Rehabilitasyonda Orte - AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ Blog

Ortez
Rehabilitasyonda Ortez
ve Protezler
¾ Tanım:
Vücudun veya herhangi bir
segmentin mobilizasyonunu veya
deformitelerini önlemek ya da
fonksiyonlarını artırmak amacıyla
eksternal olarak uygulanan cihazlardır
Doç.Dr.Ümit Dündar
Kocatepe Üniversitesi Fiziksel Tıp
ve Rehabilitasyon AD
Tarihçe
2750-2625 nubian çölünde mumyalar
üzerinde sarılı ateller bulunmuş
¾ Hipokrat atelin basınç noktalarının kemik
çıkıntı üzerinde olmaması gerektiğini
söylemiş
¾ Galen(M.S. 131-201) skolyoz ve kifoz için
ilk dinamik ateli kullanmış
¾ Ambroise Pare(1510-1590) ortez-protez
kitabı yazmış
Ortez=? Brace (Korse)=? Splint
¾ M.Ö
¾
¾
¾
Ortez Kullanım Amaçları
¾
¾
¾
¾
¾
Deformitelerin
önlenmesi (Skolyoz,
yanık....)
Fonksiyonun
artırılması (kas
zayıflığı, instabilite..)
Ağrının önlenmesi
İmmobilizasyonun
(kırık, çıkık..)
Hareketin kontrolü
Elde kullanılanlar
splint
Gövde için
kullanılanlar Brace
(Korse)
Ortez hepsi için
kullanılır
Sınıflandırma
Fonksiyonlarına göre:
1. Statik ortez
2. Dinamik ortez
¾ Vücut bölgelerine göre:
1. Üst ekstremite ortezleri
2. Alt ektremite ortezleri
3. Gövde (Spinal) ortezleri
¾
OMUZ ORTEZLERİ
¾ Statik
ortez: Uygulandığı eklemde hareketi
kısıtlar, istirahat ve rijit destek gerektiğinde
kullanılır
¾ Dinamik (fonksiyonel ortez): Kaldıraç, yay,
lastik bant, elektrik üreteci, sıkıştırılmış
gaz tankı gibi eksternal güç kaynakları
kullanılarak eklem hareketlerini
sağlayarak, ekstremitenin fonksiyonunu
artırmaya yardımcı ortezlerdir.
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Statik Omuz Ortezleri:
¾
¾
¾
¾
Statik Omuz Ortezleri:
Brakiyal Pleksus Lezyonları
Hemipleji
Posttravmatik
İnflamatuar hastalıklarda (Gut, RA)
Aksiller yanıklarda
Omuz cerrahisi
Skapula fraktürü
Dinamik Omuz Ortezleri:
Yaylı askılar (Sling suspension)
Dengeli ön kol ortezi(Balanced forearm orthosis)
1. Omuz askısı
2. Bobath Tipi omuz
askısı
3. Uçak ortez
4. Skapular fiksasyon
ortezi
¾
Statik Dirsek Ortezleri
¾
¾
¾
¾
¾
Deformitenin önlenmesi
Kontraktürün önlenmesi
Ağrıyı azaltmak
Zayıf ligaman ya da kasa
destek
Fleksiyon, ekstansiyon,
pronasyon ve
supinasyonu kıstlar
Tekerlekli sandalye koluna gövdelerine tespit
edilmiş desteklerle, kolun yerçekimine karşı
hareketi kolaylaştırır.
Dinamik Dirsek Ortezleri
¾
¾
1. Dinamik fleksiyon dirsek ortezi
(şekil statik ortezle aynı, elastik
bantlar fleksiyona yardımcı olur,
muskulokutenöz sinir
yaralanmalarında kullanılırlar)
2. Dinamik ekstansiyon dirsek
ortezi
El bilek- El Ortezleri:
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Statik El bileği-El
Ortezleri:
1. Volar el bileği Cock-Up Ortezi:
Aktif parmak hareketleri yapan
hastada
El bileği 20-30° dorsifleksiyonda
tutar
Ön kolun 2/3’ üne kadar uzanır
C5-6 kuadripleji, medianve ulnar
paralizi, hemiplejik hastarda,
travmalarda, enflamatuar
hastalıklarda kullanılır.
2. Volar El bileği-el İstirahat Ortezi:
¾ El
bileği ve parmakları fonksiyonel
pozisyonda destekler
¾ KTS’de sık olarak kullanılırlar
DİNAMİK EL-EL BİLEK ORTEZLERİ
¾
3. Kısa Opponens Ortez:
¾
4. Uzun Opponens Ortez
¾
5. MKF stoplu veya Lumbrikal
Barlı Ortez:
¾
tetraplejik hastalarda el intrinsik kaslarının fonksiyonunu yerine
koymak amacı ile uygulanır
¾
¾
¾
¾
Tenodezis (Bilek kontrollü Fleksör
Menteşeli El Ortezi)
¾
¾
Aktif bilek ekstansiyonu olan
C6 kuadriplejik hastalar
el bilek dorsifleksiyonu ile
parmak fleksiyonunu sağlar.
Bilek kontrollü fleksör menteşe ortez
(Tenodez): Aktif el bilek ekstansiyonu olan C6 düzeyinde
El bilek hareketli ve dorsifleksiyon yardımlı
uzun opponens ortez:
Lumbrikal barlı interfalengeal ekstansiyon
ortezi:
Çengelli metakarpofalengeal fleksiyon ortezi:
Parmak ortezi (Knuckle Bender):
El bilek hareketli ve dorsifleksiyon yardımlı uzun
opponens ortez:
Lumbrikal barlı interfalengeal ekstansiyon ortezi:
Statik Parmak ortezi (Knuckle Bender):
De Quarvain Splinti (Baş parmak abduksiyon ortezi):
RA’de kullanılan ortezler
(Ulnar deviasyon için):
Alt ekstremite Ortez Kullanım Amaçları
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Yürüyüşe yardımcı olmak
Ağrıyı azaltmak
Yüklenmeyi azaltmak
Hareket kontrolü sağlamak
Deformite progresyonunu azaltmak
Yürüyemeyen hastaların transferlerine, hareket
kabiliyetlerine yardımcı olmak
Yürüyebilenlerinse güvenliğini artırmak
Kısa Yürüme Ortezleri(AFO)
Ayak-Ayak Bileği Ortezleri
İsimlendirme
¾ Alt
ekstremite ortezleri isimlendirilirken
ortezin geçtiği her eklemin baş harfi
kullanılır
¾ Ör:
AFO (Ankle-Foot-Orthosis)
KAFO (Knee-Ankle-Foot-Orthosis)
HKAFO (Hip-Knee-Ankle-Foot-Othosis)
¾ En
sık reçete edilen alt ekstremite ortezi
bacak cihazı sık kullanılan ismi
¾ Bilek hareketinin kontrolünde kullanılır
¾ Plastik ya da metal olur
¾ Çocuklarda metal olanı relatif olarak
kontrendikedir, çünkü ağırlığı tibial
rotasyona neden olur
¾ Artık en sık plastikleri tercih edilmektedir
¾ Kısa
Metal AFO’lar
¾
¾
¾
¾
¾
Proksimal deri bant
İki destek
Bilek eklemleri
Ayakkabıya geçen
bağlantı parçaları
Deri bant üzerindeki
1,5-3 inch alınlıkta
posterior metal parça
Plastik AFO’lar
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
Uzun Yürüme Ortezleri(Diz-Ayak
bileği-Ayak Ortezleri)KAFO
Plastik AFO Kullanım Prensipleri
¾
¾
¾
Ayakkabı değiştiriliyorsa
topuk yükseklikleri aynı
olmalı
Tenis ayakkabıları AFO
kullanımına en uygun
ayakkabılardır
Normal ayakkabı
kullanılıyorsa ayakkabı
numarası 1,5 numara büyük
olmalıdır
Ucuz
Hafif
Kozmetik
Farklı ayakkabı kull.
Varus-valgus kontrolü
Daha iyi ayak desteği
Daha çok tercih edilir
¾
¾
¾
¾
¾
Uzun bacak cihazı
Bölümleri AFO ile aynı, ek olarak diz eklemi,
uyluk destekleri, proksimal uyluk bandı içerir
Yürüyüş sırasında subtalar eklem,bilek ve dizde
stabilite sağlar
Dizi stabilize eden kas grupları KAFO yazılırken
gözden geçirilir (kuadrisepsler, hamstringler,
plantar fleksörler)
Komplet femoral nöropatili hasta cihazı
kullanamaz
KAFO
Diz-Bilek-Ayak Ortezleri (KAFO)
¾ Ciddi
diz ekstensor ve hamstring
güçsüzlüğünde
¾ Diz instabilitesinde
¾ Diz fleksiyon spastisitesinde
¾ Spinal kord yaralanmalı hastada (bilateral)
¾ Polio sekelinde (tek taraflı)
Kalça-Diz-Ayak Bileği-Ayak
ortezleri(HKAFO)
¾ kalça
eklemi ve pelvik veya bel kemeri
eklenmesi ile oluşan ortezlerdir
¾ Amaç alt ekstremiteyi stabilize edip
hareketi sağlamak
¾ Paraplejik hasta bu şekilde yürütülebilir
¾ Gövde kontrolü zayıf ise bel kemeri eklenir
¾ Ayak bileği stabilitesi için ortopedik bot
ilave edilir
¾ Ayak 90 stoplanır
Spinal Ortezler, Görevleri:
¾
¾
¾
¾
¾
Gövde kaslarını ıstırahat ettirmek, yumuşak dokuya
ve omurgaya binen yükleri azaltmak, ağrıyı azaltmak
Gelişmekte olan çocuklarda kifoz, skolyoz gibi
anormal eğriliklere düzeltici güçler uygulamak için
kullanlılırlar.
Akut travmalar ve özel cerrahi girişimlerden sonra,
haraketle artan irritasyon olduğu zaman omurga
hareketlerini kısıtlamak için kullanılır.
Omurga ve gövdenin stabilitesini sağlar. Medulla
spinalisi korur.
Masaj, ısıtma, plesebo, psikolojik etki
SINIFLAMA
A-Servikal Bölge
B-Dorsal ve Lumbosakral Bölge
CTLSO Tipleri
1-Yakalıklar(collar):
1.Milwaukee Ortez
Yumuşak, sert ve
2.Halopelvik Ortez
Philadelphia tipleri
TLSO Tipleri
2-Posterli ortez
1.Korseler
3-SOMİ(Sterno Oksipito
2.Jewett(hipereks.)
Mandibuler İmmobilizer)
3.Taylor
4-Yale ortez
4.Knight
5-Halo ortez
5.Ceketler(Plastik, Alçı)
6-Minevra alçı ceket
LSO Tipleri
1.Korseler
2.Chairback breysi
3.Williams b. 4.Mac Ausland b.
SERVİKAL
ORTEZLER
1-Yakalıklar
Yumuşak Yakalık:
¾ Esnek kumaş ile kaplı
süngerden yapılmıştır.
¾ Servikal hareketi en az
sınırlayan ortezdir.
¾ Hastaya duysal
biofeedback yoluyla
hareketi kısıtlamasını
hatırlatarak etki eder.
Sert Yakalık(Standart
Collar):
¾ Plastik materyalden (rijit
polietilen) yapılır. Üst ve
alt kenarı yumuşak
materyalle desteklenmiştir.
¾ Çenelikli olan atlanto-oks.
ve atlanto-aksiyal hareketi
önleyebilir. Metal raylarla
yükseklik ayarı yapılabilir.
Philadelphia Yakalık:
¾
¾
¾
¾
¾
Yumuşak plastik materyalden
(plastizot) yapılmıştır.Ön ve arka
parçalar iki rijit barla
desteklenmiştir.
Çene ve oksipital kalıplı destekle
özellikle fleksiyon ve
ekstansiyonu kısıtlar
Çene oksiput ve toraksa daha iyi
oturur
Rotasyon ve lateral fleksiyona
etkisizdir
Hastanın klavikula yapısına
bağlı olarak rahatsız olabilir
2-Posterli Ortezler
¾
¾
¾
¾
3-SOMİ(Sterno
Oksipito Man. İm.)
¾
¾
¾
¾
Posterli orteze benzer. Oksipital
kısmı öne doğru uzanan iki
barla tutturulur. Mandibuler
kısmı tek barla göğüs kısmına
tutunur.
İyi tolere edilir, supin yatan
hastaya hareket ettirilmeden
takılır (spinal kord yarl.)
İstenince takılan kafa parçası
da mevcuttur
Atlanto-aksiyal ve C2-C3
arasındaki fleksiyonu diğerlerin
den daha fazla önleyebilir.
Mandibula ve oksiput altındaki
destekler göğüs ve sırttaki
petlere dört adet yüksekliği
ayarlanabilir metal barlarla
birleştirilmiştir.
Özellikle orta segmentlerin
hareketini sınırlar.
İki posterli(Guilford)olanı da
vardır
Fleksiyon ve ekstansiyon
kısıtlanmasında etkilidir
4-Yale Ortez
¾
¾
¾
¾
¾
Plastik(plastizot) materyalden
yapılmıştır.
Ön pet mandibula altından sternuma,
arka pet oksiput altından dorsal bölgeye
uzanır.
Petler metal barlarla desteklenir,
yanlarda velkro ile tespit edilirler.
Philadelphia’ dan modifiye edilmiştir.
Basıncı daha geniş alana dağıtır.
5-Halo Ortez
¾
¾
¾
¾
Baş çevresinde 4 adet fiksasyon çivisi ile kafatasına
tutturulmuş bir metal halka, göğüs çevresinde plastik
ceket ve bunları birleştiren dikey barlardan
oluşmuştur.
En iyi stabilizasyon sağlayan ortezdir. Servikal kırık
ve dislokasyonların tedavisinde sık kullanılır.
İki tipi vardır. Halo vest(polietilen yelek), halo
cast(alçı).
Ağırlığı, ceket altında oluşan basınç yaraları ve
solunum güçlüğüne neden olması dezavantajlarıdır.
6-Minerva Ceketi
¾
¾
¾
¾
¾
Halo Ortez
Minerva Ceketi
Alçı Çeketi Yüzü açıkta bırakarak alın, oksiput,
boyun ve göğsü sararak arkus Kosta düzeyine kadar
uzanır.
Rotasyon ve lateral fleksiyonu en iyi kısıtlayan
ortezdir.
Ağırlığı ceket altında oluşan basınç yaraları ve
solunum güçlüğüne neden olması dezavantajlarıdır.
Termoplastik Minerva Ceketi Orijinal minervaya göre
daha hafiftir
Haloya göre noninvaziv oluşu avantajdır
Milwaukee Ortez(CTLSO)
DORSAL VE
LUMBOSAKRAL
ORTEZLER
¾ Skolyoz
tedavisi için geliştirilmiş bir ortezdir.
pelvisi saran pelvik parça önde bir arkada iki
adet barla boyun halkasına yapışır.
¾ Boyun halkasının çene ve oksiput altında destekleri
vardır. Bunlar vertebraların yükünü azaltır.
¾ Skolyoz bölgesine uygulanan petler yardımı ile
transvers yönde kuvvet uygulanarak düzeltilmeye
çalışılır. Pedlerin yeri skolyoza göre ayarlanır.
¾ Solunum kısıtlanması yapmaz, hava sirkülasyonu
iyidir. Gövdeyi çepeçevre sarmaması avantajdır.
¾ Altta
Plastik mold Ceket(TLSO)
Milwaukee Ortez
¾
¾
¾
¾
Sert plastik materyalden yapılır.
Alçıdan yapılan tipide vardır.
Terlemeyi önlemek için delikler
açılır.
Basıncı geniş bir alana dağıtır. Çok
iyi stabilizasyon sağlar.
Daha çok spinal kırık veya bel
füzyonlarında erken mobilizasyon
ve rehabilitasyon amacıyla kullanılır.
Maliyeti yüksektir. Giymek ve
çıkarmak zordur.
Hiperekstansiyon Korsesi(Jewett)
¾
¾
¾
¾
¾
Önde sternum ve pubise, arkada sırt
ortasına dayanan petlerden oluşur.
Etkisi T1-T10 arasına iletilir.
Lateral fleksiyonu çok az etkiler.
Aksiyel rotasyon hareketlerini ise hiç
engellemez.
Özellikle kompresyon fraktürlerinde
gövde fleksiyonundan korunma
amacıyla kullanılır.
Yaşlı hastalara önerilmez.
(Fraktür oluşturabilir, spondiloz
şikayetlerini arttırabilir.)
Taylor Ortez
Taylor Korse(TLSO)
¾ Altta
iliak krista, üstte skapula alt düzeyinde
yatay barlar, arkada paraspinal dikey barlarla
birleşir, omuz çevresinden geçen bağlarla
tespit edilir ve tüm abdominal bölgeyi içine
alan abdominal desteği vardır.
¾ Fleksiyon ve ekstansiyonu sınırlar. Lateral
fleksiyona etkisi azdır.
¾ Daha çok aşağı torasik bölgede etkili olmakta.
¾ Lateral fleksiyonları engellenmesi isteniyorsa
lateral barlar eklenebilir.
Knight-Toylor
Knight Korse
¾ Pelvik
Knight
ve üst yatay rijit
barlar iki paraspinal ve iki
yan dikey rijit barla
birleştirilir.
¾ L2 düzeyi altındaki
lezyonlarda kullanılır.
¾ Fleksiyon ekstansiyon ve
lateral fleksiyonu orta
derecede sınırlar, aksiyel
rotasyonu ise sınırlamaz.
Bez Korseler
¾
¾
¾
¾
Dorsolomber ve lumbosakral
tipleri vardır.
Rijit paraspinal barlarla
desteklenmiştir.
Hareketleri sınırlamaktan çok
sınırlamayı hatırlatırlar.
Semptomatik rahatlama sağlar
Elastik Korseler
¾Vucut ısısını koruyarak
Protez
¾
¾
¾
kasları gevşek tutmak ve
semptomatik psikolojik
rahatlama için kull.
¾ Protez
reçeteleneceği zaman göz önünde
bulundurulması gereken faktörler:
1. Aktivite seviyesi
2. Genel protez yapısı
3. Süspansiyon sistemi
4. Ağırlık taşıma özelliği
5. Protez komponentleri
6. Maliyet
Tanım: Doğumdan itibaren mevcut olmayan
veya herhangi bir nedenle yok olan ekstremite
bölümlerindeki durma, yürüme, yakalama
fonksiyonlarının yeniden kazanılması veya
yerine konmesı amacıyla kullanılan cihazlardır.
Amputasyon düzeyi ne kadar yüksek ise
rehabilitasyon olasılığı o derece zordur
Protezin şekli; hasta ne kadar yaşlı ise o derece
statik, ne kadar genç ise o derece dinamik
olmalıdır.
Amputasyon sonrası
önce geçici,2-3 ay sonra
kalıcı protezler uygulanır
¾ Kalıcı bir alt ektremite
protezi
1. Soket
2. Protez ayak eklemi
3. Süspansiyon
4. İskeletsel dizayndan
oluşur.
¾