlama gerekçeleri sunulmaktadır.
150
Tablo 4.2.3.2-2 LHQA sınıflandırması için puanlama oranları
Göl Alanı
Nehir kıyısı
Ölçülen özellik
Ölçülebilir özellik
Puanlar
Ma
ks.
Bitki örtüsü yapısal
karmaşıklığı
Karmaşık ya da basit kıyı bitki
örtüsü yapısı ile Hab-alanlarının
oranlaması
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Bitki örtüsü
stabilitesi
DBH > 0.3m ile >10% ağaç örtüsü
ve Hab-alan oranlaması
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Doğal arazi örtüsü
tiplerinin örtüşü
Doğal/yarı doğal ormanlık, sulak
alan, bozkır veya kayalık, dağ eteği
taş yığını ve Hab-alanları
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Doğal arazi
örtülerinin
çeşitliliği
Kaydedilen örtü tipleri sayısı
Her bir tip için 1,
en yüksek 4
4
Kıyı üstü
özelliklerin
çeşitliliği
Kaydedilen kıyı üstü özellikleri
sayısı
en yüksek 4
4
>1m toprak veya kum kıyı ile HabAlan sayısı
2-4 için 1
5-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Çöp hattı ile Hab-alanları oranı
2-4 için 1
5-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Kıyı doğallığı
Doğal kıyı materyali ile Habalanları oranı
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Doğal kıyı habitat
çeşitliliği
Kaydedilen doğal kıyı malzemeleri
sayısı
en yüksek 4
4
Kıyı doğallığı
Doğal kıyı materyali ile Hab-alanı
oranı
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Doğal kıyı
habitatları çeşitliliği
Kaydedilen doğal kıyı materyalleri
sayısı
Hipsografik
değişim
Bütün araziler üzerinde kıyıdan 10
m derinlik için değişim katsayısı
Doğal kıyı
alanlarının örtüşü
Doğal kıyı maddesi ile Hab-Alan
oranı
Kıyı yapısal habitat
çeşitliliği
KIYI
KIYI
151
en yüksek 4
>25 için 1
>50 için 2
>75 için 4
1-3 için 1
4-6 için 2
4
4
4
Göl Alanı
Ölçülen özellik
Ölçülebilir özellik
Puanlar
Ma
ks.
7-8 için 3
9-10 için 4
Doğal kıyı alan
tiplerinin çeşitliliği
Kaydedilen kıyı maddesi tiplerinin
sayısı
en yüksek 4
4
Bütün alanlar üzerinde toplam
makrofit örtüsü ortalaması
'1' için 1
'2' için 2
'3' için 3
'4' için 4
4
Makrofit örtüsünün göle doğru
uzandığı Hab-Alan sayısı
1-3 için 1
4-6 için 2
7-8 için 3
9-10 için 4
4
Kaydedilen makrofit örtü tipleri
sayısı (ipliksi algler hariç)
en yüksek 4
4
Kıyı habitat
özelliklerinin
örtüşü
Bütün yuvalar üzerinde balıklar
için toplam örtü ortalaması
'1' için 1
'2' için 2
'3' için 3
'4' için 4
4
Kıyı habitat
özelliklerinin
çeşitliliği
Kaydedilen kıyı habitat özellik
tipleri sayısı
en yüksek 4
4
Özel habitat özelliklerinin
çeşitliliği
en yüksek 20
20
Ada sayısı
1 için 2
2-4 için 5
5 veya daha
fazlası için 10
10
Kaydedilen deltaik değişim
özellikleri sayısı (bitki örtüsü
olmayan ve kum ve silt alanlar
hariç)
Her tip için 2
6
Makrofit örtüsünün
örtüşü
Makrofit yapısal
tiplerinin çeşitliliği
BÜTÜN
GÖL
Özel habitat
özelliklerinin
çeşitliliği
Değerlendirme
İki örnekleme dönemine ait Göl Habitat Modifikasyon Puanı (LHMS) ve Göl Habitatı Kalite
Değerlendirmesi (LHQA) sonuçları aşağıdaki Şekillerde sunulmaktadır.
152
Şekil 4.2.3.2-2: Her iki dönem için de LHMS puanları
Şekil 4.2.3.2-3: Her iki dönem için de LHQA puanları
Genel anlamda, LHMS ve LHQA puanları iki dönem arasında küçük farklar olduğunu göstermektedir.
Bu sonucun açıklaması şu şekildedir: (gerçekleştirilen iki araştırma sırasında gölün hidromorfolojisinin
değişmiş olmasından ziyade) iki dönem boyunca her gölde farklı noktalar izlenmiştir. Bu farklar, Bafa
gölü gibi büyük göl kütlelerinde ve farklı kıyı hatlarına sahip göl su kütlelerinde büyük etki
yaratmaktadır. Bu, gelecekte yapılacak uygulamalarda araştırma yönteminde (mevcut yöntemin
gerektirdiği gibi) her bir göl su kütlesi başına sabit sayıda hab-alanı olması yerine, belirli bir kıyı hattı
uzunluğu (hab-alanı/Km) için önceden tanımlanmış sayıda hab-alanı olmasına imkan veren bir
değişiklik yapılmasını önermektedir. LHS yönteminin bu ilk uygulaması ile ilgili olarak, her bir göl su
kütlesi başına 20 hab-alanı araştırılarak her göl su kütlesinin hidromorfolojisine ilişkin anlayışın
“doğruluğunun” önemli ölçüde arttırıldığı düşünülmektedir.
Yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı, göllere ilişkin toplam hidromorfolojik durumu yansıtan tek
bir sonuca ulaşılması için iki döneme ait sonuçların ortalaması alınabilir. İki döneme ait ortalama
puanlar aşağıdaki tabloda verilmektedir.
153
Şekil 4.2.3.2-4: Her iki dönem için de LHMS - LHQA ortalama puanları
Yöntem geliştirilmiş mevcut haliyle, LHS’nin uygulanması bu aşamada yöntemin geliştirildiği Birleşik
Krallık’ta dahi nihai bir su kütlesi hidromorfolojik durum sınıflandırması sağlamamaktadır. Bu
nedenle, mevcut metodolojik araçlarla SÇD’ye uygun bir değerlendirme yapılamamaktadır. Fakat, tüm
göl su kütleleri için LHMS ve LHQA indekslerinin hesaplanması, göllerin birbirleriyle
karşılaştırılmasına imkan tanıyabilir. Hidromorfolojik açıdan en iyi ve en kötü durumdaki göl su
kütleleri, her bir indeksin tanımladığı farklı göl hidromorfolojisi konuları dikkate alınarak
hesaplanabilir. Aşağıdaki tabloda bu karşılaştırmanın sonuçları verilmektedir.
Tablo 4.2.3.2-3: Büyük Menderes göl su kütleleri arasında LHMS (sol) ve LHQA (sağ) puanlarının
karşılaştırması (renkler minimum hidromorfolojik bozulma (mavi) ve maksimum hidromorfolojik
bozulma (kırmızı) arasında eşit olarak bölünmüş bir indikatif ölçeği temsil etmektedir.
No
1
2
Göl Adı
CindereAdıgüzel 2
Çine Adnan
Menderes
LHMS’ye
göre
ayrılan
göl su
kütleleri
No
Göl
Kodu
LHMS
Ortalama
Puan
BMG03
10
1
11
BMG10
11
2
LHQA’ya
göre
ayrılan
göl su
kütleleri
Göl
Kodu
LHQA
Ortalama
Puan
Bafa
BMG16
35
1
3
Adıgüzel
BMG02
27
2
Göl Adı
3
Adıgüzel
BMG02
12
3
4
İkizdere
BMG17
26
3
4
İkizdere
BMG17
13
4
14
Işıklı
BMG01
26
4
5
Karakuyu
BMG20
14
5
2
BMG10
25
5
BMG06
15
6
13
Gökpınar
BMG22
25
6
BMG05
17
7
12
Örenler
BMG21
25
7
BMG06
25
8
6
7
TavaşYenidere
Karacasu
Barajı
Çine
Adnan
Menderes
Tavaş-
8
Topçam
BMG12
18
8
6
9
Yaylakavak
BMG13
18
9
10
Kemer
BMG07
24
9
10
Kemer
BMG07
20
10
5
Karakuyu
BMG20
22
10
154
Yenidere
No
Göl Adı
Göl
Kodu
LHMS
Ortalama
Puan
LHMS’ye
göre
ayrılan
göl su
kütleleri
No
Göl Adı
Göl
Kodu
LHQA
Ortalama
Puan
LHQA’ya
göre
ayrılan
göl su
kütleleri
11
Bafa
BMG16
21
11
9
Yaylakavak
BMG13
22
11
12
Örenler
BMG21
22
12
8
Topçam
BMG12
20
12
13
Gökpınar
BMG22
26
13
7
BMG05
19
13
14
Işıklı
BMG01
27
14
1
BMG03
17
14
4.2.4.
Geçiş ve Kıyı hidromorfolojisi
4.2.4.1.
Örnekleme
Karacasu
Barajı
CindereAdıgüzel 2
Geçiş ve kıyı suyu kütlelerinin hidromorfolojik izlemesi için "Kıyı ve Geçiş Suları morfolojik etki
değerlendirme sistemi" (TraC-MImAS) kullanılmıştır. Temmuz ve Ağustos aylarında iki farklı
araştırma yapılmış ve tüm Büyük Menderes Nehir havzası kıyı şeridi her bir araştırma kapsamına dahil
edilmiştir.
Arazi gözlemleri çok yapısal ve iyi organize edilmiş bir şekilde, elde edilen bilgilerin doğruluğunun
temin edilmesi amacı ile yapılmıştır. Bu kapsamda bir istasyon formu hazırlanmıştır ve bu form
içerisinde ilgili istasyon için kaydedilmiş olan bütün gerekli bilgiler bulunmaktadır. Bütün kıyı
bölgesini kapsayan bir harita grubu oluşturulmuş ve sahadaki baskı değerleri ile haritadakiler
ilişkilendirilmiştir. Bu, Google Earth'ten alınan baskıların kolay bir şekilde takip edilmesini sağlamıştır.
Bu nedenle kıyı hattının tam bir "taraması" yapılmıştır ve bütün genel baskılar kaydedilmiştir.
Şekil 4.2.4.1-1: Kıyı hidromorfolojik izleme noktası
155
İkinci araştırma ise, genel baskıların değerlendirilmesi üzerinde insan faktörünün etkilerinin
incelenmesi için farklı bir araştırmacı tarafından yapılmıştır. Sonuç göstermiştir ki, iki araştırma
arasında herhangi bir fark yoktur.
4.2.4.2.
TraC-MImAS, düzenleyicilerin 'iyi ekolojik durum ya da hidromorfoloji' elde edilmesine ilişkin
hedeften sapılmasına neden olan faktörleri tespit edebilmesine olanak sağlayan risk odaklı bir araçtır.
2007 yılında yapılan daha geniş UKTAG programının bir parçası olarak geliştirilmiştir. Mevcut olan
TraC-MImAS aracının geliştirilmesi için Sniffer tarafından Royal Haskoning ile işbirliği yapılmıştır;
böylece aracın son sürümü ortaya çıkartılmış ve çıktılar daha geniş bir bozulmayı kapsayacak ve
düzenleyici bir çerçeve kapsamına alınmıştır.
TraC-MImAS aracı, su çevresinin morfolojik değişikleri absorbe etme kapasitesini ölçmek üzere
"sistem kapasitesi" kavramını kullanmaktadır. Morfolojik ve ekolojik koşulların degrede olma olasılığı
(veya riski) , sistem kapasitesinin kullanılması ile artacaktır. Bu kavram herhangi bir şekilde çevrenin
bozulmasını kabul edilebilir görmemektedir ancak ufak değişimlerin sistem tarafından kabul edilmekte
olduğunu varsaymaktadır.
Prensip olarak "sistem kapasitesinin" insan faaliyetleri tarafından kullanıldığı varsayılmaktadır. Sistem
kapasitesi üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi ile aracın, yeni gelişim önerileri veya mevcut altyapı
ile ortaya çıkan risk seviyesinin hızlı bir şekilde belirlenmesine olanak verecek şekilde kullanılması
mümkün olacaktır.
Ayrıca, TraC-MImAS metodunun Türkiye'deki kıyı suyu kütlelerinin değerlendirmesi için kullanılması
yöntemin tasarım kapsamının dışında kalan bir husustur. Metodun Akdeniz koşullarına ve baskı
tiplerine uyum sağlaması için belirli model ayarlamalarının yapılması gerekmektedir. Bundan dolayı,
TraC-MImAS metoduna göre Büyük Menderes Nehir Havzasındaki kıyı suyu kütlelerinin
hidromorfolojik durumlarının değerlendirilmesi işleminin metodun pilot uygulaması olarak alınması
gerekmektedir. Bu nedenle, elde edilen sonuçlar kıyı suyu kütlelerinin ekolojik durum değerlendirmesi
kapsamına alınmayacaktır.
Su kütleleri sınıflandırma işlemi, yeni bir morfolojik bozulmanın SÇD ekolojik hedeflerini de
etkileyebilmesi riski göz önünde bulundurularak uygulanmaktadır. Bu nedenle bir takım "Morfolojik
Koşul Sınırları" (MKS) tanımlanmıştır.
Morfolojik koşul sınırları üç alana göre tanımlanmıştır (hidrodinamikler, gelgit arası, gelgit altı) ve
Tablo 4.2.4.2-1'de verilmiş olan kullanılan kapasite yüzde sınırlarına göre ifade edilmektedir. Bu
sınırların aşılması, SÇD durum hedefleri riskini gösteriyor olabilir.
Tablo 4.2.4.2-1: SEPA, SNIFFER ve UKTAG tarafından üretilen teknik rapora göre TraC Morfoloji
koşul sınırları önerisi
Bölge
Hidrodinamik
Gelgit arası
Gelgit altı
Çok İyi
%5
%5
%5
Morfolojik Koşul sınırı (% kapasite)
İyi
Orta
%15
%30
%15
%30
%15
%30
Zayıf
%45
%45
%45
Her bir alanda kullanılan kapasite ve her bir kıyı suyu kütlesi TraC-MImAS aracı ile Excel üzerinden
yapılmaktadır. Sonuç olarak ortaya çıkan değerler Ek I, Tablo A23'de sunulmuştur.
156
4.3. Kimyasal ve fizikokimyasal izleme istasyonları
Kimyasal izleme öncelikli maddeler, genel fizikokimyasal parametreler ve öncelikli olmayan belirli
kirleticilerden (diğer ilgili kirleticiler) meydana gelmektedir. İlk kategori su kütlelerinin kimyasal
durumlarının sınıflandırması için kullanılırken, ikinci kategori su kütlelerinin ekolojik
sınıflandırmasının hesaplanmasındaki biyolojik parametreler ile birleştirilmiştir. Örnekleme
prosedürlerine ilişkin genel esaslar ve analiz aşamaları üç kimyasal izleme parametre kategorisinin
tamamı için aynıdır.
4.3.1.
Örnekleme
4.3.1.1.
Su örnekleme
Numune alma işlemi dört mevsimi kapsayacak şekilde yapılmıştır. Kimyasal ve fizikokimyasal
numune alma işlemi ilk dönemde 02.12.2013 – 10.12.2013 tarihleri arasında tüm göl, nehir ve geçiş
suyu kütlesi izleme istasyonlarında, 03.03.2014 ve 04.03.2014 tarihleri arasında ise ToR kapsamındaki
tüm kıyı suyu kütlesi izleme istasyonlarında gerçekleştirilmiştir. İkinci dönem 24.03.2014 ve
07.04.2014 tarihleri arasında, üçüncü dönem 02.06.2014 ve 11.06.2014 tarihleri arasında ve dördüncü
dönem 17.08.2014 ve 26.08.2014 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
Numune alma, numune muhafaza ve taşıma işlemleri Standart Operasyon Prosedürlerine (SOP) göre
yapılmıştır. Aşağıdaki tabloda, fizikokimyasal ve kimyasal örnekleme metotları gösterilmiştir.:
Tablo 4.3.1.1-1: Fizikokimyasal ve kimyasal örnekleme metodu
Metot
TS ISO 5667-6
TS 6291
TS EN ISO 5667-3
Matris
Tatlısu - Nehirler
Tatlısu - Göller
Su (genel)
Sahada örnekleme, standart metotlarda belirtilen gereklilikleri karşılayan özel örnekleme cihazları
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki tablo 4.3.1.1-2'de araştırmalar kapsamında kullanılan
ekipmanları göstermektedir (kullanılan bazı araçlar yerinde analiz edilmesi gereken fizikokimyasal
parametrelerin ölçümünde kullanılmıştır).
Tablo 4.3.1.1-2: Örnekleme Ekipmanları
Ekipman kodu
LAB/C/038
LAB/C/043
LAB/C/044
Cihaz
Secchi diski
Derinden numune alma cihazı
Alüminyum kollu teleskopik
örnekleme kepçesi
Amber cam şişe (0, 66L) x 1
Amber cam şişe (1 L) x 5
Plastik şişeler (2 L) x 1
Plastik şişeler (1 L) x 2
Plastik şişeler (0,5 L) x 2
Ana çalışma özellikleri
Rutner veya Niskin tip örnekleyici
Organik parametreler için koyu renkli cam
şişeler.
Parametrelerin geri kalanı için yüksek yoğunluklu
polietilen şişeler (HDPE).
157
Ekipman kodu
Cihaz
LAB/C/077
HQ40D taşınabilir multimetre
-
Portatif buzdolabı 12 V
-
Elek
LAB/C/039
Kepçe (Grab)
-
Kepçe ve/veya el küreği
-
Akülü sırt çantası ile
elektrikle balıkçılık ekipmanı
(Smith-Root 24 L)
Ana çalışma özellikleri
Değerlendirilen Parametreler: Çözünmüş oksijen,
pH, sıcaklık, iletkenlik ve tuzluluk ölçümü.
Problar: pH probu (pHC 10101); iletkenlik probu
(CDC401); Sıcaklık probu (LDO101); Çözünmüş
oksijen probu (LDO10101)
Sıcaklık aralığı: -18°C - +4°C
Numunenin kimyasını bozabilecek katı maddeler,
kum ve taş parçacıklarından suda çözünen
bileşenleri ayırmak için.
Sediment numunelerinin göl, nehir vs. diplerinden
alınabilmesi için kullanılan paslanmaz çelik
tırnak.
Yüzey suyunun sığ olması durumunda sediment
numuneleri alınması için.
Tatlı suda balıkların (biyota örnekleri)
örneklenmesi için
Aşağıdaki şekilde alan çalışması sırasında kullanılan, yukarıda belirtilen araçların bazılarının
görüntüleri bulunmaktadır:
Şekil 4.3.1.1-1: Örnekleme donanımları. a) depolama konteynerleri ve taşınabilir buzdolabı. b) Gizli
derinlik örnekleyici c) Alüminyum kollu teleskopik örnek kepçesi d) Sırtta Taşınan elektrikle balıkçılık
ekipmanı (Smith-Root 24 L) 3) HQ40D taşınabilir multimetre
a)
b)
c)
d)
e)
Daha fazla bilgi için Teknik Yardım projesi eğitim dokümanında bulunan "tatlı suda fizikokimyasal ve
kimyasal örnekleme ekipmanlarının kalibrasyonu ve operasyonu" kısmınına bakınız.
158
4.3.1.2.
Sediment ve biyotada örnekleme
3.2.3 numaralı paragrafta belirtilmiş olduğu gibi, daha önce belirlenmiş kimyasal izleme
istasyonlarında bazı öncelikli maddelerin biyota ve sediment analizleri yapılmıştır.
Aşağıdaki tablo her bir matris için nihai olarak örneklenen su kütlelerini göstermektedir.
Tablo 4.3.1.2-1: Sediment ve biyota için örneklenen su kütleleri
Biyota
Göl
Nehir
BMG01_ST01*
BMN23_ST02
BMN47_ST01
BMN32_ST01
BMN21_ST01
Sediment
Nehir
BMN56_ST01*
BMN05_ST01
BMN10_ST01
BMN22_ST01
BMN29_ST01
BMN33_ST01
* Korunan Alan (BMG01_ST01, İçmesi suyu temini açısından bir korunan alandır)
Örnekleme 02.06.2014 ve 11.06.2014 tarihleri arasında yapılan üçüncü kimyasal örnekleme
kapsamında gerçekleştirilmiştir.
25 numaralı Rehber Doküman kapsamında verilen öneriler ve sonrasında
görüşülerek, biyota izlemesi için aşağıdaki türler seçilmiştir:

Lentik sularda (göl): Carassius gibelio

Lotik sularda (nehir): Barbus sp.

Mümkün olursa fluoranten ve PAH'ların yumuşakçalarda izlenmesi.
uzman ile
Ancak, örnekleme çalışması sırasında yumuşakçalar bulunamamıştır; yine de fluoranten ve PAH
analizleri, toplanan balıklar üzerinde yapılmış ancak 2013/39/EU Direktifi tarafından sağlanan ÇKS
kabuklular ve yumuşakçalar için olduğundan elde edilen sonuçlar sınıflandırma için kullanılmamıştır,
Hedeflenen türlerin mevcut olmamasından dolayı BMN56_ST01, BMN06_ST01, BMN15_ST01 ve
BMN55_ST01 istasyonlarında (başlangıç olarak örnekleme alanlarında yapılmış olan) biota
örneklemesi için bireyler toplanamamıştır. Bir noktaya ulaşılabilmesi amacıyla, biyota için belirlenen
izleme istasyonunun yarısında örnekleme yapılamadığından dolayı ekstra bir istasyonda
(BMN21_ST01, biyolojik ağ istasyonu) örnekleme yapılmıştır.
Sediment için BMN18_ST01 ve BMN52_ST01 izleme istasyonları örneklenmiş olsa da, taşıma
sırasında örnek kapları kırılmıştır ve bunların tekrar analize sokulabilmeleri imkansız hale gelmiştir.
Sediment örnekleme işleminin Standart Operasyon Prosedürlerine (SOP) göre yapılması
gerekmektedir. Kimyasal maddeler için bütün su tiplerinde uygulanan örnekleme metodu aşağıdaki
tabloda rapor edilmiştir:
Tablo 4.3.1.2-2: Sediment örnekleme metodu
Metot
ISO5667-12
Matris
Göller, Nehirler, Geçiş, Kıyı Suları
159
Şekil 4.3.1.2-1: El ile çalıştırılan karot örnekleyici (a) ve kullanımı (b)
a.
b.
Sediment örnekleme prosedürlerine ilişkin detaylar, "suda sediment örnekleme ekipmanlarının
kalibrasyonu ve kullanımı" Teknik Yardım projesi eğitim dokümanında verilmektedir.
4.3.2.
Analiz
4.3.2.1.
Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları
Aşağıdaki tabloda fizikokimyasal analiz metotları verilmiştir.
Tablo 4.3.2.1-1: 2., 3. ve 4. Örnekleme dönemlerinde nehir, göl, geçiş ve kıyı suları için fizikokimyasal
parametrelerin belirlenmesi
Parametre
Sıcaklık*
Secchi Derinliği*
pH *
Elektriksel iletkenlik*
Çözünmüş Oksijen*
Renk
Bulanıklık
Askıda Katı Madde
Alkalinite
Toplam Sertlik
Amonyum Azotu
Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı
(BOİ)
Toplam Azot
Organik Azot
Toplam Organik Karbon (TOK)
Amonyak
Nitrit
Metot
S.M. 2550- B
EPA 841.B-97-003
TS EN ISO10523
TS 9748 EN 27888
TS EN ISO 5814
TS EN ISO 7887
TS 5091 EN ISO 7027
TS EN 872
TS 3790 EN ISO 9963 1
TS EN ISO 14911
BOİ için STMD 5210 B
Toplam Azot ve Toplam Kjeldahl Azotu için STMD 4500-N
Kjeldahl azotu = Organik azot + Amonyak Azotu
KİT
EN 1484:1999
(Amonyak Azotu/18)*17
TS EN ISO 10304-1
160
Parametre
Nitrat
Orto Fosfat
Toplam Fosfor
Çözünmüş İnorganik Fosfor
Çözünmüş İnorganik Azot
Toplam İnorganik Azot
Silisyum
Tuzluluk*
*Arazide ölçülen parametreler
Metot
S.M. 4500-P B&E
EPA 352.1 SM 4500 Norg A.B, SM 4500 NH3 A,B,C, SM 4500
NO2 B
EPA 200.7
SM 2510, 2520 B
Analiz sonuçları Final Rapor Ek V kapsamında verilmiştir.
Öncelikli ve öncelikli olmayan belirli kirleticiler
4.3.2.2.
Öncelikli Maddelere ve öncelikli olmayan belirli kirleticilere ilişkin olarak su örneklerinde yapılan
analizler DSİ laboratuvarlarında ve ayrıca, Türkiye (ENCON Lab.) ve İtalya'da (Ambiente Lab.) iki TY
proje yüklenicisi laboratuvarları tarafından gerçekleştirilmiştir. Her bir parametrenin analizi ilgili
standart analitik prosedürlere uygun olacak şekilde yapılmıştır. Bunlar bu El Kitabının I No’lu Ekinde
Tablo A24, A25, A26'da verilmiştir.
Kimyasal parametrelerin değerlendirilmesi
4.3.3.
Kimyasal parametrelerin izleme sonuçlarının değerlendirmesi 2013/39/EU ve 2009/90/EC Direktifleri
tarafından verilen talimatlar dikkate alınarak, kademeli olarak sunulmaktadır.
Aynı yaklaşım bütün örnekleme dönemlerinden elde edilen veriler için kullanılmıştır.
Yalnızca üç veya daha fazla izleme değeri/sonucu bulunan parametreler YO-ÇKS ile karşılaştırma için
aşağıda açıklanan prosedüre tabi tutulmuştur. MAK-ÇKS ile karşılaştırma yapılması için her bir metrik
değeri, ilgili sınır değerleriyle kontrol edilmiştir.
1.
Veri hazırlama

Adım 1: Tayin sınırı (LoQ)
Öncelikle bir parametrenin LoQ'sunun bütün örnekleme dönemlerinde aynı olup olmadığı kontrol
edilmiştir.

Bütün örnekleme dönemlerinde aynı ise bu LoQ, bu parametre için "LoQreferans" olarak
tanımlanacaktır ve LoQ referansı niteliğine kavuşacaktır.

Bütün örnekleme dönemlerinde aynı değilse, mevcut LoQ'un tanımlama işlemi
yapılacaktır. Örnekleme dönemlerinin bir çoğunda parametre için LoQ “LoQreferans”
olarak ve farklı olan diğer LoQ'lar ise “LoQfarklı” olarak adlandırılacaktır
Bazı parametrelerin tatlı su için LoQ ve tuzlu için farklı bir LoQ'ya sahip olabileceği not edilmelidir
(örneğin öncelikli maddelerden olan Nikel ve bileşikleri için projede durum bu şekildedir.). Bu
durumda parametrede iki LoQreferans değeri olacaktır: bunların biri tatlı su sonuçları için ve diğeri ise
tuzlu su sonuçları için olacaktır.
161
Daha sonra, LoQreferans ve LoQfarklı arasındaki farklılıklardan dolayı sınıflandırma için uygun olmayan
sonuçların ortadan kaldırılması amacıyla aşağıdaki kurallar uygulanır:

LoQfarklı < LoQreferans olması halide, ortalamanın hesaplanması için farklı döneme ait
parametre sonuçları kullanılacaktır.

LoQfarklı > LoQreferans olması ve bu dönemin sonucu < LoQfarklı olması halinde:
ortalamanın hesaplanması için farklı döneme ait parametre sonuçları kullanılmayacaktır.

LoQfarklı > LoQreferans olması ve bu dönemin sonucu > LoQfarklı olması halinde:
ortalamanın hesaplanması için farklı döneme ait parametre sonuçları kullanılacaktır.

Adım 2: İstatistik Hesaplama
Bir sonraki aşama, her parametrenin örnekleme döneminin ortalamasının hesaplanması için
2009/90/EC Direktifi Madde 5'te bulunan göstergeler (Ortalama değerinin hesaplanması)
kullanılacaktır:
a) 2009/90/EC Direktifi5. Maddeye göre; "1. Bir örnekte bulunan fizikokimyasal veya
kimyasal ölçümlerin miktarları tayin sınırlarından daha düşük ise, ölçüm sonuçları,
tayin sınırının (LoQ) % 50 değeri alınarak ortalamanın hesaplanması gerekmektedir."
Bu nedenle, bir dönemin sonuçlarının küçüktür LoQ olarak rapor edilmesi halinde, bu
dönem içerisindeki ilgili parametrenin LoQ değeri olarak LoQ/2 kullanılır (aynı
parametre için kullanılan LoQ'ların dönemler arasında farklılık göstermesi hali de dahil
olmak üzere).
b) Bunun ardından her bir istasyon için her bir parametre ortalaması hesaplanır. Proje
kapsamında çözünmüş oksijen için istatistiki değer yüzde 10 olarak hesaplanmıştır.

Adım 3: "LoQ'dan düşük"
2009/90/EC Direktifi Madde 5, 2'nin hükümleri uyarınca parametrenin ortalaması (çözünmüş oksijen
durumunda yüzde 10) LoQ referansı ile karşılaştırılır:
“2. Ölçüm sonucunun hesaplanan ortalama değeri LoQ değerinin altında ise, “istenen değerler
LoQ’dan düşüktür (azdır) “şeklinde ifade edilmelidir.
Bu sebeple:

Ortalama < LoQreferans ise : değer “LoQ'dan düşük” olarak verilir Ortalama > LoQreferans
ise: değer olduğu gibi bırakılır (sayı olarak).

Adım 4: LoQ, ÇKS/sınıf sınırı ve istatistikleri karşılaştırma
Sınıflandırmanın uygulanmasından önce yapılacak olan izleme verilerinin hazırlanmasına ilişkin son
aşama her bir parametrenin LoQreferans değerlerinin ve ilgili ÇKS/sınıf sınırlarının, önceki aşamadaki
sonuçları dikkate alınarak, karşılaştırılmasından meydana gelmektedir (Bkz. Adım). Bu, LoQ ve
ÇKS/sınıf sınırları arasındaki farklılıklardan dolayı sınıflandırma için uygun olmayan sonuçların
ortadan kaldırılması amacıyla uygulanır. Aşağıdaki koşullar geçerli olacaktır:

LoQreferans ≤ ÇKS/sınıf sınırları ise ve ortalama değer sayı olarak belirlenmiş ise
(“LoQ'dan düşük” değil): ortalama sınıflandırma için kullanılabilir.
162

LoQreferans > ÇKS/sınıf sınırları ise ve ortalama değer sayı olarak tanımlanmış ise:
ortalama sınıflandırma için kullanılabilir.

LoQreferans ≤ ÇKS/sınıf sınırları ise ve ortalama değer “LoQ'dan düşük” olarak belirlenmiş
ise: ortalama sınıflandırma için kullanılabilir.

LoQreferans > ÇKS/sınıf sınırları ise ve ortalama değer “LoQ'dan düşük” olarak belirlenmiş
ise: ortalama sınıflandırma için kullanılamaz (bu durumda değerler geçersiz kabul edilir).
Bu işlem 2013/39/EU direktifi madde 3, 3b uyarınca yapılır:
“3b. 2009/90/EC Direktifi Madde 5 uyarınca uygun olması halinde, aşırı maliyet getirmeyecek etkin
teknikler kullanılarak hesaplanmış ortalama değer "LoQ’dan daha düşük” olarak nitelendirilecektir ve
bu tekniğin LoQ’su ÇKS'in üzerinde olup, ölçülen madde için elde edilen sonuç bu su kütlesinin genel
kimyasal durumunu değerlendirme amaçları için kullanılmayacaktır. “
2.
Su kütlesi sınıflandırma
Sınıflandırma iki aşamaya ayrılmıştır: ilk aşamada her parametre sınıflandırılır ve ikinci aşamada, her
bir su kütlesinde izlenmiş olan parametrelerin sınıflandırmasına dayalı olarak bütün su kütlesi
sınıflandırılır.

a)
Parametre sınıflandırma:
MAK-ÇKS kontrolü
Öncelikli Maddeler ile ilgili olarak, her bir dönemden elde edilen sonuçlar ilgili MAK-ÇKS ile
karşılaştırılır. Bu durumda değerin MAK-ÇKS'den daha yüksekse parametre "Kaldı " olarak belirlenir.
b) YO-ÇKS kontrolü
Verilerin hazırlanmasının ardından, izlenen su kütlelerinin her birindeki parametreler için sınıflandırma
yapılacaktır:
Öncelikli Maddelerin (kimyasal sınıflandırma) ve öncelikli olmayan belirli kirleticilerin (diğer ilgili
maddelerin sınıflandırması için) mevcut olması halinde bir parametrenin istatistikleri (ortalaması) ilgili
YO-ÇKS ile karşılaştırılır. Su kütlesindeki ortalama ilgili YO-ÇKS'yi aşmış ise su kütlesindeki
parametrenin durumu "Kaldı” olarak tanımlanır; aksi halde ise durum "Geçti" olarak tanımlanacaktır.
Fizikokimyasal parametrelerin (fizikokimyasal sınıflandırma için) olması durumunda, istatistik
(ortalama ya da çözünmüş oksijen için yüzde 10) çok iyi-iyi ve iyi-orta sınıf sınırları ile karşılaştırılır
ve "çok iyi", "iyi" veya "orta" olararak benzer fizikokimyasal durumlarından ilgili olanı ile tanımlanır.

Genel su kütlesi sınıflandırma:
Bütün bir su kütlesi için kimyasal durum "biri kötüyse hepsi kötü " yaklaşımı kullanılarak belirlenir
Bu, öncelikli maddelerden en az birinin YO-ÇKS ya da MAK-ÇKS ile uyumlu olmaması halinde bu
su kütlesinin kimyasal durumunun "Kaldı" olarak belirlendiği anlamına gelir.
Fizikokimyasal ve diğer kirleticiler, YO-ÇKS'ye göre incelenir. Yine bütün bir su kütlesi için kimyasal
durum "biri kötüyse hepsi kötü " yaklaşımı kullanılarak belirlenir ve fizikokimyasal ve diğer kirletici
durumları en kötü puanlama parametresi ile belirlenir. Fizikokimyasal ve diğer kirletici değerlendirme
sonuçları, su kütlesinin ekolojik durumunun ortaya konulması için biyolojik ve hidromorfolojik
parametrelerden alınan sonuçlar birleştirilir.
163
3.
Özel durumlar
Alt bileşenlerin analiz edilmesi yolu ile çalışılan parametrelere dikkat edilmesi gerekmektedir. Örneğin
2013/39/EU Direktifi tarafından Heptaklor ve heptaklor epoksit’e tek bir ÇKS değeri verilmiştir ancak
ayrı ayrı analiz edilmişlerdir. Bölüm 1 ve 2'de açıklanmış olan metodun uygulanmasından önce bazı
adımların atılması gerekmektedir:
Bu durumda her biri için ayrı birer değer elde edilmesi için uygulanan yaklaşım, < LoQ olarak rapor
edilen her bir ara bileşenin sonuçlarının sıfır kabul edilmesi olarak belirlenmiştir; burada 2009/90/EC
Direktifindeki Madde 5, 3 uygulanacaktır:
“3. İlgili metabolitler, bozulma ve reaksiyon ürünleri de dahil olmak üzere verilmiş olan
fizikokimyasal parametreler veya kimyasal ölçerlerin toplamları niteliğinde olan ölçümler için 1.
paragraf geçerli olmayacaktır. Bu durumlarda özel maddelerin LoQ değerinin altında kalan sonuçlar
sıfıra ayarlanacaktır."
Daha sonra ise belirlenmiş olan bir dönem için, tek bir parametre değeri, her bir dönemde elde edilen
iki değerin toplanması suretiyle elde edilir (değişikliğin yapılmasının ardından). Ör:
Sonuç Heptaklor ve heptaklor epoksit _1._dönem= Sonuç Heptaklor_1.dönem + Sonuç Heptaklor_epoksit _1._dönemT
Ek bir LoQreferans hesaplanması için aşağıdaki formül uygulanacaktır (bu durumda Heptaklor ve
heptaklor epoksit örnekleri kullanılmıştır):
LoQreferans_Heptaklor_ve_Heptaklor_epoksit= (LoQreferans_Heptaklor/2) + (LoQreferans_Heptaklor_epoksit/2)
Şu anda her bir dönem için tek bir sonuç ve tek bir LoQreferans elde etmiş olduğumuza göre, bölüm 1 ve
2'de belirtilmiş olan aşamaları uygulamaya geçebiliriz.
4.
Biyota ve sediment veri yönetimi
Biyota ve sediment yalnızca bir kez izlenmiş olduğundan dolayı, bu bölümün 1 ve 2 numaralı
adımlarında anlatılmış olanların uygulanmaması gerekmektedir; aksi halde tek bir LoQ ve parametre
sonucu elde edilecektir. Veri yönetimi ile ilgili sınıflandırma yaklaşımı 3 ve 4 numaralı adımlara göre
yapılacaktır.
Bu matrislerin kimyasal sınıflandırması için bölüm 2'de tarif edilmiş olan prosedürün uygulanması
gerekmektedir.
Aynı şekilde, bölüm 3'te anlatılmış olan özel durum da bu matrisler için uygulanacaktır, yani aynı
prosedürün takip edilmesi gerekmektedir.
4.3.3.1.
Genel Fizikokimyasal Kalite Unsurları için ÇKS
Fizikokimyasal kalite unsurlarının sınıflandırılması için, Çok iyi - İyi (Çİ-İ) ve İyi - Orta (İ-O) sınır
değerlerine ihtiyaç duyulmaktadır.
SÇD'ye göre iyi durumda olan biyolojik kalite unsurları için alınan değerlerin tiplere özgü olması
gerekmektedir, yani fizikokimyasal unsurlar için oluşturulan sınır değerlerin tiplere göre olması
gerekir. Ancak, tiplere özgü olan sınır değerler (hem çok iyi - iyi, hem de iyi - orta sınıf için), farklı su
164
kütlesi tiplerinden dolayı oluşturulamamaktadır ve gerekli geçmiş verilerin olmamasından dolayı da bu
sınır değerler kullanılamaz. Bundan dolayı, uygulanan yaklaşım su kütlesi tiplerine göre olmak yerine,
su kütlesi kategorisine göre sınıf sınırlarının oluşturulmasına yöneliktir. Bu sınıf sınırları kapsamlı bir
literatür değerlendirmesi, izleme sonuçlarına ilişkin çalışmalar ve uzman görüşünün ardından
önerilmiştir. Aşağıdaki tabloda önerilen sınıf sınırlarının bir listesi bulunmaktadır.
4.3.3.1-1: Fizikokimyasal sınıflandırma için önerilen sınıf sınırları (nihai olarak sınıflandırma
uygulamasında kullanılan parametreler için)
Parametre
Birimm
Nehirler
Çİ–İ
İ-O
Sınıf
sınıf
sınırı
sınırı
251
Göller
Çİ–İ
İ-O
Sınıf
sınıf
sınırı
sınırı
251
Geçiş Suları
Çİ–İ
İ-O
Sınıf
sınıf
sınırı
sınırı
Kıyı Suları
Çİ–İ
İ-O
Sınıf
sınıf
sınırı
sınırı
Sıcaklık
°C
Secchi
21
m
41
Derinliği
Çözünmüş
61
81
61
62
52
62
52
mg /L
81
Oksijen
BOİ5
mg /L
2.53
53
41
81
Elektriksel
10003
4001
10001
µS/cm
6003
iletkenlik
pH
6.5 - 8.51
6.5 - 8.51
Toplam
mg/L
0.031
0.161
0.03
0.16
0.01
0.02
Fosfor
-Yeterli bir sınır bulunamamıştır.
1
Türkiye Yüzey Suyu Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği, 30.11.2012 tarih ve 28483 sayılı Resmi Gazete.
EK 5, Tablo 5 : “Yüzey Suyu Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği
2
Arrêté du 25 janvier 2010 relatif aux méthodes et critères d’évaluation de l’état écologique, de l’état
chimique et du potentiel écologique des eaux de surface / Système de classification pour l'évaluation de
la qualité des eaux littorales: grilles d'aptitude aux usages et à la biologie; Document SEQ "Littoral" convention MEDDl lfremer n° 031-01 (Septembre 2002) Direction de l'Environnement et de
l'aménagement du Littoral (France). (Referans belgenin bulunabilmesi için orjinal adıyla bırakılmıştır.)
3
Uzman görüşü
Fizikokimyasal durum sonuçları mevcut El Kitabı’nın 6.1.3 numaralı paragrafına dahil edilmiştir.
4.3.3.2.
Öncelikli olmayan belirli kirleticiler için ÇKS
Öncelikli olmayan belirli kirleticiler için sınıflandırma yaklaşımı öncelikli maddelerdeki gibi, yıllık
ortalama ÇKS'de (YO-ÇKS) ve maksimum ÇKS'dekine (MAK-ÇKS) benzer bir sistem izlemiştir.
Sınıflandırmada yalnızca iki sınıf bulunmaktadır: "Geçti" durumu (iyi ve üzeri durum) veya "Kaldı"
durumu (iyi durumun altında). ÇKS'nin oluşturulması iki yaklaşıma dayalıdır:
1.
"Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolü Projesi”nde elde edilen ÇKS SÇD'nin gereklilikleri ile
oldukça uyumludur ve ayrıca, yaklaşım prosedürü de 27 numaralı Rehber Dokümana dayalıdır.
(Çevresel Kalite Standartları (ÇKS) Teknik El Kitabı, 2011. Su Çerçeve Direktifi için ortak
uygulama stratejisi (2000/60/EC)". Bu ÇKS'ler çinko, demir ve vanadyum hariç olmak üzere
uygun yerlerde kullanılmaktadır. (Çinko, demir ve vanadyum parametrelerinin ÇKS değerlerinin
165
çok sıkı (katı) olması sebebiyle tüm su kütlelerinin “Kaldı” olarak sınıflandırılmasından dolayı
bu parametreelrin ÇKS’leri kullanılmamıştır).
2.
ÇKS'ler kapsamlı bir literatür çalışmasından elde edilmiştir. Doğal bir şekilde meydana gelen
maddelerin olması durumunda (ÖOBK’in çoğunluğunun olduğu) doğal arka plan
konsantrasyonlarının antropojenik konsantrasyonlardan ayrılmasına izin veren bilgilerin mevcut
olmaması durumunda ÇKS hesaplaması yapılamayacaktır. Bu nedenle de ÇKS'lerden ve diğer
ülkelerden sağlanan sınır değerlerden faydalanılması (izleme sonuçlarımızın çalışılması ve uzman
görüşünün alınmasının ardından) projenin sınıflandırma amaçlarının tamamlanması için seçenek
sağlanmıştır. Farklı türden kaynaklar kullanılmıştır:

SÇD'nin gerekliliklerini karşılayan hesaplama prosedürlerinin ardından diğer Avrupa
ülkelerinden alınan ÇKS'ler.

Yukarıda belirtilmiş olan 27 numaralı SÇD Rehber Doküman uyarınca, kimyasal risk
değerlendirmelerinden Tahmin Edilen Etkisiz Konsantrasyon (PNEC) ile aynı olduğu
durumlarda, ÇKS'nin belirlenmesi için önemli bir aşama elde edilebilir.

Resmi kurumlar tarafından üretilen su kalite standartları (su kalitesi ile ilgili Türkiye mevzuatı
dahil).

Bilimsel literatür.
Her bir parametreler için ÇKS değerleri aşağıdaki tabloda bulunmaktadır:
Tablo 4.3.3.2-1: Yıllık Ortalama ÇKS (YO-ÇKS) ve Maksimum ÇKS (MAK-ÇKS) ile bütün öncelik
olmayan belirli kirletici sınıflandırmaları için önerilen Çevresel Kalite Standartları (ÇKS). Renkli olan
hücreler ÇKS literatür kaynağı ile bir sonraki açıklayıcı tabloya eşdeğerdir
Parametre
Birim
Sülfat
Hidrojen sülfür
Florür
Klorür
Siyanür
Kalsiyum
Magnezyum
Potasyum
Sodyum
pV
Çözünebilen reaktif P
Baryum
Antimon
Selenyum
Arsenik
Çinko
Bakır
Kalay
Kobalt
Demir
Mangan
mg/L
mg/L
μg/L
mg/L
μg/L
mg/L
mg/L
mg/L
mg/L
mg/L
mg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
YO-ÇKS
Karasal
Yüzey Suları
400
50
1700
250
1.27
190
120
170
150
20
50
55
500
30
20
3
1000
300
166
YO-ÇKS
Deniz Suları
250
0.01
5000
50
26.5
60
100
10
25
100
25
10
3
1000
3.4
MAK-ÇKS
Karasal
Yüzey Suları
2.4
625
20
55
30
3
-
MAK-ÇKS
Deniz Suları
0.01
15000
75
100
-
Parametre
Birim
Toplam Krom
Vanadyum
Alüminyum
Bor
Yüzey aktif maddeleri
Toluen
Ksilen
Etilbenzen
alfa-HCH
beta-HCH
gamma-HCH
d-HCH
Ametrin
Azinfos-etil
Azinfos-metil*
Malathion
Metolaklor
Molinate
Pirimikarb
Prometrin
Propazine
Terbutilazin
Butralin
Metidatyon
Aldikarb sülfon
Aldikarb sülfoksit
Oksamil
Metomil
3-Hidroksi karbofuran
Karbaril
1-naftol
Metiyokarb
BDMC
p’-p’-DDE
p’-p’-DDD
Diazinon
Paratiyon-metil*
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
mg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
YO-ÇKS
Karasal
Yüzey Suları
50
70
1000
1000
74
4
20
15
100
15
7000
7.4
4
20
MAK-ÇKS
Karasal
Yüzey Suları
1000
1000
550
40
200
Σ= 0.02
Σ= 0.002
Σ= 0.04
Σ= 0.02
0.5
0.01
0.01
8
0.4
5
0.09
0.5
50
0.6
30
7
7
200
30
30
0.01
2.5
0.01
0.5
0.01
0.013
0.008
0.2
1
0.5
0.3
0.01
0.01
0.01
0.1
0.25
0.003
2.1
1.8
0.06
0.16
2.5
0.02
0.1
0.0028
0.003
5
0.03
0.16
0.26
0.02
YO-ÇKS
Deniz Suları
MAK-ÇKS
Deniz Suları
25
55
40
200
Kaynak belgeler:
Statutory and non-statutory ÇKS reported by the Environmental Agency (UK).
İo Çevre Çözümleri Research & Development Ltd. Company, 2013. Project On Control of
Pollution Caused by Dangerous Substances. For General Directorate of Water Management, of
Ministry of Forestry and Water Affairs. Turkey.
Turkish Surface Water Quality Management Regulation, published in official gazette dated
30.11.2012, no 28483. Annex 5, Table 5 of “Surface Water Quality Management Regulation”.
ÇKS values from Belgium reported by the io Çevre Çözümleri Research & Development Ltd.
Company, 2013. Project On Control of Pollution Caused by Dangerous Substances. For
General Directorate of Water Management, of Ministry of Forestry and Water Affairs. Turkey.
167
-
INERIS, 2014. Institut National de l’EnviRonnementIndustriel et des RisqueS. Portail
Substances Quimiches. http://www.ineris.fr/ (Referans belgenin bulunabilmesi için orjinal
adıyla bırakılmıştır.)
Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community
action in the field of water policy (OJ L 327) and the decision of the European Commission of
30 October 2008 establishing the classification values for the monitoring systems of the
Member States of this exercise are the result, in accordance with Directive 2000/60 / EC of the
European Parliament and of the Council (OJ L 332) (Scheme Monitoring Water Framework
Directive). Netherlands.
ÇKS values for Czech Republic reported by the io Çevre Çözümleri Research & Development
Ltd. Company, 2013. Project On Control of Pollution Caused by Dangerous Substances. For
General Directorate of Water Management, of Ministry of Forestry and Water Affairs. Turkey.
Ministerio de Medio Ambiente, y Medio Rural y Marino, 2011. Real Decreto 60/2011, de 21
de enero, sobre las normas de calidad ambiental en el ámbito de la política de aguas. İspanya
(Referans belgenin bulunabilmesi için orjinal adıyla bırakılmıştır.)
ECHA, 2014. Registered substances database. European Chemicals Agency.
http://echa.europa.eu/
EPA, 2002. Part 142—National Primary Drinking Water Regulations. U.S. Environment
Protection Agency. Federal Register. 40 CFR.
EPA, 2002. Part 143—National Secondary Drinking Water Regulations. U.S. Environment
Protection Agency. Federal Register. 40 CFR.
EPA, 2000. Drinking water standards and health advisories. U.S. Environment Protection
Agency. Office of Water 4304.
EPA, 1999. National recommended Water Quality Criteria- Correction.U.S. Environment
Protection Agency.
Byerrum, R.U., Eckardt, R.E., Hopkins, L.L., Libsch, J.F., Rostoker, W., Zenz, C., Gordon, W.
A., Mountain, J.T., Hicks, S.P., Boaz, T.D., 1974. Vanadium: National Academy of Sciences,
vol. 18, pp. l – 117. Washington, D.C
National Health and Medical Research Council. Australian drinking water guidelines.
Agricultural and Resource Management Council of Australia and New Zealand.
Commonwealth of Australia (1996).
Yeterli bir sınır değer bulunamamıştır.
Sınıflandırma için bütün kimyasal maddeler kullanılmamıştır. Aşağıdaki tabloda maddelerin
kullanılmama nedenleri ile beraber maddeler listelenmiştir.
Tablo 4.3.3.2-2: ÖOBK durumu sınıflandırması için kullanılmayan parametreler
Parametre
Kullanılması halinde
Antimon
pV
Çözünebilen
reaktif P
Potasyum
Yüzey aktif
maddeleri
Florür
Demir
Selenyum
Herhangi bir su kütlesi kategorisinde
Kullanılamama nedeni
Dönemler arasındaki LoQ'lar
dahil olmak üzere tutarlılık
eksikliği
Yeterli YO-ÇKS bulunamamıştır.
Kalite kontrol uygulaması ile bu
parametreler için alınan
sonuçların güvenilir olmadığı
görülmüştür (Bkz. Bölüm 5).
Kıyı ve Geçiş Sularında
168
Kalite kontrol uygulaması ile bu
parametreler için tuzlu suda
alınan sonuçların güvenilir
Parametre
Kullanılması halinde
Klorür
Kalsiyum
Sodyum
ϒ-HCH
β- HCH
δ- HCH
olmadığı görülmüştür (Bkz.
Bölüm 5)
α- HCH
Üç İçme Suyu Korunan Alanı su
kütlelerinde
Dört maddenin sonuçlarına
birlikte tek bir ÇKS
uygulanmıştır. Ancak, her bir
madde için sonuçların < LoQ
olmasından dolayı toplam
alınamamıştır ve bu da
parametrelerin ÇKS ile
karşılaştırılamaması anlamına
gelmektedir.
Bütralin
Oksamil
1-naftol
BDMC
p,p’-DDE
p,p’-DDT
Siyanür
Ortalama değerler "LoQ'dan daha
az" olarak tanımlanmıştır ve LoQ
ÇKS'den daha yüksektir. Bundan
dolayı sınıflandırma için herhangi
bir sonuç göz önünde
bulundurulmamıştır; 2013/39/EU
Direktifi Madde 3, 3b uyarınca.
4.3.3.3.
Tatlı su kütlelerinin çoğunda
Öncelikli maddeler için ÇKS
AB çapında, su kütlelerinde kimyasal durumun ortaya konulabilmesi için 2013/39/EU Direktifi
kapsamında 45 maddenin ÇKS’si belirlenmiştir. Bu standartlar SÇD hedefleri ile uyumludur. İki tip
ÇKS bulunmaktadır:

YO-ÇKS: yıllık ortalama konsantrasyon

MAK-ÇKS: maksimum kabul edilebilir konsantrasyon
2013/39/AB Direktifinin belirtmiş olduğuna göre sediment ve/veya biyotada mahiyetinden dolayı
herhangi bir kimyasal parametrenin bulunma ihtimali olması halinde (ve bundan dolayı
konsantrasyonun ölçülebilir olması) ÇKS bu tür matrisler için ayarlanmalıdır. Ancak, başka bir ÇKS
için farklı bir matris uygulanmasına ilişkin alternatif bulunmaktadır ve bu işlem ÇKS ve Direktif
tarafından verilen matristen alınan sonuç kadar iyi olan bir ÇKS korunma seviyesi olması durumunda
geçerlidir.
Bu projede, 2013/39/AB Direktifi içinde bulunan belirli bir madde grubu az sayıda su kütlesindeki
biyota analiz edilmiştir. Ayrıca, bu Direktif içerisinde bulunan bir başka parametre grubu da seçilen
diğer su kütlelerinde analiz edilmiştir. Buradaki amaç su içinde kimyasal sınıflandırma ile bu iki
matrise ilişkin maddelerin karşılaştırılmasıdır.
169
Suda ÇKS
2013/39/EU Direktifi bu maddeler için ÇKSleri ayarlamış olsa da, su içindeki ÇKS aşağıdaki maddeler
için oluşturulmamıştır:


Heksaklorobenzen

Heksaklorobutadien

Bu nedenle bir literatür değerlendirmesine dayalı olarak bu parametrelerin sınıflandırmada
kulanılabilmesi için iç sular ve diğer yüzey suları için ÇKS'ler önerilmiştir. ÇKS ile uyumluluk, SÇD
ve 2009/90/EC Direktifi tarafından belirtilmiş olan ortalamaların kullanılması yolu ile doğrulanmıştır.
Bunun nedeni ise uzun dönem standartların, aşırı durumlara karşı bir koruma seviyesine sahip olması
ve deşarj, arazi kullanımı ve kimyasal kullanımına ilişkin kontrollerinin tasarımı ile uyumlu olmasıdır.
Su örneklerine uygulanan öncelikli madde ÇKS'leri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:
Tablo 4.3.3.3-1: Yıllık Ortalama ÇKS (YO-ÇKS) ve Maksimum ÇKS (MAC-ÇKS) ile kimyasal
sınıflandırma için kullanılan Çevresel Kalite Standartları (ÇKS). Renkli olan hücreler ÇKS literatür
kaynağı ile bir sonraki açıklayıcı tabloya eşdeğerdir.
Parametre
Birim
Alaklor
Antrasen
Atrazin
Benzen
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
Kadmiyum ve bileşikleri 1
Karbon tetraklorit
C10-C13 Kloroalkanlar
Klorfenvinfos
Klorpirifos
Aldrin
Dieldrin
Endrin
Isodrin
Toplam DDT
Para-para-DDT
1,2-dikloroetan
Diklorometan
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
μg/L
YO-ÇKS
Diğer Yüzey
Suları
MAK-ÇKS
İçsular
MAK-ÇKS
Diğer Yüzey
Suları
0.3
0.1
0.6
10
0.0005
≤ 0.08 (Sınıf
1)
0.08 (Sınıf 2)
0.09 (Sınıf 3)
0.15 (Sınıf 4)
0.25 (Sınıf 5)
12
0.4
0.1
0.03
0.3
0.1
0.6
8
0.0002
0.7
0.1
2
50
0.14
0.7
0.1
2
50
0.014
≤ 0.45(Sınıf 1)
≤ 0.45(Sınıf 1)
12
0.4
0.1
0.03
0.45 (Sınıf 2)
0.6(Sınıf 3)
0.9 (Sınıf 4)
1.5 (Sınıf 5)
Uygun değil
1.4
0.3
0.1
0.45 (Sınıf 2)
0.6(Sınıf 3)
0.9 (Sınıf 4)
1.5 (Sınıf 5)
Uygun değil
1.4
0.3
0.1
∑ = 0.01
∑ = 0.005
Uygun değil
Uygun değil
0.025
0.01
10
20
0.025
0.01
10
20
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
Uygun değil
YOÇKS
İçsular
170
0.2
YOÇKS
YO-ÇKS
MAK-ÇKS
MAK-ÇKS
Parametre
Birim
İ
İ
Di(2-ethylhexyl)fitalat
μg/L
1.3
1.3
Uygun değil
Uygun değil
(DEHP)
μg/L
0.2
0.2
1.8
1.8
Diuron
μg/L
0.005
0.0005
0.01
0.004
Endosülfan
μg/L
0.0063
0.0063
0.12
0.12
Fluoranten
μg/L
0.01
0.01
0.05
0.05
Hekzaklorobenzen
μg/L
0.1
0.1
0.6
0.6
Hekzaklorobutadien
μg/L
0.02
0.002
0.04
0.02
Hekzaklorosiklohekzan
μg/L
0.3
0.3
1
1
Isoproturon
μg/L
1.212
1.3
14
14
μg/L
1
0.3
0.07
0.07
μg/L
2
2
130
130
Naftalin
μg/L
4
8.6
34
34
Nikel ve Bileşikleri
μg/L
0.3
0.3
2
2
Nonilfenol
μg/L
0.1
0.01
Uygun değil
Uygun değil
Oktilfenol
μg/L
0.007
0.0007
Uygun değil
Uygun değil
Pentaklorobenzen
μg/L
0.4
0.4
1
1
Pentaklorofenol
μg/L
1.7 x 10-4
1.7 x 10-4
0.27
0.027
Benzo(a)piren
μg/L
2 nolu not
2 nolu not
0.017
0.017
Benzo(b)fluoranten
μg/L
2 nolu not
2 nolu not
0.017
0.017
Benzo(k)fluoranten
μg/L
2 nolu not
2 nolu not
8.2 x 10-3
8.2 x 10-4
Benzo(g,h,i)perilen
μg/L
2 nolu not
2 nolu not
Uygun değil
Uygun değil
μg/L
1
1
4
4
Simazin
μg/L
10
10
Uygun değil
Uygun değil
Trikloretilen
μg/L
0.0002
0.0002
0.0015
0.0015
Tribülitin ve bileşikleri
μg/L
0.4
0.4
Uygun değil
Uygun değil
Triklorobenzenler
μg/L
2.5
2.5
Uygun değil
Uygun değil
Triklormetan
μg/L
10
10
Uygun değil
Uygun değil
Tetrakloretilen
μg/L
0.03
0.03
Uygun değil
Uygun değil
Trifluralin
μg/L
1.3 x 10-3
3.2 x 10-5
Uygun değil
Uygun değil
Dikofol
Perflorooktan sülfonik asit
1.3 x 10-4
36
7.2
μg/L
6.5 x 10-4
ve türevleri (PFOS)
μg/L
0.15
0.015
2.7
0.54
Kinoksifen
μg/L
0.12
0.012
0.12
0.012
Aklonifen
μg/L
0.012
0.0012
0.04
0.004
Bifenoks
μg/L
0.0025
0.0025
0.016
0.016
Sibutrin
μg/L
8 x 10-5
8 x 10-6
6 x 10-4
6 x 10-5
Sipermetrin
-4
-5
-4
μg/L
6 x 10
6 x 10
7 x 10
7 x 10-5
Diklorvos
Hekzabromosiklododekan
μg/L
0.0016
0.0008
0.5
0.05
(HBCDD)
Heptaklor ve Heptaklor
1 x 10-8
3 x 10-4
3 x 10-5
μg/L
2 x 10-7
epoksit
μg/L
0.065
0.0065
0.34
0.034
Terbutrin
1
Kadmiyum ve bileşikleri için (No 6) olan ÇKS değerleri beş sınıf kategorisinde belirtilmiş olan su
sertliklerine göre değişiklik göstermektedir (Sınıf 1: < 40 mg CaCO 3 /l, Sınıf 2: 40 - < 50 mg CaCO 3
/l, Sınıf 3: 50 - < 100 mg CaCO 3 /l, Sınıf 4: 100 - < 200 mg CaCO 3 /l ve Sınıf 5: ≥ 200 mg CaCO 3
/l)
2
Poliaromatik hidrokarbonlar (PAH) (No 28) için öncelikli maddeler grubu kapsamında biyota ÇKS ve
eşdeğer YO-ÇKS benzo(a)piren konsantrasyonu anlamına gelmektedir. Poliaromatik hidrokarbonlar
(PAH) (No 28) için öncelikli maddeler grubu kapsamında biyota ÇKS ve eşdeğer YO-ÇKS
benzo(a)piren konsantrasyonu anlamına gelmektedir. Benzo(a)piren diğer PAH'ların bir indikatörü
olarak da değerlendirilebilir.
171
Kaynak belgeler:
Su Politikası alanındaki öncelikli maddeler ile ilgili 2000/60/EC ve 2008/105/EC sayılı
Direktiflerde değişiklik yapan 12 Ağustos 2013 tarih ve 2013/39/EU sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Yönergesi (Tehlikeli Madde Direktifi)
Io Çevre Çözümleri Araştırma ve Geliştirme Ltd. Şirketi tarafından raporlanan ve Belçika’dan
alınan ÇKS değerleri, 2013. Türkiye Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Su Yönetimi Genel
Müdürlüğü için yürütülen Tehlikeli Maddelerin Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Projesi.
Statutory and non-statutory ÇKS reported by the Environmental Agency (UK).
Aşağıdaki parametreler hem bazı su kütlelerinde, hem de herhangi bir su kütlesi kategorisinde kimyasal
durum sınıflandırması için kullanılmamıştır.
Tablo 4.3.3.3-2: Kimyasal durum sınıflandırması için kullanılmayan parametreler
Parametre
Aldrin
Dieldrin
Endrin
Isodrin
Sipermetrin
Diklorvos
epoksit
Dikofol
Perflorooktan sülfonik asit
ve bileşikleri (PFOS)
Endosülfan
Benzo(a)piren
Tribülitin ve bileşikleri
Nonilfenol
Oktilfenol
Pentaklorofenol
Kullanılmaası halinde
Herhangi bir su kütlesi
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
kategorisinde
Dört maddenin sonuçlarına birlikte
tek bir ÇKS uygulanmıştır. Ancak,
her bir madde için sonuçların <
LoQ olmasından dolayı toplam
alınamamıştır ve bu da
parametrelerin ÇKS ile
karşılaştırılamaması anlamına
gelmektedir.
Göller ve Nehirlerde
Su kütlelerinin çoğunda
Su kütlelerinin çoğunda
kategorisinde
Nehirler, göller ve geçiş
sularında
sularında
sularında
172
Ortalama değerler "LoQ'dan daha
az" olarak tanımlanmıştır ve LoQ
ÇKS'den daha yüksektir. Bundan
dolayı sınıflandırma için herhangi
bir sonuç göz önünde
bulundurulmamıştır; 2013/39/EU
Direktifi Madde 3, 3b uyarınca.
Ortalamanın hesaplanması için üç
sonuçtan daha az.
Sediment ve biyotada ÇKS
2013/39/EU Direktifi bu maddeler için ÇKS’leri belirlemiş olsa da, biyotada analiz edilen madde
grupları için ÇKS olmasına rağmen sedimentte analiz edilen maddeler için ÇKS oluşturulmamıştır. Bu
nedenle literatür değerlendirmesi baz alınarak bu parametreler için sediment ÇKS'leri önerilmiş ve
sınıflandırma için kullanılmıştır. Bu ÇKS değerleri aşağıdaki tabloda bulunmaktadır:
Tablo 4.3.3.3-3: Biyotada bulunan kimyasal sınıflandırmalar için kullanılan Çevresel Kalite
Standartları (ÇKS).
Parametre
Birim
ÇKS1
μg/kg ıslak ağırlık
0.0085
Fluoranten
30
Hekzaklorobenzen
10
Hekzaklorobutadien
55
20
Benzo(a)piren
5
Benzo(b)fluoranten
Bkz. Dipnot 2
Benzo(k)fluoranten
Bkz. Dipnot 2
Benzo(g,h,i)perilen
Bkz. Dipnot 2
Bkz. Dipnot 2
Dikofol
33
Perflorooktan sülfonik asit ve bileşikleri (PFOS)
9.1
Hekzabromosiklododekan (HBCDD)
167
Heptaklor ve Heptaklor epoksit
6.7 x 10-3
1
Aksi belirtilmemiş olduğu takdirde, biyota ÇKS balık ile ilgilidir. Uygulanan ÇKS eşdeğer bir
koruma seviyesi sağlıyorsa alternatif bir biyota takson veya farklı bir matris izlenebilir. 15 (Fluoranten)
ve 28 (PAH) numaralı maddeler için biota ÇKS kabuklular ve yumuşakçaları ifade etmektedir.
Kimyasal durumunu değerlendirmek amacıyla, Balıkta Fluoranten ve PAH izlenmesi uygun değildir.
37 numaralı maddeler için (Dioksinler ve dioksin benzeri bileşikler), biyota ÇKS balık, kabuklular ve
yumuşakçaları ifade etmektedir; bu da (EC) No 1881/2006 numaralı Yönetmeliği düzeltici nitelikte
olan 2 Aralık 2011 tarihli ve 1259/2011 numaralı Komisyon Yönetmeliğinin ekinin 5.3 numaralı
maddesi uyarınca dioksin, dioksin benzeri PCB ve dioksin benzeri olmayan PCBler için maksimum
seviyeler ile ilgilidir(OJ L 320, 3.12.2011, p. 18).
2
Poliaromatik hidrokarbonlar (PAH) (No 28) için öncelikli maddeler grubu kapsamında biyota
ÇKS ve eşdeğer YO-ÇKS benzo(a)piren konsantrasyonu anlamına gelmektedir. Poliaromatik
hidrokarbonlar (PAH) (No 28) için öncelikli maddeler grubu kapsamında biyota ÇKS ve eşdeğer YOÇKS benzo(a)piren konsantrasyonu anlamına gelmektedir. Benzo(a)piren diğer PAH'ların bir
indikatörü olarak da değerlendirilebilir.
Tablo 4.3.3.3-4: Sedimentte bulunan maddelerin kimyasal sınıflandırmalar için kullanılan Çevresel
Kalite Standartları (ÇKS).
Parametre
Birim
ÇKS
mg/kg
0.005
Kloralkanlar (C10-C13)
mg/kg
0.8
Aldrin
mg/kg
Dieldrin
mg/kg
Endrin
mg/kg
Isodrin
mg/kg
DDT
mg/kg
0.006
173
Parametre
Fluoranten
Hekzaklorobenzen
Nonilfenoller
Oktilfenoller
Pentaklorobenzen
Benzo(a)piren
Benzo(b)fluoranten
Benzo(k)fluoranten
Benzo(g,h,i)perilen
Trifluralin
-: Yeterli bir sınır değer bulunamamıştır.
Birim
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
ÇKS
0.117
0.017
0.016
0.0003
0.4
0.18
0.06
0.135
0.084
0.063
1.5
ÇKS ile olan uyum, su kütlesi içindeki bir parametre için tek bir sonuç kullanılarak doğrulanmıştır
çünkü 2013/39/AB Direktifi tarafından bu matrisler için izleme sıklığını yılda en az bir kezolarak
belirlemiştir. Sonucun bir su kütlesinde ilgili ÇKS'ten daha düşük olması durumunda ise bu
parametreye verilmiş olan durum "Kaldı” olarak, aksi halinde ise durum "Geçti" olarak
tanımlanacaktır.
Aşağıdaki parametreler hem biyotada, hem de sedimentte hiçbir su kütlesi kategorisinde kimyasal
durum sınıflandırması için kullanılmamıştır.
Tablo 4.3.2.3-5: Kimyasal durum sınıflandırması için kullanılmayan parametreler
Parametre
Kullanılmayan Matris
Biyota ve Sediment
LoQ ÇKS’den büyük olup değerler
“LoQ’dan küçük” olarak
tanımlanmıştır.
epoksit
Fluoranten
Benzo(a)piren
Benzo(b)fluoranten
Benzo (g, h,i) perilen
Benzo (k) fluoranten
Indeno (1,2,3 - c, d) piren
Aldrin
Dieldrin
Endrin
Isodrin
Biyota
Sediment
Örnekleme sırasında yumuşakça
bulunmamıştır.
ÇKS bulunmamıştır
Sedimentte analiz edilmiş olan parametre sonuçlarına göre bütün su kütleleri iyi durumda bulunmuştur.
Aslında sedimentten elde edilen bütün sonuçlar LoQ'dan daha küçüktür. Sudaki kimyasal sınıflandırma
ile karşılaştırıldığında bu SKlar, Fluoranten değerinin BMN05_ST01, BMN10_ST01, BMN18_ST01,
BMN22_ST01'deki YO-ÇKS'yi geçmesi ve civa değerinin yukarıdaki SKlardaki MAK-ÇKS'yi
geçmesi nedeniyle, Kaldı olarak değerlendirilmiştir. BMN29_ST01 noktasında, suda kimyasal
sınıflandırma işlemi yapılamadığından dolayı, karşılaştırma konusunda başarısız olmuştur (bu
istasyonda su yalnızca ilk iki örnekleme döneminde alınabilmiştir; bunun nedeni ise 3. ve 4.
dönemlerde kuru olmasıdır).
174
Biyotada analiz edilen maddelere göre, örneklenmiş olan bütün SKlar, civa ve bileşiklerinden dolayı iyi
durum kapsamına alınamamışlardır (diğer maddelerin tamamı LoQ'dan küçük olarak rapor edilmiştir).
Suyun kimyasal sınıflandırması ile karşılaştırıldığında civanın “Kaldı” olarak belirlenmesinin sebebinin
aynı zamanda izlenen SK’ların “Kaldı” olmasına sebep olduğu görülmektedir.
4.4.
Mikrobiyolojik izleme parametreleri
4.4.1.
Örnekleme
Üçüncü ve dördüncü örnekleme dönemlerinde ilgili kimyasal örnekleme dönemleri ile paralel olarak
göl olan üç adet İçme Suyu Korunan Alanı su kütlesinde (BMG05_ST01, BMG17_ST01 ve
BMG22_ST01) bir grup mikrobiyolojik parametre izlenmiştir.
Analiz
4.4.2.
Mikrobiyolojik parametrelerin analiz metotları ve tespit sınırı (LoD) aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 4.4.2-1: 3. ve 4. örnekleme dönemlerinde İçmesuyu Korunan Alanları için mikrobiyolojik
parametrelerin belirlenmesi
İncelenen
Parametreler
Metot
SM 9221 B. Standart toplam koliform fermantasyon
tekniği
E. coli (Escherichia
SM 9221 Florojenik madde kullanarak Escherichia coli
coli)
Prosedürü
Enterokoklar
SM 9230 B. Çoklu tüp tekniği
Clostridium perfringens
Membran filtrasyon tekniği
EMS: En Muhtemel Sayı, LoD: Tespit Sınırı (Limit of Detection)
Koliform bakteriler
4.4.3.
LoD
1.8 (EMS/100ml)
1.8 (EMS/100ml)
1.8 (EMS/100ml)
-
Değerlendirme
Koliform bakteri konsantrasyonları bütün dönemlerde LoD değerinden daha yüksek bulunmuştur.
BMG05_ST01
ve
BMG22_ST01
su
kütlelerinde
rapor
edilen
konsantrasyonlar
BMG17_ST01'dekilerden fark edilir şekilde daha yüksektir. Aslında bu iki su kütlesindeki
konsantrasyon değerleri her iki örnekleme döneminde de aynı olmuştur; bu da sonuçların raporlanması
sırasında bir hata olabileceğini gösterir niteliktedir.
Bu bakteriler genellikle insan veya hayvan faaliyetlerinden dolayı çevreye geniş bir şekilde yayılmıştır
(bu bakteriler tüm sıcak kanlı hayvanların ve insanların dışkısında bulunmaktadır), ancak bazıları
bitkiler üzerinde de yaşayabilirler. Koliform bakterilerin hastalıklara yol açması çok olası bir durum
olmamakla beraber, içme sularındaki varlıkları su temin sistemlerinde hastalıklara neden olabilecek
organizmaların (patojenler) olabileceği anlamına gelmektedir.
BMG17_ST01'deki E. coli konsantrasyon seviyeleri LoD değerinin oldukça altında çıkmıştır.
BMG05_ST01’deki , konsantrasyon 3. dönemdeki LoD değerinden daha yüksek olmuştur (46
175
MPN/100ml); bu arada 4. dönem LoD değerinden daha düşük çıkmıştır. BMG2_ST01'deki
konsantrasyonlar bütün dönemlerde LoD değerinden daha yüksek olmuştur (3. dönemde 46
EMS/100ml ve 4. dönemde 240 EMS/100ml).
Fekal bir koliform grubu olan E. coli insan ve sıcak kanlı hayvanların bağırsaklarında yaşamaktadır.
İçme sularında var olmaları normalde fekal kontaminasyon göstergesidir (insan ve hayvan atıklarının
su sistemine girmesi) ve bu da mevcut olan patojenlerden daha fazla risk ihtiva etmektedir.
Bütün sıcak kanlı hayvanların bağırsaklarında bulunan fekal streptokokların bir alt kümesi olan
enterokok için alınan sonuçlar en az bir izleme dönemi kapsamında bütün istasyonlarda LoD
değerlerinden daha yüksek bulunmuştur. BMG22_ST01'deki konsantrasyonlar bütün dönemlerde LoD
değerlerinden daha yüksek olmuştur (3. dönemde 6.8 EMS/100ml ve 4. dönemde 240 EMS/100ml).
Clostridium perfringens 28 CFU/100 ml'lik bir konsantrasyonda olduğu rapor edilen 4. dönem
BMG05_ST01 hariç olmak üzere bütün dönemlerde tespit edilmiştir.
Spor oluşumuna neden olan bu bakteri aynı zamanda bütün sıcak kanlı hayvanların ve insanların
dışkılarında, sıcak kanlı hayvanlarda sıklıkla clostridia türleri olmak üzere, bulunmaktadır. Bu bakteri
tarafından meydana getirilen sporlar çevredeki olumsuz koşullara karşı dirençlidirler (E. coli veya
Enterokoklar gibi koliformların tersine) ve bundan dolayı da uzun süreler boyunca
yaşayabilmektedirler. Bu yüzden uzak ya da sürekli olmayan kontaminasyon kaynaklarının varlığına
ilişkin iyi bir indikatör niteliğindedirler. Ayrıca fekal kontaminasyon proses aşamasından sonra yok
olmasına rağmen , Clostridium perfringens kalıcıdır.
Önceden belirtilmiş olduğu gibi, 98/83/EC Direktifine göre, mikrobiyolojik indikatörlerin insan
tüketimine sunulan sularda mevcut olmaması gerekmektedir. Bunun nedeni ise insan sağlığının
korunması için yüksek kaliteli bir içme suyunun elde edilmesinin önemli olmasıdır. Su güvenliğinin
değerlendirilmesi için ek bilgiler gereklidir ve her bir sonucun duruma göre değerlendirilmesi
gerekmektedir; aynı zamanda fekal kontaminasyon gibi durumlarda kaynağın tanımlanması ve
kaldırılması için acil önlem alınması gerekmektedir.
Büyük Menderes Nehir Havzasında yürütülen mikrobiyolojik analizlerin sonuçları aşağıdaki tabloda
sunulmuştur.
Tablo 4.4.3-1: Büyük Menderes Havzası mikrobiyolojik parameter analiz sonuçları
Numune
Alma
Tarihi
04/06/2014
10/06/2014
10/06/2014
18/08/2014
Parametre
Enterokok
Metot
SM 9230
Çoklu Tüp
Tekniği
LoD
Birim
BMG17_ST01
BMG05_ST01
BMG22_ST01
BMG17_ST01
1,8
EMS/100 ml
< 1,8
4
6,8
4
Koliform
Bakteri
SM 9221 B.
Standart
Toplam
Koliform
Fermentasyon
Tekniği
1,8
EMS/100 ml
46
540
540
4
176
Escherichia coli
Clostridium
perfringens
SM 9221 F.
Florojenik
Madde
Kullanımlı E. coli
prosedürü
Membran
Filtrasyon
Tekniği
1,8
EMS/100 ml
< 1.8
46
46
< 1,8
KOB/ 100 ml
Tespit Edilmedi
Tespit Edilmedi
Tespit Edilmedi
Tespit Edilmedi
26/08/2014
25/08/2014
BMG05_ST01
BMG22_ST01
< 1,8
240
540
540
177
< 1,8
240
28
Tespit Edilmedi
5. KALİTE GÜVENCE/ KALİTE KONTROL
Dikkatli bir şekilde tasarlanmış olan bir kalite güvence ve kalite kontrol sisteminin su izleme
kapsamında her açıdan uygulanması TY (Teknik Yardım) projesinin sürdürülebilirliğinin sağlanması
açısından anahtar bir husustur.
Veri kalitesi sorunlarının ele alınması amacıyla örnekleme ve analiz gibi belirli operasyonlar için
küresel olarak kabul edilen (CEN - ISO gibi) standartlar Büyük Menderes İzleme Programının KG/KK
(Kalite Güvence/Kalite Kontrol) sistemine uygulanmıştır. Örnekleme ve analiz için kullanılan
ekipmanların yanı sıra ilgili laboratuvarlar da kullanılan ekipmanların düzgün bir şekilde belgelenmiş
olmaları önemlidir. Verileri toplayan ve analiz eden personel de kalite güvence ve kalite kontrol
prosedürlerini takip etmiştir.
İlgili kalite güvence ve kalite kontrol prosedürlerinin bütün detayları, "kalite güvence ve kalite kontrol
prosedürleri eğitimi" TY projesi eğitim dokümanında tanımlanmıştır.
5.1. Biyolojik sınıflandırma için kalite güvence
Biyolojik izleme işleminden elde edilen sonuçların kalitesi ekolojik durum sınıflandırma çıktılarının
güvenilirliği açısından çok önemli bir role sahiptir. Biyolojik değerlendirmelerin belirsizliğini etkileyen
faktörler bütün izleme faaliyetlerini kapsamaktadır; örnekleme prosedürlerinin tasarımlarından izleme
prosedürlerine, organizlamarın analiz ve teşhislerinden metriklere, indekslerin hesaplanmasından her
bir durumda kullanılacak değerlendirme metotlarının seçimine kadar. Bu nedenle de her bir Biyolojik
Kalite Unsuru sonucunu etkileyebilecek olan çeşitli faktörlerin mümkün olduğunca fazla bulunması
ve ele alınmasına dikkat edilmiştir. TY projesinin izleme faaliyetlerinin uygulanması sırasında takip
edilen koruma prosedürleri kapsamında aşağıdakiler bulunmaktadır:

İzleme programının tasarım aşamasında biyolojik unsurlar, doğru sınıflandırma sonuçları
üretilmesi için üç kategoriye ayrılmıştır. Test edilmiş ve doğrulanmış değerlendirme metotları
bulunan biyolojik unsurlara öncelik verilmiş ve daha fazla örnekleme çabası gösterilmiştir (A
kategorisindeki Biyolojik Kalite Unsurları). Sadece bu Biyolojik Kalite Unsurları
kullanılarak, su kütlelerinin sınıflandırmasında daha az gelişmiş Biyolojik Kalite Unsurlarının
belirsizliği hariç tutulmuştur.

İstasyon ağı bütün su kütlelerinde bir istasyon olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu şekilde
Büyük Menderes Nehir havzasını etkileyen koşullara ve baskılara ilişkin daha fazla bilgi elde
edilmiştir.

Yüzey su kütlelerinde antropojenik baskıların daha yoğun olduğu ve biyotopluluk dağılımının
daha belirgin olduğu düşük akış dönemlerinde bütün Biyolojik Kalite Unsurları için çok
fazla sayıda örnekleme yapmak için çaba gösterilmiştir. Aynı sebepten dolayı nihai su kütlesi
sınıflandırmasının değerlendirilmesi sırasında yalnızca düşük akış örnekleri kullanılmıştır.

Göl fitoplankton ve nehir diatom örneklerinin tanımlanması için yapılan mikroskobik
analizlerinin doğruluğu, ek olarak her Biyolojik Kalite Unsuru için uluslararası uzmanlar
tarafından desteklenmiştir. Analiz edilen örneklerin bir kısmı kalite kontrol için yerel
uzmanlar tarafından uluslararası uzmanlara gönderilmiştir.

Örnekleme ve analiz prosedürleri resmi ulusal ve uluslararası standartlara göre yapılmıştır
(mevcutsa CEN, ISO). Ayrıca, izleme prosedürleri bütün durumlarda kullanılan alan
protokollerinde detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
178

Kullanılan analiz ve örnekleme ekipmanları düzgün bir şekilde belgelendirilmiş ve kalibre
edilmiştir (ilgili oldukları yerlerde). Aynı standart ekipmanlar aynı Biyolojik Kalite
Unsurlarının bütün örnekleri için kullanılmıştır.

Organizmaların dağılımındaki mekansal değişimleri açıklamak için farklı yerlerden çok
sayıda Biyolojik Kalilete Unsuru alınmıştır. Bütün istasyonlarda aynı metot ve teknikler
kullanılarak belirli Biyolojik Kalite Unsurlarının tüm örnekleri aynı kişiler tarafından
toplanmıştır. Buna göre, aynı uzmanlar bütün örnekleri aynı şekilde analiz etmişlerdir.

Her bir kalite unsuru için örnekleme çalışmasına en az iki kişi katılmıştır.

Her izleme çalışmasından sorumlu olan örnek toplayıcılar ve uzmanlar, tecrübe ve bilgilerine
dayalı olarak elde edilen örnekleri analiz etmişlerdir.

Örneklerin kaybedilmesi ya da bozulmasının önlenmesi için, taşıma yapılırken bütün örnekler
düzgün bir şekilde korunmuştur.
5.2. Kimyasal analizlerin kalite kontrolü
Kimyasal ve fizikokimyasal izleme parametreleri analizlerinin kalite kontrol uygulamaları proje
kapsamında yapılmıştır. Buradaki amaç ise elde edilen verilerin kalitesinin arttırılması ve Devlet Su
İşleri Genel Müdürlüğü tarafından kullanılan analitik metot ve prosedürlerin etkinliğinin kontrol
edilmesidir.
Bu kontrol işlemleri için, normalde DSİ tarafından analiz edilen bir grup parametre için, proje
süresince toplanan örneklerin toplam miktarının % 10’u kadarı (Bkz. Tablo 5.1-1) paralel bir şekilde
analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar ise aynı izleme noktaları için DSİ laboratuvarları tarafından
sağlanan sonuçlar ile karşılaştırılmıştır.
Tablo 5.1-1: Kalite kontrol için seçilen DSİ laboratuvarları tarafından analiz edilen parametreler
Parametreler
pH
Renk
Askıda Katı Madde
Alkalinite
Toplam Sertlik
Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ)
Toplam Azot
Amonyum Azotu
Nitrit
Nitrat
Organik Azot
Orto Fosfat
Klorprifos
p-‘p’-DDT
alfa-Endosülfan
beta-Endosülfan
Benzo(b)fluoranten
Benzo(k)fluoranten
Benzo(g,h,i)perilen
Trifluralin
Diklorvos
Sülfat
179
Florür
Klorür
Kalsiyum
Magnezyum
Potasyum
Sodyum
Çözünebilir Reaktif P
Yüzey aktif maddeler
Baryum
Antimon
Selenyum
Demir
Mangan
Kalite kontrol prosedürü
5.2.1.
Kalite kontrol için analiz edilecek olan su örneklerinden ekstra bir miktar toplanması için üçüncü
örnekleme döneminde toplamda 18 izleme noktası (projenin toplam örnekleme çalışmasının %10'unu
ihtiva etmektedir) seçilmiştir. Ancak, seçilmiş istasyonlardan BMN29_ST01 nehir istasyonunun kuru
olmasından dolayı nihai olarak 17 alan örneklenebilmiştir.
Tablo 5.1.1-1: 3. dönemde kalite kontrol uygulamaları için su örnekleme takvimi ve istasyonları
Numune Tarihi
02.06.2014
03.06.2014
04.06.2014
Göl
BMG20_ST01
BMG16_ST01
BMG17_ST01
BMG12_ST01
08.06.2014
BMG06_ST01
10.06.2014
11.06.2014
Nehir
Geçiş suyu
BMN01_ST01
BMN56_ST02
BMN52_ST01
BMN48_ST01
BMN34_ST01
BMN56_ST01
BMGS02_ST01
BMN23_ST01
BMN22_ST01
BMN20_ST01
BMN03_ST01
Kıyı suyu
BMKS01_ST01
Yapılan ilk plan, her bir analitik metoda özel olan performans verilerinin kullanılması ile (üretilebilirlik
gibi) bir numunede aynı parametre için alınan iki farklı sonucun kabul edilebilirliğini değerlendirerek
elde edilen verilerin doğrulanması şeklindeydi. Ayrıca, ölçüm belirsizliğinin kullanılması yolu ile
sonuçların geçerliliğininde incelemesi planlanmıştı. Ancak bu yaklaşım için gerekli veriler
sağlanamamıştır: DSİ tarafından kullanılan analitik metotların performansına ilişkin veriler olan
çoğaltılabilirlik (SR) ve tekrarlanabilirlik (Sr) ile ölçüm belirsizliği (U).
Bu nedenle, bahsi geçen verilerin elde edilememesinden dolayı uzman görüşü tarafından önerilen
farklı bir yaklaşım kullanılmıştır ve bu yaklaşım ile de verilmiş olan koşullar kapsamında kalite kontrol
hedefine ulaşılmıştır. Seçilen yaklaşım iki seviyede gerçekleşmiştir :

İlk seviye: aşağıdaki formülün uygulanması yolu ile bağıl hata (E) olarak ifade edilebilen
sapmanın hesaplaması (Uluslararası metroloji terminolojisine (VIM) (2007) göre):
E = |Xm - µ| / µ
μ referans konsantrasyon (Bu durumda, Yüklenicinin analiz sonuçları).
Xm deneysel konsantrasyondur (Bu durumda, DSİ'nin analiz sonuçları) .
Bu işlem ile DSİ ya da Yüklenici laboratuvarlar tarafından elde edilen sonuçların karşılaştırılabilir
olup olmadığı belirlenecektir. Sonuçların değerlendirilmesi için uygulanan kriter ± %10'luk bir sınır
değerdir bu aralıkta her iki laboratuvarın sonuçları karşılaştırılabilir.

İkinci seviye: bağıl hata hesaplama sonuçları ve uzman metodolojik analizine tabi tutulan
her iki laboratuvarın analiz sonuçları. Bu, bir boyutsal analiz uygulanması ile (büyüklük
sırasına göre farklılık şartlarının karşılaştırılması) ± %10 aralığının dışındaki sonuçların
ve analitik seviyede (aynı parametre konsantrasyon şeklinin bütün sonuçları) sayısal etki
sonuçlarının detaylı bir şekilde incelenmesi anlamına gelmektedir. Bu şekilde benzer
180
büyüklük sırasına ve benzer konsantrasyon şekillerine sahip olan (örneğin numuneye ait
iki sonuçta düşük konsantrasyonda raporlanıyorsa) sonuçlar su durum sınıflandırması
kapsamında kullanılabilecektir. Bu ikinci aşamanın amacı DSİ tarafından verilen herhangi
bir parametrenin su durum sınıflandırma çalışmasında kullanılıp kullanılamayacağının
belirlenmesidir.
5.2.2.
Kalite kontrol sonuçları
Bu çalışmada incelenecek parametre listesinden çözünebilir reaktif fosfor Yüklenici laboratuvarı
tarafından nihai olarak analiz edilememiştir; bunun nedeni ise metodun kalite kontrolünün örnekteki bu
parametrenin incelenmesine izin vermemesidir. Ek olarak, DSİ tarafından kullanılan analiz metodunun
(TS EN ISO 7887) sayısal bir sonuç vermesinden dolayı karşılaştırma için renk sonuçları
kullanılamazken, Yüklenici laboratuvarları tarafından kullanılan analiz metotları (APAT 2020) kalitatif
bir sonuç vermekte ve her iki metot arasında karşılaştırma yapılmasına olanak veren eşdeğer bir tablo
bulunmamaktadır.
İlk tarama seviyesi ile ilgili olarak, Yüklenici tarafından elde edilen sonuçlar ile karşılaştırıldığında,
DSİ tarafından elde edilen sonuçların belirgin bir şekilde farklılaştığı görülmüştür (iki laboratuvar
arasındaki sonuçların karşılaştırılabilirliğinin değerlendirilmesi için bağıl E hatası uygulanan ± %10
eşik kriterinin dışındadır ).
Her bir parametrenin E yüzde sonuçları, çalışma kapsamında kullanılan 17 örnekleme istasyonunun
çoğunda (tümünde değilse çoğunda), ± %10 karşılaştırılabilirlik kriterinin dışındadır. Bu durum tüm
parametreler için böyledir; fakat 17 örnekleme istasyonu içerisinde E yüzde sonucu ± %10
karşılaştırılabilirlik kriterinin dışında olan maksimum 6 istasyon bulunan bazı parametreler vardır: pH,
toplam sertlik, kalsiyum ve magnezyum (aşağıdaki tabloya bakınız).
Şekil 5.1.2-1: Parametre başına E yüzde sonuçlarının ± %10 karşılaştırılabilirlik kriterinindışında
istasyonların sayısı
181
Uzman görüşü esas alınarak yapılan ikinci seviye analiz ile, bir önceki bölüm olan 5.1.1’de açıklanmış
olan kriterler esas alınarak güvenilir bulunmayan parametreler tanımlanmıştır. Bundan dolayı yanlış
sınıflandırma sonuçlarına neden olabilecek verilerin kullanılmasının engellenmesi için aşağıdaki
parametreler için alınan sonuçların kullanılmamasına karar verilmiştir:
Tablo 5.1.2-1: dönemde kalite kontrol uygulamaları için su örnekleme takvimi ve istasyonları
Parametre
Sonuçları Kullanmaması Gereken Su Tipi
Azot döngüsünden elde edilen tüm parametreler:
 Toplam Azot
 Amonyum Azot
 Amonyak
 Nitritler
 Nitratlar
 Toplam Kjeldahl Azotu
 Organik Azot
Florür
Demir
Yüzey aktif maddeler
Selenyum
Tatlı ve Tuzlu Su
Tuzlu Su

Azot döngüsünden elde edilen parametreler: toplam azot organik ve toplan Kjeldahl azot
ile ilgili sorunları ortaya koymaktadır (örneğin bir çok durumda organik azot toplam
azotin kendisinden daha yüksektir). Nitritlerin olması durumunda ise bir laboratuvardan
alınan sonuçlar bir diğer laboratuvardan alınanlardan farklılık göstermektedir ve bu
durumun tuzlu suda amplifike edilebilmesi mümkündür.

TOK: bu, bütün laboratuvarlar tarafından aynı analitik metotların kullanıldığı tek
parametredir. Aynı izleme istasyonları için alınan sonuçlar laboratuvarlar arasında
farklılık göstermektedir.

Florür: DSİ'den alınan sonuçlar danışman laboratuvarlarından alınan sonuçlardan oldukça
farklıdır.

Demir: DSİ sonuçları sistematik olarak daha yüksektir.

Yüzey aktif maddeler: DSİ sonuçları sistematik olarak daha yüksektir; bu da analiz edilen
matris ile ilgili sistematik bir sorun niteliğindedir.

Selenyum: tuzlu su laboratuvar değerleri arasındaki fark çok yüksektir. Selenyumun
doğası gereği, tuzlu suda analiz edilmesi halinde sıklıkla sorunlarla karşılaşan bir
parametre olduğu not edilmelidir.
Parametrelerin geri kalanında fazla sorun çıkmamıştır (çok az sayıda ya da hiçbir izleme istasyonunda
sonuçlar arasında büyük farklar olmamıştır), bundan dolayı genel değerlendirme ile bunların
kullanılabileceğine karar verilmiştir.
182
Kalite kontrol hükümleri
5.2.3.
Bu uygulama sonucunda ortaya çıkan bulgular (sonuçların çoğunun karşılaştırılamaması ve
sınıflandırma için bazı parametrelerin çıkartılması) farklı nedenlere sahip olabilir:
1.
Metotların performans düzeyleri arasındaki belirgin farklar
2.
Parametrelerin bekleme süresi (holding time) ile ilgili sorunlar
3.
Tuzlu su analizinin uygulanması için yeterli koşulların bulunmaması
2 ve 3 numaralı sorunları ifade eden verilerin, güvenilir olmamalarından dolayı kullanılmamaları
gerekirken, 1 numaralı soruna ilişkin veriler halen geçerlidir. Bununla birlikte, bulgulara ilişkin özel
nedenleri ifade etmek mümkün değildir.
Elde edilen sonuçlar, DSİ laboratuvarında gelecekte Kalite Kontrol/Kalite Güvence testleri yapılması
gerekliliği şeklinde yorumlanmalıdır çünkü sonuçlar farklı nedenlerden kaynaklanan hataların işaretleri
olabilir. Önceden belirtildiği gibi özel nedenlerin tanımlanabilmesi mümkün olmamaktadır, bu nedenle
KG/KK analitik süreçte uyumsuzluk olup olmadığı konusuna ışık tutacaktır.
Ayrıca, bu metodun daha uygun olması halinde bölüm 5.1.1 kapsamında belirtilmiş olan koruyucu
yaklaşımın uygulanması tavsiye edilebilir.
Böylece TY projesi açısından yürütülen kalite kontrol uygulaması proje çıktılarının kalitesini
yükseltmeye ilişkin ilk amacını aşağıdaki uygulamaları yaparak elde etmiş olacaktır:

Yanlış sonuçlara yol açabileceklerinden dolayı su kalite sınıflandırmasında dahil
edilmemesi gereken parametre setlerinin belirlenmesi.

Hangi parametrelere dikkat edilmesi gerektiğinin belirlenmesi (ve ilgili analitik metotlar)
ve gerekli olması halinde DSİ'nin metot ve prosedürlerinin etkinliği için hangilerinin
geliştirilmesi gerektiğinin belirlenmesi.
183
6. SU KÜTLESİ DURUMUNUN SINIFLANDIRILMASI
6.1.
Yüzey suyu kütlelerinin ekolojik durumu
6.1.1.
Hidromorfolojik durum
Hidromorfolojik durum, ekolojik durumda sadece çok iyi ve iyi durumu sınıflandırmak için kullanılır.
Akdeniz bölgesinde sadece nehirler için hidromorfolojik sınıflandırma metotları bulunmaktadır ve bu
nedenle, sadece nehirler sınıflandırılmıştır.
Eşleştirme projesine göre Büyük Menderes Nehir havzasının 56 nehir suyu kütlesinden 34’ü Büyük
Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütlesi, 22’si ise doğaldır (şekil 6.1.1-1). Doğaları büyük oranda değiştiği için,
Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütleleri yüksek hidromorfolojik durumdasınıflandırılamaz.
Hidrolojik izleme ağının 37 istasyonundan 32’si (veriler DSİ’den alınmıştır), hidrolojik sınıflandırma
için kullanılmıştır; örn. hidrolojik değişikliklerin değerlendirilmesi, aylık ortalama hidrolojik debi
profillerinin çıkarılmasını da kapsamaktadır. Bu 32 istasyondan, 22 Su Kütlesi için sınıflandırma
oluşturmuştur: 4 değiştirilmemiş (doğal) ve 18 değiştirilmiş su kütlesi (Tablo 6.1.1.-1)
Şekil 6.1.1-1: Büyük Menderes nehir havzasında mevcut DSI hidrolojik istasyonları. Eşleştirme
projesine göre Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Nehir Su Kütleleri açık mavi renkte ve doğal nehir su
kütleleri koyu mavi renkte belirtilmiştir.
184
Tablo 6.1.1-1: Hidromorfolojik durum değerlendirmesi: U= değiştirilmemiş, M= değiştirilmiş, Su
kütlelerinin doğal durumda olup olmadığı Eşleştirme Projesi ile karakterize edilmiştir (M=BÖDSK,
U=Doğal), hidroloji, hidrolojik izleme ağının (DSİ), Nehir Habitat İnceleme (RHS)’sinden elde edilen
Habitat Modifikasyon Puanının (HMS), Nehir kıyısı indeksi olan QBR’dan elde edilen nehir kıyısı
durumunun değerlendirilmesi ile türetilmiştir. Genel durum değerlendirmesi; Su kütlesinin doğal olup
olmadığını, hidrolojiyi, HMS sınıfını, QBR kalite sınıfını temel almış ve Biri Kötüyse Hepsi Kötü
kuralına göre gerçekleştirilmiştir.
SK
Kodu
SK
Tipi
Hidroloji
HMS Sınıfı
HMS
QBR Sınıfı
QBR
Durum
BMN01
M
M
1. El Değmemiş
U
1. Yüksek
Kalite
U
M
BMN02
BMN03
BMN04
M
M
M
U
2. Yarı Doğal
U
3. Orta Kalite
M
M
M
M
BMN05
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
BMN06
M
U
3. Orta Kalite
M
M
BMN07
M
M
3. Orta Kalite
M
M
BMN08
M
M
3. Orta Kalite
M
M
BMN09
BMN10
BMN11
M
U
M
M
BMN12
M
M
BMN13
M
BMN14
U
BMN15
U
BMN16
M
BMN17
U
BMN18
U
5. Önemli ölçüde
değiştirilmiş
2. Yarı Doğal
değiştirilmiş
3. Çoğunluğu
değiştirilmemiş
M
U
M
3. Çoğunluğu
değiştirilmemiş
değiştirilmiş
1. El Değmemiş
4. Belirgin şekilde
değiştirilmiş
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
U
4. Zayıf kalite
M
M
M
3. Orta Kalite
M
M
M
değiştirilmiş
M
4. Zayıf kalite
M
M
U
BMN19
M
M
BMN20
M
M
BMN21
M
BMN22
M
M
BMN23
M
U
BMN24
U
BMN25
M
değiştirilmiş
6. Ciddi Ölçüde Değişmiş
değiştirilmişBelirgin
şekilde değiştirilmiş
değiştirilmiş
2. Yarı Doğal
değiştirilmiş
değiştirilmiş
185
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
3. Orta Kalite
M
M
M
4. Zayıf kalite
M
M
U
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
SK
Kodu
SK
Tipi
BMN26
U
BMN27
U
U
BMN28
M
M
BMN29
U
BMN30
M
BMN31
BMN32
U
U
BMN33
U
BMN34
M
M
BMN35
M
M
BMN36
M
BMN37
BMN38
BMN39
BMN40
BMN41
M
U
M
U
U
BMN42
U
BMN43
U
BMN44
M
BMN45
M
M
BMN46
M
M
BMN47
U
BMN48
U
BMN49
U
M
BMN50
M
M
BMN51
U
M
BMN52
M
BMN53
U
BMN54
M
Hidroloji
M
HMS Sınıfı
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
1. El Değmemiş
1. El Değmemiş
değiştirilmiş
1. El Değmemiş
değiştirilmiş
3. Çoğunluğu
değiştirilmemiş
HMS
QBR Sınıfı
QBR
Durum
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
3. Orta Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
2. İyi Kalite
U
M
U
U
2. İyi Kalite
2. İyi Kalite
U
U
U
U
M
3. Orta Kalite
M
M
U
3. Orta Kalite
M
M
M
2. İyi Kalite
U
M
M
2. İyi Kalite
U
M
M
U
2. Yarı Doğal
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
2. Yarı Doğal
değiştirilmiş
3. Çoğunluğu
değiştirilmemiş
3. Çoğunluğu
değiştirilmemiş
2.Yarı Doğal
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
2. Yarı Doğal
186
U
3. Orta Kalite
M
M
U
M
U
U
M
3. Orta Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
3. Orta Kalite
M
M
U
2. İyi Kalite
U
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
4. Zayıf Kalite
M
M
M
2. İyi Kalite
U
M
U
4. Zayıf Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
M
4. Zayıf Kalite
M
M
U
4. Zayıf Kalite
M
M
SK
Kodu
SK
Tipi
Hidroloji
HMS Sınıfı
HMS
QBR Sınıfı
QBR
Durum
BMN55
M
M
U
5. Kötü Kalite
M
M
BMN56
M
M
M
5. Kötü Kalite
M
M
BMN56
M
M
1. El Değmemiş
değiştirilmiş
değiştirilmiş
M
5. Kötü Kalite
M
M
Hidromorfolojik incelemeler (RHS ve QBR) tüm nehir su kütlelerinin temsil edici alanlarında
yapılmıştır. Nehir Habitat İnceleme metodu, Habitat Modifikasyon Puanına göre 13 su kütlesi
bozulmamış ye da doğalayakın durumdaken ve 32’si değiştirilmiştir.Nehir kıyısı yapısı indeksine
(QBR) göre ise 8 su kütlesi bozulmamış, 37 su kütlesi ise değiştirilmiş olarak sınıflandırılmıştır (Tablo
6.1.1.-1).
Biri kötüyse hepsi kötü kuralına göre, BMNH’nin nehir suyu kütlelerinden 7’si hidromorfolojik olarak
çok iyi durumda, 49’u ise çok iyinin altı durumda olarak sınıflandırılmıştır (Şekil 6.1.1-2).
Şekil 6.1.1-2: Büyük Menderes nehir havzasında hidromorfolojik durum. Koyu yaş çizgiler çok iyi
durumdaki su kütlelerini, kırmızı çizgiler ise çok iyi durumun altındaki su kütlelerini göstermektedir.
6.1.2.
Biyolojik Durum
Tüm su kütlelerinin biyolojik durum sınıflandırması, A kategorisi Biyolojik Kalite Unsurlarını temel
almıştır. Biri kötüyse hepsi kötü prensibi uygulanmıştır.
Eşleştirme Projesi’nin 17 tipi baz alınarak, su kütlesi doğası (doğal ve BÖDSK) ve mevcut referans
alanlar düşünüldüğünde; ICMi indeksi kullanarak makroomurgasız BKU değerlendirmesinin, 33 nehir
suyu kütlesi için uygulanabilir olduğu bulunmuştur. 17 su kütlesi kuru bulunduğundan (2’sine
ulaşılamamış) ve 6 su kütlesinin EKO hesaplaması için referans değerleri oluşturulamadığından dolayı
187
sınıflandırılamamıştır. Bentik diatomlara ve IPS indekslere göre sınıflandırma, 34 su kütlesi için
gerçekleştirilmiştir. 17 nehir kuru olduğundan ve 5 su kütlesinde örnekleme uygun olmadığından
(hiçbir iri substrat bulunamamıştır) sınıflandırma işlemi gerçekleştirilememiştir.
BMNH’nın göl BÖDSK biyolojik sınıflandırması, fitoplanktonun NMASRP indeksine göre
gerçekleştirilmiştir. Birçok göl örneği çok iyi durumda bulunmuş olsa da, Büyük Ölçüde Değiştirilmiş
olduklarından ötürü, iyi ve üzerinde maksimum ekolojik potansitel (MEP) olarak sınıflandırılmışlardır.
Geçiş ve kıyı sularında biyolojik durum, makroomurgasız, angiosperm ve makroalg indeklerine göre
gerçekleştirilmiştir. Nehir ağzı (BMGS01) geçiş suyu kütlesi, göreli olarak yüksek tuzluluktaki
ortamlarda yaşayan angiosperm ve makroalgler bulunmadığından, yalnızca makroomurgasızlara göre
sınıflandırılmıştır. Nehir ağzı zayıf durumda sınıflandırılırken, biri kötüyse hepsi kötü prensibinin 3
BKU için uygulandığı lagün orta durumda sınıflandırılmıştır. Doğal kıyı suyu kütleleri orta durumda;
fakat BÖDSK olan BMKS03 iyi ve üzerinde maksimum ekolojik potansiyel durumunda
BMNH’nin tüm su kütlelerinin genel biyolojik durumu, aşağıdaki tablo ve şekilde sunulmuştur:
188
Tablo 6.1.2-1: Büyük Menderes Nehir Havzası Su Kütlelerinin Biyolojik Durumu
SK Kategori
SK Kodu
SK Adı
Nehir
BMN01
Nehir
Nehirler
Göller
Makroomurgasız
Angiosperm
Makroalg
Biyolojik Durum
Diatom
Makroomurgasız
Yukarı Banaz
-
-
Bilinmiyor/Kuru
BMN02
Aşağı Banaz-1
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN03
Aşağı Banaz-2
Orta
Çok iyi
Orta
Nehir
BMN04
Dokuzsele-1
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN05
Dokuzsele-2
Orta
Zayıf
Zayıf
Nehir
BMN06
Hamam-1
Kötü
Zayıf
Kötü
Nehir
BMN07
Hamam-2
İyi
İyi
İyi
Nehir
BMN08
Küfi-1
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN09
Küfi-2
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN10
Küfi-3
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN11
Küfi-4
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN12
Orta
-
Orta
Nehir
BMN13
Orta
İyi
Orta
Nehir
BMN14
Çaykavuştu-1
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN15
Çaykavuştu-2
İyi
Orta
Orta
Nehir
BMN16
Yukarı Çürüksu
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN17
Gökpınar Deresi
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN18
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN19
-
Kötü
Kötü
Nehir
BMN20
İyi
Orta
Orta
Nehir
BMN21
Yukarı Dandalaz
İyi
Çok iyi
İyi
189
Fitoplankton
Geçiş / Kıyı suları
SK Kategori
SK Kodu
SK Adı
Nehir
BMN22
Nehir
Nehirler
Göller
Makroomurgasız
Angiosperm
Makroalg
Biyolojik Durum
Diatom
Makroomurgasız
Aşağı Dandalaz
İyi
Çok iyi
İyi
BMN23
Yukarı Akçay 1
-
-
Bilinmiyor
Nehir
BMN24
Yukarı Akçay 2
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN25
Yukarı Akçay 3
Orta
-
Orta
Nehir
BMN26
Yukarı Akçay 4
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN27
Yukarı Akçay 5
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN28
Aşağı Akçay
-
İyi
İyi
Nehir
BMN29
Girme Deresi
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN30
Yukarı Çine-1
Orta
Çok iyi
Orta
Nehir
BMN31
Yukarı Çine-2
Orta
Çok iyi
Orta
Nehir
BMN32
Yukarı Çine-3
İyi
Orta
İyi*
Nehir
BMN33
Aşağı Çine-1
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN34
Aşağı Çine-2
Orta
-
Orta
Nehir
BMN35
Aşağı Çine-3
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN36
Yukarı Sarıçay
Orta
Orta
Orta
Nehir
BMN37
Aşağı Sarıçay
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN38
Yukarı Kargın
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN39
Aşağı Kargın
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN40
Feslek
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN41
Kestel
-
-
Bilinmiyor/Kuru
Nehir
BMN42
Melengeç
İyi
Orta
Orta
Nehir
BMN43
Köşk
İyi
İyi
İyi
190
Fitoplankton
SK Kategori
SK Kodu
SK Adı
Nehir
BMN44
Nehir
Nehirler
Göller
Makroomurgasız
Angiosperm
Makroalg
Biyolojik Durum
Diatom
Makroomurgasız
Musluca
Orta
Çok iyi
Orta
BMN45
Yukarı Tabakhane
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN46
Aşağı Tabakhane
İyi
Orta
Orta
Nehir
BMN47
Yukarı İkizdere-1
İyi
-
İyi
Nehir
BMN48
Yukarı İkizdere-2
İyi
Çok iyi
İyi
Nehir
BMN49
Orta
Orta
Orta
Nehir
BMN50
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Nehir
BMN51
Yalkı
-
Kötü
Kötü
Nehir
BMN52
Alangüllü
-
-
Bilinmiyor
Nehir
BMN53
Naipli
İyi
İyi
İyi
Nehir
BMN54
Moralı
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Nehir
BMN55
İyi
Orta
Orta
Nehir
BMN56
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Göl
BMG01
Işıklı
Orta
Orta
Göl
BMG02
Adıgüzel
İyi
İyi
Göl
BMG03
Orta
Orta
Göl
BMG05
Karacasu Barajı
İyi
İyi
Göl
BMG06
Tavaş-Yenidere
İyi
İyi
Göl
BMG07
Kemer
İyi
İyi
Göl
BMG10
İyi
İyi
Göl
BMG12
Topçam
İyi
İyi
Göl
BMG13
Yaylakavak
İyi
İyi
191
Fitoplankton
Nehirler
Göller
SK Kategori
SK Kodu
SK Adı
Göl
BMG16
Bafa
Orta
Orta
Göl
BMG17
İkizdere
İyi
İyi
Göl
BMG20
Karakuyu
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Göl
BMG21
Örenler
Kötü
Kötü
Göl
BMG22
Gökpınar
Orta
Orta
Geçiş suyu
BMGS01
BM Nehir-Ağzı
Orta
İyi
Orta
Orta
Geçiş Suyu
BMGS02
BM Lagün
Zayıf
-
-
Zayıf
Kıyı Suyu
BMKS01
BM Kıyı Suyu 1
İyi
Orta
Orta
Orta
Kıyı Suyu
BMKS02
BM Kıyı Suyu 2
Orta
İyi
Çok iyi
Orta
Kıyı Suyu
BMKS03
BM Kıyı Suyu 3
İyi
İyi
İyi
İyi
Kıyı Suyu
BMKS04
BM Kıyı Suyu 4
Orta
İyi
İyi
Orta
Diatom
Makroomurgasız
Fitoplankton
Makroomurgasız
Angiosperm
Makroalg
Biyolojik Durum
* BMN32 istasyonundaki genel sınıflandırma biri kötüyse hepsi kötü prensibini değil yalnızca diatomları temel almıştır; çünkü makroomurgasız örneği biyolojik
durumu temsil edebilir olarak görülmemiştir.
192
Şekil 6.1.2-1: Tüm Su Kütlelerinin Biyolojik Durumu
6.1.3.
Fizikokimyasal ve öncelikli olmayan belirli kirleticilerin durumu
Fizikokimyasallar ve öncelikli olmayan belirli kirleticilerin sınıflandırılması, fizikokimyasal/kimyasal izleme
ağında yapılmıştır. Fizikokimyasal ölçümlerin ortalaması alınmış ortalanmış ve örnekleme noktalarının çok iyi,
iyi ve iyi altı durum olarak sınıflandırmak amacıyla sınıf sınırlarıyla karşılaştırılmıştır. Öncelikli olmayan belirli
kirleticileri çok iyi, iyi ve iyi altı durum olarak sınıflandırmak amacıyla (ÖOBK), Yıllık Ortalama Çevresel
Kalite Standartlarıyla (YO-ÇKS) ve Maksimum İzin Verilebilir Konsantrasyon Çevresel Kalite Standartları
(MAK-ÇKS) ile karşılaştırılmıştır. Fizikokimyasallar için yıllık ortalama sınır değerleri veÖncelikli olmayan
belirli kirleticiler için yıllık ortalama ÇKS değerleri, en az üç kez örnekleme yapılan istasyonlar için
hesaplanmıştır. Bu tam olmayan ortalama, yıllık fizikokimyasal veya ÖOBK durumu döngüsü için temsil edici
olarak görülmediğinden, üç kereden az örnekleme yapılan istasyonlar değerlendirilmemiştir.
Fizikokimyasal sınıflandırma biri kötüyse hepsi kötü kuralına göre, fizikokimyasal ölçümler, yıllık ortalama
(YO) ÇKS ve Maksimum İzin Verilebilir Konsantrasyon (MAK) ÇKS’ye göre yapılmıştır.
193
Tablo 6.1.3-1: Büyük Menderes havzası su kütlelerinin fizikokimyasal durumu. Su kütleleri BMN11 (kuru) ve
BMG19 ( henüz inşa edilmemiş rezervuar) değerlendirilmemiştir.
SK
Kategori
SK
Fizikokimyasal
Unsur
Sınıflandırması
Belirli Kirletici
Sınıflandırması
YO-ÇKS
Belirli Kirletici
Sınıflandırması
MAK-ÇKS
Genel
Fizikokimyasal
Durum
Nehirler
BMN01
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN02
İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN03
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN05
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN10
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN11
Nehirler
BMN12
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN15
İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN18
İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN20
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN22
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN23
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN27
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN28
İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN29
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN30
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN32
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN33
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN34
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN36
İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN38
İyi
Geçti
Geçti
İyi
Nehirler
BMN47
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN48
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN49
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN52
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler
BMN55
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Nehirler*
BMN56
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Göller*
BMG01
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG02
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Göller
BMG03
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Göller*
BMG05
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG06
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG07
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Göller
BMG10
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
194
SK
Kategori
SK
Fizikokimyasal
Unsur
Sınıflandırması
Belirli Kirletici
Sınıflandırması
YO-ÇKS
Belirli Kirletici
Sınıflandırması
MAK-ÇKS
Genel
Fizikokimyasal
Durum
Göller
BMG12
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Göller
BMG13
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG16
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Göller*
BMG17
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG20
İyi
Geçti
Kaldı
Orta
Göller
BMG21
Orta
Geçti
Kaldı
Orta
Göller*
BMG22
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Geçiş Suları
BMGS01
Çok İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Geçiş Suları
BMGS02
Çok İyi
Kaldı
Kaldı
Orta
Kıyı Suları
BMKS01
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Kıyı Suları
BMKS02
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Kıyı Suları
BMKS03
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
Kıyı Suları
BMKS04
Orta
Kaldı
Kaldı
Orta
* Korunan Alanlar
195
Şekil 6.1.3-1: Büyük Menderes Nehir Havzası Su Kütlelerinin Fizikokimyasal Durumları. Sınıflandırma
fizikokimyasallar ve diğer ilgili maddelere göre yapılmıştır. Sınıflandırma biri kötüyse hepsi kötü kuralına göre
yapılmıştır.
6.1.4.
Ekolojik Durum
Genel ekolojik durum biri kötüyse hepsi kötü kuralına göre kimyasal veriler hariç, mevcut bütün verileri
birleştirmiştir (Tablo 6.1.4-1). Bu kuralın uygulanması, sırasıyla Doğal ve Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su
Kütlelerine ilişkin şekil 6.1.4-1 ve 6.1.4-2’deki akış şemalarında ve ilgili Rehber Doküman No 13’te yer alan
“Ekolojik durum ve ekolojik potansiyelin sınıflandırılmasına ilişkin genel yaklaşım” da özetlenmektedir:
196
Şekil 6.1.4-1: SÇD Ek V: 1.2’deki normatif tanımlara göre biyolojik, hidromorfolojik ve fiziko-kimyasal kalite
unsurlarının ekolojik durum sınıflandırmasındaki ilgili rolleri (Kaynak: Rehber Doküman No 13 “Ekolojik
durum ve ekolojik potansiyelin sınıflandırılmasına ilişkin genel yaklaşım). Şema doğal su kütlelerine ilişkindir.
197
Şekil 6.1.4-2: SÇD Ek V: 1.2’deki normatif tanımlara göre biyolojik, hidromorfolojik ve fiziko-kimyasal kalite
unsurlarının ekolojik durum sınıflandırmasındaki ilgili rolleri (Kaynak: Rehber Doküman No 13 “Ekolojik
durum ve ekolojik potansiyelin sınıflandırılmasına ilişkin genel yaklaşım). Şema Büyük Ölçüde Değiştirilmiş ve
Yapay su kütlelerine ilişkindir. Yukarıda yer alan sınıflandırma şemaları göz önünde bulundurulduğunda, genel sınıflandırma için temeller
şunlar tarafından sağlanmaktadır:

Beş ölçekli bir sınıflandırma ile sunulan biyolojik durum,

İki sınıfla temsil edilen hidromorfolojik durum: Çok iyi (hidromorfolojik olarak bozulmamış su
kütleleri) ve İyi (çok iyi durumun altında, değiştirilmiş olanlar).

(İlgili eşikleri hiçbir şekilde aşmayan su kütleleri için) “İyi” veya (eşik değerlere ulaşamayan su
kütleleri için) “Orta” olarak sunulan fiziko-kimyasal – ÖOBK durumu
Büyük Menderes havzasında bulunan toplam 76 mevcut su kütlesinden, kurumuş olan 17 nehir hariç, diğer bütün
su kütlelerinde biyolojik sınıflandırma yapılmıştır (Tablo 6.1.4-1 ve şekil 6.1.4-3). Sınıflandırma şemasına göre,
Biyolojik Kalite Unsurları ekolojik sınıflandırmanın temelini teşkil etmektedir. Diğer Kalite Unsuru kategorileri
(hidromorfolojik ve fiziko-kimyasal) biyolojik unsurları destekleyici niteliktedir ve biyolojik sınıflandırmaya
geçerlilik kazandırılması için göz önünde bulundurulmalıdır. Ekolojik sınıflandırmanın ana hedefi, su biyotasının
topluluklarda meydana gelen ani ve beklenmedik bir bozulmaya maruz kalıp kalmadığını belirlemektir. Bu
nedenle, geri kalan kalite unsurları sınıflandırılmamış olsa dahi biyolojik sınıflandırmanın mümkün olduğu su
198
kütleleri için ekolojik sınıflandırma yürütülmektedir. Bu, şu anlama gelmektedir: biyolojik sınıflandırmanın
bilindiği fakat fiziko-kimyasal veya hidromorfolojik sınıflandırmanın ‘Bilinmiyor’ olduğu durumlarda, su kütlesi
biyolojik sınıflandırmaya göre sınıflandırılmaktadır.
Biyolojik olarak sınıflandırılan su kütlelerinin
haricinde, biyolojik sınıflandırması yapılamayan (ör.
“Bilinmiyor” olarak sınıflandırılan biyolojik durum) ve fizikokimyasal sınıflandırmada “kaldı” olarak
sınıflandırılan (iyinin altında= orta) su kütleleri de sınıflandırmaya dahil edilmiştir. Bunun nedeni, bir su
kütlesinin biyolojik olarak iyi ya da çok iyi durumda ancak fizikokimyasal olarak orta durumda sınıflandırılması
halinde, biri kötüyse hepsi kötü prensibine göre, bu sütlesinin orta durumda sınıflandırılabilir olmasındandır.
Fakat bu tür kanıt sağlayacak biyolojik sonuçlar mevcut olsaydı, su kütlesinin gerçek ekolojik sınıflandırması
yine de ortanın altında olabilirdi (zayıf veya kötü). Bu nedenle, “Bilinmeyen” biyolojik durum ve “Orta” fizikokimyasal duruma sahip BMN01, BMN02, BMN10, BMN18, BMN23, BMN29, BMN33, BMN5 su kütleleri için
en doğru sınıflandırma “Orta veya altı” olacaktır. Bunun SÇD tanımlarına uymayan oldukça açıklayıcı bir
sınıflandırma olduğu ve su kütlelerinin ekolojik durumunun (SÇD Ek V’te verilen belirli bir renk kodu
izlenerek) beş sınıflı bir ayrımla sunulması gerekliliği dikkate alındığında, bu su kütleleri mevcut bilgilere göre
ulaşılabilecek en yüksek sınıf olan “Orta” olarak sınıflandırılmaktadır. Bu istasyonların operasyonel izleme
programı kapsamında izlenmesinden sonra gerçek durum belirlenecektir.
Diğer taraftan, bir yerin fizikokimyasal olarak iyi durumda sınıflandırılması, ancak biyolojik sınıflandırma
yapılamaması halinde, genel ekolojik sınıflandırma bilinmiyor olarak belirlenir çünkü bir su kütlesinin iyi ya da
çok iyi olarak sınıflandırılması biyolojik unsurlar olmadan sadece hidromorfolojik ve fizikokimyasal unsurlara
göre yapılamaz.
Son olarak, biyolojik örnekleme sırasında kuru olduğu görüldüğü için biyolojik sınıflandırması yapılamayan
nehir su kütleleri için, bunun doğal bir durum mu yoksa insan müdahalesinin bir sonucu mu olduğunu belirlemek
üzere altta yatan nedenlerin incelenmesi gerekmektedir. İlk örnekte, bozulmaya ilişkin doğrudan bir kanıt
bulunmaması durumunda kesintili akışı değerlendirecek biyolojik bir yöntem olmadığı için su kütlesi
Bilinmiyor/kuru olarak snıflandırılır. Fakat ikinci örnekte, su kütlesinin hidrolojik rejiminin insan müdahalesi
neticesinde bozulması nedeniyle sucul biyotoplulukların zarar görmesinden dolayı, su kütleleri “Kötü” olarak
sınıflandırılmalıdır. Doğal olarak kuru ve değiştirilmiş olduğu için kuru olan nehir su kütleleri arasında bu ayrımı
yapmak için, hidromorfolojilerine ilişkin mevcut bilgilerden faydalanılmalıdır. Akış rejiminin dönemselliğinin
iki taraflı olarak incelenmesi (yüksek ve düşük akış sırasında), önemli su çekim baskıları olduğuna dair kanıtlar
ve yıllık hidrolojik akış modelinin (doğal ve değiştirilmiş) analizi ile nehir su kütlesinin insan müdahalesi
nedeniyle kuru olduğuna ilişkin doğruluk payı güçlendirilecektir. Bu 3 kriterin doğru olduğu tek örnek BMN37
olmuş ve bu nedenle “Kötü” olarak sınıflandırılmıştır.
199
Tablo 6.1.4-1. Büyük Menderes nehir havzasındaki su kütlelerinin ekolojik durumu. Yalnızca biyolojik sınıflandırmanın yapıldığı veya bozulmaya ilişkin güçlü
göstergelere rastlandığı (örneğin, fiziko-kimyasal sınıflandırmanın iyinin altında olması) su kütleleri için sınıflandırma yapılmıştır. Genel sınıflandırma
hidromorfolojik, biyolojik ve fiziko-kimyasal unsurlara ilişkin en düşük sınıflandırma sonucuna göre gerçekleştirilmiştir. Mevcut tek sınıflandırmanın
hidromorfolojik sınıflandırma olması durumunda, genel su kütlesi durumu bilinmiyor olarak belirlenmiştir. BMG19 su kütlesi (henüz inşa edilmemiş baraj gölü)
sınıflandırılmamıştır.
SK Kategorisi
SK Kodu
SK Adı
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
BMN01
BMN02
BMN03
BMN04
BMN05
BMN06
BMN07
BMN08
BMN09
BMN10
BMN11
Nehir
BMN12
Nehir
BMN13
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
BMN14
BMN15
BMN16
BMN17
Nehir
BMN18
Yukarı Banaz
Aşağı Banaz-1
Aşağı Banaz-2
Dokuzsele-1
Dokuzsele-2
Hamam-1
Hamam-2
Küfi-1
Küfi-2
Küfi-3
Küfi-4
Yukarı Büyük
Menderes 1
Yukarı Büyük
Menderes 2
Çaykavuştu-1
Çaykavuştu-2
Yukarı Çürüksu
Gökpınar Deresi
Aşağı Çürüksu1
Hidromorfolojik
Sınıflandırma
Biyolojik
sınıflandırma
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Çok İyi
İyi
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
Orta
1
Bilinmiyor
Zayıf
Kötü
İyi
İyi
1
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
Orta
Orta
Orta
2
Bilinmiyor
Orta
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
Orta
1
Bilinmiyor
İyi
Orta
Orta
İyi
Orta
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Orta
1
Bilinmiyor
İyi
Çok İyi
1
Bilinmiyor
200
Fizikokimyasal
sınıflandırma
Bilinmiyor
1
Ekolojik durum
Ekolojik
Potansiyel
Orta
Orta
Orta
4
Bilinmiyor
Zayıf
Kötü
İyi
İyi
4
Bilinmiyor
Orta
Bilinmiyor
4
Orta
2
2
Orta
Bilinmiyor
Orta
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
İyi
Orta
Orta
Orta
Bilinmiyor
İyi
4
SK Kategorisi
SK Kodu
Nehir
BMN19
Nehir
BMN20
Nehir
BMN21
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
BMN22
BMN23
BMN24
BMN25
BMN26
BMN27
BMN28
BMN29
BMN30
BMN31
BMN32
BMN33
BMN34
BMN35
BMN36
BMN37
BMN38
BMN39
BMN40
BMN41
SK Adı
Orta Büyük
Menderes
Yukarı
Dandalaz
Aşağı Dandalaz
Yukarı Akçay 1
Yukarı Akçay 2
Yukarı Akçay 3
Yukarı Akçay 4
Yukarı Akçay 5
Aşağı Akçay
Girme Deresi
Yukarı Çine-1
Yukarı Çine-2
Yukarı Çine-3
Aşağı Çine-1
Aşağı Çine-2
Aşağı Çine-3
Yukarı Sarıçay
Aşağı Sarıçay
Yukarı Kargın
Aşağı Kargın
Feslek
Kestel
Hidromorfolojik
Sınıflandırma
Biyolojik
sınıflandırma
Fizikokimyasal
sınıflandırma
İyi
Kötü
Bilinmiyor
İyi
Orta
Orta
İyi
İyi
Bilinmiyor
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Çok İyi
Çok İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Çok İyi
İyi
Çok İyi
Çok İyi
İyi
3
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
Orta
İyi
İyi
İyi
1
Bilinmiyor
Orta
Orta
İyi
1
Bilinmiyor
Orta
1
Bilinmiyor
Orta
1
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
1
Bilinmiyor
Orta
Orta
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
Orta
Orta
Orta
Orta
2
Bilinmiyor
Orta
Orta
Orta
2
Bilinmiyor
Orta
2
Bilinmiyor
İyi
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
201
Ekolojik durum
2
Ekolojik
Potansiyel
Kötü
Orta
2
İyi
Orta
Orta
Bilinmiyor
4
Orta
İyi
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
4
Bilinmiyor
Orta
Kötü
Bilinmiyor
4
Bilinmiyor
4
Bilinmiyor
4
Bilinmiyor
4
SK Kategorisi
SK Kodu
SK Adı
Nehir
Nehir
Nehir
BMN42
BMN43
BMN44
Nehir
BMN45
Nehir
BMN46
Nehir
BMN47
Nehir
BMN48
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
Nehir
BMN49
BMN50
BMN51
BMN52
BMN53
BMN54
Nehir
BMN55
Nehir
BMN56
Göl
Göl
BMG01
BMG02
Göl
BMG03
Göl
Göl
BMG05
BMG06
Melengeç
Köşk
Musluca
Yukarı
Tabakhane
Aşağı
Tabakhane
Yukarı İkizdere1
Yukarı İkizdere2
Yalkı
Alangüllü
Naipli
Moralı
Asağı Büyük
Menderes-1
Asağı Büyük
Menderes-2
Işıklı
Adıgüzel
CindereAdıgüzel 2
Karacasu Barajı
Tavaş-Yenidere
Hidromorfolojik
Sınıflandırma
Biyolojik
sınıflandırma
Fizikokimyasal
sınıflandırma
İyi
İyi
İyi
Orta
İyi
Orta
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
İyi
İyi
Bilinmiyor
2
İyi
İyi
Orta
Bilinmiyor
2
Orta
İyi
İyi
Orta
Orta
İyi
İyi
Orta
Orta
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Orta
Zayıf
Kötü
3
Bilinmiyor
İyi
Zayıf
Orta
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
Orta
2
Bilinmiyor
2
Bilinmiyor
Orta
İyi
Orta
Orta
Orta
İyi
Zayıf
Orta
Zayıf
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Orta
İyi
Orta
Orta
Orta
Orta
Bilinmiyor
Orta
Orta
Orta
Bilinmiyor
Bilinmiyor
İyi
İyi
Orta
Orta
Orta
Orta
202
2
Ekolojik durum
Ekolojik
Potansiyel
Orta
İyi
Orta
Zayıf
Kötü
Orta
İyi
Zayıf
SK Kategorisi
SK Kodu
SK Adı
Göl
BMG07
Göl
BMG10
Kemer
Çine Adnan
Menderes
Topçam
Yaylakavak
Bafa
İkizdere
Karakuyu
Örenler
Gökpınar
BM Nehir-Ağzı
BM Lagün
BM Kıyı Suyu 1
BM Kıyı Suyu 2
BM Kıyı Suyu 3
BM Kıyı Suyu 4
1
2
3
4
Hidromorfolojik
Sınıflandırma
Biyolojik
sınıflandırma
Fizikokimyasal
sınıflandırma
Bilinmiyor
İyi
Orta
Orta
Bilinmiyor
İyi
Orta
Orta
Ekolojik durum
Göl
BMG12
Bilinmiyor
İyi
Orta
Göl
BMG13
Bilinmiyor
İyi
Orta
Göl
BMG16
Bilinmiyor
Orta
Orta
Göl
BMG17
Bilinmiyor
İyi
Orta
Göl
BMG20
Bilinmiyor
İyi
Orta
Göl
BMG21
Bilinmiyor
Kötü
Orta
Göl
BMG22
Bilinmiyor
Orta
Orta
Geçiş
BMGS01
Bilinmiyor
Zayıf
Orta
Geçiş
BMGS02
Bilinmiyor
Orta
Orta
Kıyı
BMKS01
Bilinmiyor
Orta
Orta
Kıyı
BMKS02
Bilinmiyor
Orta
Orta
Kıyı
BMKS03
Bilinmiyor
İyi
Orta
Kıyı
BMKS04
Bilinmiyor
Orta
Orta
Kuru su kütlesi
Örneklenmemiştir.
Tipe özgü referans değerleri belirlenemediğinden sınıflandırma yapılmamıştır.
Bilinmiyor; çünkü biyolojik durum bilinmemekte ve fizikokimyasal durum ya bilinmiyor ya da orta sınıfın üzerindedir.
203
Ekolojik
Potansiyel
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Kötü
Orta
Zayıf
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Şekil 6.1.4-1: Büyük Menderes havzasının düşük akış periyodu sırasındaki ekolojik sınıflandırma haritası
66 su kütlesinin ekolojik sınıflandırma sonuçlarına göre, 9’u iyi durumda, 47’si orta durumda, 5’i zayıf ve 5’i
kötü durumda bulunmuştur. İyi durumdaki su kütlelerinin sadece nehir su kütleleri arasında olduğu görülmüştür
(Şekil 6.1.4-4). Biri (BMN38) haricinde fizikokimyasallar ve öncelikli olmayan belirli kirleticiler dikkate
alınarak sınıflandırılan bütün nehirler, en iyi durumda “orta” olarak sınıflandırılmıştır. 4 nehir su kütlesi zayıf
durumda bulunmuştur. Kötü durumda olan nehir suyu kütleleri ise şu sekildedir: BMN06 (Hamam-1), BMN19
(Aşağı Çürüksu-2), BMN37 (Aşağı Sarıçay) ve BMN51 (Yalkı).
BMG21 (Örenler) hariç tüm göller, büyük ölçüde fizikokimyasal sınıflandırmanın sonucuna bağlı olarak orta
durumda sınıflandırılmışlardır.
Nehir ağzı geçiş suyu kütlesi zayıf durumda, lagün ve tüm kıyı suyu kütleleri ise orta durumda sınıflandırılmıştır.
Bilinmeyen durum sadece nehir suyu kütlelerinde ortaya çıkmıştır. Bilinmeyen durum, kurumuş olduğundan
dolayı 10 nehir suyu kütlesinde ve bir numune elde edilemediği için sınıflandırma yapılamadığından 1 nehir
suyu kütlesinde (BMN38 – Yukarı Kargın) ortaya çıkmıştır.
Şekil 6.1.4-4: Su kütlesi kategorisine göre ekolojik sınıflandırma sonuçları. Sadece sınıflandırılan su kütleleri
gösterilmiştir
204
6.2. Yüzey suyu kütlelerinin kimyasal durum sonuçları
46 su kütlesi için, 47 yerde kimyasal sınıflandırma yapılmıştır ( Tablo 6.2-1 ve şekil 6.2-1).
Öncelikli ve öncelikli olmayan belirli kirleticiler için yıllık ortalama konsantrasyon değerleri, en az üç numune
alınan yerler için hesaplanmıştır. Üçten az örneklemenin yapıldığı alanlarda, yıllık fizikokimyasal veya öncelikli
olmayan belirli kirleticilerin durumu temsil edici olarak görülmediği için, değerlendirilmemiştir.
Su kütleleri BMN 11 (kuru nehir) ve BMG 19 (henüz tamamlanmamış baraj gölü) değerlendirilmemiştir.
Kimyasal sınıflandırma farklı maddeler arasında biri kötüyse hepsi kötü kuralı ile, yıllık ortallama (YO) ÇKS ve
Maksimum İzin Verilebilir Konsantrasyon ÇKS değerlerine göre yapılmıştır.
Tablo 6.2-1: Büyük Menderes Havzası Su Kütlelerinin Kimyasal Sınıflandırması
Su Kütlesi
Kategorisi
Nehirler
SK
Su Kütlesi Adı
YO-ÇKS:
MAK-ÇKS:
BMN01
Yukarı Banaz
Kaldı
Kaldı
Kimyasal
Durum
Kaldı
Nehirler
BMN02
Aşağı Banaz-1
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN03
Aşağı Banaz-2
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN05
Dokuzsele-2
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN10
Küfi-3
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN12
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN15
Çaykavuştu-2
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN18
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN20
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN22
Aşağı Dandalaz
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN23
Yukarı Akçay 1
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN27
Yukarı Akçay 5
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN28
Aşağı Akçay
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN29
Girme Deresi
Geçti
Geçti
Nehirler
BMN30
Yukarı Çine-1
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN32
Yukarı Çine-3
Geçti
Geçti
Geçti
Nehirler
BMN33
Aşağı Çine-1
Geçti
Geçti
Geçti
Nehirler
BMN34
Aşağı Çine-2
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN36
Yukarı Sarıçay
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN38
Yukarı Kargın
Geçti
Geçti
Geçti
Nehirler
BMN47
Yukarı İkizdere-1
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN48
Yukarı İkizdere-2
Geçti
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN49
Geçti
Geçti
Nehirler
BMN52
Alangüllü
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN55
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler
BMN56
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Nehirler*
BMN56
Geçti
Kaldı
Kaldı
205
Su Kütlesi
Kategorisi
Göller
SK
Su Kütlesi Adı
YO-ÇKS:
MAK-ÇKS:
BMG02
Adıgüzel
Kaldı
Kaldı
Kimyasal
Durum
Kaldı
Göller
BMG03
Çindere-Adıgüzel 2
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG06
Tavaş-Yenidere
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG07
Kemer
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG10
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG12
Topçam
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG13
Yaylakavak
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG16
Bafa
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG20
Karakuyu
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller
BMG21
Örenler
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Göller *
BMG01
Işıklı
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller *
BMG05
Karacasu Barajı
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller *
BMG17
İkizdere
Geçti
Kaldı
Kaldı
Göller *
BMG22
Gökpınar
Geçti
Kaldı
Kaldı
Geçiş Suları
BMGS01
BM Nehir-Ağzı
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Geçiş Suları
BMGS02
BM Lagün
Geçti
Kaldı
Kaldı
Kıyı Suları
BMKS01
BM Kıyı Suyu 1
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Kıyı Suları
BMKS02
BM Kıyı Suyu 2
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Kıyı Suları
BMKS03
BM Kıyı Suyu 3
Kaldı
Kaldı
Kaldı
Kıyı Suları
BMKS04
BM Kıyı Suyu 4
Kaldı
Kaldı
Kaldı
*Korunan Alan
206
Şekil 6.2-1: BMNH düşük akış dönemi sırasındaki kimyasal sınıflandırma haritası
Kimyasal sınıflandırma sonuçlarına göre “Geçti” su kütleleri sadece nehirler arasında bulunmuştur (Şekil 6.2-2).
Diğer bütün su kütleleri kimyasal sınıflandırma sonucu “Kaldı” olmuştur.
Şekil 6.2-2: Kimyasal sınıflandırma, Kategoriye göre değerlendirmeyi Geçti ve Kaldı su kütleleri
207
7.
ÇIKARILAN DERSLER VE ÖNERİLER
7.1. Çıkarılan dersler
Büyük Menderes, kelime anlamıyla “kıvrımlı akarsu” anlamına gelmektedir. Adını, nehrin eskiden ova
kısımlarında sahip olduğu geniş mendereslerinden alır. Günümüzde 26.009 km2’lik bir alanı kaplayan Büyük
Menderes Nehir havzası, ağırlıklı olarak su kaynakları bakımından kullanılan bir tarım alanı olup, nehirde artık
geniş menderesler görülmemektedir. Özellikle; eski eserlere yönelik turistik faaliyetlerin yakınındaki Aydın
bölgesi, deniz kenarında olması ve çoğu sebze ve meyveye uygun ideal Akdeniz iklimi ile, yoğun olarak ekim
yapılan ve oldukça verimli bir tarımsal alandır. Büyük Menderes’in geniş ova düzlüklerindeki çok miktarda su,
taşınarak sulama amacıyla kanallara boşaltılır. Sulama suyu gereksinimi; sıcak, güneşli ve kuru koşullar
nedeniyle yaz aylarındaki yüksek evapo-transpirasyon (terleme ve buharlaşma) oranı göz önüne alındığında,
yüksek miktarlarda su elde etmek için ilave önlemler alınmasını gerektirmektedir. Büyük ölçüde değiştirilmiş
Bafa gölü ile Işıklı ve Karakuyu bataklıklarının yapay olarak yükseltilmiş su seviyesi ile oluşan baraj gölleri
hariç olmak üzere, geri kalan 12 gölün tamamı, inşa edilmiş baraj gölüdür (rezervuardır). Sulama amacıyla
alınan suya ve elde edilen akış düzenlemesine ek olarak, pestisitler ve gübreler, bitkiler tarafından
emilmediklerinde nehre girer veya yeraltı suyuna karışır. Ayrıca, kentsel yerleşimler için biyolojik atık su arıtma
tesisleri yoktur ve endüstriyel su atıkları yüzey suyu kalitesini daha da düşürmektedir. Bu nedenle, SÇD’ye
uygun su yönetimi, sürdürülebilirliği sağlamak açısından, yani, bölge ve insanlarının iyi ekonomik durumunu
muhafaza etmek, çevreyi ve insan sağlığını korumak ve toplumu su kaynaklarıyla ilgili değişikliklerden
kaynaklanan büyük değişimlerden korumak için şarttır.
Teknik Yardım (TY) projesi; etkin restorasyon önlemlerinin tanımlanmasına yardımcı olmak için yüzey suyu
durumundaki önemli sorunları vurgulamak amacıyla, SÇD’ye göre Büyük Menderes Nehir havzasındaki
izlemenin işlevsel yönünü ele almıştır. Bu amaçla, bir yıllık su izleme programı başarıyla uygulanmıştır. Her su
kütlesi kategorisi (nehir, göl, geçiş ve kıyı suyu) için özel olarak hedeflenen tüm kalite unsurları, standardın
uygulanması yoluyla ve bazı durumlarda ileri bilimsel metodlarla ile izlenmiştir. Daha önceden mevcut olan
biyolojik izleme verilerinin yetersizliği göz önünde bulundurularak, bu gibi geniş bir alan için, sadece 43
istasyon içeren ilk istasyon ağından derhal vazgeçilmiş ve yerine, 76 su kütlesinin tamamını kapsayan
genişletilmiş bir ağ getirilmiştir. Kimyasal izleme için ilk baştaki 43 izleme noktası ağı için uygulama görüşü
devam ettirilmiştir. Mevcut DSİ ölçüm istasyonları ağından sağlanan ekstra veriler, havzanın hidrolojik
fonksiyonlarını anlayabilmek için ağa dahil edilmiştir. İzleme ağı; 84 nehir, 31 göl, 4 geçiş suyu ve 8 kıyı suyu
olmak üzere toplamda 127 sahadan oluşturulmuştur. Biyolojik ve hidromorfolojik izleme hem yüksek hem de
düşük akış döneminde gerçekleştirilirken, Kimyasal ve fizikokimyasal izleme mevsimsel olarak
gerçekleştirilmiştir. Düşük akış döneminde tam bir kapsama sağlamak amacıyla örnekleme çabası en yüksek
seviyede tutulmuştur; çünkü Akdeniz nehirlerinde en fazla görülen baskıların (hidrolojik ve kirlilik) en belirgin
olduğu dönem düşük akış dönemidir. Bu nedenle, su kütlelerinin ekolojik sınıflandırılması düşük akış dönemi
örneklerine bağlı olarak gerçekleştirilmiştir. Su kütlelerinin hem ekolojik hem de kimyasal durum
sınıflandırması, nihai sonuçta yüksek bir güvenirliği muhafaza etmek için, izlenen en güvenilir kalite unsurları
seçilerek “biri kötüyse hepsi kötü” kuralının uygulanması ile gerçekleştirilmiştir.
TY Projesi sınıflandırması sonucunda, Büyük Menderes su kütleleri üzerinde etkin olan baskıların etkisinin
büyük olduğu doğrulanmıştır. 10 nehir haricindeki tüm yüzey suyu kütleleri; orta, zayıf ya da kötü ekolojik
durum şeklinde sınıflandırılmıştır. Buna göre, kimyasal durum, 5 nehir suyu kütlesinin haricinde, havzanın tüm
yüzey suyu kütlelerinde “iyinin altında” olarak tespit edilmiştir. Her iki durumda da, iyi durumdaki nehirler,
dağlarda ve çoğunlukla kaynağa yakın yerlerde bulunmaktadır. İyi durumdaki bu nehirlerden nispeten en büyük
olanı Akçay’dır. Öte yandan, tüm göl ve mansap nehirleri orta ve zayıf durumda şeklinde sınıflandırılmıştır.
Nehir ağzındaki geçiş suyu kütlesi ile birlikte, nehrin en son kısmı, zayıf ekolojik durumda şeklinde
sınıflandırılmıştır. Buna rağmen, kıyı tarafındaki lagün ve tüm kıyı suyu kütleleri orta durum olarak
sınıflandırılmıştır. Örenler Gölü ve 4 nehir suyu kütlesi kötü durum olarak sınıflandırılmıştır. Kötü durumdaki
nehir suyu kütleleri; Uşak, Aydın ve Denizli illeri içerisinde, havzanın farklı kısımlarında yer almaktadır (Şekil
6.1.4.-3). Kötü durumdaki en büyük su kütlesi, Denizli şehrinin mansabındaki Aşağı Çürüksu 2 nehridir. Kötü
durumdaki nehirler için, derhal eyleme geçilip önlem alınmalıdır; çünkü bu nehirlerin durumu sadece su
208
ekosistemini etkilemekle kalmayıp aynı zamanda insan hayatı için tehdit oluşturacak güçlü göstergeler de
oluşturmaktadır.
On bir nehir suyu kütlesinin kuru olduğu tespit edilmiş olup su bulunmamasının insan kökenli bir faaliyetten mi
yoksa doğal bir hadiseden mi kaynaklandığına dair herhangi bir gösterge olmamasından dolayı, bu su kütleleri
sınıflandırılamamıştır. Bu nehirlerden sadece birinin durumunda, izleme kanıtlarına (ciddi su çekimi baskısı,
değiştirilmiş yıllık akış profili, sulama döneminin beraberinde gelen kurak dönem) dayanarak geliştirilen özel bir
yaklaşım, nehrin yapay olarak kurutulduğu sonucuna varmıştır; bu sebeple, söz konusu nehir kötü olarak
sınıflandırılmıştır. Bir nehir suyu kütlesi de, erişilemediği için nehirden örnek alınamaması sebebiyle
sınıflandırılamamıştır. Ancak, 8 nehrin fizikokimyasal değerlendirmesi iyinin altında sonuç verdiğinden,
herhangi bir biyolojik durum tanımlanmamış olmasına rağmen, AB ihtiyat ilkesine göre bozulma indikatörleri
mevcut olduğundan ve gerekli önlemler uygulanabildiğinden, ekolojik durum orta olarak sınıflandırılmıştır.
Fizikokimyasal sınıflandırma, su kütlelerinin bir alt kümesi içerisinde kimyasal/fizikokimyasal izleme ağında yer
almıştır. Bu sınıflandırma, hem fizikokimyasal parametreleri hem de öncelikli olmayan belirli kirleticileri
(ÖOBK) dikkate almıştır. ÖOBK, her madde için ÇKS’ler karşılaştırılarak, Yıllık Ortalama Çevresel Kalite
Standardı (YO-ÇKS) konsantrasyon değeri ve maksimum izin verilen konsantrasyon çevresel kalite standardı
(MAK-ÇKS) ile değerlendirilir. Sınıflandırılan 46 su kütlesinden sadece bir tanesinin iyi durumda olduğunun
tespit edilmesi sebebiyle, MAK-ÇKS’nin en sıkı sınıflandırma süreci olduğu kanıtlanmıştır. ÖOBK, sentetik ve
sentetik olmayan maddeleri de kapsar. Kaldı olarak belirlenen en yaygın parametreler; antimon (ÖOBK), bakır
(ÖOBK) ve civadır (öncelikli madde). Reddedilen tüm su kütlelerinde, nehirlerde, göllerde, geçiş ve kıyı
sularında civa tespit edilmiştir. Yukarıda geçen öncelikli (Hg) ve öncelikli olmayan (Sb, Cu) metallerin yaygın
olarak bulunması, doğal arka plan konsantrasyonlarının daha fazla araştırılması gereken önemli bir etken
olabileceğini göstermektedir.
Kimyasal ve ekolojik sınıflandırma bakımından karşılaştırıldıklarında, 45 su kütlesinin durumu (her bir su
kütlesinde iki sınıflandırma da mümkün olmuştur) kıyaslanabilmiş, sadece 4 durumda farklılık görülmüştür.
Karşılaştırma; kimyasal sınıflandırmada “geçti” durumunu ekolojik sınıflandırmada iyi ve üstü (çok iyi) durumla
ilişkilendirmiş, “kaldı” durumunu ise orta ve altındaki (zayıf, kötü) durumlar ile ilişkilendirmiştir. Kimyasal
sınıflandırmaya göre, 4 nehir suyu kütlesinin (BMN29, BMN32, BMN33, BMN49) iyi durumda olduğu ancak
ekolojik açıdan iyi durumda olmadığı sonucuna varılmıştır. BMN49 için, iyi durum hem biyolojik hem de
fizikokimyasal sınıflandırma sebebiyle reddedilmiştir. 4 sahada da, ilgili ÇKS’ye ait maksimum izin verilebilir
konsantrasyonu aşan bakır (ÖOBK) konsantrasyonu redde sebep olurken, BMN29, BMN33 ve BMN49’da
antimon da redde sebep olmuştur.
Su yönetimi açısından Büyük Menderes nehir havzasının su kalitesi sorunlarını ele almak için, restorasyon
önlemlerinin ciddiyet seviyelerine göre, yani kötü durumdaki su kütleleri ilk, zayıf durumdaki su kütleleri ikinci
ve orta durumdaki su kütleleri sonuncu sırada olacak şekilde, önceliklendirilmesi gerekir. Aynı zamanda, sınırı
aşan durumların görüldüğü yerlerde, kaynağın belirlenmesi ile metal ve öncelikli maddelerden kaynaklanan
kirliliğin azaltılmasına yönelik eylemlerde bulunulmalıdır.
7.2. Gelecekteki izleme faaliyetlerine yönelik öneriler
TY projesi, Büyük Menderes nehir havzasında SÇD ile uyumlu bir izleme programını ilk kez uygulamaya
geçirmiştir. Bu bağlamda, söz konusu projenin yürütülmesi, Türkiye’deki ilgili su yönetimi yetkililerinin SÇD
izleme hükümlerinin uygulamaya konulmasındaki bilgi ve deneyiminin artmasına katkı sağlamıştır.
Aşağıdaki paragraflarda, bu ilk uygulama sırasında karşılaşılan bazı konular ele alınmıştır. Hem Büyük
Menderes hem de Türkiye’nin diğer nehir havzalarında gerçekleştirilecek izleme faaliyetlerinde hesaba katılması
gereken daha fazla öneri sağlanmıştır.
209
Su kütlesi belirleme
Eşleştirme projesi’nin Büyük Menderes nehir havzası izleme programı, henüz mevcut olmayan gölleri (inşa
edilecek barajları) dahil ederken, birçok yüzey su kütlesi (sulama kanalları) su kütlesi belirleme sürecine dahil
edilmemiştir. Yaz mevsiminde nehir suyunun %50’sinden fazlasını taşıyan birçok by-pass kanalı, su kütleleri
arasında yer almamaktadır. Bu şekilde, miktar açısından hidrolojik verilerin devamlılığı tespit edilemez; bir
başka deyişle, birbirinden tamamen farklı deşarj verilerine sahip birbirini takip eden iki istasyon arasındaki fark
açıklanamaz. Bunun sonucunda, aktarılan kirlilik yüklerinin hesaplanması mümkün değildir.
Kıyı suyu kütlelerine yönelik ilk belirleme, bir dizi ciddi hatayı ortaya koymuştur: Geçiş suları (lagün), kıyı suyu
olarak adlandırılmıştır; bazı kıyı su kütleleri kıyı hattından sonra 1 deniz milinden çok öteye uzanmıştır ve bir
kıyı su kütlesi SÇD hükümlerine dikkat edilmeksizin, kıyıdan tamamen ayrılmıştır. TY projesi; bu konuların
tanımlanmasına, bunları ele almaya yönelik önerilere ve mümkün olan yerlerde, bunların düzeltilmesine katkıda
bulunmuştur. Kıyı ve geçiş suyu kütleleri yeniden belirlenmiştir. Yeni su kütleleri, SÇD tanımlarına uygun
olarak belirlenmiştir.
Ancak, nehir suyu kütlelerinin belirlenmesine ilişkin hala birçok sorun bulunmaktadır. TY projesi; hem DSİ’nin
ölçüm istasyonları ağından elde edilen hidrolojik verilerin hem de saha kayıtlarından elde edilen hidromorfolojik
etüt verilerinin analizinde ayrıntılara inmiş olmasına rağmen, tam bir hidrolojik modelin geliştirilmesine ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu model, havzadaki su kaynaklarının dağılımını etkileyen su çekimleri ve su transferine yönelik
mevcut tüm bilgiyi de kapsamalıdır.
Gelecekteki izlemeler, önemli miktardaki suyu nehir ve göllerin içine ya da dışına taşıyan yapay kanalları da
içerecek şekilde, ilk baştaki belirleme işlemine dahil edilmemiş olan su kütlelerinin tanımlanmasına yönelik
SÇD prosedürlerine uygun olmalıdır.
Tipoloji
Büyük Menderes Nehir havzası için oluşturulan tipoloji ve bu tipolojinin su kütlelerinin belirlenmesindeki
uygulanış şekli sıkıntılı olmuştur. Çok yüksek sayıda tip ve her bir tipte az sayıda su kütlesi bulunmaktadır.
Belirli durumlarda bu tipolojik gruplamanın bir “yan etkisi” olarak, aşırı derecede uzun nehir suyu kütleleri
tanımlanmıştır.
Örneğin; Büyük Menderes Nehrinin düşük rakımda akan kısmı, 198 km uzunluğunda bir su kütlesi olarak
tanımlanmıştır. Önemli yan kollar, nehir boyunca ilerlerken su kütlesine dahil olmakta ve suyun hidrolojik
özelliklerini değiştirerek su kalitesini etkilemektedir.
yeterli sayıdaki biyolojik izleme sonucu su kalitesini belirleyen sucul organizmaların dağılımını etkileyen
etkenler daha iyi anlaşıldığında, tipoloji ve su kütlesi belirlemenin gözden geçirilmesinin önemli olduğu
düşünülmektedir. Ancak, belirli nehir suyu kütlelerindeki aşırı uzunluk sorunu ve bazı durumlarda dağlık alanda
ve düşük rakımda akan nehirlerin uygunsuz şekilde birleştirilmesi, daha iyi bir belirleme youlyla ele alınmalıdır.
Bu tür bir belirleme, sadece hidrolojik bağlantılar ve tipolojik farklılıklar ile değil aynı zamanda durum
değişiklikleri ile de gerçekleştirilmelidir. Daha özele inersek, CBS çalışması komple nehir bölümleri ve kolları
üzerinde değil, önce örneğin 500 m uzunluktaki küçük kollarla dikkatle uygulanmalı ve daha sonra da tipolojik
kriterlere, durumun bilinmediği yerlerde uygulanan baskılara ve hidrolojik kriterlere (bağlantılara) göre bağımsız
kollar birleştirilerek uygulanmalıdır.
Türkiye’nin Eko-bölgeleri
Birçok araştırmacı, “eko-bölgeler” kavramını uygulayarak, benzer biyo-toplulukların dağılımının ortak ekolojik
özelliklere sahip alanlarda coğrafi olarak tanımlanabileceğini ortaya koymuştur. SÇD Ek XI uyarınca, AB
ülkeleri için farklı eko-bölgeler belirlenmiştir. Buna ek olarak, bazı ülkeler su kütleleri için tipolojik parametreler
açısından daha küçük “eko-alanlar” tanımlamıştır. Türkiye, Su Çerçeve Direktifinin eko-bölgelerine dahil
edilmemiştir ve Türkiye’nin coğrafi skalasından dolayı farklı eko-alanlar tanımlanabilir.
210
Ulusal bazda bir izleme programını uygulamaya devam etmek için, su kalitesinin indikatörleri olarak kullanılan
sucul organizmaların dağılımında doğası gereği oluşan değişikliklerin her bir su kütlesi kategorisine uygulanan
tipoloji sisteminde göz önünde bulundurulmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Bu şekilde, biyolojik ve
fizikokimyasal izleme sonuçlarının doğru şekilde yorumlanmasını ve her kalite unsuru için doğru tipe-özgü
referans değerlerin ve sınıf sınırlarının oluşturulmasını kolaylaştıracaktır.
Biyolojik değerlendirme metodolojileri ve indeksleri
TY projesi, Büyük Menderes nehir havzası ile aynı coğrafi bölgede yer alan ve mümkün olduğunca çok ortak
ekolojik karakteristiğe sahip olan ülkeler tarafından kullanılan en güvenilir yöntemleri araştırmıştır. Genel olarak
Doğu Akdeniz bölgesindeki diğer ülkelerde geliştirilen veya kullanılan yöntemler kullanılmıştır.
Ancak, bu değerlendirme yöntemleri ile indeksler, Türkiye’de geliştirilmediğinden, bunlar su kalitesi indikatörü
olarak kullanılacak yerli fauna ve floranın potansiyelini kullanamayabilirler. Benzer şekilde, farklı ülkelerde su
kalitesi indikatörü olarak kullanılan türler, Türkiye’de bulunmayabilir veya Türkiye sularında farklı bir
temsiliyet gösteriyor olabilir. Son olarak, yerel koşulların bir biyolojik topluluğunun baskı gradyenine vereceği
tepkiyi etkileyebileceği durumlar meydana gelebilir. SÇD (Su Çerçeve Direktifi), “interkalibrasyon çalışması”
olarak adlandırılan, farklı ülkeler arasındaki değerlendirme metodolojilerinin kalibre edilmesine yönelik bir
süreç öngörmektedir. Ancak Türkiye, bahsedilen interkalibrasyon çalışmasında yer almamıştır ve dolayısıyla,
Türkiye’de uygulanan bir yöntem ile değerlendirilen “iyi kalitenin”, başka bir ülkede “iyi kalite” olarak
yorumlanan kaliteye karşılık geldiği doğrulanamamaktadır.
Bu hususta Türkiye’nin biyolojik indikatörlerinin kullanımı yoluyla ekolojik su kalitesinin değerlendirilmesinde
kullanılacak yöntemleri belirleyecek bir ulusal biyolojik kalite değerlendirme sistemi oluşturulmasına yatırım
yapması gerekmektedir. TY projesi tarafından hayata geçirilen Büyük Menderes izleme programında kullanılan
yöntemlerin başarılı bir şekilde uygulanmasının, en azından Büyük Menderes ile benzer ekolojik
karakteristiklere sahip havzalarda, gelecekteki ince ayarlama ve düzenlemeler için sağlam temeller
oluşturabileceğine inanılmaktadır. Söz konusu yöntem uyarlaması sürecinin, yalnızca ulusal ölçekte bir izleme
programının hayata geçirilmesi yoluyla yeterli miktarda izleme verisinin toplanması ile gerçekleştirilebileceği
açıktır. İkinci adım olarak, izleme sonuçları ile temelde yatan ekolojik işlevler arasında bağlantı kurabilmek için,
toplanan verilerin bilim insanları tarafından işlenmesi gerekmektedir. Bu durum ayrıca, çevresel parametrelerle
ilgili yeterince ayrıntılı verilerin yanı sıra her bir su kütlesine uygulanan baskılarla ilgili verilerin mevcut
olmasını gerektirir. Son olarak, aynı eko-bölgede yer alan diğer ülkelerce uygulanan ilgili yöntemler ile
karşılaştırılabilir olduklarını kanıtlamak amacıyla, yeni uyarlanan yöntemlerin “interkalibre” edilmesi
gerekecektir. Bu nedenle Türkiye, bugüne kadar interkalibrasyon çalışmalarından elde edilen sonuçlar ve
prosedürleri yakından takip etmeli ve bu amaca yönelik olarak diğer ülkeler ile işbirliği inisiyatifleri
gerçekleştirmelidir.
Referans koşullar
SÇD’ye uygun bir izleme programının hayata geçirilmesi zorlayıcı bir görev oldu. Eskiye ait biyolojik izleme
verilerinin eksik olması, tipe özgü referans koşullar ile referans değerlerin elde edilmesini engellemiştir. Bu
eksiklik farkı unsurlar için farklı şekillerde ele alınmıştır. Nehir makroomurgasızları göz önünde bulundurularak,
mekansal bir tipe özgü referans değer elde etme süreci gerçekleştirilmiştir; ancak geniş düşük rakımlı nehir
makroomurgasızları için referans değerler benzer bir nehirden, Akdeniz bölgesindeki Aoos-Vjose nehrinden
alınmıştır. İndeksin türlere dayalı olduğu pek çok durumda, indeksin kendisi sabit bir tipoloji ile, gerçek ile
referans değerin bir karşılaştırmasını yapabilmiştir (nehir epilitik diatomları, göl makrofitleri ve geçiş suları ile
kıyı sularında: makroomurgasızlar, makroalgler, fitoplankton ve angiospermler). Göl fitoplanktonu konusunda,
Büyük Menderes nehir havzasının mevcut en iyi gölleri referans değerlerin elde edilmesi için kullanılmıştır.
Nehir makrofitleri, göl makroomurgasızları ve geçiş suyu fitoplanktonunda ise, referans değerlerin elde edilmesi
için literatür ve/veya uzman görüşü kullanılmıştır. Nehir balıkları konusunda, ilk olarak balık tabakalaşmasını
yansıtan bir tipoloji gerçekleştirilmiş ve ardından referans değerler indeksten çıkarılmıştır. Mevcut indekslerin
güvenirliğinin düşük olmasından dolayı, örneklenmiş ve analiz edilmiş geri kalan biyolojik unsurlar için referans
değer elde edilmemiştir.
211
İzleme sonuçlarının değerlendirilmesinin daha tutarlı ve net olmasını sağlamak için, netleştirilmesi gereken
belirsizliklere ilişkin olarak farklı çaba seviyelerine sahip tam ölçekli bir ulusal izleme uygulaması
gerekmektedir. Referans değerlerin elde edilmesi için, her su kütlesi tipine göre belirli bir mekansal ağ
gereklidir. Büyük ölçüde değiştirilmiş su kütlelerinde maksimum ekolojik potansiyel için de aynı yaklaşımın
takip edilmesi gerekmektedir. Göller için, bu tür referans koşulların paleo-limnolojik verilerden elde edilmesi
daha kolay olabilir.
TY projesinin uygulanması yoluyla elde edilen referans değerlerin, gerekirse aynı prensipleri SÇD’ye uygun
ulusal bir izleme programı üzerinde uygulayarak kontrol edilmesi ve düzeltilmesi elzem kabul edilmektedir.
Arka Plan Konsantrasyonları
Öncelikli olmayan belirli kirleticiler (ÖOBK) göz önünde bulundurulduğunda, Büyük Menderes Nehir
Havzasının jeolojik mozaiği, madencilik faaliyetleri için ayrıcalıklı bir alan teşkil etmektedir. Doğal jeolojik
substrat ile havzanın farklı bölgelerinde mevcut yoğun jeotermal aktivite, metaller dahil olmak üzere pek çok
maddenin doğal olarak yüzey suyunda yüksek konsantrasyonlarda bulunmasının bir kaynağı olarak kabul
edilmektedir. Bununla birlikte, metal ve diğer madde konsantrasyonlarının nehir suyuna bilinmeyen doğal
katkıları, neyin doğal bir konsantrasyondan ve neyin ise bir kirlilik olayından kaynaklandığını tahmin etmeyi
zorlaştırmaktadır. Bu tür bir sorunun önlenmesi amacıyla, TY projesi tarafından kapsamlı bir literatür
araştırması yürütülmüş ve ÇKS’ler (Çevresel Kalite Standardı) oluşturulmuştur. Ancak yine de, çok unsurlu
ekolojik durum ve “biri kötüyse hepsi kötü” kuralı, AB’nin ihtiyatlılık ilkesini dikkate alarak, sınıflandırma
sürecine ait belirsizlik “yastıklarını” teşkil etmektedir.
Yine de, TY projesinden elde edilen sonuçların, yüksek metal ve diğer madde konsantrasyonlarının kaydedildiği
alanlardaki jeolojik arka plan üzerine çalışmalar ile ilişkilendirilmesi gerektiği öne sürülmektedir. Hem yer altı
suyunu hem de yüzey suyunu kapsayan, hedefe uygun bir izleme programı kirleticileri kaynaklarına kadar takip
edebilir ve gerekirse ilgili alanlarda bu maddeler için özel Çevre Kalite Standartlarını yeniden belirleyebilir.
Kuru nehirler
Kuru nehirler, henüz SÇD’de kapsanmamış, oldukça zorlayıcı bir diğer sınıflandırma konusudur. Nehrin sulama
veya diğer kullanımlardan ötürü kuruması halinde, biyolojik sonucun sıfır olduğundan su kütlesi kötü durumda
olarak sınıflandıracaktır. Ayrıca, hidrojeolojik ve/veya diğer bilimsel kanıtlar ile doğal olarak kuru nehirleri de
kapsayacak başka bir tür tipoloji gerekmektedir. Bu durumda, doğal olarak kuruyan nehirler izleme programları
kapsamının dışına alınabilir veya farklı standartlar, sıkılık ve değerlendirme yöntemleri ile izlenebilir. Bu gibi
tiplere dahil olmayan diğer kuru su kütleleri ise izleme esnasında kuru halde bulunurlarsa, bu su kütleleri
otomatik olarak kötü durumda olarak değerledirilecektir.
Her durumda, geçerli ve güncel miktar verilerini sağlamak üzere, hem mekansal hem de mevsimsel olarak nehir
havzasının temeldeki su akışı modülünün anlaşılabilmesi amacıyla DSİ hidrolojik ağı yürürlükte olmalıdır. DSİ
ayrıca hidro-morfolojik izleme görevini üstlenmesi en muhtemel kuruluştur. Bu nedenle, Nehir Habitat
İnceleme, QBR, Göl Habitat İnceleme, TraC MImAS (Transitional and Coastal Waters Morphological Impact
Assessment System – Geçiş ve Kıyı Suları Morfolojik Etki Değerlendirme Sistemi) vb. saha araştırmalarını
planlayan, organize eden ve gerçekleştiren bilimsel personel veya teknisyenler gibi biyoloji ile daha fazla ilgili
bilimsel arka plana sahip, yeni bir uzmanlık alanı gerekmektedir.
Göller, geçiş suları ve kıyı sularında hidro-morfolojik izleme
Avrupa ölçeğinde, göller ile geçiş ve kıyı su kütlelerinin hidro-morfolojik durumunun değerlendirilmesine
yönelik yöntemler henüz yeterince gelişmemiştir. Bu su kütlelerine yönelik hidro-morfolojik indekslerin
üretilmesi ve kalibre edilmesine ilişkin bir kaç girişim ise gelişimlerinin henüz erken bir aşamasındadır. İlgili
yöntemlerin araştırılması sonucu TY projesi göller için LHS (Lake Habitat Survey: Göl Habitat İnceleme)
212
yöntemini, geçiş ve kıyı suları içinse TraC MImAS aracını belirlemiş ve uygulamıştır. Ancak söz konusu
metodolojiler, elde edilen sonuçlar su kütlesi sınıflandırma şemasına aktarılmadan önce halledilmesi gereken
önemli konuları da beraberinde getirmektedir.
Hem LHS hem de TraC MImAS, Birleşik Krallık’ta geliştirilmiştir ve dolayısıyla, kendi ekolojik, hidromorfolojik ve su kullanımı özelliklerinde önemli farklılıklara sahip su kütlelerine atıfta bulunmaktadır. Bu
nedenle, bu yöntemlerin Türkiye’nin su kütlelerinin durumlarına ve özelliklerine uyarlanabilmesi için bir dizi
değişiklik yapılması gerekmektedir.
Bu indeksler tarafından üretilen değerler ile BKU (Biyolojik Kalite Unsuru) verilerinin değerlendirilmesi ile elde
edilen ekolojik kalite değerlendirmesi arasındaki bağlantı henüz tam olarak belgelendirilmiş değildir. Diğer bir
deyişle, bunların SÇD tanımlamalarına uygun bir şekilde ekolojik durumu/ potansiyeli sunmak üzere biyolojik
sınıflandırmayı destekleyebilecek ilgili sonuçları sağlayabileceklerine ilişkin henüz bir kanıt bulunmamaktadır.
Yukarıdakiler göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu yöntemler gelecekteki hidro-morfolojik
değerlendirme araçlarının gelişimi için temel oluşturabilecek olsa dahi, bu yönde daha fazla çalışma yapılması
gerekmektedir. İlk adım olarak, nihai sonucu üretecek her bir yöntemde göz önünde bulundurulan değişkenlerin
gözden geçirilmesi ve gereken yerlerde Türkiye’deki su kütlelerinin özelliklerine uygun şekilde düzeltilmeleri
gerekmektedir. Bunun için, her bir yöntemin oluşturulma ilkeleri ön incelemeye tabi tutulmalı, daha sonra
değiştirilmiş protokoller kullanılarak hidro-morfolojik izleme verilerinin sistemli bir şekilde toplanacağı bir test
süreci uygulanmalıdır. Daha sonra, biyolojik izleme ve hidro-morfolojik değerlendirme sonuçlarının etkili bir
şekilde birleştirilebilmesi için daha detaylı bir düzenleme de gerekebilir.
Kimyasal analizlerin kalitesi
Kimyasal parametrelerin analizi konusunda çalışan farklı laboratuvarlar arasında, TY projesi izleme programının
uygulanması esnasında gerçekleştirilen kimyasal analizlerin kalite denetimi/kontrolü özellikle azot döngüsünden
belirli parametrelerin doğru bir şekilde analiz edilmemiş olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu durum, izleme
sonuçlarının validasyonu için kalite denetimi/kontrolünün, ve tüm izleme/sınıflandırma faaliyetlerinde kalite
kontrol prosedürlerinin uygulanmasının önemini göstermektedir.
Bu nedenle, gelecekteki izleme faaliyetleri için, izleme programlarının yürütülmesinden önce dahi,
yapılandırılmış bir kalite güvence/ kalite kontrol protokolünün hazırlanması önerilmektedir. Bu protokol,
örneklerin işlenmesi ve analiz edilmesi için tüm genel prosedürlerin yanı sıra, tüm katılımcı laboratuvarlardan
tutarlı bir sonuç alınmasının sağlanması için gerekli olan iç ve dış kalibrasyon ve denetleme prosedürlerini
detaylı olarak belirtmelidir.
213
REFERANSLAR
Agència Catalana de l'Aigua. Desenvolupament d'un índex integral de qualitat ecològica i regionalització ambiental dels sistemes loacustres de Catalunya. Generalitat de Catalunya. Department deMedi Ambient i Habitatge
2003.
Akbulut, N., Bayarı, S., Akbulut, A., Sahin, Y., (2009). Rivers of Turkey. In: Tockner, K.
Akin S., Buhan E., Winemiller K.O., & Yilmaz, H. (2005). Fish assemblage structure of Koycegiz LagoonEstuary,Turkey: Spatial and temporal distribution patterns in relation to environmental variationEstuarine,
Coastal and Shelf Science, 64: 671-684.
Alahuhta, J., K.-M. Vuori, S. Hellsten, M. Jarvinen, M. Olin, M. Rask & A. Palomaki, 2009. Defining the
ecological status of small forest lakes using multiple biological quality elements and paleolimnological analysis.
Fundamental and Applied Limnology 175: 203–216.
ALMEIDA, S.F.P., 2001, Use of diatoms for freshwater quality evaluation in Portugal. Limnetica 20: 205-213.
Altınayar, G.,1987. Bitkibilimi Terimleri Sözlüğü. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DSİ Genel
Müdürlüğü, İşl. ve Bak. Dai. Bşk.lığı. DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
Altınayar,G.,1988. Su Yabancıotları. DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
Alvarez-cobelas, M., Rojo, C. & Angeller, D.G., (2005). MediterraneanLimnology: current status, gaps and the
future. Journal of Limnology, 64(1): 13-29.
Angermeier P.L. & Davideanu G. (2004). Using fish communities to assess streams in Romania: initial
development of an index of biotic integrity. Hydrobiologia 511: 65-78.
Aparicio E., Carmona-Catot G., Moyle P B. & García-Berthou E. (2011). Development and evaluation of a fishbased index to assess biological integrity of Mediterranean streams. Aquatic Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst. 21:
324–337 (2011)
Armitage, P.D. & Hogger, J., 1994. The New Rivers and Wildlife Handbook. Bedfordshire, RSPB, NRA and
RSNC, UK.
Armitage, P.D., Moss, D., Wright, J.F. & Furse, M.T., 1983. The performance of a new biological water quality
score system based on macroinvertebrates over a wide range of unpolluted running water sites. Water Research
17: 333-347. DOI: 10.1016/0043-1354(83)90188-4.
Ballesteros E., Torras X., Pindeo S., Garcia M., Mangialajo L. & DeTorres M., 2007. A new methodology based
on littoral community cartography dominated by macroalgae for the implementation of the European Water
Framework Directive. Marine Pollution Bulletin 55 (1-6): 172-180.
Barlas, M. & Dirican, S. (2004). The Fish Fauna of the Dipsiz-Çine (Muğla-Aydın) Stream, Gazi University
Journal of Science, 17(3): 35-48.
Basset, A., Barbone E, Elliott M, Li B-L, Jorgensen S.E., Lucena-Moya P, Pardo I, Mouillot D. 2013. A unifying
approach to understanding transitional waters: Fundamental properties emerging from ecotone ecosystems.
Estuarine, Coastal and Shelf Science 132: 5-16.
Bellinger E. G.. Sigee D. C.. Freshwater Algae Identification and Use as Bioindicators. Wiley Blackwell 2010.
214
Benejam L, Angermeier PL, Munné A, García‐Berthou E. (2010). Assessing effects of water abstraction on fish
assemblages in Mediterranean streams. Freshwater Biology 55: 628–642
Bilyard, G.R., 1987. The value of benthic fauna in marine pollution studies. Mar. Pollut. Bull. 18, 581-585.
BirdLife International (2014) Important Bird Areas factsheet: Büyük Menderes Delta. Downloaded from
http://www.birdlife.org on 31/08/2014.
Blanco s., l. Ector, V. Huck, O. Monnier, H.M. Cauchie, l., Hoffmann & E. Bécares, 2007. Diatom assemblages
and water quality assessment in the Duero Basin (NW Spain). Belgian Journal of Botany 141 (1) : 39-50.
Borja, A., Bald, J., Franco, J., Larreta, J., Muxika, I., Revilla, M., Rodríguez, J.G., Solaun, O., Uriarte, A.,
Valencia, V., 2009. Using multiple ecosystem components, in assessing ecological status in Spanish (Basque
Country) Atlantic marine waters. Marine Pollution Bulletin, 59, 54-64.
Borja, A., Basset, A., Bricker, S., Dauvin, J., Elliot, M., Harrison, T., Marques, J., Weisberg,, S. & West,
R.(2012). Classifying ecological quality and integrity of estuaries. In E. Wolanski & D. McLusky (Eds.),
Treatiseon Estuarine and Coastal Science (pp. 125-162). Waltham: Academic Press.
Borja, A., Franco J., Perez. V., 2000. Marine Biotic Index to establish the ecological quality of soft bottom
benthos within European estuarine and coastal environments. Mar. Poll. Bull., 40 (12): 1100-1114.
Bouchard RW. 2004. Guide aquatic invertebrates of the upper Midwest. Identification Manual for student,
citizen monitors, and aquatic resource professionals. University of Minnesota, 208 pp.
Boudouresque C.F. & Belsher T., 1979. Le peuplement algal du port de Port-Vendres: Recherches sur l’air
minimal qualitative. Cahiers de Biologie Marine, Fr. 20: 259-269.
Breine, J., Stevens, M., Van den Bergh, E., and Maes, J., 2011. A reference list of fish species for a heavily
modified transitional water: The Zeeschelde (Belgium). Belgiun Journal of Zoology, 141: 44-55.
Brinkhurst R.O, Jamieson, BGM. 1971. Aquatic Oligochaeta of the World. Univ. of Toronto, 860 pp.
Brinkhurst RO, Wetzel MJ. 1984. Aquatic Oligochaeta of the World: Supplement, A Catalogue Of New
Freshwater Species, Descriptions and Revisions, No:44, Canadian Technical Report of Hydrography and Ocean
Sciences, Canada. Oligochaetes of North America. Aquatic Resources Center, 101 pp.
Brown J.H., Gillooly J.F., Allen A.P., Savage V.M. & West G.B., 2004. Towards a metabolic theory of ecology.
Ecology 85: 1771–1789.
Buffagni A., Erba S. Birk S., Cazzola M., Feld C., Ofenböck T, Murray-Bligh J., Furse M. T., Clarke R., Herring
D., Soszka H. & W. van de Bund, 2005. Towards European Inter-calibration for the Water Framework Directive:
Procedures and examples for different river types from the E.C. project STAR. 11th STAR deliverable. STAR
Contract No: EVKI-CT 2001-00089. Rome (Italy), Quad. Ist. Ric. Acque 123, Rome (Italy), IRSA, 460 pp.
Butcher R.W., 1947 - Studies in the ecology of rivers. VII. The algae of originally enriched waters. J. Ecology,
35: 186-191.
Calow, P. & Petts, G.E., 1992. The Rivers Handbook, Vol. 1. Blackwell Scientific Publications, Oxford.
Campaioli S., Ghetti P.F., Minelli A. & Ruffo S. (1994): Manuale per il riconoscimento dei macroinvertebrati
italiani della acque dolci italiane. (Vol I, II). APR & B, pp. 484. (in Italian)
215
Cappelletti C., F. Ciutti & M. Torrisi, 2003 - Diatomee epilitiche e qualità biologica del torrente Noce
(Trentino). In G.N. Baldaccini & G. Sansoni (eds) Atti del Seminario di Studi “Nuovi orizzonti dell’ecologia”.
Trento. pp. 177 181.
Cardell, M.J., Sarda, R. & Romero, J.,1999. Spatial changes in sublittoral soft-bottom polychaete assemblages
due to river inputs and sewage discharges. Acta Oceanologica, 20(4): 343-351.
Cardoso, AC., Solimini AG, Premazzi G., Birck S., Hale P., Rafael T., Serrano ML. 2005. Report on
harmonisation of freshwater biological methods. European Commission Joint Research Centre, Report EUR
21769 EN, Ispra.
Caridad de Hoyos et al.. Water Framework Directive Intercalibration Technical Report. Mediterranean Lake
Phytoplankton ecological assessment methods. 2014.
Carletti A. & Heiskanen A.S., 2009. Water Framework Directive intercalibration technical report. Part 3.
Transitional and coastal waters. European Commission, EUR 23838 EN/3 – Joint Research Centre – Institute for
Environment and Sustainability, 240 pp.
Carol, J., L. Benejam, C. Alcaraz, A. Vila-Gispert, L. Zamora, E. Navarro, J. Armengol and E. Garc´ıa-Berthou.
(2006). The effects of limnological features on fish assemblages of 14 Spanish reservoirs. Ecol. Freshw. Fish.
15:66
Cemagref, 1982 - Etude des méthodes biologiques d’appréciation quantitative de la qualité des eaux. Rapport
Q.E. Lyon-Agence De l’eau Rhone-Méditérranée-Corse, 218pp.
CEN (Comite´ Europeén de Normalisation) (2003). Water quality sampling of fish with electricity. CEN,
European Standard—EN14011:2003 E, Brussels, Belgium
Champ, W.S.T., Kelly, F.L. and King, J.J. (2009). The Water Framework Directive: using fish as a management
tool. Biology and Environment: Proceedings of the Royal Irish Academy 109B, 191–206. DOI: 10.3318/
BIOE.2009.109.3.191
Chatzinikolaou, Y., Dakos, V. & Lazaridou, M., 2006. Longitudinal impacts of anthropogenic pressures on
benthic macroinvertebrate assemblages in a large transboundary Mediterranean river during the low flow period.
Acta Hydrochimica et Hydrobiologica 34: 453-463. DOI: 10.1002/aheh.200500644.
Chatzinikolaou, Y., Dakos, V. & Lazaridou, M., 2008. Assessing the Ecological Integrity of a Major
Transboundary Mediterranean River Based on Environmental Habitat Variables and Benthic Macroinvertebrates
(Aoos-Vjose River, Greece-Albania). International Review of Hydrobiology 93: 73–87. DOI:
10.1002/iroh.200610937.
Chaves, M. L., J. L. Costa, P. Chainho, M. J. Costa and N. Prat, 2006: Selection and validation of reference sites
in small river basins. – Hydrobiologia 573: 133–154.
Ciutti F., 2005 - Il monitoraggio dei corsi d’acqua con indicatori algali (diatomee). Ann. Ist. Super. Sanità 41:
393-397.
Ciutti F., C. Cappelletti. C. Monauni. M. Siligardi & A. Dell’Uomo, 2000 - Qualità biologica e funzionalità del
torrente Fersina (Trentino). Dendronatura 20: 12-22.
Cleve P.T., 1884 -Diatoms collected during the Expedition of the Vega. Vega-Exped. Vet. Arb. Jakttagel., 3:
455-517.
216
Coll M., Piroddi C., Steenbeek J., Kaschner K. et al. (2010) The biodiversity of the Mediterranean Sea:
estimates, patterns, and threats. PLoS ONE 5(8):e11842
CORING E., 1999 - Situation and developments of algal (diatom)-based techniques for monitoring rivers in
Germany. In J. Prygiel. B.A. Whitton & J. Bukowska (eds). Use of Algae for Monitoring Rivers. III. Agence de
l’Eau Artois-Picardie. Douai. pp. 122-127.
Dauer, D. M., 1993. Biological criteria, environmental health and estuarine macrobenthic community structure.
Mar. Pollut. Bull. 26, 249–257.
Dauvin, J.C., Gomez Gesteira, J.L., Salvande Fraga, M., 2003 Taxonomy sufficiency: an overview of its use in
the monitoring of subittoral benthic communities alter oils spills. Mar. Pollut. Bull. 46, 552-555.
Dauvin, J.C., Ruellet, T., Desroy, N., Janson, A.L., 2007. The ecology quality status of the Bay of Seine and the
Seine estuary: Use of biotic indices. Mar. Pollut. Bull. 55, 241-257.
Davies, J. & D. Connor, 2003. Establishing a common framework to define reference conditions for the WFD.
Presented in COAST expert group workshop in Oslo 11-12 Sept. 2003.
Davis, P.H. et al., 1965-1988, Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol:I-X. Edinburg Univ. Press.
Edinburgh, UK.
De Biasi, A.M., Bianchi, C.N., Morri, C., 2003. Analysis of macrobenthic communities at different taxonomic
levels: an example from an estuarine environment in the Ligurian Sea NW Mediterranean. Estuar. Coast. Shelf.
Sci. 58, 99-106.
De-la-Ossa-Carretero, J.A., Simboura N., Del-Pilar-Rusoa, Y., Pancucci-Papadopoulou, M.A., GiménezCasalduero, F., Sánchez-Lizasoa, J.L., 2012. A methodology for applying Taxonomic Sufficiency and benthic
biotic indices in two Mediterranean areas. Ecological Indicators 23 (2012) 232–241.
Dell’Uomo A. & C. Tantucci, 1997 - Impiego delle diatomee nel monitoraggio biologico del fiume Musone
(Marche). S. It. E. Atti 17 : 499-502
Dell’Uomo A. & P. Grandoni, 1997 - Diatomee e qualità dell’acqua : Biomonitoraggio del fiume Sentino
(Bacino del fiume Esino. Marche). S. It. E. Atti 18 : 445-448.
Dell’Uomo A., 1996 - Assessment of water quality of an Apennine river as pilot study for diatom-based
monitoring of Italian watercourses. In: B.A. Whitton BA & E. Rott (eds) Use of Algae for monitoring rivers II.
Innsbruck. Austria 17-19 Sept. 95. Studia Student. G.m.b.H., Innsbruck. pp. 65-72.
Dell’Uomo A., 2004 - L’indice diatomico di eutrofizzazione/polluzione (EPI-D) nel monitoraggio delle acque
correnti. Linee guida. APAT. ARPAT. CTN_AIM. Roma. Firenze. 101 p.
Dell’Uomo A., A. Pensieri & D. Corradetti, 1999 - Diatomées épilithiques du fleuve Esino (Italie centrale) et
leur utilisation pour l’évaluation de la qualité biologique de l’eau. Cryptog. Algol. 20: 253-269.
Delta in Last 50 Years. Proceedings of the Seventh International Conference on the Mediterranean Coastal
Environment, MEDCOAST 05, E.Özhan (Editor), 25-29 October 2005, Kusadasi, Turkey.
Demir, N. 2007. The Changes in the Phytoplankton Community of a Coastal
Anatolia, Turkey. Limnology, 8, 337-342.
Hyposaline lake in Western
Dencheva K., 2010. State of macrophytobenthic communities and ecological status of the Varna Bay, Varna
lakes and Burgas Bay. Phytologia Balcanica 16 (1): 43-50.
217
Denys L., 1991 – A check-list of the diatoms in the holocene deposits of the Western Belgian coastal plain with
a survey of their apparent ecological requirements. I. Introduction, ecological code and complete list.
Professional paper, Ministère des Affaires Economiques – Service Géologique de Belgique, 246 : 41 p.
Derolez V., 2007. Proposition d'optimisation de la stratιgie spatiale de suivi des macrophytes et des sιdiments en
lagunes. Application ΰ Thau, Bges, Leucate, Vic et Or - Direction des Opιrations - Laboratoire Cτtier
Environnement Littoral et Ressources.
Descy J.P. & M. Coste, 1991 - A test of methods for assessing water quality based on diatoms. Verh. Internat.
Verein. Limnol. 24: 2112-2116.
DFMS-Department of Fisheries and Marine Science. Marine Environment Division. 2011. The monitoring
network for the ecological status quality of coastal waters of Cyprus according to article 8 of the WFD
2000/60/EC. Edited by M. Argyrou, M. Aplikioti, M. Amrkou & P. Stavrou. Technical Report, (In Greek), 26p.
Dhont F. & Coppejans E., 1977. Résultats d'une étude d’aire minima des peuplements algaux photophiles sur
substrat rocheux à Port-Cros et à Banyuls (France). Rapport CIESM 24(4): 141-142.
Diez I., Secilla A., Santolaria A. & Gorostiaga J.M., 1999. Phytobenthic intertidal community structure along an
environmental pollution gradient. Marine Pollution Bulletin 38: 463-472.
Duran, M. & Akyildiz, K.G. (compilers) (2014). Büyük Menderes Havza Atlasi. Yasayan Nehirler – Yasayan
Ege Projesi. 166 p.
Duran,M., Akyıldız, G.K., 2011.Evaluating Benthic Macroinvertebrate Fauna and Water Quality of Suleymanli
Lake (Buldan-Denizli) in Turkey, Acta Zool. Bulg., 63 (2): 169-178
EC, 2000. Directive of the European parliament and of the Council 2000/60/EC establishing a framework for
community action in the field of Water Policy. Office Journal of the European Community, L 327, Brussels
(2000).
EC, 2003a. Guidance on typology, reference conditions and classification systems for transitional and coastal
waters. Guidance document no5. Produced by: CIS Working Group 2.4. (Coast), Common Implementation
Strategy
of
the
Water
Framework
Directive,
European
Commisssion,
p.
116.
http://forum.europa.eu.int/Public/irc/env/wfd/library.
EC, 2003b. Towards a guidance on establishment of the intercalibration network and the process on the
intercalibration exercise. Produced by: CIS Working Group 2.5. (Intercalibration), Common Implementation
Strategy of the Water Framework Directive, European Commission, p. 54.
EC, 2003c. Water Framework Directive Common Implementation Strategy Working Group 2.7 Monitoring
Guidance on Monitoring for the Water Framework Directive Final Version23 January 2003.
EC, 2007. WFD intercalibration technical report. Coastal and Transitional Waters. Final Report – Coastal GIGs.
MED-GIG (Mediterranean coastal). Gianna Casazza, Italy, coordinator. 143p.
EC, 2008. Directive 2008/56/EC of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008, establishing a
framework for community action in the field of marine environmental policy (Marine Strategy Framework
Directive). Official Journal of the European Union L164, 19–40.
Ecosystem (Turkey) Case”.Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi Cilt: 3, Sayı: 1, Haziran 2011, 1-8.
218
Ector L. & F. Rimet, 2005 - Using bioindicators to assess rivers in Europe: An overview. In: S. Lek. M. Scardi.
P.F.M. Verdonschot. J.P. Descy & Y.S. Park (eds). Modelling community structure in freshwater ecosystems.
Springer Verlag Berlin Heidelberg. 7-19.
EFI+ Consortium. (2009). Manual for the application of the new European Fish Index – EFI+. A fish‐based
method to assess the ecological status of European running waters in support of the Water Framework Directive.
Available at http://efi‐plus.boku.ac.at/software/doc/EFI+Manual.pdf
Elliott JM, Humpesch UH, Macan TT. 1988. Larvae of the Ephemeroptera: A key with ecological notes.
Freshwater Biological Association Scientific publication No: 49: 80 pp.
Eloranta P. & K. Andersson, 1998 - Diatom indices in water quality monitoring of some South-Finnish rivers.
Verh. Int. Verein. Limnol. 26: 1213-1215.
Eloranta P., 1995 - Type and quality of river waters in central Finland described using diatom indices. In D.
Marino & M. Montresor (eds) Proc 13th Intern Diatom Symp. 1994. Acquafreda di Maratea (PZ). Italy.
Biopress. Bristol. pp. 107–119.
Eloranta. P., 1999 - Applications of diatom indices in Finnish rivers. In Prygiel J., B.A. Whitton & J. Bukowska
(eds) Use of Algae for Monitoring Rivers III. Agence de l’Eau Artois-Picardie. Douai. pp. 138-144.
EN, 2003. EN 14184. 2003. Water quality - Guidance standard for the surveying of aquatic macrophytes in
running waters. European Standard EN 14184. Comitè Europèenne de Normalisation (CEN), Bruxelles. 14pp.
EN, 2007. EN 15460. 2007. Water quality - Guidance standard for the surveying of macrophytes in lakes.
European Standard EN 15460. Comitè Europèenne de Normalisation (CEN), Bruxelles. 20pp.
Epler JH. 1995. Identification Manual for the Larval Chironomidae (Diptera) of Florida. State of Florida
Department of Environmental Protection Division of Water Facilities, Tallahassee, 110 pp.
Erdoğan, S.,”A Chemical Reaction to A Physical Impact: Lake Bafa Wetland
Eshmeyer,
W.
N.
(2013).
California
Academy
of
Sciences,
http://research.calacademy.org/redirect?url=http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/
fishcatmain.asp. (20.07.2013).
European Committee for Standardization, 2003 - Guidance standard for the routine sampling and pretreatment of
benthic diatoms from rivers. CEN/TC 230. EN 13946. 14 p.
European Committee for Standardization, 2004 - Guidance standard for the identification. enumeration and
interpretation of benthic diatom samples from running waters. CEN/TC 230. EN 14407. 12 p
Falace A., Curiel D. & Sfriso A., 2009. Study of the macrophyte assemblages and application of phytobenthic
indices to assess the Ecological Status of the Marano-Grado Lagoon (Italy). Marine Ecology 30 (4): 480-494.
FAME Consortium (2004). Manual for the application of the European Fish Index – EFI. A fish-based method to
assess the ecological status of European rivers in support of the Water Framework Directive. Version 1.1,
January 2005.
Fernandez-Torquemada, Y. et al., 2008. Descriptors from Posidonia oceanica (L.) Delile meadows in coastal
waters of Valencia , Spain , in the context of the EU Water Framework Directive. ICES Journal of Marine
Science, 65, pp.1492–1497.
219
Ferraro, S.P., Cole, F.A., 1990. Taxonomic level and sample size sufficient for assessing pollution impacts on
the Southern California Bight macrobenthos. Mar. Ecol. Prog. Ser. 67, 251-262.
Ferraro, S.P., Cole, F.A., 1995. Taxonomic level sufficient for assessing pollution impacts on the Southern
California bight macrobenthos- revisited. Environ. Toxicol. Chem. 14, 1031–1040.
Ferreira T., Oliveira J., Caiola N., Sostoa A. DE, Casals F. Cortez, R. Economou A.N., Zogaris S., Garcia-Jalon
D., Ilheu, M.,Martinez Capel, F. Pont D., Rogers C. & Prenda J. (2007). Ecological traits of fish assemblages
from Mediterranean Europe and their responses to human disturbance. Fisheries Management and Ecology, 14:
473- 481.
Fjerdingstad E., 1962 - Some remarks on a new saprobic system. Biological Indicators of Pollution. Third
Seminar, pp. 232-234.
Franco A., Pérez-Ruzafa A., Drouineau H., Franzoi P., Koutrakis E.T., Lepage M.,Verdiell-Cubedo D.,
Bouchoucha M., López-Capel A., Riccato F., Sapounidis A., Marcos C.,Oliva-Paterna F.J., Torralva-Forero M.,
Torricelli P. (2012). Assessment of fish assemblages in coastal lagoon habitats: Effect of sampling method.
Estuarine, Coastal and Shelf Science 112: 115-125
Fricke, R., Bilecenoglu, M. and Sarı, H. M., (2007). Annotated Checklist of Fish and Lamprey Species
(Gnathostoma and Petromyzontomorphi) of Turkey, Including a Red List of Threatened and Declining Species.
Stuttgarter Beitr. Naturk. Sea A (706):1-172.
Fulat, I.A. (2005). Investigating time series shoreline changes by integration of remote sensing and geographical
information systems. MSc thesis. Middle East Technical University.144 p.
Gallart, F., N. Prat, E. M. Garcıá-Roger, J. Latron, M. Rieradevall,P. Llorens, G. G. Barbera´, D. Brito, A. M.
DeGirolamo, A. Lo Porto, R. Neves, N. P. Nikolaidis,J. L. Perrin, E. P. Querner, J. M. Quinõnero, M. G.
Tournoud,O. Tzoraki & J. Froebrich, (2011). Developing a novel approach to analyse the regimes of temporary
streams and their controls on aquatic biota. Hydrology and Earth System Sciences Discussions 8: 9637–9673.
Gasith, A. & Resh, V.H. (1999). Streams in Mediterranean climate regions: Abiotic influences and biotic
responses to predictable seasonal events. Annual Review of Ecology and Systematics 30: 51–81.
Gerritsen, J., Carlson, R.E., Dycus, D.L., Faulkner, C., Gibson, G.R., Harcum, J., and Markowitz, S.A. 1998.
Lake and Reservoir Bioassessment and Biocriteria. Technical Guidance Document. US environmental Protection
Agency.
EPA
841-B-98-007.
10
Chapters,
Appendices
A-G.
(http://www.epa.gov/owow/monitoring/tech/lakes.html)
GIG (Geographical Intercalibration Group), 2013. Technical report coastal waters, Mediterranean GIG Benthic
Invertebrate fauna, JRC and the benthic macroinvertebrates subgroup. https://circabc.europa.eu/faces/
Gleeson D.K. & D. Tilman, 1992. Plant allocation and the multiple limitation hypothesis. American Naturalist
139: 1322–1343.
Gobert, S. et al., 2009. Assessment of the ecological status of Mediterranean French coastal waters as required
by the Water Framework Directive using the Posidonia oceanica Rapid Easy Index: PREI. Marine pollution
bulletin, 58(11), pp.1727–33. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19700176 [Accessed February
6, 2013].
Gokpinar, S, Cirik, Semra; Sunlu, Ugur; Metin, Cengiz, (1996): Phytoplankton and fisheries in Karine Lagoon.
Turkish Journal of Biology. 20(suppl.): 87-97
220
Gomà J., R. Ortiz. J. Cambra & L. Ector, 2004 - Water quality evaluation in Catalonian mediterranean rivers
using epilithic diatoms as bioindicators. Vie Milieu. 54 : 81-90.
Grall, J, Glemarec M (1997) Using biotic indices to estimate macrobenthic community perturbations in the Bay
of Brest. Estuarine and Coastal Shelf Science, 44A: 43-53.
Grandoni P. & A. Dell’Uomo, 1996 - Biomonitoraggio dell’alto corso del fiume Potenza (Marche) mediante
impiego di diatomee. Riv Idrobiol 35: 71-85.
Gray, J.S., Aschan, M., Carr, M.R., Clarke, K.R., Green, R.H., Pearson, T.H., Rosemberg, R., Warwick, R.M.,
1988. Analysis of community attributes of the benthic macrofauna of Frierfjord/ Langesundfjord and in a
mesocosm experiment. Mar. Ecol. Prog. Ser. 46, 151–165.
Güçlü, S.S., Küçük, F., Ertan, O.O., Güçlü, Z.. (2013). The Fish Fauna of the Büyük Menderes River (Turkey):
Taxonomic and Zoogeographic Features. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 13: 685-698 (2013)
Guelorget, O. and Perthuisot, J. P. (1983). Le domaine paralique. Expressions géologiques biologique, et
économique du confinement. Presse de l’école normale supérieure 16-1983, 45 rue d’Ulm, Paris, 136 p.
Güner, A, Özhatay, N, Ekim, T ve Başer, KHC, 2000, Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol:XI,
Edinburg Univ. Press. Edinburgh, UK.
Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler),
2012. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.İstanbul.
Haury, J., M. C. Peltre, M. Trémolières, J. Barbe, G. Thiébaut, I. Bernez, H. Daniel, P. Chatenet, G. HaanArchipof, S. Muller, A. Dutartre, C. Laplace-Treyture, A. Cazaubon, and E. Lambert-Servien. 2006. A new
method to assess water trophy and organic pollution – the Macrophyte Biological Index for Rivers (IBMR): its
application to different types of river and pollution. Hydrobiologia 570:153–158.
HCMR (Hellenic Centre for Marine Research), 2012. The monitoring network for the ecological status quality of
the transitional and coastal waters of Greece according to article 8 of the WFD 2000/60/EC. HCMR-MINENV.
Edited by N. Simboura & P. Panayotidis, Technical Report, (In Greek), 123p.
HCMR/EKBY (Hellenic Centre for Marine Research / Greek Biotope-Wetland Centre), 2008. Network
development and monitoring of the inner, transitional and coastal waters of Greece-assessment/classification of
their ecological status. Ministry of the environment/operational project “environment”.
Health in Tennessee valley authority impoudments. p. 523-540. In T.P. Simon (ed.), Assessing the sustainability
and biological integrity of water resources using fish communities. CRC Press, Boca Raton, FL.
Helfman, G.S. (2007). Fish conservation: a guide to understanding and restoring global aquatic biodiversity and
fishery resources. Island Press.
Hellawell, J.M., 1986. Biological indicators of freshwater pollution and environmental management. Elsevier
Applied Science Publishers, London & New York.
Hemingway, K.L., Elliott, M., 2002. Field methods. In: Elliott, M., Hemingway, K.L. (Eds.), Fishes in Estuaries.
Blackwell Science, Oxford, pp. 410–509.
Hering D, Johnson RK, Kramm S, Schmutz S, Szoszkiewicz K, et al. (2006). Assessment of European streams
with diatoms, macrophytes, macroinvertebrates and fish: a comparative metric-based analysis of organism
response to stress. Freshwater Biology 51: 1757–1785.
221
Hering, D., Johnson, R.K. & Buffagni, A., 2006. Linking organism groups – major results and conclusions from
the STAR project. Hydrobiologia 566:109–113
Hermoso V, Clavero M, Blanco-Garrido F, Prenda J (2010). Assessing the ecological status in species-poor
systems: A fish-based index for Mediterranean rivers (Guadiana River, SW Spain). Ecological Indicators 10:
1152–1161.
Hermoso, V.& Clavero, M. (2012). Revisiting ecological integrity 30 years later: non-native species and the
misdiagnosis of freshwater ecosystem healthFish and Fishereis. Goghti papers, DOI: 10.1111/j.14672979.2012.00471.x
Hermoso, V., Clavero, M., Blanco-Garrido, F. and Prenda, J. (2011) Invasive species and habitat degradation in
Iberian streams: an analysis of their role in freshwater fish diversity loss. Ecological Applications 21, 175–188.
Hermoso, V., Clavero, M., Blanco-Garrido, F. and Prenda,J. (2009). Assessing freshwater fish sensitivity to
different sources of perturbation in a Mediterranean basin. Ecology of Freshwater Fish 18, 269–281.
Hershkovitz, Y. & Gasith, A. (2013). Resistance, resilience, and community dynamicsin mediterranean-climate
streams. Hydrobiologia (2013) 719:59–75
Higgins J. (2003). Chapter 10: managing the ebbs and flows of the landscape. In: Drafting a Conservation
Blueprint: A Practitioner’s Guide to Planning for Biodiversity(Ed. C. Groves), pp. 291–318. Island Press,
Washington.
Hily, C., 1984. Variabilite de la macrofaune benthique dans les milieux hypertrophiques de la Rade de Brest.
These de Doctorat d’ Etat, Univ.Bretagne Occidentale. Vol.1, 359 p; Vol 2.,337 p.
Hoyos, C., J. Catalan, G. Dörflinger, J. Ferreira, D. Kemitzoglou, C. Laplace -Treyture, J. P. López, A.
Marchetto, O. Mihail, G. Morabito, P. Polykarpou, F. Romão & V. Tsiaoussi, 2014. Water Framework Directive
Intercalibration Technical Report: Mediterranean Lake Phytoplankton ecological assessment methods. Ed:
Sandra Poikane. Joint Research Centre – Institute for Environment and Sustainability, Luxembourg: Publications
Office of the European Union. EUR –Scientific and Technical Research series – ISSN 1831-9424, ISBN 978-9279-35477-9. doi: 10.2788/77541
Hrbek, T., Küçük, F., Frickey, T., Stölting, K., Wildekamp, R. H. and Meyer, A. (2002). Molecular Phylogeny
and Historical Biogeography of the Aphanius (Pisces, Cyprinodontiformes) Species Complex of Central
Anatolia, Turkey, Molecular Phylogenetics and Evolution, 25: 125-137. doi: 10.1016/S1055-7903(02)00203-8
Hynes, H.B.N., 1970. The Ecology of Running Waters. Better Biological Monitoring. Island Press, USA.
IMBRIW (2013). Inland Waters Fish Monitoring Operations Manual: Electrofishing Health And Safety / HCMR
Rapid Fish Sampling Protocol. (Compiled by Zogaris, S., E. Oikonomou, V. Tachos, and B. Beaumont).
Hellenic Centre for Marine Research - HCMR Special Publication, Version 1. Athens: 79 pp.
Irvine,K., Donohue,I. T1- A3.9 – 1.0Ecological Classification Tool Development Littoral and Profundal/SubLittoral Macroinvertebrates – Lakes, 38p.
Irvine,K., Donohue,I. T1(A3.1) 2.2. A Review of the Use of the Littoral Invertebrate Communities of Lakes for
Ecological Classification, 96p.
Irz, P., C. Argillier & T. Oberdorff, 2004. Native and introduced fish species richness in French lakes: local and
regional influences. Global Ecology and Biogeography 13: 335–344.
Jeffries, M. & Mills, D., 1990. Freshwater Ecology: Principles and Applications. Belhaven Press, London.
222
Jeppesen. E.. Lauridsen. T. L.. Mitchell. S.F.. Kristoffersen. K. & Burns. C.W.. Trophic Structure. Species
Richness and Biodiversity in Danish Lakes. Changes along a Phosphorus Gradient. - Freshwater Biology 45:
201-218. 2000.
Kazancı, N., S. Girgin and M. Dügel (2008): Research on the limnology of Bafa Lake in South-Western Turkey
and climate change impacts. Review of Hydrobiology 2:207-223.
Kelly M.G. & B.A. Whitton, 1995 - The Trophic Diatom Index: a new index for monitoring eutrophication in
rivers. J. Appl. Phycol. 7: 433-444.
Kelly M.G., B.A. Whitton & A. LEWIS, 1996 - Use of diatoms to monitor eutrophication in the U.K. rivers. In:
Whitton B.A, Rott E. (Eds) Use of algae for monitoring rivers II, Institut fur Botanik, Universitat Innsbruck : 7986.
Kelly M.G., C.J. Penny & B.A. Whitton, 1995 - Comparative performance of benthic diatom indices used to
assess river quality. Hydrobiologia 302: 179-188.
Kennard, M.J., Arthington, A.H., Pusey, B.J. and Harch,B.D. (2005). Are alien fish a reliable indicator of river
health? Freshwater Biology 50, 174–183.
Klein J. & Verlaque M., 2008. The Caulerpa racemosa invasion: A critical review. Marine Pollution Bulletin 56:
205-225.
Koca, S., Koca, Y. B., Yıldız, Ş. and Gürcü, B. (2008). Genotoxic and Histopathological Effects of Water
Pollution on two fish species, Barbus capito pectoralis and Chondrostoma nasus in the Büyük Menderes River,
Turkey. Biological Trace Element Research. 122 (3): 276-291. doi: 10.1007/s12011-007-8078-3.
Kolkwitz, R. & M. Marson, 1908 - Okologie der pflanzlichen Saprobien. Ber. Deut. Bot. Ges., 26a: 505-519
Kolkwitz, R. & M. Marson, 1909 - Okologie der tierischen Saprobien. Int. Rev. ges. Hydrobiol., 2: 126-152.
Kosten, S., V. L. M. Huszar, et al. (2012). Warmer climate boosts cyanobacterial dominance in lakes. Global
Change Biology, 18(1): 118–126.
Küçük, F. Gülle, I., Güçlü, S.S., Çiftçi, Y., & Erdoğan, O., (2013). A new Pseudophoxinus (Teleostei,
Cyprinidae) species from Southwestern Anatolia, with remarks on the distribution of the genus in western
Anatolia. ZooKeys 320: 29-41 (31 Jul 2013)
Küçük, S. (2007). Büyük Menderes Nehri Su Kalite Ölçümlerinin Su Ürünleri Açısından İncelenmesi. ADÜ
Ziraat Fakültesi Dergisi. 4(1-2): 7-13
Kuru, M. (2004). Türkiye İçsularının Son Sistematik Durumu, Gazi Üniv. Gazi Eğit. Fak. Dergisi, 24 (5): 1-25.
Labay B, Cohen AE, Sissel B, Hendrickson DA, Martin FD, et al. (2011). Assessing historical fish community
composition using Surveys, Historical, Collection Data, and Species Distribution Models. PLoS ONE 6(9):
e25145.
Lamy, N. & Guelorget, O., 1995. Impact of intensive aquaculture on the soft substratum benthic communities in
the Maditerranean lagoonal environments. Journal de RecherchesOceanographique, 20(1-2): 1-8.
Lang, C. 1985 Eutrophication of lake Geneva indicated by the oligochaetes communities of the profundal.
Hydrobiologia 126: 237-243.
223
Lang, C. 1998. Using oligochaetes to monitor the decrease of eutrophication: the 1982-1996 trend in Lake
Geneva. Archiv Fur Hydrobiologie 141:447-458
Lange-Bertalot H., 1979a - Toleranzgrenzen und Populationsdynamic benthischer Diatomeen bei unterschiedlich
starker Abwasserbelastung. Algological Studies, 23: 184-219.
Lange-Bertalot H., 1979b - Pollution tolerance of Diatoms as a Criterion for Water Quality Estimation. Nowa
Hedwigia,. 64: 285-304.
Lecointe C., M. Coste & J. Prygiel, 1993 - OMNIDIA: software for taxonomy. calculation of diatom indices and
inventories management. Hydrobiologia 269/270: 509-513.
Leoni V., Vela A., Pasqualini V., Pergent-Martini C. & Pergent G., 2008. Effects of experimental reduction of
light and nutrient enrichment (N and P) on seagrass: a review. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater
Ecosystems 18: 202–220.
Liebmann H., 1942 - Handbuch der Frischwasser und Abwasserbiologie. Bd. I. 2 Aufl. Verlag Oldenbourg,
Munich. Verlag G. Fischer, Jena.
Liebmann H.,1962 - Uber den einfluss der verkrautung auf der selbstreinigung svorgang in der salle underhalb
hof. Von Wasser, 15: 92-102.
Litchman E.. Pinto P. T.. Klausmeier C. A.. Thomas M. K.. Yoshiyama K.. (2010) Linking traits to species
diversity and community structure in phytoplankton. Hydrobiologia 653:15–28.
Littler M.M. & Murray S.N., 1975. Impact of sewage on the distribution, abundance and community structure of
rocky intertidal macroorganisms. Marine Biology 30 (4): 277- 291.
Littler M.M., Littler D.S. & Taylor P.R., 1983. Evolutionary strategies in a tropical barrier reef system:
functional-form groups of marine macroalgae. Journal of Phycology 19 (2): 229-237.
Lopez y Royo, C. et al., 2010. A biotic index using the seagrass Posidonia oceanica (BiPo), to evaluate
ecological status of coastal waters. Ecological Indicators, 10, pp.380–389. Available at:
http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1470160X0900123X [Accessed February 10, 2013].
Lowell, R. B., J. M. Culp & M. G. Dube, 2000. A weight-of-evidence approach for northern river risk
assessment: integrating the effects of multiple stressors. Environmental Toxicology and Chemistry 19: 1182–
1190.
Mac Arthur R.H. & Wilson E.O., 1967. The theory of island biogeography. Princeton University Press,
Princeton, 203 pp.
Marba N., Duarte C.M. & Agusti S., 2007. Allometric scaling of plant life history. Proceedings National
Academy of Science (PNAS) 104: 15777–15780.
Martino, E.J., & Able, K.W., (2003). Fish assemblages across the marine to low salinity transition zone of a
temperate estuary. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 56: 969-987
Mavric, B., Urbanic, G., Lipej, L., & Simboura, N., 2012. Influence of sample size on ecological status
assessment using marine benthic invertebrate-based indices. Marine Ecology, 1–8.
McDounough, T.A. and G.D. Hickman. (1999). Reservoir fish assemblage index development: A tool for
assessing ecological
224
Meador, M.R. & Carlisle, D.M. (2007). Quantifyingtolerance indicator values for common stream fishspecies of
the United States. Ecological Indicators 7,329–338.
Meerhoff M., Clemente J. M., Teixeira-deMello F., Iglesias C., Pedersen A. R. & Jeppesen E. (2007)Can warm
climate-related structure of littoral predator assemblies Global Change Biology, 13,1888–1897.
Metcalfe, L.J., 1989. Biological water quality assessment of running waters based on macroinvertebrate
communities: History and present status in Europe. Environmental Pollution 60: 101 –139.
Mihov, S. (2010). Development of fish based index for assessing ecological status of Bulgarian rivers (BRI).
BIOTECHNOL. & BIOTECHNOL. EQ. 24/2010/SE. Second Balkan Conference On Biology Special
Edition/On-Line 21-23 May 2010, Plovdiv.
Miller, J.M.; Pietrafesa, L.J.; Smith, N.P. (1990). Principles of hydraulic management of coastal lagoons for
aquaculture and fisheries. FAO Fisheries Technical Paper. No. 314. Rome, FAO. 1990. 88p.
Montesanto B., S. Ziller & M. Coste, 1999 - Epilithic diatoms and biological quality of Stratonikon mountain
creeks. Chalkidiki (Greece). Cryptog. Algol. 20: 235-251.
Moss B. Ecology of Freshwaters; Man and Medium. Past to Future. Oxford; Blackwell Science Ltd. 2010.
Moustaka G., M., Michaloudi E., Sommer U., Modifying the PEG model for Mediterranean lakes – no biological
winter and strong fish predation. 2014. Freshwater Biology Volume 59, Issue 6, pages 1136–1144.
Moyle P.B., & Randall P.J. (1998). Evaluating the biotic integrity of watersheds in the Sierra Nevada, California.
Conservation Biology 6: 1318–1326.
Muxika I., Borja A., Bald J., 2007. Using historical data, expert judgement and multivariate analysis in assessing
reference conditions and benthic ecological status, according to the European water framework Directive. Mar.
Poll. Bull., 55: 16-29.
Occhipinti Ambrogi A., Forni G., Silvestri C., Argyrou, M., Jordana E., Mavric B.,Pinedo, S., Simboura N.,
Gorazd Urbanic, G., 2009. The Mediterranean intercalibration exercise on soft-bottom benthic invertebrates with
special emphasis on the Italian situation. Marine Ecology, 30(4), 495–504.
Olesen B., Enrıquez S., Duarte C.M & Sand-Jensen K., 2002. Depth-acclimation of photosynthesis, morphology
and demography of Posidonia oceanica and Cymodocea nodosa in the Spanish Mediterranean Sea. Marine
Ecology Progress Series 236: 89–97.
Orfanidis S. & Panayotidis P., 2005. Implementation of Water Framework Directive (WFD) for coastal waters
by using the Ecological Evaluation Index-EEI: the case of Kavala’s and Maliakos Gulfs, Greece. p.237-240. In:
Proceedings of the 12th Panhellenic Congress of Ichthyologists, 13-16 October 2005, Drama, Greece.
Orfanidis S., P. Panayotidis & K.I. Stergiou, 2011. Ecological Evaluation Index continuous formula (EEI-c)
application: a step forward for functional groups, the formula and reference condition values. Mediterranean
Marine Science 12: 199-231.
Orfanidis S., Panayotidis P. & Stamatis N., 2001. Ecological evaluation of transitional and coastal waters: a
marine benthic macrophytesbased model. Mediterranean Marine Science 2 (2): 45-65.
Orfanidis S., Panayotidis P. & Stamatis N., 2003. An insight to the ecological evaluation index (EEI). Ecological
Indicators 3 (1): 27-33.
225
Orfanidis S., Papathanasiou V., Gounaris S. & Theodosiou Th., 2010. Size distribution approaches for
monitoring and conservation of coastal Cymodocea habitats. Aquatic Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst. 20: 177–
188.
Orlando-Bonaca M., Lirej L. & Orfanidis S., 2008. Benthic macrophytes as a tool for delineating, monitoring
and assessing ecological status: The case of Slovenian coastal waters. Marine Pollution Bulletin 56 (4): 666-676.
Oscoz J., J. Gomà, L. Ector, J. Cambra, M. Pardos & C. Durán, 2007 - Estudio comparativo del estado ecológico
de los ríos de la cuenca del Ebro mediante macroinvertebrados y diatomeas. Limnetica 26: 143-158.
Özcan, G. (2008). Threatened Fishes of the World: Chondrostoma meandrense Elvira, 1987 (Cyprinidae).
Environmental Biology of Fishes, 83:297–298. doi: 10.1007/s10641-008-9335-9
Öztürk, M., Seçmen, Ö. 1992. Bitki Ekolojisi. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik A.B.D.
Yayın No.141. Bornova, İzmir.
Özuluğ, M. & Freyhof, J. (2011). Revision of the genus Squalius in Western and Central Anatolia, with
description of four new species (Teleostei: Cyprinidae), Ichthyological Exploration of Freshwaters, 22: 107-148.
Padilla D.K. & Allen B.J., 2000. Paradigm lost: reconsidering functional form and group hypotheses in marine
ecology. Journal of Experimental Marine Biology & Ecology 250 (1- 2): 207-221.
Paerl. H.W.. Hall. N.S.. Calandrino. E. S.. Controlling harmful cyanobacterial blooms in a world experiencing
anthropogenic and climatic-induced change. Science of the Total Envrionment 409(10). 1739-1745. 2011.
Panayotidis P., Montesantou B. & Orfanidis S., 2004. Use of low-budget monitoring of macroalgae to
implement the european water framework directive. Journal of Applied Phycology 16:49-59
Pantle R. & H. Buck, 1955a - Die Biologische Uberwaschung der Gewasser und die Darstellung der Ergebnisse.
Besondere Mitteilungen zum Deutschen Gewasserkundlichen Jahrbuch Nr. 12: 135-143.
Pantle R. & H. Buck, 1955b - Die Biologische Uberwaschung der Gewasser und die Darstellung der Ergebnisse.
Gas u. Wasserfach, 96:604.
Patrick R.M., 1986 - Diatoms as Indicators of changes in water Quality. In: Proccedings of the Eighth
International Diatom Symposium, Paris, August 1984. M. Richard, Edr. Koeltz, Koenigstein 1986
Pauly, D. (1995). Anecdotes and the shifting baseline syndrome of fisheries. Trendsin Ecology and Evolution
10: 430.
Pearson, T. H. & Rosenberg, R. (1978).Macrobenthic succession in relation to organic enrichment and pollution
of the marine environment.Oceanogr. Mar. Biol. Ann. Rev. 16,229-311.
Pennak RW. 1989. Freshwater invertebrates of the United States. Protozoa to Mollusca, Third edition. A WilleyInterscience Publication, 628 pp.
Peres F., M. Coste, F. Ribeyre, M. Ricard & A. Boudou, 1997 - Effects of methylmercury and inorganic mercury
on periphytic diatom communities in freshwater indoor microcosms. J. Appl. Phycol. 9:215-227.
Pérès J.M. & Picard J., 1964. Nouveau manuel de bionomie benthique de la mer Mediterranee. Recl. Trav. Stn.
Mar. Endoume 31(47): 5-137.
Pergent G., 1991. Les indicateurs écologiques de la qualité du milieu marin en Mediterranée. Océanis 17 (4):
341-350.
226
Pinedo S., Garcia M., Satta M.P., De Torres M. & Ballesteros E., 2007. Rockyshore communities as indicators
of water quality: A case study in the Northwestern Mediterranean. Marine Pollution Bulletin 55 (1-6): 126-135.
Pinedo, S., Jordana, E., & E. Ballesteros. 2014. A Critical analysis on the response of macroinvertebrate
communities along disturbance gradients: description of MEDOCC (MEDiterranean OCCidental) index. Marine
Ecology (2014) 1–14.
Pont D, Hugueny B, & Rogers C (2007). Development of a fish-based index for the assessment of river health in
Europe: The European fish index. Fisheries Management and Ecology 14: 427–439.
Prins, T., M. van der Meulen, M., A. Boon, N. Simboura, C. Tsangaris, A. Borja., I. Menchaca, 2013. “Coherent
geographic scales and aggregation rules in assessment and monitoring of Good Environmental Status” Analysis
and conceptual phase” Deltares – The Netherlands November 2013 Analytical report under Framework contract
No NV.D2/FRA/2012/0019. http://ec.europa.eu/environment/marine/publications/
Prygiel J. & M. Coste, 1993 - Utilisation des indices diatomiques pour la mesure de la qualité des eaux du bassin
Artois-Picardie : bilan et perspectives. Ann. Limnol. 29: 255-267.
Pülhan, B. (2008). İkizdere (İncirliova-Aydın) balık faunası üzerine bir araştırma [An investigation on fish fauna
of İkizdere stream (Aydin-İncirliova)], Ms.Thesis, Muğla Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji
Anabilim Dalı, 66 p.
Rask M., K.-M. Vuori, H. Hamalainen, M. Jarvinen, S. Hellsten, H. Mykra, L. Arvola, J. Ruuhijarvi, J.
Jyvasjarvi, I. Kolari, M. Olin, E. Salonen & P. Valkeajarvi, 2011. Ecological classification of large lakes in
Finland: comparison of classification approaches using multiple quality elements. Hydrobiologia 660:37–47.
DOI 10.1007/s10750-010-0384-7
Reyjol, Y. et al. (2014). Assessing the ecological status in the context of the European Water Framework
Directive: Where do we go now? Science of the Total Environment 497–498 (2014): 332–344.
Robarts. R. D.. T. Zohary T.. Temperature effectson photosynthetic capacity. respiration. and growth rates of
bloom-forming cyanobacteria. New Zealand Journal of Marine and Freshwater Research21:391–399. 1987.
Robinson, C.T., Uehlinger, U. (Eds.), Rivers of Europe. Academic Press, London,pp. 643–672.
Rodríguez-Prieto C., Ballesteros E., Boisset F. & Afonso-Carrillo J., 2013. Guía de las macroalgas y
fanerógamas marinas del Mediterráneo occidental. pp. [1]-656. Barcelona: Ediciones Omega, S.A..
Romero, J. et al., 2007. A multivariate index based on the seagrass Posidonia oceanica (POMI) to assess
ecological status of coastal waters under the water framework directive (WFD). Marine pollution bulletin, 55(16), pp.196–204. Available at: http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0025326X07000598 [Accessed
February 12, 2013].
Ros, J.D. & Cardell, M.J., 1991. Effect on benthic communities of a major input of organic matter and other
pollutants (coast off Barcelona, western Mediterranean). Toxicol. Environ. Chem., 31-32: 441-450.
Rosenberg, R., Blomqvist, M., Nilsson, H.C., Cederwall, H., Dimming, A., 2004. Marine quality assessment by
uses of benthic species abundance distributions: a proposed new within the European Union Water Framework
Directive. Mar. Pollut. Bull. 49, 728-739.
Rossaro B., Marziali L., Cardoso AC, Solimini AG, Free G., Giacchini R. In Press. A biotic index using benthic
macroinvertebrates for Italian lakes. Ecological Indicators
227
Round F.E., R.M. Crawford & D.G. Mann, 1990 - The Diatoms. Biology and Morphology of the Genera.
Cambridge Univ. Press, Cambridge, 747pp.
Ruíz-Jaén MC, Aide TM. 2005. Restoration success: How is it being measured? Restoration Ecology 13: 569–
577.
Sæther, O. A. 1979. Chironomid communities as water quality indicators. Holarct. Ecol. 2: 65–74
Şahin Y, 1991. Chironomidae Potamofauna of Turkey (in Turkish). TÜBITAK, TBAG-869: 88 pp.
Salas, F., Marcos, C., Neto, J.M., Patrício, J., 2006. User-friendly guide for using benthic ecological indicators in
coastal and marine quality assessment. Ocean. Coast. Manage. 49, 308-331.
Salen-Picard, Bellan, G. Bellan-Santini, D., Arlach, D. & Marquet, R., 1997. Long-term changes in a benthic
community of a Mediterranean gulf (Gulf of Fos). Oceanologica Acta, 20(1): 299-310.
Salomidi M., 2009. Rapid assessment of the coastal ecological status (races) by means of photographic sampling
of macroalgal communities of the upper infralittoral zone: A step towards the practical implementation of the
water framework directive. PhD thesis. University of Aegean, School of Environment, pp. 209.
Sarı, H. M. & Bilecenoğlu, M. (2002). Threatened Fishes of the World: Acanthobrama mirabilis Ladiges, 1960
(Cyprinidae). Environmental Biology of Fishes 65: 318. doi: 10.1023/A:1020570900120.
Sarı, H. M., Balik, S., Bilecenoğlu, M. and Türe, G. (1999). Recent changes in the fish fauna of Lake Bafa,
Aegean region of Turkey, Zoology in the Middle East, 18: 67–76. doi: 10.1080/09397140.1999.10637783
Scardi M, Cataudella S, Di Dato P, Fresi E, Tancioni L. 2008. An expert system based on fish assemblages for
evaluating the ecological quality of streams and rivers. Ecological Informatics 3: 55–63.
Schmutz S, Melcher A, Frangez C, Haidvogl G, Beier U,Böhmer J, Breine J, Simoens I, Caiola N, De Sostoa A,
et al. (2007a). Spatially based methods to assess the ecological status of riverine fish assemblages in European
ecoregions. FisheriesManagement & Ecology 14: 441–452.
Schmutz S., Cowx I.G., Haidvogl G. & Pont D. (2007b). Fish-based methods for assessing European running
waters: a synthesis. Fisheries Management and Ecology 14: 369–380.
Schmutz, S., M. Kaufmann, B. Vogel, M. Jungwirth & S. Muhar, (2000). A multilevel concept for fish-based,
river- type-specific assessment of ecological integrity. Hydrobiologia 422(423): 279–289.
Seçmen, O, Leblebici, E, 1996, Turkiye Sulak Alan Bitkileri ve Bitki Örtüsü, Bornova, İzmir.
Şekercioğlu, C.H., Anderson, S., Akçay E., Bilgin R., Emre Can, O., Semiz,G.,Tavşanoğlu,C., Baki Yokeş, M.,
Soyumert,A., İpekdal K, Sağlam I.K., Yȕcel,M., & Nȕzhet Dalfes, H. (2011). Turkey’s globally important
biodiversity in crisis. Biological Conservation, 144 (2011) 2752–2769.
Sfriso A., Facca C. & Ghetti P.F., 2009. Validation of the Macrophyte Quality Index (MaQI) set up to assess the
ecological status of Italian marine transitional environments. Hydrobiologia 617: 117-141.
Shannon, C. & Weaver, W. 1949. The mathematical theory of communication. Univ. Illinois Press. Urbana.
Shearer, J.S. & Berry, C.R. (2002). Index of biotic integrity utility for thefishery of the James River of the
Dakotas. Journal of Freshwater Ecology,17(4):575–588
228
Simboura N, Panayotidis P, Papathanassiou E., 2005. A synthesis of the Biological Quality Elements for the
implementation of the European Water Framework Directive in the Mediterranean Ecoregion: the case of
Saronikos Gulf. Ecological Indicators, 5: 253-266.
Simboura, N. & Argyrou, M. 2010. An insight into the function of benthic classification indices tested in
Eastern Mediterranean coastal waters. Marine Pollution Bulletin, 60(5): 701-709.
Simboura, N. & A. Nicolaidou, 2001. The Polychaetes (Αnnelida, Polychaeta) of Greece: checklist, distribution
and ecological characteristics. Monographs on Marine Sciences, Series no 4. NCMR, 115pp.
Simboura, N. & A. Zenetos, 2002. Benthic indicators to use in ecological quality classification of Mediterranean
soft bottom marine ecosystems, including a new Biotic index. Mediterranean Marine Science, 3/2:77-111.
Simboura, N. & M. Argyrou, 2006. Implementation of the Water Framework Directive in Cyprus: application of
the Bentix index in Limassol Bay. Proceed. 8th Hell. Symp. Oceanogr. & Fisheries Thessaloniki p. 77.
Simboura, N. & S. Reizopoulou, 2008. An intercalibration of classification metrics of benthic
macroinvertebrates in coastal and transitional ecosystems of the Eastern Mediterranean ecoregion (Greece).
Marine Pollution Bulletin, 56:116-126.
Simboura, N., Zenetos, A., M.A. Pancucci-Papadopoulou, 2014. Benthic community indicators over a long
period of monitoring (2000-2012) of the Saronikos Gulf, Greece, Eastern Mediterranean. Environmental
monitoring and Assessment accepted.
Skoulikidis, N. T., Vardakas, L., Karaouzas, I. Economou, A.N., Dimitriou, E., & Zogaris, S. (2011). Assessing
water stress in a Mediterranean lotic system: insights from an artificially intermittent river in Greece. Aquatic
sciences 73 (4), 581-597.
Sladeček V., 1973 - System of water quality from the biological point of view. Ergebnisse der Limnologie, Beih.
Archiv. F. Hydrobiol., 7, 218 pp
Solheim, A.L.(Edt), 2005. Indicators and methods for the Water Framework Directive Assessment of Reference
conditions, REBECCA,D7, Draft version 5,105p.
Soltan D., Verlaque M., Boudouresque C.F. & Francour P., 2001. Changes in macroalgal communities in the
vicinity of a mediterranean sewage outfall after the setting up of a treatment plant. Marine Pollution Bulletin
42:59-70.
Sperber C. 1950. A Guide for the Determination of European Naididae. Zoology Bidrag, Uppsala Bd 29: 45-78
Stevenson R.J. & Y. Pan (1999) Assessing enviromental conditions in rivers and streams with diatoms. In:
Stoermer E.F. & J.P. Smol (eds) The diatoms: Application for the environmental and earth sciences. Cambridge
University Press, Cambridge, pp. 11-40.
Stoddard,J.L., David P. Larsen, Charles P. Hawkins, Richard K. Johnson, and Richard H. Norris (2006). Setting
Expectations For The Ecological Condition Of Streams: The Concept Of Reference Condition. Ecological
Applications 16:1267–1276.http://dx.doi.org/10.1890/1051-0761(2006)016[1267:SEFTEC]2.0.CO;2
Sucul Yabani otlar, Yayılış Alanları, Yaşamları, Çevresel İlişkileri, Sorunları ve Savaşma Yöntemleri. Ankara
2009. T.C. Çevre ve Orman BakanlığıDevlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı.
Subida, M.D., Drake, P., Jordana, E., Mavric, B., Pinedo, S., Simboura, N., Torres, J., Salas, F., 2012. Response
of different biotic indices to gradients of organic enrichment in Mediterranean coastal waters: implications of
non-monotonic responses of diversity measures. Ecological Indicators, 19: 106-107.
229
Süzen, M.L. & Rojay, B. (2005). Active Shoreline Changes of Büyük Menderes River
Tachet H., Richoux P., Bournaud M. &Usseglio- Polatera P. (2000). Invertébrés d'eau douce : Systématique,
biologie, écologie. (Editions) CNRS, Paris. Pp 587.( in French)
Terlizzi A., Fraschetti S., Guidetti P. & Boero F., 2002. The effects of sewage discharge on shallow hard
substrate sessile assemblages. Mar. Poll. Bull. 44: 544-550.
Tewari A. & Joshi H.V., 1988. Effect of domestic sewage and industrial effluents on biomass and species
diversity of seaweeds. Bot Mar: 389-397.
Thibaut T., Pinedo S., Torras X. & Ballesteros E., 2005. Long-term decline of the populations of fucales
(cystoseira spp. And sargassum spp.) in the albères coast (frame, north-western mediterranean). Marine Pollution
Bulletin 50: 1472-1489.
Thomas E.A., 1944 - Versuche uber die selbstreinigung Fliessenden wassers. Mitt. Gebiet Lebensmitt.
Untersuch. U. Hug., 35: 199-228.
Tilman D. & Lehman C., 2001. Biodiversity, composition, and ecosystem processes: theory and concepts. p.941. In: The functional consequences of biodiversity: Empirical progress and theoretical extensions, A.P. Kinzig,
S.W. Pacala & D. Tilman (Eds), Princeton Univ. Press.
Torrisi M. & A. Dell’Uomo (2001) Les diatomées benthiques des parties rhithrales et potamales des cours d'eau
de l'Apennin central (Italie) et leurs significations écologiques. Algol. Stud. 138: 35-47.
Torrisi M. & A. Dell’Uomo, 2006 - Biological monitoring of some Apennine rivers (Central Italy) using the
diatom-based eutrophication / pollution index (EPI-D) compared to other European diatom indices. Diatom
Research 21: 159-174
Torrisi M., A. Dell’Uomo, D. Chietera & L. Ector, 2006a - Évaluation de la qualité biologique de deux rivières
en Italie centrale au moyen des indices diatomiques. Symbioses 14: 43-49.
Torrisi M., F. Rimet, H.M. Cauchie, L. Hoffmann & L. Ector, 2006b - Bioindication par les diatomées
épilithiques et épiphytes dans la rivière Sûre (Luxembourg). Belgian Journal of Botany 139: 39-48
Tsiamis K., Panayotidis P., Salomidi M., Pavlidou A., Kleinteich J., Balanika K. & Küpper FC., 2013.
Macroalgal community response to re-oligotrophication in Saronikos Gulf. Mar Ecol Prog Ser 472: 73–85.
Turan, D., Ekmekçi, F. G., İlhan, A. and Engin, S. (2008). Luciobarbus kottelati, a New Species of Barbel
(Teleostei: Cyprinidae) from the Büyük Menderes River, Turkey, with Rediagnose of L. lydianus, Zootaxa,
1824: 35-44.
U.S. EPA. (2002). Methods for Evaluating Wetland Condition: Developing Metrics and Indexes of Biological
Integrity. Office of Water, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, DC. EPA-822-R-02-016.
UKTAG, 2009. UKTAG Lake Assessment Methods: Macrophyte and Phytobenthos. Macrophytes (Lake
LEAFPACS). Water Framework Directive – United Kingdom Technical Advisory Group (WFD-UKTAG).
Available at: http://www.wfduk.org/bio_assessment/.
Van Dam H., A. Mertens & J. Sinkeldam, 1994 - A coded checklist and ecological indicator values of freshwater
diatoms from the Netherlands. Netherlands J. Aquatic Ecol. 28: 117-133
Van DE Vijver B. & L. Beyens, 1998 - Diatoms and water quality in the Kleine Nete. a Belgian lowland stream.
Limnologica 28: 145-152.
230
Vlachopoulou M, Coughlin D, Forrow D, Kirk S, Logan P, & Voulvoulis N, (2013). The potential of using the
Ecosystem Approach in the implementation of the EU Water Framework Directive., Science of the Total
Environment, 470-471: 684-694
Vlachopoulou M, Coughlin D, Forrow D, Kirk S, Logan P, Voulvoulis N, 2013, The potential of using the
Ecosystem Approach in the implementation of the EU Water Framework Directive., Sci Total Environ, Vol:470471C, 0048-9697, Pages:684-694
Volta, P. & A. Oggioni, (2010). Key- and type-specific fish species in natural lakes of Italian Alpine ecoregion
reconstructed from historical data: a preliminary index to assess the quality status of fish fauna according to
WFD 2000/60/CE. Studi Trentini Scienze Naturali 87: 97–104.
Volta, P., P. Tremolada, M. C. Neri, G. Giussani & S. Galassi, (2009). Age-dependent bioaccumulation of
organochlorine compounds in fish and their selective biotransformation in top predators from Lake Maggiore
(Italy). Water Air & Soil Pollution 197: 193–209.
Warwick, R.M., 1993. Environmental impact studies on marine communities: pragmatical considerations. Aust.
J. Ecol. 181, 63-80.
Whittier TR, Stoddard JL, Hughes RM, Lomnicky GA. (2006). Associations among catchment‐ and site‐scale
disturbanceindicators and biological assemblages at least-and most‐disturbed stream and river sites in the
western United States. American Fisheries Society Symposium 48: 641–664.
Wiederholm, T. 1980. Use of benthos in lake monitoring. Journal of the Water Pollution Control Federation
52:537-547
Wilhm, J. L., Dorris, T. C. 1968. Biological parameters for water quality criteria. Bioscience. 18(6): 477-481.
Willby, N.J. (2008). LEAFPACS: Development of a system for the classification of rivers and lakes in the UK
using aquatic macrophytes. Part 1. Lakes. Report to the Environment Agency.
WISER methods database. Version: May 2010. Available at: http://www.wiser.eu/programme-and-results/dataand-guidelines/method-database/.
Woodward, G., D. M. Perkins & L. E. Brown, (2010). Climate change and freshwater ecosystems: impacts
across multiple levels of organization. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B,
Biological sciences365: 2093–2106.
Wuhrmann K., 1951 - Uber die biologische prufung von awasserreinigungsanlagen. Ges. Ing., 72.
Zelinka M. & P. Marvan, 1961 - Zur Präzisierung der biologischen Klassification der Reinheit
fliessenderGewässer. Arch. Hydrobiol. 57: 389-407.
Ziller S. & B. Montesanto, 2004 - Phytobentos (Diatoms) and Water Frame Directive implementation: the case
of two Mediterranean rivers in Greece. Fresenius Environmental Bulletin 13: 128-138.
Zogaris S., Chatzinikolaou Y. & P. Dimopoulos (2009). Assessing environmental degradation of montane
riparian zones in Greece. Journal of Environmental Biology, 30(5), 719-726.
231
EKLER
232
EK I – AÇIKLAYICI TABLOLAR
Ek I - 1
Tablo A1: Nehir suyu kütlelerinde Referans Alanların Tanımlanmasında Kullanılan Parametre Değerleri (Adım 1)
% Arazi Örtüsü
İstasyon
Tip
Nitelik
BMN37_ST01
NA1E1R1J2
BMN52_ST02
BMN29_ST01
Hidroloji
N-NH4
(mg/l)
N-NO2
(mg/l)
Ref
0,059
0,055
Ref
0,049
0,020
3
Ref
0,330
Ref
5
Veri yok
0,0
Ref
5
0,0
0,0
Hayır
73,1
0,0
0,0
Ref
0,0
100,0
0,0
0,0
Hayır
Kuru
0,3
31,1
68,6
0,0
0,0
Ref
Kuru
0,0
65,8
34,2
0,0
0,0
Ref
Kuru
Doğal
0,0
86,3
13,7
0,0
0,0
Ref
5
NA1E2R1J2
Doğal
0,9
28,2
70,9
0,0
0,0
Hayır
BMN49_ST02
NA1E2R1J2
Doğal
0,0
85,1
14,9
0,0
0,0
BMN51_ST01
NA1E2R1J2
Doğal
5,0
81,0
14,0
0,0
BMN36_ST01
NA1E2R1J2
BÖDSK
2,1
6,4
91,5
BMN39_ST01
NA1E2R1J2
BÖDSK
2,9
0,0
BMN46_ST01
NA1E2R1J2
BÖDSK
9,3
BMN50_ST01
NA1E2R1J2
BÖDSK
0,4
BMN54_ST01
NA1E2R1J2
BÖDSK
2,3
Nütrientler
N-NO3
(mg/l)
P-PO4
(mg/l)
BOİ
(mg/l)
0,520
0,025
5,430
0,170
0,080
3,630
0,010
0,390
0,360
5,510
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Veri yok
0,330
0,021
0,390
0,360
5,510
2
Veri yok
0,050
0,021
0,113
0,025
1,270
5
Ref
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Veri yok
0,027
0,005
2,000
0,025
2,430
5
Veri yok
0,015
0,160
3,020
7,060
0,000
Ref
2
Veri yok
1,612
0,118
0,380
0,830
6,340
0,0
Hayır
5
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,0
0,0
Ref
3
Veri yok
0,027
0,005
2,000
0,025
2,430
97,1
0,0
0,0
Hayır
2
Ref
0,028
0,041
1,320
0,530
0,260
30,4
60,3
0,0
0,0
Hayır
5
Veri yok
0,168
0,058
0,813
0,270
0,000
55,2
44,4
0,0
0,0
Hayır
4
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
75,2
22,5
0,0
0,0
Hayır
2
Ref
5,400
0,335
1,670
0,340
6,840
Yapay
Tarım
Orman
Sulak Alan
Su
Akış
BÖDSK
1,9
13,7
84,4
0,0
0,0
Hayır
NA1E1R1J2
BÖDSK
0,7
74,4
24,9
0,0
0,0
Hayır
4
NA1E2R1J1
Doğal
0,0
22,8
77,2
0,0
0,0
Ref
4
BMN48_ST01
NA1E2R1J1
Doğal
0,4
53,4
46,2
0,0
0,0
Ref
BMN53_ST01
NA1E2R1J1
Doğal
1,4
65,1
33,5
0,0
0,0
BMN44_ST01
NA1E2R1J1
BÖDSK
1,1
41,2
57,7
0,0
BMN45_ST01
NA1E2R1J1
BÖDSK
0,0
2,7
97,3
BMN33_ST01
NA1E2R1J2
Doğal
1,5
25,5
BMN38_ST01
NA1E2R1J2
Doğal
0,0
BMN40_ST01
NA1E2R1J2
Doğal
BMN41_ST01
NA1E2R1J2
Doğal
BMN42_ST01
NA1E2R1J2
BMN43_ST01
Ek I - 2
RHS
Dönem
Kuru
% Arazi Örtüsü
İstasyon
Tip
Nitelik
BMN10_ST01
NA1E2R2J1
BMN47_ST01
Hidroloji
N-NH4
(mg/l)
N-NO2
(mg/l)
Ref
0,000
0,000
1
Veri yok
0,050
Ref
4
Ref
0,0
Ref
5
0,0
0,1
Hayır
79,9
0,0
0,0
80,7
0,0
0,0
26,0
72,4
0,0
1,7
64,8
33,4
BÖDSK
0,7
25,0
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
1,0
BMN18_ST02
NA2D1Y2E2R1J2
Doğal
BMN06_ST01
NA2D1Y2E2R1J2
BMN35_ST01
BMN04_ST01
Nütrientler
N-NO3
(mg/l)
P-PO4
(mg/l)
BOİ
(mg/l)
0,000
0,000
0,000
0,021
0,113
0,025
1,270
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Ref
0,028
0,041
1,320
0,530
0,260
2
Ref
0,028
0,041
1,320
0,530
1,930
Ref
4
Veri yok
0,027
0,005
2,000
0,025
2,430
Ref
5
Veri yok
0,027
0,005
0,050
0,390
1,880
0,0
Hayır
1
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,0
0,0
Ref
5
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
74,3
0,0
0,0
Ref
4
Ref
0,168
0,058
0,813
0,270
2,380
31,3
67,7
0,0
0,0
Hayır
4
Veri yok
0,027
0,005
0,050
0,390
1,880
0,0
18,9
81,1
0,0
0,0
Ref
BÖDSK
3,0
52,2
43,8
0,0
1,0
Ref
2
Hayır
71,500
0,015
2,000
3,020
7,060
NA2D1Y2E2R1J2
BÖDSK
2,2
13,8
84,0
0,0
0,0
Ref
5
Ref
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
NA2D1Y2E2R2J1
BÖDSK
1,5
44,8
53,0
0,0
0,7
Ref
BMN05_ST02
NA2D1Y2E2R2J1
BÖDSK
6,0
62,5
31,3
0,0
0,2
Ref
5
Veri yok
0,021
0,024
0,050
0,025
1,930
BMN08_ST01
NA2D1Y2E2R2J1
BÖDSK
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
Ref
3
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
BMN32_ST01
NA2D1Y2E2R2J2
Doğal
0,0
10,7
89,3
0,0
0,0
Ref
1
Ref
0,025
0,005
0,050
0,025
5,450
BMN01_ST02
NA2D1Y2E2R2J2
BÖDSK
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
Ref
1
Ref
0,021
0,024
0,050
0,025
1,930
BMN20_ST02
NA2D2Y2E1R1J1
BÖDSK
2,3
48,2
48,6
0,4
0,5
Hayır
5
Hayır
8,900
0,116
1,810
0,140
6,860
Yapay
Tarım
Orman
Sulak Alan
Su
Akış
Doğal
2,6
68,8
28,6
0,0
0,0
Ref
NA1E2R2J1
Doğal
0,0
19,0
81,0
0,0
0,0
Ref
3
BMN14_ST01
NA1E2R2J2
Doğal
0,0
24,4
75,6
0,0
0,0
Ref
BMN15_ST01
NA1E2R2J2
Doğal
0,0
32,1
67,9
0,0
0,0
BMN24_ST01
NA2D1Y2E1R2J2
Doğal
4,4
62,5
33,1
0,0
BMN23_ST02
NA2D1Y2E1R2J2
BÖDSK
1,2
33,4
65,3
BMN17_ST01
NA2D1Y2E2R1J1
Doğal
0,0
20,1
BMN27_ST01
NA2D1Y2E2R1J1
Doğal
0,4
18,9
BMN31_ST01
NA2D1Y2E2R1J1
Doğal
1,6
BMN07_ST01
NA2D1Y2E2R1J1
BÖDSK
BMN21_ST01
NA2D1Y2E2R1J1
BMN22_ST01
Ek I - 3
RHS
Dönem
Kuru
Kuru
Kuru
% Arazi Örtüsü
İstasyon
Tip
Nitelik
BMN56_ST02
NA2D2Y2E1R1J1
BMN19_ST01
Hidroloji
Nütrientler
N-NO3
(mg/l)
0,610
Hayır
N-NH4
(mg/l)
0,042
N-NO2
(mg/l)
0,018
P-PO4
(mg/l)
0,540
BOİ
(mg/l)
2,930
5
Veri yok
0,021
0,030
3,600
0,160
1,490
Hayır
1
Hayır
0,042
0,018
0,610
0,540
2,240
0,1
Hayır
3
Ref
8,900
0,116
1,810
0,140
6,860
0,0
0,0
Ref
2
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
50,6
1,3
1,0
Hayır
5
Hayır
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
33,3
65,5
0,0
0,4
Hayır
4
Veri yok
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
30,9
65,9
0,0
0,1
Ref
5
Veri yok
0,015
0,013
0,050
0,070
4,910
32,5
67,4
0,0
0,0
Hayır
1,4
42,1
56,4
0,0
0,0
Hayır
5
Hayır
0,015
0,013
0,050
0,070
4,910
BÖDSK
2,5
26,0
71,3
0,0
0,2
Hayır
1
Veri yok
0,031
0,012
0,203
0,025
2,930
NA2D2Y2E2R2J1
BÖDSK
1,7
46,8
51,3
0,0
0,2
Hayır
Kuru
BMN11_ST02
NA2D2Y2E2R2J1
BÖDSK
1,5
41,7
56,7
0,0
0,2
Hayır
Kuru
BMN26_ST01
NA2D2Y2E2R2J2
Doğal
0,1
18,7
81,1
0,0
0,2
Ref
0,052
0,052
0,203
0,150
3,050
Yapay
Tarım
Orman
Sulak Alan
Su
Akış
RHS
Dönem
BÖDSK
2,1
44,0
53,0
0,2
0,6
Hayır
5
NA2D2Y2E1R1J2
BÖDSK
5,9
32,6
61,5
0,0
0,0
Hayır
BMN55_ST01
NA2D2Y2E1R1J2
BÖDSK
2,1
43,3
54,0
0,2
0,4
BMN12_ST02
NA2D2Y2E1R2J2
BÖDSK
1,3
40,6
56,2
1,8
BMN03_ST02
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
1,4
52,0
46,5
BMN13_ST01
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
1,7
45,5
BMN28_ST02
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
0,8
BMN30_ST01
NA2D2Y2E2R1J1
BÖDSK
3,1
BMN16_ST01
NA2D2Y2E2R1J2
BÖDSK
0,1
BMN25_ST01
NA2D2Y2E2R1J2
BÖDSK
BMN34_ST02
NA2D2Y2E2R1J2
BMN09_ST01
Hayır
5
Ref
BMN02_ST02 NA2D2Y2E2R2J2 BÖDSK
0,0
3,4
96,6
0,0
0,0 Ref
Kuru
Tip: Eşleştirme Projesi nehir tipolojisine göre
Niteliği: Eşleştirme Projesine göre Hidromorfolojik karakterizasyon (BÖDSK: Büyük Ölçüde Değiştirilmiş Su Kütlesi; DSK: Doğal Su Kütlesi)
Kapsanan Alan Kriteri: Sahanın memba tarafında kapsanan alanların yüzdesi, kategoriler bazında, Corine Verilerine göre
Hidrolojik kriterler: Akış: DSI istasyonlarından elde edilen akış verilerinin analizine dayalı uzman değerlendirmesi; RHS: RHS metoduna göre Habitat Değişiklik
Puanı değerlendirmesi; Mevsimsel: Fiili ölçüm sonuçlarına göre mevsimlik şablon
Nütrientler: Makro-omurgasız örneklemesi sırasında ölçülen nütrient konsantrasyonlar
Ek I - 4
Tablo A2: Nehir makroomurgasız örneklerinde ICMi metrik değerleri
ASPT
Log10(SEL_EP
TD+1)
Shannon
1-GOLD
EPT takson
Familya
Kuru
Yaş
Yaş
52,67
11,50
0,48
0,00
1,04
0,64
0,75
0,00
2
0
9
2
Düşük
Yaş
51,55
0,70
1,82
0,87
5
20
BMN45_ST01
BMN29_ST01
BMN29_ST01
BMN53_ST01
BMN48_ST01
BMN48_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Yaş
Yaş
Kuru
Yaş
Yaş
Yaş
62,59
52,67
1,42
0,90
1,97
1,56
0,83
0,90
6
7
17
18
48,20
61,18
57,94
0,00
0,85
1,32
2,13
1,30
2,01
0,74
0,32
0,88
4
4
6
15
17
17
BMN36
BMN36_ST01
Düşük
Yaş
51,30
0,00
1,16
0,50
3
10
BMN39
BMN39
BMN46
BMN50
BMN54
BMN54
BMN33
BMN33
BMN38
BMN39_ST01
BMN39_ST01
BMN46_ST01
BMN50_ST01
BMN54_ST01
BMN54_ST01
BMN33_ST01
BMN33_ST01
BMN38_ST01
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Yaş
Kuru
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Kuru
Hayır
54,67
2,83
1,94
0,71
7
15
32,43
28,64
25,00
21,67
57,47
0,00
0,00
0,00
0,00
1,92
1,82
0,61
0,11
0,94
1,51
0,75
0,03
0,00
0,00
0,89
4
2
0
0
8
14
11
2
3
15
Tip
Nitelik
Referans
SK
İstasyon
Dönem
Durum
NA1E1R1
J2
BÖDSK
Hayır
BMN37
BMN37_ST01
Yüksek
Kuru
Hayır
Hayır
Hayır
BMN37
BMN52
BMN52
BMN37_ST01
BMN52_ST01
BMN52_ST02
Düşük
Yüksek
Düşük
BAEP
BMN44
BMN44_ST01
PRef
BAEP
BAEP
Hayır
BAEP
BAEP
BMN45
BMN29
BMN29
BMN53
BMN48
BMN48
Hayır
PRef
PRef
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
BAEP
BAEP
Hayır
NA1E2R1
J1
BÖDSK
Doğal
NA1E2R1
J2
BÖDSK
Doğal
Ek I - 5
Tip
NA1E2R2
J1
NA1E2R2
J2
NA2D1Y2
E1R2J2
NA2D1Y2
E2R1J1
Referans
SK
İstasyon
Dönem
Durum
ASPT
Log10(SEL_EP
TD+1)
Shannon
1-GOLD
EPT takson
Familya
BAEP
BAEP
BAEP
BAEP
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
BMN40
BMN40
BMN41
BMN41
BMN42
BMN43
BMN49
BMN51
BMN40_ST01
BMN40_ST01
BMN41_ST01
BMN41_ST02
BMN42_ST01
BMN43_ST01
BMN49_ST02
BMN51_ST01
Yüksek
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Kuru
Kuru
Kuru
Kuru
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
39,78
38,53
44,25
4,33
0,00
0,00
0,00
0,00
1,65
2,02
1,47
0,69
0,71
0,54
0,74
0,00
2
4
3
0
18
17
8
3
BAEP
BMN10
BMN10_ST01
Yüksek
Kuru
BAEP
Hayır
Hayır
BMN10
BMN47
BMN47
BMN10_ST01
BMN47_ST01
BMN47_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Kuru
Yaş
Yaş
65,00
63,43
1,97
1,71
2,05
1,66
0,74
0,98
10
6
21
14
PRef
BMN14
BMN14_ST01
Düşük
Yaş
59,65
1,70
1,77
0,89
7
20
Hayır
Hayır
BMN15
BMN15
BMN15_ST01
BMN15_ST01
Yüksek
Düşük
Yaş
Yaş
52,33
50,00
0,30
0,00
0,93
1,29
0,80
0,79
3
4
9
13
BÖDSK
Hayır
BMN23
BMN23_ST02
Yüksek
Yaş
32,00
0,00
1,01
0,10
2
9
Doğal
Hayır
Hayır
Hayır
BMN23
BMN24
BMN24
BMN23_ST02
BMN24_ST01
BMN24_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Yaş
Yaş
Kuru
26,67
45,33
0,00
0,00
1,73
0,34
0,31
0,01
3
0
9
3
BÖDSK
BAEP
BMN07
BMN07_ST01
Düşük
Yaş
42,73
0,00
1,92
0,74
3
15
BAEP
BMN21
BMN21_ST01
Yüksek
Yaş
58,75
1,61
1,95
0,90
8
20
Nitelik
Doğal
Doğal
Ek I - 6
Tip
NA2D1Y2
E2R1J2
Shannon
1-GOLD
EPT takson
Familya
58,00
46,11
52,82
57,00
60,50
Log10(SEL_EP
TD+1)
0,95
0,00
2,19
1,60
1,26
1,71
2,10
2,01
1,84
1,92
0,80
0,66
0,70
0,87
0,87
3
4
5
6
7
10
18
17
18
16
Yaş
17,33
0,00
0,60
0,00
0
3
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Yaş
Yaş
Kuru
Kuru
Kuru
16,00
68,12
0,00
2,69
1,14
1,65
0,01
0,91
0
9
9
17
BMN04_ST01
Yüksek
Kuru
BMN04
BMN05
BMN08
BMN04_ST01
BMN05_ST02
BMN08_ST01
Düşük
Düşük
Düşük
Kuru
Yaş
Yaş
29,25
61,83
0,00
1,85
1,28
2,77
0,43
0,93
2
14
4
35
Ref
BMN01
BMN01_ST02
Yüksek
Yaş
71,35
2,35
2,03
0,92
13
26
Doğal
Ref
Ref
Ref
BMN01
BMN32
BMN32
BMN01_ST02
BMN32_ST01
BMN32_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Kuru
Yaş
Yaş
66,44
32,89
2,00
0,00
1,77
1,79
0,47
0,18
8
1
16
9
BÖDSK
Hayır
BMN20
BMN20_ST01
Yüksek
Yaş
40,80
0,00
0,52
0,03
2
10
Hayır
BMN20
BMN20_ST02
Düşük
Yaş
40,20
0,00
0,56
0,95
3
10
Nitelik
Referans
SK
İstasyon
Dönem
Durum
ASPT
Doğal
BAEP
Hayır
BAEP
PRef
BAEP
BMN21
BMN22
BMN17
BMN27
BMN31
BMN21_ST01
BMN22_ST01
BMN17_ST01
BMN27_ST01
BMN31_ST01
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
BÖDSK
Hayır
BMN06
BMN06_ST01
Yüksek
Hayır
BAEP
BAEP
PRef
PRef
BMN06
BMN35
BMN35
BMN18
BMN18
BMN06_ST01
BMN35_ST01
BMN35_ST01
BMN18_ST02
BMN18_ST02
BAEP
BMN04
BAEP
Hayır
PRef
BÖDSK
Doğal
NA2D1Y2
E2R2J1
NA2D1Y2
E2R2J2
NA2D2Y2
E1R1J1
BÖDSK
Ek I - 7
Tip
Nitelik
Doğal
NA2D2Y2
E1R1J2
BÖDSK
Doğal
NA2D2Y2
E1R2J2
NA2D2Y2
E2R1J1
NA2D2Y2
E2R1J2
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
Shannon
1-GOLD
EPT takson
Familya
27,57
25,00
27,33
57,07
53,78
64,28
Log10(SEL_EP
TD+1)
0,00
0,00
0,00
1,85
1,38
1,58
0,48
1,38
1,72
1,87
2,50
2,01
0,04
0,41
0,52
0,85
0,78
0,81
0
1
2
7
8
9
7
8
9
15
19
18
Yaş
25,00
0,00
0,41
0,00
0
3
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
11,50
28,91
57,07
53,78
0,00
0,00
1,85
1,38
0,69
1,14
1,87
2,50
0,00
0,82
0,85
0,78
0
3
7
8
2
11
15
19
BMN12_ST02
Yüksek
Yaş
31,88
0,00
0,38
0,02
0
8
BMN12
BMN12_ST02
Düşük
Yaş
32,50
0,00
0,96
0,84
1
8
BAEP
BMN03
BMN03_ST02
Düşük
Yaş
60,74
1,87
2,17
0,76
10
19
Hayır
Hayır
Hayır
BAEP
BMN13
BMN13
BMN28
BMN30
BMN13_ST01
BMN13_ST01
BMN28_ST02
BMN30_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
47,67
51,71
36,30
55,67
0,60
0,78
0,00
0,70
1,74
1,76
2,20
1,31
0,70
0,81
0,42
0,89
8
7
5
6
18
14
23
18
Hayır
BMN16
BMN16_ST01
Düşük
Hayır
Hayır
Hayır
BMN25
BMN25
BMN25_ST01
BMN25_ST01
Yüksek
Düşük
Yaş
Yaş
51,84
56,73
1,56
0,48
1,17
1,75
0,90
0,69
6
5
19
15
Referans
SK
İstasyon
Dönem
Durum
ASPT
Hayır
Hayır
Hayır
Ref*
Ref*
Ref*
BMN56
BMN56
BMN56
BMN56_ST01
BMN56_ST01
BMN56_ST02
V054*
V103*
V168*
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Hayır
BMN19
BMN19_ST01
Düşük
Hayır
Hayır
Ref*
Ref*
BMN55
BMN55
BMN55_ST01
BMN55_ST01
V054*
V103*
Hayır
BMN12
Hayır
Ek I - 8
Tip
NA2D2Y2
E2R2J1
NA2D2Y2
E2R2J2
Nitelik
Shannon
1-GOLD
EPT takson
Familya
44,00
Log10(SEL_EP
TD+1)
0,00
1,14
0,76
2
6
54,40
56,92
0,95
1,78
1,72
1,46
0,53
0,92
6
6
10
12
Referans
SK
İstasyon
Dönem
Durum
ASPT
Hayır
BMN34
BMN34_ST02
Düşük
Yaş
Hayır
BMN09
BMN09_ST01
Yüksek
Kuru
Hayır
Hayır
Hayır
BMN09
BMN11
BMN11
BMN09_ST01
BMN11_ST02
BMN11_ST02
Düşük
Yüksek
Düşük
Kuru
Kuru
Kuru
BÖDSK
PRef
BMN02
BMN02_ST02
Yüksek
Kuru
Doğal
PRef
PRef
PRef
BMN02
BMN26
BMN26
BMN02_ST02
BMN26_ST01
BMN26_ST01
Düşük
Yüksek
Düşük
Kuru
Yaş
Yaş
BÖDSK
* NA2D2Y2E1R1J1 ve NA2D2Y2E1R1J2 büyük nehir tiplerine ait tiplerdir. Bu yüzden referans değerler, Akdeniz Bölgesi’ndeki başka bir geniş nehir olan
Aoos-Vjose nehrinden elde edilmiştir (Chatzinikolaou et al., 2008).
Ek I - 9
Tablo A3: Ref, Pref ve BAEP sahalarından elde edilen metrikler ve ICM indeksi için referans değerler (normalizasyon değerleri). Tip 11 ve 12 (NA2D2Y2E1R1J1,
NA2D2Y2E1R1J2) büyük nehir tiplerine aittir. Bu nedenle, referans değerler Akdeniz Bölgesindeki başka bir büyük nehirden, Aoos-Vjose nehrinden alınmıştır (bkz. Chatzinikolaou
et al., 2008).
aa
Tip
Nitelik
SK
Örnek
1
NA1E1R1J2
2
NA1E2R1J1
3
NA1E2R1J2
4
NA1E2R2J1
5
NA1E2R2J2
6
NA2D1Y2E1R2J2
7
NA2D1Y2E2R1J1
8
NA2D1Y2E2R1J2
9
NA2D1Y2E2R2J1
10
NA2D1Y2E2R2J2
11
NA2D2Y2E1R1J1
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
2
0
2
3
5
8
0
2
0
2
1
1
3
3
2
1
3
0
1
1
2
0
2
2
4
6
5
2
3
2
1
4
3
3
0
2
1
2
5
-
Ref
Num.
0
2
3
2
1
0
1
0
0
3
3
1
1
1
2
0
-
rASPT
rLog10(SEL_E
PTD+1)
rShannon
r1-GOLD
rEPT
rFamilyalar
rICMI
57,069
57,941
54,667
57,467
1,057
0,903
2,827
1,919
1,899
1,558
1,936
1,508
0,848
0,878
0,705
0,893
5,5
6
7
8
18,5
17
15
15
0,999
0,994
0,999
0,999
59,650
1,699
1,772
0,888
7
20
0,999
58,000
57,000
68,118
0,954
1,602
2,692
1,923
1,924
1,650
0,804
0,872
0,905
3
6
9
15
17
17
0,934
1,005
0,999
61,829
1,845
2,768
0,927
14
35
0,999
66,438
66,438
57,071
2,000
2,000
1,580
1,790
1,790
2,006
0,473
0,473
0,811
8
8
8
16
16
18
0,998
0,998
1,003
Ek I - 10
aa
Tip
Nitelik
SK
Örnek
12
NA2D2Y2E1R1J2
13
NA2D2Y2E1R2J2
14
NA2D2Y2E2R1J1
15
NA2D2Y2E2R1J2
16
NA2D2Y2E2R2J1
17
NA2D2Y2E2R2J2
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
2
0
1
0
4
0
3
0
2
0
1
1
56
3
2
5
3
0
0
2
62
Toplam
Ref
Num.
0
0
2
0
2
24
rShannon
r1-GOLD
rEPT
rFamilyalar
rICMI
55,425
rLog10(SEL_E
PTD+1)
1,613
2,187
0,816
7,5
17
0,999
58,202
1,284
1,739
0,823
8
18,5
0,999
55,658
1,366
1,587
0,727
6
11
0,999
rASPT
Ek I - 11
Tablo A4: 2013 Sonbahar döneminde (Düşük Akış) ve 2014 Mart ayında (Yüksek Akış) Büyük Menderes
havzasından alınan nehir makroomurgasız örneklerinin sınıflandırılması
SK
BMN01
BMN03
BMN05
BMN06
BMN06
BMN07
BMN08
BMN13
BMN13
BMN14
BMN15
BMN15
BMN17
BMN19
BMN20
BMN20
BMN21
BMN21
BMN22
BMN26
BMN26
BMN27
BMN28
BMN29
BMN30
BMN31
BMN32
BMN32
BMN33
BMN35
BMN36
BMN39
BMN42
BMN43
BMN44
BMN45
BMN46
BMN48
BMN48
BMN49
İstasyon
BMN01_ST02
BMN03_ST02
BMN05_ST02
BMN06_ST01
BMN06_ST01
BMN07_ST01
BMN08_ST01
BMN13_ST01
BMN13_ST01
BMN14_ST01
BMN15_ST01
BMN15_ST01
BMN17_ST01
BMN19_ST01
BMN20_ST01
BMN20_ST02
BMN21_ST01
BMN21_ST01
BMN22_ST01
BMN26_ST01
BMN26_ST01
BMN27_ST01
BMN28_ST02
BMN29_ST01
BMN30_ST01
BMN31_ST01
BMN32_ST01
BMN32_ST01
BMN33_ST01
BMN35_ST01
BMN36_ST01
BMN39_ST01
BMN42_ST01
BMN43_ST01
BMN44_ST01
BMN45_ST01
BMN46_ST01
BMN48_ST01
BMN48_ST01
BMN49_ST02
Dönem
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Tipi
NA2D1Y2E2R2J2
NA2D2Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R2J1
NA2D1Y2E2R1J2
NA2D1Y2E2R1J2
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R2J1
NA2D2Y2E2R1J1
NA2D2Y2E2R1J1
NA1E2R2J2
NA1E2R2J2
NA1E2R2J2
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D2Y2E1R1J2
NA2D2Y2E1R1J1
NA2D2Y2E1R1J1
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D2Y2E2R2J2
NA2D2Y2E2R2J2
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D2Y2E2R1J1
NA1E2R1J1
NA2D2Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R1J1
NA2D1Y2E2R2J2
NA2D1Y2E2R2J2
NA1E2R1J2
NA2D1Y2E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J1
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
NA1E2R1J1
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
Ek I - 12
Nitelik
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
Doğal
Doğal
Doğal
Doğal
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
Doğal
Doğal
Doğal
BÖDSK
Doğal
BÖDSK
Doğal
Doğal
Doğal
Doğal
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
Doğal
Doğal
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
Doğal
Doğal
Doğal
n-ICMI
1,149
1,176
0,258
0,145
0,225
0,685
1
0,807
0,783
1
0,555
0,556
1,044
0,195
0,374
0,459
1,489
1
0,772
0,886
1,114
1
0,608
1
0,824
0,961
1
0,46
1
1
0,557
1
0,596
0,606
0,882
1,118
0,551
0,922
1,153
0,513
Durum
Çok iyi
Çok iyi
Zayıf
Kötü
Zayıf
İyi
Çok iyi
Çok iyi
İyi
Çok iyi
Orta
Orta
Çok iyi
Kötü
Zayıf
Orta
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
İyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Çok iyi
Orta
İyi
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Çok
Çok iyi
Orta
SK
BMN50
BMN51
BMN53
BMN54
BMN54
BMN55
BMN55
BMN56
BMN56
BMN56
İstasyon
BMN50_ST01
BMN51_ST01
BMN53_ST01
BMN54_ST01
BMN54_ST01
BMN55_ST01
BMN55_ST01
BMN56_ST01
BMN56_ST01
BMN56_ST02
Dönem
Düşük Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Yüksek Akış
Düşük Akış
Düşük Akış
Tipi
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA1E2R1J1
NA1E2R1J2
NA1E2R1J2
NA2D2Y2E1R1J2
NA2D2Y2E1R1J2
NA2D2Y2E1R1J1
NA2D2Y2E1R1J1
NA2D2Y2E1R1J1
Ek I - 13
Nitelik
BÖDSK
Doğal
Doğal
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
BÖDSK
n-ICMI
0,35
0,097
0,654
0,179
0,206
0,115
0,426
0,248
0,321
0,376
Durum
Zayıf
Kötü
İyi
Kötü
Zayıf
Kötü
Orta
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Tablo A5: TY Proje analizinden türetilen sınıflandırmanın (mevcut projenin sonuçlarına göre referans değerler,
EKO değerleri, sınıf sınırları) Akdeniz interkalibrasyon sınırları uygulanarak elde edilen sonuçlarla (tipoloji,
referans değerler, sınıf sınırları) karşılaştırılması
SK
BMN01
BMN05
BMN06
BMN06
BMN07
BMN08
BMN14
BMN15
BMN15
BMN17
BMN21
BMN21
BMN24
BMN31
BMN32
BMN32
BMN39
BMN42
BMN43
BMN45
BMN46
BMN47
BMN47
BMN48
BMN48
BMN49
BMN50
BMN51
BMN52
BMN52
BMN53
BMN19
BMN22
BMN26
BMN26
BMN27
BMN30
BMN35
BMN36
İstasyon
BMN01_ST02
BMN05_ST02
BMN06_ST01
BMN06_ST01
BMN07_ST01
BMN08_ST01
BMN14_ST01
BMN15_ST01
BMN15_ST01
BMN17_ST01
BMN21_ST01
BMN21_ST01
BMN24_ST01
BMN31_ST01
BMN32_ST01
BMN32_ST01
BMN39_ST01
BMN42_ST01
BMN43_ST01
BMN45_ST01
BMN46_ST01
BMN47_ST01
BMN47_ST01
BMN48_ST01
BMN48_ST01
BMN49_ST02
BMN50_ST01
BMN51_ST01
BMN52_ST01
BMN52_ST02
BMN53_ST01
BMN19_ST01
BMN22_ST01
BMN26_ST01
BMN26_ST01
BMN27_ST01
BMN30_ST01
BMN35_ST01
BMN36_ST01
Dönem
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
Düşük
Düşük
Yüksek
Düşük
IC–Tip
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM1
RM2
RM2
RM2
RM2
RM2
RM2
RM2
RM2
Ek I - 14
n-ICMI
1,361
0,311
0,149
0,222
0,555
1,353
1,041
0,564
0,565
1,029
1,042
0,750
0,292
0,937
1,070
0,368
1,151
0,541
0,551
0,971
0,498
1,163
0,995
0,772
0,935
0,477
0,315
0,081
0,585
0,109
0,606
0,202
0,676
0,807
1,000
1,047
0,859
1,325
0,551
Sınıf
Çok iyi
Zayıf
Kötü
Zayıf
İyi
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Orta
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Çok iyi
Orta
İyi
Çok iyi
Orta
Çok iyi
Çok iyi
Orta
Zayıf
Kötü
İyi
Kötü
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
Orta
ICE Sınıf
Çok iyi
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
Çok iyi
Çok iyi
İyi altı
İyi altı
Çok iyi
Çok iyi
İyi
İyi altı
İyi
Çok iyi
İyi altı
Çok iyi
İyi altı
İyi altı
Çok iyi
İyi altı
Çok iyi
Çok iyi
İyi
İyi
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi altı
İyi
Çok iyi
Çok iyi
İyi
Çok iyi
İyi altı
SK
BMN54
BMN54
BMN29
BMN33
BMN44
İstasyon
BMN54_ST01
BMN54_ST01
BMN29_ST01
BMN33_ST01
BMN44_ST01
Dönem
Yüksek
Düşük
Yüksek
Yüksek
Düşük
IC–Tip
RM2
RM2
RM5
RM5
RM5
Ek I - 15
n-ICMI
0,176
0,210
1,000
1,350
0,824
Sınıf
Kötü
Zayıf
Çok iyi
Çok iyi
Çok iyi
ICE Sınıf
İyi altı
İyi altı
Çok iyi
Çok iyi
İyi
Tablo A6: IPS indeksi sonuçlarına göre nehir diatom değerlendirmesi. çok iyi olarak sınıflandırılan örnekler
mavi, iyiler yeşil, ortalar sarı, zayıflar turuncu ve kötüler ise kırmızı ile gösterilmektedir
Düşük Akış Dönemi
Yüksek Akış Dönemi
SK
İstasyon
IPS
IPS
BMN02
BMN02_ST01
17,5
BMN03
BMN03_ST02
11,8
BMN05
BMN05_ST02
11,1
BMN06
BMN06_ST01
3,2
BMN07
BMN07_ST01
13,8
BMN08
BMN08_ST01
13,1
BMN12
BMN12_ST02
11,8
13,6
BMN13
BMN13_ST01
12,6
12,7
BMN14
BMN14_ST01
16,6
BMN15
BMN15_ST01
14,5
16,3
BMN17
BMN17_ST01
14,8
BMN20
BMN20_ST02
15,9
11,1
BMN21
BMN21_ST01
15,1
17
BMN22
BMN22_ST01
14,5
BMN25
BMN25_ST01
12,5
17,8
BMN26
BMN26_ST01
15,8
17,7
BMN27
BMN27_ST01
15,5
BMN29
BMN29_ST01
17,6
BMN30
BMN30_ST01
11
BMN31
BMN31_ST01
10,9
BMN32
BMN32_ST01
13,2
13,7
BMN33
BMN33_ST01
16,5
BMN34
BMN34_ST02
9,4
BMN35
BMN35_ST01
16,4
BMN36
BMN36_ST01
12,7
BMN42
BMN42_ST01
14,6
BMN43
BMN43_ST01
13,2
BMN44
BMN44_ST01
12,4
BMN45
BMN45_ST01
13,5
BMN46
BMN46_ST01
13,1
BMN47
BMN47_ST01
15
18,2
BMN48
BMN48_ST01
14,1
15,4
BMN49
BMN49_ST02
10,3
BMN50
BMN50_ST01
7,5
BMN52
BMN52_ST01
15,2
BMN53
BMN53_ST01
14,3
BMN54
BMN54_ST01
6,9
10,4
BMN55
BMN55_ST01
13,5
BMN56
BMN56_ST02
8
7,8
Ek I - 16
Tablo A7: Balık BKU için örneklenen istasyonlar. Ekstra istasyonlar, belirlenen izleme ağı dışındakilerdir.
Su Kütlesi Adı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Yukarı Banaz
Aşağı Banaz1
Aşağı Banaz2
Dokuzsele1
Dokuzsele 2
Hamam1
Hamam 2
Küfi4
Yukarı Büyük
Menderes 1
Yukarı Büyük
Menderes 2
Çaykavuştu1
Çaykavuştu2
Yukarı Çürüksu
Gökpınar Deresi
Orta Büyük
Menderes
Yukarı Dandalaz
Aşağı Dandalaz
Yukarı Akçay1
Yukarı Akçay2
Yukarı Akçay3
Yukarı Akçay4
Aşağı Akçay
Girme Deresi
Yukarı Çine1
Yukarı Çine3
Aşağı Çine1
Aşağı Çine2
Aşağı Çine3
Aşağı Sarıçay
Yukarı İkizdere1
Yukarı İkizdere2
Aşağı İkizdere2
Yalkı
Naipli Çayı
Aşağı Büyük
Menderes1
Aşağı Büyük
Menderes2
SK
Kodu
BMN01
BMN02
BMN03
BMN04
BMN05
BMN06
BMN07
BMN11
Ekstra
İstasyonlar
1
1
Toplam
Örnek
2
2
1
1
1
1
1
1
İstasyon Kodu
X
Y
BMN01_ST02
BMN02_ST02
BMN03_ST02
BMN04_ST01
BMN05_ST02
BMN06_ST01
BMN07_ST01
BMN11_ST03
29,882031
29,901113
29,336081
29,530637
29,374914
29,071666
29,072374
29,86413
38,88743
38,729145
38,363521
38,686412
38,527895
38,381997
38,283191
38,269653
BMN12
BMN12_ST02
30,095312
38,122981
2
BMN13
BMN13_ST01
29,640245
38,156494
2
BMN14
BMN15
BMN16
BMN17
BMN19
BMN14_ST01
BMN15_ST01
BMN16_ST01
BMN17_ST01
BMN19_ST01
29,370022
29,397376
29,387657
29,208474
29,100378
37,729445
37,719342
37,763766
37,724315
37,884179
1
1
1
1
1
BMN20
BMN20_ST02
28,687675
37,933321
2
BMN21
BMN22
BMN23
BMN24
BMN25
BMN26
BMN28
BMN29
BMN30
BMN32
BMN33
BMN34
BMN35
BMN37
BMN47
BMN48
BMN50
BMN51
BMN53
BMN21_ST01
BMN22_ST01
BMN23_ST02
BMN24_ST01
BMN25_ST01
BMN26_ST01
BMN28_ST02
BMN29_ST01
BMN30_ST01
BMN32_ST01
BMN33_ST01
BMN34_ST02
BMN35_ST01
BMN37_ST01
BMN47_ST01
BMN48_ST01
BMN50_ST01
BMN51_ST01
BMN53_ST01
28,684416
28,537744
28,985097
28,921229
28,78584
28,625789
28,334788
28,021417
28,141515
28,161884
27,771665
27,928781
28,060388
27,515985
27,777246
27,758918
27,734028
27,695994
27,419755
37,700548
37,87685
37,521739
37,53727
37,521221
37,408976
37,786307
37,273232
37,426505
37,547058
37,595376
37,695438
37,74562
37,7221
37,928269
37,954009
37,809497
37,836625
37,870638
2
1
2
1
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
2
2
1
1
1
BMN55
BMN55_ST01
27,677998
37,803416
BMN56
BMN56_ST02
27,337874
37,505351
Ek I - 17
1
1
2
3
5
Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse
edilmektedir.
Tablo A8: Bibliyografyaya ve bu çalışmanın örneklemine göre oluşturulan (göller ve geçiş suları hariç) BM nehri toplam tür listesi. Tablo sütunları sırasıyla
şunlardır: 1: Tür No; 2: Bu çalışmada kullanılan tür isimleri; 3: Bu çalışmada kullanılan tür kodları; 4: Mevcut ihtiyolojik incelemede kullanılan tür isimleri; 5:
Yaygın olarak kullanılan İngilizce adı; 6: Taksonomik familya; 7: Son örneklemeye göre nehirde görülme sıklığı ve bolluk durumu; 8: Bu çalışmadaki numune
içinde mevcudiyetinin teyidi (Evet: Örneklendi; Hayır: Örneklenmedi); Hayır ifadesinin yanında (*) işaretinin bulunması bu çalışma sırasında göllerde veya geçiş
sularında örnekleme yapılığını ancak nehirlerde yapılmadığını gösterir.
1
2
3
4
5
6
7
8
Kullanılan Tür Adı
Kod
Güçlü et al. 2013
Kullanılan Yaygın Ad
Familya
Durum
Örnekleme
Yerli
1
Alburnoides sp.
Alsm
Alburnoides cf. smyrnae
Schneider species
Cyprinidae
Yaygın Değil
Evet
2
Alburnus sp.
Alde
Alburnus cf. demiri
Bleak speceis
Cyprinidae
Yaygın
Evet
3
Anguilla anguilla
Anan
Anguilla anguilla
European eel
Anguillidae
Nadir
Hayır *
4
Atherina boyeri
Atbo
Atherina boyeri
Big-scaled sandsmelt
Atherinidae
Nadir
Hayır *
5
Aphanius meandricus
Apme
Aphanius anatoliae
Meander toothcarp
Cyprinodontidae
Nadir
Evet
6
Barbus pergamonensis
Bape
Bergama barbel
Cyprinidae
Yaygın
Evet
7
Capoeta bergamae
Cabe
Capoeta bergamae
Bergama capoeta
Cyprinidae
Yaygın
Evet
8
Chondrostoma meandrensis
Chme
Meander nase
Cyprinidae
Yaygın
Evet
9
Cobitis fahiraea
Cofa
Cobitis cf. simplicispina
Loach sp.
Cobitidae
Yaygın
Evet
10
Dicentrarchus labrax
Dila
Kaydedilmedi
European sea bass
Moronidae
Yaygın Değil
Evet
11
Dicentrarchus punctatus
Dipu
Kaydedilmedi
Spotted sea bass
Moronidae
Yaygın Değil
Evet
12
Garra klatti
Gakl
Hemigrammocapoeta kemali
Ereğli minnow
Cyprinidae
Nadir
Evet
13
Gobio meandricus
Gome
Gobio meandricus
Meander gudgeon
Cyprinidae
Yaygın Değil
Evet
14
Knipowitschia caucasica
Knca
Caucasian dwarf goby
Gobiidae
Yaygın
Evet
Ek I - 18
edilmektedir.
1
2
3
4
5
6
7
8
Kod
Familya
Durum
Örnekleme
15
Ladigesocypris mermere
Lame
Mermere carplet
Cyprinidae
Nadir
Hayır
16
Liza sp. 1 (L. ramada)
Liza1
Liza ramada
Mullet
Mugilidae
Yaygın
Evet
17
Liza sp. 2 (L. saliens)
Liza2
Kaydedilmedi
Mullet
Mugilidae
Yaygın
Evet
18
Luciobarbus kottelati
Luko
Kottelat's barbel
Cyprinidae
Yaygın
Evet
19
Mugil cephalus
Muce
Kaydedilmedi
Flathead grey mullet
Mugilidae
Yaygın
Evet
20
Oxynoemacheilus sp.
Oxynsp
Oxynoemacheilus germencicus
Loach sp.
Nemacheilidae
Yaygın
Evet
21
Oxynoemacheilus sp.
Oxynsp
Oxynoemacheilus cf. cinicus
Loach sp.
Nemacheilidae
Yaygın
Evet
22
Petroleuciscus smyrnaeus
Smyrna chub
Cyprinidae
Yaygın
Evet
23
Pseudophoxinus sp.
Pseusp
Pseudophoxinus maeandricus
Meander minnowcarp
Cyprinidae
Nadir
Hayır
24
Pseudophoxinus sp.
Pseusp
Pseudophoxinus maeandrii
Işıklı minnowcarp
Cyprinidae
Nadir
Hayır *
25
Syngnanthus sp
Syngsp
Syngnanthus abaster
Black-striped pipefish
Syngnathidae
Nadir
Hayır*
26
Squalius sp.
Squasp
Squalius fellowesi
Aegean chub sp.
Cyprinidae
Yaygın
Evet
27
Squalius sp.
Squasp
Squalius carinus
Aegean chub sp.
Cyprinidae
Yaygın
Evet
28
Vimba mirabilis
Vimi
Vimba mirabilis
Meander vimba
Cyprinidae
Yaygın
Evet
Pesm
Yabancı
29
Carassius gibellio
Cagi
Carassius gibellio
Prussian carp
Cyprinidae
Yaygın
Evet
30
Cyprinus carpio
Cyca
Cyprinus carpio
Common carp
Cyprinidae
Yaygın Değil
Evet
31
Esox lucius
Eslu
Esox lucius
Northern pike
Esocidae
Nadir
Hayır*
Ek I - 19
edilmektedir.
1
2
3
4
5
6
7
8
Kod
Familya
Durum
Örnekleme
32
Gambusia holbrooki
Gaho
Gambusia holbrooki
Eastern mosquitofish
Poeciliidae
Yaygın
Evet
33
Lepomis gibbosus
Legi
Lepomis gibbosus
Pumpkinseed
Centrarchidae
Yaygın
Evet
34
Pseudorasbora parva
Pspa
Pseudorasbora parva
Stone moroko
Cyprinidae
Yaygın Değil
Evet
35
Rhodeus amarus
Rham
Rhodeus amarus
Bitterling
Cyprinidae
Yaygın
Evet
36
Silurus glanis
Sigl
Silurus glanis
Wells catfish
Siluridae
Nadir
Hayır*
37
Tinca tinca
Titi
Tinca tinca
Tench
Cyprinidae
Yaygın
Evet
Ek I - 20
Tablo A9: Bu projede tüm nehir örnekleme istasyonlarında toplanan türler (Tablo A8’de belirtilen kodlarla)
Su Kütlesi Adı
Alan
Sayısı
1
Örnek
Sayısı
1
Kaydedilen
Tür Sayısı
4
Kaydedilen Türler
1
Aşağı Sarıçay
2
Aşağı Çine1
2
2
2
3
Dokuzsele-2
1
1
0
4
Hamam2
1
1
2
5
1
1
0
6
Gökpınar Deresi
1
1
1
Oxynsp
7
Yukarı Akçay1
1
2
6
Bape, Cagi, Legi, Oxynsp, Squasp, Alde
8
Yukarı Dandalaz
1
2
4
Bape, Cabe, Oxynsp, Squasp
9
Aşağı Akçay
1
1
12
10
Aşağı Çine2
1
1
10
11
Girme Deresi
1
1
2
Bape, Squasp
12
Yukarı Çine1
1
1
6
Alsm, Bape, Cabe, Luko, Oxynsp,
Squasp,
13
Aşağı Dandalaz
1
1
3
Cofa, Oxynsp, Squasp,
14
Aşağı Çine3
1
1
3
Cabe, Legi, Squasp
15
Yukarı Akçay2
1
1
0
Balık yok
16
Çaykavuştu2
1
1
0
Balık yok
17
Çaykavuştu1
1
1
0
Balık yok
18
Yukarı Çürüksu
1
1
0
19
Küfi4
1
1
7
20
Yukar Akçay4
2
2
8
Balık yok
Apme, Bape, Cagi, Chme, Gome, Squasp,
Titi,
Alde, Bape, Cabe, Chme, Luko,
Oxynsp, Squasp, Vimi
21
Yukarı Çine3
1
1
1
Bape
22
Yukarı İkizdere2
1
2
4
Bape, Cagi, Oxynsp, Squasp
23
Hamam1
1
1
0
24
Aşağı Büyük Menderes1
1
2
14
Balık yok
Alde, Cagi, Chme, Cofa, Cyca, Gaho,
Legi, Luko, Oxynsp, Pesm, Pspa, Rham,
Vimi, Lizasp
25
Yukarı Banaz
2
2
3
Bape, Oxynsp, Squasp
26
Aşağı Banaz1
2
2
0
27
1
2
8
Balık yok
Cagi, Chme, Cofa, Gome, Luko, Oxynsp,
Squasp, Titi
28
Aşağı Banaz2
1
1
6
Ek I - 21
Cagi, Cofa, Gaho, Pesm
Pesm, Squasp
Balık yok
Oxynsp, Squasp
Balık yok
Alde, Bape, Cabe, Chme, Cofa, Cyprsp,
Gaho, Luko, Oxynsp, Pesm, Squasp,
Vimi,
Alde, Cagi, Chme, Cofa, Legi, Luko,
Oxynsp, Pesm, Squasp, Vimi
Alsm, Bape, Cagi, Oxynsp, Squasp, Ucyp
Su Kütlesi Adı
Alan
Sayısı
2
Örnek
Sayısı
2
Kaydedilen
Tür Sayısı
5
29
Yukarı Akçay3
30
Aşağı Büyük Menderes2
4
5
17
31
Yalkı
1
1
0
32
Aşağı İkizdere2
1
1
8
33
Naipli Çayı
1
1
4
34
Yukarı İkizdere1
1
2
3
35
Yukarı Büyük Menderes2
1
2
9
36
1
2
8
37
Dokuzsele-1
1
1
0
Ek I - 22
Kaydedilen Türler
Bape, Cabe, Chme, Oxynsp, Squasp
Alde, Cagi, Chme, Gaho, Legi, Lizasp,
Muce, Vimi, Pspa, Rham, Dila, Dipu,
Liza1, Muce, Liza2, Cyca, Knca
Balık yok
Alde, Cagi, Chme, Gaho, Luko, Pesm,
Rham, Vimi
Bape, Cabe, Oxynsp, Squasp
Bape, Oxynsp, Squasp
Bape, Cagi, Chme, Cofa, Gaho, Gome,
Luko, Oxynsp, Squasp,
Alde, Bape, Chme, Cofa, Luko, Oxynsp,
Squasp, Vimi
Balık yok
Tablo A10: Her istasyonda EFI+ indeksi uygulaması için toplanan veriler. tablo sütunları: 1: Su kütlesi adı; 2: İstasyon kodu; 3:Rakım; 4: Örneklenen alan (m2);
5: Örnekleme sırasındaki sulak alan genişliği; 6: İstayonun memba tarafında doğal göl bulunup bulunmadığı; 7: Su kütlesinin doğal jeomorfolojik yapısı; 8: Eski
taşkın yatağı koşullarının mevcudiyeti; 9: Su kaynağı; 10: Memba drenaj alanı; 11: Kaynaktan uzaklık (km); 12: Eğim; 13: Yıllık ortalama hava sıcaklığıı; 14:
Ocak ayı hava sıcaklığı ortalaması; 15: Temmuz ayı hava sıcaklığı ortalaması; 16: Eski sediment materyal büyüklüğü; 17: Yakalanan toplam balık sayısı; 18: 15
cm’den küçük balık sayısı; 19: 15 cm’den büyük balık sayısı
BMN332
310
80
2,2
Hayır
Hamam 2
BMN07_
ST01
380
380
2,8
Hayır
19
15cm’den Büyük Balık
Sayısı
Aşağı Çine1
18
15cm’den Küçük Balık
Sayısı
Hayır
17
Yakalanan Balık Sayısı
5
16
Eski Sediment Yapısı
300
15
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
280
14
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
BMN33_
ST01
13
Yıllık Ortalama Hava
Sıcaklığı
Aşağı Çine1
Düzenli
meanderli
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
12
Eğim
Hayır
11
Kaynaktan Uzaklık
5
10
Memba Drenaj Alanı
200
9
Su Kaynağı
11
8
Eskiden Taşkın Yatağı
BMN37_
ST01
Su Kütlesi Adı
Aşağı Sarıçay
7
Jeomorfoloji
6
Membada Doğal Göl
Varlığı
5
Örneklenen Sulak Alan
Genişliği
4
Örneklenen Alan
3
Rakım
2
İstasyon Kodu
1
Evet
Yağış
168
6,64
2
17,50833333
8,7
27
Kum
83
83
0
Hayır
Yağış
102
10,79
18
16,3
7
26,
6
Kum
23
23
0
Hayır
Yağış
13,5
12,01
14
16,25833333
7
26,
5
İri
Taş/Kaya
28
28
0
Hayır
Yağış
139,5
14,44
16
13,60833333
3,8
23,
5
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
225
224
1
Ek I - 23
Sayısı
19
Sayısı
18
17
16
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
15
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
14
Sıcaklığı
13
Eğim
12
Kaynaktan Uzaklık
11
Memba Drenaj Alanı
10
Su Kaynağı
9
8
Jeomorfoloji
7
Membada Doğal Göl
Varlığı
6
Genişliği
5
Örneklenen Alan
4
Rakım
3
İstasyon Kodu
2
Su Kütlesi Adı
1
Gökpınar Deresi
BMN17_
ST01
624
300
3
Hayır
Doğal
olarak
kısıtlı
Hayır
Yağış
188,5
13,22
32
14,24166667
4,4
24,
7
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
259
259
0
Yukarı Büyük
Menderes 1
Yukarı Akçay1
BMN12_
ST02
BMN23_
ST02
843
390
7
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
241,5
9,29
8
12,76666667
3,1
23
Kum
55
55
0
894
180
4,5
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
130
19,68
2
13,275
3,3
23,
9
Kum
5
4
1
Hayır
Yağış
297,5
17,81
18
15,625
5,8
26,
2
160
158
2
Hayır
Yağış
70,5
12,23
52
16,30833333
7,2
26,
2
77
77
0
Hayır
Yağış
89,5
16,84
56
16,30833333
7,2
26,
2
170
168
2
Yukarı
Dandalaz
BMN21_
ST01
450
420
4,3
Hayır
Yukarı
İkizdere2
BMN48_
ST01
195
370
4,8
Hayır
Yukarı
İkizdere1
BMN47_
ST01
195
230
6,8
Hayır
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Ek I - 24
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
8,5
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
4400
116,31
5
17,59166667
7,9
28,
1
Aşağı Çine2
BMN34_
ST02
40
600
30
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
2840
82,68
6
17,85
8,4
28
Girme Deresi
BMN29_
ST01
497
180
2,5
Hayır
Hayır
Yağış
32,5
7,88
8
15,825
6,7
26
Yukarı Çine1
BMN30_
ST01
266
130
7
Hayır
Hayır
Yağış
1190
39,05
12
16,6
7,4
26,
9
Aşağı Dandalaz
BMN22_
ST01
83
210
9
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
1184
43,88
12
17,475
7,9
27,
8
Aşağı Büyük
BMN55_
21
800
50
Hayır
Çapraşık
Evet
Yağış
22100
440,4
6
17,59166667
8,3
27,
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Ek I - 25
19
Sayısı
500
18
Sayısı
60
17
BMN28_
ST02
Su Kütlesi Adı
Aşağı Akçay
16
15
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
14
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
13
Sıcaklığı
12
Eğim
11
Kaynaktan Uzaklık
10
Memba Drenaj Alanı
9
Su Kaynağı
8
7
Jeomorfoloji
6
Membada Doğal Göl
Varlığı
5
Genişliği
4
Örneklenen Alan
3
Rakım
2
İstasyon Kodu
1
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
4
4
0
13
13
0
2
2
0
İri
Taş/Kaya
2
2
0
23
23
0
20
20
0
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
Kum
Yukarı Çine3
BMN32_
ST01
556
180
3,5
Hayır
Yukarı Akçay1
BMN23_
ST02
894
200
4
Hayır
Yukarı Akçay3
BMN25_
ST01
588
450
6
Hayır
Yukarı
Dandalaz
BMN21_
ST01
450
600
4,3
Hayır
Işıklı
BMG01_
818
200
18
Hayır
15
16
17
18
19
Sayısı
Hayır
14
Sayısı
4
13
480
12
132
11
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
Membada Doğal Göl
Varlığı
BMN35_
ST01
10
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
Genişliği
Aşağı Çine3
9
Sıcaklığı
Örneklenen Alan
ST01
8
Eğim
Rakım
Menderes1
7
Kaynaktan Uzaklık
6
Memba Drenaj Alanı
5
Su Kaynağı
4
3
Jeomorfoloji
2
İstasyon Kodu
Su Kütlesi Adı
1
Hayır
Yağış
306
18,51
42
17,20833333
7,7
27,
4
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
11
11
0
Hayır
Yeraltı
Suyu
63,5
10,81
64
15,14166667
5,6
25,
6
İri
Taş/Kaya
128
128
0
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
130
19,68
2
13,275
3,3
23,
9
Kum
3
3
0
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
672
50,98
6
15,14166667
5,3
25,
8
76
76
0
Hayır
Yağış
297,5
17,81
18
15,625
5,8
26,
2
68
64
4
Evet
Yağış
960
28,04
2
12,925
3,2
23,
75
75
0
meanderli
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Çapraşık
6
Ek I - 26
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
Silt
15
BMN11_
Bu
Yukarı Akçay4
BMN26_
ST01
318
700
37
Hayır
Yukarı Çine3
BMN32_
ST01
556
280
4,5
Hayır
Yukarı
İkizdere2
BMN48_
ST01
195
400
5
Hayır
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı Büyük
Menderes2
BMN56_
ST02
BMN56_
ST02_ds
4
50
30
Evet
4
250
40
Evet
821
600
12
Hayır
Düzenli
meanderli
Örgülü
Doğal
olarak
kısıtlı
Doğal
olarak
kısıtlı
Çapraşık
meanderli
Çapraşık
meanderli
17
18
19
3,1
23
Silt
1
1
0
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
7
7
0
meanderli
Küfi4
16
Sayısı
14
Sayısı
13
12
11
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
Membada Doğal Göl
Varlığı
10
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
Genişliği
9
Sıcaklığı
Örneklenen Alan
8
Eğim
Rakım
ST01_S
7
Kaynaktan Uzaklık
6
Memba Drenaj Alanı
5
Su Kaynağı
4
3
Jeomorfoloji
2
İstasyon Kodu
Su Kütlesi Adı
1
2
Evet
Yeraltı
Suyu
3000
84,18
2
12,85833333
Hayır
Yağış
1650
55,93
1
16,69166667
7,2
27,
3
Hayır
Yeraltı
Suyu
63,5
10,81
64
15,14166667
5,6
25,
6
İri
Taş/Kaya
66
66
0
Hayır
Yağış
70,5
12,23
52
16,30833333
7,2
26,
2
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
54
54
0
Evet
Yağış
25734
550,13
1
17,65
9,7
Silt
145
145
0
Evet
Yağış
25745
549,33
1
17,675
9,8
Silt
2
0
2
Ek I - 27
27,
2
27,
1
Hayır
BMN01_
N3
916
400
5
Hayır
Yukarı Büyük
Menderes 2
BMN13_
ST01
811
600
18
Yukarı Büyük
Menderes 1
BMN12_
ST02
BMN03_
ST02
843
600
539
180
Yukarı Banaz
Aşağı Banaz2
25900
571,25
1
17,99166667
10
Evet
Yağış
25805
568,36
2
17,99166667
10
Evet
Yağış
22100
440,4
6
17,59166667
8,3
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
387
21,46
1
12,075
2,2
22,
3
Evet
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
3600
118,86
4
13,04166667
3,2
23,
3
7
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
241,5
9,29
8
12,76666667
3,1
23
5
Hayır
Doğal
olarak
Hayır
Yağış
5270
115,27
4
14,14166667
4,4
24,
1
Jeomorfoloji
Yağış
Ek I - 28
26,
7
26,
7
27,
6
17
18
19
Sayısı
50
Evet
Çapraşık
meanderli
Çapraşık
meanderli
Çapraşık
meanderli
16
Sayısı
450
15
21
14
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
Evet
13
Sıcaklığı
36
12
Eğim
300
11
Kaynaktan Uzaklık
1
10
Memba Drenaj Alanı
Evet
9
Su Kaynağı
43
BMN56_
ST02_nc
BMN56_
ST02_m
BMN55_
ST01
8
500
Su Kütlesi Adı
1
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı Büyük
Menderes1
7
6
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
5
Membada Doğal Göl
Varlığı
4
Genişliği
3
Örneklenen Alan
2
Rakım
1
İstasyon Kodu
Silt
3
3
0
Silt
7
7
0
Kum
22
22
0
25
24
1
13
13
0
Kum
5
5
0
İri
kum/Çakıl/
19
19
0
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
14
15
kısıtlı
Orta Büyük
Menderes
BMN20_
ST02
115
150
9,5
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
10980
296,96
14
17,25
7,7
27,
4
Yukarı Akçay3
BMN25_
ST01_01
541
250
6
Hayır
Doğal
olarak
kısıtlı
Hayır
Yağış
540
56,76
16
15,13333333
5,2
25,
8
Yukarı Akçay4
BMN26_
ST01
318
450
37
Hayır
Braided
Hayır
Yağış
1650
55,93
1
16,69166667
7,2
27,
3
4
100
30
Evet
Evet
Yağış
25734
550,13
1
17,65
9,7
23
400
5
Hayır
Evet
Yağış
530
32,58
6
17,7
8,4
164
400
6,5
Hayır
Hayır
Yağış
78
2,9
12
16,35
8
Aşağı Büyük
Menderes2
Aşağı İkizdere2
Naipli Çayı
BMN56_
ST02
BMN50_
ST01
BMN53_
ST01
Çapraşık
meanderli
Düzenli
meanderli
Kıvrımlı
Ek I - 29
27,
2
27,
7
25,
3
16
17
18
19
Sayısı
13
Sayısı
12
Membada Doğal Göl
Varlığı
11
Genişliği
10
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
Örneklenen Alan
9
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
Rakım
8
Sıcaklığı
İstasyon Kodu
7
Eğim
6
Kaynaktan Uzaklık
5
Memba Drenaj Alanı
4
Su Kaynağı
3
2
Jeomorfoloji
1
Su Kütlesi Adı
3
3
0
52
52
0
32
31
1
Silt
5
5
0
Silt
2
2
0
İri
kum/Çakıl/
42
41
1
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
İstasyon Kodu
Rakım
Örneklenen Alan
Genişliği
Membada Doğal Göl
Varlığı
Jeomorfoloji
Su Kaynağı
Memba Drenaj Alanı
Kaynaktan Uzaklık
Eğim
Sıcaklığı
Ocak Ayı Hava
Sıcaklığı
Temmuz Ayı Hava
Sıcaklığı
Yukarı
İkizdere1
BMN47_
ST01
195
410
6,8
Hayır
Doğal
olarak
kısıtlı
Hayır
Yağış
89,5
16,84
56
16,30833333
7,2
26,
2
Yukarı Büyük
Menderes 2
BMN13_
ST01
811
600
20
Evet
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
3600
118,86
4
13,04166667
3,2
23,
3
Orta Büyük
Menderes
BMN20_
ST02
115
220
20
Hayır
Kıvrımlı
Hayır
Yağış
10980
296,96
14
17,25
7,7
27,
4
Ek I - 30
16
17
18
19
Sayısı
4
Sayısı
3
2
1
Su Kütlesi Adı
75
75
0
Kum
10
8
2
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
1
1
0
İri çakıl
İri
kum/Çakıl/
İri çakıl
Tablo A11: Büyük Menderes Nehir Havzasında mevcut olduğu belgelenen ve öngörülen tüm türlerin kontrol
listesi ve EFI+ uyarlanmış isimleri. Sütun 1’de takson adı (bu çalışmada isimlendirilen şekliyle) verilmektedir.
sütun 2’de bu saha örnekleme çalışması sırasında türlere ve taksonomik birimlere verilen isimler verilmektedir
(bu isimler belgenin istatistiki analizinde de kullanılmaktadır. Bu çalışmada nehir havzasınının hiçbir yerinden
alınmadığı için “ÖRNEKLENMEDİ” olarak etiketlenen türler. Sütun 3’te EFI+ yazılımında kullanılan isim yer
alır. Yani, ya birebir ad, ya uyarlanmış ad (küçük taksonomik değişikliklere göre) veya konjenerik / ekolojik
eşdeğer vekil adı. Burada konjenerik vekil ile ifade edilmek istenen Avrupa Birliği devletlerinde veya EFI+
veritabanında bulunmayan yerel bir endemik tür yerine aynı gene (veya çok yakın akraba gene) sahip, ekolojik
olarak eşdeğer başka bir türün seçildiğidir. Sütun 4 hangi isimlerin değiştirildiğini ve Sütun 3’te hangi
kategoriye ait olunduğunu gösterir; örnekler arasında toplanmayan türler açık gri, (*) işaretli türler ise nehir
havzasına yabancı (endojen değil) olarak kabul edilmiştir.
1
2
3
Takson
Örnekleme
EFI+ Kullanılan İsim
Accipenser stellatus
ÖRNEKLENMEDİ
Accipenser stellatus
Accipenser sturio
ÖRNEKLENMEDİ
Alburnoides cf. smyrnaeus
Alburnoides sp.
ADAPTASYON
Alburnus cf. demiri
Alburnus sp.
Accipenser sturio
Alburnoides
bipunctatus
Alburnus alburnus
Alosa fallax
ÖRNEKLENMEDİ
Alosa fallax
AYNI
Anguilla anguilla
Anguilla anguilla
Anguilla anguilla
AYNI
Aphanius fasciatus
Aphanius fasciatus
Aphanius fasciatus
AYNI
Aphanius meandricus
Aphanius meandricus
Aphanius iberus
BENZER
Argyrosomus regius
ÖRNEKLENMEDİ
Dahil edilmedi
UYGUN DEĞİL
Atherina boyeri
Atherina boyeri
Atherina boyeri
AYNI
Barbus cyclolepis
ADAPTASYON
Capoeta bergamae
Capoeta bergamae
Barbus albanicus
BENZER
Carassius gibellio*
Carassius gibellio*
Carassius gibellio
AYNI
Chelon labrosus
Chelon labrosus
AYNI
Chondrostoma nasus
BENZER
Cobitis cf. fahiraea
Liza sp. 2
Chondrostoma
meandrensis
Cobitis sp.
Cobitis taenia
BENZER
Cyprinus carpio*
Cyprinus carpio*
Cyprinus carpio
AYNI
ADAPTASYON
AYNI
Esox lucius*
Esox lucius*
Esox lucius*
AYNI
Gambusia holbrooki*
Gambusia holbrooki*
AYNI
Garra klatti
Garra klatti
Gasterosteus gymnurus
ÖRNEKLENMEDİ
Gambusia holbrooki
Pachychilon
macedonicus
Gasterosteus aculeatus
Gobio meandricus
Gobio meandricus
Ek I - 31
Gobio gobio
Knipowitschia
caucasica
4
EFI+ için İsim
Değişiklikleri
AYNI
AYNI
ADAPTASYON
BENZER
ADAPTASYON
ADAPTASYON
AYNI
1
2
3
Takson
Örnekleme
EFI+ Kullanılan İsim
ÖRNEKLENMEDİ
Ladigesocypris ghigii
4
EFI+ için İsim
Değişiklikleri
BENZER
Lepomis gibbosus*
Lepomis gibbosus
AYNI
Liza ramada
AYNI
Liza saliens
Lepomis gibbosus*
Liza sp. 1 & Liza sp &
Mugilidae sp.
Liza sp. 2
Liza saliens
AYNI
Barbus graecus
ADAPTASYON
Mugil cephalus
Mugil cephalus
Mugil cephalus
AYNI
Oncorynchos mykiss*
Oncorynchos mykiss*
Oncorynchos mykiss
AYNI
Oxynoemacheilus germenicus
Oxynoemacheilus sp.
Barbatula bureschi
ADAPTASYON
Oxynoemacheilus mesudae
Oxynoemacheilus sp.
Petroleuciscus
smyrnaeus
Barbatula bureschi
Leuciscus
borysthenicus
Pseudophoxinus
stymphalicus
Pseudophoxinus
stymphalicus
Pseudorasbora parva*
ADAPTASYON
Liza ramada
Pseudophoxinus meandri
Pseudophoxinus sp.
Pseudophoxinus meandricus
ÖRNEKLENMEDİ
ADAPTASYON
BENZER
BENZER
AYNI
Rhodeus amarus*
Rhodeus amarus*
Rhodeus amarus*
AYNI
Salaria fluviatilis
ÖRNEKLENMEDİ
Salaria fluviatilis
AYNI
Silurus glanis
ÖRNEKLENMEDİ
Silurus glanis
AYNI
Solea solea
Solea solea
Solea solea
AYNI
Sparus auratus
Sparus auratus
Sparus auratus
AYNI
Squalius carinus
Squalius sp.
Leuciscus cephalus
BENZER
Squalius fellowesii
Squalius sp.
Leuciscus cephalus
BENZER
Sygnanthus abaster
Sygnanthus sp.
Sygnanthus abaster
AYNI
Tinca tinca*
Tinca tinca*
Tinca tinca*
AYNI
Vimba mirabilis
Vimba mirabilis
BENZER
Zosterissesor ophiocephalus
ÖRNEKLENMEDİ
Vimba vimba
Zosterissesor
ophiocephalus
Ek I - 32
AYNI
Tablo A12: Büyük Menderes Nehir havzasından alınan balık örnekleriyle ilgili EFI+ Yazılımı Sonuçları
İstasyon
Göz.Zen.
RH.PAR
Göz.Yoğ.LI
TH
Bek.Zeng.RH
.PAR
Bek.Yoğ.LI
TH
Ölç.Zeng.R
H.PAR
Ölç.Yoğ.LI
TH
Zenginlik
Yakalama
Balık
İndeksi
BMN01_N3
BMN03_ST02
BMN07_ST01
BMN11_Bu
BMN12_ST02
BMN12_ST02
BMN13_ST01
BMN13_ST01
BMN17_ST01
BMN20_ST02
BMN20_ST02
BMN21_ST01
BMN21_ST01
BMN22_ST01
BMN23_ST02
BMN23_ST02
BMN25_ST01
BMN25_ST01_01
BMN26_ST01
BMN26_ST01
BMN28_ST02
BMN29_ST01
2
3
1
4
3
1
4
4
0
1
4
2
2
1
2
2
2
3
4
2
4
2
108
50,55555556
60
1,666666667
35,16666667
0,769230769
49,16666667
48,5
0
72,66666667
36,81818182
98,33333333
40
0,476190476
200
190
26,88888889
36
34,14285714
14
57,4
182,7777778
1,639994376
3,61887716
1,619913926
3,751409163
4,543146817
1,703680057
5,390543834
4,916728803
0,868913915
3,155176257
6,310352515
3,301858208
3,301858208
2,253014437
2,411140384
2,411140384
2,081068425
4,139381447
4,874788078
3,046742548
7,619633273
1,480491984
110,6846217
45,61708926
104,3345008
1,384671829
38,96959532
8,353033397
68,62640761
34,00462081
76,91132837
426,8018577
121,5773486
124,1646654
41,20103889
329,3757249
282,4090136
115,248382
24,08793525
33,95443012
27,62263782
13,6488328
64,42305442
154,209632
0,84279405
0,699040961
0,632301666
0,802138501
0,602527154
0,615649587
0,645324351
0,686084035
0,444278429
0,388272917
0,574174932
0,584449452
0,584449452
0,517782583
0,707201246
0,707201246
0,76104804
0,642542911
0,689847927
0,616795985
0,487004888
0,875767592
0,76058749
0,80553745
0,57278427
0,82884907
0,73288407
0,01100208
0,65080550
0,89535549
0
0,14098326
0,34658735
0,68636289
0,75881768
0
0,64662555
0,94690389
0,80818749
0,789934216
0,844502358
0,77823037
0,72831251
0,82969710
3
5
2
7
8
3
8
9
1
4
8
4
4
3
5
5
3
5
8
5
11
2
628
98
453
16
445
62
519
394
259
742
310
597
283
828
1063
482
136
97
255
81
401
329
0,8016907
0,7522892
0,6025429
0,8154937
0,6677056
0,3133258
0,6480649
0,7907197
0,2221392
0,2646280
0,4603811
0,6354061
0,6716335
0,2588912
0,6769134
0,8270525
0,7846177
0,7162385
0,7671751
0,6975131
0,6076587
0,8527323
Ek I - 33
Balık
İndeksi
sınıfı
2
2
3
2
2
4
3
2
4
4
3
3
2
4
2
2
2
2
2
2
3
2
Kalite
Sınıfı
İyi
İyi
Orta
İyi
İyi
Zayıf
Orta
İyi
Zayıf
Zayıf
Orta
Orta
İyi
Zayıf
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
İyi
Orta
İyi
İstasyon
Göz.Zen.
RH.PAR
Göz.Yoğ.LI
TH
Bek.Zeng.RH
.PAR
Bek.Yoğ.LI
TH
Ölç.Zeng.R
H.PAR
Ölç.Yoğ.LI
TH
Zenginlik
Yakalama
BMN30_ST01
3
71,53846154
4,429517671 152,8932065 0,613485935 0,50063330
6
237
BMN32_ST01
1
71,11111111
0,93619406
66,05738068 0,792311119 0,79538370
1
128
BMN32_ST01
1
23,57142857
0,93619406
21,8962523 0,792311119 0,79518826
1
66
BMN33_ST01
1
18,33333333
1,323051336 10,50896809 0,69593138
0,96296124
2
55
BMN33-2
0
35
0,721337784 28,78687829 0,487800052 0,83633257
1
28
BMN34_ST02
3
65,5
7,033018319 69,80323037 0,406231521 0,74669532
10
513
BMN35_ST01
1
10,41666667
2,69134082
25,25778394 0,450900078 0,45775085
3
133
BMN37_ST01
0
1,5
1,848394066 30,88823141 0,221316127
0
4
128
BMN47_ST01
2
89,56521739
2,738884525 117,3646729 0,658661118 0,67337782
3
292
BMN47_ST01
2
34,63414634
2,738884525 40,81098673 0,658661118 0,71120264
3
181
BMN48_ST01
2
42,16216216
2,708201592 80,78475388 0,663021073 0,53863304
3
325
BMN48_ST01
2
44,75
3,610935456 53,34279441 0,547738432 0,70703248
4
232
BMN50_ST01
2
15,25
4,325161494 32,81166809 0,471541299 0,49931208
8
254
BMN53_ST01
2
72,5
2,875739061 71,75717427 0,639640413 0,77297724
4
339
BMN55_ST01
2
10,875
7,380359658 12,81463583 0,231621337 0,71143518
13
192
BMN55_ST01
2
52,22222222
7,380359658 36,66409696 0,231621337 0,89475131
13
309
BMN56_ST02
1
290
2,270919219 302,6817849 0,514878361 0,75416591
5
310
BMN56_ST02
2
3
3,633470751 159,6402317 0,545158821
0
8
327
BMN56_ST02_ds
3
55,6
4,087607272 158,1075793 0,647900116 0,39847262
9
807
BMN56_ST02_m
2
2,666666667
3,486994646 8,858772498 0,562155192 0,37021422
7
51
BMN56_ST02_nc
2
3,6
4,543697508 14,05218827 0,450261541 0,29815266
10
142
İstasyon: Burada belirtilen istasyonşar su kütlesi veya istasyonun farklı kısımlarında yapılan yakalama denemelerini temsil eder.
Göz.Zen.PH.PAR: Reofilik Üreme Habitatı Türlerinin sayısı bakımından gözlenen zenginlik,
Göz.Yoğ.LITH: Litofilik Üreme Habitatı gözlenen tür yoğunluğu
Ek I - 34
Balık
İndeksi
0,5570596
0,7938474
0,7937496
0,8294463
0,6620663
0,5764634
0,4543254
0,1106580
0,6660194
0,6849318
0,6008270
0,6273854
0,4854266
0,7063088
0,4715282
0,5631863
0,6345221
0,2725794
0,5231863
0,4661847
0,3742071
Balık
İndeksi
sınıfı
3
2
2
2
2
3
3
5
2
2
3
3
3
2
3
3
3
4
3
3
4
Kalite
Sınıfı
Orta
İyi
İyi
İyi
İyi
Orta
Orta
Kötü
İyi
İyi
Orta
Orta
Orta
İyi
Orta
Orta
Orta
Zayıf
Orta
Orta
Zayıf
Bek.Zen.RH.PAR: Yazılım modelleriyle tahmin edilen reofilik üreme habitatı bakımından beklenen zenginlik,
Bek.Yoğ.LITH: Yazılım modelleriyle tahmin edilen litofilik üreme habitatı beklenen yoğunlukları,
Ölç.Zen.RH.PAR: Reofilik üreme habitatı türleriyle ilgili zenginlik metrik değeri,
Ölç.Yoğ.LITH: : Litofilik üreme habitatı türleriyle ilgili yoğunluk metrik değeri,
Zenginlik: İstasyonda yakalanan türlerin sayısı:
Yakalama: Yakalanan balık sayısı
Balık İndeksi: İki metriğin ortalaması alınarak türetilen EFI+ İndeksi değeri [Sazangiller Balık İndeksi = (Zeng.RH.PAR + Ni.LITHO) / 2]
Balık İndeksi sınıfı: EFI+ Yazılımının öngördüğü 5 sınıf sınırına göre sınıflandırma
Kalite Sınıfı: Balık İndeksi sınıfının beş SÇD kalite sınıfına göre yorumlanması:
Kalite Sınıfı
Sınıf 1
Cyprinid Bölge İndeksi
Sığ Suda Yürüme
Kayıkçılık
[0,939 – 1]
[0,917 - 1]
Sınıf 2
[0,655 – 0,939]
[0,562 – 0,917]
Sınıf 3
[0,437 – 0,655]
[0,375 – 0,562]
Sınıf 4
[0,218 – 0,437]
[0,187 – 0,375]
Sınıf 5
[0 – 0,218]
[0 – 0,187]
Ek I - 35
Tablo A13: Yapay arazi kullanımı yüzdesi (ALU %), Yoğun tarım yüzdesi (IA %), doğal ve yarı-doğal arazi
kullanımı yüzdesi (NASN %), Popülasyon yoğunluğu (PD), Toplam fosfor konsantrasyonu (TP). Kırmızı renkli
kutucuklar, reddedilme sınırlarına ulaşamayan parametreleri göstermektedir. Yeşil kutucuklar, referans
sınırlara ulaşamayan parametreleri göstermektedir. Mavi kutucuklar, referans sınırlarını geçen parametreleri
göstermektedir.
Göl Su
Kütlesi
Çine Adnan
Menderes
Adıgüzel
Bafa
CindereAdıgüzel 2
Gökpınar
İkizdere
Işıklı
Karacasu
Barajı
Karakuyu
Kemer
Örenler
Topçam
Yaylakavak
TavaşYenidere
Yapay arazi
kullanımı
% (ALU)
Tarım Arazisi
kullanımı toplam %
(IA)
Doğal ve Yarı-doğal
Arazi kullanımı
yüzdesi (NASN)
Popülasyon
yoğunluğu
(PD) hab/km2
Ortalama
Toplam P
(μg/L)
%2,53
%19,14
%69,88
26,6
1990
%1,86
%2,14
%42,1
%35,16
%46,9
%53,68
42,3
67,3
41,25
119,25
%1,84
%41,96
%47,02
41,7
200,5
%7,89
%0,25
%1,41
%15,65
%39,71
%36,65
%75,28
%52,3
%57,03
493,2
0
26,2
22,5
41,5
230
%0,94
%19,03
%69,7
15,8
32
%0,6
%0,67
%0,84
%1,89
%2,13
%22,03
%19,34
%29,45
%3,71
%4,82
%71,66
%68,4
%63,15
%89,03
%72,63
4,5
14,8
47,8
0
11,3
48
60,5
133
68,75
238,25
%1,51
%36,72
%54,98
35,8
18,5
Ek I - 36
Tablo A14: Büyük Menderes havzasında fitoplankton metrik değerleri. Tabloda, her dönemde her göl su
kütlesinden alınan iki örneklemin ortalama değerleri sunulmaktadır. Kırmızı kutucuklar, Tablo 6 eşiklerine
ulaşamayan değerleri göstermektedir. Koyu yeşil kutucuklar, Tablo 6 eşiklerinin tümünü geçen biyolojik
değerlere sahip örnekleri göstermektedir. Açık yeşil kutucuklar Tablo 6’da yer alan 4 kriterin 3’ünü geçen
değerleri göstermektedir.
Yüksek Akış
Toplam
Biyohacim
(mm3/L)
9,7546
Katalan
İndeksi
(IGA)
0,0493
Siyanobakteri
Biyohacmi
(mm3/L)
0,0107
Düşük Akış
9,5850
0,1737
Yüksek Akış
2,3570
Düşük Akış
CindereAdıgüzel 2
Çine Adnan
Menderes
Su Kütlesi
Adı
Adıgüzel
Bafa
Gökpınar
İkizdere
Işıklı
Karacasu
Barajı
Karakuyu
Kemer
Örenler
TavaşYenidere
Topçam
Yaylakavak
Siyanoba
kteri %
Klorofila (μg/L)
0,0524
20,5
0,1994
2,0027
10,7
0,0144
0,0025
0,4071
14,5
3,8031
1,5210
0,2603
4,9179
67,8
Yüksek Akış
1,3919
0,0247
0,0000
0,0000
3,1
Düşük Akış
39,0874
0,1042
1,0727
2,8204
32,8
Yüksek Akış
0,7299
27,4603
0,0000
0,0000
6,6
Düşük Akış
5,3677
0,0468
0,0137
0,2312
1,8
Yüksek Akış
11,0625
0,0168
0,0123
0,0590
19
Düşük Akış
12,9272
1,4543
0,2577
2,0153
63
Yüksek Akış
0,1746
1,5711
0,0000
0,0000
3,8
Düşük Akış
6,7002
0,1388
0,1995
3,2366
1,8
Yüksek Akış
0,0716
2,9355
0,0062
7,0074
7,6
Düşük Akış
8,4433
21,5207
7,0534
81,6888
4,6
Yüksek Akış
0,9100
0,0826
0,0000
0,0000
7,2
Düşük Akış
5,2778
0,4084
0,0031
0,0969
26,8
Yüksek Akış
0,0033
1,9000
0,0009
27,0312
1,5
Düşük Akış
0,0038
11,0852
0,0028
74,1524
1,8
Yüksek Akış
3,6788
0,2146
0,0000
0,0000
16,7
Düşük Akış
1,8141
1,4577
0,0216
1,1152
5,3
Yüksek Akış
13,6908
0,8731
1,7688
13,1375
93,3
Düşük Akış
152,1366
203,1973
143,6967
79,8292
254,8
Yüksek Akış
5,5050
0,3157
0,0000
0,0000
5,5
Düşük Akış
0,5486
0,3669
0,0000
0,0000
10,7
Yüksek Akış
1,2511
0,6515
0,0000
0,0000
6,6
Düşük Akış
1,4585
0,2598
0,0803
5,8617
10,2
Yüksek Akış
3,6900
33,7584
0,0155
0,4288
18,1
Düşük Akış
3,1294
0,0681
0,0031
0,1320
12,2
Dönem
Ek I - 37
Tablo A15: Referans değerleri ile Büyük Menderes baraj gölü ve interkalibrasyon veri setlerinden edinilen EKO dikkate alınmak üzere her metrik için Büyük
Menderes su kütlelerinin dönemsel EKO değerleri
Su Kütlesi Adı
Adıgüzel
Bafa
BM rezervuar veri setine göre EKO
İnterkalibrasyon veri setine göre EKO
Toplam
Siyanobakteri
IGA
Klorofil-a
Biyohacim
Biyohacmi
0,352
1,000
1,000
0,093
Dönem
*
Toplam Biyohacim
IGA
Siyanobakteri Biyohacmi
Klorofil-a
YA
0,150
1,000
1,000
0,314
DA
0,153
1,000
0,199
0,601
0,359
1,000
0,096
0,178
YA
0,622
1,000
1,000
0,444
1,000
1,000
1,000
0,131
DA
0,386
0,998
0,152
0,095
0,887
1,000
0,194
0,028
CindereAdıgüzel 2
YA
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
0,613
DA
0,038
1,000
0,037
0,196
0,086
1,000
0,018
0,058
Çine Adnan
Menderes
YA
1,000
0,933
1,000
0,975
1,000
0,936
1,000
0,288
DA
0,273
1,000
1,000
1,000
0,640
1,000
1,000
1,000
YA
0,133
1,000
1,000
0,339
0,304
1,000
1,000
0,100
DA
0,113
0,998
0,154
0,102
0,260
1,000
0,073
0,030
YA
1,000
0,998
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
0,500
DA
0,219
1,000
0,199
1,000
0,502
1,000
0,095
1,000
YA
1,000
0,994
1,000
0,846
1,000
0,998
1,000
0,250
DA
0,174
0,948
0,006
1,000
0,407
0,951
0,003
0,413
YA
1,000
1,000
1,000
0,894
1,000
1,000
1,000
0,264
DA
0,278
1,000
1,000
0,240
0,651
1,000
1,000
0,071
YA
1,000
0,997
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
DA
1,000
0,974
1,000
1,000
1,000
0,977
1,000
1,000
YA
0,399
1,000
1,000
0,385
1,000
1,000
1,000
0,114
Gökpınar
İkizdere
Işıklı
Karacasu Barajı
Karakuyu
Kemer
Ek I - 38
Su Kütlesi Adı
Örenler
Tavaş-Yenidere
Topçam
İkizdere
BM rezervuar veri setine göre EKO
İnterkalibrasyon veri setine göre EKO
Toplam
Siyanobakteri
IGA
Klorofil-a
Biyohacim
Biyohacmi
1,000
1,000
0,883
0,358
Dönem
*
Toplam Biyohacim
IGA
Siyanobakteri Biyohacmi
Klorofil-a
DA
0,808
0,998
1,000
1,000
YA
0,107
0,999
0,022
0,069
0,252
1,000
0,011
0,020
DA
0,010
0,493
0,000
0,025
0,023
0,495
0,000
0,007
YA
0,266
1,000
1,000
1,000
0,631
1,000
1,000
0,345
DA
1,000
1,000
1,000
0,601
1,000
1,000
1,000
0,178
YA
1,000
1,000
1,000
0,975
1,000
1,000
1,000
0,288
DA
1,000
1,000
0,493
0,631
1,000
1,000
0,187
0,186
YA
0,397
0,917
1,000
0,355
0,933
0,918
1,000
0,105
0,469
1,000
1,000
0,527
1,000
1,000
1,000
0,156
DA
* YA: Yüksek Akış (Mart 2014)
DA: Düşük Akış (Eylül 2014)
Ek I - 39
Tablo A16: Göl makroomurgasız örnekleri: Göller, bölge (tekrarlar), koordinatlar, derinlik ve metot
SK
Göl
Mevsim/
Dönem
Yüksek Akış
BMG17
İkizdere
Düşük Akış
Yüksek Akış
BMG22
Gökpınar
Düşük Akış
Yüksek Akış
BMG20
Karakuyu
Düşük Akış
Yüksek Akış
BMG01
Işıklı
Düşük Akış
BMG02
Adıgüzel
Yüksek Akış
Örnek
1
2
1
2
3
1
2
1
2
3
4
1
2
1
2
3
1
2
1
2
3
1
2
Bölge
(Tekrarlar)
Littoral (2)
Profundal (6)
Littoral (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Littoral (2)
Profundal (6)
Littoral (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Littoral (2)
Sublittoral (6)
Littoral (2)
Sublittoral (2)
Sublittoral (2)
Littoral (2)
Sublittoral (6)
Littoral (2)
Sublittoral (2)
Sublittoral (2)
Littoral (2)
Profundal (3)
Ek I - 40
GPS (Koordinatlar)
3791804, 2776187
3754170, 2745301
3791804, 2776187
3754170, 2745301
3754210, 2745351
3776766, 2912171
3777451, 2912593
3776766, 2912171
3746150, 2973701
3746200, 2973801
3746500, 2974301
3807186, 3027271
3807005, 3026798
3807186, 3027271
3807005, 3026798
3807008, 3026795
3826064, 2992583
3824061, 2993212
3826064, 2992583
3814250, 2955541
3814251, 2955422
3816059, 2920082
3819571, 2922910
Örnekleme
Metodu
El ağı-tekmele ve süpür
Ponar
Ekman
Ekman
Ponar
Ekman
Ekman
Ekman
Ponar
Ekman
Ekman
Ponar
Ekman
Ekman
Ponar
Ortalama Örnekleme
Derinliği (m)
0,42
28,00
0,40
28,00
27,00
0,35
24,00
0,25
2,00
9,00
14,00
0,34
2,76
0,35
5,50
1,00
0,31
4,00
0,45
3,00
1,50
0,42
20,00
SK
Göl
Mevsim/
Dönem
Düşük Akış
Yüksek Akış
BMG13
Yaylakavak
Düşük Akış
Yüksek Akış
BMG16
Bafa
Düşük Akış
Örnek
1
2
3
1
2
1
2
3
1
2
3
1
2
3
4
5
6
Bölge
(Tekrarlar)
Littoral (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Littoral (2)
Profundal (6)
Littoral (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Littoral (2)
Profundal (6)
Sublittoral (5)
Littoral (2)
Sublittoral (2)
Profundal (2)
Profundal (2)
Sublittoral (2)
Sublittoral (2)
Ek I - 41
GPS (Koordinatlar)
3816059, 2920082
3819571, 2922910
3819581, 2923011
3734400, 2747551
3734400, 2747551
3734350, 2747320
-
Örnekleme
Metodu
Ekman
Ekman
Ponar
Ekman
Ekman
Ponar
Ponar
Ekman
Ekman
Ekman
Ekman
Ekman
Ortalama Örnekleme
Derinliği (m)
0,40
55,00
60,00
0,44
17,00
0,45
32,00
30,00
0,55
21,00
3,00
0,46
2,00
18,00
19,00
1,00
3,00
Tablo A17: Göl makrofit BKU değerlendirmesi için LEAFPACS metodu referans değerlerini belirlemek için kullanılan gerekli parametre değerleri. Parametreler
yalnızca makrofit gözlenen göller için değerlendirilmiştir.
SK Kodu
Su Kütlesi Adı
Göl
yüksekliği
(H)
Ortalama
derinlik
(Dmean)
Alan
(S)
Referans
alkalinitesi
(Alk)
Referans
iletkenliği
(Cond)
BMG16
Bafa Gölü
% 500
% 500
% 500
3711,285
µeq/L
19951,5
μS/cm
1
0
6400
metre
BMG01
Işıklı Gölü
% 500
% 500
5836,
9857
hektar
3836,16
µeq/l
466,5 μS/cm
1
0
% 500
BMG06
Tavaş Baraj Gölü
% 500
% 500
% 500
3701,295
453,5 μS/cm
1
0
80000
57
BMG20
Karakuyu Depolaması
% 500
% 500
% 500
3511,485
µeq/l
349,5 μS/cm
1
0
% 500
84
Ek I - 42
Göl tutma
alanı yüzdesiTatlı Su
Hassasiyet
Sınıfı 2 (F2)
Kıyıya
uzaklık
Katı
kalkerli
jeolojiye
sahip
havza
yüzdesi
(%cal)
Ağırlıklı
Tatlı Su
Hassasiyet
Sınıfı
(Fw)
LMNI
NFG
NTAXA
LMNI
NFG
NTAXA
COV
ALG
LMNI
NFG
NTAXA
COV
ALG
LMNI
NFG
NTAXA
COV
ALG
EKOLEAFPACS
Su Kütlesi
Adı
BMG16
Bafa
1
6,17
3
5,97
4
12,61
8
7.68
1,000
3,000
13,0
00
0,12
0
0,60
6
0,35
7
0,531
1,17
2
0,92
6
0,58
6
0,40
1
0,567
1,14
3
4,55
2
0,58
6
0,26
0
BMG16
Bafa
2
6,17
3
5,97
4
12,61
8
7.68
1,000
3,000
19,0
0
0,12
3
0,60
6
0,35
7
0,531
1,33
1
0,92
6
0,58
6
0,40
1
0,567
1,26
3
4,55
2
0,58
6
0,26
0
BMG01
Işıklı
1
BMG01
Işıklı
2
7,09
8
7,09
8
5,80
4
5,80
4
6,75
7
6,75
7
2,58
8
2,58
8
1,99
1
1,99
1
1,89
9
1,89
9
8,75
4
10,2
0
0,62
5
0,93
8
1,68
7
2,35
4
0,00
2
0,00
0
0,00
0
0,00
0
0,05
9
0,00
0
1,01
1
1,10
3
0,56
2
0,56
2
1,12
0
1,19
3
1,80
2
1,45
8
0,63
3
0,63
3
1,36
5
1,50
4
1,01
2
2,02
7
0,21
6
0,29
4
0,43
9
0,53
8
1,00
0
1,00
0
1,00
0
1,00
0
0,99
0
1,00
0
1,33
0
1,20
0
0,77
3
0,77
3
3,49
1
1,29
2
1,77
4
1,44
7
0,66
3
0,66
3
1,35
9
1,49
0
1,02
1
1,79
2
0,41
6
0,47
5
0,58
6
0,66
1
1,00
0
1,00
0
1,00
0
1,00
0
1,52
5
1,00
0
1,22
0
1,13
4
0,71
1
0,67
4
1,50
8
1,08
2
1,00
0
1,00
0
0,46
8
0,40
7
1,00
0
1,00
0
BMG06
BMG06
TavaşYenidere
TavaşYenidere
1
2
2,588
2,588
1,043
1,043
0,286
0,286
7,06
6
6,79
8
7,64
0
7,64
0
6,36
7
6,13
0
9,000
7,000
12,00
0
10,00
0
1,000
1,000
1,000
1,000
7,000
15,00
0
12,00
0
2,008
1,596
0,970
0,970
BMG20
Karakuyu
1
BMG20
Karakuyu
2
BMG02
Adıgüzel
Gölde makrofit tespit edilmemiştir.
BMG13
Yaylakavak
BMG17
İkizdere
10,00
Ek I - 43
8,237
7,620
1,969
1,578
0,984
0,984
7,887
6,608
A
SK
Kodu
Çalışma
Tablo A18: LEAFPACS Metoduna göre göllerdeki makrofitlerin sınıflandırmasında kullanılan değerler. LMNI, NFG ve NTAXA referans değerleri; LEAFPACS
için ölçülen değerler (LMNI, NFG, NTAXA, COV, ALG), EKO değerleri, düzeltilmiş EKO (AEKO) değerleri, LEAFPACS EKO türetme değeri ve düzeltilmiş
LEAFPACS EKO değeri (bkz. UKTAG, 2009 ve Willby, N.J. 2008)
Referans
Gözlenen
EKO
AEKO
EKOLEAFPACS
Tablo A19. Düşük akış periyodu örneklemesindeki en bol 10 türün listesi. Tipe özgü karakterizasyon ve tür
hassasiyeti. EG. Ekolojik gruplar. Topluluklar için Peres & Picard, 1964 kısaltmaları kullanılmıştır: VTC= Kıyı
topraklı çamurdan. SFBC= iyi ayıklanmış ince kum. SFHN= ince yüzey kumu. SGCF=dip akımlarının
etkisindeki kalın kum ve ince çakıllar. SVMC=durgun sularda çamurlu kum. AP=fotofilik alg. DC=Kıyıda
çökeltili dipler. DE=çamurlu çökeltili dipler. DL=sığlıkta çökelti dipler
Habitat tipi
SFBC
1
2
1
2
2
2
2
1
Türler
Amphictene auricoma
Amphiura chiajei
Aricidea capensis bansei
Aricidea suecisa
meridionalis
Calista chione
Cossura coasta
Euclymene lombricoides
Eunice vittata
Hilbignereis gracilis
Leiochone leiopygos
Leptochelia savignyi
Leucothoe oboa
2
Lumbrinereis latreilli
1
Micronephtys stammeri
1
1
1
1
2
1
2
2
2
2
2
Nassarius mutabilis
Neanthes sp.
Nereis sp.
Notomastus latericeus
Ophiuroidea sp.
Owenia fusiformis
Paradoneis armata
Paradoneis harpagonea
Paradoneis lyra
Prionospio fallax
1
2
Prionospio maciolekae
EG
2
1
1
1
Çamur
SFBC
Kum, karışık
Fital
SFBC
Kumlu
çamur
Çamur,
çamurlu kum
Karışık
SFBC
SFBC
SFBC
SVMC
SFBC
çamur,
karışık
kumlu silt,
fital çökelti
Çamur
Kum, karışık
Kum, siltli
kum
DC,
sciaphilus
BMKS01_ST01
1
1
2
BMKS02_ST01
BMKS04_ST01
2
5
1
2
4
5
1
3
22
9
3
5
4
4
11
6
1
6
4
19
7
6
3
1
1
2
5
2
6
12
4
9
7
2
2
Pseudoleiocapitella
fauveli
Rhodine gracilior
Spiophanes kroyeri
2
2
2
Stenelais boa
2
1
Vermiliopsis infadibulum
2
BMKS03_ST01
5
15
10
3
Ek I - 44
TabloA20. Yüksek akış periyodu örneklemesindeki en bol 10 türün listesi. Tipe özgü karakterizasyon ve tür
hassasiyeti. EG= Ekolojik gruplar. Topluluklar için Peres & Picard, 1964 kısaltmaları kullanılmıştır: VTC=
Kıyı topraklı çamurdan. SFBC= iyi ayıklanmış ince kum. SFHN= ince yüzey kumu. SGCF= dip akımlarının
etkisindeki kalın kum ve ince çakıllar. SVMC= durgun sularda çamurlu kum. AP=fotofilik alg. DC= Kıyıda
çökeltili dipler. DE=çamurlu çökeltili dipler. DL= sığlıkta çökelti dipler
Habitat
Lagün
Lagün
Kum
Lagün
Çamur
Lagün
Sığ kum
SFBC
Kum, karışık
Fital
Posidonia
Kumlu çamur
Çamur, çamurlu
kum
SVMC
Posidonia
SFBC
Kumlu silt, fital
çökelti
kumlu çamur
EG
Türler
2
1
1
1
1
1
2
2
2
2
1
1
1
2
2
1
2
1
1
Abra segmentum
Amphipoda sp.
Anomoura sp.
Aoridae sp.
Bathyporeia sp.
Calista chione
Capitella minima
Caulleriella alata
Corbula gibba
Cossura coasta
Cyclope neritea
Donacilla cornea
Euclymene lombricoides
Eunice vittata
Hilbignereis gracilis
Jasmineira elegans
Lumbrinereis latreilli
Magelona minuta
Marphysa kinbergi
1
Micronephtys stammeri
2
2
2
1
2
Nematoda
Nereis sp.
Paradoneis lyra
Polyopthalmus pictus
Prionospio fallax
Pseudoleiocapitella
fauveli
Sigambra tentaculata
Syllis garciai
2
2
1
BMKS01_ST
01
3
2
BMKS02_ST
01
BMKS03_ST
01
BMKS04_ST
01
2
6
21
2
4
5
12
7
5
14
20
4
5
2
4
13
7
6
17
2
3
2
7
5
4
14
3
10
8
4
6
6
4
4
3
Ek I - 45
Tablo A21: Kıyı suyu makroomurgasız örnekleri için Bentix indeksi hesaplamalarının sonuçları
Düşük Akış
Yüksek Akış
İstasyon
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
BMKS01_ST01
BMKS02_ST01
BMKS03_ST01
BMKS04_ST01
GS (hassas)
%55,56
%20,73
%41,49
%35,58
%62,71
%48,46
%61,82
%38,71
GT (toleranslı)
%44,44
%78,05
%57,45
%64,42
%37,29
%51,54
%38,18
%61,29
U.D.(%)
%0,00
%1,22
%1,06
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
Ign.(%)
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
%0,00
Tür Yok
13
33
65
45
14
40
34
28
Örnek Yok
18
82
188
104
59
130
110
62
GS Toplamı
10
17
78
37
37
63
68
24
GT Toplamı
8
64
108
67
22
67
42
38
Bentix
4,22
2,8
3,64
3,42
4,51
3,94
4,47
3,55
BENTIX EKO
0,7
0,47
0,61
0,57
0,75
0,66
0,75
0,59
Sınıflandırma
İYİ
ORTA
İYİ
ORTA
ÇOK İYİ
İYİ
İYİ
İYİ
Güvenirlik seviyesi
Kabul
Kabul
Kabul
Kabul
Kabul
Kabul
Kabul
Kabul
Ek I - 46
Tablo A22: Büyük Menderes Havzası geçiş suları başlangıç tür listesi. Bu çalışmada yapıla örneklemeye,
balıkçılarla yapılan görüşmelere ve gerek nehir ağzı, gerekse kıyı lagün alanı için yayınlanan bibliyografyaya
göre hazırlanmıştır. Lagün açıklıklarının ve nehir ağzının ilerisindeki deniz kıyı hattı dahil edilmemiştir. Kıyı
lagün alanları ve nehir ağzı için ayrı bir liste sunmaktadır.
Taksonomik Birim
Anguilla anguilla
Aphanius fasciatus
Argyrosomus regius
Atherina boyeri
Cyprinus carpio
Dicentrarchus
punctatus
Knipowitschia
caucasica
Lichia amia
Liza ramada
Chelon labrosus
Mugil cephalus
Mugillidae spp.
Nerophis sp.
Petroleuciscus
smyrnaeus
Solea solea
Sygnathus sp.
Sparus auratus
Carassius gibellio
Silurus glanis
Gambrusia holbrooki
Lepomis gibbosus
Pseudorasbora parva
Rhodeus amarus
Kullanılan Yaygın
Ad
Familya
Yerli
Anguillidae
Nehir Ağzı
Kıyı Lagünleri
Bilgi
Kaynağı
Yaygın
Yaygın
Örnek
Bilinmiyor
Yaygın
Örnek
European eel
Mediterranean
toothcarp
Aeagre
Big-scale sand smelt
Common carp
European seabass
Scienidae
Atherinidae
Cyprinidae
Moronidae
Geçici
Yaygın
Geçici
Yaygın
Bilinmiyor
Yaygın
Bilinmiyor
Yaygın
Soruşturma
Soruşturma
Soruşturma
Örnek
Spotted seabass
Moronidae
Yaygın
Bilinmiyor
Örnek
Cyprinodontidae
Caucasian dwarf
goby
Leerfish
Mullet
Mullet
Kottelat's barbel
Flathead grey mullet
Grey-mullet
Syngnathid
Gobiidae
Yaygın
Yaygın
Örnek
Carangidae
Mugilidae
Mugilidae
Cyprinidae
Mugilidae
Mugilidae
Syngnarhidae
Geçici
Yaygın
Yaygın
Geçici
Yaygın
Var
Var
Bilinmiyor
Yaygın
Yaygın
BULUNMUYOR
Yaygın
Var
Yaygın
Soruşturma
Örnek
Örnek
Örnek
Örnek
Örnek
Örnek
Smyrna chub
Cyprinidae
Var
Bilinmiyor
Örnek
Geçici
Var
Geçici
Geçici
Yaygın
Yaygın
Örnek
Örnek
Soruşturma
Yaygın
Geçici
Yaygın
Var
Var
Var
BULUNMUYOR
BULUNMUYOR
Yaygın
Bilinmiyor
Bilinmiyor
BULUNMUYOR
Örnek
Soruşturma
Örnek
Örnek
Örnek
Örnek
Sole
Syngnathid
Gilt-head bream
Pleuronectidae
Syngnarhidae
Sparidae
Yabancı
Prussian carp
Cyprinidae
Wells catfish
Siluridae
Eastern mosquitofish Poeciliidae
Pumpkinseed
Centrarchidae
Stone moroko
Cyprinidae
Bitterling
Cyprinidae
Ek I - 47
Tablo A23: TraC-MlmAS aracına göre başlangıçtaki kıyı hidromorfolojisi değerlendirmesi
Su Kütlesi Adı
BM KIYI SUYU 4
Su Kütlesi Kodu
BMKS04
Gelgit Arası Bölge Alanı (km2)
Gelgit Altı Bölge Alanı (km2)
Kıyı Hattı Uzunluğu (km)
0,18
0,18
20,35
MImAS Tipi
Korunaklı, Tortul
Mevcut Değişiklikler
Arazi kurtarma
Tarama
Akış/sediment yapısı
Kazık destekli yapılar
Kıyı takviyesi – Gelgit arası
Kıyı Takviyesi – Gelgit altı
0,0221 km2
0,0094 km2
0,383 km
0,259 km
2,63 km
0,415 km
Bölge
Kullanılan Kapasite
Hidrodinamik
% 11,7 (İyi)
Gelgit arası
% 3,4 (Yüksek)
Gelgit altı
% 5,0 (İyi)
Genel Durum
İyi
Ek I - 48
Su Kütlesi Adı
BM KIYI SUYU 3
Su Kütlesi Kodu
BMKS03
2
Gelgit Arası Bölge Alanı (km )
0,40
0,33
36,03
MImAS Tipi
Korunmasız, Tortul
Arazi talebi
Dip tarama
Kıyı takviyesi
Taşkından korunma – yapay set
0,0978 km2
0,1721 km2
2,155 km
0,497 km
3,93 km
0,162 km
Bölge
Hidrodinamik
% 23,7 (Orta)
Gelgit arası
% 15,6 (Orta)
Gelgit altı
% 6,4 (İyi)
Genel Durum
Orta
Ek I - 49
Su Kütlesi Adı
BM KIYI SUYU 2
Su Kütlesi Kodu
BMKS02
2
Gelgit Arası Bölge Alanı (km )
0,17
0,18
20,00
MImAS Tipi
Korunmasız, Tortul
Arazi talebi
Dip tarama
Kıyı takviyesi
0,0074 km2
0,042 km2
0,704 km
0,089 km
2,63 km
Bölge
Hidrodinamik
% 14,5 (İyi)
Gelgit arası
% 2,7 (Yüksek)
Gelgit altı
% 3,1 (Yüksek)
Genel Durum
İyi
Ek I - 50
Tablo A24: Birinci dönemde nehir, göl ve geçiş sularındaki kimyasal parametrelerin belirlenmesi
Alaklor
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
Antrasen
Öncelikli
0,005
Atrazin
Öncelikli
0,01
Bromlu
difenileterler
Öncelikli
0,01
Klorfenvinfos
Öncelikli
0,01
Aldrin
Öncelikli
0,003
Dieldrin
Öncelikli
0,003
Trikloretilen
Öncelikli
Endrin
Öncelikli
0,003
Triklorobenz
enler
Öncelikli
Isodrin
Öncelikli
0,003
Triklormetan
Öncelikli
Parametre
Toplam DDT
Öncelikli
Di(2etilheksil)fitalat
(DEHP)
Öncelikli
Diuron
Metot
LoQ*
Parametre
0,01
Benzen
1,2dikloroetan
Diklorometa
n
Karbon
tetraklorit
Hekzaklorob
utadien
Tetrakloretil
en
0,01
Toluen
0,1
Ksilen
Öncelikli
0,01
Etilbenzen
Fluoranten
Öncelikli
0,005
Heksaklorobenzen
Öncelikli
0,005
Heksaklorosiklohek
san
Öncelikli
EPA 3510C
1996 + EPA
8270D 2007
0,02
Kurşun ve
bileşikleri
Nikel ve
bileşikleri
Antimon
Isoproturon
Öncelikli
0,01
Arsenik
Naftalin
Öncelikli
0,005
Çinko
Nonilfenol
Öncelikli
0,01
Bakır
Ek I - 51
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
Metot
LoQ*
0,1
Öncelikli
0,1
Öncelikli
0,1
Öncelikli
0,01
Öncelikli
0,1
Öncelikli
0,1
EPA
5030C
2003 +
EPA
8260C
2006
0,1
0,01
0,01
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
0,1
Öncelikli
4,5 / 7
Öncelikli
1,2 /1,5
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
0,1
0,1
0,9 / 20,55
EPA 200.7
7,5 / 8
0,7 / 1
2
Parametre
Parametre
Kategorisi
Oktilfenol
LoQ*
Parametre
Öncelikli
0,01
Kalay
Pentaklorobenzen
Öncelikli
0,005
Kobalt
Pentaklorofenol
Öncelikli
0,01
Toplam
Krom
Benzo(a)piren
Öncelikli
0,0015
Vanadyum
Simazin
Öncelikli
0,01
Alüminyum
0,01
Demir
alfa-HCH
beta-HCH
gamma-HCH
d-HCH
Ametrin
Azinfos-etil
Azinfos-metil*
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
Metot
Parametre
Kategorisi
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
0,01
Mangan
0,01
pV
0,01
Kadmiyum
ve bileşikleri
Öncelikli
0,01
Civa ve
bileşikleri
Öncelikli
0,01
Baryum
0,01
Selenyum
Ek I - 52
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
Metot
LoQ*
4 / 13,2
1 / 7,15
1,8 / 1,2
2,2 / 5,2
3 / 14,75
***
EPA 200.8
0,005
TS 688 EN
ISO 8467
-
0,08
EPA 6020
A 2007
0,05
0,01
0,5
Parametre
Malatiyon
Metolaklor
Molinat
Primikarb
Aldikarb sulfon
Aldikarb Sülfoksit*
Propmetrin
Propaziyon
Terbutil-azin
Butralin
Parametre
Kategorisi
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
LoQ*
Parametre
0,01
Bor
0,01
0,01
Tribülitin ve
bileşikleri
0,01
Kalsiyum**
0,01
Magnezyum
**
0,01
Potasyum**
0,01
Sodyum**
0,01
Sülfat**
Florür
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
0,01
Öncelikli
olmayan
0,01
Klorür**
Ek I - 53
Hidrojen
Parametre
Kategorisi
belirli
kirletici
Metot
LoQ*
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
EPA 200.7
(korunan
alan
olmayan
yerlerde)
2 / 10,3
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
EPA 6020
(korunan
alanlarda)
0,5
Öncelikli
UNI17353
0,01
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
0,03
0,02
TS EN
ISO 14911
0,07
0,025
0,03
TS EN
ISO
103041
70
0,01
S.M. 4500-
0,1
Parametre
Metidatiyon
Oksimal
Metomil
3Hidroksikarbofuran
Karbaril
1-naftol
Metiyokarb
BDMC
para-para-DDE
para-para-DDD
Diazinon
Paratiyon-metil*
Parametre
Kategorisi
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
Metot
LoQ*
Parametre
sülfür**
Parametre
Kategorisi
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
LoQ*
S2- A&F
S.M. 4500
CN, A, C
&E
10
KİT
0,002
***
***
0,01
Siyanür
0,01
Yüzey aktif
maddeler**
0,01
Çözünebilen
reaktif P**
0,01
Trifluralin
Öncelikli
0,01
Para-paraDDT
Öncelikli
0,01
Alpha endosulfan
Öncelikli
0,01
Beta endosulfan
Öncelikli
0,005
0,01
Benzo(b)fluo
ranten
Öncelikli
6.10-4
0,01
Benzo(k)fluo
ranten
Öncelikli
1.10-4
0,002
Kurum içi
metot
(GC/MS/
MS)
0,0036
0,0025
EPA 550.1
0,01
Benzo(g,h,i)
perilen
Öncelikli
6.10-4
0,01
Indeno(1,2,3
-c,d)piren
Öncelikli
6.10-4
0,01
Diklorvos
Öncelikli
Ek I - 54
Kurum içi
metot
(LC/MS/M
0,1
Parametre
Parametre
Kategorisi
kirletici
Metot
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
Metot
LoQ*
S)
EPA 3510C
1996 + EPA
C10-C13
Öncelikli
3640A 1994 +
0,4
Kloroalkanlar
EPA 8270D
2007
*Birim μg/L’dir, “**” ile gösterilenler hariç
**LOQ (Tayin Sınırı) birimi mg/L’dir.
*** Laboratuvar tarafından bilgi sağlanmamıştır.
“/”: Geçiş suları için uygulanan, LoQtatlısu/ LoQtuzlu su oranı.
Ek I - 55
Klorpirifos
Öncelikli
0,005
Tablo A25: Birinci örnekleme dönemi kıyı suları için kimyasal parametrelerin belirlenmesi
Parametre
Kurşun ve
bileşikleri
Nikel ve
bileşikleri
Potasyum**
Sodyum**
Baryum
Antimon
Selenyum
Arsenik
Çinko
Bakır
Kalay
Kobalt
Parametre
Kategorisi
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
7
Klorpirifos
Öncelikli
Öncelikli
1,5
Para-paraDDT
Öncelikli
0,0018
alphaEndosulfan
Öncelikli
0,0041
betaEndosulfan
Öncelikli
0,001
9
0,6
Trifluralin
Öncelikli
0,001
2
20,55
Benzen
Öncelikli
0,1
22,7
Karbon
tetraklorür
Öncelikli
0,01
8
1,2dikloroetan
Öncelikli
0,1
1
Diklorometa
n
Öncelikli
2
Heksaklorob
utadien
Öncelikli
0,1
13,2
Tetrakloretil
en
Öncelikli
0,1
7,15
Trikloretilen
Öncelikli
0,1
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
EPA 200.7
Ek I - 56
Metot
LoQ*
0,001
2
0,001
2
EPA 3510C1996+EPA
3630C1996+EPA
8081B2007
EPA 5030C 2003 +
EPA 8260C 2006
0,002
4
0,1
Parametre
Demir
Mangan
Toplam Krom
Vanadyum
Alüminyum
Bor
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
5,813
Triklorobenz
enler
Öncelikli
0,01
1,0809
Triklormeta
n
Öncelikli
0,01
1,2
Toluen
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,1
5,2
Ksilen
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,1
14,75
Etilbenzen
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,1
10,3
Kadmiyum
ve bileşikleri
Öncelikli
Öncelikli
Alaklor
Öncelikli
0,01
Civa ve
bileşikleri
Antrasen
Öncelikli
0,005
Çözünebilen
reaktif P **
Atrazin
Öncelikli
0,01
Siyanür
Bromlu
difenileterler
Öncelikli
0,01
Hidrojen
sülfür**
C10-C13
Kloroalkanlar
Öncelikli
0,4
Kalsiyum**
Klorfenvinfos
Öncelikli
0,01
Magnezyum
**
Aldrin
Öncelikli
0,0003
6
Florür
Dieldrin
Öncelikli
0,003
Klorür**
EPA 3510C
1996 +
EPA 8270D
2007
Ek I - 57
Metot
LoQ*
0,08
EPA 6020A 2007
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,05
EPA 6010 C 2007
0,1
S.M. 4500CN, A, C&
E
10
S.M. 4500-S2- A&F
0,1
SM 3500 Ca-B
1,5
SM 3500 Mg-B
9,51
SM 4500-F-B& D
50
SM 4500 Cl-B
1
Parametre
Parametre
Kategorisi
Endrin
Metot
LoQ*
Parametre
Öncelikli
0,003
Yüzey aktif
maddeler**
Isodrin
Öncelikli
0,003
Tribülitin ve
bileşikleri
Toplam DDT
Öncelikli
0,01
Sülfat**
Di(2Öncelikli
0,1
etilheksil)fitalat
(DEHP)
Diuron
Öncelikli
0,01
Fluoranten
Öncelikli
0,005
Hekzaklorobenzen
Öncelikli
0,005
Hekzaklorosiklohe
Öncelikli
0,02
kzan
Isoproturon
Öncelikli
0,01
Naftalin
Öncelikli
0,005
Nonilfenol
Öncelikli
0,01
Oktilfenol
Öncelikli
0,01
Pentaklorobenzen
Öncelikli
0,005
Pentaklorofenol
Öncelikli
0,01
Benzo(a)piren
Öncelikli
0,003
Benzo(b)fluorante
Öncelikli
0,005
n
Benzo(k)fluorante
Öncelikli
0,005
n
Benzo(g,h,i)perile
Öncelikli
0,005
n
Indeno(1,2,3Öncelikli
0,005
c,d)piren
Simazin
Öncelikli
0,01
Diklorvos
Öncelikli
0,002
Ek I - 58
pV
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelik
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Metot
LoQ*
SM 5520 C
0,05
UNI17353
0,01
SM. 4500 SO4-2 E
10
TS 688 EN ISO 8467
-
Tablo A26: 2., 3. ve 4. sezonda nehir, göl ve geçiş sularında kimyasal parametrelerin belirlenmesi
Alaklor
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
Antrasen
Öncelikli
0,005
Atrazin
Öncelikli
0,01
Öncelikli
0,01
Klorfenvinfos
Öncelikli
0,01
Aldrin
Öncelikli
Parametre
Metot
LoQ*
Parametre
0,01
Dieldrin
Öncelikli
0,003/0
,00036
0,003
Endrin
Öncelikli
0,003
Isodrin
Öncelikli
0,003
Benzen
1,2dikloroetan
Diklorometa
n
Karbon
tetraklorür
Heksaklorob
utadien
Tetrakloretil
en
Trikloretilen
Triklorobenz
enler
Triklormetan
Toplam DDT
Öncelikli
0,01
Toluen
Di(2etilheksil)fitalat(DEHP)
Öncelikli
0,1
Ksilen
Diuron
Öncelikli
0,01
Etilbenzen
Fluoranten
Öncelikli
0,005
Heksaklorobenzen
Öncelikli
0,005
Heksaklorosikloheksan
Öncelikli
0,02
Arsenik
Isoproturon
Öncelikli
0,01
Çinko
EPA
3510C
1996 +
EPA
8270D
2007
Kurşun ve
bileşikleri
Nikel ve
bileşikleri
Naftalin
Öncelikli
0,005
Bakır
Nonilfenol
Öncelikli
0,01
Kalay
Oktilfenol
Öncelikli
0,01
Kobalt
Ek I - 59
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
Metot
LoQ*
0,1
Öncelikli
0,1
Öncelikli
0,1
Öncelikli
0,01
Öncelikli
0,1
Öncelikli
Öncelikli
Öncelikli
0,1
EPA 5030C
2003 + EPA
8260C 2006
0,1
0,01
Öncelikli
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Öncelikli
4,5 / 7
Öncelikli
1,2 /1,5
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,1
0,1
0,1
7,5 / 8
0,7 / 1
EPA 200.7
2
4 / 13,2
1 / 7,15
Parametre
Parametre
Kategorisi
Pentaklorobenzen
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
LoQ*
Parametre
Öncelikli
0,005
Toplam
Krom
Pentaklorofenol
Öncelikli
0,01
Vanadyum
Benzo(a)piren
Öncelikli
0,0015/
0,003
Alüminyum
Simazin
Öncelikli
0,01
Antimon
0,01
Demir
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Mangan
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Baryum
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
4
0,01
Selenyum
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
5
0,01
pV
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Kadmiyum
ve bileşikleri
Öncelikli
alfa-HCH
beta-HCH
gama-HCH
d-HCH
Ametrin
Azinfos-etil
Azinfos-metil*
Malatiyon
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
Metot
LoQ*
1,8 / 1,2
2,2 / 5,2
3 / 14,75
1
2
EPA 200.8
TS 688 EN
ISO 8467
3
-
0,08
EPA 6020 A
2007
0,01
Civa ve
bileşikleri
Öncelikli
Bor
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Ek I - 60
0,05
EPA 200.7
(Korunan
Alan
olmayan
yerlerde)
2 / 10,3
Parametre
Metolaklor
Molinat
Primikarb
Aldikarb sulfon
Aldikarb sülfoksit*
Propmetrin
Propaziyon
Terbutil-azin
Butralin
Metidatiyon
Oksimal
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Metot
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
0,01
Metot
LoQ*
EPA 6020
(Korunan
Alanlarda)
0,5
UNI17353
0,01
0,01
Tribütiltin ve
bileşikleri
Öncelikli
0,01
Kalsiyum**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,13
0,01
Magnezyum
**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,13
TS EN ISO
14911
0,01
Potasyum**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,01
Sodyum**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,02
0,01
Sülfat**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,15
Florür
0,01
Klorür**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
0,06
TS EN ISO
103041
161
0,03
0,01
Hidrojen
sülfür**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
S.M. 4500S2- A&F
0,1
0,01
Siyanür
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
S.M. 4500
CN, A, C &
E
10
0,01
Yüzey aktif
maddeleri**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
KİT
0,002
Ek I - 61
Parametre
Metomil
3-Hidroksikarbofuran
Karbaril
1-naftol
Metiyokarb
BDMC
para-para-DDE
para-para-DDD
Diazinon
Paratiyon-metil*
Dikofol
Perfluroktan sülfonik
asit ve bileşikleri
(PFOS)
Parametre
Kategorisi
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
olmayan
belirli
kirletici
Öncelikli
Öncelikli
Metot
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
Metot
LoQ*
0,01
Çözünebilir
reaktif P**
Öncelikli
olmayan belirli
kirletici
TS 7889
***
0,01
Trifluralin
Öncelikli
0,01
Para-paraDDT
Öncelikli
0,01
Alpha endosulfan
Öncelikli
0,01
Beta endosülfan
Öncelikli
0,005
0,01
Benzo(b)flu
oranten
Öncelikli
6.10-4
0,01
Benzo(k)flu
oranten
Öncelikli
1.10-4
0,002
Kurum içi
metot
(GC/MS/MS
)
0,004
0,003
EPA 550.1
0,01
Benzo(g,h,i)
perilen
Öncelikli
6.10-4
0,01
Indeno(1,2,3
-c,d)piren
Öncelikli
6.10-4
0,01
Diklorvos
Öncelikli
1,6.104
Klorpirifos
Öncelikli
1,6.104
C10-C13
Kloroalkanla
r
Ek I - 62
Öncelikli
Kurum içi
metot
(LC/MS/MS
)
EPA 3510C
1996 + EPA
3640A 1994
+ EPA
8270D 2007
0,1
0,005
0,4
Parametre
Parametre
Kategorisi
Kinoksifen
Öncelikli
Aklonifen
Öncelikli
Bifenoks
Öncelikli
Sibutrin
Öncelikli
Sipermetrin
Öncelikli
Hekzabromosiklododeka
n (HBCDD)
epoksi
Terbutrin
Öncelikli
Öncelikli
Öncelikli
Metot
LoQ*
Parametre
Parametre
Kategorisi
Metot
LoQ*
1,6.104
1,6.104
1,6.104
1,6.104
1,6.104
1,6.104
1,6.104
1,6.104
“/”: Geçiş suları için uygulanan, LoQtatlısu/ LoQtuzlu su oranı.
1
LoQ değeri 2. Dönem için sağlanmamıştır; LoQ değeri 3. Dönem için 0,6 μg/L; LoQ 4. Dönem için 0,17
μg/L’dir.
2
LoQ değeri 2. Dönem için sağlanmamıştır; LoQ değeri 3. ve 4. Dönem için 8,8 μg/L’dir.
3
4
5
Ek I - 63
Bu yayının içerikleri sadece ENVECO, AMBIENTE S.C., DELTARES, SYKE & SOFRECO Ortak Girişimi’nin
sorumluluğundadır ve hiçbir suretle Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıttığı düşünülmemelidir.
64

Tıklayınız... - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

Transkript

Benzer belgeler

ingilizce dersimiz

Ekte - TİAK

PDF İndir - Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi

DOĞRU MÜŞTERİYİ SEÇMEK

İndir

Slayt 1

Blue Bubbles Template

Panopto Öğrenci Kullanım dokümanı

atex nedir? - Onceguvenlik.com