İNEKLERDE ANÖSTRÜS SORUNU

İNEKLERDE
ANÖSTRÜS
SORUNU
Prof.Dr. Erol Alaçam
İNEK BAŞINA
HER YIL
BİR BUZAĞI !
• Uterusun involusyonu
• Mikrobiyel arınma
• Epitel yenilenmesi
• Ovaryum fonksiyonlarının
başlaması
POSTPARTUM OVARYUM
AKTİVİTESİ
• Postpartum ilk ovulasyon
14-28. günler arasında,
ortalama 21. gündedir.
• Bu süreç sırasında östrus
belirtileri genellikle (% 80)
farkedilemeyecek düzeyde
zayıftır.
• İlk östrus belirtisi 28-42.
günler arasında izlenebilir.
TOHUMLAMA ÖNCESİ SİKLUS SAYISI
İlk ovulasyon:
• PP 15. gün: 55-60. günlerdeki
üçüncü östrusta tohumlama,
• PP 35-40.günler: 55-60. günlerdeki
ikinci östrusta tohumlama.
Ovaryumların fizyolojik işlevlerini
yerine getiremediği durumlarda
fonksiyonel sorunlar ortaya çıkar.
Fonksiyonel infertilite ve özellikle
anöstrüs sorunu, beslenme ve bakım
koşullarının olumsuz, enfeksiyonların
yaygın ve ağır gerilim koşullarının
bulunduğu durumlarda bir sürü
sorunu olabilir….
POSTPARTUM OVARYUM FONKSİYONLARINA İLİŞKİN BİR ÇALIŞMA
Alaçam ve ark. (1998)
N
250
% 62.00
Normal
fonksiyonlar
% 38.00
Disfonksiyonlar
% 36.00
Anöstrusa
ilişkin olgular
Suböstrus
% 18.80
Luteal evrenin
uzaması
% 14.40
İnaktif ovaryumlar
% 2.80
ANÖSTRÜS SORUNLU İNEKLER
Postpartum 60. güne kadar östrüs
göstermeyen inekler genel olarak anöstrüs
durumundaki hayvanlar olarak
isimlendirilirler. Rastlantı oranı % 11-38’dir.
Anöstrus bir hastalık
değil, bir belirtidir!
Anöstrusun fertilite yönünden önemi
•
•
•
•
Doğum- ilk östrus (<45 gün)
Doğum- tohumlama (45-60 gün)
Doğum-fekondasyon (<90 gün)
Doğum aralığı (365 gün)
uzatır
uzatır
uzatır
uzatır
Uzamalar, zaman kaybına neden olarak
“inek başına her yıl bir buzağı alma”
hedefini saptırır
İNFERTİLİTE
ANÖSTRUSUN GENEL
SEBEPLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Negatif enerji dengesi
Mineral madde noksanlıkları
Metabolik bozukluklar
Yüksek süt verimi
Fazla kilo kaybı
Emzirme
Gerilim faktörleri (açlık, korku, acı, üşüme)
Ağır olumsuz çevre ve mevsim koşulları
Postpartum dönemdeki sorunlar/hastalıklar
Yaşlanma
Uterus patolojileri (pyometra, mumifikasyon)
Anöstrus sorununun klinik formları
• Sakin kızgınlık
• Persistent corpus luteum
• Kistik ovaryumlar
• İnaktif ovaryumlar
1. Sakin kızgınlık
(Suböstrus)
• Genital organlarda siklik süreç devam ettiği halde
östrus belirtilerinin izlenememesidir.
• Çoğunlukla ovaryumlardan bir tanesinde corpus
luteum yer alır; folliküler evredeki ineklerde ise
uterusta östrusa ilişkin tonus artışı vardır.
• Bu sorun pp beşinci ovulasyona kadar görülebilir.
• Suböstrus, çoğunlukla bakım, besleme, yönetim
sorunları ve olumsuz iklim koşulları sonucunda
şekillenir.
2. İnaktif ovaryumlar
(afonksiyon, hipofonksiyon)
• İnaktif ovaryumlarda, 10-12 gün ara ile yapılan en
az iki muayenede, ya da progesteron ölçümlerinde
ovaryumlarda luteal bir yapıya rastlanmaz. Bu tip
olgularda her iki ovaryum küçük ve inaktiftir.
• Kış beslemesinin olduğu aylarda (kış ve ilkbahar)
rastlantısı daha yüksektir.
• İlk laktasyondaki ineklerde daha sık görülür.
• Düşük serum total protein ve gamma globulin ile
normalden yüksek progesteron belirlenmiştir. İlki
olasılıkla düşük protein alımına ilişkindir. P4 artışı
ise NED nedeniyle yağ dokusunun yıkımına bağlı
olarak açığa çıkan P4 ile ilgilidir.
NED ve anöstrüs arasındaki ilişki
• Beden ağırlığının, dolayısıyla BCS’ nun düşmesi
vücut yağlarının kullanılmasına neden olur.
Plazmada NEFA konsentrasyonunun artması,
NED’ nin indikasyonu olup, yağ asitlerinin
yanması, yağ dokusundaki bir miktar P4’ nun
salınımına neden olur. Anılan progesteron
folliküler büyümeyi ve östrüs belirtilerini inhibe
eder.
• NED ve GnRH salınımı sıklığı arasında da direk
bağlantı vardır.
• Yetersiz beslemeye bağlı olarak LH salınım
siklusları da olumsuz etkilenir.
BKS
Reprodüktif Sürecin Farklı Dönemlerinde
Beklenen BKS Değerleri
Laktasyon
(Blum, 2002)
A=Doğum, B=Laktasyon Piki, C=Gebelik, D=Kuru Dönem
3. Kistik ovaryumlar
• Ovaryumlarda 10 günden fazla varlığını sürdüren,
çapı >2.5 cm olan içi sıvı dolu anovulator, patolojik
folliküllerdir.
• Klinik olarak siklus düzensizlikleri veya anöstrus
ile seyrederler. Bu durum kistin luteinizasyon
derecesine bağlıdır. Ancak folliküler kistlerde de P4
<1ng/ml olduğu halde, sirkülasyona düşük
düzeyde östrojenik hormon iletildiğinde anöstrus
görülebilir.
4. Persistent corpus luteum
(CL pseudograviditas)
• Luteal dönemin uzaması olgularında, ovulasyondan
sonra 25 günden fazla süre geçtiği halde
progesteronun devamlı yüksek olduğu (>3 ng/ml)
gözlenir.
• Normal CL’un sürecini tamamlayıp, gebeliğe benzer
şekilde regrese olmaması sonucudur.
• Tohumlama önce-sonrası endometritis (pyometra),
mukometra, EEÖ, mumifiye-masere fötüs ve yüksek
süt verimi, vb olgularına bağlanmaktadır.
GRAAF
FOLLİKÜLÜ
CORPUS
LUTEUM
Normal siklus
Suböstrus
Persistent CL
LUTEAL
KİST
Kistik Ovaryum
İNAKTİF
OVARYUM
ANÖTRUSUN TANISI
Anamnez
Rasyon/bakım kontrolu
Genel klinik muayene
Genital kanalın ve özellikle
ovaryumların muayenesi (rektal
palpasyon, ultrasonografi)
• Süt-kan progesteron değerlerinin
araştırılması
•
•
•
•
TANI
•Erken gebelik ?
•Suböstrüs (6-18. günler)
•Luteal kist
•Uterus patolojisi (pyometra,vb)
•Persistent CL
•Aşım sonrası-gebelik sorunları
•İnaktif ovaryumlar
•Suböstrüs (proöstrüs, östrüs,
metöstrüs)
•Follikül kisti
•Doğmasal ve edinsel genital organ
anomalileri
OVARYUMLARINDA CORPUS
LUTEUM BULUNAN
İNEKLERİN TEDAVİSİ
Suböstrüs, Persistent CL, Luteal kist
•Corpus luteum’un enüklasyonu
•Östrojenlerin enjeksiyonu
F
CL
•PGF2a enjeksiyonu
•Ovsynch yöntemi
C.k.
OVSYNCH YÖNTEMİ
GnRH
7 gün
PGF2a
36-48 saat
GnRH
12-16 saat
S.Tohumlama
Anöstruslu olup, ultrasonografi ile
ovaryumlarında corpus luteum
belirlenen ineklerde sadece PGF2a
uygulaması ile 6 gün içinde %55
oranında östrus gözlenir. Rektal
palpasyon ile corpus luteum
saptananlarda ise bu oran %52
(%36-68) olarak belirlenmiştir.
Corpus luteum palpe edilen
ineklerde PGF2a ile ovsynch
karşılaştırılmış, uygulamalardan 50
gün sonra gebelik oranları benzer
bulunmuştur. Ovsynch yöntemiyle
suböstrus gösteren ineklerin
gözlem yapılmadan
tohumlanabilmesi bir avantaj
olarak görülmektedir.
İNAKTİF OVARYUMLARDA TEDAVİ
• Negatif enerji dengesi giderilmelidir.
• Gerilim faktörleri ortadan kaldırılmalıdır.
• Progesteron: PRID (10-12 gün), İmplant
(9-10 gün) uygulanır.
• Progesteron + PMSG, HCG, GnRH, Östrojenler.
• GnRH (100-500 mg).
• PMSG (600-2000 IU).
• Östradiol cyclopentylpropionat (3-5 mg).
Östradiol benzoat (1-2 mg).
• Uterusa serum fizyolojik infüzyonu, rektal masaj.
• İntrauterin infüzyon.
1-Sadece GnRH veya
HCG ile ovulasyon
uyarılabilir. Ancak başarı
için ovaryumda
fonksiyonel bir
dominant follikül
bulunmalıdır. Östrus
farkedilmeyebilir ve
hayvanların çoğu tedavi
sonrasında anovulatorik
anöstrusa döner.
AÇIKLAMA ve ALTERNATİF SEÇENEKLER
2-Östrusu uyarmak için Östradiol
benzoat kullanılabilir ancak her
zaman ovulasyon şekillenmez.
Bu yöntemlerden sonra
ovulasyonu kısa süreli bir luteal
faz izler. Ancak progesteron yahut
progestagen kombinasyonu ile
normal uzunlukta sikluslar
görülür. Bu nedenle birçok
hormon tedavisi progesteron ile
kombine edilebilir.
GnRH
7 gün Progesteron
PGF2a
48 saat sonra
GnRH
Gebelik oranını yüseltmektedir.
GnRH progesteron
tedavisinin başlangıcında
kullanıldığında DF’ü
regrese eder ve yeni bir
follikül dalgası başlar.
Bu uygulama ovulasyon
ve CL formasyonunu
uyarır.
Progesteron
uzaklaştırıldığında
ovaryumlarda luteal
dokunun bulunmamasını
garantilemek için
tedaviye PGF2a de
eklenmektedir.
ANÖSTRUSTAN KORUNMA
• Dengeli besleme, enerji açığının giderilmesi,
• BKS’ na özen gösterilmesi,
• Bakım, barındırma vb. ile ilgili gerilim
faktörlerinin eleminasyonu,
• Emziren ineklerde buzağının ayrılması,
• Ayak-tırnak sorunlarının özenli izlenmesi,
• Hormon kontrollu tohumlama ?
• Sağım sayısının azaltılması ?
• Östrus belirleme etkinliğinin arttırılması.
DÖLVERİMİ ÖLÇÜTLERİ
ÖLÇÜTLER
HEDEF
Doğum aralığı
365 gün
Doğum-İlk östrus aralığı
<45 gün
Doğum-İlk tohumlama aralığı
<60 gün
Doğum-Gebelik aralığı
<90 gün
İlk tohumlamada gebelik oranı
Gebelik başına tohumlama sayısı
Östrus belirleme etkinliği
%60
<2
%80
İnfertilite nedeniyle kesilen inekler
<%8
Yavru atma oranı
<%5
Anöstrüs rastlantılarının yüksek olduğu
sürülerde östrüslerin izlenmesi yönünden
özel bir özen gösterilmesi gerekir:
İnekler, sabah-öğle ve akşam saatlerinde
günde üç defa 30’ar dakika gözlenmelidir.
İnek ve düvelerde östrüs süresi 2-30
saat arasında değişir. Ovulasyon,
östrüsün başlangıcından 30 saat,
bitiminden 12 saat sonra, spontan
olarak şekillenir….
ÖSTRÜSÜ BELİRLEMEDE YARDIMCI YÖNTEMLER
•Rektal yolla uterus ve ovaryumların
palpasyonu-ultrasonografisi.
•Arayıcı ve işaretleyici boğaların
kullanılması, ineklere işaretleme
dedektörlerinin uygulanması, nitel
P4 hormonu ölçümleri, vaginanın
elektrokonduktivitesinin ölçülmesi,
pedometre uygulamaları v.b.
sayılabilir.
ÖSTRÜS BELİRLEME ETKİNLİĞİNİ
OLUMSUZ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
• Bazı ineklerde östrüslerin kısa sürmesi (<6 st),
• Östrüsler %43 oranında 24.00-06.00 saatleri
arasında görülür.
• Davranışların bireysel farklılıklar göstermesi,
• Kapalı-bağlı ahırlarda hareketlerin
kısıtlanması,
• Çoban-bakıcıların deneyimsizliği,
• Uzun aralıklarla ve kısa süreli gözlemler.
• Diğer inekler tarafından her aşım eylemi 4-6
saniye sürer.
• Ortalama aşım eylemi sayısı saatte 1.5
adettir.
• Aşılan inekler eyleme 3-5 dakika izin verirler.
• Aşılan inek durarak bu eyleme izin veriyorsa,
hayvanın östrojenik fazın hangi döneminde
olduğuna (östrus henüz başlamış, kızgınlık
bitmek üzere, yahut bu evrenin herhangi bir
zamanında) karar vermek ancak iyi bir
gözlemle mümkündür..
Sun’i Tohumlama isteği ile getirilen 107 baş inek ve
düvenin durumu (Aksoy ve ark., 1993)
Gebe
% 3.73
İnaktif ovaryumlar
% 1.87
Proöstrüs evresi
% 8.43
Metöstrüs evresi
% 29.91
Diöstrüs evresi
% 3.73
Toplam östrüste olmayan
% 47.67
Acemi hayvan bakıcılarının eğitimine
yönelik bir çalışma sonunda..
• Östrüsü doğru belirleme oranları
% 35’ten % 75’e çıkartılmış, böylece
buzağılama aralığı ortalama 13.7
aydan 12.7 aya düşürülmüştür.
• Bu düzelme, 50 ineklik bir sürüde
yılda 5 tane daha fazla yavru
demektir!
İNEK İŞLETMELERİNDE DÖLVERİMİ ÖLÇÜTLERİ
ÖLÇÜTLER
HEDEF
Doğum aralığı
365 gün
Doğum-İlk tohumlama aralığı
<60 gün
Doğum-Gebelik aralığı
<90 gün
İlk tohumlamada gebelik oranı
%60
Gebelik başına tohumlama sayısı
<2
İnfertilite nedeniyle kesilen inekler
<%8
Yavru atma oranı
<%5
Doğum-İlk östrus aralığı
Östrus belirleme etkinliği
Her tohumlamada gebe kalma oranı
<45 gün
%80
%80 ÖBE X %40 CO
%30-35