Yusufeli CED - Bolum5 - RevF - Temmuz 2006

Transkript

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
BÖLÜM V
MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
TASLAK NİHAİ RAPOR (Rev F)
ÇEVRE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.
ANKARA, Temmuz 2006
İÇİNDEKİLER
Sayfa
TABLOLAR DİZİNİ
ŞEKİLLER DİZİNİ
EKLER LİSTESİ
KISALTMALAR LİSTESİ
xii
xvii
xxiii
xxiv
YÖNETİCİ ÖZETİ
I. GİRİŞ
I-1
I.1. Türkiye’deki Enerji Sektörü ve Politikaları
I.1.1. Genel Görünüş
I.1.2. Türkiye’nin Enerji Politikaları
I.1.3. Türkiye’de Hidroelektrik Enerjinin Rolü
I.2. Yusufeli Projesi’nin Tanıtımı
I.2.1. Projenin Gelişme Süreci
I.2.2. Proje’nin Ana Özellikleri
I.3. Proje’nin Çevresel Etki Değerlendirmesi
I.3.1. Yasal Mevzuat
I.3.2. Proje ile ilgili Çevresel Çalışmalar
I.4. ÇED Raporu’nun Yapısı
I-1
I-1
I-1
I-2
I-3
I-3
I-5
I-6
I-6
I-8
I-9
II. POLİTİK, YASAL VE İDARİ ÇERÇEVE
II-1
II.1. Çevre ile ilgili Yasa ve Yönetmelikler
II.1.1. Çevre Koruma ile ilgili Türk Mevzuatı ve İdari Yapı
II.1.2. Doğa ve Yaban Hayatının Korunması ile ilgili Türk Mevzuatı
II.1.3. Türkiye’deki Çevresel Etki Değerlendirme Prosedürü
II.2. Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşimle ilgili Yasal Çerçeve
II.1.2. Kamulaştırma Kanunları ve Süreci
II.2.2. Yeniden Yerleşim Kanunu ve Süreci
II.2.3. Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşim ile ilgili Kurumlar
II-1
II-1
II-3
II-7
II-11
II-11
II-12
II-14
III. PROJE’NİN AMACI
III-1
III.1. Sosyal ve Ekonomik Politika
III.2. Enerji Sektöründe Mevcut Durum
III.3. Enerji Sektörü’nün Geleceği
III.4. Yusufeli Projesi’nin Rolü
III-1
III-2
III-6
III-9
Doküman Adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
Doküman kodu:
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Revizyon :
Tarih:
ENC - YSF - CED - 02
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. i / xxvii
IV. PROJE’NİN TANIMI
Sayfa
IV-1
IV.1. Planlama Geçmişi ve Süreci
IV.1.1. Çoruh Nehri Gelişme Planı
IV.1.2. Çoruh Nehri Gelişme Projeleri’nin Durumu
IV.1.3. Çoruh Nehri Gelişme Planı ve Havzadaki Altyapı Sistemi
IV.1.3.1. Çoruh Havzası’ndaki İletim Hatları
IV.1.3.2. Çoruh Havzası’ndaki Relokasyon Yolları
IV.2. Yusufeli Projesi’nin Temel Özellikleri
IV.3. Proje’nin Konumu/Yeri
IV.4. Yapısal Bileşenlerin Tanımı
IV.4.1. Baraj ve Rezervuar
IV.4.2. Dolusavak ve Dipsavaklar
IV.4.3. Derivasyon Tünelleri ve Batardolar
IV.4.4. Cebri Boru ve Santral
IV.4.5. Şalt Sahası ve İletim Hattı
IV.4.6. Malzeme ve Atık Depolama Sahaları
IV.4.7. Ulaşım Ağı
IV.4.7.1. Relokasyon Yolları
IV.4.7.2. Ulaşım Yolları (Servis ve Varyant Yolları)
IV.4.7.3. Geçici Düzenlemeler
IV.4.8. Şantiye (Kamp) Tesisleri
IV.5. İnşaat Teknikleri ve Programı
IV.5.1. Nehrin Derivasyonu
IV.5.2. Kazı ve Temel İyileştirmesi
IV.5.3. Baraj İnşaatı
IV.5.4. Santral Binası İnşaatı
IV.5.5. Elektrik ve Makine Donanımı
IV.5.6. Relokasyon Yolların Yapımı
IV.6. İnşaat Aşamasındaki İşgücü İhtiyacı
IV.7. Rezervuarda Su Tutma
IV.8. Proje Maliyetleri
IV.9. İşletme Özellikleri
IV.10. İşletme Sırasında Personel İhtiyacı
IV.11. Projenin Ekonomik Ömrü
IV-1
IV-1
IV-5
IV-8
IV-8
IV-9
IV-11
IV-22
IV-22
IV-22
IV-26
IV-26
IV-26
IV-30
IV-30
IV-32
IV-32
IV-46
IV-51
IV-52
IV-55
IV-55
IV-55
IV-57
IV-57
IV-57
IV-58
IV-58
IV-59
IV-60
IV-60
IV-69
IV-69
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. ii / xxvii
Sayfa
V-1
V. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER
V.1. Çevresel Veri Tabanı Çalışması ve Çalışma Alanı
V.2. Fiziksel Çevre
V.2.1. Fiziki Coğrafya
V.2.2. Jeoloji
V.2.2.1. Genel Jeoloji
V.2.2.1.1. Litoloji ve Stratigrafi
V.2.2.1.2. Jeolojik Yapı
V.2.2.1.3. Depremsellik
V.2.2.2. Baraj Yeri ve Rezervuar Alanının Jeolojisi
V.2.2.2.3. Geçirimsizlik
V.2.2.2.4. Şev Stabilitesi
V.2.3. Maden Kaynakları
V.2.4. Topraklar, Erozyon ve Arazi Kullanımı
V.2.4.1. Topraklar ve Erozyon
V.2.4.1.1. Rezervuar Alanındaki Toprak Özellikleri ve
Erozyon Seviyeleri
V.2.4.1.2. Su Toplama Havzasında Erozyon
V.2.4.2. Arazi Kullanımı
V.2.4.2.1. Bölgedeki Yerleşimler
V.2.4.2.2. Yerleşim Yerlerinde Altyapı
V.2.5. İklim ve Hava Kalitesi
V.2.5.1. İklim
V.2.5.2. Hava Kalitesi
V.2.6. Hidroloji
V.2.6.1. Çoruh Nehri Havzasına Genel Bakış
V.2.6.2. Mevcut ve Planlanan Hidroelektrik Projeleri
V.2.6.3. Proje Yerinde Akım
V.2.6.3.1. Teknik Tasarım için Akım Hesaplanması
V.2.6.3.2. Yusufeli Baraj Aksında Güncellenmiş Akım
Değerleri
V.2.6.3.3. Taşkın Akımları
V.2.6.4. Akışaşağı Hidrolik Özellikleri
V.2.6.5. Su Kalitesi
V.2.6.6. Çoruh Nehri’nde Sediman Ölçümleri
V.2.6.7. Yeraltı suyu ve Kaynaklar
V.2.6.8. Çalışma Alanında Mevcut Su Kullanımı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
V-1
V-4
V-4
V-7
V-7
V-7
V-8
V-11
V-12
V-12
V-15
V-18
V-19
V-21
V-21
V-21
V-21
V-22
V-26
V-29
V-31
V-31
V-33
V-34
V-38
V-39
V-39
V-40
V-40
V-41
V-42
V-45
V-46
V-54
V-56
V-58
İçindekiler
Sf. iii / xxvii
Sayfa
V.3. Biyolojik Çevre
V.3.1. Genel Metodoloji
V.3.2. Çalışma Alanının Genel Tanımı
V.3.3. Bitki Toplulukları ve Flora
V.3.3.1. Vejetasyon ve Habitat Tipleri
V.3.3.2. Flora
V.3.4. Karasal ve Sucul Fauna ve Habitatlar
V.3.4.1. İlgili Ulusal Kriterler
V.3.4.2. Karasal Fauna
V.3.4.2.1. Memeliler
V.3.4.2.2. Kuşlar
V.3.4.2.3. Sürüngenler ve İki Yaşamlılar
V.3.4.2.4. Omurgasızlar
V.3.4.2.5. Sucul Fauna
V.3.5. Ulusal ve Uluslararası Öneme Sahip ve Koruma Statüsü olan
Türler
V.3.5.1. Değerlendirme Kriterleri
V.3.5.2. Çalışma Alanında Korunma Statüsüne Sahip Türler
V.3.6. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
V.4. Mansap (Akış Aşağı) Koşulları
V.4.1. Jeomorfoloji
V.4.2. Hidroloji
V.4.2.1. Hidrolik Koşullar
V.4.2.3. Su/Yeraltı Suyu Kullanımı
V.4.3. Vejetasyon ve Arazi Kullanımı
V.4.4. Flora ve Fauna
V.4.5. Sucul Fauna
V.4.6. Yerleşim Birimleri ve Altyapı
V.4.6.1. Su Temini ve Atıksu Bertarafı
V.4.6.2. Ulaşım Ağı
V.5. Sosyo Ekonomik Çevre
V.5.1. Veri Kaynakları ve Veri Toplama Yöntemleri
V.5.2. Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri
V.5.3. Demografi
V.5.3.1. Nüfusun Yaş Sınıflarına Göre Dağılımı
V.5.3.2. Hanehalkı Yapısı
V.5.3.3. Eğitim
V.5.4. Sosyal Altyapı
V.5.4.1. Sağlık Hizmetleri
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
V-61
V-61
V-64
V-66
V-66
V-68
V-71
V-72
V-73
V-73
V-79
V-88
V-88
V-90
V-100
V-100
V-101
V-103
V-109
V-109
V-110
V-110
V-110
V-111
V-113
V-114
V-114
V-115
V-116
V-116
V-117
V-117
V-119
V-120
V-121
V-123
V-124
V-125
V-125
İçindekiler
Sf. iv / xxvii
Sayfa
V.5.4.2. Eğitim Olanakları
V.5.4.3. Ulaşım
V.5.5. Ekonomik Durum
V.5.5.1. Ekonomik Faaliyetler, İş ve Gelir
V.5.5.2. Tarımsal Üretim
V.5.5.3. Hayvancılık
V.5.5.4. Orman Ürünleri
V.5.5.5. Ticaret
V.5.6. Peyzaj
V.5.7. Kültürel Özellikler
V.5.8. Turizm
V-125
V-125
V-126
V-126
V-130
V-131
V-133
V-133
V-134
V-136
V-136
VI. ÇEVRESEL ETKİLER
VI-1
VI.1. Etkilerin Değerlendirilmesine Yaklaşım
VI.2. Fiziksel Çevre
VI.2.1. Fizyografi ve Jeoloji
VI.2.1.1. Topoğrafya ve Arazi Kaybı
VI.2.1.2. Jeoloji
VI.2.2. Topraklar
VI.2.2.1. Erozyon ve Sedimantasyon
VI.2.2.1.1. Erozyon
VI.2.2.1.2. Rezervuar Sedimantasyonu
VI.2.2.2. Geçirimsizlik
VI.2.2.3. Sismik Risk
VI.2.2.4. Rezervuara Bağlı Sismik Faaliyet
VI.2.2.5. Toprak Kayması Riskleri
VI.2.3. İklim
VI.2.3.1. Yerel ve Bölgesel İklime Etkiler
VI.2.3.2. Yusufeli Rezervuarındaki Sera Gazı Emisyonları
VI.2.4. Hava Kalitesine Etkiler
VI.2.4.1. Değerlendirme Yaklaşımı ve Metodoloji
VI.2.4.1.1. Hava Kalitesi Modeli
VI.2.4.1.2. İnşaat Sırasında Hava Kirliliği Kaynakları
VI.2.4.1.3. Kırma, Öğütme, Nakliye ve Depolama
Faaliyetlerinden Oluşan Toz Emisyonları
VI.2.4.1.4. İnşaat Araçlarının Egzoslarının Kirletici
Emisyonları
VI.2.4.2. İnşaat Sırasında Yerel Hava Kalitesine Etkiler
VI.2.5. Gürültü
VI.2.5.1. Değerlendirme Yaklaşımı ve Metodoloji
VI-1
VI-1
VI-2
VI-2
VI-2
VI-3
VI-3
VI-3
VI-4
VI-4
VI-4
VI-6
VI-6
VI-8
VI-8
VI-9
VI-16
VI-16
VI-16
VI-16
VI-17
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-17
VI-17
VI-21
VI-21
İçindekiler
Sf. v / xxvii
Sayfa
VI.2.5.1.1. Gürültü Kaynakları
VI.2.5.1.2. Gürültü Seviyelerinin Hesaplanması
VI.2.5.2. İnşaat Sırasında Oluşan Gürültünün Etkileri
VI.2.6. Hidroloji Üzerindeki Etkiler
VI.2.6.1. İnşaat ve Su Toplanması Aşamasında Aşağı Akış
VI.2.6.1.1. Akışaşağı Baraj İnşaatı Bağlamında Aşağı
Akışların İlgisi
VI.2.6.1.2. Baraj İnşaatı Sırasında Aşağı Akış
VI.2.6.1.3. Su Tutulması Sırasında Mansab Akımı
VI.2.6.2. İşletme Aşamasında Mansaba Su Bırakılması
VI.2.6.3. Akışaşağı Su Bırakma Gereklilikleri
VI.2.6.3.1. Artvin Barajı İnşaatına Kadar Akışaşağı Su
Bırakma Gereklilikleri
VI.2.6.3.2. Artvin Barajı İşletme Durumunda Mansaba Su
Bırakılması İhtiyacı
VI.2.6.4. Çoruh Mansabındaki Akım Değişiklikleri
VI.2.6.4.1. Akım Değişiklikleri Yoğunluğu
VI.2.6.4.2. Akışaşağısı Çevre için İlginin Değerlendirmesi
VI.2.6.4.3. Gürcistan’a Nehir Deşarjı Gerekliliği
VI.2.6.5. Akışaşağısı Erozyon, Sediman Tutumu ve Diğer
Akışaşağısı Etkiler
VI.2.6.5.1. Yusufeli Barajı’nın Akışaşağısında Erozyon
VI.2.6.5.2. Yusufeli ve Diğer Mansab Barajlarda Sediman
Tutulumu
VI.2.6.5.3. Gelecekteki Akışyukarı Projelerin Yusufeli
Rezervuarı Üzerindeki Etkileri
VI.2.6.6. Su Kullanımı
VI.2.6.6.1. Evsel Atık Suyun Seyreltilmesi ve Yayılma
Girdileri
VI.2.6.6.2. Sulama
VI.2.6.6.3. Nehir Bazlı Turizm, Spor ve Dinlenme
VI.2.6.6.4. Balıkçılık Açısından Rezervuar Üretkenliği
VI.2.6.7. Su Kalitesi
VI.2.6.7.1. Baraj İnşaatının Etkileri
VI.2.6.7.2. İlk Su Tutma Sırasındaki Su Kalitesi
VI.2.6.7.3. Rezervuarda Termal Stratifikasyon
VI.2.6.7.4. Rezervuarda Ötrofikasyon
VI.2.6.7.5. Baraj Gölü’ndeki Oksijen Durumu
VI.2.6.7.6. Akış Aşağısına Bırakılacak Olan Suyun Etkileri
VI.2.6.8. Sağlık Riski
VI.3. Biyolojik Çevre Üzerine Etkiler
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-21
VI-22
VI-23
VI-26
VI-26
VI-26
VI-27
VI-27
VI-29
VI-33
VI-33
VI-35
VI-36
VI-36
VI-38
VI-39
VI-40
VI-40
VI-46
VI-58
VI-59
VI-59
VI-60
VI-62
VI-62
VI-63
VI-66
VI-68
VI-71
VI-72
VI-78
VI-79
VI-86
VI-87
İçindekiler
Sf. vi / xxvii
Sayfa
VI.3.1. Flora ve Vejetasyon Toplulukları Üzerine Etki
VI.3.1.1. İlgili Etki Faktörleri
VI.3.1.2. Rezervuarda Su Tutulmasıyla Oluşacak Vejetasyon
Kaybı
VI.3.1.3. Rezervuarda Su Tutulmasıyla Oluşacak Flora Türleri
Kaybı
VI.3.2. Karasal Fauna ve Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
VI.3.2.1. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
VI.3.2.2. Memeliler
VI.3.2.3. Kuşlar
VI.3.2.4. Sürüngenler
VI.3.2.5. İki Yaşamlılar (Amfibiler)
VI.3.2.6. Omurgasızlar
VI.3.3. Sucul Fauna
VI.3.3.1. Sucul Habitatlar ve Sucul Fauna üzerine İnşaat
Aşamasının Etkileri
VI.3.3.2. Sucul Habitatlar ve Sucul Fauna üzerine Su Tutma ve
İşletme Aşamasının Etkileri
VI.3.3.2.1. Su Tutma ve İşletme Aşamasında Su Kalitesi
üzerine Etkiler
VI.3.3.2.2. Su Tutma ve İşletme Aşamasında Hidrolik
Özellikler üzerine Etkiler
VI.3.3.2.3. Yusufeli Projesi’nin ve Sucul Habitatlar ve
Türler üzerine olan İlgili Etkilerin Benzer Projelerle
Karşılaştırılması
VI.4. Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri
VI.4.1. Projenin Nüfus Üzerindeki Etkileri
VI.4.2. Projenin Hassas Gruplar Üzerindeki Etkileri
VI.4.3. Projenin İstihdam Üzerindeki Etkileri
VI.4.4. Projenin Toplumsal Etkileşimler Üzerindeki Etkileri
VI.4.5. Projenin Yaşam Standartları Anlamında Etkileri
VI.4.6. Projenin Yeniden Yerleştirilecek Kişiler Üzerindeki Etkileri
VI.4.6.1. Projeden Etkilenen Kişilerin (PEİ’lerin) Kaygıları
VI.4.6.1.1. Yeniden Yerleşim Ve Kamulaştırmayla İlgili
Kaygılar
VI.4.6.1.2. Projeyle İlgili Kaygılar
VI.4.6.2. Projenin Kamulaştırma Tazminatı Almayı Tercih Eden
PEİ’ler Üzerindeki Etkisi (Kendi Olanaklarıyla İskan)
VI.4.6.3. Projenin, Devlet Eliyle Yeniden Yerleşmeyi Tercih Eden
PEİ’ler Üzerindeki Etkileri
VI.4.6.4. Projenin Ev Sahibi Nüfus Üzerindeki Etkileri
VI.4.7. Projenin Günümüze Kadar Yarattığı Etkiler
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-87
VI-87
VI-88
VI-92
VI-95
VI-96
VI-98
VI-100
VI-104
VI-105
VI-105
VI-105
VI-106
VI-107
VI-107
VI-112
VI-115
VI-118
VI-119
VI-120
VI-123
VI-124
VI-125
VI-126
VI-126
VI-126
VI-127
VI-128
VI-129
VI-130
VI-130
İçindekiler
Sf. vii / xxvii
Sayfa
VI.4.8. Projenin Ulaşım Ağı Üzerindeki Etkileri
VI.4.9. Projenin Peyzaj Üzerine Etkisi
VI.4.10. Projenin Kültürel Miras Üzerindeki Etkisi
VI.4.11. Projenin Turizm Üzerindeki Etkileri
VI.5. Relokasyon Yollarının Etkileri
VI.5.1. Genel Durum
VI.5.2. Yeni Yollar Tarafından Arazi Alınması
VI.5.3. Araziler, Evler ve Mülkiyetler Üzerindeki Etkiler
VI.5.4. Yerel Yol İletişimi Üzerindeki Etkiler
VI.5.4.1. Yerel Yolların Bağlanması
VI.5.4.2. Yol İnşaatı Sırasında Yerel Yol İletişiminde Kesintiler
VI.5.5. Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkiler
VI.5.6. Fauna ve Yaban Hayat Üzerinde Etkiler
VI.5.6.1. İnşaat Rahatsızlığı
VI.5.6.2. Yol Yapılarından Bariyer Etkileri
VI.5.7. Erozyon ve Toprak Üzerinde Etkiler
VI.5.8. İnşaattan Kaynaklanan Su Kirliliği ve Nehre Etkisi
VI.5.9. Gürültü Etkisi
VI.5.9.1. Limit Değerler ve Değerlendirme Standartları
VI.5.9.2. Yol İnşaatından Kaynaklanan Gürültü Etkisi
VI.5.9.3. Yol Trafiğinin Gürültü Etkisi
VI.5.10. Çevredeki Hava Kalitesi Etkileri
VI.5.10.1. Yol İnşaatının Hava Etkisi
VI.5.10.2. Yeni Relokasyon Yollarındaki Trafiğin Çevredeki
Havaya Etkisi
VI.5.11. Asfalt Teçhizatı Nedeniyle Hava Kirliliği ve Atıklar
VI.5.12 Manzara ve Görsel Güzellik Üzerindeki Etkiler
VI.6. İletim Hatları (ÇED Özeti)
VI.7. Yeni Yusufeli Kasabasının Kurulmasının Yaratacağı Etkiler
VI.7.1. Genel Durum
VI.7.2. Arazi Alımı ve Arazi Kullanımı Üzerindeki Etkileri
VI.7.3. Bitki Örtüsü Ve Flora Üzerindeki Etkiler
VI.7.4. Fauna ve Habitat Üzerindeki Etkiler
VI.7.5 Toprak Üzerindeki Etkiler
VI.7.6. Su Kalitesi Üzerindeki Etkiler
VI.7.7. Atık Üretimi Etkisi
VI.7.8. Gürültü Etkisi
VI.7.9. Hava Kalitesi Üzerindeki Etki
VI.7.10. Peyzaj Üzerindeki Etki
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-130
VI-132
VI-133
VI-134
VI-139
VI-139
VI-142
VI-144
VI-149
VI-149
VI-150
VI-150
VI-151
VI-151
VI-153
VI-154
VI-154
VI-155
VI-155
VI-156
VI-157
VI-161
VI-161
VI-161
VI-163
VI-163
VI-164
VI-170
VI-170
VI-172
VI-175
VI-175
Vı-176
VI-176
VI-177
VI-177
VI-177
VI-178
İçindekiler
Sf. viii / xxvii
Sayfa
VII. PROJE ALTERNATİFLERİ
VII-1
VII.1. Proje Geçmişi
VII.2. Proje Tipi
VII.3. Proje’nin Yeri
VII.3.1. Çoruh Havzası Hidroelektrik Gelişim Durumu
VII.3.2. 2 ve 3 Baraj Alternatiflerinin Karakteristikleri
VII.3.3. 2 ve 3 Baraj Alternatiflerinin Enerji Üretimlerinin
VII.3.3.1 Genel Hususlar
VII.3.3.2. İki ve Üç-Baraj Alternatiflerinin Enerji Üretimlerinin
VII.3.3.3. Membadaki Enerji Üretimi Üzerine Etkilerin
VII.3.3.4. Mansaptaki Enerji Üretimi Üzerine Etkilerin
VII.3.4. 2 ve 3 Baraj Alternatiflerinin Yatırım Maliyetlerinin
VII.3.4.1. Genel Yaklaşım
VII.3.4.2. Barajların Maliyeti
VII.3.4.3. Elektro-mekanik Ekipman Maliyeti
VII.3.4.4. Relokasyon Yollarının Maliyeti
VII.3.4.5. İletim Hatlarının Maliyeti
VII.3.5. 2 ve 3-Baraj Alternatiflerinde Su Altında Kalacak Alan ve
Fiziksel Olarak Yer Değiştirecek Nüfus
VII.3.5.1. Metodoloji
VII.3.5.2. Sonuçlar
VII.3.6. Arazi Alımı ve Yeniden Yerleşim Maliyetleri
VII.3.6.1. Yöntem
VII.3.6.2. Yeniden Yerleşim Maliyetinin Karşılaştırılması
VII.3.7. Diğer Hususlar
VII.3.7.1. Çoruh Havzasının Memba Gelişimi üzerine Etkiler
VII.3.7.2. Çoruh Nehri Üzerine Etkiler
VII.3.8. Yer Alternatifi için Özet ve Sonuç
VII.4. Proje İnşaat Tipi ve Boyutu
VII.5. Alternatif İşletme Biçimleri
VII.6. Eylemsizlik Alternatifi (Projenin Gerçekleştirilmemesi)
VII-1
VII-2
VII-3
VII-3
VII-3
VII-8
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VII-8
VII-9
VII-9
VII-9
VII-10
VII-10
VII-10
VII-12
VII-13
VII-14
VII-15
VII-15
VII-17
VII-23
VII-23
VII-28
VII-30
VII-30
VII-30
VII-31
VII-34
VII-43
VII-45
İçindekiler
Sf. ix / xxvii
Sayfa
VIII. ÇEVRE YÖNETİM PLANI (ÇYP)
VIII-1
VIII.1. Amaç ve Kapsam
VIII.2. ÇYP Uygulamasında Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar
VIII.3. Etki Azaltım Planı
VIII.3.1. İnşaat Öncesi ve İnşaat Aşamaları
VIII.3.1.1. Erozyon
VIII.3.1.2. Şev Stabilitesi
VIII.3.1.3. Çevre Düzenlemesi ve Üst Örtü Kullanımı
VIII.3.1.4. Hava Kalitesi
VIII.3.1.5. Gürültü
VIII.3.1.6. Su Kalitesi
VIII.3.1.7. Atık Yönetimi
VIII.3.1.8. Yaban Hayatı Yönetimi
VIII.3.1.9. Yeniden Yerleşim ve Sosyo-ekonomi
VIII.3.1.10. Tarihi ve Kültürel Varlıklar
VIII.3.1.11. Çevresel Koordinasyon
VIII.3.1.12. Sağlık ve Güvenlik
VIII.3.2. Su Tutma ve İşletme Aşaması
VIII.3.2.1. Drenaj Alanındaki Erozyon ve Rezervuar Sedimanı
VIII.3.2.2. Su Kalitesi
VIII.3.2.3. Atık Yönetimi
VIII.3.2.4. Yaban Hayatı
VIII.3.2.5. Akışaşağı Sucul Fauna
VIII.3.2.6. Akışaşağı Sulama Tesisleri
VIII.3.2.7. Çevresel Koordinasyon
VIII.3.2.8. Sağlık ve Güvenlik
VIII.4. İzleme Planı
VIII.4.1. Amaçlar
VIII.4.2. Çevresel İzleme Koordinasyonu
VIII.4.3. İnşaat Aşaması
VIII.4.4 Su Tutma ve İşletme Aşaması
VIII.5. Baraj Güvenliği ve Acil Müdahale
VIII.5.1. Baraj Güvenliğinde Yer Alan Taraflar
VIII.5.2. DSİ’nin Baraj Güvenliği Yaklaşımı
VIII.5.3. Yusufeli Projesi Baraj Güvenliği Önlemleri
VIII.5.4. Acil Durum Hazırlık Planı
VIII.5.4.1. Amaç
VIII.5.4.2. Acil Durum Hazırlık Çerçevesi
VIII.5.4.3. Proje Acil Durum Hazırlığı Plan Taslağı
VIII.5.4.3.1. Kapsam
VIII-1
VIII-2
VIII-5
VIII-5
VIII-5
VIII-6
VIII-6
VIII-7
VIII-8
VIII-9
VIII-10
VIII-12
VIII-15
VIII-16
VIII-16
VIII-18
VIII-20
VIII-20
VIII-20
VIII-21
VIII-21
VIII-22
VIII-23
VIII-24
VIII-24
VIII-35
VIII-35
VIII-36
VIII-37
VIII-39
VIII-54
VIII-54
VIII-54
VIII-56
VIII-58
VIII-58
VIII-59
VIII-60
VIII-60
Doküman kodu:
İçindekiler
Sf. x / xxvii
Tarih:
F
Temmuz 2006
Sayfa
VIII.5.4.3.2. Baraj Yıkılmasından Önce Yapılması
Gereken Faaliyetler
VIII.5.4.3.3. Baraj Yıkılması Sırasında Yapılması
Gereken Faaliyetler
VIII.5.4.3.4. Acil Durumdan Sonra Yapılacaklar
VIII.5.4.3.5. Senaryoların ve İlk Sonuçlarının Tahmini
VIII-61
VIII-61
VIII-62
VIII-62
EKLER
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. xi / xxvii
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa
Tablo II.1.
Türkiye’de Doğa Koruma Kategorileri
II-5
Tablo III.1.
Türkiye’deki Elektrik İhtiyacı ve Elektrik Üretimi (DPT,
2004, 2005; TEİAŞ, 2004)
Temel Enerji ile ilgili Gelişmeler ve Elektrik Üretimi ve
Tüketimi (Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001) ve
2005 Yılı Programı’ndan Uyarlanmıştır, DPT)
III-6
Tablo III.2.
Tablo IV.1.
Tablo IV.2.
Tablo IV.3.
Tablo IV.4.
Tablo IV.5.
Tablo IV.6.
Tablo IV.7.
Tablo IV.8.
Tablo IV.9.
Tablo IV.10.
Tablo IV.11.
Tablo V.1.
Tablo V.2.
Tablo V.3.
Tablo V.4.
Tablo V.5.
Tablo V.6.
Tablo V.7.
Tablo V.8.
Çoruh Nehri Gelişme Projeleri
Yusufeli Barajı için Dolgu Hacmi
Proje Birimleri için Kazı Tip ve Miktarları
Çift Şeritli Karayolları için Karayolu Geometri Standartları
(Türkiye Cumhuriyeti Karayolları Genel Müdürlüğü)
Artvin – Erzurum Relokasyon Yolu’nun Tünel Bölümleri
Artvin – Erzurum Relokasyon Yolu’nun Köprü Bölümleri
Artvin – Erzurum Relokasyon Yolu için Kazı ve Dolgu
Miktarları
Ulaşım Yolları ve Köprüleri
Başlıca Şantiye Tesis Alanları
Su Tutma Planı
Yusufeli Rezervuarında 50 yıl Sonunda Beklenen
Sediman Miktarı
Yusufeli Rezervuar Alanındaki Stratigrafik Birimler
Baraj Yeri Merkezli 50 km Yarıçap içinde kaydedilmiş
Sismik Aktiviteler (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1995 ve
2005)
Yusufeli Baraj Sahasındaki Fayların Listesi
Toprak Kayması Alanlarının Genel Özellikleri (EPDC,
1990)
Rezervuar Alanı (<710 m yükseklik) ve Çevresindeki (710
1000 m yükseklik) Arazi Kullanımı
Yusufeli Projesinden Etkilenecek Olan Yerleşimler
Çoruh Nehri Havzası’ndaki Projelerin Durumları
Yusufeli Barajı Mevcut Durum Akışaşağı Hidrolik
Özellikleri (Ortalama yıllık akım oranına dayanılarak:
126.7 m3/s)
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
III-7
IV-5
IV-23
IV-24
IV-34
IV-35
IV-36
IV-37
IV-50
IV-54
IV-60
IV-69
V-8
V-14
V-18
V-19
V-28
V-30
V-40
V-45
İçindekiler
Sf. xii / xxvii
Sayfa
Tablo V.9.
Tablo V.10.
Tablo V.11.
Tablo V.12.
Tablo V.13.
Tablo V.14.
Tablo V.15.
Tablo V.16.
Tablo V.17
Tablo V.18.
Tablo V.19.
Tablo V.20.
Tablo V.21.
Tablo V.22.
Tablo V.23.
Tablo V.24.
Tablo V.25.
Tablo V.26.
Tablo V.27.
Tablo V.28.
Tablo V.29.
Tablo V.30.
Tablo V.31.
Tablo V.32.
SKKY’ye Göre Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre
Kalite Kriterleri
EİE Ölçümlerine Dayalı Su Kalitesi Sınıflandırması
DSİ Ölçümlerine Dayalı Su Kalitesi Sınıflandırması
ENCON’un Yaptığı Yerinde Ölçümlere Dayalı Su Kalitesi
Sınıflandırması
Yıllık Ortalama Askıda Sediman Miktarları ve Ortalama
Nehir Akımları
DSİ Kuyularının Yerleri ve Karakteristikleri
Baraj Bölgesindeki Sondaj Kuyularında Yeraltı Su
Seviyeleri
Çalışma Alanında Sulama Suyu Kullanımı
Çalışma Alanında Tahmini Atıksu Üretimi
Çalışma Alanında Bulunan Vejetasyon Toplulukları
Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türlerinin
Fitocoğrafik Bölgelere göre Dağılımı
Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türleri arasındaki
Endemikler (Türkiye için) ve/veya Türkiye Bitkileri Kırmızı
Kitabı, IUCN, Bern, CITES’de Listelenenler
Çalışma Alanında Tespit Edilen Fauna Türlerinden IUCN,
Bern ve CITES’de Listelenenler
Çalışma Alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası
Öneme Sahip Memeli Türleri
Çalışma Alanında Tespit Edilen Kuş Türleri ve Habitat
Tipleri
Öneme Sahip Kuşlar
Öneme Sahip Sürüngenler ve İki Yaşamlılar
Alanda yakalanan türlerin dağılım oranları
Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türleri ve Koruma
Statüleri
Çoruh Nehri ve Kollarının Boylamsal Bölgeselleşmesi
Çoruh Yaban Hayatı Koruma Sahasının 2002 Yılında
Genişletilmesi
Yusufeli Baraj Yerinin Mansabında Yer Alan Vejetasyon
ve Arazi Kullanım Tipleri
Yusufeli Baraj Yerinin Mansabında Yer Alan Yerleşim
Birimlerinin Nüfusları
Yusufeli ve Artvin Baraj Yerleri arasında yer alan
Yerleşim Birimlerinin Minimum ve Maksimum
Yükseklikleri (Kotları)
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
V-47
V-53
V-53
V-54
V-56
V-57
V-57
V-59
V-60
V-67
V-68
V-69
V-72
V-75
V-80
V-83
V-89
V-91
V-93
V-94
V-104
V-113
V-115
V-116
İçindekiler
Sf. xiii / xxvii
Sayfa
Tablo V.33.
Tablo V.34.
Tablo V.35.
Tablo V.36.
Tablo V.37.
Tablo V.38.
Tablo V.39.
Tablo V.40.
Tablo V.41.
Tablo VI.1.
Tablo VI.2.
Tablo VI.3.
Tablo VI.4.
Tablo VI.5.
Tablo VI.6.
Tablo VI.7.
Tablo VI.8.
Tablo VI.9.
Tablo VI.10.
Tablo VI.11.
Tablo VI.12.
Tablo VI.13.
Tablo VI.14.
Tablo VI.15.
Tablo VI.16.
Yusufeli Projesinden Etkilenen Yerleşim Yerlerindeki
Nüfus
Araştırma Yapılan Alanda İkamet Eden Halkın Yaşa göre
Dağılımı
Nüfusun Bağımlılık Oranı
Evden Ayrı Yaşama Sebepleri
İncelenen Nüfusun Eğitim Seviyesi
Çeşitli Gelir Kaynaklarının Dağılım Tablosu
Çalışma Alanındaki Nüfusun Mesleki Dağılımı (Birinci
meslek)
İncelenen Nüfusun Çalışmama Nedenleri
Haneler Arasındaki Hayvanların Dağılımı
Değişik Arazi Kapasitesi Sınıflarına sahip Arazilerde
Yüzey Alanı ve Tahmini Üst toprak Hacimleri
Değişik Yineleme Periyotları için Maksimum İvmeler (gal)
(EPDC,1990)
Su Tutma Öncesi Yusufeli Rezervuarında Biyokütle
Miktarları
Şekil VI.1’deki Ortalama Değişimler Kullanılarak Bulunan
GHG Emisyonları ve GWP
Su Altında Kalan Biyokütlenin Hızlı Bozunması
Varsayılarak GWP Değerleri
Mevcut Durumdaki Karbon Dengesi
Yusufeli HES (Tablo VI.4) ile Termik Enerji Üretiminin
Hesaplanan En Yüksek Yıllık ve Günlük Yer Seviyesi
Konsantrasyonu Değerleri
En Fazla Çökelme Miktarları (İnşaat Aşaması)
İnşaat Aşamasındaki Gürültü Kaynakları
Su Tutulması Şeması
İşletme Koşullarında Yusufeli Barajı ile Artvin Rezervuarı
Arasındaki ve Artvin Rezervuarındaki Su Seviyeleri
Su Tutulması Aşaması için Akışaşağı Minimum ve
Maksimum Su Seviyesi Tahminleri (Artvin Barajı’nın
Ertelenmesi Durumunda)
Yusufeli Barajının Akışaşağı kısmında Bulunan Yerleşim
Yerlerinin ve Arazilerin Yükseklikleri (Artvin Barajı’nın
Ertelenmesi Durumunda)
Çoruh Nehri’ndeki Barajlarda Sediman Tutulması
Senaryolarının Karşılaştırılması
Başlıca Su Kaynaklı Hastalıklar
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
V-120
V-122
V-122
V-123
V-124
V-128
V-129
V-130
V-132
VI-3
VI-5
VI-11
VI-12
VI-12
VI-14
VI-15
VI-20
VI-21
VI-22
VI-27
VI-29
VI-30
VI-32
VI-53
VI-86
İçindekiler
Sf. xiv / xxvii
Sayfa
Tablo VI.17.
Tablo VI.18.
Tablo VI.19.
Tablo VI.20.
Tablo VI.21.
Tablo VI.22.
Tablo VI.23
Tablo VI.24.
Tablo VI.25.
Tablo VI.26.
Tablo VI.27.
Tablo VI.28.
Tablo VI.29.
Tablo VI.30.
Tablo VI.31.
Tablo VI.32.
Tablo VI.33.
Tablo VI.34.
Tablo VI.35.
Tablo VI.36.
Tablo VI.37.
Tablo VI.38.
Tablo VI.39.
Tablo VI.40
Tablo VI.41.
Tablo VII.1.
Tablo VII.2.
Tablo VII.3.
Rezervuar alanında (710 m) ve üzerindeki Vejetasyon
Komünitelerinin Dağılımları
Çoruh Yaban Hayatı Rezervi: Alanın Genişletilmesinden
sonra Önlem ve Tazmin Dengesi
Çalışma Alanında Yavrulayan Kuşlar ve Üreme
Yükseklikleri
Sürüngen Türleri Tarafından Kullanılan Habitat Tipleri
Tatlısu Balıkları Direktifi, Zorunlu Standartların Özeti
Balık Türleri ve Seçilen Çevresel Değişkenlere Göre
Tolerans Aralıkları
Kızılırmak Nehri, Altınkaya ve Hirfanlı Barajlarında Balık
Türlerinin Kompozisyonu
Su Altında Kalacak Yerleşim Yerleri ve Yusufeli Projesi
Nedeniyle Kamulaştırmaya Tabi Tutulacak Alanlar
Su Tutulmasından Önce ve Sonra Yerleşimlerin İlçe
Merkezine olan Yol Uzaklıkları
Yeni Relokasyon Yolları Nedeniyle Arazi Kaybı
Relokasyon Yollarının Arazi Etkisi
Artvin-Erzurum Relokasyon Bölümünün Ana Ögeleri
Artvin-Bayburt Relokasyon Bölümünün Ana Ögeleri
Relokasyon Yollarından Etkilenen Yerleşimler ve
Kamulaştırılacak Arazi Miktarları
Sürekli Servis Yolları
Relokasyon Yolları Tarafından Etkilenen Bitki Örtüsü
Toplulukları Miktarı
Yerleşim Alanlarındaki Yol Trafiği için Kabul Edilebilir
Gürültü Düzeyleri
Uluslararası Referans Limit Değerleri
İnşaat Faaliyetleri için Kabul Edilebilir Gürültü Düzeyleri
Temel Yol Standartları
2003 Yılı Trafik Verileri
Yerleşimlerde Trafik Gürültüsünün Etkisi
Çoruh Nehri Projelerine Hizmet Verecek İletim Hatlarının
Durumu
EİH Projelerinin ÇED Raporlarında Sunulan Etki ve
Azaltma Önlemleri Özeti
Yansıtıcılar Sahasında Arazi Kullanımı ve Bitki Türleri
Alternatif Termik Santral Projesinin Özellikleri
2 ve 3-Baraj Alternatiflerinin Karakteristikleri (JICA, 1986)
Kirazlı ve Oltu Barajlarının Yaklaşık Baraj Gövde
Hacimlerinin Tahmin Edilmesi Yaklaşımı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-91
VI-97
VI-101
VI-104
VI-107
VI-108
VI-116
VI-118
VI-131
VI-143
VI-144
VI-145
VI-146
VI-148
VI-149
VI-151
VI-155
VI-156
VI-156
VI-157
VI-157
VI-159
VI-164
VI-166
VI-175
VII-2
VII-8
VII-12
İçindekiler
Sf. xv / xxvii
Sayfa
Tablo VII.4.
Tablo VII.5.
Tablo VII.6.
Tablo VII.7.
Tablo VII.8.
Tablo VII.9.
Tablo VII.10.
Tablo VII.11.
Tablo VII.12.
Tablo VII.13.
Tablo VII.14.
Tablo VII.15.
Tablo VII.16.
Tablo VII.17.
Tablo VII.18.
Tablo VIII.1.
Tablo VIII.2.
Tablo VIII.3.
Tablo VIII.4.
Tablo VIII.5.
Tablo VIII.6.
Tablo VIII.7.
2 ve 3-Baraj Alternatiflerinde Rezervuar Yüzey Alanları
ve Su Altında Kalacak Tarım Alanları
2-baraj alternatifinde Tamamen veya Kısmen Su Altında
Kalacak Yerleşim Alanları
3-baraj alternatifinde Tamamen veya Kısmen Su Altında
Kalacak Yerleşim Alanları
Yeniden Yerleşim Maliyetlerinin Tahmini için Mevcut
Karşılaştırılabilir Bilgi
2 ve 3-baraj Alternatiflerinde Arazi elde Edilmesi ve
Yeniden Yerleşim Maliyetlerinin Tahmini için Birim
Maliyetler
2 ve 3-baraj alternatifleri için Arazi Alımı ve Yeniden
Yerleşim Maliyetleri
2’li ve 3’lü Baraj Alternatiflerinin Maliyet ve Faydaları
Orta Çoruh Gelişim Planı için 2-baraj ve 3-baraj
Alternatifleri Kurulumunun Ekonomik Karşılaştırması
Yusufeli Projesi için Alternatif Baraj Tiplerinin Ön
Karşılaştırılması (JICA, 1986)
Alternatif Baraj ve Hidroelektrik Santral Tipleri (JICA,
1986)
Yüksek Su Seviyesi (YSS) ve Seviye Düşmesi
Alternatifleri için Aktif Depolama Hacimleri (106 m3)
(JICA, 1986)
Yüksek Su Seviyesi (YSS) ve Seviye Düşmesi
Alternatiflerinin Karşılaştırılması
Fizibilite Raporunda Çalışılan Yüksek Su Seviyelerinin
Bazı ilgili etkilere göre Karşılaştırılması
Alternatif Yüksek Su Seviyeleri için Su Altında Kalan
Alanlarda Arazi Kullanımı
Kurulu Güç Alternatiflerinin karşılaştırılması
VII-17
ÇYP Uygulamalarında Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar
İnşaat Öncesi ve İnşaat Aşamaları için Etki Azaltma
Faaliyetleri
İnşaat Öncesi ve İnşaat Aşamaları için Etki Azaltma
Faaliyetleri
İnşaat Aşaması için İzleme Faaliyetleri
İşletme Aşaması için İzleme Faaliyetleri
Yeni Yusufeli İlçesi Relokasyon Alanı için Etki Azaltıcı
Önlemler
Yeni Yusufeli İlçesi Relokasyon Alanı için İzleme
Faaliyetleri
VIII-3
VIII-25
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VII-21
VII-22
VII-24
VII-24
VII-29
VII-32
VII-33
VII-34
VII-35
VII-35
VII-38
VII-40
VII-41
VII-43
VIII-33
VIII-42
VIII-48
VIII-52
VIII-53
İçindekiler
Sf. xvi / xxvii
Sayfa
Tablo VIII.8.
Tablo VIII.9.
Yusufeli ve Artvin Barajları Arasındaki Taşkınlardan
Etkilenmesi Olası Yerleşimler
Artvin Rezervuarının Mevct Olmaması Durumunda
Yusufeli Baraj Alanı ve Deriner Rezervuar Alanı Arasında
Yer Alan Taşkınlardan Etkilenecek Yerleşimler
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VIII-68
VIII-69
İçindekiler
Sf. xvii / xxvii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil III.1.
Şekil III.2.
Şekil III.3.
Şekil III.4.
Şekil III.5.
Şekil III.6.
Şekil IV.1.
Şekil IV.2.
Şekil IV.3.
Şekil IV.4.
Şekil IV.5.
Şekil IV.6.
Şekil IV.7.
Şekil IV.8.
Şekil IV.9.
Şekil IV.10.
Şekil IV.11.
Şekil IV.12.
Şekil IV.13
Şekil IV.14.
Şekil IV.15.
Şekil IV.16.
Şekil IV.17.
Şekil IV.18.
Şekil IV.19.
Şekil IV.20.
Şekil IV.21.
Şekil IV.22.
Enerji Kaynaklarına göre Elektrik Üretimi için Kurulu
Kapasiteler (2003 yılı itibariyle)
Enerji Kaynaklarına göre 2003 Yılı Elektrik Üretim
Kapasiteleri
Enerji Kaynaklarına göre 2003 Yılındaki Net Elektrik
Üretimi
Türkiye’deki Santrallerin Kurulu Güç Kapasitelerindeki
Gelişim
Elektrik Üretimi ve İhtiyacı (1989 ve 2005 yılları arası)
Kaynağa göre Elektrik Üretimi ve İlgili Kurulu Kapasiteler
(1989 – 2005)
Çoruh Nehri Havzası ve Proje Alanının Türkiye’deki Yeri
Çoruh Nehri Gelişme Projeleri Genel Planı
Çoruh Nehri Gelişme Planı Boy Kesiti
Enerji Nakil Hatları ve Ulusal Ağa (Enterkonnekte
Sisteme) olan Bağlantıları
Mevcut Yol Ağı ve Relokasyon Yolları
Ana Ulaşım Yollarından Proje Ünitelerine giden Kalıcı
Servis Yolları
Yusufeli Rezervuarı Genel Yerleşimi
Yusufeli Barajı ve HES Genel Durum Planı
Yusufeli Barajı ve HES Tipik Kesit ve Profili
Derivasyon Tünelleri Plan, Profil ve Kesitleri
Yusufeli Barajı ve HES Enerji Yapısı Planı
Yusufeli Barajı ve HES Enerji Yapısı Profili
İnşaat Malzemesi Sahaları Haritası
Artvin-Erzurum Relokasyon Yolu ve Hafriyat Malzemesi
Depolama Alanları Haritası
Artvin-Erzurum Relokasyon Yolu (II. Sınıf) Tipik Yol
Enkesiti
Artvin-Bayburt Relokasyon Yolu (III. Sınıf) Tipik Yol
Enkesiti
Karayolu Tünel Tip Kesiti (Artvin-Erzurum Relokasyon
Yolu)
Köprü Tip Kesiti (Artvin-Erzurum Relokasyon Yolu)
Tipik İstinat Duvar Kesiti
Tipik Kutu Menfez
Tipik Boru Menfez
Varyant ve Saha Ulaşım Yolları Genel Yerleşim Planı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
III-4
III-4
III-5
III-5
III-8
III-8
IV-2
IV-3
IV-4
IV-10
IV-12
IV-14
IV-20
IV-21
IV-25
IV-27
IV-28
IV-29
IV-31
IV-33
IV-40
IV-41
IV-42
IV-43
IV-44
IV-45
IV-45
IV-49
İçindekiler
Sf. xviii / xxvii
Sayfa
Şekil IV.23.
Şekil IV.24.
Şekil IV.25.
Şekil IV.26.
Şekil IV.27.
Şekil IV.28.
Şekil IV.29.
Şekil IV.30.
Şekil IV.31.
Şekil V.1.
Şekil V.2.
Şekil V.3.
Şekil V.4.
Şekil V.5.
Şekil V.6.
Şekil V.7.
Şekil V.8.
Şekil V.9.
Şekil V.10.
Şekil V.11.
Şekil V.12.
Şekil V.13.
Şekil V.14.
Şekil V.15.
Şekil V.16.
Şekil V.17.
Şekil V.18.
Şekil V.19.
Şekil V.20.
Şekil V.21.
Saha Tesislerinin Genel Vaziyet Planı
İş Programı
Yusufeli Projesi Hidrolik Bilgiler
Yusufeli Projesi Hidrolojik Bilgiler
Dolusavak Deşarj Eğrisi (Zamana karşı akım)
Yusufeli Barajından İşletme Şartlarında Bırakılan Akım
Yusufeli Rezervuarına gelen Doğal Akımlar ve Barajdan
Bırakılan Doğal Akımlar
Yusufeli Rezervuarına gelen Yapay Akımlar ve Barajdan
Bırakılan Yapay Akımlar
Yusufeli Rezervuarı İşletme Su Seviyeleri
IV-53
IV-56
IV-62
IV-63
IV-64
IV-67
IV-67
Arazi Kullanımı ve Bitki Örtüsü Haritası
Çalışma Alanı ve Çevresi Yükselti Haritası
Proje Alanının Jeoloji Haritası ve Görgülü ile Vecanket
Toprak Kayması Alanları
Bölgenin Stratigrafik Kesiti
Bölgenin Tektonik Haritası
Bölgenin Depremsellik Haritası
Yusufeli Baraj Yeri Jeoloji Haritası
Yusufeli Baraj Aksı Jeoloji Kesiti
Proje Alanındaki Büyük Toprak Grupları (1,000 m kotuna
kadar)
Toprak Örnekleme İstasyonları ve İndeks Sonuçları
Yusufeli Barajı HavzasınınToprak Erozyonu Risk Haritası
Meteoroloji ve Akım Gözlem İstasyonlarının Konumları
Yusufeli Proje Alanında Gözlenen Aylık Yağış
Yusufeli Proje Alanında Gözlenen Aylık Sıcaklıklar
Bölgedeki DMİ İstasyonlarında Gözlenen Rüzgar Hızı ve
Yönleri
Yusufeli Baraj Yeri Yıllık Doğal Akımlar
Yusufeli Baraj Yeri Minimum, Ortalama ve Maksimum
Akımlar
Yusufeli Baraj Yeri Minimum, Ortalama ve Maksimum
Akımlar ve Süreklilik Akımları
Çalışma Alanı
Çoruh Nehri ve Kolları boyunca Balık Habitatlarının
Boylamsal Dağılımı
Önceki (2002’den önce) ve Genişletilmiş (2002’den
sonra) Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Sahası Arazi
Örtüsü
V-2
V-6
V-9
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
IV-68
IV-68
V-10
V-13
V-13
V-16
V-17
V-24
V-25
V-27
V-32
V-35
V-36
V-37
V-43
V-43
V-44
V-63
V-95
V-108
İçindekiler
Sf. xix / xxvii
Sayfa
Şekil V.22.
Şekil V.23.
Şekil VI.1.
Şekil VI.2.
Şekil VI.3.
Şekil VI.4.
Şekil VI.5.
Şekil VI.6.
Şekil VI.7.
Şekil VI.8.
Şekil VI.9.
Şekil VI.10.
Şekil VI.11.
Şekil VI.12.
Şekil VI.13.
Şekil VI.14.
Şekil VI.15.
Şekil VI.16.
Şekil VI.17.
Şekil VI.18.
Şekil VI.19.
Şekil VI.20.
Şekil VI.21.
Projenin Mansabının Yusufeli ve Artvin Baraj Yerleri Arası
Arazi Kullanım Durumu
Çalışma Alanındaki Tarihi Eserlerin Yerleri
Ilıman Rezervuarlardaki Karbon Dioksit ve Metan
Değişimleri (Louis et al., 2000’e göre)
PM için Günlük Ortalama Konsantrasyon Eğrileri (µg/m3)
(İnşaat Aşaması)
PM için Yıllık Ortalama Konsantrasyon Eğrileri
(µg/m3)(İnşaat Aşaması)
Mesafeye Göre Tahmini Gürültü Değerleri (Arpacık,
İşhan, Sebzeciler, Irmakyanı ve Morkaya köyleri) (İnşaat
Aşaması)
Mesafeye Göre Tahmini Gürültü Değerleri (Çevreli ve
Tekkale köyleri –Yol kaplama) (İnşaat Aşaması)
Mesafeye Göre Tahmini Gürültü Değerleri (Çevreli ve
Tekkale köyleri –Yol yarma ve dolgusu) (İnşaat Aşaması)
Çoruh Nehri Boyunca Yusufeli Baraj Aksı ile Deriner
Rezervuarı Kuyruk Suyu Arasında Seçilen Kesit Noktaları
Tarihsel En Düşük Akım
Yusufeli HES’in İşletilmesinin Muratlı Akım Değerleri
Üzerine Etkisi
Yusufeli Deşarj Süreklilik Grafiğine Karşı Doğal Akım
Süreklilik Eğrisi
Makaslama stresi süreklilik grafikleri
Erozyona uğramış heyelan (Yusufeli baraj alanından 6.8
km akışaşağısında)
Küçük kolun sediman yığını (Yusufeli baraj alanından 11
km akışaşağısında)
Yol seti (Yusufeli baraj alanının 8.8 km akışaşağısında)
Kanal setinde onarım çalışmaları (Yusufeli baraj alanının
1.9 km akışaşağısında)
Geçici çakıl yığınlarının olduğu genişletilmiş kanal bölümü
(Yusufeli baraj alanından 2.3 km akışaşağısında)
Büyük kayaların kanal oluşturduğu nehir bölümü (Yusufeli
baraj alanından 15.6 km akışaşağısında)
Batum Kıyı Bölgesi (Kasım 2005)
Sıralı (Kaskat) Baraj Gölü Sistemlerinde Sediman
Tutulumunun Hesaplaması, Şematik Sunumu
Orta ve Aşağı Çoruh Projelerinde Sediman Tutulumunun
Dikey Yönde Değişimi (Brune Modeli)
Bütün Çoruh Projelerinde Sediman Tutulumunun Dikey
Yönde Değişimi (Brune Modeli)
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
V-112
V-138
VI-10
VI-19
VI-19
VI-24
VI-24
VI-25
VI-31
VI-34
VI-37
VI-40
VI-42
VI-43
VI-43
VI-44
VI-44
VI-45
VI-46
VI-48
VI-51
VI-52
VI-52
İçindekiler
Sf. xx / xxvii
Sayfa
Şekil VI.22.
Şekil VI.23.
Şekil VI.24.
Şekil VI.25.
Şekil VI.26.
Şekil VI.27.
Şekil VI.27a.
Şekil VI.28.
Şekil VI.29.
Şekil VI.30.
Şekil VI.31.
Şekil VI.32.
Şekil VI.33.
Şekil VI.33a.
Şekil VI.34.
Şekil VI.35.
Şekil VI.36.
Şekil VI.37.
Şekil VI.38.
Şekil VI.39.
Şekil VI.40.
Şekil VI.41.
Şekil VI.42.
Su Kalitesi Model Yaklaşımı
İlk Su Tutma – Depolama Hacmi ve Organik Madde
Bozunumu (vejetasyon ve toprak)
İlk Su Tutma – Hipolimnion ve Mansab Suyunun Su
Kalitesi
Durgun Su Stratifikasyonu
Yusufeli Rezervuarında Minimum Su Tutma Durumunda
10 Yıllık Sıcaklık Profili Tahmini Değişimi
Yusufeli Rezervuarında Maksimum Su Tutma Durumunda
Yusufeli Rezervuarında Ortalama Su Tutma Durumunda
Vollenweider-Model’ine Göre Yusufeli Rezervuarı’nın
Trofik Durumu
Su Kolonuyla Toplam Nitrojen ve Fosfat
Konsantrasyonlarının Karşılaştırması (Mart, Temmuz,
Eylül, Ekim)
Su Kolonunda Zamana Bağlı Diatom Konsantrasyonu
Değişimi
Hesaplanan ÇO Profil Değişimi
Yusufeli Rezervuarı Minimum Su Çekim Durumu İçin
Akışaşağısı Su Sıcaklığı Değişimi Hesapları
Yusufeli Rezervuarı Maksimum Su Çekim Durumu İçin
Yusufeli Rezervuarı Ortalama Su Çekim Durumu İçin
Değişik içeri akış fitoplankton biyokütleleri için akışaşağı
NH4-N, NO3-N, PO4-P Konsantrasyonlarının Tahmini
Yusufeli Rezervuar’ında 10 Yıllık ÇO Profillerinin Değişim
Tahmini(1995-2004)
Rezervuar Yüksek Su Kotuna Göre Çalışma Alanındaki
Esas Vejetasyon Örtüsü / Habitat Tipleri
Çalışma Alanındaki Vejetasyon Toplulukları
Çalışma alanında rezervuar sınırına bağlı olarak kritik
düzeyde tehlikede (CR) olan türlerin (TRDB) dağılımı
Çalışma alanında rezervuar sınırına bağlı olarak tehlikede
(EN) olan türlerin (TRDB) dağılımı
Çalışma alanında rezervuar sınırına bağlı olarak zarar
görebilir (VU) türlerin (TRDB) dağılımı
Çalışma alanında rezervuar sınırına bağlı verisi eksik
(DD) türlerin (TRDB) dağılımı
Tahmini Rezervuar Sıcaklıkları ve ÇO Profillerinin Balık
Türleri Üzerine Etkileri
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-67
VI-70
VI-70
VI-74
VI-74
VI-75
VI-75
VI-76
VI-77
VI-77
VI-80
VI-82
VI-82
VI-83
VI-84
VI-85
VI-89
VI-90
VI-93
VI-93
VI-94
VI-94
VI-117
İçindekiler
Sf. xxi / xxvii
Sayfa
Şekil VI.43.
Şekil VI.44.
Şekil VI.45.
Şekil VI.46.
Şekil VI.47.
Şekil VI.48.
Şekil VI.49.
Şekil VI.50.
Şekil VI.51.
Şekil VI.52.
Şekil VII.1.
Şekil VII.2.
Şekil VII.3.
Şekil VII.4.
Şekil VII.5.
Şekil VII.6
Şekil VII.7.
Şekil VII.8.
Şekil VII.9
Altınkaya Barajı’nda Sıcaklık ve ÇO Ölçümleri
Tekkale’nin Yusufeli Baraj Gölü Oluştuktan Sonraki
Durumu
Hamzat I and Hamzat II Şapellerinin Yusufeli Baraj Gölü
Sonrası Durumu
Cevreli Kalesi ve Yusufeli Baraj Rezervuarı
İşhan Kilisesi’nin Uydu Görüntüsü
Artvin – Erzurum Relokasyon Yolu’ndaki Gürültü Dağılımı
Grafiği (Sınıf II, 3000 araç/gün) (Relokasyon Yollarının
Gelecekteki Trafiği)
Artvin – Bayburt Relokasyon Yolu’ndaki Gürültü Dağılımı
Grafiği (Sınıf III, 2500 araç/gün) (Relokasyon Yollarının
Gelecekteki Trafiği)
Yansıtıcılar Yeniden Yerleşim Alanı Kavramsal Planı
Barhal Nehri Üzerinde Yapımı Planlanan Köprü
Yansıtıcılar Alanında Arazi Kullanım ve Vejetasyon
Durumu
Orta Çoruh Havzası 2-Baraj Alternatifi Yerleşim Planı
Orta Çoruh Havzası 3-Baraj Alternatifi Yerleşim Planı
2 ve 3 Baraj Alternatiflerinin Çakıştırılmış Boylamsal Profili
2-Baraj Alternatifinde Sular Altında Kalacak Alanlar
3-Baraj Alternatifinde Sular Altında Kalacak Alanlar
3-Baraj Alternatifinde Sular Altında Kalacak Alan
Yusufeli Projesi Optimizasyon Çalışmalarında Kullanılan
Rezervuar Kapasitesi ve Alan Eğrileri
Farklı Yüksek Su Seviyeleri ve Rezervuarın Efektif
Depolama Kapasitesi için F/M Oranının Değişimi
720 m, 710 m, 700 m, ve 690 m Su Seviyelerinde Su
Altında Kalacak Alanlar
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
VI-117
VI-135
VI-136
VI-137
VI-138
VI-16
VI-162
VI-171
VI-173
VI-174
VII-4
VII-5
VII-7
VII-18
VII-19
VII-20
VII-36
VII-37
VII-39
İçindekiler
Sf. xxii / xxvii
KUTU LİSTESİ
Kutu IV.1.
Kutu V.1.
Kutu V.2.
Kutu VIII.1.
Projenin Başlıca Özelliklerinin Özeti
Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türlerinin Özellikleri
Gelir Kaynakları
Su Tutulması Sırasında Akışaşağı Su Verilmesi
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Sayfa
IV-16
V-96
V-127
VIII-23
İçindekiler
Sf. xxiii / xxvii
EKLER LİSTESİ
Ek A.
Ek B.
Ek C.
Ek D.
Ek E.
Ek F.
Ek G.
Ek H.
Ek I.
Ek J.
Ek K.
Ek L.
Ek M.
Ek N.
Raporu Hazırlayan ve Rapora Katkısı Olanların Listesi
Kaynaklar
Genel ve Teknik Terimler Sözlüğü
Fotoğraf Albümü
Vejetasyon-Arazi Kullanımı-Habitat Haritalandırma Raporu
Toprak Değerlendirme Çalışması
Drenaj Alanı Erozyon Risk Modelleme Raporu
Hidroloji ve Su Kalitesi Mevcut Durum Verileri
Su-Modelleme Raporu
(Rezervuar Su Kalitesi ve Akışaşağı Akım Modeli)
Hava Kalitesi ve Gürültü Modelleme Raporu
Halkın Katılımı ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Genel
Bilgi
Türkiye ve Gürcistan Arasında Yapılan Anlaşmaların, Yazılı
Belgelerin ve Çalışma Dokümanlarının Kronolojik Listesi
Çevresel Etkiler Etkileşim Matrisi
Yaban Keçisi Yönetim Planı Çalışma Taslağı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. xxiv / xxvii
KISALTMALAR LİSTESİ
AB
AIGM
AKM
Bern Convention
BEÜ
BİB
BOİ
CBS
CITES
ÇED
ÇO
ÇOB
CR
ÇYP
dB
DHKV
DIE
DMI
DPT
D/S
DSI
DSÜ
EC
EDF
EIE
EİH
EN
ENCON
EPDC
ERL
ETAM
ETKB
EÜAŞ
EYS
F/M
Avrupa Birliği
Afet İşleri Genel Müdürlüğü
Askıda Katı Madde
Bern Sözleşmesi
Bağımsız Enerji Üreticileri
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Biyolojik Oksijen İhtiyacı
Coğrafi Bilgilendirme Sistemleri
Tehlike Altındaki Yaban Flora ve Fauna Türlerinin Uluslararası
Ticareti Sözleşmesi (Convention on International Trade in
Endangered Species of Wild Fauna and Flora)
Çevresel Etki Değerlendirmesi
Çözünmüş Oksijen
Çevre ve Orman Bakanlığı
Kritik Düzeyde Tehlikede (Critically Endangered)
Çevresel Yönetim Planı
Desibel
Doğal Hayatı Koruma Vakfı
Devlet İstatistik Enstitüsü
Devlet Meteoroloji İşleri
Devlet Planlama Teşkilatı
Akışaşağı
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
Deniz Seviyesi Üzerinde
Elektriksel İletkenlik
Electricite de France
Elektrik İşleri Etüd İdaresi
Elektrik İletim Hatları
Tehlike Altında (Endangered)
ENCON Çevre Danışmanlık Ltd. Şti.
Elektrik Enerjisi Geliştirme Firması (Electric Power Development
Company)
IUCN (Avrupa) Kırmızı Liste
Enerji Talebinin Analizi Modeli
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Elektrik Üretim A.Ş.
Entegre Yönetim Sistemi
Fayda-maliyet oranı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. xxv / xxvii
GCCW
GEF
GMH
GWh
GYH
HBO
HES
HH
ICOLD
İKO
JICA
KAKY
KEP
KGM
KHGM
KOİ
KVD
kWh
Leq
MAK
MTA
MW
OECD
OP
ÖİF
PEİ
PM
RS
SB
SGÇ
SKKY
STK
TAKY
TCK
TÇK
TEİAŞ
TKİB
TKN
TPAO
Gürcistan Yaban Hayatı Koruma Merkezi (Georgian Centre for
Wildlife Conservation)
Küresel Çevre Fonu
Gayrisafi Milli Hasıla
Giga Watt Saat
Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
Halkı Bilgilendirme Ofisi
Hidroelektrik Santralı
Hane halkı
Barajlar Hakkında Uluslararası Komisyon (International Commission
on Large Dams)
İç Karlılık Oranı
Japon Uluslararası İşbirliği Kuruluşu (Japanese International
Cooperation Agency)
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Kilogram Petrol Eşdeğeri
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Kimyasal Oksijen İhtiyacı
Kısa Vadeli Sınır Değer
Kilo Watt Saat
Eşdeğer Gürültü Düzeyi
Merkezi Av Komisyonu
Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
Mega Watt
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Kuruluşu
Dünya Bankası İşletme Politikaları (Operational Policy)
Özel İskan Fonu
Projeden Etkilenen İnsanlar
Partikül Madde
Uzaktan Algılama (Remote Sensing)
Sağlık Bakanlığı
Sağlık, Güvenlik ve Çevre
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Sivil Toplum Kuruluşu
Tehlikeli Atıkların Kontrol Yönetmeliği
Karayolları Genel Müdürlüğü
Toplam Çözünmüş Katılar
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
Toplam Kjeldahl Azotu
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. xxvi / xxvii
TPE
TS
UNDP
U/S
UVD
VU
WB
WCD
WEC
YSS
YYEP
Toplam Petrol Eşdeğeri
Termik Santral
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development
Program)
Akışyukarısı
Uzun Vadeli Sınır Değer
Zarar görebilir (Vulnerable)
Dünya Bankası (World Bank)
Dünya Barajlar Komisyonu (World Commission on Dams)
Dünya Enerji Konseyi (World Energy Council)
Yüksek Su Seviyesi
Yeniden Yerleşim Eylem Planı
Doküman kodu:
Tarih:
F
Temmuz 2006
İçindekiler
Sf. xxvii / xxvii
V. MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER
V.1. Çevresel Veri Tabanı Çalışması ve Çalışma Alanı
Bu bölümde, proje alanı ve proje etki alanını kapsayan çalışma alanı tanımlanarak,
projenin başlamasından önce gerçekleşeceği tahmin edilen değişiklikleri de kapsar
şekilde, ilgili fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik koşullar tanımlanmaktadır. Çalışma
alanının belirlenmesinde, olası etkilerin coğrafik dağılımının yanı sıra mevcut bilgi
kaynakları da dikkate alınmıştır (ör. DSİ’nin akış ve su kalitesi ölçüm istasyonları).
Fiziki coğrafya ve jeoloji ile ilgili mevcut çevresel özellikler, Yusufeli Projesi ve Çoruh
Nehri Gelişme Planı için günümüze kadar gerçekleştirilen çalışmalara
dayanmaktadır.
İlgili kurumlar (DSİ, DMİ, KHGM, vd.) tarafından toplanan
yayımlanmış veya yayımlanmamış veriler, iklim ve hidroloji, hava ve su kalitesi
bilgilerinin ana kaynağıdır.
Bu verilere ek olarak ve etki değerlendirmesi için gerekli bilgileri toplamak için, ilk
olarak 1998 yılında fiziksel ve biyolojik ortam üzerinde arazi çalışmaları başlatılmış ve
2000 ve 2002 yıllarında Yusufeli Proje sahasında (ve potansiyel etki alanını da içine
alması için civar alanlarda) bu çalışmalar devam etmiştir. Bahse konu alandaki
gerçek bitki örtüsü, habitat ve arazi/alan kullanımının belirlenmesi ve haritalanması
amacıyla, 2004 yılında uydu görüntüleri de kullanılarak detaylı bir saha çalışması
sürdürülmüştür. Bu çalışmalar aynı zamanda Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP)
çalışmaları için gerekli olan mevcut arazi kullanımı hakkındaki bilgileri karşılamayı da
amaçlamaktadır. Bitki örtüsü-habitat-alan kullanımının haritalandırılma çalışmaları,
baraj ve santral, malzeme ocağı ve depolama sahaları ve inşaat kamplarına ek
olarak projenin içinde yer alan ek birimler (relokasyon yolları) için bilgi ihtiyaçlarını
karşılamayı da hedeflemiştir. Bu bağlamda, 2004 yılında gerçekleştirilmiş bitki
örtüsü-habitat-alan kullanımı haritalandırma çalışmalarının sonuç raporu Ek E’de
sunulmaktadır. Ayrıca, proje alanı ve çevresinin toprak özeliklerinin belirlenmesi için
2005 yılında toprak numuneleri alınmış ve analiz edilmiştir.
Relokasyon yolları, genel olarak rezervuar sınırlarına paralel ve bu sınırların
üstündeki kotlarda uzanmakta (Bölüm 4’te belirtildiği gibi) olduğundan bu alanlar da
da en az 1 km civarında bir tampon alanda göz önüne alınarak fiziksel ve biyolojik
çevre çalışma alanına dahil edilmiştir.
Bunların yanı sıra, çalışma alanı, Yusufeli İlçe merkezinin yeniden yerleştirilebileceği
daha önce belirlenmiş olan iki alternatif alanı da (Kılıçkaya ve İşhan) içine alacak
şekilde belirlenmiştir. Bu iki alan 1,000 m yükseklik çizgisi dışında kalmaktadır.
Çalışma alanındaki belli başlı özellikler, genel Alan Kullanımı ve Bitki Örtüsü
Haritasında gösterilmiştir (Şekil V.1).
Dok. Adı:
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 1 / 138
Kaynak: Vejetasyon ve Arazi Kullanımı Haritalama Çalışması, ENCON, 2005
Şekil V.1. Arazi Kullanımı ve Bitki Örtüsü Haritası
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 2 / 138
Sosyo-ekonomik çevre üzerindeki çalışmalar da 1997 yılında başlamış, ve 1998
yılında yürütülen ÇED çalışmaları sırasında gerçekleştirilen ve direkt olarak etkilenen
yerleşimleri kapsayan sosyo-ekonomik arazi çalışmaları ile devam etmiştir.
En güncel bilgiler olması sebebiyle, bu raporda sunulan sosyo-ekonomik verilerin
çoğu, 2005 yılının ilk yarısında yeniden yerleşim eylem planı çalışmaları kapsamında
gerçekleştirilen saha çalışmalarının (nüfus tespiti, varlık envanteri ve sosyo-ekonomik
durumun ortaya konması amaçlı) sonuçlarından elde edilmiştir. Fiziksel ve biyolojik
çevre üzerindeki çalışmalar gibi, sosyo-ekonomik çalışmalar da Yusufeli Projesi’nden
tamamen veya kısmen etkilenen bütün yerleşimleri ve bunlara ek olarak relokasyon
yolları, malzeme ocağı ve depo sahaları, inşaat alanları ve daha önceki çalışmalarda
belirlenmiş iki potansiyel yeniden yerleşim alanını (Kılıçkaya ve İşhan) da içine alacak
şekilde yürütülmüştür.
Devlet İstatistik Enstitüsü’ne ait (DİE) mevcut ve kullanılabilir güncel veriler, YYEP
çalışmalarından elde edilen bilgilere ek olarak kullanılmıştır. Ayrıca, arkeolojik,
tarihsel ve kültürel varlıklarla ilgili Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan elde edilen bilgilere
ek olarak, uzmanlarca Mart 2005’te arkeolojik, tarihsel ve kültürel varlıklar hakkında
bir arazi çalışması gerçekleştirilmiştir.
Mevcut çevresel ve sosyo-ekonomik
kaynaklardan yararlanılmıştır:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
şartların
belirlenmesinde
aşağıdaki
Devlet kurumları ve üniversiteler de dahil olmak üzere değişik kaynaklardan
elde edilebilen mevcut veri ve bilgiler.
Proje ve bölgeye ait önceden yürütülmüş çalışmalar.
Yayınlanmış literatür ve raporlar.
Bitki örtüsü-habitat-arazi kullanımı haritalandırma çalışması için kullanılan
güncel (2004 yılında çekilmiş) uydu görüntüleri.
Arazi çalışmaları ve incelemeleri.
Arazi çalışmaları esnasında yöre halkından edinilen bilgiler.
Bircok disiplinden uzmanın yer aldığı proje grubunun üyeleri arasında
gerçekleştirilen fikir alış verişi, tartışma ve değerlendirmeler.
Türkiye Cumhuriyeti kanun ve yönetmelikleri, ulusal ve uluslararası standartlar
ve rehberler.
Profesyonel uzman değerlendirmeleri.
Mevcut durumun tespiti için yürütülen çalışmalar ve bunların takip eden bölümlerde
sunumu üç ana kategori altında ele alınmıştır. Bu kategoriler, fiziksel çevre, biyolojik
çevre ve sosyo-ekonomik çevredir. Her çalışma kategorisi ayrıca alt kategorilere
bölünmüş ve farklı bölümlerde sunulmuştur. Farklı kategoriler, alt kategoriler ve
konular için çalışma alanı sınırları projenin bu çevresel kaynaklar üzerindeki
etkilerinin değişik coğrafi alanlara yayılımından dolayı değişmektedir. Örneğin, toprak
ve arazi kullanımı ile ilgili kaynaklar, iklim ve su kaynakları fiziksel çevre için çalışma
alanının tanımlanmasında ayrı ayrı incelenmiştir. Fiziksel, biyolojik ve sosyoekonomik çevre çalışmalarında, aşağıdaki alanlara özel önem verilmiştir;
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 3 / 138
•
•
•
rezervuar alanı,
baraj aksı çevresi (akışaşağı ve havza alanı da dahil olmak üzere),
projeyi esas olarak etkileyen ve projeden esas olarak etkilenen alan.
Yukarıda belirtilen kategoriler ve bunların alt kategorileri için incelenen alanlar ilgili
bölümlerde tanımlanmıştır.
V.2. Fiziksel Çevre
Bu bölümde, Yusufeli Projesinin gerçekleşeceği mevcut fiziksel şartlar ortaya
konmaktadır. Konu, fiziki coğrafya, jeoloji, toprak ve arazi/alan kullanımı, klimatoloji
ve hava kalitesi ve hidroloji ve su kalitesi alt bölümlerine ayrılmıştır.
V.2.1. Fiziki Coğrafya
Bu bölüm, Yusufeli Projesi’nin Türkiye'deki coğrafi konumunu ve Projenin yer alacağı
bölgedeki coğrafik yapı ve topoğrafik koşulları açıklamaktadır. Çalışma alanı Doğu
Karadeniz Bölgesinde yer almaktadır. Bu bölüm için Yusufeli Projesi ve Çoruh Nehri
gelişme planı ile ilgili günümüze kadar sürdürülen çalışmaların raporları ve bölgenin
ilgili haritaları ana bilgi kaynaklarını teşkil etmektedir. Projenin fiziki coğrafya
üzerinde beklenen etkileri Bölüm VI’da tartışılmakta olup, bu hususlar için tanımlanan
çalışma alanı etki alanını kapsamaktadır.
Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santralı Projesi, Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Artvin
İli, Yusufeli İlçesinin 10 km doğusunda, Çoruh Nehri üzerinde yer almaktadır. Çoruh,
Türkiye sınırları içinde 390 km’lik bir uzunluğa sahip olup, Kuzeydoğu Anadolu’nun en
büyük nehirlerinden biridir. Çoruh, Gürcistan topraklarına nehir ağzının yaklaşık 24
km akışyukarısında girerek Karadeniz’e dökülür. Çoruh Nehri havzası, 39°55' - 41°32'
kuzey enlemleri ile 39°40’ - 42°39' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Havza,
kuzeye doğru Tatos (3,937 m) ve Soğanlı (2,856 m) dağları ve güneyde Kop (2,953
m), Mescit (3,255 m) ve Kargapazarı (3,288 m) dağları ile çevrelenmiş olup, dalgalı
bir dağlık alandan oluşmaktadır (Şekil V.2) .
Yusufeli Baraj yeri Gürcistan sınırından yaklaşık 120 km akışyukarıda bulunmaktadır.
Yusufeli rezervuar alanında, Çoruh Nehri kuzeydoğuya doğru akar ve iki ana kol
Çoruh Nehrine katılırlar. Bu kollar, kuzeyden Çoruh’a karışan Barhal Nehri ile
doğudan Çoruh’a ulaşan Oltu Nehri ve onun kolu (güneyden) Tortum Nehridir.
Yusufeli Baraj yerinin yaklaşık 9 km akışyukarısında, Barhal Nehri, Çoruh Nehrinin
sol sahiliyle Yusufeli İlçesinde buluşmaktadır. Yusufeli Baraj yerinden 800 m
akışyukarıda, Oltu Nehri, Çoruh Nehrine sağ kıyısından birleşir. Oltu ve Çoruh’un
birleştiği yerin yaklaşık 7 km akışyukarısında Tortum Nehri Oltu Nehrinin sol
kıyısından nehre katılır. Yusufeli Barajı tarafından oluşturulacak rezervuar, yaklaşık
olarak 60 km’lik bir uzunluğa sahip olacak olup (Çoruh Nehri kolları üzerindeki alanlar
dahil olmak üzere), 33 km2 ‘lik bir alanını içine alacak ve her üç kolun da aşağı
kısımlarını kapsayacaktır.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 4 / 138
Yusufeli Proje sahası, kuzeyde Doğu Karadeniz Dağları, batıda Kaçkar Dağları, ve
güneyde Dumlu Dağları ile sınırlanmıştır. Rezervuar alanını çevreleyen dağlar, deniz
seviyesinden 1,800 ila 2,000 m yükseklikte zirvelere sahiptir.
Rezervuarın akışaşağısında, vadiler genel olarak dik olup kanyonlar/boğazlar
oluştururken, akışyukarısında vadiler genel olarak geniştir. Akışyukarıda görülen
topografik yapı akışaşağısı ile kıyaslandığında daha yumuşaktır. Bu topografik
koşullar, arazide yer alan jeolojik formasyonların özelliklerini açıkça yansıtmaktadır.
Vadinin yamaçları dik olup, bunların temeli granit kayaları, diyabaz ve tüf gibi sağlam
ve masif kayalardan oluşmaktadır. Vadi tabanı ise ağırlıklı olarak çamurtaşı, marn ve
çakıltaşından oluşmakta olup, daha düzdür.
Yusufeli Rezervuar alanında iki adet büyük ölçekli toprak kayması alanı
bulunmaktadır. Birincisi, Tortum Nehrinin sol kıyısında, Oltu Nehri ve Tortum Nehrinin
birleştiği yerin yaklaşık dört kilometre akışyukarısında olan Görgülü toprak kayması
alanıdır. Diğeri ise, Barhal Nehrinin Çoruh Nehri ile birleştiği yerin iki kilometre
akışyukarısında, Barhal Nehrinin sol kıyısında olan Vecanket toprak kayması alanıdır.
Topoğrafik olarak, bu alanlar çevre alanlarla karşılaştırıldığında daha hassastır.
Yusufeli Barajı, 270 m yüksekliğinde bir kayadolgu baraj olup, baraj aksı Çoruh ve
Oltu Nehirlerinin birleştiği noktanın yaklaşık 800 m akışaşağısında yer almaktadır.
Çoruh Nehri, baraj alanı yakınlarında kuzeydoğu yönünde akmaktadır ve sol
kıyısında iki şeritli asfalt devlet karayolu nehiri takip etmektedir. Baraj aksında nehir
yatağı denizden 500 m yükseklikte olup, nehir yatağının genişliği yaklaşık 40 m’dir.
Vadinin genişliği, deniz seviyesinden 710 m yükselikte olacak barajın yüksek su
seviyesinde yaklaşık 440 m’dir. Baraj aksı etrafındaki eğimler, sol kıyıda 50°, sağ
kıyıda 60 civarında° olup, kuzey-güney (K-G) yönünde dik vadiler, her iki kıyıyı da
kesmektedir. Rezervuarın yüksek su seviyesinde kret yüksekliğinin vadi genişliğine
oranı 1.6’dır. Yusufeli Projesi, halen inşa halindeki Deriner Barajı ve Hidroelektrik
Santralının akışyukarısında gerçekleştirilmesi planlanan Artvin rezervuarının hemen
sonunda yer almaktadır.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 5 / 138
Kaynak: Topografik Harita ve Sayısal Yükseklik Verilerinden Elde Edilmiştir
Şekil V. 2. Çalışma Alanı ve Çevresi Yükselti Haritası
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 6 / 138
V.2.2. Jeoloji
Bu bölümde, proje ve etki alanı da dahil olmak üzere arazinin jeolojik özellikleri
sunulmaktadır. Bölgede yer alan mineral kaynaklar ayrıca belirtilmiştir. Fizibilite
raporu, proje raporları ve bu raporlarda yer alan çizimler bu bölüm için başlıca bilgi
kaynaklarını oluşturmuştur. Ek olarak, çeşitli devlet kurumlarının ilgili yayınları (ör:
Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BİB),
Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM)), çalışma alanındaki mevcut jeolojik koşulları
tanımlamak için kullanılmıştır. Bu yayınların içinde “Artvin İlinin Mineral Kaynakları”
(MTA,1997) ve “Türkiye’deki Bazı Büyük Depremlerin Maksimum İvme Değerleri”
(AİGM, 2005) de bulunmaktadır.
Bunların yanı sıra, rezervuar alanı, baraj yeri, malzeme sahaları ve enerji santrali
sahası için genel jeoloji detaylı bir biçimde incelenmiştir. Depremsellik, Doğu
Karadeniz Bölgesini içine alan daha geniş bir alan için incelenmiştir. Şev stabilitesi,
mühendislik tasarımı çalışmaları (EPDC, 1990) esnasında akışyukarıda rezervuarın
sonundan, akışaşağıda Artvin baraj yerine kadar (Yusufeli baraj yerinin yaklaşık
19 km akışaşağısına kadar) çalışılmıştır. Rezervuar alanında su geçirimezliği,
Yusufeli Projesinin fizibilite ve uygula projesi raporlarından alınmıştır (JICA, 1986;
EPDC, 1990).
Projenin, fiziki coğrafya üzerine olabilecek muhtemel etkileri Bölüm VI’da ele
alınmakta olup, söz konusu çalışma alanı etki alanını da içine almaktadır.
V.2.2.1. Genel Jeoloji
Yusufeli Projesi için EİE tarafından jeolojik çalışmaların 1975 yılında başlatmasından
bu yana, çeşitli arazi çalışmaları ve jeolojik incelemeler gerçekleştirilmiştir. Bu
çalışmaları gerçekleştirmek için, baraj yerinde çeşitli sondaj kuyuları ve girişler
açılmıştır. Bölgenin jeolojik haritası Şekil V.3’te verilmiştir. Tablo V.1’de, proje
alnının stratigrafik sırılaması sunulmuştur. Bölgenin stratigrafik kesiti ise Şekil V.4’de
sunulmaktadır.
Çoruh Nehri havzasında, yaşı jura ile tersiyer arasında değişen sedimanter ve
volkanik kayalar ve yaşı erken permiyen ile permo-karbonifer arasında değişen
metamorfik kayalar bulunmaktadır. Çoruh Nehri ana kolunun akış yönüne uygun
olarak, bu bölgesel jeolojik birimler, güneybatıdan kuzeybatıya yayılan kuşaksal
dağılım ile karakterize olup, birkaç yerde değişik jeolojik zamana ait granitler gibi
plutonik kayalarla bölünmüşlerdir.
Rezervuar alanının orta bölümünde ön jurasik zamanına ait Yusufeli formasyonu
aşağı kesiminde tersiyer zamanına ait İkizdere granit kayaları bulunmaktadır.
Rezervuarın akışyukarısı bölümünde Oltu ve Tortum nehirleri boyunca Pugey, Barhal
ve Çoruh Nehri boyunca da Berta formasyonları bulunmaktadır. Bu temel kayalar
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 7 / 138
kısmen taraça, yamaç molozu ve alüvyon gibi kuaterner tortuları ile kaplıdır. Yusufeli
rezervuar alanına dağılmış olan tabakalar Tablo V.1’de sunulmuştur.
Rezervuar alanındaki Mesozoik formasyonların tabanları genellikle KD-GB doğrultulu
olup, güneydoğuya dalmaktadır ve Çoruh Nehri havzasının genel jeolojik yapısıyla
uyumludur. Rezervuar alanında çok sayıda küçük fay görülmüştür. Bunların arasında
en önemlisi Yusufeli formasyonu ve Berta formasyonu arasındaki itme fayıdır. Bu fay
K-G doğrultulu olup, doğuya dalmaktadır.
Pugey formasyonu alanında, yani Oltu Nehri'nin akışyukarısı kesiminde, antiklinal bir
yapı ve K-G yönelimi eksenli senklinal yapı bulunmaktadır. Bulundukları yere bağlı
olarak, Pugey ve Beta formasyonlarında küçük kıvrımlar gözlenebilir.
Tablo V.1. Yusufeli Rezervuar Alanındaki Stratigrafik Birimler
Malzeme
Yüzey
tabakaları
Yaşı
Kuaterner
Tersiyer
Temel
kayaları
Birimler
Yamaç molozu
Toprak kayması malzemesi
Alüvyon
Taraça
İkizdere granitik kayaları
Berta formasyonu
Mesozoik
Pugey formasyonu
Yusufeli formasyonu
Dok. Adı:
Litoloji
Granodiyorit-tonalit, adamellit,
Poriritik mikrogranit, granit
gnays grupları ve diyabaz
Spilit, bazalt, dasit, riyolit,
tüf, çamurtaşı, kumtaşı
konglomera, marn, kiltaşı
Marn, kumtaşı, konglomera,
marn ve kiltaşının ardalanmalı değişimi
Gabro, amfibolit, spilit, yeşil
şist, tüf, diyabaz, metamorfik şist, filit
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 8 / 138
Vecanket Toprak
Kayması Alanı
Görgülü Toprak
Kayması Alanı
Kaynak: EPDC Nihai/Uygulama Proje Raporu, 1990
Şekil V.3. Proje Alanının Jeoloji Haritası ve Görgülü ile Vecanket Toprak Kayması Alanları
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 9 / 138
Şekil V.4. Bölgenin Stratigrafik Kesiti
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 10/ 138
V.2.2.1.3. Depremsellik
Türkiye, Alp Deprem Kuşağı üzerinde yer almaktadır ve tarih boyunca pek çok sayıda
deprem gerçekleşmiştir. Türkiye’de üç ana deprem kuşağı bulunmaktadır:
•
•
•
Kuzey Anadolu Kuşağı (Karadeniz boyunca).
Güney Doğu Kuşağı (Antakya’yı çevreleyen alan).
Batı Kuşağı (Ege ve Marmara Denizleri tarafından çevrelenmiş alan).
Bu deprem kuşaklarına ek olarak, Doğu Anadolu’da bazı aktif fay grupları
bulunmaktadır. Proje alanı bu fay gruplarının yaklaşık 150 km kuzeyinde yer almakta
ve dolayısıyla aktif bir fay boyunca uzanan bir alan içinde bulunmamaktadır.
Bu faylar aşağıda verilmiştir:
•
•
•
•
D-B yönünde ters veya bindirme faylar
KKD-GGB’dan KD-GB yönüne yatay sol atımlı faylar
KB-GD yönünde yatay sağ atımlı faylar
K-G yönünde gerilme veya normal faylar
Özellikle, ilk iki fay tipi (D-B yönünde ters veya bindirme fay grubu ve KKD-GGB’dan
KD-GB yönüne yatay sol atımlı faylar), göze çarpacak şekilde gelişmiş olup, D-B
yönündeki faylar, Erzincan ve Erzurum havzaları gibi, dağlık havzaların ortaya
çıkmalarıyla ilişkilidir.
Proje sahasının güney ve güneydoğu sınırları, Kuzey Anadolu Fayı ve Abul Samsar
çatlak zonu gibi sismik kaynak kuşaklarına bitişiktir. Örnek olarak, 30 Ekim 1983’de,
baraj yerinden yaklaşık 73 km uzakta Horasan-Narman depremi gözlenmiş, ve
şiddeti 6.8 olarak ölçülmüştür (Afet İşleri Genel Müdürlüğü, 2005). Türkiye Deprem
Araştırma Merkezi, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre Artvin İli’nde, deprem
risk kuşaklarını gösteren tektonik harita Şekil V.5’de verilmiştir. Proje sahası Üçüncü
Derece Deprem Bölgesinde yer almaktadır ve sahada beklenen yer ivmesi 0.30 g ile
0.20 g arasındadır.
Baraj sahasının yaklaşık koordinatları 40.81°K ve 41.61°D’dir. Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü’nden temin edilen ve 40°50’ - 41°70’ kuzey
enlemleri ve 41°00’ - 43°00’ doğu boylamları arasında 1900 yılından Haziran 2005’e
kadar kaydedilen depremler Tablo V.2’de sunulmaktadır. Şekil V.6’da sunulan
sismik haritada baraj yerinin 50 km uzağında sadece birkaç orta ölçekli (şiddeti 5.5 ila
5.9 arasında olan) deprem gerçekleştiği görülmektedir.
Şiddetleri 5.5’den 5.9’a kadar olan depremler orta ölçekli depremler olarak
nitelendirilmektedir. Baraj yerinin 50 km uzağını kapsayan alana kadar ciddi hasar
yaratan bir deprem kaydedilmemiştir. Ancak, geçen yüzyılda kaydedilen sismik
olaylardan görüldüğü üzere, ölçülen maksimum şiddet, 28 Aralık 1906’da sahadan 47
km uzaklıkta ve güneydoğu (GD) yönünde gerçekleşen 6.0’dır (30 Ekim 1983’de
baraj sahasının 75 km uzağında gerçekleşen Horasan-Narman depremi haricinde).
Bu menzilde baraj sahasına en yakın deprem 26 Haziran 1925’de tespit edilmiştir ve
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 11 / 138
Temmuz 2006
şiddeti 4.6’dır. Geçen yüzyılda, baraj sahasının içinde kaldığı 50 km yarıçapındaki
alanda meydana gelen, büyüklüğü 4.0’dan büyük olan deprem sayısı 20’dir. Bahse
konu alanda görülen son deprem 1993 yılında gerçekleşmiş olup, şiddeti 4.3 ‘dür.
Bu bölgedeki sismisite genelde sığdır (derinlik<50 km). Depremlerin oluştuğu
koordinatlar incelendiğinde, depremlerin Yusufeli Baraj sahasının doğu-güneydoğu
(DGD) ve güneydoğu (GD) yönleri arasında bir bölgede yoğunlaştığı söylenebilir. Bu
alan Kuzey Anadolu Fay Kuşağı ve özellikle Erzurum fay hattının etkisi altındadır.
V.2.2.2. Baraj Yeri ve Rezervuar Alanının Jeolojisi
Yusufeli Baraj Sahasının taban kayaları İkizdere granitleri olup, granit, grandiyorit,
granopirit ve diyabazdan oluşmaktadır. Bu kayalar, karmaşık granitik kayalar
oluşturmak üzere birbirlerinin arasına birkaç santimetreden onlarca metre genişliğine
kadar sokulmaktadırlar. Baraj sahasında, taban kayaları nehrin her iki kıyısında da
geniş ölçüde açığa çıkmıştır, ve yamaç molozları yamaçları kısmen kapatmaktadır.
Alüvyon nehir yatağına dağılmıştır.
Bu granit karışımları arasında, diyabaz siyahımsı gri bir renk sergilerken, diğerleri,
grimsi beyaz renk sergilemektedir. Genel olarak, bölgedeki tüm litolojik birimler sert
olmakla beraber kırık ve çatlaklar yoğunluktadır. Ancak, kalite bakımından
diğerlerinden belirgin farklılıklar göstermemektedir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 12 / 138
Temmuz 2006
Deprem Risk Sınıfları
(1=Şiddetli / 5= Risksiz)
Kaynak: Afet İşleri Genel Müdürlüğü, 2005
Şekil V.5. Bölgenin Tektonik Haritası
Kaynak: Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, 2005
Şekil V.6. Bölgenin Depremsellik Haritası
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 13 / 138
Tablo V.2. Baraj Yeri Merkezli 50 km Yarıçap içinde kaydedilmiş Sismik Aktiviteler#
(Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1995 ve 2005)
No
Tarih
Enlem
Boylam
Derinlik
Şiddet
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
(yıl/ay/gün)
06/12/28
09/01/08
25/07/26
34/11/02
75/01/12
76/04/20
76/04/21
83/10/30
83/10/30
83/10/30
83/11/05
83/11/29
84/02/12
84/07/18
84/09/18
84/10/21
84/10/26
86/06/02
88/05/17
88/08/03
93/01/17
(ºN)
40.50
40.90
40.71
41.00
40.68
40.86
40.77
40.80
40.67
40.20
40.52
40.61
40.65
40.70
40.90
40.70
40.50
40.60
40.62
41.00
40.61
(ºE)
42.00
42.20
41.49
41.60
42.00
42.10
42.11
42.20
42.25
42.10
41.95
42.25
42.12
42.19
42.24
42.27
41.54
41.80
41.96
41.70
41.68
(km)
30
40
10
22
47
37
43
10
10
18.5
0
0
48
10
10
32
39
10
10
10
33
(Richter ölçeği)
6.0
5.2
4.6
4.7
4.9
4.5
4.5
4.7
4.6
6.8
4.4
4.7
4.8
4.0
5.9
4.4
3.9
4.2
4.0
4.2
4.3
Barajdan Uzaklığı ve
Yönü
(km)
(yön)
47
GD
50
DGD
15
GB
20
K
36
DGD
42
DKD
43
D
50
D
55
DGD
75
GGD
45
GD
58
DGD
47
DGD
50
DGD
55
DKD
57
DGD
38
G
28
GD
38
GD
23
KKD
25
GGD
# Kayıtlar 40°50’ - 41°70’ kuzey enlemleri ve 41°00’ - 43°00’ doğu boylamları (baraj sahası merkezli
yaklaşık 50 km yarıçapta), 1900 ve 2005 yılları arasındadır. Horasan-Narman depremi (30.10.1983),
bu menzilin dışında, baraj sahasından 75 km uzaktadır ve şiddeti 6.8 Ms (yüzey dalgası) olarak
rapor edilmiştir.
Yusufeli Baraj alanının taban kayalarında gözlenen ortak bozunma tipi, çatlaklar, kırık
yüzeyleri ve faylar gibi uyumsuzluk yüzeyleri boyunca, renklerini kahverengiye
çeviren oksidasyondur. Kayaların iç kısımlarında bozunma seyrektir, ve taban taşları
yeryüzünde bile genel olarak serttir.
Bozunma, sağ kıyıya kıyasla sol kıyıda daha fazla gözlenmektedir. Galerilerde ve
sondaj kuyularındaki gözlemlerin sonuçları göstermektedir ki, çoğu çatlaklardaki
kahverengi renk kaybına yol açan bozunma sağ kıyıda seyrektir. Bunun tersine, sol
kıyıda benzer bozunma, yüzeyden yaklaşık 30 m derine kadar görülebilir.
Taban kayalarda bozunmaya ek olarak, alterasyonda klorit bantları uyumsuzluk
yüzeyleri boyunca gözlenmektedir. Bu değişim genellikle, soluk yeşil bir renk
değişimine ve kayaların iç kesimlerinde bozulmaya yol açar. Ancak alterasyondan
kaynaklanan güçlü bozulma lokal ve süreksizdir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 14 / 138
Temmuz 2006
Nehir yatağındaki sondaj kuyu çalışmalarının sonuçlarına göre, baraj sahasındaki
alüvyonun maksimum kalınlığı 50 m olarak tahmin edilmiştir. Alüvyon, silt, kum ve
granit, granodiyorit, diyabaz, kireçtaşı, radyolarit, andezit ve bazalt gibi kayaçların
bozunması sonucu meydana gelen tanelerden oluşmaktadır. Bu tanelerin çapları
1 cm ile 40 cm arasında değişmekte olup, şekilleri köşeli, köşeli-yuvarlak ve
yuvarlaktır. Bazı alanlarda çapı bir ila iki metre arasında değişen kopmuş kaya
parçaları bulunmuştur.
Baraj sahasındaki yamaç molozu şev tabanlarında ve vadiler boyunca dağılmıştır. İki
kıyının da çoğu yerinde taban kayaları açıktadır. Sol kıyıda, 530 m ila 580 m
yüksekliklerinde, nehre paralel olarak 3-4 m kalınlığında ve akışaşağısına doğru
kalınlaşan bir şerit halinde yamaç molozu gözlenmiştir. Sağ kıyıda, baraj aksı
etrafında, 545 m seviyesinde en yüksek noktasına ulaşan, maksimum 120 m eninde
yamaç molozu bulunmaktadır. Yamaç molozu, kum, silt ve çapı onlarca cm olan
köşeli çakıllardan oluşmaktadır.
Yusufeli baraj sahasındaki taban kayalarını oluşturan İkizdere granitik kayaları
arasında bulunan volkanik bağlantılar arasında, diyabaz ve diğer granitik kayalar
arasındaki bağlantılar en göze çarpanıdır. Genel olarak, bu volkanik bağlantılar
DKD-BGB doğrultulu ve 60° ile 80° batı dalımlı, yarı-geçirimli olup yer yer çatlak
zonlar veya faylarla birlikte görülmektedir.
Yusufeli baraj sahasındaki faylar, jeolojik haritalarda ve Şekil V.7 ve Şekil V.8’deki
baraj sahasının kesitinde belirtilen yüzey ve yeraltı araştırma çalışmalarıyla
belirlenmiştir. Prensip olarak, genişliği 10 cm’den büyük olan kayma zonları bu
haritalarda gösterilmiştir. Jeoteknik açıdan, önemli olan faylar F-1’den F-14’e kadar
işaretlenmiş ve Tablo V.3’de sunulmuştur. Bu faylar arasında, F-4, F-5, F-6, F-11 ve
F-14, diyabaz daykların kayma zonları ve/veya çatlak zonları oluşturduğu volkanik
bağlantılar boyunca yer almaktadır.
Yusufeli Baraj alanının taban kayalarında, yukarıda belirtilen önemli fayların yanı sıra,
pek çok küçük fay ve uyumsuzluk yüzeyi bulunmaktadır. Fay yönelimlerinin dağınık
olmasına rağmen, KKD doğrultulu atımlı ve dik B doğrultulu atımlı faylar baskındır.
Uyumsuzluk yüzeyleri ele alındığında, KKD doğrultulu atımlı ve dik D doğrultulu atımlı
faylar baskındır. Gerçekleştirilen çalışmalar, bölgenin jeolojik özelliklerinin baraj için
temel kaya olarak gerekenden daha fazla destek sağlayacağını ortaya koymuştur.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 15 / 138
Temmuz 2006
Şekil V.7. Yusufeli Baraj Yeri Jeoloji Haritası
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 16 / 138
Şekill V.8. Yusufeli Baraj Aksı Jeoloji Kesiti
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 17 / 138
Tablo V.3. Yusufeli Baraj Sahasındaki Fayların Listesi
F-1
F-2
F-3
F-4
F-5
F-6
F-7
F-8
F-9
F-10
F-11
F-12
F-13
F-14
†
Doğrultu ve Dalım
KD, 65° D
K 5~18° D, 46~60° D
K 10° B, 62° D
K 15° B, 55° D
K 0~10° B, 75~90° B
K 40° D, 65° KB
K 10~25° D, 65-75° KB
K 40~60° D, 55-68° KB
K 68° D, 50° KB
K 50-60° D, 88-90° GD
K 15~45° D, 82-90° KB
K 5° D, 70° D
K 80° B, 48° K
K 15° D, 60° B
K 15° D, 65° B
K 25° D, 60° KB
K 30° D, 60~70° KB
KD, 80° B
Genişlik (m) †
ky = 50, kl = 5
ky = 20~50
ky = 20~40
ky = 15~30
maks. ky+kl = 130
ky = 100, ky+kl = 15~30
ky = 20~60
maks. ky = 150, kl = 20
ky+kl = 50~80
ky+kl = 10~15
ky = 20~30
ky+kl = 20~30
ky = 50~130, kl = 20~40
ky+kl = 40
ky+kl = 3~20
ky+kl = 60
ky = 20~30
çz = 600~1000
Notlar
Belirgin olarak süreklidir
Aşınarak vadi oluşturmuştur
Magmatik oluşum boyunca
ky: kayma, kl: kil, çz: çatlak zonu
V.2.2.2.3. Geçirimsizlik
Aşağıdaki sebeplerden ötürü, Yusufeli Rezervuar Sahasının yeterli ölçüde geçirimsiz
olduğu düşünülmektedir:
• Rezervuarın alt kısımlarında bulunan İkizdere granitik kayaları ve rezervuarın
akışortası kısımlarında bulunan Yusufeli formasyonu çözünmeyen kayalardır.
• Oltu Nehri boyunca rezervuarın akışyukarısındaki alanda, çözünebilir kayalardan
(kireçtaşı) oluşmuş olan Pugey formasyonu, kireçtaşının arasında az çözünürlüğe
sahip ve çözünmeyen marn ve kumtaşı gibi taşlar bulundurduğundan, sürekli ve
büyük mağaralar bulunmamaktadır.
• Çoruh Nehrinin akışyukarısında ve Barhal Nehri boyunca Berta formasyonu
uzanmaktadır. Yer yer çözünebilir kayalar (kireçtaşı) içerebilmesine rağmen,
topoğrafik koşullara dayanarak, rezervuardan olabilecek sızıntıyı etkileyecek
sürekli mağaraların varlığı olası değildir.
• Rezervuar alanında su sızmasına yol açacak, ince kanallar vb. herhangi bir
topoğrafik durum mevcut değildir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 18 / 138
Temmuz 2006
V.2.2.2.4. Şev Stabilitesi
Yusufeli Rezervuar Alanında şev stabilitesi ile ilgili aşağıdaki konular, fizibilite ve
tasarım çalışmaları esnasında incelenmiştir (JICA, 1986; EPDC 1990):
•
•
•
•
Çalışma alanında ve akışaşağısında büyük ölçekli toprak kaymalarının varlığı.
Rezervuarda su tutulmasından sonra toprak kayması olasılığı.
Rezervuarda su tutulmasından sonra yamaç molozunda çökme olasılığı.
Dik uçurumların duraylılığı.
Yusufeli Rezervuar alanında, Vecanket toprak kayması alanı ve Görgülü toprak
kayması alanı adında iki büyük ölçekli toprak kayması alanı gözlemlenmiştir.
Vecanket toprak kayması alanı, Çoruh Nehri ile Barhal Nehrinin kesişiminin yaklaşık
iki kilometre akışyukarısında Barhal Nehrinin sol kıyısında yer almaktadır. Görgülü
toprak kayması alanı, Oltu Nehri ve Tortum Nehrinin kesişiminin yaklaşık dört
kilometre akışyukarısında, Tortum nehrinin sol kıyısında yer almaktadır.
Artvin Rezervuar alanında, Yusufeli Barajının akışaşağısında gerçekleşen toprak
kaymaları Havuzlu ve Demirkent’tir. Havuzlu toprak kayması, Çoruh Nehrinin sol
kıyısında, Artvin Baraj yerinin yaklaşık sekiz kilometre akışyukarısında
gerçekleşmiştir. Demirkent toprak kayması alanı Çoruh nehrinin sağ kıyısında, Artvin
Baraj yerinin yaklaşık altı buçuk kilometre akışyukarısında yer almaktadır. Bu toprak
kayması alanlarının genel özellikleri Tablo V.4’te özetlenmiş olup, yerleri Şekil V.3’te
görülebilir.
Tablo V.4. Toprak Kayması Alanlarının Genel Özellikleri (EPDC, 1990)
Yusufeli Baraj yerinden uzaklığı (km)
Alan (km2)
Ortalama kalınlık (m)
Potansiyel hacim (106 m3)
Ortalama eğim (°)
Üst uç yüksekliği (m)
Şekil ve tipi
Rezervuar derinliği (m)
Rezervuar depolama kapasitesi (106 m3)
Rezervuarın bloke olma olasılığı
Dok. Adı:
Yusufeli
Görgülü
10.5
1
50
55
11
750
Yavaş aktif
akıştipi
40
18
Olası değil
Rezervuarı
Vecanket
11
1
40
49
20
750
Duraysız
Artvin
Havuzlu
12
0.8
110
86
22
480
Duraysız
Rezervuarı
Demirkent
14
1
57
23
110
77
Olası değil
50
4
Olası
65
30
Olası değil
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Duraylı
Bölüm V
F
Sf. 19 / 138
Temmuz 2006
Çalışma Alanı ve Akışaşağısındaki Büyük Ölçekli Toprak Kayması Alanları
i) Görgülü Toprak Kayması Alanı
Görgülü toprak kayması alanı, Tortum Nehri boyunca rezervuarın akışyukarısı
ucunun yakınında, baraj yerinden yaklaşık 10.5 km uzaklıkta yer almaktadır. Arada
kalan rezervuar, Tortum Nehri ile Oltu Nehrinin kesişiminde, ve Oltu Nehri ile Çoruh
Nehrinin kesişiminde, T-şekli oluşturmaktadır. Görgülü toprak kayması alanının
toplam hacminin 55×106 m3 olduğu tahmin edilmektedir. Diğer yandan, bu alanda ön
rezervuarının depolama kapasitesi 18×106 m3 ‘tür.
ii) Vecanket Toprak Kayması Alanı
Vecanket toprak kayması alanı, Yusufeli Rezervuarı’nın akışyukarısı kısmında,
Barhal Nehri boyunca, Yusufeli Baraj yerinden yaklaşık 11 km uzaklıktadır. Vecanket
toprak kayması alanının toplam hacmi 49×106 m3 olarak tahmin edilirken, ön
rezervuarın (toprak kaymasının doğrudan içine akacağı bölüm) depolama kapasitesi
77×106 m3’tür. Yüzey koşulları incelendiğinde, Vecanket toprak kaymasının duraysız
olduğuna hükmedilebilir. Vecanket toprak kayması alanının eskiden gerçekleşen
büyük bir kaymanın sonucu olarak oluştuğu düşünülmektedir. Alanın oluşumu
sonrası aralıklarla kismi kaymalar ve çökmelerle karşılaşılmış ve alan aşamalı olarak
duraylı hale gelmiştir.
iii) Havuzlu Toprak Kayması Alanı
Havuzlu toprak kayması alanı, Yusufeli Baraj yerinin yaklaşık 12 km akışaşağısında
yer almaktadır. Fizibilite ve tasarım çalışmaları sonuçlarına göre, Havuzlu toprak
kayması alanının önceden gerçekleşen büyük bir toprak kayması sonucunda
oluştuğu ve bunu takip eden süre boyunca kısmi kaymaların ve çökmelerin aralıklı
olarak meydana geldiği ve duraylı koşullara yavaş yavaş yaklaştığı söylenmektedir.
Bu sebepten dolayı, gelecekte herhangi bir toprak kayması olması durumunda, tek
seferde bütün bir kayma olayı yerine kısmi bir kayma oluşması beklenmektedir.
Havuzlu toprak kayması alanının büyüklüğü 86×106 m3 dolyalarındadır. Ancak, bu
toprak kaymasını karşılayacak ön rezervuarın depolama kapasitesi 4×106 m3’dür.
iv) Demirkent Toprak Kayması Alanı
Demirkent toprak kayması alanı, Yusufeli Baraj yerinin yaklaşık 14 km
akışaşağısında bulunmaktadır. Gözlemlere dayanılarak, Demirkent toprak kayması
alanı duraylı kabul edilmektedir. Demirkent toprak kayması malzemesi yoğun olup,
ince parçaları montmorillonit içermediğinden, suya mukavemet göstermektedir.
Dolayısıyla, toprak kayması malzemesinin alt kısmı rezervuarda su birikmesinden
dolayı ıslansa bile, yeniden bir toprak kaymasının gerçekleşmesi beklenmemektedir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 20 / 138
Temmuz 2006
V.2.3. Maden Kaynakları
Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye’de maden, termal ve jeotermal
kaynaklarının aranması ve kontrolünden sorumlu kurumdur. MTA’dan edinilen bilgiye
göre, Artvin ilinde küçük ölçekli bakır-çinko-kurşun, altın, gümüş, feldispat ve grafit
cevherleri vardır. Şu anda, sadece Murgul’da, proje sahasının yaklaşık 150 km
kuzeyinde, iki bakır madeni işletilmektedir. MTA’ya 1997 yılında ENCON tarafından
proje sahasındaki maden kaynakları hakkından bilgi almak üzere yazılı bir başvuru
yapılmıştır. MTA Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü (Trabzon), 1997 yılında
gerçekleştirdikleri çalışma ve incelemelere göre, proje sahasında herhangi maden,
termal veya jeotermal kaynak bulunmadığını belirtmiştir.
.
V.2.4. Topraklar, Erozyon ve Arazi Kullanımı
Bu bölüm toprak özelliklerini, alandaki erozyon seviyelerini ve proje ve etki alanı da
dahil olmak üzere sahadaki arazi kullanımını tanımlamaktadır. Buna ilaveten, erozyon
etkisi tüm Yusufeli havzasındaki erozyon potansiyelinin planlanan rezervuar
üzerindeki etkisini de dikkate alarak incelenmiştir.
Çalışma alanındaki mevcut toprak özelliklerini tanımlamak için, ilgili devlet
kurumlarının yayınlarından (KHGM, Tarım İl Müdürlüğü vb.) yararlanılmıştır. Bu
yayınlardan elde edilen bilgiler, 2005 yılında Ankara Üniversitesinden uzmanların
gerçekleştirdiği bir toprak örnekleme çalışmasıyla desteklenmiştir. Buna ilaveten,
Yusufeli rezervuar alanında ve buranın yukarı havza alanındaki erozyon potansiyeli,
bir modelleme çalışması ile değerlendirilmiştir. Proje alanında ve çevresindeki
mevcut arazi kullanımı bilgileri, 2004 yılında gerçekleştirilen bitki örtüsü-habitat-alan
kullanımı haritalandırma çalışması ile toplanmıştır. Çalışma alanı için oluşturulan
detaylı arazi kullanımı haritaları Ek E’de sunulmaktadır. Projenin ilgili etkileri Bölüm
VI’da ele alınmaktadır.
V.2.4.1. Topraklar ve Erozyon
Yusufeli Barajı yaklaşık 60 km uzunluğa sahip olacak ve 33 km2’lik bir alanı
kaplayacaktır. Rezervuar alanını çevreleyen dağların üst noktaları, deniz
seviyesinden 1,800 m ila 2,000 m arasında yüksekte olup, nehirler arasında ayırıcı
şekilde uzanan yüksek araziler oluşturmaktadır. Bundan dolayı, proje sahası oldukça
dalgalı, hemen hemen hiç düzlüğün olmadığı dağlık arazilerden oluşmaktadır. Bu dik
topoğrafya, proje sahasındaki toprakları etkilediği gibi, arazi kullanımını da
etkilemektedir.
V.2.4.1.1. Rezervuar Alanındaki Toprak Özellikleri ve Erozyon Seviyeleri
Bölgedeki dik topoğrafyaya bağlı olarak çıplak kayalıklar ve molozlar, gelecekteki
rezervuar alanının üçte birini kaplamaktadır. Kahverengi orman toprakları, alanın
yarısını oluşturmakta ve gelecekteki rezervuar alanının yaklaşık üçte birini özellikle
nehir yatağında bulunan alüvyon oluşturmaktadır. Genel olarak, çalışma alanında %30
eğimli araziler bulunmakta ve toprak derinliği 0 ile 20 cm arasında değişmektedir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 21 / 138
Temmuz 2006
Tarımsal amaçla kullanılan topraklar, vadinin tabanında bulunan veya teraslarda
köylülerin uzun süreli tarımsal faaliyetleri sonucunda biriktirilen iyileştirilmiş
topraklardır. Bu toprakların kalınlığı, göreceli olarak düz olan yerlerde 50 cm’den
90 cm’ye kadar ulaşır. Teraslar (küçük arazi parselleri) el işçiliğiyle taş duvarlardan
inşa edilmiştir. Vadi tabanındaki tarım arazileri alüvyonlar, alt-alüvyonlar ve
kolüvyalerden taşınan çökeltilerden oluşmuştur. Bu arazilerin bir kısmında seralar,
vadi tabanındaki daha küçük teras parsellerinde ise, pirinç, mısır, buğday ve meyve
bahçeleri kurulmuştur. Ekolojik ve sosyo-ekonomik faktörlere bağlı olarak, pestisit
veya gübre kullanımına rastlanmamıştır. Ayrıca, yerel halkta ekolojik (organik) tarım
bilincinin geliştiği söylenebilir. Sonuç olarak, yerel halk için bu suni teraslar büyük
önem taşımaktadır.
Eğimleri %30’un üzerinde olan topraklar yoğun erozyona maruz kalırken, göreceli
olarak daha yumuşak eğimli topraklardaki erozyon şiddeti daha azdır. Alüvyonun
büyük çoğunluğu orta tanelidir, ve su tablası kötü drenajdan dolayı yüksektir. Köy
Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün sınıflandırmasına göre, proje sahasında bulunan
ana toprak grupları Şekil V.9’da gösterilmiştir. Bu sınıflandırma temel olarak
toprakların tarıma uygunluğunu belirtmektedir. Arazi kullanım kabileyeti sınıfları I’den
IV’e kadar olan araziler tarıma uygunken, Sınıf I ve Sınıf II, sulu tarım için uygun olan
yüksek kaliteli toprakları belirtmektedir. Sınıfları V ve VII arasında değişen araziler,
tarım için uygun değil şeklinde kategorize edilmiş olup, Sınıf VIII, herhangi bir verimli
toprağı olmayan arazileri göstermektedir.
Yusufeli proje sahasında 2005 yılında Ankara Üniversitesi Öğretim Üyelerinden
kurulu bir uzmanlar ekibi tarafından gerçekleştirilen arazi ve laboratuvar çalışmaları
sonucunda, birkaçı dışında, neredeyse bütün toprak numuneleri düşük organik
madde içerikleri (ortalama organik madde içeriği %1.5), hafif yüksek pH’ları (ortalama
pH 8) ve yüksek ve çok yüksek arası sınıflandırılan kireç içerikleriyle (numunelerin
yaklaşık %60’ında), verimliliği düşük olarak değerlendirilmiştir. Vadi tabanında
Çeltikdüzü Köyü’nün çevresinden alınan toprak numuneleri en yüksek verimlilik
değerlerine sahiptir. Bu toprakların tarımsal verimliliği, %2’lik organik madde içerikleri,
6.5 ve 7.5 arasında değişen pH’ları, ve kireç içermemeleri açısından, “iyi” olarak
değerlendirilmiştir. Toprak numunelerinin alındığı yerler ve numunelerin verimlilik
değerleri Şekil V.10’da sunulmaktadır. Toprak çalışmasının detayları (toprakların
fiziksel, kimyasal özellikleri ve organik madde miktarı ile ilgili laboratuar analizlerinin
sonuçları, toprak verimliliği, değerlendirme sistemi vb.) Ek F’de sunulmaktadır.
V.2.4.1.2. Su Toplama Havzasında Erozyon
Yusufeli rezervuar alanı ve barajın yukarı havzasındaki erozyon potansiyelini
değerlendirmek amacıyla, bir modelleme çalışması yapılmıştır. Erozyon simulasyonu
için, İspanya Doğa Koruma Enstitüsü tarafından geliştirilmiş olan ICONA modeli,
Coğrafik Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama (UA) ile birlikte uygulanmıştır. Bu
model AB ülkeleri ve pek çok Akdeniz ülkesinde uygulanmaktadır. Model hakkındaki
diğer ayrıntılar ve uygulanan metodoloji Ek G’de sunulmaktadır. Erozyon riski
modelinin sonuçlarına göre, Yusufeli havzasında, özellikle dik yamaçlarda, tepelik ve
dağlık arazilerde bulunan otlaklar ve kıraç araziler, yüksek erozyon riskine sahiptir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 22 / 138
Temmuz 2006
Otlaklar, erozyona duyarlı olduklarından dolayı iyi yönetim uygulamalarına ihtiyaç
duymaktadırlar. Arazi kullanımı, bitki örtüsü, toprak oluşumunu sağlayan ana
malzeme, topoğrafik koşullar, yağmur ve toprak özellikleri erozyonu kontrol eden ana
etkenlerdir. Erozyon risk haritasından (Şekil V.11) Yusufeli su toplama alanının
yaklaşık olarak yarısının orta’dan yükseğe değişen erozyon riskine sahip olduğu
görülebilmektedir 1. Daha yüksek riske sahip olan alanlar genellikle Yusufeli projesi
su toplama alanının güneydoğu, güneybatı ve kuzey bölümlerinde yer almaktadır.
Özellikle Oltu Nehri civarı, yüksek eğimler bulundurması ve erozyona dayanıksız
daha yumuşak toprak ile kaplı olması nedeniyle yüksek erozyon riskine sahiptir.
Yusufeli Rezervuarının yakın çevresindeki araziler orta erozyon riskine sahiptir. Arazi
çalışmaları esnasında, Yusufeli Rezervuar alanı yakınında bulunan yüksek erozyon
riskine sahip bazı alanların geçmişte erozyona maruz kaldığı ve artık risk teşkil
edecek kadar toprak bulundurmadığı gözlenmiştir. Dolayısıyla, bu arazinin bazı
bölümlerinde üst toprağın bulunmamasına bağlı olarak (bu alanlarla taban kayaç
açığa çıkmış durumdadır), erozyon beklenmemektedir. Ancak, model bulguları ve
arazi çalışmalarına göre, erozyon kontrol önlemlerinin alınmasının yararlı olacağı
bazı araziler de söz konusudur. Bu bağlamda erozyon kontrol için alınacak önlemler
Bölüm VIII’de sunulmaktadır.
1
Bu sınıflandırma için toprak kayması risk ölçeği, çalışma alanı için normalize edilmiş bir ölçektir.
Yani, en yüksek toprak kayması riski, incelenen alanda hesaplanan maksimum riski ifade etmektedir.
Aynı şekilde, belirli bir çalışma alanındaki maksimum toprak kayması riskinin başka bir çalışma
alanındaki minumum toprak kayması riskinden düşük olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 23 / 138
Temmuz 2006
Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM), Arazi Kullanım Haritalarından Elde Edilmiştir, 2005
Şekil V.9. Proje Alanındaki Büyük Toprak Grupları (1,000 m kotuna kadar)
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 24 / 138
Şekil V.10. Toprak Örnekleme İstasyonları ve İndeks Sonuçları
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 25 / 138
V.2.4.2. Arazi Kullanımı
Rezervuar alanı ve çevresinin detaylı ve güncel arazi kullanımı haritaları (1,000 m
yüksekliğine kadar) arazi çalışmaları sonucunda yüksek çözünürlüklü güncel (2004
yılı) uydu görüntüleri kullanılarak hazırlanmıştır. Bölgede yaygın bir uygulama olan
ürün rotasyonu, arazi gözlemlerinin yanı sıra köylülerle iletişim yoluyla da
incelenmiştir. Arazi kullanımı (ve bitki örtüsü, habitat) haritalama çalışmaları (2004)
esnasında kullanılan yöntemler ile ilgili detaylı bilgiler Ek E’de sunulmaktadır.
Proje alanındaki dik topoğrafya, arazi kullanımını etkileyen ana faktördür. Proje alanının
büyük kısmı dik ve kayalıktır ve dolayısıyla ekili alanlar, özellikle sulanan araziler, nehir
kenarında bulunmaktadır. Meyve bahçeleri genellikle yamaçlardaki teraslarda
bulunmaktadır. Ormanlar genellikle 700 m ve daha yüksek yamaçlarda (esas olarak
rezervuar su seviyesinin üzerinde) yer almaktadır.
Tablo V.5 2004 yılında
gerçekleştirilen bitki örtüsü-habitat-arazi kullanımı haritalandırma çalışmalarını
özetlemektedir. Bu tablodan görülebileceği gibi, rezervuar alanının yaklaşık üçte biri
kayalıklar, yaklaşık dörtte biri ise çalılıklarla kaplıdır. Ekili alanlar rezervuar alanının
yaklaşık beşte birini kaplamaktadır. Bu bağlamda sulu tarım arazileri baskın olup,
rezervuar alanının %18’ini oluşturmaktadır. Meyve bahçeleri sulu tarım arazilerinin
yarısını oluştururken, sebze, mısır, ve pirinç tarlaları diğer yarısını teşkil etmektedir.
Kuru tarım yapılan araziler, rezervuar alanının sadece %2’sini kaplarken, orman
alanları ise yüzde birden azını oluşturmaktadır. Proje alanının, 2004 yılına ait uydu
görüntüleri ve saha çalışmaları sonuçlarına dayanılarak hazırlanan 1:10,000 ölçekli
detaylı arazi kullanımı haritaları Ek E’de sunulmaktadır.
Çalışma alanındaki arazi kullanımı ve bitki örtüsünü genel olarak gösteren harita
Şekil V.1’de sunulmaktadır.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 26 / 138
Temmuz 2006
Kaynak: ICONA Erozyon Risk Modelleme Çalışması, ENCON, 2005
Şekil V.11. Yusufeli Barajı HavzasınınToprak Erozyonu Risk Haritası
Dok. Adı:
Dok. Kodu: ENC - YSF - CED - 02
Revizyon: F
Tarih:
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 27 / 138
Tablo V.5. Rezervuar Alanı (<710 m yükseklik) ve Çevresindeki (710-1000 m
yükseklik) Arazi Kullanımı
<710 m Yükseklik
710-1000 m
Yükseklik
ha
%
ha
%
285.42
109.82
65.80
74.67
58.50
594.21
8.81
3.39
2.03
2.30
1.80
18.33
632.59
89.80
82.29
47.45
81.34
933.47
4.40
0.62
0.57
0.33
0.57
6.49
60.51
60.51
1.87
0.00
1.87
31.22
122.73
153.94
0.22
0.85
1.07
80.84
128.99
2.49
3.98
60.05
113.99
0.42
0.79
20.29
12.64
32.93
0.63
0.39
1.02
13.71
2.32
16.03
0.10
0.02
0.11
57.76
6.00
63.76
1.78
0.19
1.97
43.77
3.44
47.21
0.30
0.02
0.33
Ormanlık alanlar
Nehir kıyısına ait bitki örtüsü
Çalı ve bozkır
Kayalık araziler
Su
Alüvyon
9.93
79.85
837.97
1,034.44
285.22
32.74
2,280.17
0.31
2.46
25.85
31.91
8.80
1.01
70.34
1,689.90
41.74
4,485.79
6,650.96
144.62
43.67
13,056.68
11.75
0.29
31.19
46.25
1.01
0.30
90.79
TOPLAM
3,241.41
100.00
14,381.36
100.00
TARIM
Sulu tarım
Meyve bahçeleri
Sebze
Mısır
Pirinç
Yonca
Yağışla beslenen tarım
Buğday
Arpa
Nadas
Mera (otlak)
YERLEŞİMLER
Özel mülk
Kamu arazileri
DİĞER
Altyapı (yol, elektrik)
Devlet kurumları – askeri bölgeler
Veri kaynağı: 2004 yılında gerçekleştirilen bitki örtüsü-habitat-arazi kullanım haritalandırma çalışmaları. Detaylı arazi
kullanımı haritaları için Ek E’ye bakınız.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 28 / 138
Temmuz 2006
Rezervuar alanı gibi çevresi de dik ve kayalıktır. Rezervuar alanı çevresinde ekili
alanların yüzdesi daha düşük olup 710 m’den 1,000 m yüksekliğe kadar olan kısımda
ormanlık alanların yüzdesi daha yüksektir. Relokasyon yolları rezervuar sınırları
boyunca rezervuardan yüksek kotlarda uzanmaktadır. Ekili alanlar, çoğunlukla meyve
bahçeleri, 710 m ve 1,000 m arasındaki arazilerin %7’sini, ormanlar ise %12’sini
kaplamaktadır.
Yusufeli İlçesi’nde, aile çiftçiliği ve aile tarafından tüketilmesi amaçlı ürün yetiştiriciliği
baskındır. Çoruh Nehri’nin kolları, yamaçlar üzerinde kurulan teraslardaki meyve
bahçelerinin sulanması için kullanılmaktadır. Mısır ve pirince ek olarak, domates,
salatalık, fasulye, yeşil biber ve kabak gibi sebzeler sulu tarım yapılan arazilerin ana
ürünleridir. Sulu tarım yapılan alanların yanında nehir kıyısında bulunan seralarda da
sebze üreticiliği yapılmaktadır. Meyve bahçelerinde, elma, armut, üzüm, kayısı, incir,
dut, kiraz gibi karışık meyve ağaçları bulunmaktadır. Kılıçkaya çevresinde, elma
ağaçları, Olur-Oltu-Tortum çevresinde kayısı ağaçları ve Barhal-Tekkale bölgesinde
üzüm yetiştiriciliği baskındır. Kuru tarım kısıtlı olarak yapılmaktadır. Temel kuru tarım
ürünleri buğday ve arpadır. Suni böcek ilaçları ve gübrelerin kullanımı bölgede yaygın
değildir. Köylerde ayrıca hayvancılık da yapılmasına rağmen, yaygın ve pazar odaklı
değildir. Meralar sınırlı olup, rezervuar alanının %4’ünü kaplamaktadır. Ancak, yüksek
yerlerde yaz mevsiminde kullanılan otlaklar bulunmaktadır.
Bölgede sanayi, madencilik, cevher işleme ve Artvin çevresinde bulunan kereste ve
ağaç işleme faaliyetleri dışında gelişmemiştir. Yusufeli İlçesi’nde büyük ölçekli fabrika
bulunmamakta olup, hepsi küçük ölçekli olan un değirmenleri, makarna fabrikası,
kereste ve ağaç işleme tesisi, otomobil tamircisi ve de iki benzin istasyonu
bulunmaktadır.
V.2.4.2.1. Bölgedeki Yerleşimler
Yusufeli Projesinden etkilenecek olan yerleşimlerin isimleri ve Yeniden Yerleşim Eylem
Planı (YYEP) kapsamında 2005’de gerçekleştirilen anket uygulaması sonuçlarına göre
bu yerleşimlerin nüfus yapıları Tablo V.6’da verilmektedir. Bu yerleşimlerden Yusufeli
İlçe Merkezi, Kınalıçam, Yeniköy ve Irmakyanı köyleri doğrudan ve tamamen etkilenen
yerleşim yerleri olup, bu yerleşimler tamamen Yusufeli rezervuarının altında kalacaktır.
Projeden direkt olarak etkilenecek olan en büyük yerleşim Yusufeli İlçe Merkezidir.
Bu yerleşimin nüfusu 2000 nüfus sayımı sonuçlarına göre 6105’tir. Yusufeli İlçe
Merkezi ve proje alanının içinde tamamen veya kısmen yer alan 19 köyün toplam
nüfusu, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) 2000 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımına
göre yaklaşık 16,200’dür. Ancak, YYEP çalışmaları için gerçekleştirilen anketler
çerçevesinde uygulanan nüfus anketi sonuçlarına göre, Yusufeli İlçe Merkezinin
nüfusu 3,875 ve yukarıda belirtilen 19 köyün ve Yusufeli ilçesinin toplam nüfusu
12,124’dür.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 29 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.6. Yusufeli Projesinden Etkilenecek Olan Yerleşimler
Nüfus
(2005 YYEP Toplam Etkilenen
No
Yerleşim
çalışmaları
Alan*
Alan
nüfus sayımı)
(ha)
(ha)
1 Yusufeli İlçesi
3,875
2,319.0
657.4
2 Alanbaşı
413
669.8
7.4
3 Arpacık
147
771.4
199.2
4 Bahçeli
123
50.4
0.0
5 Bostancı
490
483.4
4.2
6 Çeltikdüzü
423
1,236.7
280.6
7 Çevreli
804
2,056.3
224.4
8 Çıralı
284
614.8
36.5
9 Mısırca
277
1,427.9
37.5
10 Dereiçi
576
344.6
34.3
11 Irmakyanı
125
645.0
200.7
12 İshan
463
1,704.6
462.3
13 Kılıçkaya
928
798.8
112.4
14 Kınalıçam
796
948.2
278.2
15 Küplüce
501
373.1
2.8
16 Morkaya
273
682.7
24.0
17 Pamukçular
611
838.3
15.8
18 Sebzeciler
122
0.1
0.1
19 Tekkale
719
921.3
196.5
20 Yeniköy
174
539.9
182.5
Toplam
12,124
17,426.3
2,956.8
Toplam
Tarım
Arazisi*
(ha)
406.1
105.9
62.3
21.3
106.8
266.4
646.9
105.7
304.1
86.5
144.6
117.8
314.9
204.3
102.9
123.6
171.4
0.0
152.2
102.8
3,546.5
Etkilenen
Kamu
Kamu
Etkilenen
Yapılarının
Yapılarının
Tarım Arazisi
Sayısı**
Sayısı
(ha)
117.6
16
16
4.4
4
0
53.8
3
0
0.0
0
0
2.3
1
0
120.7
3
3
106.4
6
6
10.8
6
0
11.2
5
0
19.2
4
1
23.4
0
0
54.6
5
1
68.7
10
0
99.1
3
3
1.3
3
0
4.7
4
0
6.5
2
0
0.0
2
0
67.1
6
6
11.4
4
4
783.2
87
40
* Yerleşimlerin, nehir dışında, 1,000 m yüksekliğe kadar toplam alanları ve tarım arazilerinin alanı.
** Köylerdeki kamu yapıları genellikle cami, okul ve mezarlıktır. Sadece Yusufeli ve Kılıçkaya’da
hastane, spor tesisleri ve askeri tesisler gibi başka kamu yapıları bulunmaktadır.
Yusufeli İlçesi, Barhal Nehri boyunca kurulmuş olan tipik bir küçük Kuzey Anadolu
kasabasıdır. Binalar genellikle üç dört katlı olup yollar dardır. Genellikle dükkanlar,
yerleşimin daha güney tarafındaki ilçe merkezinde bulunurken, oturmaya ayrılmış
birimler kuzeyde yer almaktadır. Yusufeli İlçe Merkezinde kaymakamlık ve ilgili
devlet kurumlarına ait binalar bulunmaktadır. Bu binalar, idari devlet binalarının yanı
sıra bir devlet hastanesi, ilköğretim okulu, lise ve askeri binaları içermektedir. Bunlara
ek olarak, Yusufeli’nde belediye de bulunmaktadır. Genel olarak, mimari yapı veya
mevcut binaların yapı malzemeleri bölgeye özel karakteristikleri yansıtmamaktadır.
Köyler, alanda dağınık bir şekilde bulunmakta ve ana yollara köy yolları ile
bağlanmaktadır. Çoğu köyde dükkanlar, camiler ve ilkokullar vardır. Etkilenen
köylerin sadece %60’ında kahvehane bulunmaktadır. Köylerdeki binalar genel olarak
taş ve tahtanın beraber ve ayrı ayrı kullanıldığı geleneksel stildedir (Ek D’ye bakınız).
Köylerdeki bazı binalar oldukça eski olup, tamire muhtaç durumdadır. Bu hususlarla
ilgili detaylar YYEP raporunda sunulmaktadır.
V.2.4.2.2. Yerleşim Yerlerinde Altyapı
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 30 / 138
Temmuz 2006
Daha önce belirtildiği gibi, çalışma alanındaki topoğrafya dikdir ve çalışma alanındaki
yollar, temel olarak virajlı, dar, genellikle toprak olan köy yollarıdır. Ana yol vadi
yatağından geçmekte ve nehri yer yer sağ, yer yer sol kıyısından takip etmektedir.
Daha yüksekteki yerlere ulaşım ise köy yolları ile sağlanmaktadır. İç bölgelerden
(nehrin uzağında) başlayan diğer yollar da daha üst kotlara çıkmaktadırlar. Köylerde
bulunan dar, tahta ayaklı köprüler nehrin karşı kıyısına geçişi sağlamaktadır.
Bölgedeki ana yollar, Artvin ile Erzurum’u ve Artvin ile Bayburt’u bağlayan yollardır.
Bu yollar devlet yolu statüsüne sahip olup, asfalt yollardır. Yusufeli İlçe Merkezi,
Barhal Nehri boyunca bulunan köylere asfalt bir yolla bağlıdır. Ayrıca, ilçe
merkezinden ana yollara bağlantı da asfalt bir yolla sağlanmaktadır. Bölgede, bütün
köylere minibüsler vasıtasıyla toplu taşıma sağlanmaktadır. Toplu taşıma servisinin
merkezi Yusufeli İlçe Merkezidir. Köy yolları ana yola bağlanmakta ve köyler
arasındaki ulaşım bu ana yollardan sağlanmaktadır.
Bütün köylerde elektrik ve telekomünikasyon sistemleri bulunmaktadır. Bazı köylerde
cep telefonları da kapsama alanındadır. Yusufeli ve Kılıçkaya’da postahaneler ve
halkın internete bağlanmasına olanak sağlayan internet kafeler bulunmaktadır.
Yusufeli İlçe Merkezi ve Kılıçkaya’da, bu yerleşimlerin merkezlerine hizmet eden
kısmi atıksu toplama sistemleri bulunmaktadır. Yusufeli’nde toplanan atıksular Çoruh
Nehri’ne verilmektedir.
Kılıçkaya ve köylerde toplanan sızdırmalı foseptikler
bulunmaktadır. Köylerde kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Yusufeli ve
Kılıçkaya’da katı atıklar belediye tarafından toplanmakta ve yerleşim yerlerine ait katı
atık depo alanlarına boşaltılmaktadır. Katı atıklar temel olarak evsel nitelikli olmakla
beraber, atık piller ve ev aletleri de içerebilmektedir. Ancak, bölgede tehlikeli atık
üretebilecek önemli bir sanayi olmadığından, bu atık depo alanlarında herhangi
önemli bir tehlikeli atık olması beklenmemektedir. Yusufeli İlçe Merkezinde üretilen
katı atıklar, yerleşim alanının kuzeyinde Barhal Nehrinin yan vadilerinden birine
dökülmekte olup, bu alan Yusufeli Projesi rezervuar alanı içinde bulunmaktadır.
Kılıçkaya’da üretilen katı atıklar ise planlanan barajın normal yüksek su seviyesinin
üzerinde yer alan katı atık alanına dökülmektedir. Köylerde katı atık toplama sistemi
bulunmamakta ve her hane katı atıklarını kendileri bertaraf etmekte yada köylerin
belli kısımlarında bu amaçla kullanılan alanlara atıklarını boşaltmaktadır.
V.2.5. İklim ve Hava Kalitesi
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nün Bayburt, Yusufeli ve Artvin meteoroloji
istasyonlarından elde edilen veriler, proje ve etki alanındaki iklimsel koşulların
tanımlanması için dikkate alınmıştır. Bu istasyonlar ve proje alanı çevresinde yer alan
diğer meteoroloji istasyonları Şekil V.12’de gösterilmiştir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 31 / 138
Temmuz 2006
Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri, DSİ ve EİE verileri kullanılarak hazırlanmıştır
Şekil V.12. Meteoroloji ve Akım Gözlem İstasyonlarının Konumları
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 32/138
Konu hakındaki ana bilgi kaynakları, Çoruh Nehri Havzası için hazırlanmış olan
Master Plan raporu, Yusufeli Projesi fizibilite ve tasarım raporları, ve DMİ kayıtlarıdır
(2004’e kadar). Hava kalitesi için ana bilgi kaynağı ise Devlet İstatistik Enstitüsü’dür
(DİE).
V.2.5.1. İklim
Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Marmara Denizi ile çevrili olan Türkiye’nin kıyı şeridi
toplamı 8,272 km’dir. Buna rağmen, iklim, 1,132m’ye ulaşan ortalama yükseltiden
dolayı ve kıyı şeridine paralel uzanan dağlar nedeniyle oldukça değişkenlik
göstermektedir.
Farklı coğrafi koşullardan dolayı Türkiye’nin farklı bölgeleri iklim açısından farklılıklar
göstermektedir. Ülke genel olarak yedi iklim bölgesine ayrılabilir; Karadeniz,
Marmara, Ege ve Akdeniz bölgeleri kıyı bölgeleri iken, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve
Güneydoğu Anadolu, sert iklim koşullarına maruz kalan dağlık bölgelerdir. İç ve
dağlık bölgelerdeki iklim diğerleriyle kıyaslandığında çok daha kuru ve soğuktur.
Çoruh Nehri Havzasının iklimi karasal ve Karadeniz iklim koşullarından
etkilenmektedir. Yusufeli Proje alanı Doğu Karadeniz Bölgesinin iç kesimlerindedir.
Doğu Karadeniz Bölgesinin kıyı kesimleri yıllık 1,000 mm’yi aşan yağış miktarıyla
Türkiye’nin en yüksek yağış miktarına sahipken, iç kesimleri, kıyıya paralel yüksek
dağların bulunması sebebiyle göreceli olarak daha az yağış alır. Bölgede yağış, tipik
Karadeniz iklim koşullarına uygun şekilde mevsimsel olarak oldukça eşit
dağılmaktadır. Yusufeli Projesi su toplama alanında karasal iklim baskın olup, yıllık
ortalama yağış miktarı 440 mm’dir ve bit yıldaki yağışlı günlerin sayısı yaklaşık 65’tir.
Çoruh havzasında aylık yağış dağılımı iç ve kıyı kesimlerde değişmektedir. Kıyı
kesimlerinde, Çoruh’un en akışaşağı bölgelerinde, yağışın yaklaşık yüzde ellisi
sonbahardan kışa kadar geçen sürede görülür. Yusufeli havzasında, yağışlı mevsim
Mart’tan Haziran’a kadar uzar. Yıllık yağışın yaklaşık yüzde ellisi bu dönemde
gerçekleşir. Mayıs ve Haziran, yaklaşık 43 mm ile, en fazla yağış görülen aylarken,
Ağustos 15 mm ile en az yağış görülen aydır. İç ve kıyı kesimlerde ortalama yıllık
yağış miktarı arasındaki bu fark Şekil V.13’de görülebilmektedir.
Yusufeli
İstasyonu’nda ortalama yıllık yağış yaklaşık 310 mm iken, Artvin İstasyonu’nda bu
miktarın iki katından fazla olup, 715 mm’dir. Yağışın mevsimsel dağılımındaki fark da
Şekil V.13’de görülmektedir. Artvin İstasyonu’nda ortalama yıllık yağışın yarısından
fazlası (%57) Ekim’den Şubat’a kadar kaydedilirken, Yusufeli İstasyonu’nda ortalama
yıllık yağışın yaklaşık %40’ı Mart’tan Haziran’a kadar gözlemlenmektedir.
Yusufeli İlçe Merkezi, Çoruh Nehri ve Barhal Nehri kesişiminin vadi tabanında, iklim
bakımından korunaklı bir konumda olup, genelde yumuşak iklim koşullarına sahiptir.
Yusufeli Proje alanında yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 14°C’dir. En sıcak aylar
Haziran - Temmuz arası olup ortalama en yüksek sıcaklık 32°C’dir. En soğuk ay
Ocak olup, ortalama en düşük sıcaklık –2.5°C ‘dir (Şekil V.14). Yukarıda belirtildiği
gibi, Karadeniz iklim koşulları, Karadeniz kıyısına doğru daha baskındır. Yıllık
ortalama sıcaklık Artvin’de biraz daha düşük, 12°C civarındayken, günlük ortalama
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 33 / 138
Temmuz 2006
sıcaklık farkı da daha düşüktür, Artvin İstasyonu’nda ortalama en yüksek ve en düşük
sıcaklıklar sırasıyla 25°C ve –0.8°C’dir.
Yusufeli Projesi Havzası yağışlı bir bölgede olmasına rağmen, bahar ve yaz aylarında
önemli miktarda buharlaşma olmaktadır. Yusufeli Rezervuarında beklenen yıllık
buharlaşma miktarı yaklaşık olarak 1,180 mm (JICA, 1986) olarak belirlenmiştir. Yıllık
buharlaşma hacmi Yusufeli Rezervuarı toplam hacminin yaklaşık %1.8’i düzeyinde
olacaktır.
Vadideki rüzgar sisteminin mevcut durum koşullarının değerlendirilmesi için, DMİ’nin
Yusufeli, Tortum, Oltu ve Artvin istasyonları kullanılmıştır. Bu istasyonlar için ana
rüzgar yönü ve kuvvetleri Şekil V.15’de sunulmuştur.
Yusufeli istasyonu kayıtlarına göre, baskın rüzgar yönü güneydoğudur. Rüzgar hızı
oldukça düşüktür (ortalama 2 Beaufort) .
Tortum istasyonunda rüzgarlar ağırlıklı olarak güney ve doğu yönlerinde zayıftan orta
kuvvetliye eser. Daha güçlü olan rüzgarlar batı-kuzeybatı yönündedir.
Oltu istasyonunda kaydedilen rüzgarlar ağırlıklı olarak güneybatı ve kuzeydoğu
yönlerindedir. Bu yönlerde kaydedilen rüzgar hızları 1 Beaufort iken, kuzeykuzeybatı’dan batı-güneybatı’ya kaydedilen rüzgar hızları 2 Beaufort’tur. Artvin
istasyonunda rüzgarlar ağırlıklı olarak batı-kuzeybatı yönünde 2 Beaufort hızıyla eser.
Bu istasyonların hiçbirinde kaydedilmiş rüzgarların hızı 2 Beaufort’u geçmemektedir.
Baraj yerinde Çoruh Havzasının alanı yaklaşık 15,250 km2’dir ve proje sahasında
yıllık yüzey akışı 3,777 × 106 m3, veya 120 m3/sn‘dir. Bu alanda 100 km2 başına
düşen yüzey akışı 0.79 m3/sn olarak belirlenmiştir.
V.2.5.2. Hava Kalitesi
Yusufeli Bölgesinde, önemli bir sanayi faaliyeti bulunmamasından ve nüfus
yoğunluğunun az olmasından dolayı önemli bir emisyon kaynağı bulunmamaktadır.
Artvin İlindeki en önemli endüstriyel işletme, Yusufeli İlçesinin 150 km kuzeyindeki
bakır madenidir.
Artvin ili veya ilçelerinde hava kalitesi ölçümü yapılmamaktadır. Bazı büyük şehir
merkezlerinde ve bazı ilçelerde Devlet İstatistik Ensitüsü (DİE) tarafından partikül
madde (PM) ve sülfür dioksit (SO2) ölçümleri yapılmaktadır. Ancak kırsal alanlarda
hava kalitesi ölçümü yapılmamaktadır. Türkiye’deki diğer şehir merkezleri için elde
edilen veriler, fosil yakıtların ısınma amaçlı kullanımının artmasından dolayı, ortalama
SO2 ve PM konsantrasyonlarının genel olarak kış aylarında daha yüksek olduğunu
göstermektedir.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 34 / 138
Temmuz 2006
MONTHLY PRECIPITATION
AYLIK YAĞIŞ
110
100
Precipitation (mm) .
Yağış (mm) .
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
JAN OCA
FEB ŞUB
MAR MAR
APR NİS
MAY MAY
JUN HAZ
JUL TEM
AUG AĞU
SEP EYL
OCT EKİ
NOV KAS
DEC ARA
YUSUFELİ
20,1
19,9
23,0
33,8
36,2
40,2
23,4
15,6
12,5
24,3
31,0
29,4
ARTVİN
100,0
75,3
54,6
57,1
54,1
51,1
30,8
27,7
32,8
60,7
75,2
96,2
Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ), 2005
Şekil V.13. Yusufeli Proje Alanında Gözlenen Aylık Yağış
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 35 / 138
YUSUFELI METEOROLOGY STATION
YUSUFELİ METEOROLOJİ İSTASYONU
35
30
Temperature (ºC)
Sıcaklık (ºC) .
25
20
15
10
5
0
-5
JAN OCA
FEB ŞUB
MAR MAR
APR NİS
MAY MAY
JUN HAZ
JUL TEM
AUG AĞU
SEP EYL
OCT EKİ
NOV KAS
DEC ARA
2,7
Avg. - Ort.
1,1
3
8,3
14,9
19,1
22,7
25,8
25,8
22,2
16
8,5
Max. - Maks.
5,4
7,9
13,7
21,2
25,5
29,2
32,1
32,3
28,9
22,2
13,6
6,8
Min. - Min.
-2,5
-1,2
3,2
9,1
13,2
16,9
20,4
20,5
16
10,3
4,2
-0,6
NOV KAS
DEC ARA
ARTVIN METEOROLOGY STATION
ARTVİN METEOROLOJİ İSTASYONU
35
Temperature (ºC)
Sıcaklık (ºC) .
30
25
20
15
10
5
0
-5
Avg. - Ort.
Max. - Maks.
Min. - Min.
JAN OCA
FEB ŞUB
MAR MAR
APR NİS
MAY MAY
JUN HAZ
JUL TEM
AUG AĞU
SEP EYL
OCT EKİ
2,5
3,2
6
7,5
6,7
11,9
15,3
18,3
20,4
20,4
17,7
13,7
8,6
4
12
17,9
21,2
23,6
25,3
25,5
23,5
19,2
12,8
7,3
-0,8
-0,5
2,3
6,8
10,5
13,6
16,4
16,6
13,6
9,7
5
1
Şekil V.14. Yusufeli Proje Alanında Gözlenen Aylık Sıcaklıklar
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 36 / 138
TORTUM
TORTUM
N
N
NNW
NW
16
NNE
NE
11
WNW
2.5
NNW
ENE
6
NNE
2.0
NW
NE
1.5
WNW
1.0
ENE
0.5
W
1
WSW
SW
0.0
E
W
ESE
WSW
ESE
SE
SW
SE
SSW
SSW
SSE
S
SSE
S
sıklık (%)
OLTU
20
N
NNE
16
NW
NE
ENE
4
0
E
WSW
ESE
SW
1.0
0.0
W
ESE
SW
SE
SSW
SSE
sıklık (%)
S
N
4.0
60
NE
45
3.2
NW
1.6
15
0.8
0
E
SW
W
SE
S
0.0
SE
S
sıklık (%)
N
NNE
NNW
20
NE
16
NW
12
WNW
8
ENE
WNW
E
W
4
W
0
WSW
ESE
SW
SE
SSW
SSE
S
hız (bof or)
ARTVİN
N
24
E
SW
ARTVİN
NW
NE
2.4
30
NNW
hız (bof or)
YUSUFELİ
N
75
W
E
WSW
YUSUFELİ
NW
ENE
0.5
SSE
S
NE
1.5
WNW
SE
SSW
NNE
2.0
NW
8
W
2.5
NNW
12
WNW
hız (bof or)
OLTU
N
NNW
E
3.2
2.8
2.4
2.0
1.6
1.2
0.8
0.4
0.0
NNE
NE
ENE
E
WSW
ESE
SW
SE
SSW
SSE
S
sıklık (%)
hız (bof or)
Şekil V.15. Bölgedeki DMİ İstasyonlarında Gözlenen Rüzgar Hızı ve Yönleri
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 37 / 138
V.2.6. Hidroloji
Bu bölüm, Çoruh Nehri Havzasının ana hatlarını, nehir akışı, Yusufeli Baraj yerindeki
akımı, su kalitesi, yeraltı suyu ve yöredeki su kullanımını kapsamaktadır. Bu
konularla ilgili mevcut durumu değerlendirmek için, Çoruh Nehri Gelişimi Master
Planı, fizibilite ve tasarım raporları, Yusufeli Projesi çizimleri, Devlet Su İşleri (DSİ) ve
Elektrik Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’nden (EİE) alınan veriler ve saha çalışmaları
kullanılmıştır. Arazi çalışmaları, ağırlıklı olarak Çoruh Nehri’nin su kalitesinin ve
bölgedeki su kullanımının değerlendirilmesi için gerçekleştirilmiştir.
Bütün Çoruh Nehri Havzası, Yusufeli Projesinin gerçekleştirileceği havza için genel
bir bakış sağlamak amacıyla, çalışma alanı olarak ele alınmıştır. Yusufeli Baraj
yerindeki akımı hesaplamak için, en akış yukarıda Bayburt İstasyonundan başlayarak
toplam yedi akım gözlem istasyonunda kaydedilen veriler kullanılmıştır.
Nehirdeki su kalitesinin değerlendirilmesi için yürütülen çalışmalar Yusufeli Projesinin
akışyukarısında yer alan Bayburt’tan, akışaşağısında yer alan Borçka’ya kadar olan
bir alanı kapsamaktadır. DSİ ve EİE istasyonlarının su kalitesi kayıtları
değerlendirmelerde göz önüne alınmıştır. Çoruh üzerinde bulunan 2304, 2305 ve
2322 numaralı istasyonlar ve Çoruh Nehri’nin kolları üzerinde bulunan 2321 ve 2323
numaralı istasyonlar EİE tarafından işletilmektedir. Bu hidrometrik istasyonlar
dışında, DSİ tarafından işletilen Çoruh ve kollarındaki su kalitesi istasyonları da su
kalitesini değerlendirmek için kullanılmıştır. Bu bilgilere ek olarak, sucul yaşam
açısından önemli olan su kalitesi parametreleri, Hacettepe Üniversitesi ve ENCON
uzmanlarının oluşturduğu bir arazi araştırma ekibi tarafından 1998, 2002 ve 2004’de
gerçekleştirilen arazi çalışmaları esnasında, su ekolojisi numune istasyonlarında
ölçülmüştür (araştırma ekibi ve çalışma metodlarının detayları için Ek E’ye bakınız).
DSİ ve EİE’nin akım gözlem istasyonları Şekil V.12’de gösterilmektedir. Arazi
çalışmaları sırasında kullanılan su kalitesi örnekleme istasyonları Ek E (Şekil
E.2.7)’de balık örnekleme yerleri olarak sunulmuştur. Bu yerler, Yusufeli Projesi’nden
etkilenen tüm nehir kesiminin karakteristik özelliklerini temsil edecek şekilde
seçilmiştir.
Yeraltı suları ve kaynaklar için çalışma alanı Artvin Şehri’nden Tortum’a kadar olan
bir bölgeyi kapsamaktadır. Mevcut su kullanımının değerlendirildiği çalışma alanı
Yusufeli Havzası’nın tahmini sınırının iki kilometre akışyukarısından başlayarak
Yusufeli Baraj Aksının yaklaşık 3.5 kilometre akışaşağısında yer alan Sebzeciler
Köyü civarında bitmektedir. Yusufeli Barajının mansabındaki, Yusufeli Barajının
yaklaşık 19 kilometre mansabında planlanan Artvin Baraj aksına kadar uzanan
alandaki, mevcut durum Bölüm V.4’te detaylandırılmıştır.
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 38 / 138
Temmuz 2006
V.2.6.1. Çoruh Nehri Havzasına Genel Bakış
Çoruh Nehri Havzası Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Türkiye-Gürcistan sınırı yakınında
yeralmaktadır. Çoruh Nehri yaklaşık 410 kilometrelik toplam uzunluğuyla, Kuzeydoğu
Anadolu’nun en uzun nehridir. Nehrin son 20 kilometrelik akışaşağı kısmı Gürcistan
sınırları içerisindedir. Çoruh’un Türkiye sınırları içerisinde yer alan drenaj alanı
19,872 km2’dir. Çoruh’un Türkiye sınırları içerisinde kaydedilen ortalama yıllık akımı
6,500×106 m3, ya da 206 m3/saniye’dir.
Çoruh Nehrinin kaynağı, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki Erzurum Ovası’nın kuzeyinde
yeralan Mescit Dağları’ndan çıkan Cermeli Nehri’dir. Batıya doğru akan Cermeli
Nehri, Kurt Nehriyle birleşerek Masat Köyü yakınlarında Masat Nehrini meydana
getirir. Masat Nehri, Bayburt şehri civarında büyük bir yay çizerek yönünü kuzeye
çevirir. Bayburt’un yaklaşık 15 km kuzeyinde Masat Nehri doğuya yönelerek Büyük
Nehir’le birleşir ve Çoruh Nehri’ni meydana getirir. Bu noktadan sonra, Çoruh Nehri
yaklaşık 170 km boyunca kuzeydoğuya, Yusufeli kasabası yakınındaki Barhal
Nehri’yle birleşinceye kadar akar. Barhal Nehri’yle birleşmesinin ardından, Çoruh
Nehri doğuya doğru yaklaşık dokuz kilometre devam ederek Oltu Nehri’yle birleşir.
Oltu Nehri’yle bir araya gelmesinin ardından, Çoruh Nehri yönünü tekrar
kuzeydoğuya çevirir ve Berta Nehri’yle birleşmeden önce bu yönde yaklaşık 57 km
kadar akar. Bu noktada, Çoruh Nehri yine yönünü değiştirir ve yaklaşık 39 km kadar
kuzeybatıya akar. Borçka kasabası civarında, Çoruh Nehri kuzeye döner ve bu yönde
yaklaşık 18 km akar. Ardından, Çoruh Nehri Türkiye ile Gürcistan arasındaki sınırın
yaklaşık 3 kilometresini çizer ve Gürcistan Cumhuriyeti’nde Batum’dan Karadeniz’e
dökülmek üzere ülkeyi terk eder. Şekil IV.7 ve Şekil IV.8 ‘de planlanan Yusufeli
Barajı ve Baraj Gölü’nün genel yapısı ve planı sırasıyla sunulmaktadır. Çoruh Nehri
Geliştirme Planı profil görüntüsü Şekil IV.3’te sunulmaktadır.
V.2.6.2. Mevcut ve Planlanan Hidroelektrik Projeleri
Çoruh Nehri Havzası, Tortum ve Murgul kolları üzerindeki iki küçük proje dışında
bugüne kadar neredeyse gelişmeden kalmıştır. Murgul Nehri, Çoruh Nehri’ne Borçka
kasabası civarında nehrin akışaşağısı kısımlarında ve nehrin akım yönüne göre
solundan katılmaktadır. Tortum Baraj Gölü’nün yaklaşık 15 kilometre akışaşağısında
Tortum Nehri, Oltu Nehri ile birleşirken bu bağlantı noktasının 6 km akışaşağısında
Oltu Nehri Çoruh Nehri’ne bağlanır. Kurulu gücü 26 MW olan Tortum Hidroelektrik
Santralı’nın Yusufeli Baraj yerinde önemli bir akım düzenleyici etkisi olmayacaktır.
Çoruh Nehri Havzası çeşitli alt havzalar içermektedir. Çoruh Nehri Gelişme Planı
temel olarak Çoruh Nehrinin ana kolu üzerindeki projeleri kapsamaktadır. Ancak,
nehrin bazı yan kolları üzerinde de başka projeler bulunmaktadır. Çoruh Nehri
Gelişme Planı kapsamındaki 10 proje ile Oltu ve Uzundere kollarındaki diğer bazı
projeler Şekil IV.2.’de gösterilmiştir.
Çoruh Nehri Gelişme Planı kapsamındaki ve Uzundere Nehri ile Oltu Nehri üzerindeki
projelerin mevcut durumları Tablo V.7’de sunulmaktadır. Listelenmiş olan tüm projeler
elektrik üretmek amacıyla planlanmıştır. Tortum Barajı, Tortum 1 ve Tortum 2 isimli iki
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 39 / 138
Temmuz 2006
projeden oluşmaktadır. Bu projelerden Tortum 1 işletim aşamasında ve Tortum 2
projesi de plan aşamasındadır. Muratlı Projesi işletime alınmıştır. Aşağı Çoruh Nehri
üzerindeki diğer iki proje, Deriner ve Borçka, inşa halindedir. Diğer projeler ise
planlama safhasındadır. Planlama aşamasındaki bu projeler fizibilite aşamasındakiler
ve nihai projelendirme aşamasındakiler olarak ikiye ayrılabilir. Planlama safhasındaki
projeler içinde, Yusufeli ve Artvin Projeleri nihai projel aşamasındadır (nihai projeleri
tamamlanmış) ve halen DSİ’nin yatırım (inşaat için) programında yer almaktadır. Ayrıca
bu iki proje DSİ’nin 2005 bütçesine alınmıştır. Geriye kalan projeler fizibilite
aşamasındadır ve fizibilite raporları tamamlanmıştır.
Tablo V.7. Çoruh Nehri Havzası’ndaki Projelerin Durumları 2
Çoruh Havzası
Bölümü
Yukarı Çoruh
Orta Çoruh
Aşağı Çoruh
Oltu (Çoruh’un kolu)
Uzundere (Oltu’nun
kolu olan Tortum’un
kolu)
Proje
Amaç
Laleli
Ispir
Güllübağ
Aksu
Arkun
Yusufeli
Artvin
Deriner
Borçka
Muratlı
Ayvalı
Olur
Tortum 1
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Enerji
Kurulu
Güç
(MW)
99
54
84
120
222
540
332
670
300
115
125
65
26
Tortum 2
Enerji
8
Uygulama Aşaması
Planlama (Fizibilite aşaması)
Planlama (Son dizayn aşaması)
Planlama (Son dizayn aşaması)
İnşaat
İnşaat
İşletimde
İşletimde
V.2.6.3. Proje Yerinde Akım
Çoruh Nehri su toplama havzasının geniş olması ve çeşitli alt havzaların yüzey akışı
sürelerinin farklılık göstermesi nedeniyle, akım hesaplama yöntemi olarak yıllık
akımların korelasyonunun, özellikle de kümülatif akımların, kullanılması tercih
edilmiştir.
V.2.6.3.1. Teknik Tasarım için Akım Hesaplanması
Çoruh Nehri üzerinde ve kollarında birçok akım gözlem istasyonu bulunmaktadır. Bu
istasyonların yerleri Şekil V.12’de gösterilmektedir. Yusufeli Baraj yerindeki akım,
yedi istasyonun akım verileri kullanılarak hesaplanmıştır (JICA, 1986).
Bu
istasyonlardaki ölçüm süreleri 12 ile 46 yıl arasındadır. Örneğin, Masat Nehri
2
Kaynak: DSİ’nin http://www.dsi.gov.tr/ska/tablo1.html web sitesinde yeralan Hidroelektrik Santral
Projeleri Gelişme Planı’nın Durumu (10 Mayıs 2006’da ziyaret edildi)
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 40 / 138
Temmuz 2006
üzerindeki Bayburt (no: 2304) gözlem istasyonu ve Peterek (no: 2305) istasyonunda
1942 yılından bu yana akım kayıtları mevcuttur. İspir Köprüsü (no: 2316) ve Laleli
(no: 2320) gözlem istasyonlarında akım kayıtları sırasıyla 1965 ve 1970’ten beri
bulunmaktadır. Oltu Nehri üzerindeki İşhan Köprüsü (no: 2323) gözlem istasyonunda
ölçüm kayıtları 1963’te başlamaktadır, ancak 1964 yılına ait bir kayıt
bulunmamaktadır. Barhal Nehri üzerindeki Dutdere (no: 2321) ve Çoruh üzerindeki
Altınsu (no: 2322) gözlem istasyonlarındaki akım verileri 1972 yılından başlayan
kayıtlardan oluşmaktadır.
Masat Nehri’nde yer alan Bayburt ölçüm istasyonundaki (akım 14.74 m3/sn, su
toplama alanı 1,734 km2) ortalama havza verimi 0.85 m3/sn/100 km2’dir. Büyük ve
Cengül nehirlerinin Çoruh Nehri’ni oluşturmak üzere Masat Nehri’yle birleşmesinin
ardından havza verimi hızlı bir şekilde düşerek Laleli ölçüm istasyonunda (akım 24.75
m3/sn, su toplama alanı 4,760 km2) 0.52 m3/sn/100 km2 olmaktadır. Yan kolların
birleşmesiyle Çoruh Nehri havza verimi İspir istasyonunda (akım 36.33 m3/sn, su
toplama alanı 5,505 km2) 0.66 m3/sn/100 km2’ye ve Peterek istasyonunda (akım
63.27 m3/sn, su toplama alanı 7,272 km2) 0.87 m3/sec/100 km2’ye çıkar. Çoruh
Nehri’ne Peterek ve Altınsu istasyonları arasında katılan ana kollar Barhal, Oltu ve
Berta nehirleridir. Çoruh Nehri’nin drenaj alanı Oltu Nehri’nin birleşmesiyle 1.9 kat
artmaktadır. Altınsu akm gözlem istasyonu 18,326 km2’lik su toplama alanına sahip
olup, Yusufeli Baraj yerinin akış aşağısında yer almaktadır. Bu istasyonda havza
verimi 0.86 m3/sn/100km2’dir (akım 157.60 m3/sn). Baraj aksında, 15,250 km2’lik bir
drenaj alanı için, rezervuar verimi 3,777×106 m3 (akım 120.48 m3/sn) veya 0.79
m3/sn/100km2 olarak hesaplanmıştır.
Yusufeli Baraj yeri için bulunan Çoruh Nehri yıllık akımının yaklaşık yarısı Mart ve
Haziran arasındaki dört aylık periyotta gerçekleşmektedir. Ortalama akımlar Mayıs
ayında 395 m3/sn ile maksimum değerine ulaşmaktadır. Bölgede karların erimesi
Mart’ta başlayıp Mayıs’a kadar sürmekte olup Nisan ile Haziran ayları arasındaki
dönem de yağışlı mevsimi oluşturmaktadır. Çoruh Nehri’nde en düşük akımlar
genellikle Ocak ayında gözlenmektedir. Ocak ayı için uzun dönem ortalama
minimum akım 45 m3/sn’dir.
V.2.6.3.2. Yusufeli Baraj Aksında Güncellenmiş Akım Değerleri
Yukarda sözü edilen akımlar 1986 JICA raporu ve 1990 EİE proje raporundan elde
edilmiştir: Baraj aksında ortalama akım 1942-2003 arası periot için güncellenmiştir.
Bu amaçla, revize edilmiş 2001 fizibilite çalışması (Dolsar, 2001) sonuçlarından
1942-1997 periyodunun aylık akım verileri alınarak veriler Peterek (2305), İşhan
Köprüsü (2323) ve Dutdere (2321) istasyonlarının 1997-2003 arası akım verileri
kullanılarak 2003 yılına kadar uzatılmıştır. Ayrıca , bu üç istasyonun 30 yıllık (19732003) günlük akım verileri minimum ve maksimum akımların hesaplanmasının yanı
sıra, en düşük akım ve süreklilik akımının hesaplanmasında kullanılmıştır. Yusufeli
baraj aksındaki akım rezervuar alanlarına dayanan korelasyonla hesaplanmıştır. Bu
da Peterek (7,272 km2), Dutdere (586 km2) ve İşhan Köprüsü (6,854 km2) ölçümleri
toplamının drenaj alanları oranıyla (15,250 km2/14,712 km2) çarpımına eşittir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 41 / 138
Temmuz 2006
Baraj
aksı
1942-2003
periyodu
ortalama
akımı
126.7 m3/sn
(veya
3,995 milyon m3/yıl) olarak güncellenmiştir. Bu periyoda ait yıllık akımlar
Şekil V.16’da sunulmuştur. Baraj bölgesinde aylık minimum, ortalama ve maksimum
akımlar Şekil V.17’de gösterilmektedir.
Baraj aksındaki yedi gün – 10 yıllık düşük akım değerleri bu üç ölçüm istasyonundaki
(Peterek, Dutdere, İşhan Köprüsü) günlük akım verilerinin frekans analizi sonucu
yaklaşık olarak 22.0 m3/sn bulunmuştur. Bu değer, istatistiksel olarak on yılda bir kez
ortaya çıkan ardışık yedi günün en düşük ortalama akım değeridir (Q 7,10). Bu akım
alıcı ortamda (Yusufeli Barajı akışaşağı) su kalitesinin ve sucul yaşamın korunması
ve sürdürülmesi için kullanılmaktadır (Bovee, 1982). Baraj bölgesindeki %90 ve %84
süreklilik akımları, Peterek, Dutdere ve İşhan Köprüsü istasyonlarındaki en kurak ay
Eylül için akım sürelerinden hesaplanarak, sırasıyla 28.1 ve 31.3 m3/sn bulunmuştur.
Şekil V.18’de aylık akımlar %90 ve %84 süreklilik akımlarıyla beraber
gösterilmektedir.
Yusufeli Rezervuarı yüzey alanı maksimum su yüksekliğinde 33 km2 olacaktır.
Barajın toplam depolama hacmi 2,130×106 m3 ve aktif depolama hacmi
1,080×106 m3’dür. Suyu tutma süresi yaklaşık 195 gün olacaktır. Su tutma süresi
baraj hacminin ortalama çıkış akımı değerine bölünmesiyle hesaplanmıştır.
Rezervuar 60 km uzunluğuyla uzun ve dar bir özelliğe sahip olacaktır. Maksimum su
seviyesi 712.20 m ve minimum su seviyesi 670.00 m olacaktır. 710 m’lik normal su
seviyesinde rezervuardaki maksimum su derinliği 215 m civarında olacaktır.
V.2.6.3.3. Taşkın Akımları
Bölgede kaydedilen en yüksek taşkın debisi, baraj bölgesinin 15 km kadar
akışyukarısında yer alan Peterek gözlem istasyonunda ölçülmüş 798 m3/sn’lik
akımdır. (Mayıs 1944). Dolayısıyla, Yusufeli Baraj Bölgesi’nde 50 yıllık periyotla olası
taşkın debisi Gumbel metoduyla 1,521 m3/sn ve Log-Pearson Tip-Ill metoduyla
1,486 m3/sn olarak tahmin edilmiştir. Baraj bölgesinde olası en yüksek taşkın debisi,
olası yağış hidrografı, kar erime hidrografı ve baz akım toplamıyla hesaplanarak
9,000 m3/sn tahmin edilmiştir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 42 / 138
Temmuz 2006
Yusufeli dam site natural inflow
Yusufeli baraj yeri doğal akımlar
Annual - Yıllık
Average - Ortalama
8000
Flow (million m3)
Akım (milyon m3) ..
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
-0
2
-9
8
20
01
-9
4
19
97
19
93
-8
6
-8
2
-9
0
19
89
19
85
19
81
-7
4
-7
8
19
77
-7
0
19
73
19
69
-6
6
19
65
-5
8
-5
4
-6
2
19
61
19
57
19
53
-5
0
-4
6
19
45
19
41
19
49
-4
2
0
2001)2001)
Data: For 1942-1997: Yusufeli Project Revised Feasibility Report (DSI,
(Dolsar,
For 1997-2003: Peterek (2305), Ishan Koprusu (2323), Dutdere (2321) EIE stations
2001)2001)
Veriler: 1942-1997 yılları için: Yusufeli Projesi Revize Fizibilite Raporu(DSI,
(Dolsar,
1997-2003 yılları için: Peterek (2305), İşhan Köprüsü (2323), Dutdere (2321) EİE istasyonları
Şekil V.16. Yusufeli Baraj Yeri Yıllık Doğal Akımlar
Yusufeli damsite natural inflow
Data:
Average flows:
1942-1997 data from Yusufeli Project
Revised Feasibility Report (DSI,
(Dolsar,
2001) plus 1997-2003 data for Peterek
(2305), Ishan Koprusu (2323), Dutdere
(2321) EIE stations
Minimumand maximum flows:
Daily flows for 1973-2003 at Peterek
(2321) EIE stations
1000
900
Flow (m3/sec)
Akım (m3/sn)
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Oct - Eki Nov - Kas Dec - Ara Jan - Oca Feb - Sub Mar - Mar Apr - Nis May - May Jun - Haz Jul - Tem Aug - Agu Sep - Eyl
Min flow - Min akım
23,48
31,18
23,41
24,01
23,56
24,38
53,47
132,58
71,52
22,14
15,04
19,45
Avg flow - Ort akım
54,56
59,25
52,28
45,33
50,94
90,91
284,83
394,62
265,71
116,08
56,10
46,76
Max flow - Maks akım
163,67
223,17
168,24
100,63
107,28
365,39
946,91
947,11
678,02
397,94
122,32
127,08
Veriler:
Ortalama akım:
1942-1997 yılları için Yusufeli Projesi
Revize Fizibilite Raporu (Dolsar,
2001)
(DSI,2001)
ile 1997-2003 yılları için Peterek
(2305), İşhan Köprüsü (2323), Dutdere
(2321) EİE istasyonları
Minimumve maksimumakımlar:
1973-2003 yılları Peterek (2305), İşhan
Köprüsü (2323), Dutdere (2321) EİE
istasyonları günlük akımları
Şekil V.17. Yusufeli Baraj Yeri Minimum, Ortalama ve Maksimum Akımlar
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 43 /138
Yusufeli dam site natural inflow
1000
Data:
Average flows:
1942-1997 data from Yusufeli Project
Revised Feasibility Report (DSİ, 2001)
plus 1997-2003 data for Peterek
(2321) EIE stations
Minimum, maximum and exceedance
flows:
Daily flows for 1973-2003 at Peterek
(2321) EIE stations
Max flow - Maks akım
Avg flow - Ort akım
Min flow - Min akım
%84 Exceedance - %84 Süreklilik
%90 Exceedance - %90 süreklilik
900
800
Flow (m3/sec)
Akım (m3/sn)
700
600
500
Veriler:
Ortalama akım:
1942-1997 yılları için Yusufeli Projesi
Revize Fizibilite Raporu (DSİ, 2001) ile
1997-2003 yılları için Peterek (2305),
İşhan Köprüsü (2323), Dutdere (2321)
EİE istasyonları
Minimum, maksimum ve süreklilik
akımları:
1973-2003 yılları Peterek (2305), İşhan
Köprüsü (2323), Dutdere (2321) EİE
istasyonları günlük akımları
400
300
200
100
-E
yl
Se
p
-A
gu
Te
m
Au
g
Ju
l-
-H
-M
az
ay
Ju
n
is
N
ay
M
ar
Ap
r-
ar
-M
-S
ub
M
ca
Fe
b
-O
Ja
n
D
ec
-A
ra
-K
as
ov
N
O
ct
-
Ek
i
0
Şekil V.18. Yusufeli Baraj Yeri Minimum, Ortalama ve Maksimum Akımlar ve
Süreklilik Akımları
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 44 /138
V.2.6.4. Akışaşağı Hidrolik Özellikleri
Çoruh Nehri yatağının eğimi Yusufeli baraj bölgesi genelinde Deriner Rezervuarı’na
kadar %0.6 olarak gözlenmiştir. Ayrıca, nehir yatağının ortalama maksimum derinliği
3 m ve nehir kıyısı ortalama eğimi 1:2’dir. Ek I’daki Şekil I.3.2 nehir yatağı, kıyıları ve
vadi morfolojisinin genel bir görünümünü sunmaktadır. Şekil I.3.2’den de
görülebileceği gibi nehir kıyıları bazı nehir kıyısı bitki örtüsüyle birlikte genelde
çakıllar, iri taşlar, kaya parçaları ve kumla kaplanmıştır. Nehir kıyıları gibi nehir yatağı
da çakıl, iri taşlar, kaya parçaları ve kumdan oluşan yatak malzemesinin yanında bitki
kalıntılarından oluşmaktadır. Mevcut durumda barajı akışaşağısındaki hidrolik
özellikleri, yıllık ortalama akım hızı değeri (126.7 m3/s) ve HEC-RAS programı
kullanılarak hesaplanmış (bkz. Ek I) sonuçlar Tablo V.8’de verilmiştir.
Tablo V.8. Yusufeli Barajı Mevcut Durum Akışaşağı Hidrolik Özellikleri (Ortalama yıllık
akım oranına dayanılarak: 126.7 m3/s)
Yusufeli Baraj
Nehir Yatağı Su Seviyesi
Aksından
Yüksekliği Yüksekliği
Uzaklığı
(mASL)
(mASL)
(km)
0.000
2.460
3.850
5.960
8.160
9.820
9.860
11.505
13.150
13.172
13.194
13.216
13.238
13.260
14.840
16.420
16.695
16.970
19.830
21.430
23.030
23.920
24.870
25.850
26.830
27.645
28.460
Dok.Adı:
497.00
487.00
477.00
467.00
457.00
447.00
437.00
432.00
427.00
425.00
423.00
421.00
419.00
417.00
412.00
407.00
402.00
397.00
387.00
382.00
377.00
367.00
357.00
352.00
347.00
342.00
337.00
500.85
490.73
480.21
471.11
459.86
448.99
438.61
435.84
429.65
426.81
424.83
422.80
420.77
420.75
415.60
409.64
404.39
400.45
391.14
384.94
378.86
369.14
358.99
354.17
348.41
344.85
339.51
Yüzey
Genişliği
(m)
Kanal
İçindeki Hız
(m/s)
45.70
37.05
29.85
42.44
19.45
19.97
11.45
34.21
18.27
14.11
14.23
14.11
14.02
41.65
45.73
17.56
18.04
55.77
43.98
25.75
33.45
20.57
29.94
36.68
39.62
31.89
17.05
2.29
2.74
2.39
2.06
3.22
3.98
9.55
2.34
4.10
7.16
6.90
6.93
6.95
2.18
2.33
3.91
4.00
2.07
2.41
2.17
2.29
3.63
2.46
1.80
2.45
1.70
4.20
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Kanal
İçimdeki
Makaslama
Gücü
(N/m2)
94.18
137.57
107.32
73.58
206.11
337.63
2176.47
97.88
353.18
1184.18
1092.05
1101.42
1106.48
84.72
98.45
312.14
332.28
77.32
103.64
89.54
109.66
275.48
124.65
64.89
135.17
54.04
364.79
Bölüm V
F
Sf. 45 / 138
Temmuz 2006
Çoruh Nehri mevcut su kalitesi özellikleri DSİ ve EİE’nin yayınlanmış ve
yayınlanmamış raporlarından elde edilmiştir. Buna ek olarak, sucul yaşam için önemli
olan su kalitesi parametreleri daha önce söz edilen su ekolojisi örnekleme
istasyonlarında, 1998, 2002 ve 2004’te gerçekleştirilen arazi çalışmaları ile elde
edilmiştir.
Ardından mevcut su kalitesi Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Kıtaiçi Su
Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri kullanılarak değerlendirilmiştir.
Tablo V.9’da verilmiş olan bu Su Kalite Standartları, su kullanımı sınıflandırmasına
dayanır. Sınıf I sular uygun dezenfeksiyonun işleminin ardından içme suyu olarak,
tüm rekreasyonel amaçlar, alabalık üretimi, sulama için ve tüm diğer kullanıma
uygundur. Sınıf II sular uygun arıtım ile içme suyu olarak, rekreasyonel amaçlar,
alabalık dışında diğer balıkların üretimi, sulama ve endüstriyel amaçlı kullanım için
uygundur. Sınıf III sular, arıtım ile gıda ve tekstil sanayii dışında sanayiilerde
endüstriyel amaçlı kullanım için uygundur. Sınıf IV sular Sınıf I, II, ve III sularla
karşılaştırıldığında, düşük kalitelidir ve uygun arıtım yapılmadan hiçbir amaçla
kullanılamaz. SKKY’ye göre Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflandırılması için ölçüm
parametrelerinden en kötü (en yüksek) Sınıf’a düşen parametreye dayalı olarak
sınıflandırma yapılır.
Proje’nin yer aldığı Çoruh Nehri de bazı parametrelerin Sınıf II kriterlerine denk
gelmesi nedeniyle Sınıf II olarak sınıflandırılmıştır – Çoruh Nehrinin yan kolu olan ve
proje alanının akışaşağıda yer alan Murgul’da yapılan ölçümlerde elde edilen Sınıf III
ve Sınıf IV kriterlerine denk gelen değerler ise bu ölçüm istasyonunun proje alanına
uzakta kalması nedeniyle değerlendirme dışında bırakılmıştır-. Diğer taraftan Çoruh
Nehri su kalite parametreleri ölçüm değerlerinin çoğunluğu Sınıf I sular için verilen
sınır değerlerin aralığına düşmektedir.
Mevcut su kalitesi analizleri EİE’nin Çoruh Nehri Havzası’nda işletmekte olduğu
istasyonların onunda sürdürülmektedir. Bu istasyonların yerleri Şekile V.12’de
gösterilmektedir. Bu istasyonlardan Oltu Nehri üzerinde ve Oltu Nehri’nin Çoruh’la
birleştiği noktanın dört kilometre akışyukarısında yer alan İşhan Köprüsü (No. 2323)
istasyonu, Barhal Nehri üzerinde ve Barhal Nehri’nin Çoruh’la birleştiği noktanın altı
kilometre akışyukarısında yer alan Dutdere (No. 2321) istasyonu, Yusufeli Projesi
alanına en yakın olanlarıdır. Proje alanına bir sonraki en yakın su kalitesi örnekleme
istasyonu, Yusufeli Barajı Aksı’nın 60 km akışaşağısında yer alan Altınsu
istasyonudur (No. 2322). Diğer su kalitesi örnekleme istasyonları, Çoruh üzerinde
Yusufeli Barajı Bölgesi’nin sırasıyla 180 km akışyukarısında ve 112 km
akışaşağısında yer alan Bayburt (No. 2304) ve Karşıköy (No. 2315), Oltu üzerindeki
Aşağıkumlu (No. 2325) ve Coşkunlar (No. 2329), Berta üzerinde Çiftehanlar (No.
2327), Deviskel üzerindeki Gündoğdu (No. 2331) ve Murgul üzerindeki Erenköy (No.
2339)’dür.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 46 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.9. SKKY’ye Göre Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri
Parametreler
A) Fiziksel, inorganik kimyasal param.
1- Sıcaklık
2- pH
3- Çözünmüş oksijen
4- Oksijen doyumu
5- Cl
6- SO4
7- NH4-N
8- NO2-N
9- NO3-N
10- PO4-P
11- Toplam çözünmüş katılar
12- Renk
13- Na
B) Organik parametreler
1- KOİ
2- BOİ
3- Organik karbon
4- Toplam K-N
5- Bulamaçlaşmış sıvı ve katı yağ
6- Metilen mavi aktif maddeleri
7- Fenollü maddeler
8- Mineral yağları ve türevleri
9- Toplam pestisit
C) Inorganik kirlilik parametreleri
1- Hg
2- Cd
3- Pb
4- As
5- Cu
6- Cr (toplam)
+6
7- Cr
8- Co
9- Ni
10- Zn
11- CN
12- F
13- Cl2
14- S
15- Fe
16- Mn
17- B
18- Se
19- Ba
20 – Al
21-Radyoaktivite
α aktivite
β aktivite
D) Bakteriyolojik parametreler
1- Fekal koliform
2- Toplam koliform
Birimler
Su Kalitesi Sınıfları
I
II
III
IV
(mg/L)
%
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
Pt-Co birimi
(mg/L)
25
6.5-8.5
8
90
25
200
0.2
0.002
5
0.02
500
5
125
25
6.5-8.5
6
70
200
200
1.0
0.010
10
0.16
1500
50
125
30
6.0-9.0
3
40
400
400
2.0
0.050
20
0.65
5000
300
250
>30
6.0-9.0
<3
<40
>400
>400
>2.0
>0.050
>20
>0.65
>5000
>300
>250
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
(mg/L)
25
4
5
0.5
0.02
0.05
0.002
0.02
0.001
50
8
8
1.5
0.30
0.20
0.010
0.10
0.010
70
20
12
5.0
0.50
1.00
0.100
0.50
0.100
>70
>20
>12
>5.0
>0.50
>1.5
>0.100
>0.50
>0.100
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
µg/L
mg/L
Ci/L
0.1
3
10
20
20
20
10
20
200
10
1000
10
2
300
100
1000
10
1000
0.3
0.5
5
20
50
50
50
20
20
50
500
50
1500
10
2
1000
500
1000
10
2000
0.3
2.0
10
50
100
200
200
50
200
200
2000
100
2000
50
10
5000
3000
1000
20
2000
1.0
>2.0
>10
>50
>100
>200
>200
>50
>200
>200
>2000
>100
>2000
>50
>10
>5000
>3000
>1000
>20
>2000
1.0
1
10
10
100
10
100
>10
>100
10
100
200
20000
2000
100000
>2000
>100000
°C
MPN/100 ml
MPN/100 ml
Çoruh Nehri için EİE’den alınan Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonları su
kalitesi verileri, Ek H’deki Tablo H.1, H.2 ve H.3’de sunulmaktadır. Su kalitesi analizi
için örnekleme İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonlarında 1984’ten beri, Dutdere
istasyonuda ise 1990’dan beri aylık olarak yapılmaktadır. DSİ ayrıca 1997’de Çoruh
Nehri üzerindeki dört örnekleme istasonunda su kalitesi ölçümlerine başlamıştır,
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 47 / 138
Temmuz 2006
ancak bu ölçümler devam etmemiştir. Bunlardan ikisi Çoruh Nehri’nde yer alan
Bayburt ve Borçka istasyonlarıdır. DSİ, Çoruh Nehri’ne Borçka kasabası kenarında
birleşen Murgul Nehri’nin akışyukarı ve akışaşağı kısımlarında başka iki istasyonu
işletmektedir. DSİ tarafından toplanan su kalitesi verileri Ek H’de Tablo H.4,
Tablo H.5, Tablo H.6 ve Tablo H.7’de sunulmaktadır. Ayrıca, Tablo H.8’de DSİ
Bayburt ve Borçka istasyonlarından elde edilen su kalitesi verileri ve Tablo H.9’da
EİE Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonlarından veriler karşılaştırılmaktadır.
EİE istasyonlarında analiz edilen esas parametreler; sıcaklık, sediman miktarı, pH,
elektriksel iletkenliği, katyonlar (sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum) ve
anyonlar (karbonatlar, bikarbonatlar, kloritler ve sülfatlar), organik madde ve bordur.
Ayrıca, DSİ örnekleme istasyonlarında su örnekleri katı içerikler (çözünmüş ve
askıda), bulanıklık, alkalinite, çözünmüş oksijen, biyokimyasal oksijen ihtiyacı,
amonyak, nitrat, nitrit ve fosfat için analiz edilmektedir.
1998’da (Ocak ve Nisan), 2002’de (Ağustos) gerçekleştirilen arazi çalışmalarında pH,
hava ve su sıcaklıkları, çözünmüş oksijen (ÇO), elektriksel iletkenlik (EC), tuzluluk, su
derinliği ve seki derinliği her bir sucul ekoloji örnekleme istasyonunda ölçülmüştür.
Ayrıca, arazi çalışması sırasında pH’a ek olarak su sıcaklığı, elektriksel iletkenlik
(EC), ve tuzluluk, CO3, HCO3, Cl, Ca, Mg, SO4 ölçülmüştür.
Habitat tiplerini belirlemek için nehin kenarı ve yatağının özellikleri de kaydedilmiştir.
Çoruh Nehri’ndeki su ve habitat kalitesi çalışmaları 1998 ve 2002’de Barhal, Oltu ve
Tortum nehirleri dahil olmak üzere ilkin altı örnekleme istasyonunda yürütülmüştür.
Ayrıca, su kalite ölçümleri Çoruh Nehri mansap bölümünde seçilen iki istasyonda
(Borçka ve Muratlı istasyonları) daha alınmıştır. Bu iki istasyon Borçka ve Muratlı
Projeleri’nin inşa çalışmaları başlamadan önce Çoruh Nehri’nin aşağı bölümündeki su
kalitesini göstermektedir. Bu projelerin inşaatı devam etmektedir (işletilmekte olan
Muratlı dışında) o nedenle bu iki istasyonda 2002 veya 2004’te örnekleme
yapılmamıştır. 2004’te istasyon sayısı, bir tanesi Artvin barajı bölgesinde olmak
üzere, 13’e çıkmıştır.
Örnekleme istasyonlarının yerleri Ek E’de yer alan
Şekil E.2.7’de gösterilmektedir. Şekil E.2.7’deki su kalitesi örnekleme istasyonları,
balık örnekleme noktalarıyla aynı noktalardadır.
Sıcaklık
On yıldan fazla bir gözlem süresince Dutdere (No. 2321), İşhan Köprüsü (No. 2323)
ve Altınsu (No. 2322) örnekleme istasyonlarında ölçülen ortalama su sıcaklığı
sırasıyla 9°C, 11°C ve 9°C civarındadır. Dutdere, İşhan ve Altınsu İstasyonlarının
kışın ortalama su sıcaklıkları sırasıyla 4 °C, 5 °C, ve 3 °C’dir. Aynı periyod için
ortalama sıcaklık sonbaharda 10°C ve 12°C arasında , ve ilkbaharda 6°C ve 9°C
arasındadır. Yaz mevsiminde ortalama sıcaklıklar Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu
istasyonlarında sırasıyla 13°C, 16°C ve 16°C’dir. Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu
istasyonlarında, sırasıyla, maksimum sıcaklıklar 20°C, 25°C, 26°C ve minimum
sıcaklıklar 1°C, 2 °C, 0 °C olarak ölçülmüştür.
Ocak 1998’de yürütülen arazi çalışmaları sırasında, su sıcaklıkları hemen her
istasyon için 2 °C ile 5 °C arasında olmuştur. En derin istasyondaki (Bez) maksimum
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 48 / 138
Temmuz 2006
su derinliği, yüksek akım mevsiminde (Nisan) sadece 400 cm civarındadır ve
derinlikle sıcaklıkta hiçbir değişim gözlenmemiştir. Ortalama sıcaklık 1998 Ocak’taki
3.6 °C’den Nisan’daki yaklaşık 12 °C’ye yükselmiştir. 2004 Mayıs’ında farklı su
örnekleme istasyonlarındaki su sıcaklıkları 7 °C ile 9 °C arasında değişmektedir. Su
sıcaklığı ölçümlerine bakılarak, Barhal Nehri’ndeki su sıcaklığının Çoruh Nehri’nden
düşük olduğu ve Çoruh Nehri memba kısmındaki su sıcaklığının genellikle mansap
kısmındaki sıcaklıktan düşük olduğu söylenebilir.
pH
Proje alanında Çoruh Nehri suyunun biraz alkalik özellikte olduğunu gösteren,
örnekleme periyodları süresince üç istasyonda da ortalama pH değeri 8.0’dir. Suyun
pH değeri Dutdere istasyonunda (No. 2321) 7.5 ve 8.4 , İşhan Köprüsü istasyonunda
(No. 2323) 7.8 ile 8.6 ve Altınsu istasyonunda (No. 2322) 6.9 ile 8.5 arasındadır. pH
yıl boyunca alkalik kalır. pH gözönüne alınarak, bu su içilebilir su olarak ve sulama
için kullanılabilir. Ayrıca, sucul yaşam için uygundur. Genellikle pH 5.0 ile 9.5
değerleri arasında balıklar üzerinde direkt ölümcül bir etki yapmaz. Verimlilik
açısından, yaklaşık 6.5 ile 8.2 arası bir pH değeri çoğu tatlı su balığı için en
uygunudur.
Yerinde ölçülen pH değerlerine bakılarak (özellikle, 2004’teki ölçümler), Çoruh Nehri
pH değerinin akıntının mansap bölümünde yükseldiği söylenebilir.
Elektriksel İletkenlik (EC) ve Tuzluluk
Elektriksel iletkenlik (EC) sudaki mineral tuz içeriğinin iyi bir göstergesidir. Dutdere
(No. 2321) istasyonunda elde edilen özel elektriksel iletkenlik değerleri, ortalama 170
µmhos/cm (25°C’de) ile, 72 ve 1062 µmhos/cm arasındadır. İşhan Köprüsü (No.
2323) ve Altınsu (No. 2322) istasyonlarının değerleri daha yüksek görülmektedir;
İşhan Köprüsü istasyonunda (ortalama 568 µmhos/cm) 256 ile 1,269 µmhos/cm,
Altınsu istasyonunda (ortalama 354 µmhos/cm) ise 152 ile 1,366 µmhos/cm
arasındadır. 1997’de DSİ tarafından işletilen dört su kalitesi örnekleme istasyonunda
ölçülen ortalama EC değerleri, EİE istasyonlarının gözlemleriyle karşılaştırılabilir. EC
ortalaması Bayburt istasyonunda 408 µmhos/cm , Borçka istasyonunda
250 µmhos/cm, Murgul Memba istasyonunda 223 µmhos/cm ve Murgul mansap
istasyonunda 231 µmhos/cm’dir.
En düşük EC değerleri, muhtemelen bu dönemdeki şiddetli yağışlar nedeniyle,
ilkbahar mevsiminde ve yazın ilk günlerinde gözlenmiştir. Yusufeli Proje alanında
gözlenen EC değerlerine dayanılarak, Yusufeli Barajının baraj inşasının temel
amaçları arasında olmamasına rağmen sulama yapmaya uygun olduğu söylenebilir.
Balıklar ve diğer sucul yaşam bakımından, 25 °C’de 2000 µmhos/cm’den düşük
elektriksel iletkenlik değerleri olan sular çeşitli fauna elemanlarının yaşamını
desteklemeye uygundur.
Arazi ölçümlerine göre, Çoruh Nehri’nde elektriksel iletkenlik, bu bölgedeki yoğun
yağış ve bölgesel jeolojik oluşumlardan az miktarda mineral çözünümü nedeniyle
düşüktür. EC değerleri Oltu ve Tortum nehirlerinde, bölgedeki jeolojik oluşum (kireç
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 49 / 138
Temmuz 2006
taşı) nedeniyle genellikle daha yüksektir. Diğer taraftan, Barhal en yüksek su
kalitesiyle en düşük EC değerine sahiptir. Ayrıca, Çoruh Nehri membası nehrin
mansabına göre daha düşük elektriksel iletkenlik değerlerine sahiptir. EC değerleri
her türlü su kullanımına uygundur ve bu değerlere sahip nehir suları sulama için de
kullanılabilir.
Tüm örnekleme istasyonlarında yerinde ölçümler düşük değerler göstermektedir.
Tuzluluk değerleri %0.1 den %0.85’e kadar bir aralıkta değişim göstermektedir.
İlkbaharda ve yazın ilk günlerinde tuzluluk, muhtemelen eriyen karların seyreltici
özelliği sebebiyle, sıfır olarak ölçülmüştür. Böyle bir tuzluluk değerine sahip su her
türlü amaç için kullanıma uygundur.
Bulanıklık, Seki Derinliği, ve Sediman
DSİ istasyonlarında yapılan bulanıklık ölçümleri Çoruh Nehri akışaşağısı kısmında
daha yüksek değerler götermektedir. Bakır madeni atıkları nedeniyle, ortalama
değerler Murgul Mansap istasyonu ve Murgul Memba istasyonununda 1,302 ve
2.250 NTU’dur. Akış yönüne göre en yukarıda bulunan DSİ’nin Bayburt istasyonunda
bulanıklık 40 NTU olarak ölçülmüştür. Bu değer Murgul Nehri’yle birleşmesi nedeniyle
Borçka İstasyonunda 287 NTU’ya ulaşmaktadır. Murgul istasyonunda ölçülmüş olan
değer kadar yüksek bulanıklık değerlerinin, sucul yaşam ve suyun farklı kullanımları
için uygun olmadığı söylenebilir.
Sediman ölçümleri sadece EİE istasyonlarında yapılmaktadır; ancak, prole alanı
kapsamında sediman verileri sadece Altınsu İstastonu için (No. 2322) mevcuttur.
Ölçüm süresince Altınsu İstasyonu’nda ölçülen ortalama sediman düzeyi
756 ppm’dir. Bu istasyonda ölçülen minimum sediman konsantrasyonu 39 ppm ve
maksimum sediman konsantrasyonu 524 ppm olarak kaydedilmiştir. En yüksek
sediman miktarları yüksek yağış oranları nedeniyle ilkbaharda ve yazın, sırasıyla
ortalama olarak 1,492 ve 1,209 ppm olarak ölçülmüştür.
Kışın (Ocak’ta) yerinde ölçümü yapılan Seki derinlikleri, 70.5 cm ortalamayla, 30 ile
100 cm arasında değişmektedir. Kar erimesi nedeniyle dik eğimlerde toprak
aşınmasının yol açtığı kahverengimsi rengin yanı sıra, göreceli biçimde artan
bulanıklık, Nisan’daki seki derinliğinin azalmasına, 2 ile 90 santimetre arasında
kaydedilmesine sebep olmuştur. Ancak, Murgul Nehri’nin karışmasından sonra yer
alan en akışaşağı örnekleme istasyonları (Tablo H.10’de Borçka İstasyonu ve Muratlı
İstasyonu) seki derinlikleri beş – altı santimetredir. Seki derinlikleri 5 - 80 cm
arasındadır.
Anyonlar ve Katyonlar
Sudaki Kalsiyum ve Magnezyum iyonları konsantrasyonu biçiminde ölçülen
Kalsiyum-Magnezyum Sertliği, EİE’nin Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu
istasyonlarında ortalama 77, 194 ve 148 mg/L CaCO3’dür. DSİ’nin 1997 yılı toplam
sertlik ölçümleri, Borçka, Bayburt, Murgul Mansapı ve and Murgul Memba
istasyonları ortalamaları sırasıyla 204, 153, 118 ve 123 mg/L CaCO3’dür. Nehir suyu
orta sert olarak sınıflandırılabilir. Diğer taraftan, suda toksik metaller olması halinde
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 50 / 138
Temmuz 2006
yüksek sertlikteki sular metallerin toksisitesini azaltıcı şekilde etki etmektedir
(McKee, 1978).
Doğal su kaynaklarında karbonat (CO3=) ve bikarbonat (HCO3-) konsantrasyonları
suya katılan maddeler olduğu kadar sıcaklık, pH, katyonlar ve diğer çözünmüş
tuzlara da bağlı olarak değişmektedir. Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu
istasyonlarında karbonat konsantrasyonları 1.8, 8.3 ve 7.2 mg/L değerleriyle oldukça
düşüktür; bikarbonat değerleri ise 72.9, 182.8 ve 138.6 mg/L ‘dir. Sudaki karbonat
ve bikarbonatların içerikleri DSİ istasyonlarında alkalinite (CaCO3) cinsinden
ölçülmüştür. Ancak, sudaki düşük karbonat içeriğine bakılarak, dört istasyonun
hiçbirinde fenolftalein alkalinite bulunmamıştır.
Metil oranj alkalinite gösteren
bikarbonat konsantrasyonları ortalamaları Bayburt, Borçka, Murgul Mansap and
Murgul Memba istasyonlarında sırasıyla 231.8, 152.5, 57.3 ve 36.6 mg/L ‘dir.
Yüksek bikarbonat konsantrasyonları tuzluluk ve sudaki toplam katı içeriğini
arttırmasına rağmen, sudaki bikarbonat miktarı nadiren zararlı olarak
değerlendirilmektedir.
Diğer bir kalite parametresi de kloritlerdir. Kaynak sularındaki kloritler, klorit içeren
kaya ve toprakların suyla temas ederek erimesinin sonucudur. Dutdere, İşhan
Köprüsü ve Altınsu istasyonları ortalama değerleri sırayla 5.5, 31.7 ve 13.3 mg/L’dir.
DSİ istasyonlarında ölçülen klorit değerleri göreceli olarak daha düşüktür: Bayburt,
Borçka, Murgul Mansap and Murgul Memba istasyonlarında sırasıyla 5.2, 7.3, 3.5 ve
3.3 mg/L ‘dir. Sudaki kloritlerin yeterliliği endüstriyel amaçlara yönelik ekonomik bir
bakım açısındandır, ancak bu değerlerin insan sağlığı ve sucul yaşama ters bir etkisi
yoktur.
Sülfat hemen her kaynak suyunda kireç ve diğer bilinen minerallerin erimesinin bir
sonucu olarak bulunur. Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonlarının ortalama
değerleri sırasıyla 15.8, 88.2 ve 44.1 mg/L ‘dir. DSİ istasyonlarında ölçülen sülfat
değerleri karşılaştırılabilir; Bayburt, Borçka, Murgul Mansap ve Murgul Memba
istasyonlarında sırasıyla 32.1, 49.3, 71.4 ve 91.9 mg/L ‘dir. Suda sülfatların
bulunmasının da insan sağlığı veya sucul yaşama olumsuz bir etkisi yoktur, ancak
bazı özel endüstriyel amaçlarla istenmeyebilir.
Bor, sodyum borat veya kalsiyum borat olarak mineral tortularda ve kaynak sularında
ortaya çıkar. Su örnekleri bor için sadece EİE istasyonlarında analiz edilmiştir, ve
ortalama konsantrasyonları Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonlarında sırayla
0.10, 0.50 ve 0.24 mg/L’dir. Bor bitki beslenmesi için temel bir elementtir ve bu
değerlerin insan sağlığı veya sucul yaşama olumsuz etkisi bulunmamaktadır.
Sodyum, suyun ana bileşenlerinden biridir. Sodium tuzları suda fazlasıyla çözülebilir
olduğundan, topraktan eriyen ya da nehirlere ulaşan sodyum çözelti halinde kalır.
Örnekleme süresi boyunca gözlemlenen ortalama sodyum konsantrasyonları
Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonlarında sırasıyla 4.04, 47.2 ve
18.3 mg/L’dir. 1997’de DSİ tarafından ölçülen sodyum değerleri ortalamaları Borçka,
Bayburt, Murgul Mansap ve Murgul Memba istasyonlarında, sırayla 10.7, 13.6, 2.7 ve
2.4 mg/L ‘dir. Bu düzeyde sodyum hem sucul yaşam hem de sulama için uygundur.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 51 / 138
Temmuz 2006
Potasyum en aktif metallerden olarak oksijen ve suyla güçlü etkileşime girer.
Dolayısıyla, genellikle iyonlaşmış veya moleküler formdaki su örneklerinde gözlenir.
Elektriksel iletkenlik değerlerinde olduğu gibi, İşhan Köprüsü İstasyonu (Oltu
Nehri’nde) yüksek potasyum konsantrasyonları gözlenmiştir. Ortalama potasyum
konsantrasyonları sırasıyla Dutdere, İşhan Köprüsü ve Altınsu istasyonları için 0.6,
2.1 ve 1.6 mg/L ‘dir. 1997’de DSİ’nin ölçtüğü bu değerler, EİE istasyonlarınkilerle iyi
bir uyum içindedir; Borçka, Bayburt, Murgul Mansap and Murgul Memba istasyonları
için sırasıyla 2.4, 2.0, 1.9 and 1.6 mg/L ‘dir. Bu değerler suyun farklı kullanımları için
uygundur.
Yerinde ölçümlere göre, anyon ve katyon düzeyleri Barhal Nehri’nde (Istasyon 3,
Istasyon 4, Istasyon 4A, Istasyon 5) en düşük ve su kaynaklarıyla temas eden
minerallerin eriyerek konsantrasyonu artırdığı bir jeolojik yapıdan geçen Tortum ve
Oltu Nehri’nde (Istasyon 9, Istasyon 10, Istasyon 11) en yüksektir. Ayrıca, sudaki
anyon ve katyon konsantrasyonunun, nehrin akışyukarı kısmından (Istasyon 1A,
Istasyon 1, Istasyon 2) akışaşağı kısmına (Istasyon 6, Istasyon 7, Istasyon 8) doğru
arttığı görülmüştür. Ölçülen anyonlar içinde yüksek sülfat konsantrasyonları doğal
jeolojik yapılar kadar gübre kullanımıyla da ilişkilendirilebilir.
Organik Kirlilik Yükü ve Oksijen
Çözünmüş oksijen (ÇO) düzeyleri sadece 1997’den beri DSİ tarafından işletilen su
kalitesi örnekleme istasyonlarında ölçülmüştür. Bayburt, Borçka, Murgul Mansap and
Murgul Memba istasyonlarında ortalama ÇO değerleri, sırasıyla 9.3, 10.0, 10.0 ve 8.8
mg/L’dir. Verilere göre, ÇO değerleri litrede altı miligramın altına düşmemiştir.
Gözlenen maksimum değer, 11.5 mg/L, Şubatta Murgul Mansap Istasyon’unda
ortaya çıkmıştır.
Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ5) konsantrasyonları da sadece DSİ örnekleme
istasyonlanda ölçülmüştür. BOİ5 değerleri nehir boyunca oldukça düşüktür. Ortalama
BOİ5 değerleri Bayburt, Borçka, Murgul Mansap ve Murgul Memba istasyonlarında,
sırasıyla 1.0, 0.9, 0.9 ve 0.7 mg/L’ dir. Maksimum değer 1.4 mg/L, Şubatta Murgul
Mansap istasyonunda kaydedilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında ölçülen ÇO
değerleri, oksijen düzeylerine göre yüksek su kalitesini gösterir ve düşük organik
kirliliği ifade eder.
Yerinde ölçümlere göre, Ocak 1998’de ortalama ÇO konsantrasyonu 12.5 mg/L iken,
çözünmüş oksijen değerleri 11.7 ile 13.1 mg/L arasında değişiklik göstermiştir.
Ağustos 2002 ÇO ölçümleri 12 mg/L civardındadır. 2004’te (Mayıs) gerçekleştirilen
ölçümlere dayanarak Çoruh, Tortum ve Oltu’daki farklı istasyonlarda elde edilen diğer
değerlere göre Barhal Nehri’nde çözünmüş oksijen düzeyi en yüksektir. Ölçülen ÇO
değerleri 9.2 ile 10.8 mg/L arasında değişmektedir. ÇO değerleri sucul yaşam için
uygundur. Çözünmüş oksijen değerleri, yüzey ve dip olçümleri yapılmış olan
istasyonlardaki derinlikle anlamlı bir değişim göstermemiştir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 52 / 138
Temmuz 2006
Nutrient
Ortalama amonyak nitrojeni düzeyleri Bayburt, Borçka, Murgul Mansap, and Murgul
Memba istasyonlarında, sırayla 0.17, 0.21, 0.26, ve 2.17 mg/L olarak ölçülmüştür.
Bayburt, Borçka, Murgul Mansap, ve Murgul Memba istasyonlarında sırayla nitrit
nitrojen değerleri 0.002, 0.003, 0.015, ve 0.020 mg/L iken, ortalama nitrat nitrojen
konsantrasyonları 0.61, 0.69, 0.71, and 0.59 mg/L’dir. Murgul’daki görece yüksek
değerler, yüzey sularına muhtemelen direkt deşarj edilen fabrika atıklarının daha çok
bulunması, Murgul’un daha endüstrileşmiş bir yerleşim olması gerçeğine
dayandırılmıştır.
DSİ ölçümleri orto-fosfat düzeylerinin tüm dört istasyon için oldukça düşük olduğunu
göstermiştir. Bayburt, Borçka, Murgul Mansap ve Murgul Memba istasyonlarında
ortalama konsantrasyonlar, sırasıyla 0.03, 0.09, 0.12, ve 0.08 mg/L‘dir. Fosfatın
sınırlayıcı nutrient olarak etken olabilmesi nedeniyle düşük fosfat değerleri düşük
biyolojik üretkenlik düzeyine işaret etmektedir. Sonuç olarak, EİE, DSİ ve ENCON
ölçümlerine dayalı su kalitesi sınıflandırması, sırasıyla Tablo V.10, V.11 ve V.12’ de
verilmiştir.
Tablo V.10. EİE Ölçümlerine Dayalı Su Kalitesi Sınıflandırması
Parametre
Sıcaklık(°C)
pH
Na (meq/L)
Cl (meq/L)
SO4 (meq/L)
Genel Sınıflandırma
Dutdere
(1995-2004)
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
İşhan
(1995-2004)
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf II
Sınıf I
Sınıf II
Altınsu
(1984-1994)
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Tablo V.11. DSİ Ölçümlerine Dayalı Su Kalitesi Sınıflandırması
Parametre
pH
Cl (mg/L)
NH3-N (mg/L)
NO2-N (mg/L)
NO3-N (mg/L)
DO (mg/L)
BOD5 (mg/L)
o-PO4 (mg/L)
SO4 (mg/L)
Na (mg/L)
Genel Sınıflandırma
Dok.Adı:
Bayburt
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Borçka
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf II
Sınıf II
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf II
Sınıf I
Sınıf I
Sınıf II
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 53 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.12. ENCON’un Yaptığı Yerinde Ölçümlere Dayalı Su Kalitesi Sınıflandırması
Nehir
İstasyon
No.
pH
ÇO
(mg/L)
T (°C)
Cl
(meq/l)
SO4
(mg/l)
Genel
Sınıf
Çoruh
(akışyukarı kısmı)
Çoruh
(akışaşağı kısmı)
Barhal
Oltu
Tortum
Y1 A
Y1
Y2
Y3
Y4
Y4 A
Y5
Y6
Y7
Y8
Y9
Y10
Y 11
I
I
I
I
I
I
I
I
I
III
I
III
III
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
III
I
III
III
Sonuç olarak; Oltu, Çoruh, ve Barhal Nehirlerinde su kalite ölçümleri su kalitesinin
Barhal Nehri’nde (Sınıf I) en yüksek, Oltu ve Tortum Nehirlerinde (Sınıf III) en düşük
olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak, görece düşük su kalitesi organik kirlilik
kaynaklarından çok, doğal jeolojik yapıların sonucu olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca,
Çoruh Nehri’nin akışyukarı kısmı nehrin aşağı kısmından daha yüksek su kalitesine
sahiptir.
V.2.6.6. Çoruh Nehri’nde Sediman Ölçümleri
Çoruh Nehri Havzası’nda askıda sediman ölçümleri ilk olarak EİE’nin Muratlı Barajı
bölgesinin akışyukarısı Karşıköy (No. 2315) ve İspir kasabasına yakın, Çoruh
Nehri’nin üst kısmındaki İspir Köprüsü istasyonlarında, sırasıyla 1967 ve 1969 yılında
başlamıştır. Daha sonra 1984 ‘te Çoruh Nehri’nde Deriner baraj bölgesine yakın
Altınsu istasyonu (No. 2322) kurulmuş ve askıda sediman ölçümleri, istasyonun
2001’de kapanmasına kadar yapılmıştır. Bu istasyonlar ve Yusufeli Baraj Bölgesi
Şekil V.12’deki haritada gösterilmektedir.
EİE tarafından yürütülen gradasyon analizlerinin sonuçlarına göre, Çoruh Nehri’nde
ölçülen askıda sediman % 33 kum, % 37 silt ve % 30 kilden oluşmaktadır.
Türk ve Gürcü Hükümetleri arasında yapılan bir anlaşmayla, Çoruh Nehri’ndeki
askıda sediman miktarı Gürcistan sınırları içerisinde de 1999’dan beri ölçülmektedir.
Bu ölçümler Gürcistan’da üç ayrı noktada yapılmıştır. Bu istasyonlardan ikisi
Çoruh’un Gürcistan’daki iki kolu üzerinde (Acara ve Macahela) biri ise Karadeniz’den
yaklaşık 12 km uzakta, Çoruh Nehri’nin (Erge) ana kolu üzerindedir. Erge, yukarıda
sözü edilen kolların Çoruh’la birleşiminin akışaşağısında ve Coruh’un dağlık
topografyadan çıkıp Karadeniz’e ulaşan düzlük kesime geçtiği kesimin yaklaşık 2 km
membaında yer almaktadır.
Denize daha yakın başka bir ölçüm istasyonu
bulunmaması dolayısıyla, Erge’den alınan kayıtlar Çoruh Deltası’na ulaşan toplam
sediman miktarını ve Türk ve Gürcistan sınırları içerisindeki havzalardan kaynaklanan
miktarı göstermek için kullanılacaktır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 54 / 138
Temmuz 2006
Çoruh Nehri üzerinde üç ölçüm istasyonu için sediman yükleri DSİ tarafından verilen
sediman formülleri kullanılarak hesaplanmıştır. Bu formül 3 1972-2000 yılları arasında
kaydedilen akım değerlerine uygulanmıştır. Ortalama yıllık yükler “akım süresi eğrisi
– sediman miktarı/oranı eğrisi metodu” (USACE 1989b 4) yaklaşımı kullanılarak
hesaplanmıştır.
Çalışmaların kısa bir süredir sürmesi nedeniyle Coruh Nehri’nin Gürcistan kesiminde
sadece birkaç ölçüm mevcuttur. Bu ölçümler şu ana kadar tüm ilgili hidrolojik şartları
kapsamamakta olup, sediman miktarı/oranı eğrisi elde etmek için ölçüm sayısı halen
çok azdır. Dolayısıyla, Erge için bulunan değer Erge’nin yaklaşık 12 km akış
yukarısında yer alan Karşıköy İstasyonu sediman miktarı eğrisi temel alınarak
hesaplanmıştır.
Yusufeli Barajına ulaşan askıda sediman miktarı Yusufeli Barajı’nın yaklaşık 60 km
akışaşağısında yer alan ve baraja en yakın istasyon olan Altınsu istasyonu verilerine
dayanılarak tahmin edilmiştir. Yusufeli Rezervuarı için sediman miktarı tahmini,
Altınsu istasyonu ve Yusufeli Baraj aksı yerinin su toplama havzalarının alanlarının
korelasyonu yapılarak bulunmuştur. Erge için ise bu korelasyon Karşıköy İstasyonu
ile Erge’nin su toplama havzalarının arasında yapılmıştır.
Askıda sediman miktarları, Erge (Gürcistan) ile Türkiye’deki gözlem istasyonlarında
ölçülen sediman miktarları, Yusufeli Barajı için tahmin edilen sediman miktarı ve
verilen sediman miktarlarının kaynaklandığı Çoruh’un akışyukarısındaki ilgili
havzaların alanları, Tablo V.13’de sunulmaktadır.
Tablo V.13’den görülebileceği gibi, Coruh Nehri’nin, Karadeniz’de Gürcistan sahilinde
bulunan nehir ağzına ulaşan askıda sediman yükünün %83’ü (6.6 miyon ton/yıl)
Türkiye sınırları içerisindekikesimden kaynaklanmaktadır.
3
Karsikoy y = 1.2576*x1.7191, Altinsu y = 0.0278*x2.379, Ispir y = 0.4918*x1.9464
USACE [U.S. ARMY CORPS OF ENGINEERS, ED.](1989b): Engineer Manual (Mühendis Kılavuzu)
1110-2-4000. Engineering and Design: Sedimentation Investigations of Rivers and Reservoirs
(Mühendislik ve Tasarım: Nehir ve Rezervuarlarda Sedimantasyon Araştırmaları). Appendix C - Corps
of Engineers Methods for Predicting Sediment Yields (Ek C – Sediman Miktarı Hesaplama
Yöntemleri). Adres: http://www.usace.army.mil/usace-docs/eng-manuals/em1110-2-4000/a-c.pdf
4
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 55 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.13. Yıllık Ortalama Askıda Sediman Miktarları ve Ortalama Nehir Akımları
Yer
Erge (Gürcistan) 5
(Coruh Nehri ağzını
temsil etmektedir)
Nehir Ağzından
Yaklaşık
Uzaklık
(km)
Rezervuar
Alanı
(km2)
Ortalama Akım
(m3/sec)
Ortalama Yıllık
Askıda Sediman
Miktarı
(ton/yıl)
12
20,281*
285
7.49
24
17,826*
200
6.22
158
5.07
2315 (Karsiköy)
(Muratlı Baraj yeri /
Türkiye Gürcistan
sınırını temsil
etmektedir)
2322 (Altınsu)
16,507*
6
(Deriner Baraj yerini
temsil etmektedir)
68
Yusufeli Baraj Aksı
118
13,431*
120
4.13
2316 (İspir Köprüsü)
208
5,505
36
0.455
7
V.2.6.7. Yeraltı suyu ve Kaynaklar
Proje alanında ekonomik amaçlı yeraltı suyu kullanımı yoktur. Genellikle, köylülerin
açtığı kuyular kişisel ihtiyaçların karşılanmasına yöneliktir. Bölgede ayrıca bazı küçük
menbalar bulunmaktadır, ancak bunlar yerel evsel su ihtiyacını karşılamaya
karşılamaya yetecek miktarda su sağlayamamaktadır.
Köylülerce kullanılan kuyuların dışında, Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından da çeşitli
amaçlarla bazı kuyular açılmıştır. Köylerdeki kuyularda yeraltı suyu kalitesi hakkında
hemen hemen hiç bir bilgi mevcut değildir. Diğer yandan, DSİ’nin açtığı kuyulardan
toplamış olduğu yeraltı suyu tablo değerleri, yeraltı suyu potansiyeli ve kalitesi
üzerine bilgiler bulunmaktadır.
Proje alanına en yakın DSİ kuyularının yerleri ve özellikleri, aşağıda Tablo V.14’da
sunulmaktadır. Bölgede belirlenen altı kuyudan üçü Artvin Merkez’de, üçü de
Erzurum ili Tortum kasabası çevreside yer almaktadır.
5
Karşıköy İstasyonu ve Erge’nin su toplama havzalarının alanları korale edilerek bulunmuştur.
Altınsu için toplam alan 18,326 km²’dir. Membada yer alan ve 1,819 km² su toplama havzası bulunan
Tortum Rezervuarı göz önüne alındığında, Altınsu İstasyonu için esas net alan 16,507 km² olacaktır.
Mansapta yer alan noktalar olan Yusufeli, Karşıköy ve Erge (*) için yapılan sediman hesaplamalarında
su toplama havzalarının alanlarında aynı şekilde düzeltmeler yapılmışır.
7
Altınsu İstasyonu ve Yusufeli Baraj yerinin su toplama havzalarının alanları korale edilerek
bulunmuştur.
6
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 56 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.14. DSİ Kuyularının Yerleri ve Karakteristikleri
Kuyu No.
42487
34127
34126
46811
46810
27087
Yer
Artvin – Merkez
Artvin – Merkez
Artvin – Merkez
Erzurum - Tortum, Çamlıca
Erzurum - Tortum, Kaledibi
Erzurum – Tortum
Statik Su
Seviyesi
(m)
7.99
2.80
1.39
9.10
Artezyen
Dinamik Su
Seviyesi
(m)
9.51
7.90
11.81
21.57
5.16
4.50
Miktar (Q)
(l/sn)
20.69
61.00
50.18
20.00
30.27
18.30
Baraj bölgesinde yeraltı suyu düzeyini gösteren sondaj kuyuları sonuçları
Tablo V.15’te gösterilmektedir. Tablo V.15 ’teki yeraltı suyu seviyesi, kurak mevsim
süresince en düşük yeraltı suyu seviyesini temsil etmektedir. Sondaj kuyularında
ölçülen ve girişlerdeki pınarlardan çıkarılan sonuçlardan, baraj aksındaki yeraltı suyu
tablası Şekil V.8’deki jeolojik kesitte gösterilmektedir.
Çoruh Nehri yatağının sağ tarafındaki yeraltı su tablası gradyanı 20° ile 30°
arasındadır. Yeraltı su seviyesi Çoruh Nehri’nden uzaklaştıkça elirgin şekilde
yükselmektedir. Buna kıyasla, Çoruh Nehri’nden 100 m uzağa kadar, nehir yatağının
sol tarafında yeraltı suyu tablası yüksekliği hemen hemen nehir suyu seviyesiyle
aynıdır, yeraltı suyu tablo derecesinin dağa daha da yakınlaştıkça yaklaşık 15°
olması beklenmektedir. Nehrin sol tarafındaki yeraltı suyu tablasının yüksekliği, sağ
tarafındaki yeraltı suyu tablasına göre daha düşük seviyededir.
Tablo V.15. Baraj Bölgesindeki Sondaj Kuyularında Yeraltı Su Seviyeleri
Sondaj Kuyusu No.’su
Konumu
LS-9
Sol kıyı
LS-3
LS-1
RS-5
Sağ kıyı
RS-18
RS-19
ve
Yeraltı Su Seviyesi (m)
Derinlik (m)
499
496
497
500
514
544
98
51
2
22
19
133
Su kaynağının kalitesi, bu kaynağın evsel su kaynağı olarak kullanılması için
seçiminde de çok önemlidir. Yeraltı suyu kalite açısından göreceli olarak mevsimden
mevsime sabit kalır. Ancak, farklı konumlardaki kuyulardan elde edilen yeraltı suyu
kalitesi değişiklik gösterebilir. Hidrojeolojik koşullardaki değişiklikler kısa mesafelerde
farklı su kaliteleri yaratabilir. Yeraltı suyu kalitesi genellikle bakteriyolojik içerik,
bulanıklık ve toplam organik konsantrasyonlara bağlı olarak, yüzey sularına kıyasla
daha yüksektir. Diğer yandan, yeraltı suyu evsel amaçlı kullanılacak su kaynağı
olarak düşünüldüğünde, yeraltı suyunda gözlenebilecek kalite problemleri genellikle
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 57 / 138
Temmuz 2006
mineral içeriğiyle (yüksek sertlik, demir ve manganez) ilişkilidir. Yeraltı suyu
kaynakları kullanım öcesi genellikle az düzeyde arıtım gerektirmektedir.
Yeraltı suyu kalitesi DSİ’nin yukarda sözü edilen bazı kuyularında analiz edilmektedir.
Bu analizlerde bazı fiziksel ve kimyasal parametreler göz önüne alınmıştır. Kuyu
numaraları ve bu kuyularda ölçülmüş parametreler Ek H’deki Tablo H.11’de,
ölçümlerin sonuçlarıyla birlikte sunulmuştur.
Tablolarda sunulan sonuçlara göre, bölgedeki yeraltı sularının sertliği yüksektir. DSİ
yeraltı suları gözlem kuyularında ölçülen parametreler No. 34127, No. 34126,
No. 46811, No. 46811, No. 46810 kuyuları için Sınıf III, No. 27087 kuyusu için Sınıf II
su kalitesini göstermektedir. Ancak, yeraltı suyu kaynaklarında organik kirliliğin,
düşük organik kirlilik kapsamında Sınıf I sınırları içerisinde kalmaktadır. 46810 no.lu
kuyu dışındaki tüm kuyuların pH değeri Sınıf I limitleri içerisindedir. 46810 no.lu
istasyon kuyusunda yeraltı suyu tedariği, görece düşük pH değeri (ör. 6.4) ile göreceli
biçimde asidik bir özelliğe sahiptir. Bölgesel veriler, yeraltı suları kalitesinin jeolojiden
etkilendiğini göstermektedir. Bölgesel yeraltı suyu kalitesi ile ilgili bu çıkarımların proje
alanında da geçerli olduğu düşünülebilir. Proje alanında bilinen hiçbir kirlilik kaynağı
bulunmamaktadır ve yeraltı suyu kalitesiyle ilgili herhangi bir problem bildirilmemiştir.
Bölgede yeraltı suyu dezenfekte edildikten sonra içme suyu amaçlı kullanılmak üzere
su dağıtım şebekesine yollanmaktadır. İlçe merkesi etrafında yer alan küçük köyler,
içme suyu ihtiyaçlarını karşılamak için küçük kuyuları kullanmaktadır.
V.2.6.8. Çalışma Alanında Mevcut Su Kullanımı
Köylerdeki içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanması için yeraltı suyu
kullanılmaktadır. Ayrıca, nehirden ve nehrin küçük veya büyük kollarından uzakta yer
alması nedeniyle yüzey suyu bulunmayan alanlardaki bazı bahçelerde yeraltı suları
sulama amaçlı kullanılmaktadır.
Tarım, göreceli olarak daha düz olan nehir yatakları boyunca ve yamaçlarda
teraslama ile oluşturulmuş bahçelerde yapılmaktadır. Meyve, sebze ve pirinç sulama
ile üretilen ana ürünlerdir. Yamaçlardaki tarım alanlarının sulanması için, küçük
pınarlarca, yağış ve kar erimesiyle oluşan ve yüksek rakımlardan Çoruh Nehri’ne
doğru akan sürekli ve süreksiz dereler önleri kesilerek tarım alanlarına çevrilmiştir.
Coruh Nehri boyunca yer alan pirinç tarlaları ve bazı bahçeler nehirden kanallarla
çevirilerek elde edilen suyla sulanmaktadır.
Çalışma alanındaki sulama suyu kullanımı, Yusufeli’ndeki ortalama yıllık yağışın
yaklaşık 296 mm olduğu ve meyve bahçeleri, sebze bahçeleri ve sulu tarım yapılan
arazilerde 1 m2 birim alanda sulama suyu ihtiyacının (Temmuz için) sırasıyla,
yaklaşık 210 mm/ay, 254 mm/ay, 271 mm/ay olduğu varsayımlarıyla hesaplanmıştır.
Toplam sulama suyu kullanımı, Tablo V.16’da sunulmaktadır. Yılda yaklaşık
13.4 milyon m3 su, sulama amacıyla kullanılmaktadır. Bu miktar, 0.42 m3/sn’lik akıma
eşittir. Sosyo-ekonomik araştırmaya göre, kendi tarım alanlarını sulayan toplam
hane halkının %60’ı, direkt olarak Çoruh Nehri’ni ya da onun kollarını kullanmaktadır.
Diğer sulama suyu kaynakları, bölgedeki yeraltı suyu kuyularıdır. Nehir civarındaki
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 58 / 138
Temmuz 2006
sulu tarım arazileri, genellikle Çoruh Nehri’nden alınan su kullanılarak sulanmaktadır.
Yeraltı sularının sulama yapmak için yetersiz olmasıyla birlikte, sulu tarım çoğunlukla
Çoruh Nehri ve kollarından elde edilen su kullanılmasına dayanmaktadır.
Tablo V.16. Çalışma Alanında Sulama Suyu Kullanımı
Sebze Bahçeleri* Meyve Bahçeleri*
Toplam
Sulu Tarım*
(m3)
(m3)
(m3)
(m3)
646,074
1,776,367
316,549
2,738,990
Yusufeli
591,777
609,845
59,600
1,261,222
Alanbaşı
25,502
297,914
45,698
369,114
Arpacık
7,315
68,544
8,610
84,469
Bahçeli
42,774
845,496
58,002
946,272
Bostancı
286,662
424,135
92,745
803,542
Çeltikdüzü
943,412
542,032
184,336
1,669,779
Çevreli
14,224
219,123
39,270
272,617
Çıralı
28,016
315,683
108,875
452,574
Darıca
127,087
258,569
56,051
441,707
Dereiçi
25,908
76,952
11,911
114,771
Irmakyanı
55,884
271,358
163,728
490,970
İşhan
657,826
473,715
123,556
1,255,096
Kılıçkaya
112,029
354,311
160,011
626,350
Kınalıcam
15,748
111,022
24,578
151,349
Küplüce
44,715
115,551
47,600
207,866
Morkaya
84,633
263,383
84,191
432,206
Pamukçular
1,303
101,810
9,954
113,066
Sebzeciler
372,563
291,992
101,631
766,186
Tekkale
3,099
50,137
17,884
71,120
Yeniköy
19,406
85,245
30,429
135,079
Yüksekoba
Toplam
4,105,955
7,553,183
1,745,208
13,404,346
*Sebze bahçeleri ve sulu tarım arazilerinin 4 ay boyunca –Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos-, meyve
bahçelerinin 2 ay boyunca (Temmuz ve Ağustos) sulandığı varsayımına dayalıdır. Not: Tarım
alanlarının yüzey ölçüsü ile ilgili bilgiler 2005 Araştırmasına dayanmaktadır
Çalışmada sosyoekonomik açıdan incelenen ve %90’ı Yusufeli İlçe Merkezi’nde
yaşayan hane halkının %38’inin kanalizasyon sistemi bağlantısı vardır. Yusufeli İlçe
Merkezi hane halkının yaklaşık %85’ne kanalizasyon sistemi hizmeti verilmektedir.
Yusufeli İlçesi’nde (İlçe Merkezi ve Köyleri) üretilen atıksu, 2000 yılındaki sayımda
belirlenen nüfus değerine ve günlük atıksu üretiminin kişi başına 200 L olduğu
varsayımına dayanılarak tahmin edilmiştir (Tchobanoglous, 2003). Sonuç değerleri
aşağıda Tablo V.17’de sunulmaktadır. Köylerdeki atıksular genellikle foseptik
çukurlarında toplanmaktadır. Yusufeli Kasabası kanalizasyonu bir kanalizasyon
sistemi aracılığıyla toplanarak Çoruh Nehri’ne yönlendirilmiştir. Dolayısıyla Çoruh
Nehri’ne ana atıksu deşarjı sadece Yusufeli İlçe Merkezi’nden olmakta iken köylerden
kaynaklanan atıksu noktasal olmayan (dağınık) kaynaklar biçimindedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 59 / 138
Temmuz 2006
Tablo V.17. Çalışma Alanında Tahmini Atıksu Üretimi
Yerleşim
2000 nüfusu (DİE)
Yusufeli Kasabası
Alanbaşı Köyü
Arpacık Köyü
Bahçeli Köyü
Bostancı Köyü
Çeltikdüzü Köyü
Çevreli Köyü
Çıralı Köyü
Darıca Köyü
Dereiçi Köyü
Irmakyanı Köyü
İşhan Köyü
Kılıçkaya Köyü
Kınalıcam Köyü
Küplüce Köyü
Morkaya Köyü
Pamukçular Köyü
Sebzeciler Köyü
Tekkale Köyü
Yeniköy Köyü
Toplam
6,105
629
131
202
716
435
860
438
381
635
178
574
2,659
694
198
403
632
78
815
185
16,948
Atıksu
(m3/d)
1221.00
125.80
26.20
40.40
143.20
87.00
172.00
87.60
76.20
127.00
35.60
114.80
531.80
138.80
39.60
80.60
126.40
15.60
163.00
37.00
3,389.60
Atıksu
(L/s)
14.13
1.46
0.30
0.47
1.66
1.01
1.99
1.01
0.88
1.47
0.41
1.33
6.16
1.61
0.46
0.93
1.46
0.18
1.89
0.43
39.23
Hane halklarının yaklaşık %38’i bir kanalizasyon sistemine bağlıdır. Çalışma
alanında, herhangi bir atıksu arıtma sistemi olmadığından, yaklaşık 15 L/s ‘lik atıksu
direk olarak Çoruh Nehri veya onun kollarına dökülmektedir. Bu miktar, çalışma
alanında Çoruh Nehri’nin ulaşılan toplam su kalitesi göz önüne alındığında, ihmal
edilebilir bir miktardır.
Diğer yandan, Yusufeli İlçe Merkezi ve Sebzeciler Köyü arası, tanınmış bir rafting
alanıdır. Ancak, yeteri yatırım yapılamadığından, Bölüm V.3’te de değinildiği üzere,
rafting aktiviteleri yerleşim yerleri ve bu bölgenin insanına yeteri sosyo-ekonomik getiriyi
sağlamamaktadır. Turistler bölgeye çeşitli tur acentalarınca rafting için getirilmekte ve
genellikle burada sadece bir veya iki gün geçirmektedirler.
Çalışma alanında, eğlenme veya ticari amaçlı balıkçılık pek yaygın değildir. Yusufeli
İlçe Merkezi akışyukarısındaki Barhal Kolu üzerinde yapay alabalık çiftlikleri
bulunmaktadır. Ayrıca, Çoruh Nehri’nin kendisi ile karşılaştırıldığında, nehrin kolları
balıkçılık için daha çok tercih edilmektedir.
Yusufeli Barajı akışaşağısı (planlanan Artvin Barajı’na 19 km) için mevcut su
kullanımı ve su kalitesi tahmini Bölüm V.4.2.2 (Su Kalitesi), V.4.3 (Bitki Örtüsü ve
Alan Kullanımı – sulama suyu ihtiyacı), ve Bölüm V.4.6.1’de (Su Temini ve Atıksu
Deşarjı) sunulmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Bölüm V
F
Sf. 60 / 138
Temmuz 2006
V.3. Biyolojik Çevre
V.3.1. Genel Metodoloji
Bu bölümde, çalışma alanındaki mevcut ekolojik durum anlatılmaktadır. Bölüm, flora
ve vejetasyon toplulukları ile karasal ve sucul fauna olmak üzere iki alt bölüme
ayrılmıştır.
Çalışma alanındaki flora ve vejetasyon topluluklarının mevcut durum özellikleri
Bölüm V.2.3, karasal ve sucul faunanın mevcut durum özellikleri Bölüm V.2.4’te
sunulmaktadır. Buna ek olarak, Bölüm V.2.5 çalışma alanında bulunan ve
uluslararası öneme sahip yada tehlike altında olarak sınıflandırılan türleri
tanımlamaktadır.
Yusufeli proje sahası ve olası etki alanında biyolojik çevre ile ilgili saha çalışmalar
1997, 1998, 2002 ve 2004 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda, karasal ve
sucul çevre ile flora ve fauna türleri, alandaki vejetasyon ve bitki toplulukları ve
mevcut habitatlar incelenmiştir.
Çevresel veri tabanı çalışmalarının amacı, çalışma alanındaki flora ve vejetasyon ile
birlikte karasal ve sucul faunanın (memeliler, kuşlar, sürüngenler, amfibiler, balıklar,
omurgasızlar) tanımlanması, böylece proje alanındaki biyolojik kaynaklara olası
etkilerin belirlenmesi ve gerekli etki azaltma yöntemlerinin geliştirilmesi için bir temel
oluşturulmasıdır. Olası etkiler, Bölüm VI’da tanımlanmakta ve değerlendirilmekte; ilgili
etki azaltıcı önlemler Bölüm VIII’ de sunulmaktadır.
Bu amaçlar doğrultusunda biyolojik çevre ile ilgili bilgiler aşağıdaki başlıklar altında
toplanmış ve derlenmiştir:
•
•
•
•
•
İlgili literatürün incelenmesi.
Proje alanında gerçekleştirilen arazi çalışmaları.
Yüksek çözünürlükteki uydu görüntülerinin değerlendirilmesi ve yorumlanması.
Arazi çalışmaları esnasında yöre sakinleri ile kurulan iletişim.
Doğa koruma müdürlükleri ve ilgili kurum ve kuruluşlarla görüşmeler ve
bilgi/fikir alışverişi (bakınız Ek K).
ÇED çalışmalarında kapsamında yürütülen arazi çalışmaları, Ankara ilinde yer alan
Gazi, Hacettepe ve Ankara Üniversitelerinden uzmanların oluşturduğu 8, 12 kişilik bir
çalışma ekibi tarafından, 2004 yılı vejetasyon döneminde gerçekleştirilmiştir. Çalışma
ekibini oluşturan kişilerin listesi Ek A’da yer almaktadır.
Toplanan veri ve bilgiler vejetasyon, habitat ve alan kullanımı haritalarının
hazırlanmasında kullanılmıştır. Ayrıntılı alan kullanım bilgileri, Proje yeniden yerleşim
planlama çalışmaları için de kullanılacaktır (RAP, ENCON 2006). Arazi çalışmaları ile
8
Gazi Üniversitesi Biyoloji Bölüm Başkanı ve diğer profesörlerle birlikte, araştırmacıların yer aldığı
ekip, “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı”’nın yazarları arasında yer almaktadır. Bilim adamlarından biri,
Gazi Üniversitesi Rektörü olup, bir diğeri Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Bölüm Başkanı’dır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 61 / 138
birlikte, alanın yakın zamanda çekilmiş, yüksek çözünürlükteki Quickbird Uydu
görüntüleri (Mayıs 2004), çalışma alanının (baraj gölü ve çevresi) mevcut vejetasyon,
habitatlar ve alan kullanım haritalarının hazırlanmasında kullanılmıştır. Çalışma
metodolojisi hakkındaki ayrıntıların sunulduğu rapor ve ayrıntılı vejetasyon-habitatalan kullanım haritalama çalışmalarının sonuçları, Ek E’de verilmektedir. Haritalama
çalışmalarından elde edilen bulgular, aşağıdaki bölümlerde sunulmaktadır.
Arazi çalışmaları ve harita hazırlama çalışmalarında izlenen metodolojinin anlatımını
destekleyici olması amacıyla, aşağıdaki bölümlerde proje alanı kısaca tarif edilmiştir.
Yusufeli Projesi’nin özellikleri, Bölüm 4’te anlatılmaktadır.
Arazi Çalışmalarının Coğrafi Kapsamı (Çalışma Alanı)
Çalışma alanı sınırları 1998 ve 2002 tarihlerinde Proje için yapılan önceki arazi
çalışmalardan elde edilen bilgilere dayanılarak belirlenmiştir. Çalışma alanı hakkında
sahip olunan bilgiler, 2004 yılında gerçekleştirilen vejetasyon-habitat-alan kullanım
haritalama çalışmalarının planlamasında kullanılmıştır.
Barajın normal işletim yüksek su kotu seviyesinin 710 m ASL olmasına rağmen, arazi
çalışmaları sırasında karasal habitatlar 1,000 m yüksekliğe kadar incelenmiştir.
Çalışmalar sırasında, baraj alanına ek olarak barajın akış aşağı ve akış yukarısında
5 km uzaklığa kadar olan (Barhal, Çoruh ve Oltu nehirlerinin tüm yan kolları için)
kısmı da detaylı olarak incelenmiştir. Bu çalışma alanı kapsamı, su altında kalacak
alanda, yakın çevrede yer alan daha yüksek kesimlerde ve yaban hayatı koruma
alanının sınırları içerisinde yer alan bölgelerdeki flora türlerinin ve habitat özelliklerinin
dağılımının belirlenmesini amaçlamaktadır. Çalışma alanının başlıca özellikleri
(normal yüksek su kotu; 710 m ve 1,000 m yükseltisi, relokasyon yolları, Yusufeli ilçe
merkezi için eski yeniden yerleşim alanı alternatifleri (Kılıçkaya ve İshan) ve seçilen
yeni yeniden yerleşim sahası (Yansıtıcılar ve Sakut Çayı) Şekil V.19’da
gösterilmektedir.
Sucul ortam ve habitatlarla ilgili çalışmalar, baraj alanını, Çoruh nehri ana kolu
üzerinde baraj alanından itibaren 5 km akış yukarısını Oltu, Tortum ve Barhal
çaylarını, Yusufeli baraj aksından 19 km akış aşağıda yer alan Artvin Barajı’na kadar
uzanan alanı kapsamaktadır.
Yukarıda adı geçen çalışma alanının uydu görüntüleri (karasal ve sucul alanlarla
birlikte) toplam 340 km2’lik bir alanı kapsamaktadır. Bu yolla, örnekleme alanının ve
bütün alanı temsil edecek örnekleme sahasının belirlenmesi (örnekleme yöntemleri
hakkında bilgi için, Bakınız Ek E) ve bütün gözlem ve örnekleme
yerlerinin/istasyonlarının GPS (Küresel Konumlandırma Sistemi) ile kaydedilmesi
çalışmaları geniş bir çerçevede yürütülmüştür. Çalışma alanı için vejetasyon
çalışmaları ve flora örnekleme yerleri EK E, Şekil 2.2’de gösterilmektedir. Karasal
fauna örnekleme ve gözlem yerleri ve sucul fauna ve habitat (balık ve su kalitesi)
örnekleme yerleri Ek E’de yer alan Şekil 2.7 de gösterilmektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 62 / 138
Şekil V.19. Çalışma Alanı
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 63/138
V.3.2. Çalışma Alanının Genel Tanımı
Çoruh Nehrinin üç ana kolu da Yusufeli baraj alanı içerisinde kalmaları nedeniyle
kısmi olarak su altında kalacaktır. Barhal Nehri Çoruh Nehri’ne, Yusufeli Baraj yerinin
yaklaşık olarak dokuz kilometre akış yukarısında, sol kıyıdan karışmaktadır. Yusufeli
Baraj yerinin 800 m akış yukarısında, Oltu Nehri, Çoruh Nehri’ne sağ kıyısından
karışmaktadır, bununla birlikte Oltu ve Çoruh nehirlerinin karıştığı noktanın yaklaşık
yedi kilometre akış yukarısında Tortum Çayı Oltu Nehri’ne sol kıyıdan katılmaktadır.
Baraj aksında yıllık ortalama akım yaklaşık 127 m3/sn’dir. Nehir akımının yarısından
fazlası (yaklaşık %60) Nisan ve Haziran ayları arasında gözlenmektedir. En yüksek
aylık akım, Mayıs ayında, en düşük akım ise, Ocak ve Şubat aylarında
gözlemlenmektedir.
Baraj yeri ve rezervuar alanında görülen sarp yüzey şekilleri ve Çoruh Vadi’sinin
jeolojik özellikleri vejetasyonun yapısını ve dağılımını etkilemektedir. Baraj aksı
çevresinde Çoruh’un nehir yatağı kotu 496.0 m olup, oluşacak rezervuarın deniz
seviyesinden maksimum yüksekliği 712.0 m olacaktır. Bu alanda rezervuarı
çevreleyen dağların tepe noktaları 1800-2000 m’ye ulaşmaktadır. Granitik kayalar
baraj alanının ve baraj gölünün çoğu kesiminin taban yapısını oluşturmaktadır. Buna
göre, proje alanı, yüksek dağlarla kaplı ve hemen hemen hiç düz alan
bulundurmayan engebeli bir bölgeyi kapsamaktadır (Çalışma alanının fotoğrafları
Ek D’de sunulmaktadır).
Bölgenin sarp topografyası sebebiyle, çıplak kayalar ve taşlık alanlar proje alanın
yaklaşık olarak yarısını kaplamaktadır. Alandaki yamaçlar genelde % 30’un üzerinde
eğime sahip olup, toprak kalınlığı 0 ila 20 cm arasında değişmektedir. Proje
alanındaki dik yamaçlar az miktarda vejetasyonla kaplıdır. Nehir boyunca yer alan
küçük köylerde dağınık biçimde yayılmış ağaçlar bulunmakta dağlık bölgelerde ise
seyrek kısa ağaçlar yer almaktadır. Baraj yerinde, iki kıyıda da yüksek çıplak
kayalarla birlikte sarp uçurumlar gözlenmekte ve bu uçurumların üzerinde her hangi
bir vejetasyonun yetişmesi mümkün görünmemektedir. Yusufeli Baraj Gölü’nün
kaplayacağı alanda da vejetasyon sınırlı olup, az miktardaki vejetasyon dağınık ağaç
topluluklarını, çalılıkları ve çayırlık alanları kapsamaktadır. Çoruh Nehri ile Oltu ve
Barhal kolları boyunca bazı farklılıklar gözlenmesine rağmen, alan içinde vejetasyon
genel olarak homojen bir dağılıma sahiptir (bakınız Bölüm V.1, Şekil V.1).
Proje alanının dağlık bölgede yer alması nedeni ile, tarıma uygun toprak oldukça
sınırlıdır. Bu nedenle, tüm tarım faaliyetleri yüksek iş gücü gerektirmektedir. Pirinç
üretimi ve seralar düzlük alanların kısmen daha fazla olduğu vadi tabanı yada vadi
sırtlarında yer almaktadır. Buna ek olarak, yamaçlarda oluşturulan teraslarda da
tarımsal faaliyetler yapılmaktadır.
Çoruh Nehri vadisinin Yusufeli Proje alanının bir kısmını da içine alan bir bölümü,
“Yaban Hayatı Koruma Alanı” olarak sınıflandırılmıştır. Bu yaban hayatı koruma alanı
1971 yılında Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü (ayrı olarak
faaliyet gösteren Çevre Bakanlığı ve Orman Bakanlığının birleşmesinin ardından,
2003 yılında bu müdürlüğün ismi Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
olarak değiştirilmiştir) tarafından Çoruh Vadisinde kurulmuştur. Alan başlangıçta
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 64 / 138
8,100 ha olarak belirlenmiş, daha sonra 2002 yılında Kara Avcılığı Kanununun 18.
Maddesine dayanılarak alanın büyüklüğü 21,800 ha’a çıkartılmıştır.
Bu
genişletmeye, Artvin Milli Parklar ve Av ve Yaban Hayatı Müdürlüğü’nün arazi
çalışmalarının sonuçlarına dayanılarak karar verilmiştir. Bahse konu Müdürlüğün
çalışmaları, alanda (mevcut 8,100 ha alanın dışında da) yaban keçisi gözlemleri ve
habitatları bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu genişletilen alanın sınırları 2005
yılında daha net olarak belirlenmiş ve dijital olarak haritalandırılmıştır. Eylül 2005’de
yayımlanan Bakanlar Kurulu kararı ile diğer birçok yaban hayatı koruma alanı ile
birlikte Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı da yaban hayatı koruma ve
geliştirme alanı olarak ilan edilmiştir. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma ve
Geliştirme Alanının dijital haritası (vektör formatında) Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü’nden temin edilmiş olup, bu haritaya göre toplam alan 23,200 ha
olarak tespit edilmiştir. Yaban hayatı koruma ve geliştirme alanlarında avlanma,
yüksek cezalarla, bütün yıl boyunca tüm türler için yasaklanmıştır. Yusufeli Projesi ile
Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanının yaklaşık olarak 1,300 ha’lık bölümü
sular altında kalacaktır. Yaban hayatı koruma alanının konumu Şekil V.1’de
gösterilmektedir. Bu alanda koruma altına alınan en önemli türler Yaban keçisi
(Capra aegagrus) ve Çengel boynuzlu dağ keçisi (Rupicapra rupicapra)’dir.
Çoruh Nehri vadisi, bir çok kuş türünün göç yolları üzerinde olması sebebiyle,
ornitolojik açıdan önemli bir alandır. Sonbahar boyunca, çeşitli türlerde binlerce yırtıcı
kuş, göç için Çoruh vadisini geçerken görülebilmektedir. (Göç eden kuşlar genellikle
termal hava akımlarını takip etmeyi tercih etmektedirler bu nedenle termal hava
akımlarının zayıf olduğu derin vadilerden kaçınmaktadırlar.) Bu hat, palearktik yırtıcı
kuşların kuzey-güney göç rotası üzerinde yer almaktadır. (Göçün başladığı bölgeler,
Kuzey Avrupa, Rusya ve Kafkasya olup, devam ettiği yönler kuzey, orta ve güney
Afrikadır. Bu uzun yolculuğun kısa bir sürede tamamlanması gerekmektedir ve
yüksek irtifada süzülen kuşların gidecekleri yerlere 10-15 gün içinde ulaştıkları
bilinmektedir. [Welty ve Baptista, 1998. The Life of Birds – Kuşların Hayatı, Sounders
Collage Publishing, Dördüncü Basım]). Bir başka deyişle, Çoruh Nehri Vadisi,
akarsuyun denize döküldüğü bölge dışında su kuşları için uygun bir habitat
sağlayamamaktadır. Projenin gerçekleştirileceği bölgede, bataklık alanlar
bulunmamakta, bununla birlikte hızlı akış kıyı kesimi boyunca, gölllenme yada su
birikintisi oluşumunu engellemektedir.
Çoruh, Oltu ve Tortum nehirlerinde Sazan baskın türdür. Bununla birlikte alabalık
sadece Barhal nehrinde bulunmaktadır. Çalışma alanında bulunan bütün balık türleri,
ülkemizdeki geniş coğrafi alanlar bu türlerin yetişmesi için uygun habitatlar
oluşturduğu için, Türkiye’nin çeşitli nehir havzalarında sıkça rastlanan türler olarak
gözlenmektedir. Çalışma alanında rekreasyonel yada ticari amaçlı balık avı yaygın
olmamakla birlikte, avlanma nehrin ana koluna kıyasla Çoruh Nehrini besleyen
kollarda daha çok tercih edilmektedir. Yusufeli kasabasının akış yukarısında Barhal
nehri üstünde alabalık çiftlikleri bulunmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 65 / 138
V.3.3. Bitki Toplulukları ve Flora
V.3.3.1. Vejetasyon ve Habitat Tipleri
Arazi çalışmaları sonucunda çalışma alanındaki vejetasyon toplulukları beş ana tip
altında sınıflandırılmıştır. Bunlara ek olarak, ekili alanlar ve çıplak kayalar, her hangi
bir vejetasyona sahip olmayıp, altıncı ve yedinci kategorileri oluşturmaktadır:
1234567-
NEHİR KIYI ŞERİDİ BOYUNCA VADİ TABANI
YARI-KURAKÇIL ÇALILIKLAR
KAYALIK ARAZİLER
STEP
ORMANLIK ALANLAR
EKİLİ ALANLAR
ÇIPLAK KAYALAR
Çalışma alanı genellikle kayalık alanları ve yamaç molozlarının bulunduğu (eğimli
yamaçlardan dökülen kaya parçaları ve çakıllar) alanları kapsamaktadır, bu nedenle
bu bölgelerde vejetasyon çeşitliliği oldukça azdır (çalışma alanı fotoğrafları Ek D’de
sunulmaktadır). Bununla birlikte toplam olarak 13 vejetasyon topluluğu aşağıdaki 5
habitat kategorisi altında toplanarak tanımlanmıştır.
1- NEHİR KIYI ŞERİDİ BOYUNCA VADİ TABANI
1.1 : Alnus glutinosa-Salix wilhelmsiana toplulukları
Kızılağaç-söğüt toplulukları
1.2 : Tamarix smyrnensis-Ficus carica toplulukları
Ilgın-incir toplulukları
1.3 : Salix wilhelmsiana-Tamarix smyrensis toplulukları
Söğüt-ılgın toplulukları
2- YARI-KURAKÇIL ÇALILIKLAR
2.1 : Paliurus spina-christi-Acer divergens-Juniperus oxycedrus toplulukları
Karaçalı-akçaağaç-ardıç toplulukları
2.2 : Paliurus spina-christi-Artemisia sp.-Cotinus coggyria toplulukları
Karaçalı-pelinotu-perukağacı toplulukları
3- KAYALIK ALANLAR
3.1: Micromeria elliptica-Stachys viscosa toplulukları
Topukçayı-otçayı toplulukları
3.2: Centaurea simplicicaulis-Micromeria elliptica toplulukları
Peygamberçiçeği-topukçayı toplulukları
3.3: Campanula troegerae-Centaurea pecho toplulukları
Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulukları
4- STEP
4.1 : Astragalus microcephalus-Centaurea straminicephala toplulukları
Geven-peygamberçiçeği toplulukları
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 66 / 138
5- ORMANLIK ALANLAR
5.1 : Juniperus excelsa-Juniperus oxycedrus-Ostrya carpinifolia toplulukları
Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları
5.2 : Quercus petraea-Juniperus oxycedrus toplulukları
Meşe-ardıç toplulukları
5.3 : Juniperus excelsa-Ostrya carpinifolia toplulukları
Bozardıç-kayacık toplulukları
5.4 : Pinus sylvestris-Ostrya carpinifolia toplulukları
Sarıçam-kayacık toplulukları
Türkiye’deki mevcut habitat tipleri için her hangi özel bir koruma statüsü
tanımlanmamıştır. Şekil V.1 başlıca vejetasyon tipleri için genel bir değerlendirme
sunmaktadır (orman, yarı kurakçıl çalı, vb.) Çalışma alanındaki bitki topluluklarının
konumlarını gösterir ayrıntılı haritalar Ek E’de sunulmaktadır. Çalışma alanında, deniz
seviyesinden 1,000 m yüksekliğe kadar yayılış gösteren bitki topluluklarının özeti
Tablo V.18’de verilmektedir.
Çalışma alanında tanımlanan bitki topluluklarının türlerinin kompozisyonunu içeren
ayrıntılı tanımlamalar, Ek E’de verilmektedir. Buna ek olarak, her bir topluluk için
baskın olan türlerle ilgili kısa bilgi, yoğunlukları ve kapladıkları alan yine Ek E’de
sunulmuştur.
Tablo V.18. Çalışma Alanında Bulunan Vejetasyon Toplulukları
Vejetasyon Kategorileri
< 1,000 m ASL
ha
75.67
29.05
16.86
121.58
%
0.43
0.16
0.10
0.69
VADİ TABANI (AKARSU)
1.1 Kızılağaç-söğüt toplulukları
1.2 Ilgın-incir toplulukları
1.3 Söğüt-ılgın toplulukları
YARI-KURAKÇIL ÇALILIKLAR
2.1 Karaçalı-Akçaağaç-ardıç toplulukları
2.2 Karaçalı-pelinotu-perukağacı toplulukları
4,185.14
1,069.12
5,254.26
23.76
6.07
29.83
KAYALIK ALANLAR
3.1 Topukçayı-otçayı toplulukları
3.2 Peygamberçiçeği-Topukçayı toplulukları
3.3 Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulukları
3,724.76
2,693.20
729.24
7,147.20
21.15
15.29
4.14
40.58
STEP
4.1 Geven-peygamberçiçeği toplulukları
309.08
309.08
1.75
1.75
ORMANLIK ALANLAR
5.1 Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları
5.2 Meşe-ardıç toplulukları
5.3 Bozardıç-kayacık toplulukları
5.4 Sarıçam-kayacık toplulukları
904.71
110.86
339.41
337.90
1,692.88
5.14
0.63
1.93
1.92
9.61
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 67 / 138
Tablo V.18. Çalışma Alanında Bulunan Vejetasyon Toplulukları
Vejetasyon Kategorileri
EKİLİ ARAZİLER
< 1,000 m ASL
214.45
1.22
610.85
3.47
916.84
5.21
140.89
0.80
1,883.03
10.69
6.1 Yağmurla sulanan Araziler
6.2 Sulanan Araziler
6.3 Meyve Bahçeleri
6.4 Nadas
ÇIPLAK KAYALAR
7 Çıplak Kaya
538.21
538.21
3.06
3.06
DİĞER
Su
Alüvyon
Yerleşim
429.84
76.41
159.93
666.18
2.44
0.43
0.91
3.78
TOPLAM
17,612.42
100.00
V.3.3.2. Flora
Arazi çalışmaları sonucunda, 88 familyaya ait toplam 509 bitki türü tanımlanmıştır.
Flora listesi, Ek E’de (Tablo B1) yer almaktadır. Proje alanının yer aldığı bölge
temelde Avrupa-Sibirya floristik bölgesinde yer almaktadır. Çoruh Nehrinin derin
vadisi, Çoruh Havzasında çevresine göre daha ılıman özellik gösteren mikro-iklimsel
koşullar yaratmaktadır. Çoruh Havzasındaki ılıman mikro-iklimsel koşullar nedeniyle,
proje alanının yer aldığı bölgede İran-Turan, Öksin (Euxin) ve Akdeniz gibi floristik
bölgelerin elementleri görülmektedir. Fitocoğrafik bölgelerine göre tanımlanan flora
türlerinin dağılımı, Tablo V.19’da sunulmaktadır.
Tablo V.19. Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türlerinin Fitocoğrafik Bölgelere
göre Dağılımı
Fitocoğrafik Bölge
Türlerin Sayısı
Türlerin Yüzdesi
Avrupa-Sibirya
32
6
İran-Turan
63
12
Öksin (Euxine)
10
2
Hirkano-Öksin (Hyrcano-Euxine)
1
0.2
Akdeniz
5
1
398
78
Yaygın
Tespit edilen 509 türden, 56’sı Türkiye’ye endemiktir (Tablo V.20). Bu verilere
dayanılarak, çalışma alanındaki endemizm oranı yaklaşık % 10 olup, Türkiye
ortalamasının (% 30) oldukça altında kalmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 68 / 138
Tablo V.20. Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türleri arasındaki Endemikler
(Türkiye için) ve/veya Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, IUCN, Bern,
CITES’de Listelenenler
Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı 1
Endemik 4
FLOR
Endemik
A
olmayan
VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DD
BERN 2
CITES 3
TOPLAM
Ek 1
Ek 1 Ek 2 Ek3
CR
EN
6
5
9
6
3
25
2
–
56
–
–
–
–
56
1
–
–
–
–
–
–
–
1
1
–
2
–
3
NE toplam
1 TRDB (Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı) IUCN 1994 (ver 2.3) kategorilerine dayanmaktadır. Bunlar; CR: Kritik düzeyde
tehlikede, EN: tehlikede, VU: hassas, LR(cd): Az riskli-korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli-tehlikeye yakın, LR(lc):
Az riskli-düşük risk, DD: Veri eksik, NE: değerlendirilmemiş. Çalışma alanında tespit edilen hiç bir flora türü IUCN
Kırmızı listesinde yer almamaktadır.
2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını koruma Sözleşmesi]). Ek1: Kesin koruma
altındaki flora türleri.
3 CITES (Nesli Tehlikede olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme ). Ek 1: Nesli
tükenmekte olan türler. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz konusu olduğunda izin
verilmektedir. Ek 2: Nesli tükenmekle olmayan türler olsa da yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmayan
uygulamalardan kaçınmak amacıyla ticaretleri kontrol altında tutulmalıdır. Ek 3: Türler en az bir ülkede
korunmaktadır, ve ticaretleri CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
4 Endemik: Türkiye için endemik (Türkiye’ye özgü).
Çalışma alanında belirlenen önemli Flora Türlerinin Türkiye’deki dağılımları (endemik
[Türkiye için] ve/veya Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, IUCN, Bern, CITES listeleri) Ek
E’de (Tablo B2) verilmektedir. Çalışma alanında tanımlanan endemik türlerin çoğu
Türkiye’de veya Doğu Anadolu Bölgesinde geniş yayılış göstermektedir, ancak bazı
bölgesel endemik türler çalışma alanı içinde ve geniş çevresinde (Yusufeli ve çevresi,
Çoruh Nehri Vadisi, Artvin İli ve komşusu Erzurum ili) bulunmakta olup, dağılımları
sınırlıdır. Bölge için endemik olan türler (Erzurum ve Artvin İllerine endemik);
Clypeola raddeana, Alyssum arvinense, Acer divergens var. divergens, Seseli
andronakii, Morina persica var. decussatifolia, Anthemis calcarea, Centaurea pecho,
Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei, Paracaryum artvinense, Paracaryum
montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica oltensis, Micromeria elliptica ve Allium
sosnowskyanum’dur. Dağılımları çok daha sınırlı olan endemik türler (çalışma alanı
ve yakın çevresi için endemik); Campanula troegerae, Lathyrus woronowii,
Sempervivum staintonii, Stachys sosnowskyi ve Centaurea leptophylla’dır.
Yusufeli çalışma alanındaki 2004 arazi çalışmalarının en önemli iki bulgusu, yakın
zamanda tanımlanan flora türleri olan Ferula mervinii (nom.nud.) ve Reseda
globosa’nın Türkiye için yeni kayıt altına alınmış türler olmasıdır. Reseda globosa
Yusufeli-Oltu yolunun Sakartepe mevkiinde, deniz seviyesinden 750-800 m
yükseklikte, gelecekte meydana gelecek rezervuar su kotunun üzerinde toplanmıştır.
Yakın zamanda tanımlanan türlerden olan Ferula mervinii (nom.nud.) çalışma
alanının çeşitli bölgelerinde (Çoruh ana yatağı ve Barhal Nehri) ve çalışma alanının
dışında kalan Tortum Gölü civarında toplanmıştır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 69 / 138
Türkiye Florası (Davis, 1965-1988) çalışmasına göre bir yada iki yerde olduğu bilinen
Clypeola raddeana, Alyssum artvinense, Acer divergens var. divergens, Seseli
andronakii, Morina persica var. decussatifolia, Anthemis calcarea, Centaurea pecho,
Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei, Paracaryum artvinense, Paracaryum
montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica oltensis, Micromeria elliptica ve Allium
sosnowskyanum gibi türler, çalışmalar esnasında farklı bölgelerden yeniden
toplanmış ve türler için yeni konumlar tanımlanmıştır. Örneğin; Seseli andronakii türü
Türkiye Florası kaynağında sadece bir kayıtla bilinirken, alanda genil yayılış
gösterdiği ve populasyonunun oldukça iyi durumda olduğu tespit edilmiştir. Tortum
Gölü çevresinden daha öncesinde bilinmekte olan Centaurea straminicephala ve
Verbascum gracilescens türlerinin Oltu Nehri boyunca 600-1,000 m arası kotlarında
geniş yayılım gösterdiği gözlenmiştir. Bunlara ek olarak, Stachys sosnowskyi türü
1912 yılında Oltu Nehri çevresinde toplanmış ve 1951’de Sosnowsky (Davis, 19651988) tarafından yayınlanmış, ve yetersiz veriler sebebi ile Türkiye Bitkileri Kırmızı
Kitabında “Veri eksik” 9 kategorisi ile sınıflandırılmıştır. Bu tür, çalışmalar sırasında
deniz seviyesinden 770 m yükseklikte Yusufeli-Oltu yolunun Ayvalı mevkiinde
yeniden toplanmıştır. Bunlardan başka, alanda daha önceden de bilinen Centaurea
leptophylla ve Lathyrus woronowii türleri Yusufeli baraj gölü alanı çevresinde 8001,000 m rakımda yeni alanlarda toplanmış ve bu türler için havzada benzer yaşam
alanlarının bulunduğu belirlenmiş ve dolayısıyla literatürde belirtilenden daha geniş
yayılışlı olduğu görülmüştür.
Çalışma alanında tanımlanan bütün endemik türler (toplamda 56 tür) Türkiye Bitkileri
Kırmızı Kitabında listelenmiştir (Ekim ve ark. 2000):
•
•
•
•
•
•
•
Iki tür; Stachys sosnowskyi ve Paracaryum montbretii, DD (Veri eksik).
Altı tür; Centaurea straminicephala, Centaurea leptophylla, Lathyrus
woronowii, Ferula mervinii (nom.nud.), Anthemis calcarea var. calcarea
veAnthemis calcarea var. discoidea, CR (Kritik düzeyde tehlikede).
Beş tür; Clypeola raddeana, Morina persica var. decussatifolia, Campanula
troegerae, Verbascum gracilescens ve Asperula virgata, EN (tehlikede).
Dokuz tür; Centaurea hedgei, Linaria genistifolia subsp. artvinensis, Iris
taochia, Acer divergens, Sempervivum staintonii, Seseli andronakii,
Bupleurum brachiatum, Bupleurum schistosumi ve Centaurea pecho, VU
(hassas).
Altı tür; Alyssum artvinense, Chesneya elegans, Tripleurospermum fissurale,
Paracaryum artvinense, Veronica oltensis ve Salvia huberi, LR(cd) (Az riskli korumaya bağlı).
Üç tür; Isatis erzurumica, Verbascum natolicum ve Ballota rotundifolia, LR(nt)
(Az riskli -tehlikeye yakın).
25 tür LR(lc) (Az riskli -düşük risk).
9
Takson için, doğrudan yada dolaylı eksik bilgiler varsa, türün neslinin tükenme riskinin
değerlendirilmesi, takımın dağılımına ve/veya populasyonuna bağlıdır. Bu durumdaki bir takson, iyi
çalışılmış, biyolojisi iyi biliniyor olabilir ancak bu takson bolluk ve/veya dağılımı üzerine uygun
verilerden yoksundur. Veri eksik, bu nedenle tehdit yada Düşük Risk Kategorisi değildir (IUCN,2003).
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 70 / 138
Bunlara ek olarak, endemik olmayan ancak dar yayılış gösteren Reseda globosa,
Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı’na göre CR (Kritik düzeyde tehlikede) olarak
sınıflandırılmıştır.
Çalışma alanında tanımlanan hiçbir flora türü –endemik yada endemik olmayanIUCN Kırmızı listesinde yer almamaktadır. Endemik olmayan bir tür (Orchis
puctulata), Bern Sözleşmesinin Ek 1’nde yer almaktadır. Bu tür CITES’in Ek 2’sinde
endemik olmayan Anacamptis pyramidalis ile birlikte yer almaktadır. Her iki tür de
Türkiye’de geniş yayılış göstermektedir.
Yusufeli çalışma alanındaki flora türlerinden en önemlilerinin yayılımları, örneğin
Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabın CR, EN, VU ve DD kategorilerinde ve Bern, CITES
listelerinde de yer alan türler, Ek E’deki detaylı vejetasyon haritalarında
sunulmaktadır. Bu türlerin populasyon gruplarının tespit edildiği alanlar daire içine
alınmış ve türün referans numarası ile işaretlenmiştir (referans numaraları harita
anahtarında verilmektedir) 10.
V.3.4. Karasal ve Sucul Fauna ve Habitatlar
Arazi çalışmaları kapsamında örnekleme ve gözlemler ve yerel halk ile yapılan
görüşmeler ile literatür taramasınca desteklenen bulgular sonucunda çalışma
alanında, toplamda 12 familyaya ait 24 memeli türü, 30 familyaya ait 79 kuş türü, 3
familyaya ait 8 sürüngen türü, 2 familyaya ait 2 amfibi türü ve 3 familyaya ait 12 balık
türü tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra 55 familyaya ait 161 omurgasız türü
tanımlanmıştır. Bütün fauna türlerinin yer aldığı liste Ek E’de sunulmaktadır (Tablo
C1-C4 karasal fauna, Tablo C5 omurgasızlar ve Tablo D1 balıklar).
Çalışma alanında tanımlanan IUCN, Bern ve CITES listelerinde yer alan fauna
türlerinin sayısı Tablo V.21’de özetlenmiştir. Belirlenen 125 türden, 102’si (% 82)
Bern Sözleşmesinin Ek 2 ve Ek 3’ünde, 29’u (% 23) IUCN’ Kırmızı Liste
kategorilerinde sınıflandırılmakta ve 18’i (% 14) CITES’in eklerinde yer almaktadır.
Çalışma alanında tespit edilen ve BERN Sözleşmesine (Ek 2 yada Ek 3) dahil edilmiş
türlerin % 92’lik (toplam 89 türden 82’si) çoğunluğunu kuşlar, sürüngenler ve amfibiler
oluşturmaktadır. Bunun nedeni, Bern Sözleşmesi’nin bütün amfibi ve sürüngen
türlerini ve zararlı olarak nitelendirilen veya insan yerleşimine dayanan 11 kuş türü
haricindeki tüm kuş türlerini koruma altına almasıdır. Çalışma alanında tespit edilmiş
ve IUCN ve CITES’de listelenen karasal fauna türlerinin Türkiye’deki dağılımları Ek
E’de (Tablo C6) sunulmaktadır. Bu türlerin büyük çoğunluğu tüm Türkiye’de
görülebilmektedir.
10
Not edilmesi gereken bir husus bu daire içine alınmış alanların bahse konu türlerin toplandığı ve
görüldüğü yegane alanlar olmadığıdır.
Daire içine alınan alanlar bu türlerin kayda değer
populasyonlarının gözlemlendiği alanlardır. Acer divergens var. divergens ve Seseli andronakii, türleri
haritalarda kapatılmış poligonların (dairelerin) hiç birinde gösterilmemiştir, çünkü bu türler tüm çalışma
alanında (Kılıçkaya çevresi hariç) yaygın şekilde görülebilmektedir. çalışma alanında yayılış gösteren
türlerin yer aldığı haritalardaki hiç bir poligonda gösterilmemektedir. Bununla birlikte, LR kategorisinde
yer alan bazı endemik türler de diğer daha önemli endemik türlerle birlikte bulundukları için harita
üzerinde gösterilmişlerdir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 71 / 138
Tablo V.21. Çalışma Alanında Tespit Edilen Fauna Türlerinden IUCN, Bern ve
CITES’de Listelenenler
Memeli
Kuş
Sürüngen
Amfibi
Balık
CR
–
–
–
–
–
EN
–
–
–
–
–
IUCN 1
VU LR(cd) LR(nt) LR(lc)
3
–
4
17
–
–
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
2
DD
–
–
–
–
2
BERN 2
NE Toplam Ek 2 Ek 3
24
–
8
10
1
–
57
15
–
5
3
–
1
1
4
–
–
2
Ek 1
–
–
–
CITES 3
Ek 2
2
16
–
–
–
Ek 3
–
–
–
1 IUCN (IUCN Kırmızı Liste – IUCN 2003. 2003 IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Kitabı. <www.redlist.org>. 06
Ocak 2004’te edinilmiştir.) IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriterleri son yıllarda geniş çapta gözden geçirilmiş
ve Kategoriler ve Kriterler (ver. 3.1) yeniden düzenlenerek 2001 yılında yayınlanmıştır. Tüm yeni değerlendirmeler
ve yeniden gözden geçirmeler bu sistemi kullanmakta olup, buna karşın yeniden gözden geçirmeler henüz
tamamlanmış değildir. Tabloda yer alan kategoriler (ve Ek C ve D’deki fauna tablolarında yer alanlar) 1994 yılı
IUCN kategorileridir (ver 2.3). Bunlar; CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: tehlikede, VU: hassas, LR(cd): Az riskli korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli -tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli -düşük risk, DD: Veri eksik, NE:
Değerlendirilmemiş. Ayrıca, Türkiye’de bulunan fauna türleri için ulusal bir kırmızı kitap bulunmadığı not
edilmelidir.
2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını koruma Sözleşmesi]). Ek 2: Kesin koruma
altındaki fauna türleri; Ek 3: Koruma altındaki fauna türleri.
3 CITES (Nesli Tehlikede olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme ). Ek 1: Nesli
tükenmekte olan türler. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz konusu olduğunda izin
verilmektedir. Ek 2: Nesli tükenmekle olmayan türler olsa da yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmayan
uygulamalardan kaçınmak amacıyla ticaretleri kontrol altında tutulmalıdır. Ek 3: Türler en az bir ülkede
korunmaktadır, ve ticaretleri CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
V.3.4.1. İlgili Ulusal Kriterler
Türkiye’de, fauna türlerinin koruma yada tehdit statüleri ile ilgili her hangi bir ulusal
kırmızı liste bulunmamaktadır. Bu türlerin korunması ile ilgili olarak uygulanan ulusal
kriterler, avlanma ve balıkçılık ile ilgili kısıtlamalardır.
Avlanma ile ilgili kısıtlamalar, her yıl Çevre ve Orman Bakanlığına ait Kara Avcılığı
Kanununa göre Merkezi Av Komisyonu (MAK) tarafından belirlenmekte ve Resmi
gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmektedir. Bu kapsamda türler; (1) Avlanması
yasaklanmış, (2) Avlanması belirli yıllarda avlanma sezonunda yasaklanmış, (3)
Avlanmasına yılın belirli sezonlarında izin verilen, türler olarak listelenmiştir.
Balıkçılık konusunda getirilen kısıtlamalar, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından iki
yılda bir Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Kanunu ve
Yönetmeliğinde yer alan, Denizlerde ve İç Sularda Amatör (Sportif) Amaçlı Su
Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Sirkülerde tanımlanmaktadır. Bu sirküler, hangi türlerin
avlanamayacağını ve bazı türler için, belirtilen illerde (Artvin İli için 15 Nisan-15
Temmuz), belirtilen zaman aralığı süresince, bir kişinin bir günde tutabileceği balık
sayısını göstermektedir.
Bunlara ek olarak, Prof. Dr. Ali Demirsoy, Türkiye’de geniş kapsamda kullanılan ders
kitabında (2002), tehdit statülerini içine alan Türk karasal faunasına değinmektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 72 / 138
Bu kitapta bahsi geçen tehdit kategorileri, sadece tehdit statüleri hakkında var olan
bilgileri derleyerek sunmaktadır.
V.3.4.2. Karasal Fauna
Yukarıda bahsedildiği gibi, çalışma alanında beş baskın vejetasyon örtüsü tipi,
gözlenmiştir. Çalışma alanındaki (vejetasyon tiplerine dayanan) habitat tipleriyle
birlikte fauna türlerinin örnekleme ve/veya gözlem noktalarını gösterir haritalar,
Ek E’de sunulmaktadır. Şekil E.2.6 daha küçük ölçekli bir haritada karasal örnekleme
ve gözlem noktalarını göstermektedir.
V.3.4.2.1. Memeliler
Çalışma alanında, 12 familyaya ait toplam 24 memeli türü tanımlanmıştır. On dört
memeli türü direkt örnekleme ve/veya gözlemleme yada üreme alanları, izleri ve
dışkılarının gözlenmesi ile tespit edilmiştir (Ek E, Tablo C1). Dört tür, gelincik
(Mustela nivalis), porsuk (Meles meles), boz ayı (Ursus arctos) ve çengel boynuzlu
dağ keçisi (Rupicapra rupicapra), direkt olarak gözlenmemiştir, ancak yerel halk
tarafından rapor edilmiştir. Literatür bilgisi alanda bu türlerin olduğunu
doğrulamaktadır. Buna ek olarak, arazi çalışmaları sırasında alanda
gözlemlenemeyen ancak yerel halk tarafından varlığı rapor edilen altı tür daha
bulunmaktadır, bunlar; cüce fare (Sorex minutus), küçük nal burunlu yarasa
(Rhinolophus hipposideros) ve akdeniz nal burunlu yarasası (Rhinolophus euryale),
farekulaklı büyük yarasa (Myotis myotis), uzun kanatlı yarasa (Miniopterus
schereibersi) ve büyük gelinciktir (Mustela nivela). Bu türlerin çalışma alanında var
olabileceği literatür bilgisine dayanılarak göz önünde bulundurulmaktadır.
Çalışma alanında tespit edilen memelilerin ulusal ve uluslararası kriterlere göre
koruma ve tehdit statüleri, habitatları ve habitat fonksiyonları, Türkiye’deki dağılımları
ve ekonomik önemleri Tablo V.22’de özetlenmiştir. Üç tür; küçük nal burunlu yarasa
(Rhinolophus hipposideros), Akdeniz nal burunlu yarasası (Rhinolophus euryale) ve
yaban keçisi (Capra aegagrus), ulusal ve uluslararası kriterlerin her ikisine göre de
yüksek koruma statüsüne sahip, Bern Sözleşmesi Ek 2’de yer alan ve IUCN Kırmızı
Listesinin (1994 (ver 2.3) yılı kriterlerine ve kategorilerine göre) VU (hassas) olarak
sınıflandırılan, memeli türleridir. Üç türün her biri, Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)
tarafından koruma altına alınmış olup, Merkezi Av Komisyonu (MAK) tarafından
avlanması yasaklanmış türlerin bulunduğu Ek 1 listesinde yer almaktadır.
Alandaki memeli türleri değişik ve farklı habitat türlerini kullanmakta olup, çoğu en az
iki habitat tipini kullanmaktadır. Habitat türleri, çalışma alanında homojen olarak
dağılmış olup, çalışma alanındaki çeşitli habitat tipleri birbiri içine geçmiş durumdadır.
Tanımlanan türler genellikle Tablo V.22 ve Ek E’de verilen habitatları, hemen hemen
tüm habitat kullanım amaçları için (üreme, beslenme, yuva yapma) kullanmaktadır.
Tablo V.22’de verilen türler arasında, küçük nal burunlu yarasa, Akdeniz nal burunlu
yarasası (Rhinolophus euryale), boz ayı (Ursus asrctos) ve ağaç sansarı (Martes
martes) tüm fonksiyonlar için tek bir habitat türünü (orman habitatı) kullanmaktadır.
Bu alanlar genellikle baraj gölünün planlanan normal yüksek su seviyesi olan 710 m
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 73 / 138
kotundan daha yüksekte yer almaktadır. Çalışma alanında 710 m’nin altında 10 ha,
710 ve 1,000 m kotları arasında ise yaklaşık 1,680 ha ormanlık alan bulunmaktadır.
Fare kulaklı büyük yarasa üreme, yuva yapma ve beslenme için ormanlık alanları ve
yerleşim alanlarını kullanmakta olup, genellikle ormanları tercih etmektedir. Yerleşim
birimleri, çoğunlukla vadi yatağı ve düşük eğimli alanlarda yer alırken ormanlar
genellikle yüksek kesimlerde yer almaktadır. Kurt ve çakal kayalık alanları ve
ormanları tüm habitat fonksiyonları için kullanmaktadır. Kayalık alanlar 710 m’nin
altında 1,000 ha, 710 m ile 1,000 m arasında 6,100 ha olmak üzere çalışma alanının
büyük bölümünü kaplamaktadır. Kayalık alanlar ve yerleşim alanları kaya sansarı
için uygun habitatlar sağlamaktadır.
Ağaç yedi uyuru (Dryomys nitedula) ve cüce fare (Sorex minutus) vadi yatağını ve
ekili alanları habitat olarak kullanmaktadır. Çalışma alanında vadi yatağının 80 ha’ı
710 m yüksekliğin altında kalmakta, yaklaşık 40 ha’lık bölüm yüksek kesimlerde
(1,000 m’ye kadar) yer almaktadır. Ekili alanlar, 710 m’nin altında 735 ha, 710 m’nin
üzerinde (1,000 m’ye kadar) 1,145 ha dolayındadır. Kirpi üreme, yuva yapma ve
beslenme habitatı olarak vadi yatağı ve çalılıkları kullanmaktadır. Çalılıklar çalışma
alanında 710 m’nin altında 920 ha, 710 m kotununun üzerinde 4,330 ha’lık alan
kaplamakta olup, vadi yatağı genellikle 710 m yüksekliğin altında kalmaktadır.
Kafkas sincabı (Sciurus anomalus) beslenme, yuva yapma ve üreme amaçları için
vadi yatağı, ormanlık alanlar ve yerleşim alanları olmak üzere üç farklı tipte habitatı
kullanmaktadır. Yaban keçisi (Capra aegagrus) ve çengel boynuzlu dağ keçisi
(Rupicapra rupicapra) çalılıkları, kayalıkları ve ormanlık alanları habitat olarak
kullanmakta, nehirden ise su içme amaçlı yararlanmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 74 / 138
Tablo V.22. Çalışma Alanında Belirlenen Ulusal ve Uluslararası Öneme Sahip Memeliler
Habitat
MEMELİLER
Küçük nal burunlu yarasa*
Akdeniz nal burunlu
yarasası*
Farekulaklı büyük yarasa*
Uzun kanatlı yarasa*
Kafkas sincabı
Ağaç yedi uyuru
Kurt
Boz ayı*
Çengel boynuzlu dağ
keçisi*
Dok.Adı:
IUCN1
BERN2
CITES3
A.D.4
A.K.5
Orman
VU
Ek 2
–
V
Ek 1
Orman
VU
Ek 2
–
V
Ek 1
VU
Ek 2
–
nt/E
Ek 1, Ek 2
LR/nt
Ek 2
–
V
LR/nt
Ek 2
–
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
LR/nt
Ek 2
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
LR/nt
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
Çalılık
Kayalık alanlar
Orman
Nehir
Yaban keçisi
Habitat
Fonksiyonu
Orman
Yerleşimler
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Orman
Tarım alanları
Yerleşimler
Vadi tabanı
Orman
Yerleşimler
Vadi tabanı
Tarım alanları
Kayalık alanlar
Orman
Orman
Çalılık
Kayalık alanlar
Orman
Nehir
Beslenme,
Su içme
Türkiye’deki Yayılışı
Tüm Türkiye
Güney, güney batı, kuzey
batı,kuzey doğu Anadolu
Ekonomik Önemi
Yok
Yok
Toros dağları, Karadeniz
dağlarının bir bölümü, Doğu
Anadolu
Yemek ve derisi için
avlanıyor
Ek 1
Tüm Türkiye
Yok
V
Ek 1
Tüm Türkiye
Yok
–
R/I
Ek 1
Karadeniz, Marmara
Postu için avlanıyor
Ek 2
–
R
Ek 1
Tüm Türkiye
Yok
LR/lc
Ek 2
Ek 2
R (V)
Ek 1
Tüm Türkiye
LR/lc
Ek 2
Ek 2
V
Ek 1
Tüm Türkiye
LR/lc
Ek 3
–
nt/E
Ek 1, Ek 2
Kuzey Doğu Anadolu; Munzur,
Yemek ve derisi için
Ağrı & Tendürek dağları,
avlanıyor
Erzurum-Bingöl & Van illeri
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 75 / 138
Habitat
Habitat
Fonksiyonu
IUCN1
BERN2
CITES3
A.D.4
A.K.5
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
LR/lc
–
–
nt
Ek 1
Tüm Türkiye
Yok
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Tüm Türkiye
Av hayvanı
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
LR/lc
Ek 3
–
V
–
Tüm Türkiye
Yok
LR/lc
Ek 3
–
R
Ek 2
Tüm Türkiye
Zararlı
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 2
Tüm Türkiye
Yok
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 2
Doğu Anadolu, Karadeniz
Ekonomik Önemi
MEMELİLER
Kirpi
Tavşan
Cüce yarasa
Porsuk*
Gelincik*
Büyük gelincik*
Dok.Adı:
Vadi tabanı
Çalılık
Çalılık
Step
Orman
Tarım alanları
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Ormanlar
Tarım alanları
Yerleşimler
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Çalılık
Step
Ormanlar
Tarım alanları
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Ormanlar
Tarım alanları
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Çalılık
Ormanlar
Tarım alanları
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 76 / 138
Habitat
Habitat
Fonksiyonu
IUCN1
BERN2
CITES3
A.D.4
A.K.5
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Ekonomik Önemi
MEMELİLER
Ağaç sansarı
Orman
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
Üreme, Beslenme,
Yuva Yapma
Marmara, Ege, Doğu Anadolu,
Karadeniz
Kayalık alanlar
Kuzey Doğu Anadolu, Trakya
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Yerleşimler
Vadi tabanı
Marmara, Kuzey Anadolu
Cüce fare*
LR/lc
Ek 3
–
nt
–
Tarım alanları
Vadi tabanı
Kayalık alanlar
Üreme, Beslenme,
Tüm Türkiye
Tilki
Çalılık
LR/lc
–
–
nt
Ek 3
Yuva Yapma
Ormanlar
Tarım alanları
Kayalık alanlar
Üreme, Beslenme,
Tüm sahil alanları, Güney
Çakal
LR/lc
–
–
nt
Ek 3
Doğu Anadolu Bölgesi
Orman
Yuva Yapma
* Bu türler yöre halkıyla yapılan görüşmeler ve/veya literatüre dayanılarak tespit edilmiştir. Bu nedenle çalışma alanında herhangi bir habitat fonksiyonu gözlenememiştir.
Kaya sansarı
Yok
Yok
1 IUCN - (Tabloda yer alan kategoriler 1994 yılı IUCN kategorileridir (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Hassas, LR(cd): Az riskli -korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli -düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş.
2 BERN - Ek 2: Kesin koruma altındaki fauna türleri; Ek 3: Koruma altındaki fauna türleri.
3 CITES - Ek 1: Nesli tükenmekte olan türler. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz konusu olduğunda izin verilmektedir. Ek 2: Nesli tükenmekle olmayan türler
olsa da yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmayan uygulamalardan kaçınmak amacıyla ticaretleri kontrol altında tutulmalıdır. Ek 3: Türler en az bir ülkede korunmaktadır, ve ticaretleri
CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
4 A.D. - (Ali Demirsoy’a göre tehdit statüleri, 2002). E: Tehlikede; Ex: Nesli tükenmiş; I: Belirsiz; K: Yeterince bilinmiyor; nt: Geniş yayılışlı ve bol; O: Tehlikede değil; R: Nadir; V: Hassas.
5 A.K. (Merkezi Av Komisyonu [MAK] kararı uyarınca avlanma kısıtları, 2004-2005) Ek 1: Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) tarafından koruma altına alınmış, avlanması yasaklanmış yaban
hayatı türleri; Ek 2: MAK tarafından koruma altına alınan, avlanması belirli yıllarda avlanma sezonunda yasaklanmış, av hayvanları (senelik olarak güncellenir); Ek 3: MAK tarafından
avlanmasına yılın belirli sezonlarında izin verilen türler.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 77 / 138
Gelincik ve tilki çalışma alanında var olan vadi tabanı, çalılıklar, kayalık alanlar,
ormanlar ve ekili araziler gibi hemen hemen tüm habitat tiplerini kullanabilmektedir.
Bahsi geçen habitat türlerinin, çalılıklar hariç, tümü gelincik tarafından yaşam alanı
olarak kullanılmaktadır. Tavşan (Lepus capensis), çalılıkları, stepleri, ormanları ve
ekili alanları habitat olarak kullanmaktadır. Proje alanında stepler, yüksek kesimlerde
görülmektedir (710 m altında 40 ha, 710 m üstünde 265 ha). Vadi tabanı, kayalık
alanlar, ormanlar, ekili araziler ve yerleşim yerleri uzun kanatlı yarasa (Miniopterus
schereibersi) ve cüce yarasa (Pipistrellus pipistrellus) için uygun habitatlar
oluşturmaktadır.
Yaban Keçisi ve Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi
ÇED çalışmaları yapılırken koruma statülerine sahip olmaları nedeniyle yaban keçisi
(yaban keçisi IUCN’e göre de VU sınıfındadır) ve çengel boynuzlu dağ keçisine özel
dikkat gösterilmiştir. Yusufeli Proje Alanının bir bölümü, özellikle yaban keçisi (Capra
aegagrus) ve çengel boynuzlu dağ keçisinin (Rupicapra rupicapra) korunması
amacıyla belirlenmiş Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Sahası’nın içinde
kalmaktadır. Diğer taraftan, bu türlerin, yaşam alanları olarak yalnızca koruma alanını
kullanmadıkları gözlenmiştir. Vejetasyon-Arazi kullanımı-Habitat haritalanması için
arazi çalışmalarına ve Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğünün yaptığı
gözlemlere dayanılarak bu türlerin çalışma alanının farklı bölgelerinde (Çoruh Nehri
boyunca baraj yerinin akış aşağısında ve planlanan baraj gölünün akış yukarısı
boyunca, Barhal, Oltu ve Tortum Nehirleri boyunca) bulunduğu anlaşılmıştır. Türler,
gün içinde nehrin her iki kıyısında yüksek kesimlerde ve oldukça erken saatlerde
nehire yakın kesimlerde gözlenmiştir. Keçiler insan etkisinin az olduğu ve sarp
topografyaya sahip bölgeler olan Çoruh Nehri’nin (baraj gölünün akış yukarısı, baraj
yerinin akış aşağısı), Barhal Nehri’nin ve Oltu Nehri’nin (Tortum ve Oltu’nun birleşim
noktası ve Oltu ve Çoruh’un birleşim noktası) çeşitli noktalarında su içmek maksadı
ile nehir kıyılarına gelmektedir. Türlerin su içme amaçlı kullandıkları noktalar ve geçiş
yolları ile ilgili ayrıntılar, bu türlerin koruma altında olması ve bilgilerin yasa dışı
avlanma amacıyla kullanılmasını engelleyebilmek için raporda sunulmamaktadır.
Avcılık yasaklamaları, bölgede orman korucuları ve jandarma tarafından kontrol
edilmektedir. Buna ek olarak, koruma sahasının sınırlarının Şekil V.1’de gösterildiği
şekilde olmasına rağmen, koruma sahasının sınırlarının jandarma tarafından tam
olarak bilinmemesi sebebi ile avlanma tüm vadide yasaklanmıştır. Bu durum, esasen
bahse konu türlerin korunması için faydalıdır.
Vadideki nehir sistemi (Çoruh, Oltu, Barhal, Tortum nehirleri), nehirlerin farklı
taraflarındaki türlerin populasyonları için doğal bir coğrafi engel oluşturmaktadır. Bu
nedenle, nehrin farklı taraflarındaki bu populasyonlar, alt-populasyonlardır. Genellikle
bu türler, sürüler halinde (yaklaşık 10 ila 20 üyeli), belirli bölgelerde yaşamlarını
sürdürmekte ve bölgelerini terk etmeyi ve nehri geçmeyi tercih etmemektedirler. Bu
türlerin nehri geçebileceği tek yer Barhal Nehri’nin membasıdır (akışın düşük olduğu
zamanlarda ve nehir yatağının dar olduğu kesimlerde).
Türlerin üreme sezonları, Mart ve Haziran ayları arasındadır. Genç üyeler, doğdukları
andan itibaren yürüyebilmekte ve kısa zaman içinde sürü ile birlikte hareket
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 78 / 138
edebilmektedirler. Buna karşın, ilk iki ay boyunca anneleri tarafından bakılmakta ve
su içmek için nehre gitmemektedirler. Sadece yetişkinler su içmek için günde bir
defa nehir kenarına gitmektedir.
Bu türlerin populasyonlarının sayımı için bilimsel ve sistematik çalışmalar yapılmamış
olmakla birlikte, Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü ve müdürlüğe bağlı
Yusufeli Şubesi ile 2004 yılında yapılan görüşmelerde alınan bilgiye göre gözlemlere
dayanılarak bölgede toplamda 1,000 civarı keçi olabileceği belirtilmiştir. Yusufeli
Şube Müdüründen alınan bilgilere göre, bölgedeki keçi nüfusunda artış vardır. Keçi
sayısı 2000 yılında yapılan gözlemler göre 350 civarında iken, 2004 yılı
gözlemlerinde bu sayı 1,000 civarında belirlenmiştir. Azalan avlanma oranı ile
birlikte, halkın bilinçlenmesi ve avlanma yasaklarının sıkı bir şekilde uygulanması
populasyon artışında önemli faktörler olarak göze çarpmaktadır.
V.3.4.2.2. Kuşlar
Çalışma alanında yapılan direkt örnekleme ve gözlemlere dayanarak belirlenen 30
familya ve 12 cinse ait 79 kuş türünü Ek E’de (Tablo C2) sunulmaktadır. Bunlar
arasında, 33 tanesi (% 42), ötücü olmayan, 47 tanesi (% 58) ötücü kuşlardır. Çalışma
alanındaki kuş türlerinin kompozisyonu, arazinin, sarp kayalıklardan düz nehir
yatağına kadar, uygun beslenme ve yuvalanma habitatlarına sahip olması
dolayısıyla, yırtıcı kuşlardan küçük ötücü kuşlara kadar homojen bir yapı
göstermektedir. Çalışma alanında tanımlanan kuşlar, çalışma alanı dışında, Çoruh
Nehri Vadisinin genelinde de bulunmaktadır.
Çoğu Türkiye’de geniş yayılım
göstermekte olup, yaklaşık % 60’ının oluşturduğu çoğunluk (79 türden 47’si)
Türkiye’nin yerel kuşlarıdır. Yaklaşık % 30’u (79 türden 25’i) yaz ziyaretçisi olup, geri
kalan % 10’luk kısım Türkiye için kış ziyaretçileri, transit göçmen kuşlar ve tüm
statülere ait diğer kuşlardan (Türkiye’de hem yerli hem de göçmen/transit kuşlar)
oluşmaktadır.
Çalışma alanında tanımlanan kuşlar, vadi yatağında; nehir kıyıları boyunca
ağaçlarda, ekili arazilerde ve yerleşim birimleri yakınlarında (çoğu nehir bölgesinde)
gözlenmiştir. Çalılıklar, doğal ve yarı-doğal çayırlıklar, bozulmuş ve doğal ormanlık
alanlar, seyrek ağaçlık ve çalılıkların kapladığı kayalık bölgeler ve eğimli çıplak
kayalar; kuşların gözlemlendiği diğer yaşam alanlarını oluşturmaktadır. Alanda
tanımlanan kuşlar, birden fazla habitat tipini kullanmakta, buna karşın, yırtıcı kuşlar
sadece yüksek kesimlerdeki karışık ormanlarda, seyrek ağaçlık ve çalılıklarla kaplı
kayalıklarda ve çıplak kayalık bölgelerde gözlenmektedir. Tanımlanan yırtıcı kuşlar,
sonbahar göçünde “mola” bölgesi olarak çalışma alanını kullanmamaktadır. Bununla
birlikte, yırtıcı kuşların çalışma alanının üstünden ve 1,000 m rakımından yukarıdaki
rakımlardan geçtikleri gözlemlenmiştir.
Yetmiş dokuz kuş türünden elli dokuzu (% 75) çalışma alanında üreme davranışı
(yuvalar, yavru ve genç kuşlar, çiftleşme çağrıları, yiyecek ve yuva için malzeme
taşıyan kuşlar) göstermektedir. Çiftleşen kuşların üçte ikisi çiftleşme faaliyetleri için
(59 türden 40’ı) hem planlanan baraj gölü alanını (<700 m kotu) hem de çevrelediği
alanı (700-1,000 m kotları, bazı yırtıcı kuşlar >1000 m kotu) kullanmaktadır. Çiftleşme
davranışı gösteren 19 kuş türünden dokuzu yırtıcı türler olmak üzere üreme
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 79 / 138
davranışlarını sadece baraj gölü su seviyesinin üzerinde (>700 m kotu)
göstermektedir. Kuş türlerinden hiç biri üreme alanı olarak sadece baraj gölü alanını
kullanmamaktadır (<700 m kotu).
Vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritalama çalışmaları sırasında gözlemlenen kuş
türleri ve gözlemlendikleri habitat tipleri ile habitat fonksiyonları Tablo V.23’te
verilmektedir. Arazi çalışmaları sırasında gözlemlenen türler ve lokasyonları hakkında
daha ayrıntılı bilgi Ek E’de bulunabilir. Çalışma alanı genellikle ötücü kuşlar için
uygun yaşam alanları barındırmaktadır.
Tablo V.23. Çalışma Alanında Tespit Edilen Kuş Türleri ve Habitat Tipleri
Türler
Gözlendiği
Habitat Tipi
Habitat
Fonksiyonu
Türkçe Adı
İngilizce Adı
1 Ardea cinerea
Gri balıkçıl
Grey heron
1
B,G
2 Ciconia ciconia
Ak leylek
White stork
3,6,8
B,G
3 Milvus milvus
4 Circaetus gallicus
5 Accipiter nisus
Kızıl çaylak
Yılan kartalı
Atmaca
3,5,7
3,5,7
2,4,5
B,G
B,G
Ü,B,G
6 Buteo rufinus
Kızıl şahin
2,3,6
Ü,B,G
Şahin
Sakallı akbaba
Red kite
Short-toed eagle
Sparrow hawk
Lang-legged
buzzard
Buzzard
Lammergeier
1
3,5,7
Ü,B,G
B,G
ARDEIDAE
CICONIIDAE
ACCIPITRIDAE
7 Buteo buteo
8 Gypaetus barbatus
Neophron
9
percnopterus
10 Gyps fulvus
11 Aegypius monachus
12 Aquila chrysaetos
13 Pernis apivorus
Beyaz akbaba
Egyptian vulture
3,5,7
Ü,B,G
Kızıl akbaba
Kara akbaba
Kaya kartalı
Arıcıl
Griffon vulture
Black vulture
Golden eagle
Honey buzzard
3,5,7
3,5,7
3,5,7
3,5,7
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
B,G
14 Falco tinnunculus
15 Falco subbuteo
16 Falco vespertinus
Kerkenez
Delice doğan
Kızılayak doğan
Kestrel
Hobby
Red-footed falcon
2,4,5,6,8
2,4,5
2,4,5
Ü,B,G
Ü,B,G
B,G
17 Alectoris chukar
18 Coturnix coturnix
Kınalı keklik
Bıldırcın
Chukar partridge
Quail
2,3,4,5
2,4,6
Ü,B,G
B,G
1
Ü,B,G
3,6,8
6,8
1,2,4
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
FALCONIDAE
PHASIANIDAE
SCOLOPACIDAE
19
Tringa(Actitis)
hypoleucos
Akkarın yeşilbacak Common sandpiper
COLUMBIDAE
20 Columba livia
Kaya güvercini
21 Streptopelia decaocto Kumru
22 Streptopelia turtur
Üveyik
Rock pigeon
Collared dove
Turtle dove
23 Cuculus canorus
Cuckoo
5
Ü,B,G
Long-eared owl
5
Ü,B,G
5,8
Ü,B,G
CUCULIDAE
Gugukkuşu
STRIGIDAE
24 Asio otus
25 Athena noctua
Kulaklı orman
baykuşu
Kukumav
Little owl
APODIDAE
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 80 / 138
Türler
Gözlendiği
Habitat Tipi
Habitat
Fonksiyonu
1,3,6,8
3
Ü,B,G
B,G
4,5,8
B,G
26 Apus apus
27 Apus melba
Türkçe Adı
İngilizce Adı
Ebabil, Karasağan Swift
Akkarınlı ebabil
Alpine swift
28 Merops apiaster
Arıkuşu
Bee eater
29 Coracias garrulus
Mavi karga
Roller
1,6
B,G
30 Upupa epops
İbibik
Hoopoe
1,6
B,G
31 Dendrocopus syriacus Alaca ağaçkakan
5
Ü,B,G
32 Dendrocopus minor
5
Ü,B,G
1,2,4,5,6,8
3,5
Ü,B,G
Ü,B,G
1,2,4,6,8
Ü,B,G
3,7
Ü,B,G
MEROPIDAE
CORACIIDAE
UPUPIDAE
PICIDAE
Syrian woodpecker
Lesser-spotted
Küçük ağaçkakan
woodpecker
ALAUDIDAE
33 Galerida cristata
34 Eremophila alpestris
Tepeli toygar
Kulaklı tarlakuşu
Crested lark
Shore lark
35 Hirundo rustica
Ptyonoprogne
36
rupestris
37 Delichon urbica
İs kırlangıcı
Swallow
Kaya kırlangıcı
Crag martin
Pencere kırlangıcı House martin
8
Ü,B,G
38 Anthus cervinus
Algerdan incirkuşu Red-throated pipit
Sari
Yellow wagtail
kuyruksallayan
Akkuyruksallayan Pied wagtail
4
Ü,B,G
1,4,6,8
Ü,B,G
1,4,6,8
Ü,B,G
HIRUNDINIDAE
MOTACILLIDAE
39 Motacilla flava spp
40 Motacilla alba
CINCLIDAE
41 Cinclus cinclus
TROGLODYTIDAE
Troglodytes
42
troglodytes
TURDIDAE
43 Erithacus rubecula
44 Luscinia megarynchos
45 Phoenicurus ochruros
Phoenicurus
46
phoenicurus
47 Saxicola torquata
48 Oenanthe oenanthe
Su karatavuğu
Dipper
1
Ü,B,G
Çit kuşu
Wren
1
Ü,B,G
Kızıl gerdan
Bülbül
Ev kızılkuyruğu
Robin
Nightingale
Black redstart
1
1
1,4
B,G
Ü,B,G
B,G
Dağ kızılkuyruğu
Redstart
2,3,4
B,G
Stonechat
Wheatear
Black-eared
wheatear
1
2,3,4,5
B,G
B,G
2,3,4,5
Ü,B,G
2,3,4,5,6,8
Ü,B,G
51 Monticola solitarius
52 Turdus merula
Taş kuşu
Kuyrukkakan
Karakulak
kuyrukkakan
Toprak renkli
kuyrukkakan
Mavi kayaardıcı
Karatavuk
Blue rock thrush
Blackbird
1
1,4,5,6,8
Ü,B,G
B,G
53 Cettia cetti
Setti bülbülü
Cetti's warbler
1,6
Ü,B,G
54 Parus ater
55 Parus caeruleus
56 Parus major
Cam baştankarası Coal tit
Mavi baştankarası Blue tit
Büyük
Great tit
1,5
1
1,5,8
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
49 Oenanthe hispanica
50 Oenanthe isabellina
Isabelline wheatear
SYLVIIDAE
PARIDAE
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 81 / 138
Türler
Gözlendiği
Habitat Tipi
Habitat
Fonksiyonu
Türkçe Adı
baştankarası
İngilizce Adı
57 Sitta europaea
58 Sitta neumayer
Sıvacı
Kaya sıvacısı
Nuthatch
Rock nuthatch
3,7
3,7
Ü,B,G
Ü,B,G
59 Oriolus oriolus
Sarıasma
Golden oriole
1
Ü,B,G
60 Lanius collurio
Çekirgekuşu
Karaalınlı
çekirgekuşu
Red-backed shrike
2,4,5
B,G
Lesser gray shrike
2,4
B,G
62 Garrulus glandarius
63 Pica pica
Pyrrhocorax
64
pyrrhocorax
65 Corvus monedula
66 Corvus frugilegus
67 Corvus corene cornix
68 Corvus corax
Kestane kargası
Saksağan
Kızılgagalı dağ
kargası
Cüce karga
Ekinkargası
Leşkargası
Karakarga
Jay
Magpie
1,5,6,8
1,4,5,6,8
Ü,B,G
Ü,B,G
Chough
3,7
Ü,B,G
Jackdaw
Field raven
Hooded
Raven
1,4,5,6,8
1,4,5,6,8
1,4,5,6,8
1,3,5
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
69 Sturnus vulgaris
Sığırcık
Starling
1,4,5,6,8
Ü,B,G
70 Passer domesticus
Ev serçesi
71 Passer montanus
Dağ serçesi
72 Passer hispaniolensis Bataklık serçesi
House sparrow
Tree sparrow
Spanish sparrow
1,4,5,6,8
1,4,5,6,8
1,8
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
73
74
75
76
Chaffinch
Greenfinch
Goldfinch
Linnet
1
1,4,5,6,8
1,4,5,6,8
1,4,5,6,8
B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
Ü,B,G
3,5,7
Ü,B,G
1,4,5,6,8
Ü,B,G
1,4,5,6,8
Ü,B,G
SITTIDAE
ORIOLIDAE
LANIIDAE
61 Lanius minor
CORVIDAE
STURNIDAE
PASSERIDAE
FRINGILLIDAE
Fringilla coelebs
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis cannabina
İspinoz
Florya
Saka
Ketenkuşu
EMBERIZIDAE
77 Emberiza caesia
Emberiza
melanocephala
Miliaria (Emberiza)
79
calandra
78
Cretzschmar
bunting
Black-headed
Karabaş kirazkuşu
bunting
Kızıl kirazkuşu
Tarla kirazkuşu
Corn bunting
Tablo için anahtar:
GÖZLEMLENDİĞİ HABİTAT TİPİ
HABİTAT FONKSİYONU
1. Akarsu kıyıları boyunca vadi tabanı
2. Yarı-Kurakçıl çalılıklar
3. Kayalık alanlar
4. Step
5. Ormanlık alanlar
6. Ekili araziler
7. Çıplak Kayalar
8. Yerleşim
9. Akarsu
Ü: Üreme
B: Beslenme
Y: Yuva yapma
G: Gezinme, üzerinden geçiş (kuşlar)
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 82 / 138
Çalışma alanında belirlenen kuşların koruma ve tehdit statüleri, ulusal ve uluslararası
kriterlere göre, Tablo V.24’te Türkiye’deki statüleri ile birlikte özetlenmektedir (yerli,
göçmen, transit, nadir). Yukarıda bahsedildiği gibi, zararlı yada insanların yaşam
ortamlarına bağlı olarak yaşamını sürdüren türler olarak nitelendirilen 11 kuş türü
haricindeki tüm kuş türleri Bern Sözleşmesi’nde Ek 2 ve Ek 3’le koruma altına
alınmıştır.
Çalışma alanında tanımlanan yırtıcı kuşlar diğerlerine göre daha yüksek koruma
statülerine sahip olup, tümü Bern Sözleşmesinin Ek 2’sinde, CITES’in Ek 2’sinde ve
Merkezi Avlanma Komisyonunun (MAK) Ek 1’nde yer almaktadır. Buna karşın,
sadece bir yırtıcı kuş, kara akbaba (Aegypius monachus), Türkiye’de yerli kuş
statüsünde, IUCN’in Kırmızı Listesinde (1994 yılı (ver 2.3) kategori ve kriterlerine
göre) “Az riskli-tehlikeye yakın” (LR:nt) olarak sınıflandırılmaktadır. Alanda
tanımlanan türler çok yüksek populasyonlarda gözlenmemiştir. Gözlenen türler
arasında, sayısı 20’den fazla olanlar, kaya güvercini, tepeli toygar, kaya kırlangıcı,
pencere kırlangıcı, sarı kuyruksallayan, sarıasma, sığırcık, ev serçesi, dağ serçesi,
florya, saka ve ketenkuşudur.
Tablo V.24. Çalışma Alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Öneme Sahip
Kuşlar
IUCN BERN
Ek 2
Ek 3
CITES
A.K.
Ek 1
Ek 2 Ek 3 Ek 1 Ek 2 Ek 3
Y
YG KG
G
N
CICONIIFORMES
Ardea cinerea
Gri balıkçıl
–
Ciconia ciconia
Ak leylek
–
x
x
Milvus milvus
Kızıl çaylak
–
x
Circaetus gallicus
Yılan kartalı
–
Accipiter nisus
Atmaca
Buteo rufinus
–
–
–
–
–
–
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
–
x
x
x
Kızıl şahin
–
x
x
x
Buteo buteo
Şahin
–
x
x
x
Gypaetus barbatus
Sakallı
akbaba
–
x
x
x
Neophron
percnopterus
Beyaz
akbaba
–
x
x
x
Gyps fulvus
Kızıl akbaba
–
X
x
x
Aegypius monachus
Kara akbaba
LR/nt
X
x
x
FALCONIFORMES
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
x
x
x
x
x
x
x
x
x
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 83 / 138
Kuşlar
IUCN BERN
Ek 2
Ek 3
CITES
A.K.
Ek 1
Y
Aquila chrysaetos
Kaya kartalı
–
X
x
x
Pernis apivorus
Arıcıl
–
X
x
x
Falco tinnunculus
Kerkenez
–
X
x
x
Falco subbuteo
Delice doğan
–
X
x
x
Falco vespertinus
Kızılayak
doğan
–
X
x
x
Alectoris chukar
Kınalı keklik
–
x
–
–
–
x
Coturnix coturnix
Bıldırcın
–
x
–
–
–
x
Ak karın yeşil
bacak
–
–
–
–
Kaya
güvercini
–
x
–
–
–
Streptopelia decaocto Kumru
–
x
–
–
–
Üveyik
–
x
–
–
–
Gugukkuşu
–
x
–
–
–
Asio otus
Kulaklı orman
baykuşu
–
x
x
x
x
Athena noctua
Kukumav
–
x
x
x
x
Apus apus
Ebabil,
Karasağan
–
Apus melba
Akkarınlı
ebabil
–
Merops apiaster
Arı kuşu
Coracias garrulus
Mavi karga
YG KG
G
N
x
x
x
x
x
GALLIFORMES
x
x
x
CHARADRIIFORMES
Tringa(Actitis)
hypoleucos
x
x
x
x
COLUMBIFORMES
Columba livia
Streptopelia turtur
x
x
x
x
x
x
CUCULIFORMES
Cuculus canorus
x
x
STRIGIFORMES
APODIFORMES
x
–
–
–
x
x
x
–
–
–
x
x
–
x
–
–
–
x
x
–
x
–
–
–
x
x
CORACIIFORMES
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 84 / 138
Kuşlar
IUCN BERN
Ek 2
Ek 3
CITES
A.K.
Ek 1
Y
YG KG
İbibik
–
x
–
–
–
x
Dendrocopus
syriacus
Alaca
ağaçkakan
–
x
–
–
–
x
x
Dendrocopus minor
Küçük
ağaçkakan
–
x
–
–
–
x
x
Galerida cristata
Tepeli toygar
–
–
–
–
Eremophila alpestris
Kulaklı
tarlakuşu
–
x
–
–
–
x
Hirundo rustica
İs kırlangıcı
–
x
–
–
–
x
x
Ptyonoprogne
rupestris
Kaya
kırlangıcı
–
x
–
–
–
x
x
Delichon urbica
Pencere
kırlangıcı
–
x
–
–
–
x
x
Anthus cervinus
Algerdan
incirkuşu
–
x
–
–
–
x
Motacilla flava spp
Sari kuyruk
sallayan
–
x
–
–
–
x
Motacilla alba
Akkuyruk
sallayan
–
x
–
–
–
x
x
Cinclus cinclus
Su
karatavuğu
–
x
–
–
–
x
x
Troglodytes
troglodytes
Çit kuşu
–
x
–
–
–
x
x
Erithacus rubecula
Kızılgerdan
–
x
–
–
–
x
x
Luscinia
megarynchos
Bülbül
–
x
–
–
–
x
Phoenicurus ochruros
Ev
kızılkuyruğu
–
x
–
–
–
x
x
Phoenicurus
phoenicurus
Dağ
kızılkuyruğu
–
x
–
–
–
x
x
x
Saxicola torquata
Taskuşu
–
x
–
–
–
x
x
x
Oenanthe oenanthe
Kuyrukkakan
–
x
–
–
–
x
x
Oenanthe hispanica
Karakulak
kuyrukkakan
–
x
–
–
–
x
x
Oenanthe isabellina
Toprak renkli
kuyrukkakan
–
x
–
–
–
x
x
Upupa epops
G
N
x
PICIFORMES
PASSERIFORMES
Dok.Adı:
x
x
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
x
x
x
x
x
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 85 / 138
Kuşlar
IUCN BERN
Ek 2
Monticola solitarius
Mavi kaya
ardıcı
–
Turdus merula
Karatavuk
–
Cettia cetti
Setti bülbülü
–
Parus ater
Cam
baştankarası
Parus caeruleus
Ek 3
A.K.
Ek 1
YG KG
–
–
–
–
–
x
–
–
–
x
x
–
x
–
–
–
x
x
Mavi
baştankarası
–
x
–
–
–
x
x
Parus major
Büyük
baştankarası
–
x
–
–
–
x
x
Sitta europaea
Sıvacı
–
x
–
–
–
x
x
Sitta neumayer
Kaya sıvacısı
–
x
–
–
–
x
x
Oriolus oriolus
Sarıasma
–
x
–
–
–
x
x
Lanius collurio
Çekirgekuşu
–
x
–
–
–
x
x
Lanius minor
Kara alınlı
çekirgekuşu
–
x
–
–
–
x
x
Garrulus glandarius
Kestane
kargası
–
–
–
–
–
–
x
x
Pica pica
Saksağan
–
–
–
–
–
–
x
x
Pyrrhocorax
pyrrhocorax
Kızıl gagalı
dağ kargası
–
x
–
–
–
Corvus monedula
Cüce karga
–
–
–
–
–
–
x
x
Corvus frugilegus
Ekinkargası
–
–
–
–
–
–
x
x
Corvus corene cornix Leşkargası
–
–
–
–
–
–
x
x
Corvus corax
Karakarga
–
x
–
–
–
x
x
Sturnus vulgaris
Sığırcık
–
–
–
–
–
–
x
x
Passer domesticus
Ev serçesi
–
–
–
–
–
–
Passer montanus
Dağ serçesi
–
x
–
–
–
x
x
Passer hispaniolensis
Bataklık
serçesi
–
x
–
–
–
x
x
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
x
x
Y
–
Dok.Adı:
x
CITES
G
N
x
x
x
x
x
x
x
Bölüm V
Sf. 86 / 138
Kuşlar
IUCN BERN
Ek 2
CITES
A.K.
Ek 3
Ek 1
x
–
–
–
Fringilla coelebs
İspinoz
–
Carduelis chloris
Florya
–
x
–
–
–
x
x
Carduelis carduelis
Saka
–
x
–
–
–
x
x
Carduelis cannabina
Ketenkuşu
–
x
–
–
–
x
x
Emberiza caesia
Kızıl
kirazkuşu
–
x
–
–
–
x
x
Emberiza
melanocephala
Karabaş
kirazkuşu
–
x
–
–
–
x
Miliaria (Emberiza)
calandra
Tarla
kirazkuşu
–
–
–
–
x
x
Y
YG KG
G
N
x
x
x
x
1 Türlerin Sayısı – Familyalara üye, çalışma alanında tespit edilen türleri toplam sayısı
2 IUCN (1994 yılı Kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Hassas, LR(cd): Az riskli-korumaya
bağlı, LR(nt): Az riskli -tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli -düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. 3 BERN – Ek 2:
Kesin olarak koruma altındaki fauna türleri; Ek 3: Koruma altındaki fauna türleri.
4 CITES – Ek 1: Türler nesli tükenmekle tehdit altında. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz
konusu olduğunda izin verilmektedir; Ek2: Türlerin nesli tükenmekle tehdit sınıfına alınmasına gerek yoktur, ancak ticaretleri
yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmadığından kullanımlarından kaçınılmalı, kontrol altında tutulmalıdır; Ek 3: Türler en az bir
ülkede korunmaktadır, ve ticaretleri CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
5 A.K. (Merkezi Avlanma Komisyonuna göre avlanma kısıtları [MAK], 2004-2005) Ek 1: Yaban hayat türleri Çevre ve Orman
Bakanlığı tarafında korunmaktadır, ve bu türlerin avlanmaları yasaklanmıştır; Ek 2: MAK tarafından korunan av hayvanları, yıl
içinde belirlenen avlanma sezonları dışında avlanmaları yasak (yıllık olarak düzenlenmiştir); Ek 3: MAK tarafından önceden
belirlenen sezonlarda avlanmasına izin verilen av hayvanları.
6 Türkiye’deki Statüleri (N.Turan, 1990) – Y: Yerleşik türler, YG: Yaz ziyaretçisi türler, KG: Kış ziyaretçisi türler, G: Transit
göçmen kuşlar, N: Nadir bulunan kuş türleri.
Çoruh vadisi yırtıcı kuşların göç rotası üzerindedir. Üreme sezonunu takiben, yırtıcı
kuşların kuzey populasyonları, olumsuz iklimsel koşullar ve yiyecek bulma
imkanlarının azalması sebebiyle güneye göç etmektedirler. Çoruh Vadisi yırtıcı
kuşların kullanabileceği bir hava akımı yaratmaktadır. Göç eden yırtıcı kuşlar
genellikle, Artvin-Borçka-İspir rotasını kullanmakta ve 1,000 m yüksekliğin üzerinde,
vadiden geçen su sistemlerine dik doğrultuda uçmaktadır.
Göç, Ağustos sonunda başlayıp, Eylül başlarında sona ermektedir. Bu zaman aralığı,
genç kuşların uçmaya başladığı ve iklimsel şartların kuzeyde kötüleşmeye başladığı
dönemdir. Düşen sıcaklıklar ve kısalan günler göçü tetiklemektedir. Göç eden türler,
yeryüzünden yansımalar sonucu oluşan termal hava akımlarını takip etmektedir. Bu
akımlar kara üzerinde gündüzleri gözlemlenmektedir. Göç eden yırtıcı kuşların çoğu,
Türkiye’ye Artvin-Borçka hattından girip, Çoruh Vadisinin batısından geçerek
Erzurum Platosuna ulaşmaktadır. Yırtıcı kuşların göçü genellikle gün ışığında, yüksek
kesimlerde ve 1,000 m’nin üzerinde gerçekleşmektedir. Yırtıcı kuşlar, Çoruh Vadisini
bir göç geçiş koridoru olarak kullanmakta ve çok nadiren vadide mola vermektedirler.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 87 / 138
V.3.4.2.3. Sürüngenler ve İki Yaşamlılar
Arazi çalışmalarında gerçekleştirilen direkt örnekleme ve gözlemlerle çalışma alanınd
toplam sekiz sürüngen türü (üç familyaya ait) ile iki amfibi türü (iki familyaya ait) tespit
edilmiştir (Ek E, Tablo C3 ve Tablo C4).
Belirlenen sürüngenlerden, dördü
kertenkele, dördü ise yılan türleridir. Yılanlardan bir tanesi (Koca engerek, Vipera
lebetina) zehirlidir.
Sürüngenler, tarlalar gibi düz, taşlıklı ve kayalık alanlarda, nehirlerin ve çayların
yakınlarında hem 710 m yüksekliğin altında hem de 710 ila 1,000 m kotu arasında
gözlenmektedir. Bütün habitatlarını, üreme, yuva yapma ve beslenme amaçları için
kullanmaktadırlar.
Çalışma alanında tespit edilen iki yaşamlı türleri, su kaynaklarının çevresinde
gözlenmiştir. İki yaşamlılar, tüm habitat fonksiyonları için vadi tabanını ve nehirleri
kullanmaktadır. Bu türler gelecekte oluşacak baraj gölü alanında ve Çoruh, Barhal,
Tortum ve Oltu nehirlerinin membalarında ve bu nehirlere katılan küçük derelerin
kenarlarında gözlenmektedir.
Tespit edilen sürüngen ve iki yaşamlı türlerin, ulusal ve uluslararası kriterlere göre,
koruma ve tehdit statüleri ile Türkiye’deki dağılımları ve ekonomik önemleri
Tablo V.25’de sunulmaktadır. Yukarıda bahsedildiği gibi, tüm sürüngen ve iki
yaşamlı türleri, Bern Sözleşmesi Ek 2 ve Ek 3 ile koruma altına alınmıştır. Çalışma
alanında tanımlanan hiçbir sürüngen yada iki yaşamlı türü IUCN Kırmızı Listesinde
yer almamaktadır. Türlerin gözlemlendiği yaşam alanları habitat fonksiyonları ile
birlikte Tablo V.25’te verilmektedir. Çalışma alanında tespit edilen tüm sürüngen ve
iki yaşamlı türleri tüm Türkiye’de veya Türkiye’nin doğu bölümlerinde sıkça
görülebilen türlerdir.
V.3.4.2.4. Omurgasızlar
Ek E’de (Tablo C5) çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlemlerle tespit edilmiş,
toplamda 55 familyaya ve 9 cinse ait 161 omurgasız türü listelenmiştir. Tespit edilen,
omurgasızların tümü çalışma alanının dışında, Çoruh Vadisinin genelinde de
bulunmakta olup, çoğunluğu Türkiye’de geniş yayılış göstermektedir. Çalışma
alanındaki her hangi bir omurgasız türü özel öneme sahip olarak sınıflandırılmamıştır.
Bunun nedeni, arazinin eğimli yapısından dolayı çalışma alanının çoğunun küçük
vejetasyon toplulukları ile kaplanması ve akarsu kenarlarında tarım alanlarının yer
almasıdır. Omurgasızlar genellikle su kaynaklarının çevresinde yetişen çiçekli
bitkilerin etrafında gözlenmiştir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 88 / 138
Sürüngenler ve İki Yaşamlılar
Latin
Name
Habitat
Tipi
Habitat
Türkiye’deki Ekonomik
IUCN
BERN2 CITES3 A.D.4 A.K.5
Fonksiyonu 1
Dağılımları Önemleri
SÜRÜNGENLER
İri yeşil
kertenkele
Lacerta
trilineata
Tarla
kertenkelesi
Ophisops
elegans
Su yılanı
Natrix
tessellata
Kırmızı yılan
Coluber
schmidti
Koca engerek
Vipera
lebetina
Trabzon
kertenkelesi
Lacerta
rudis
Uysal yılan
Eirenis
modestus
Vadi
tabanı
Yerleşimler
Step
Ekili
Araziler
Vadi
tabanı
Çalılıklar
Kayalık
alanlar
Vadi
tabanı
Çalılıklar
Kayalık
alanlar
Çalılıklar
Kayalık
alanlar
Ü,B,Y*
Ekili
araziler
Yerleşimler
Ü,B,Y
–
Ek2
–
nt
Ek 1 Tüm Türkiye
Yok
–
Ek 2
–
nt
Ek 1 Tüm Türkiye
Yok
–
Ek 2
–
nt
Ek 1 Tüm Türkiye
Yok
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
–
Ek 2
–
nt
Adana ili &
Zehri için
Ek 1 çevresi, GD.
kullanılabilir
& D. Anadolu
Yok
Ü,B,Y
Ü,B,Y
Ü,B,Y
Lacerta
raddei
–
Ek 3
–
nt
Karadeniz
Kıyısı &
Ek 1
çevreleri
Erzurum pili
–
Ek 3
–
nt
Ek 1 Tüm Türkiye
Yok
–
Trabzon,
Artvin,
Ek 1 Erzurum,
Ağrı, Kars &
Van illeri
Yok
Ü,B,Y
–
Çalılıklar
AMPHIBIANS
Bufo
Vadi
Gece kurbağası
viridis
tabanı
Rana
Vadi
Ova kurbağası
ridibunda
tabanı
* Ü: Üreme, B: Beslenme, Y: Yuva yapma
Yok
Ü,B,Y
Ü,B,Y
Radde
kertenkelesi
Özellikle D.
Anadolu
Ü,B,Y
Ü,B,Y
Ü,B,Y
Ek 3
–
Yok
–
Ek 2
–
nt
–
–
Ek 3
–
nt
–
Tüm Türkiye
Tüm Türkiye
Yok
Yok
1 IUCN - (Tabloda yer alan kategoriler 1994 yılı IUCN kategorileridir (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN:
Tehlikede, VU: Hassas, LR(cd): Az riskli -korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli -tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli -düşük risk,
DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş.
3 CITES - Ek 1: Nesli tükenmekte olan türler. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz konusu
olduğunda izin verilmektedir. Ek 2: Nesli tükenmekle olmayan türler olsa da yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmayan
uygulamalardan kaçınmak amacıyla ticaretleri kontrol altında tutulmalıdır. Ek 3: Türler en az bir ülkede korunmaktadır,
ve ticaretleri CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
4 A.D. - (Ali Demirsoy’a göre tehdit statüleri, 2002). E: Tehlikede; Ex: Nesli tükenmiş; I: Belirsiz; K: Yeterince bilinmiyor;
nt: Geniş yayılışlı ve bol; O: Tehlikede değil; R: Nadir; V: Hassas.
5 A.K. (Merkezi Av Komisyonu [MAK] kararı uyarınca avlanma kısıtları, 2004-2005) Ek 1: Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)
tarafından koruma altına alınmış, avlanması yasaklanmış yaban hayatı türleri; Ek 2: MAK tarafından koruma altına alınan,
avlanması belirli yıllarda avlanma sezonunda yasaklanmış, av hayvanları (senelik olarak güncellenir); Ek 3: MAK
tarafından avlanmasına yılın belirli sezonlarında izin verilen türler.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 89 / 138
V.3.4.2.5. Sucul Fauna
Çoruh Nehri ana kolu ve nehre katılan en büyük kol olan Oltu Nehri çalışma
alanındaki başlıca akarsulardır. Çoruh Nehri’nin yıllık ortalama debisi Oltu’nun
katılımıyla nerdeyse iki katına çıkmakta olup, Yusufeli Barajı Oltu Nehri’nin Çoruh
nehrine karıştığı noktanın 800 m akış aşağısında yer almaktadır. Çoruh Nehrine
bağlanan diğer önemli kollar Barhal ve Tortum nehirleridir. Barhal Nehri Çoruh
Nehrine, Yusufeli baraj yerinin dokuz kilometre akış yukarısında nehrin sol kıyısından
katılmaktadır. Oltu Nehrinin Çoruh Nehrine katıldığı noktadan yedi kilometre akış
yukarısında ise Tortum Nehri sol kıyıdan Oltu Nehrine bağlanmaktadır.
Sucul çevre ile ilgili örnekleme çalışmaları Çoruh, Oltu, Tortum ve Barhal nehirleri
üzerinde 13 noktada (Şekil E.2.7) gerçekleştirilmiş olup, bu nehirlere katılan bir çok
küçük yan koldan da numuneler alınmıştır. Çalışma alanında tespit edilen balık
türlerinin yer aldığı liste Ek E’de (Tablo D1) verilmektedir. Ek E’de her bir istasyonda
tutulan toplam balık sayısı (Tablo D2), balıkların morfometrik ölçümleri (Tablo D3),
tespit edilen balık türlerinin Türkiye’deki dağılımları (Tablo D4) ve saha gözlemleri ile
birlikte örnekleme yapılanan istasyonlardaki su kalitesi ölçümleri ve örnekleme
istasyonlarının diğer özellikleri (Tablo D5, Tablo D6 ve Tablo D7) sunulmaktadır.
Çalışma alanında çoğunlukla sazangillere ait balıklar bulunmaktadır (yakalanan 11
balık türünden 8’i). Bahse konu balık türleri şunlardır; Alburnoides bipunctatus
fasciatus (Noktalı inci balığı), Barbus tauricus escherichi (Bıyıklı balık), Capoeta
capoeta sieboldii (Siraz), Capoeta tinca (Karabalık), Leuciscus cephalus orientalis
(Tatlı su kefali), Chondrostoma colchicum (Karaburun) ve Sazangiller familyasına üye
Chalcalburnus chalcoides (Tatlısu kolyozu) ve Cobitidae familyasına üye Orthrias sp
(çöpçü balığı). (Çalışmalar ve raporun hazırlanması sırasında Cobidiate familyasına
ait türlerin, Prof. Dr. Füsun Erkakan ve Dr. Theodor Nalbant tarafından revize ediliyor
olması nedeniyle bu familyaya ait türlerden raporda Orthrias sp. Olarak
bahsedilmektedir).
Salmo trutta labrax (Deniz alası), Salmo trutta macrostigma (Dağ alabalığı) ve egzotik
bir tür olan Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) sadece Barhal Nehri’nde
tutulabilmiştir (Ek D, Tablo D2). Alabalık türlerinin sadece Barhal Nehri’nde
görülmesinin nedeni akarsuyun diğer akarsulardan (Çoruh’un ana koluna göre) daha
hızlı akması ve daha temiz olmasıdır. Arazi gözlemlerine dayanılarak Barhal Nehri,
aşağıdaki özelliklere sahip olması nedeniyle alabalık türleri için uygun bir yaşam alanı
oluşturmaktadır:
Barhal Nehrine bağlanan küçük dere ve çayların sayısı bölgede yeralan diğer
akarsulara bağlanan kolların sayısından fazladır. Barhal Nehri’ne karışan akarsular,
kaynakları yüksek kesimlerde olan, çözünmüş oksijen açısından zengin soğuk sulara
sahip derelerdir. Bu nedenler Barhal Nehri’ni bölgedeki akarsu sistemi içinde
alabalıklar için uygun habitat oluşturan ana nehir yapmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 90 / 138
Nehir üzerine kurulan alabalık çiftlikleri, yoğun olarak Barhal Nehri ve kolları üzerinde
bulunmakta, bu da bu nehirlerin alabalıklar için uygun bir yaşama alanı
oluşturduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca, egzotik olan Oncorhynchus mykiss
(Gökkuşağı alabalığı) türünün Barhal Nehri’nde yakalanmasının da alabalık
çiftliklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu tür çalışma alanının doğal
faunasının üyesi değildir ve nehirdeki varlığı balık çiftliklerinden kaçması yada
serbest bırakılması ile açıklanmaktadır. Buna karşın, nehir sistemine giriş yapan bu
türlerin sayılarındaki artışın, yerel türlerin populasyonlarını; besin kaynaklarının
tüketilmesi ve yaşama alanları bulmak için rekabet nedeniyle, negatif yönde
etkileyebileceği dikkate alınmalıdır. Proje alanında tespit edilen, Salmo trutta
macrostigma (Dağ alabalığı)’nın populasyonu, bu türlerin akarsu sistemine girmesi
sebebi ile azalmaktadır. Alanda farklı örnekleme istasyonlarda yakalanan balık
türlerinin yüzdeleri çalışma alanındaki balık kompozisyonunu yansıtmaktadır. Diğer
taraftan, Tortum Gölü’nde ve Çoruh Nehri’nin derin kesimlerinde yaşadığı bildirilen
Cyprinus carpio çalışmalar sırasında yakalanamamış olsa da balık türleri listesine
eklenmiştir. Tespit edilen türlerin dışındaki hiçbir tür çalışma alanında
yaşamamaktadır. Çalışma alanındaki balık türlerinin arazi çalışmalarının sonuçlarına
dayanan dağılımı Tablo V.26’da sunulmaktadır. Alandaki türlerin dağılımının, arazi
çalışmalarının gerçekleştirildiği zaman aralığı olan, Mayıs-Ağustos ayları için
belirlenen kompozisyona olduğu göz önüne alınmalıdır.
Tablo V.26. Alanda yakalanan türlerin dağılım oranları
Türler
Barbus tauricus escherischii
Capoeta tinca
Capoeta capoeta sieboldi
Chondrostoma colchicum
Chalcalburnus chalcoides
Leuciscus cephalus orientalis
Alburnoides bipunctatus fasciatus
Orthrias sp.
Salmo trutta labrax
Salmo trutta macrostigma
Oncorhynchus mykiss
İstasyonlarda tutulan toplam
%
19.9
41.2
4.5
3.4
0.9
2.7
17.7
1.6
4.3
2.7
1.1
100.0
Deniz alası ve dağ alabalığı dışındaki tespit edilen türlerin hiç biri göçmen değildir.
Dağ alabalığı, üreme için nehrin yukarı kesimlerine göç ederken, deniz alası
yumurtlama için nehirlerin Karadeniz’e karıştığı –Çoruh gibi- bölgelere göç
etmektedir. Çoruh Nehri Gelişme Planı içinde en mansapta yer alan proje olan
Muratlı Projesi 2005 yılı Haziran ayı sonunda işletmeye alınmıştır. Dolayısıyla,
Muratlı Projesi’nin işletmeye başlamasından bu yana Çoruh üzerinde deniz alası gibi
göç eden türlerin denizden akış yukarıya göçleri engellenmiştir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 91 / 138
Tespit edilen balık türlerinden hiç biri Türkiye için endemik değildir. Türkiye’deki çeşitli
havzalarda tespit edilen balık türlerinin dağılımı, Ek E, Tablo D2’de verilmektedir.
Gökkuşağı alabalığı egzotik bir tür olup –Türkiye için- Barhal Nehri akış yukarısında
bulunan balık çiftliklerinden kaçmış olduğu kanaatine varılmıştır (Barhal Nehri
üzerindeki yapay balık çiftlikleri için Ek E’ye bakınız).
Çalışma alanında belirlenen balık türlerinin ulusal ve uluslararası kriterlere göre
koruma ve tehdit statüleri, Türkiye’deki dağılımları ve ekonomik önemleri
Tablo V.27’de özetlenmiştir. Aynı tabloda balık türlerinin hangi akarsularda
yakalandığı da verilmektedir. Bu balık türleri bahse konu habitatları, yaşamak,
beslenmek, üremek ve barınmak amacı ile kullanmaktadırlar. Balık türlerinin koruma
statüleri, ulusal bazda Türkiye’nin fauna türleri için her hangi bir kırmızı listesi
olmaması sebebi ile, Dünya Koruma Birliği-IUCN Kırmızı Liste, Bern ve CITES
sözleşmelerinde yer alan uluslararası kriterlere göre belirlenmiştir. Türlerin ulusal
koruma statüleri, Balıkçılık için Getirilen Kısıtlamaların yer aldığı tablodaki avlanma
statülerine dayanılarak değerlendirilmiştir. Noktalı incibalığı ve tatlı su kolyozu, Bern
Sözleşmesi Ek 3’te yer alırken, tatlı su kolyozu, IUCN Kırmızı Listesinde DD (veri
yetersiz) olarak sınıflandırılmaktadır. Sazan da IUCN Kırmızı Listesinde DD (veri
yetersiz, bakınız dipnot 2) olarak sınıflandırılmaktadır. Deniz alası (Salmo trutta
labrax) koruma altında bir tür olup, yıl boyunca tutulması yasaklanmıştır. Bununla
birlikte, Barhal Nehri’nin kollarında da balık avlanması yasaklanmıştır.
Balıklar, uzun yaşam süreleri, toplam yaşam döngüleri ve besin zincirinde yüksek
mertebelerde yer almaları sebebiyle, bir nehrin ekolojik durumu için çok iyi bir
gösterge oluşturmaktadır. Bir nehrin tipolojisini karakterize ederken, nehir akış
yönünün boylamsallığı içinde balık sürülerinin doğal takibi, “balık bölgeleri” şeklinde
tarif edilmektedir. Bu balık bölgeleri biyokenotic ve fizyografik Rhithron-PotamonKavramı ile benzeşmektedir (Illlies ve Botosaneanu, 1963). Bir nehrin şu anki
durumu ile beklenen biyokenotic özelliklerinin karşılaştırılmasından, balık türlerinin
ekolojik bütünlüğü çıkarılabilmektedir. Beklenen balık topluluğu, sıcaklık aralığı (Moog
ve Wimmer, 19994) ile birlikte genişlik/eğim ilişkisi kullanılarak (Huet, 1946)
belirlenebilmektedir.
Bazı karakteristik Avrupa türlerinin bulunamaması sebebi ile, çalışma alanında
bölgeselleşme Huet (1946) klasik yaklaşımı ile tam olarak benzeşmemektedir.
Alabalık bölgesinde Trutta türü yaşamakta ve diğer alabalık türlerinin oluşturduğu
bölgesel ayırım yapılamamaktadır. Akış aşağı kesimler sazangillerle ayırt edilmekte
olup bunların arasında Capoeta türleri ve bıyıklı balık yer almaktadır. Banarerescu
(1956), Karadeniz havzasında beş bölümle benzer bir kuşak oluşumunu bildirmiş
olup, bu beş bölge akış aşağı yönünce Salmo trutta labrax, Barbus meridionalis
petenyi, Chondrostoma nasus, Barbus barbus ve Cyprinus carpio türleri ile
karakterize edilmektedir. Bu durum, Karadeniz ve Doğu Akdeniz bölgelerinin
karakteristik bir özelliği gibi görünmekte olup, kuvvetli yıllık akım dalgalanmaları ve
yaz aylarındaki yüksek su sıcaklıkları ile ilişkilendirilmektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 92 / 138
Tablo V.27. Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türleri ve Koruma Statüleri
BERN2
CITES3
F.R.4
DD
Ek 3
–
*
Çoruh,
Tortum,
Barhal
LR/lc
Ek 3
–
*
Tortum
Dam Lake,
Çoruh
Çoruh
DD
–
–
8
LR/lc
–
–
*
Türkiye’deki
Dağılımı
K. Ege, D. Karadeniz,
Marmara
Marmara, K. Ege,
Karadeniz, Kuzey ve
İç Anadolu, D. ve GD.
Anadolu
Marmara, K. Ege,
Karadeniz, Kuzey ve
İç Anadolu
Tüm Türkiye
Barhal
–
–
–
**
D. Karadeniz
Barhal
–
–
–
3
Barhal
–
–
–
10
G. Marmara, D.
Karadeniz, D.
Anadolu, Akdeniz
Egzotik Türler
Çoruh,
Oltu,
Tortum,
Barhal
Çoruh,
Oltu,
Tortum,
Barhal
Çoruh
–
–
–
*
–
–
–
*
D. Marmara, Kuzey
ve İç Anadolu,
Karadeniz
Bölgede
–
–
–
*
Karadeniz, Kuzey ve
İç Anadolu
Bölgede
–
–
–
*
Bölgede
–
–
–
*
Bölgede
Balık Türü
Latince İsmi
Akarsu
Tatlı su
kolyozu
Noktalı
incibalığı
Chalcalburnus
chalcoides
Alburnoides
bipunctatus
fasciatus
Çoruh
Sazan
Cyprinus
carpio
Tatlı su kefali
Leuciscus
cephalus
orientalis
Salmo trutta
labrax
Salmo trutta
macrostigma
Deniz alası
Dağ alabalığı
Gökkuşağı
alabalığı
Bıyıklı balık
Oncorhyncus
mykiss
Barbus
tauricus
escherichi
Karabalık
Capoeta tinca
Siraz
Capoeta
capoeta
sieboldi
Chondrostoma
colchicum
Orthrias sp.
Karaburun
Çöpçü balığı
Çoruh,
Barhal
Çoruh,
Barhal
IUCN
1
Ekonomi
k Önemi
Bölgede
Yok
Tüm
Türkiye
Bölgede
Tüm
Türkiye
Tüm
Türkiye
Bölgede
1 IUCN - (Tabloda yer alan kategoriler 1994 yılı IUCN kategorileridir (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN:
Tehlikede, VU: Hassas, LR(cd): Az riskli -korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli -tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli -düşük risk,
DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş.
3 CITES - Ek 1: Nesli tükenmekte olan türler. Bu türlere ait örneklerin ticaretine sadece olağanüstü durumlar söz konusu
olduğunda izin verilmektedir. Ek 2: Nesli tükenmekle olmayan türler olsa da yaşamlarını sürdürmeleri ile bağdaşmayan
uygulamalardan kaçınmak amacıyla ticaretleri kontrol altında tutulmalıdır. Ek 3: Türler en az bir ülkede korunmaktadır,
ve ticaretleri CITES tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
4 F.R. (Balıkçılık Kısıtlamaları, Rekreasyonal Balıkçılık Yönergesi, 2004-2006). Belirlenen zaman aralıklarında bir kişinin
bir günde tutmasına izin verilen balık sayısı (belirli boyutlarda) (Artvin İli için 15 Nisan-15 Temmuz). *: Toplam maksimum
10 balık (bir tür yada farklı türler) belirlenen zamanlarda bir kişinin bir günde tutabileceği balık sayısıdır. **: Deniz alası
(Salmo trutta labrax) korunan türlerden olup, tutulması yasaktır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 93 / 138
Çoruh Nehri ve bu nehre planlanan baraj yerinin akış yukarısında karışan Tortum,
Barhal, Oltu nehirlerince oluşturulan akarsu sisteminin boylamsal bölgeselleşmesi
tablosal olarak Tablo V.28’de ve şematik olarak da Şekil V.20’de sunulmaktadır.
Arazi çalışmaları esnasındaki gözlemlere göre Barhal’ın akış yukarı kısmı ve Barhal’a
katılan Tekkale yan kolu alabalık bölgesidir. Barhal’ın orta kısmı bıyıklı balık bölgesi
iken, Barhal’ın akış aşağı kısmı sazan bölgesidir. Tortum’un akış yukarı kısmı
alabalık bölgesi, kalan kısmı ise sazan bölgesidir. Bu bölgeselleşme esas olarak
jeolojik oluşumlar sonucunda meydana gelen doğal bir süreç sonucu ve Barhal
Nehrinin özelliklerine nedeniyle ortaya çıkmıştır.
Tablo V.28. Çoruh Nehri ve Kollarının Boylamsal Bölgeselleşmesi
Biyolojik Bölgeler
Bölge
Bölge
(Huet 1946)
Yukarı
Bölge
Bölge
(Illies &
Botosaneanu 1963)
(Banarescu 1956)
Epirhitron
Alabalık Bölgesi
Salmonidler
Bölgesi
Çoruh Nehri ve
kolları
Alabalık Bölgesi
Metarhithron
Aşağı
Yukarı Barhal ve
Yukarı Tortum,
diğer küçük kollar
Bıyıklı Balık-Alabalık
Bölgesi
Thymallus Bölgesi
Hyporhithron
Karaburun Bölgesi
Sazangiller
Bölgesi
Bıyıklı Balık Bölgesi
Epipotamon
Tortum’un akış
yukarısı Çoruh, orta
Bıyıklı Balık Bölgesi
Barhal
Sazan Bölgesi
Abramis Bölgesi
Dok.Adı:
Metapotamon
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Aşağı Barhal, aşağı
Tortum ve
Tortum’un akış
aşağısı Çoruh
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 94 / 138
Şekil V.20. Çoruh Nehri ve Kolları boyunca Balık Habitatlarının Boylamsal Dağılımı
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 95 / 138
Çalışma alanında tespit edilen balık türlerinin bazı önemli özellikleri aşağıda
Kutu V.1’de sunulmaktadır.
Kutu V.1. Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türlerinin Özellikleri
Sazan (Cyprinus carpio):
Çevre:
Cyprinus carpio, bentopelajik ve potamodromus bir balık türüdür, hem tatlı suda hem de pH
aralığının 7-7,5 arasında olduğu hafif tuzlu (acı) sularda yaşamını sürdürebilir.
Göllerde ve yavaş akan nehirlerde yaşayabilen sazan, Türkiye sularında sıklıkla yakalanan bir
türdür. Sazan, sığ ve ılık suları tercih eder ve yetersiz su kalitesi koşullarına oldukça yüksek
toleransa sahiptir. Üreme alanları, genellikle göl ve akarsu kıyılarında vejetasyonun bol bulunduğu
bölgelerde yer almaktadır. Döllenen yumurtalar, bu bölgelerde yer alan bitkilere yapışmaktadır.
Genellikle, sazan su seviyesinin değişimi sonucunda kuruyan vejetasyon topluluklarından kötü
yönde etkilenmektedir.
Biyoloji:
Bu tür otçul bir tür olup, suda genellikle sedimanlarda biriken böcek larvaları, zooplanktonlar,
kurtçuklar, balık larvaları, bitki tohumları ve alglerle beslenmektedir.
Tür, bir çok koşula dayanıklı ve yüksek toleransa sahip olmasına rağmen, genellikle yavaş akışlı
büyük su kütleleri yada yumuşak dip sedimanlarına sahip durgun suları tercih etmektedir. Yaygın
sazan türü büyük bulanık nehirlerde kolaylıkla gelişebilmektedir. İlkbahar ve yaz aylarında üreme,
sığ bölgelerdeki vejetasyon üzerine yapışkan yumurtaların bırakılması ile gerçekleşir. Genç balıklar
muhtemelen kuzey turna balığı, turnabalığı ve geniş ağızlı levrek tarafından avlanmaktadır.
Yetişkinler su altındaki sucul vejetasyonu sökmekte ve yok etmekte olduklarından ördekler ve yerel
balık türleri için zararlı olabilmektedirler.
Önem:
Türün avcılık ve artan balıkçılık faaliyetleri sebebi ile yüksek ticari değeri bulunmaktadır.
Notlar:
Cyprinus carpio, çeşitli ülkelere girmiş ve küresel dağılıma erişmiş ilk ve tek türdür. Kıta içi suların
sucul kültürünü oluşturması ve balıkçılık için önemli bir yere sahip olması, balığın mahiyetini
arttırmaktadır. Buna karşın, bir çok ülke, sularına giriş yaptıktan sonra bu türün ekolojik olumsuz
etkilerinin olduğunu belirtmektedir. Tür, potansiyel zararlı olarak sınıflandırılabilir.
Siraz (Capoeta capoeta sieboldii):
Çevre:
Capoeta capoeta sieboldii bentopelajik bir balık türü olup, göllerde ve akarsularda tatlı su
ortamlarında yaşar. Genellikle akarsuların havuz yaptığı bölgelerde bulunur. Yetersiz su kalitesinin
yarattığı koşullara dayanıklıdır. Genellikle suda bulunan vejetasyon ve artıklarla beslenir.
Üreme zamanları Temmuz’dan Ocak ayına kadar olup, uygun yumurtlama sıcaklıkları 15-22 °C’dir.
Yumurtalarını nehir kenarlarına yakın bölgelerdeki kumluk ve taşlık alanlara bırakmaktadırlar. Bu tür
Karadeniz’e ulaşan nehir sistemlerinin çoğunda geniş dağılım göstermektedir. .
Biyoloji:
Bu tür genellikle nehirlerin yukarı kesimlerinde kurumuş bölgelerde ve aşağı kesimlerde bataklık ve
kurumuş alanlarda bulunmaktadır. Bitki üzerlerinden beslenmektedirler. Nehirlerin taşlık tabanlarına
yumurtlamaktadırlar.
Önem:
Ticari değeri vardır ve balıkçılık faaliyetleri açısından önemi artmaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 96 / 138
Kutu V.1. (Devamı) Çalışma Alanındaki Balık Türlerinin Özellikleri
Karabalık (Capoeta tinca):
Çevre:
Capoeta tinca bentopelajik bir balık türü olup, tatlı su ortamlarında yaşar.
Bu tür göllerde ve nehirlerde yaşamlarını sürdürür. Kötü su kalitesine oldukça toleranslı olup, çok
kirli ve tuzlu sularda yaşayabilir. Nehirlerin akışlı ve durgun bölgeleri sıklıkla görülebildikleri yaşam
alanlarıdır. Genellikle otsu bitkiler ve artıklarla beslenirler. Yumurtlama için nehir kıyısında kumluk
ve taşlık bölgeleri tercih ederler.
Biyoloji:
Omurgasız hayvanlarla, özellikle yumuşakçalar, kabuklu hayvanlar ve böcek larvaları ile beslenirler.
Üreme periyotları Temmuz ayından Ocak ayına kadardır.
Önem:
Kemikli bir balık türü olmasına rağmen lezzetli bir balık olması sebebiyle Türkiye’de ekonomik
değeri bulunmaktadır. Spor (olta balıkçılığı) türü olduğu içinde ayrı bir önemi vardır.
Tatlı Su Kolyozu (Chalcalburnus chalcoides):
Çevre:
Chalcalburnus chalcoides bentopelajik ve potamodromus bir balık türü olup tatlı su ve acı suya
uyum sağlamış bir türdür.
Bu tür hakkında az miktarda bilgiye sahip olunmasına rağmen, tatlı su kolyozunun nehirler ve
göllerde pelajik sürüler halinde yaşadığı bilinmektedir. Çoğunun Karadeniz’e dökülen nehir
havzalarında ve bunun sonucu Karadeniz’de bulunduğu bildirilmektedir, buna karşın yumurtlamak
için tatlı sulara göç etmektedirler. Tatlı su kolyozu nehirlerden göllere yumurtlama maksadı ile göç
ettiğinden, göllerde de yaşayan çeşitleri mevcuttur.
Biyoloji:
Üreme dönemi, Mayıs ve Temmuz ayları arasında olup, yumurtlama nehirlerde meydana gelen
durgun kesimlerin taşlık ve çakıllı bölgelerinde gerçekleşmektedir. Tür, kurtçukları, yumuşakçaları,
kabuklu hayvanları ve sucul böcek larvalarını kapsayan omurgasız hayvanlarla beslenirler.
Önem:
Bu türün Hazar Bölgesi için bir miktar önemi olmakla beraber, Türkiye’de boyutları ve lezzetsiz
oluşu sebebiyle ekonomik açıdan önem taşımamaktadır.
Tatlı su kefali (Leuciscus cephalus orientalis):
Çevre:
Tür, bentopelajik ve potamodromus olup, tatlı su ve pH aralığı 6-7.8 olan acı sulara uyum sağlamış
bir balık türüdür. Bu tür iç sularda her hangi bir derinlikte yaşayabilmektedirler.
Genç türler sürüler halinde yüzeye yakın bölgelerde yaşasalar da, yetişkinler yalnız yaşamayı tercih
etmektedirler.
Biyoloji:
Türün beslenme özellikleri yaşına göre çeşitlilik göstermektedir. Genç bireyler bitkilerle, böcek
larvalarıyla ve diğer sucul omurgasız hayvanlarla beslenmekte iken, yetişkin türler küçük balıklar,
örneğin küçük tatlı su kefali, yılanbalığı, çamça, hamamböceği, kayabalığı ve golyan balığı, yengeç
ve hatta kurbağa ile beslenmektedir.
Türkiye’de tatlı su kefalinin üreme zamanları Mayıs ile Eylül ayları arasındadır. Yumurtlama yavaş
akan akarsuların, kıyıya yakın bölgelerinde, taşların yada bitkilerin üzerine gerçekleştirilir.
Önem:
Eti orta kalitedir ve az bir ticari değeri olup olta avcılığı açısından değeri söz konusudur.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 97 / 138
Noktalı inci balığı (Alburnoides bipunctatus fasciatus)
Çevre:
Tür, bentopelajik ve potamodromus olup, tatlı su ve pH aralığı 7-8 olan acı sulara uyum sağlamış bir
balık türüdür.
Biyoloji:
Yaşam alanı olarak durgun suları tercih etmekte ve böcek larvaları ile ölü böceklerin yanında,
kabuklu hayvanlar ve yosunlarla beslenmektedirler. Üreme Nisan ayından Haziran ayına kadar olan
dönemde gerçekleşir. Tür, akan suda çakıllar ve küçük taşlıkların üzerine yumurtlar.
Önem:
Tatlı su kefali her hangi bir ticari değeri bulunmaması sebebiyle balıkçılar tarafından
önemsenmemektedir, ancak nadiren olta yemi olarak yada akvaryumlarda bulundurulmaktadır.
Karaburun (Chondrostoma colchicum)
Çevre:
Tatlı suları yaşama alanı olarak seçmiş bentopelajik bir balık türüdür.
Biyoloji:
Üreme alışkanlıkları konusunda çok az bilgi bulunmaktadır. Omurgasız hayvanları (yumuşakçalar
ve böcek larvaları) ve bunlara ek olarak alglerle ve diğer bitkilerle beslenirler.
Önem:
Chondrostoma colchicum her hangi bir ticari değere sahip olmayıp, olta balıkçılığı açısından da bir
önemi yoktur.
Bıyıklı Balık (Barbus tauricus escherichi )
Çevre:
Tür genellikle taşlık nehir tabanına sahip, hızlı akışlı akarsuları tercih etmektedir. Ancak, nadiren
temiz durgun suları yaşam alanı olarak seçmektedirler. Genellikle derin sularda yaşamaktadırlar.
Barbus türü yüksek çözünmüş oksijen (ÇO) seviyesine sahip suları tercih eder.
Biyoloji:
Gammarus, Diaptomus, Daphnia gibi böcek larvaları, yumuşakçalar ve kabuklu hayvanlarla
beslenirler. Yumurtlama dönemi Mayıs ile Temmuz ayları arasındadır.
Önem:
Her hangi bir ekonomik değeri yoktur.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 98 / 138
Çöpçü Balığı (Orthrias sp.)
Çevre:
Bu tür genellikle, kumlu ve taşlık dip tabanı olan, yavaş akışlı, temiz ve soğuk nehirleri ve dereleri
tercih eder. Tür, nadiren sığ kesimleri ve göl kıyılarını da yaşam alanı olarak seçebilmektedir. Gün
ışığında kaya altılarına saklanan bentik bir balık türüdür.
Biyoloji:
Bentik omurgasız hayvanlardan özellikle kurtçuklar ve böcek larvaları ile beslenirler. Temiz suları
yaşam alanı olarak tercih etmesine rağmen, kirliğe ve düşük çözünmüş oksijen konsantrasyonuna
sahip sulara yüksek derecede toleranslıdır. Yumurtlama dönemi Mayıs ayından Temmuz ayına
kadardır.
Önem:
Orthrias türlerinin balık çiftlikleri ile ilgili olarak her hangi bir ekonomik değeri yoktur.
Deniz alası (Salmo trutta labrax)
Çevre:
Salmo trutta labrax, tatlı su, acı su ve denizleri yaşam alanı olarak kullanan anadromous bir balık
türüdür.
Biyoloji:
Tür Türkiye’de Karadeniz’in doğusunda yayılış göstermektedir. Tür, deniz ortamını beslenme amacı
ve yaşam alanı olarak kullanmakta, denize ulaşan akarsu ağızlarını da üreme alanları olarak
kullanmaktadır. Deniz alası, Karadeniz kıyısına dökülen nehirlere Nisan ayı sonu ile Mayıs ayı
başında giriş yapmaktadır. Türün, Fırtına Deresi ve İkizdere’yi yaşama alanı olarak kullandığı ve
Toros Dağlarından denize ulaşan nehirleri de yaşama alanı olarak kullandığı bilinmektedir.
Önem:
Bu tür ekonomik öneme sahiptir.
Dağ Alabalığı (Salmo trutta macrostigma)
Çevre:
Salmo trutta macrostigma yüksek kesimlerde, dağlık bölgelerde yaşamını sürdürür. Tatlı su, sodalı
sularda ve denizde yaşayabilen bentopelajik bir balık türüdür. Bu tür, hızlı akan, yüksek ÇO
(çözünmüş oksijen) içeren akarsularda yaşamaktadır.
Biyoloji:
Gıda yelpazesini genellikle iribaşlar ve böcekler oluşturmaktadır. Üreme zaman aralığı Kasım ile
Aralık aylarıdır. Bu periyot süresince, çakıl yüzey üzerine yumurtlamak için sürekli akan nehirlerin
akış yukarı kısımlarına yüzmektedirler.
Önem:
Bu tür yüksek ekonomik değere sahiptir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 99 / 138
V.3.5. Ulusal ve Uluslararası Öneme Sahip ve Koruma Statüsü olan Türler
V.3.5.1. Değerlendirme Kriterleri
Uluslararası toplum, özellikle Avrupa toplumu, tarihsel olarak yerel bitkiler, yaban
hayatı ve balıkçılığın korunmasına özel bir ilgi göstermektedir. Yüzyılın yarısı için,
Uluslararası Tabiatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) korunmaya ihtiyacı
olan türleri tespit etmiş ve bu türleri oluşturduğu “Avrupa Kırmızı Listesine” dahil
etmiştir. Avrupa Konseyi 1979’da, uluslararası öneme sahip türleri koruma altına alan
Bern Sözleşmesini yasalaştırarak, Konseyin 26 üye ülkesine imzalatmıştır
(Türkiye’de dahil). Bern Sözleşmesi, Avrupa Doğal Hayatını kapsamlı olarak
korumayı, biyolojik çeşitliliğin korunması ve değerinin arttırılmasının sağlanmasını,
doğal yaşam alanlarının, fauna ve florayı koruyan politikaların geliştirilmesinin
sağlanması ve kirliliğe karşı tedbirlerin alınması, korumayla ilgili eğitimlerin
desteklenmesi ve konu ile ilgili unsurlar hakkında yapılan çalışmaların teşvik ve
koordinasyonunu sağlamayı amaçlamaktadır (Avrupa Konseyi, 1979). Anlaşmayı
imzalayan tüm devletler, aynı zamanda, mümkün olan tüm adımlar için vaat edilen,
ulusal gelişimle tutarlı, hassas habitatları ve tehdit altındaki türleri koruyan
Biyoçeşitlilik Sözleşmesini imzalamışlardır. (Avrupa Konseyi, 1994)
Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan tüm türleri sözleşmenin Ek 1’inde
listelenmiştir; “Kesin Koruma Altındaki Flora Türleri”. Fauna türleri ise üç kategoride
sınıflandırılmıştır. Ek 2’de “Kesin Koruma Altındaki” türler yer almaktadır. Anlaşmaya
imza atan devletler, yakalama, tutma ve kasıtlı olarak öldürme, üreme ve yuvalama
alanlarının tahrip edilmesi, üreme, yetişme yada kış uykusu esnasında rahatsız etme,
yumurtaların tahrip edilmesi yada alınması, hayvanların yada hayvanlara ait
parçaların canlı yada cansız olarak uluslararası ticaretinin yapılması gibi faaliyetlerin
tümünü yasaklamıştır (Avrupa Konseyi, 1979). Ek 2 yer alan türler, IUCN
sınıflandırmasına göre tehdit altında olabilir veya olmayabilirler, yani IUCN Kırmızı
listesinde yer alabilir veya almayabilirler.
Bern Sözleşmesinde türlerin ikinci kategorisi Ek 3, “Koruma Altındaki Türler”
kategorisidir. Bu Ek türlerin populasyonlarının sürdürülmesini sağlanmayı, yasal ve
yönetimsel korumayı temin etmeyi amaçlamaktadır. Yaşam alanlarının korunması ve
yönetilmesini içermektedir. Ek 3’te yer alan önlemler, kapanan av sezonlarını ve/veya
yerel avlanma üzerine getirilen yasaklamaları, canlı yada cansız yaban hayvanlarının
satışının düzenlenmesini, gelişigüzel avlanan ve tutsak edilen türlerle ilgili
düzenlemeleri içermektedir (Avrupa Konseyi, 1979).
Bern Sözleşmesinde yer alan türlerin üçüncü kategorisinde, özel bir korumaya
ihtiyacı olmayan türler yer almaktadır. Bu türler bireysel olarak listelenmemiş olup,
türler, Sözleşmenin habitatların korunması yaklaşımı dolayısıyla korunmaktadır.
Türkiye Bern Sözleşmesinde yer alan korunması gereken yaşama alanları ile ilgili
mevzuatını oluşturarak özel çevre koruma alanları belirlemiştir. Bu alanların doğaları,
kültürel ve tarihsel değerleri bir çok yönetmelik tarafından korunmaktadır. Çoruh
Vadisinin Yusufeli proje alanını da içine alan önemli bir bölümü “Yaban Hayatı
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 100 / 138
Koruma ve Geliştirme Alanı” olarak sınıflandırılmıştır. Bu alanlarda avlanma, tüm
türler için yıl boyunca yasaklanmış olup, ağır yaptırımlarla cezalandırılmaktadır.
IUCN Kırmızı Listesi, populasyonları gerçek anlamda risk yada tehlike altında olan
türlere dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. IUCN, ancak türlerin populasyonları ve
populasyonlarının azalma sebepleri hakkında gerçekleştirilen bir çalışmanın ardından
gerek duyulması durumunda türleri Kırmızı Listeye almaktadır. Bazı ülkeler Kırmızı
Liste daha çok inceleme ve araştırmaya dayandığı için, IUCN Kırmızı Listesinde yer
alan türleri, Bern’de listelenen türlerden daha fazla dikkate almaktadır. IUCN Kırmızı
Listesinde sadece üç kategori; Kritik düzeyde tehlikede (CR), Tehlikede (EN) ve
hassas (VU), bir türün tehdit altında olduğuna işaret etmektedir. Bu nedenle, bu liste
etki değerlendirmesinde ayırt edici bir anahtar olarak kullanılmaktadır.
V.3.5.2. Çalışma Alanında Korunma Statüsüne Sahip Türler
Arazi çalışmaları sırasında, proje alanında tespit edilen bitki, yaban hayatı ve balık
türleri raporun Ek E’sinde listelenmiştir. IUCN yada Bern Sözleşmesine göre
listelenen türler, aynı ekte düzenlenerek tablolar halinde verilmektedir. Buna karşın,
proje alanında bulunan türlerin hiç biri IUCN’de “Kritik düzeyde tehlikede” yada
“Tehlikede” olarak sınıflandırılmamış, çoğu Bern Sözleşmesinin “Koruma Altındaki”
(Ek 3) veya “”Kesin Koruma Altındaki” (Ek 2) kategorilerinde listelenmiştir.
Dolayısıyla, bu türlerin lokal populasyonlarının önemli ölçüde etkilenmemeleri için
dikkat edilmesi gereken, bu türlerin habitatları (özellikle üreme için kullanılan) üzerine
olacak proje etkileridir.
The extent to which the various groups of plants and animals in the Yusufeli Project
area are to be protected under the Bern Convention or cited on the IUCN Red List
varies from one group to another.
Yusufeli Proje alanında yer alan çeşitli bitki ve hayvan gruplarının Bern Sözleşmesi
tarafından korunma statüleri veya IUCN Kırmızı Listesinde yer aldıkları kategoriler bu
gruplar için farklılıklar göstermektedir.
Flora
IUCN tarafından listelenmiş her hangi bir bitki türüne çalışma alanında yürütülen
saha çalışmaları sırasında rastlanılmamıştır. Kapsamlı arazi çalışmaları sırasında
tespit edilen 509 bitki türü arasından sadece bir endemik olmayan bitki türü (Orchis
punctulata) Bern’de listelenmiştir. Bu tür Türkiye’de geniş yayılım göstermektedir.
Çalışma alanında, ormanlık arazide yetiştiği gözlemlenen Juniperus excelsa-Ostrya
carpinifolia toplulukları yer almaktadır. Tükiye’de 20 ila 1,350 m yüksekliler arasında
dağılmış olan tür, çalışma alanında vadi tabanından tepelere kadar yayılış
göstermektedir.
Alanda tespit edilen 56 endemik bitki arasında 20 tür, “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı
(Ekim ve ark. 2000)” tarafında “kritik düzeyde tehlikede”, “tehlikede” ve “hassas”
olmak üzere üç tehdit kategorisinden birindedir. Bu türlerden, altısı “kritik düzeyde
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 101 / 138
tehlikede”, beşi “tehlikede” ve dokuzu “hassas” sınıfında olup, bu türler Ek E’de
(Tablo B2) sunulmuştur.
Fauna
Proje alanında gözlemlenen yada rapor edilen bazı memeli türleri Bern Sözleşmesi
Ek 2’de (yarasalar, kurt, boz ayı, kafkas sincabı ve yabani keçisi) yada Ek 3’te (cüce
fare, cüce yarasa, ağaç yediuyuru, yabani tavşan, sansar, gelincik, porsuk ve çengel
boynuzlu dağ keçisi) listelenmektedir. Bu türler birkaçı IUCN tarafında tehdit altında
(CR, EN yada VU kategori) olarak sınıflandırılmaktadır (Akdeniz nal burunlu yarasası,
küçük nal burunlu yarasa ve yabani keçisi).
Türkiye’de 1937 yılından beri yürürlükte olan avlanma mevzuatı, yırtıcı hayvanlar ve
diğer rağbet görmeyen hayvanlar için oluşturulmuş yaban hayatı yönetim
yaklaşımlarını yansıtmamakta ve Bern Sözleşmesi tarafından ortay konan
gereklilikleri karşılamamaktadır. Bu mevzuatla Bern Ek 2’de yer alan birçok memeli
ve kuş türünün avlanmasına izin verilmekte olup, kurt için bu izin bütün yıl boyunca
sürerken, turna, toykuşu, kuğu ve bir çok sulak alan kuşunun avlanmasına Ağustos
ile Mart ayı arasında izin vermektedir. Bazıları Bern Ek 2’de yer alan türler olan
yılanlar ve kaplumbağalar yıl boyunca avlanabilmektedirler. Doğa Koruma ve Milli
Parklar Genel Müdürlüğü türlerin korunmasından ve avlanma düzenlemelerinin
uygulanmasından sorumludur.
Kuşlar
Tarımsal ürünlere ve insanların yaşadığı bölgelere zarar veren sekiz kuş türü
haricinde, bölgedeki kuş türlerinin hemen hemen hepsi Bern Ek 2 veya Ek 3’e göre
koruma statüsüne sahiptir. Proje alanında belirlenen kuş türlerinden sadece kara
akbaba (Aegypius monachus) Türkiye’de yerleşik statüde olup IUCN Kırmızı
Listesine göre “Az riskli: korumaya bağlı” (LR:nt) olarak sınıflandırılmaktadır. Bu tür
Çalışma alanında belirlenen diğer yırtıcı kuşlar gibi sonbahar göçü esnasında
çalışma alanı bu tür tarafından da konaklama amaçlı kullanılmamaktadır. Çalışma
alanında gözlenen yırtıcı kuşlar deniz seviyesinden 1,000 m yükseklikten uçarak
alanın üzerinde geçmektedirler.
Sürüngenler
Proje alanında bulunan sekiz sürüngen türünden beş tanesi Bern Ek 2’de
listelenmekte olup, bu türler; iri yeşil kertenkele, tarla kertenkelesi, su yılanı, kırmızı
yılan ve koca engerek. Sekiz sürüngen türünden hiç biri IUCN listesinde yer
almamaktadır.
Amfibiler
Proje alanında iki amfibi türü tespit edilmiştir. Bunlardan biri Bern Ek 2’de (kesin
koruma altındaki türler) yer alan gece kurbağası ve diğeri Bern Ek 3’de (koruma
altındaki) yer alan ova kurbağasıdır. Tespit edilen türlerden hiç biri IUCN listelerinde
yer almamaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 102 / 138
Balıklar
Arazi çalışmaları esnasında proje alanında 11 balık türü örneklenmiş olmakla birlikte
literatür bilgisine dayanarak alanda 12 balık türü olduğu ortaya konmuştur. Alabalık
sadece Barhal Nehri ve bu nehrin kollarında örneklenmişken, diğer balıklar ise ana
nehir ve çoğu kollarda tespit edilmiştir.
Tatlı su kolyozu (Chalcalburnus chalcoides) ve noktalı inci balığı (Alburmoides
bipunctatus fasciatus) Bern Ek 3’de listelenmektedir. Tatlı su kolyozu ve arazi
çalışmaları kapsamında tutulamayan sazan balığı IUCN Kırmız listesine göre “veri
yetersiz” olarak listelenmiştir. İki tür, noktalı inci balığı ve tatlı su kefali (Leuciscus
cephalus orientalis) “az riskli: düşük risk” olarak listelenmiştir.
Ülkemizde balıkçılıkla ilgili düzenlemeler 1971 yılında yayımlanan ve 2003 yılında
revize edilen Su Ürünleri Kanunu ile gerçekleştirilmiştir. Böylece, balık tutmayla ilgili
mevsimsel kısıtlamalar, bir günde tutulabilecek balıkların minimum boyları ve
maksimum sayıları ile ilgili kurallar ortaya konmuştur. Bu düzenlemeler çalışma
alanındaki tüm balık türleri için geçerlidir.
V.3.6. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
Çoruh Nehri Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı 1971 yılında Milli Parklar Av ve
Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü (ayrı olarak faaliyet gösteren Çevre
Bakanlığı ve Orman Bakanlığının birleşmesinin ardından, 2003 yılında bu
müdürlüğün ismi Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü olarak
değiştirilmiştir) tarafından 8,100 ha’lık bir alanı kapsayacak şekilde tanımlanmıştır.
Bu alan daha sonra 2002 yılında Kara Avcılığı Kanununun 18. Maddesine
dayanılarak 21,800 ha’a çıkartılmıştır. Bu genişletmeye, Artvin Milli Parklar ve Av ve
Yaban Hayatı Müdürlüğü’nün arazi çalışmalarının sonuçlarına dayanılarak karar
verilmiştir. Bahse konu Müdürlüğün çalışmaları, alanda (mevcut 8,100 ha alanın
dışında da) yaban keçisi gözlemleri ve habitatları bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu
genişletilen alanın sınırları 2005 yılında daha net olarak belirlenmiş ve dijital olarak
haritalandırılmıştır. Eylül 2005’de yayımlanan Bakanlar Kurulu kararı ile diğer birçok
yaban hayatı koruma alanı ile birlikte Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı da
yaban hayatı koruma ve geliştirme alanı olarak ilan edilmiştir. Bahse konu Bakanlar
Kurulu kararında belirtilen Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Alanı
toplam olarak 23,200 ha alana sahiptir.
Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü, Milli Parklar ve Av ve Yaban Hayatı
Dairesi Artvin ve çevresinde yaban hayatının izlenmesi ve korunmasından
sorumludur. Yaban hayatı koruma ve geliştirme alanlarında avlanma, yüksek
cezalarla, bütün yıl boyunca tüm türler için yasaklanmıştır ve Çoruh Vadisindeki bu
alan bahse konu Müdürlüğün sorumluluğu altındadır.
Yusufeli Proje alanının bir parçası Şekil V.1.’de gösterildiği gibi Çoruh Vadisi Yaban
Hayatı Koruma Alanı sınırları içerisinde kalmaktadır. Yusufeli Baraj yeri Koruma
Alanının merkezi bir noktasında yer almaktadır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 103 / 138
Koruma alanının büyütülmesinin iki temel amacı vardır 11:
•
İl amaç; yaban keçilerinin ilk başta belirlenen alandan daha geniş bir alanda
yayılış göstermeleri nedeniyle, koruma alanının bu türler için genişletilmesidir.
Aslında, 2004 yılında Vejetasyon-Arazi kullanımı-Habitat Haritalama
çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen arazi çalışmaları ve Artvin Doğa
Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğünden edinilen bilgiler, bu türlerin genişletilen
koruma alanının batısı ve güneyinde bulunduğunu, hatta bu alanlarda daha
sıklıkla görüldüğünü ortaya koymuştur. Türler gün ışığında nehrin her iki
kıyısının yüksek kesimlerinde gözlemlenmiş, sabahın erken saatlerinde ise
nehir kıyısına su içmek amaçlı yaklaştıkları görülmüştür.
•
İkinci amaç; Çoruh Nehri’nin orta kısmında yapılması planlanan Yusufeli ve
Artvin projelerinden kaynaklanabilecek potansiyel etkilerin herhangi bir inşaat
faaliyeti öncesi önlenmesidir.
Genişlemeden sonra, yaban hayatı koruma alanı; Çoruh Nehri akış aşağısı boyunca,
Sebzeciler Köyünü, Tortum Nehri üzerindeki baraj gölünün tümünü ve Oltu Nehrinin
güneydoğusunda yer alan baraj gölü alanının bir kısmını içine almaktadır.
Önceki ve genişletilen koruma alanının arazi örtüsünün genel görünüşü Şekil V.21’de
sunulmaktadır. Genişletme, yaban keçileri için toplam korunan yaşam alanlarını
Tablo V.29’da gösterildiği gibi arttırmıştır.
Tablo V.29. Çoruh Yaban Hayatı Koruma Sahasının 2002 Yılında Genişletilmesi
Vejetasyon / Arazi Kullanımı
Yükseklik
Aralığı (m
Yaban Keçisi Habitat
Arazi Örtüsü Tipi
deniz
Kullanımı / Fonksiyonu
seviyesinden
yükseklik)
Tarım Arazisi
Yok
Çıplak Kaya
500-1000 Dolaşma
Bozulmuş Orman / Taşlık
500-1900 Beslenme-dolaşma
Orman
1500-2000 Beslenme
Nehir Vejetasyonu
550 Beslenme-su içme
Yarı kurakçıl Çalı / Kayalık
Barınma-dolaşma500-2000
Alanlar
üreme
Çok bozuk Baltalık
700-1900 Beslenme-dolaşma
Yerleşim
Yok
Nehir
Su içme
Toplam Alan
11
Koruma Alanı [ha]
2002 Yılı
Öncesi
2002 Yılı
Sonrası
48.20
805.74
1,027.67
587.87
19.58
843.05
806.66
3417.57
1,711.42
23.81
2,686.07
8,974.63
2,935.24
13.16
53.78
8,177.31
7,279.06
45.97
119.50
23,221.68
Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü ile yapılan özel görüşme.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 104 / 138
Çoruh Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Sahasının Yasal Statüsü ve Koruma
Seviyesi
Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından 1971 yılında
8,100 ha büyüklüğünde bir alan “Coruh Vadisi Yaban Hayatını Koruma Alanı” olarak
ilan edilmiştir. Bu alanın amacı yöredeki yaban keçilerinin korunmasıdır.
Bu alan 2002 yılında Kara Avcılığı Kanununun 18. Maddesi uyarınca 21,800 ha’a
genişletilmiştir. Kara Avcılığı Kanununun 18. Maddesi, yaban hayatı alanlarının
araştırılması için uygun yerlerde araştırma istasyonları ve üretim sahalarının
oluşturulacağını belirtmektedir. Çoruh Vadisi Yaban Hayatını Koruma Alanının
genişletilmesinin nedenlerinden biri Yusufeli ve Artvin Projeleri nedeniyle
kaybedilecek habitat kaybına karşı önceden önlem almaktır. Bu genişletmeye, Artvin
Milli Parklar ve Av ve Yaban Hayatı Dairesinin bahse konu alanda yaban keçileri
gözlemleri ve yaban keçileri için uygun habitatlar bulunduğunu gösteren, arazi
çalışmalarına dayanılarak karar verilmiştir.
Çoruh Yaban Hayatı Koruma Sahası 2005 yılında Türkiye’deki “Yaban Hayatı
Koruma ve Geliştirme Sahaları” listesine dahil edilmiştir. Bakanlar Kurulu, 7 Eylül
2005 tarih ve 9453 sayılı kararı ile (8 Kasım 2004 tarih ve 25637 sayılı Yaban Hayatı
Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik uyarınca) 57 alanı
(Çoru Vadisini de içeren) Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Sahası ilan etmiştir.
Kararda belirtilen tüm alanlar arazi çalışmaları ile belirlenmiş ve detaylı haritaları
hazırlanmıştır 12. Bu çalışmalar sonucunda “Çoruh Vadisi Yaban Hayatını Koruma ve
Geliştirme Sahası” alanı 23,200 ha olarak belirlenmiştir.
Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik, Kara
Avcılığı Kanunu (1 Temmuz 2003 tarih ve 4915 sayılı) kapsamındaki av ve yaban
hayvanları ve bu hayvanların habitatlarının korunması amacıyla “Yaban Hayatı
Koruma ve Geliştirme Sahalarında” izin verilen ve yasaklanan faaliyetleri, bu
alanların yönetimi ve kontrolü ile ilgili prensip ve prosedürleri ortaya koymaktadır 13.
12
Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmeliğin 8. Maddesi şöyle
demektedir; “Yaban hayatı koruma ve geliştirme sahası olarak teklif edilecek sahalar için, Çevre ve
Orman Bakanlığı İl Müdürlüğü tarafından oluşturulacak bir komisyon marifetiyle yerinde yapılan
inceleme sonucunda bu Yönetmeliğin Ek-1’de örneği bulunan ön etüt raporu, alan üzerinde yetki ve
sorumluluğu bulunan tüm kurum ve kuruluşların uygun görüşünü alarak tanzim edilir ve alanın
1/25.000’lik haritası ile birlikte Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne gönderilir.” Bu
sonuçlar 9453 sayılı karara esas teşkil etmiştir.
13
Kara Avcılığı Kanunu Madde 4 belirtildiği üzere; “Yaban hayvanı türleri içinde yer alan ve
Bakanlıkça belirlenen av hayvanlarından, korunması gerekenler Merkez Av Komisyonunca, av
hayvanlarının dışında kalan yaban hayvanları ile diğer türler gerektiğinde ilgili kuruluşların uygun
görüşleri alınarak Bakanlıkça koruma altına alınır. Koruma altına alınan yaban hayvanları avlanamaz.
Yaban hayvanları üreme, tüy değiştirme ve göç dönemlerinde rahatsız edilemez, yavru ve yumurtaları
toplanamaz, yuvaları dağıtılamaz ve memeliler kış uykusunda rahatsız edilemez. Lüzumu halinde bu
yaban hayvanlarının kendilerinden, yavru ve yumurtalarından, korundukları süre içinde faydalanma ve
zararlı olanları ile mücadele ve men edilen avlanma usulleri ile geçici olarak avlanma esasları
Bakanlıkça tespit edilir.” Bunun yanı sıra, av ve yaban hayvanlarının beslenmesine, barınmasına,
üremesine ve korunmasına imkân veren doğal yaşama ortamları zehirlenemez, sulak alanlar
kirletilemez, kurutulamaz ve bunların doğal yapıları değiştirilemez. Yaban hayatı koruma ve geliştirme
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 105 / 138
Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik 11.
Maddesinde bu sahaların yönetimi ile ilgili sorumlulukları belirtmektedir: “Yaban
hayatı geliştirme sahalarında ve gerekli görülen yaban hayatı koruma sahalarında
yaşama ortamını iyileştirici çalışmaların yer aldığı gelişme ve yönetim planları Genel
Müdürlükçe hazırlanır veya hazırlattırılır, Genel Müdürlükçe onaylanarak yürürlüğe
konulur.” Bunun yanı sıra bahse konu Yönetmeliğin 12. Maddesi bu sahaların
büyüklüğü ve niteliğine göre koruma çalışmalarının, genel kolluk kuvvetlerinin yanı
sıra yeterli sayıda saha bekçileri tarafından yapılacağını belirtmektedir.
Bahse konu Yönetmeliğin 22. Maddesi bu sahalarda izin verilebilecek faaliyetleri
ortaya koymaktadır. Bu madde koruma ve geliştirme sahalarında, onaylanmış
planlarda belirtilenler dışında hiçbir faaliyete izin verilmeyeceğini belirtmektedir.
Ayrıca, Kara Avcılığı Kanununun 4. Maddesi, bu sahaların içinde yer almamakla
beraber bu sahalara olumsuz etkisi olabilecek faaliyetlere izin verilmez demektedir.
Bu bağlamda, bu sahalara etki edebilecek sekilde veya bu sahalarda
gerçekleştirilecek faaliyetlerde arıtma yapılmadan herhangi bir atıksuyun deşarjına
izin verilmez. Bu sahalar içerisinde katı atık depolama/bertaraf tesislerine de izin
verilmemekte
olup,
kamu
yararına
sahip
projeler
bu
sahalarda
gerçekleştirilebilmektedir.
Konuyla ilgili diğer bir yönetleik olan 25976 sayılı önetmeliğin 14 25. maddesi yaban
hayatının korunması, populasyonlarının sürdürülebilmesi ve ekolojik özelliklerinin
korunabilmesi açısından önemli olan veya koruma statüsü olan alanlar için Yaban
Hayatı Yönetim Planları hazırlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu yönetim
planları Çevre ve Orman Bakanlığı İl Müdürlükleri tarafından ilgili sorumlu tarafların
katılımı ile hazırlanır veya hazırlattırılır. Bu planlar Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü’nün onayına sunulur. Yönetim planının Çevre ve Orman Bakanlığı
İl Müdürlüğü tarafından hazırlandığı durumlarda bir komisyon kurulur.
Bu
komisyonda İl Müdürü, ilgili şube müdürü, ilgili bir mühendis ve diğer sorumlu
kuruluşların yetkilileri yer alır. Yönetim planları en çok 10 yıllık bir süreyi kapsayacak
şekilde hazırlanır ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından
onaylanarak uygulamaya konur.
sahalarında mülki alanı bulunan köy tüzel kişiliği ve belde belediyeleri ile koruma hizmeti için işbirliği
yapılabilir. Koruma hizmetinin alınmasına ilişkin esas ve usuller Bakanlıkça belirlenir.
14
Av ve Yaban Hayvanlarının ve Yaşam Alanlarının Korunması, Zararlılarıyla Mücadele Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik (25976 sayı ve 24 Ekim 2005 tarihli) yaban hayatının korunması
prensiplerini 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununun 4 üncü maddesi uyarınca ve Yabani Fauna, Flora ile
Bunların Doğal Habitatlarının Korunmasına İlişkin Avrupa Konseyi Habitat Direktifine (21 Mayıs 1992
tarihli ve 92/43/EEC sayılı) dayanarak ortaya koymaktadır. Bu Yönetmeliğin amacı, av ve yaban
hayvanlarının ve yaşama ortamlarının korunması, türlerin yer değiştirilmesi, yerleştirilmeleri, koruma
tedbirleri, doğadan toplanmaları ve yakalanmaları, yırtıcı türlerin yönetimi ile bunların zararlı olanları,
hastalıkları ve zararlılarıyla mücadele edilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Bu
Yönetmelik, av ve yaban hayvanlarının türleri, doğal ortamda varlıklarını sürdürmeleri, korunmaları,
koruma alanları, yaşam alanları, yakalanmaları, toplanmaları, bilimsel araştırılmaları, halkalanmaları
ve markalanmaları, hastalıkları ve cezalarla ilgili hükümleri kapsar.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 106 / 138
Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Sahasında Orta Çoruh projelerinin
gerçekleştirilmesi nedeniyle kaybedilecek habitat alanı ve fonksiyonları Bölüm VI.3’de
ele alınmaktadır.
Koruma alanı ve çevresinde yaban keçisi (Capra aegagrus) ve çengel boynuzlu dağ
keçisi (Rupicapra rupicapra) populasyonu ile ilgili son bilgiler Artvin Doğa koruma ve
Milli Parklar Müdürlüğü’nden temin edilmiş olup, yetkililer tarafından, yaptıkları
çalışmalara dayanarak, 2004 yılı itibariyle toplam sayının 1,000 civarında olduğu
belirtilmiştir. Bu Müdürlük’den alınan bilgilere göre bu türler sadece koruma alanı
sınırları içerisinde değil, aynı zamanda Barhal vadisinde, Çoruh Nehrinin akış yukarı
kesimlerinde ve Oltu Nehri boyunca (Çoruh-Oltu ve Oltu-Tortum su kavuşumu
noktaları arasında) yaşamakta ve gözlenmektedir.
Bu bilgi Vejetasyon-Arazi
kullanımı-Habitat Haritalama çalışmaları sonuçlarını da doğrulamaktadır. Bahse
konu Müdürlük yetkililerinin uzman görüşüne göre, alan, diğer türler dışında, birkaç
bin keçiden fazlasını taşıyabilecek kapasiteye sahiptir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 107 / 138
Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden temin edilen vektör dosyasından derlenmiştir, Topoğrafik
Haritalar ve Uydu Görüntüleri, 2006
Şekil V.21. Önceki (2002’den önce) ve Genişletilmiş (2002’den sonra) Çoruh Vadisi
Yaban Hayatı Koruma Sahası Arazi Örtüsü
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 108 / 138
V.4. Mansap (Akış Aşağı) Koşulları
Çoruh Nehri Gelişim Planı kapsamında Yusufeli Barajı’nın mansabında Artvin Barajı
ve HES Projesi gerçekleştirilecektir. Yusufeli Baraj yerinin 19 km mansabında yer
alan Artvin Barajı’nın Yusufeli Barajı ile aynı zamanda bitirilmesi planlanmakta olup,
amacı Yusufeli ve Deriner projeleri arasındaki düşünün kullanılarak enerji
üretilmesidir.
Bu bölüm, bahse konu 19 km’lik kesimin, Deriner Rezervuarının son kısmına kadar
uzanan kesim, mevcut koşullarının bir özetini vermeyi amaçlamaktadır. Artvin
Projesi’nin gerçekleşmesinde bir gecikme olması durumunda bu 19 km’lik alan
Yusufeli Projesi’nin mansap etkileri altında kalacak esas kısmı teşkil etmektedir.
Artvin Baraj Gölü, tam dolu olduğundan, Yusufeli Baraj yerine kadar ulaşmaktadır.
Artvin Barajı, nehir yatağından 135 m yükseklikte, kemer ağırlık tipi bir barajdır.
Projenin yüksek (normal) su kotu 500 m, minimum işletme kotu ise 499 m’dir. Baraj
gölünün toplam depolama kapasitesi 167x106 m3 olup, etkin depolama kapasitesi
4x106 m3’dür. Baraj gölünün uzunluğu yaklaşık olarak 19 km olup, normal su kotunda
(500 m) kapladığı alan 4.1 km2 düzeyindedir.
Deriner Barajı ve HES, Artvin Barajının mansabında yer alan bir proje olup,
rezervuarı tam dolu olduğunda Deriner Rezervuarı Artvin Barajı’na kadar
ulaşmaktadır. Deriner Barajı beton kemer bir baraj olup, nehir yatağından 207 m
yüksekliğe sahiptir. Yüksek su kotu 392 m olup, minimum işletme kotu 347 m’dir.
Deriner Baraj Gölünün toplam hacmi 1,969x106 m3 ve kapladığı alan 26.4 km2’dir.
V.4.1. Jeomorfoloji
Yusufeli Baraj yerinin akış aşağısında Çoruh Nehri kuzeydoğu yönünde akmaktadır.
Artvin Baraj yerine kadar olan bölgede Çoruh Nehri’ne küçük boyutlardaki bir çok
vadi bağlanmaktadır, ancak her hangi bir büyük yan kol Çoruh Nehri’ne
karışmamaktadır. Bu kesimdeki topografik koşullar mevcut jeolojik oluşumları büyük
oranda yansıtmaktadır. Vadinin yamaçları oldukça dik olup, granit, diyabaz ve tüf gibi
sert ve büyük kayalardan oluşmaktadır. Vadi yamaçlarının bazı bölümleri tortul
kayalarla kaplı olup, çamur taşı, marn ve kum taşı gibi yataklanma göstermektedir ve
daha düzdür.
Yusufeli Baraj yerinde nehir yatağı kotu 500 m olup, Artvin Baraj yerinde deniz
seviyesinden yükseklik 380 m’ye düşmektedir.
Bu Yusufeli Baraj yerinin
mansabındaki 19 km’lik kesimde 120 m’lik bir yükseklik farkını göstermektedir.
Alanda göreceli olarak büyük çapta iki toprak kayması alanı mevcuttur. Bunlardan
biri Yusufeli Baraj yerinin yaklaşık 11 km mansabında, Çoruh Nehrinin sol sahilinde
meydana gelen Havuzlu heyelanı olup, bir diğeri ise baraj yerinin yaklaşık 12.5 km
mansabında Çoruh Nehri’nin sağ kıyısında bulunan Demirkent heyelanıdır.
Topografik olarak bu heyelan bölgeleri, etrafı ile karşılaştırıldığında hafif eğimli bir
arazi yapısına sahiptir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 109/ 138
Çoruh Nehri’nin bu kısmında genellikle dik yamaçlar hakim olup, Artvin Baraj yerinde
“V” şekilli bir boğaz şeklindedir. Taban yapısını oluşturan kayalar her iki kıyıda da
görülmekte ve süngertaşı ile fillitten oluşmaktadır.
Bu kesimde, Deriner
Rezervuarının sonlarına yakın bölümde, baskın yüzey yapısı olarak süngertaşı dikkat
çekmektedir. Yusufeli Baraj aksına yakın bölümlerde yer alan bir çok alanda İkizdere
granit kayalarının oluşturduğu sarp uçurumlar gözlemlenmektedir.
V.4.2. Hidroloji
Oltu Nehri’nin katılımının ardından Çoruh Nehri’nin yönü kuzeydoğuya doğru
değişmekte ve Berta Nehri’nin katılımına dek, yaklaşık 57 km, bu yönde akmaktadır.
Yusufeli Baraj yeri ile Deriner Baraj gölünün son bölümü arasında, Çoruh Nehri’nin
yaklaşık 19 km’lik bir bölümü yer almaktadır. Çoruh Nehri’ne ait debi karakteristikleri
Bölüm V.2.6’da ayrıntılı bir biçimde sunulmaktadır.
Oltu Nehri’nin ana kola karışmasından sonra Çoruh Nehrinin debisi oldukça
artmaktadır (1.9 kat). Yusufeli ve Artvin Baraj yerlerinin mansabında yer alan Altınsu
akım ölçüm istasyonunda (18,326 km2’lik drenaj alanı) akım 0.86 m3/sn/100 km2
olarak ölçülmüştür. Yusufeli Baraj yerinde yıllık akım 3,777x106 m3 yada
0.79 m3/sn/100 km2 olarak bulunmuştur. Artvin Baraj yerinde ise yıllık akım
3,837x106 m3 veya 0.80 m3/sn/100 km2 olarak tespit edilmiştir. Yusufeli ve Artvin
baraj yerlerinin drenaj alanları sırasıyla 15,250 km2 ve 15,540 km2‘dir. Artvin Baraj
yerinde ortalama debi yaklaşık olarak 130 m3/sn (yada 4,099 milyon m3) olarak
bulunmuştur.
V.4.2.1. Hidrolik Koşullar
Çoruh Nehrinin bu kesiminde akarsu yatağı eğimi yaklaşık %0.6 olarak
görülmektedir. Akarsu yatağının ortalama maksimum derinliği 3 m olup, nehir
kıyısında ortalama eğim oranı 1:2’dir. Kıyılar genellikle çakıllar, iri çakıl taşları,
kayalar ve sınırlı bir miktar kıyı vejetasyonu bulunan kum ile kaplıdır. Nehir kıyısında
olduğu gibi, akarsu yatak materyali, genellikle çakıllar, iri çakıl taşları, kaya parçaları
ve kumdan oluşmaktadır. Akım paterni ve Yusufeli Baraj yerinin mansap hidroliği
Tablo V.8’de verilmektedir.
Arazi çalışmaları sırasında ölçülen parametreler açısından, nehrin bu kesimindeki su
kalitesi, nehrin kalan kısmındaki su kalitesine nispeten kayda değer bir farklılık
göstermemektedir. Ölçülen parametreler; pH, tuzluluk, çözünmüş oksijen (ÇO),
elektriksel iletkenlik (Eİ) ve sıcaklığı kapsamaktadır. Suyun ortalama pH seviyesi
8.15 olarak ölçülmüş olup, çalışma alanının bu bölümünde yer alan örnekleme
istasyonlarında, Eİ 260 µmhos/cm, ÇO 8.7 mg/l ve tuzluluk derecesi sıfır olarak
bulunmuştur. Bu sonuçlar, vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritalama çalışmaları
esnasında gerçekleştirilen ölçümlerin ortalamalarıdır. Dolayısıyla, nehrin bu kesiminin
ölçülen parametreler açısından iyi bir su kalitesine sahip olduğu söylenebilir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 110/ 138
Nehrin bu bölümünde ve kalan kısmında su kalitesi özelliklerinin benzerliği çok
doğaldır, çünkü bu bölümde suyun kalitesini değiştirebilecek her hangi bir
antropojenik kaynak/tesis bulunmamaktadır. Bunlara ek olarak, bu kesimde yerleşim
birimlerinin sayısı oldukça sınırlıdır ve bu nedenle yerleşimlerdeki faaliyetler (örn.
tarım) sonucu meydana gelebilecek etkiler gözlenmemiştir. Ayrıca, bu köylerde her
hangi bir kanalizasyon sistemi bulunmamakta ve akarsuya deşarj için her hangi bir
boru sistemi kullanılmamaktadır. Dolayısıyla, evsel atık sular çukurlara deşarj
edilmekte ve yer altına sızmaktadır.
V.4.2.3. Su/Yeraltı Suyu Kullanımı
İçme ve evsel amaçlı kullanım için su kaynağı olarak genellikle yer altı suyu
kullanılmaktadır. Bütün alanda olduğu gibi bu kesimde de yeraltı suyu köylülerin
kişisel ihtiyaçları için kullanılmaktadır. Buna ek olarak, yüksek kesimlerde yer alan
meyve bahçelerinin sulanması amacıyla da yeraltı suyundan faydalanılmaktadır. Bu
yüksek kesimlerde yağmur ve kar erimesi ile oluşan geçici ve sürekli derelerden ve
küçük kaynaklardan da sulama amaçlı faydalanılmaktadır (bkz. Şekil V.22). Alanda
su ihtiyacı olan herhangi bir endüstri veya benzer üretim tesisi yoktur. Sonuç olarak,
bu akış aşağı kesimde Çoruh Nehri’nin insanlar tarafından pek kullanımı söz konusu
değildir.
Arazi çalışmalarında, bu kesimde Çoruh Nehri’nin sulama amaçlı olarak kullanımının
çok sınırlı olduğu görülmüştür. Bu kesimdeki topografya yüzünden hemen nehir
kıyısında kanallarla sulama suyu temin edebilecek herhangi bir tarım alanı
bulunmamaktadır.
Dolayısıyla, Çoruh Nehri’nden su almak için bu kesimde
pompalama gerekmektedir. Arazi gözlemleri sonucunda, bu kesimde esnek bir
boru/hortuma sahip tek bir pompa olduğu tespit edilmiş olup, bu pompa bir seraya
sulama suyu sağlamaktadır.
Bu akış aşağı kesim için sulama suyu ihtiyacı sulanacak alan ve yöredeki sulama
uygulamaları esas alınarak ve Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Artvin İl Müdürlüğü’nden
elde edilen ortalama sulama suyu ihtiyacı değerleri kullanılarak hesaplanabilir. Bu su
ihtiyacı değişen yağış ve yüzey akımları nedeniyle mevsimsel farklılıklar
gösterecektir. Bu nedenle, maksimum ihtiyacın belirlenebilmesi için en kuru mevsim
(Temmuz ve Ağustos) göz önüne alınmış ve ortalama ihtiyaç 75 m3/ha/gün olarak
kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Bu yaklaşımla, Yusufeli ve Artvin baraj
yerleri arasında kalan 19 km’lik kısımda bulunan ve 500 m kotu altında yer alan sulu
tarım arazileri için ihtiyaç duyulan sulama suyu miktarı 4,000 m3/gün (0.05 m3/sn)
olarak hesaplanmıştır. Arazi çalışmaları sırasındaki gözlemler ve toplanan bilgiler
(yerel idare ve halktan), teraslardaki tarım alanlarının sulanması için esas itibariyle
yüksek kotlarda bulunan yüzey sularının (Çoruh Nehri’ne akan küçük dereler gibi)
veya yeraltı sularının kullanıldığını ve Çoruh Nehri’nin kullanılmadığını
göstermektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 111/ 138
Kaynak: Arazi Çalışmalar, Topografik Haritalar ve Uydu Görüntüleri Kullanılarak Oluşturulmuştur, 2005
Şekil V.22. Projenin Mansabının Yusufeli ve Artvin Baraj Yerleri Arası Arazi Kullanım
Durumu
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 112 / 138
V.4.3. Vejetasyon ve Arazi Kullanımı
Mansap bölgesinde sarp yamaçlar çok az miktarda vejetasyonla kaplıdır. Bu kesimde
500 m kotu altında (Artvin Rezervuarı yüksek su kotu) altında bulunan ve 1,000 m
kotuna kadar gözlenen vejetasyon örtüsü ve habitat tiplerinin dağılımı Şekil V.22 ve
Tablo V.30’da sunulmaktadır. Tablo V.30’dan görülebileceği gibi, çıplak kayalar ve
çalılıklar bulunan kayalık araziler birlikte 500 m kotunun altında kalan alanın yaklaşık
% 27’sini ve 1,000 m kotuna kadar olan toplam alanın yaklaşık % 75’ini
kaplamaktadır. Ekili araziler (seralar dahil olmak üzere) ve meyve bahçeleri, 500 m
kotunun altında kalan alanın % 14.7’sini ve 500 m ila 1,000 m kotu arasındaki alanın
% 7.5’ini oluşturmaktadır. Vadinin bu kesiminde dikkate değer her hangi bir ormanlık
arazi bulunmamaktadır. Çoruh Nehri, 500 m kotu altında kalan alanın % 34.4’lük
kısmını kaplamaktadır.
Tablo V.30. Yusufeli Baraj Yerinin Mansabında Yer Alan Vejetasyon ve Arazi
Kullanım Tipleri
Vejetasyon-Arazi Kullanım Tipi
Akarsu
Çıplak kayalar
Çalılıklar bulunan kayalık araziler
Çalılıklar
Ekili araziler
Meyve bahçeleri
Meralar
Yerleşim birimleri
TOPLAM
< 500 m Kotu
ha
%
124.74
34.4
58.58
16.2
38.18
10.5
0
5.71
1.6
47.38
13.1
86.61
23.9
0.93
0.3
362.13
100.0
500-1,000 m Kotu
ha
%
7.63
0.2
1,932.46
51.6
903.84
24.2
27.42
0.7
15.39
0.4
263.00
7.1
574.04
15.3
20.58
0.5
3,744.36
100.0
Tarım, yamaçların eteklerindeki nispeten düzlük alanlarda ve teraslarda
gerçekleştirilmektedir. Köylerde çok yaygın olmamakla beraber hayvancılıkla da
uğraşılmaktadır. Başlıca tarımsal ürünler zeytin, meyve ve sebzeler olmakla birlikte
arpa gibi tahıllar da üretilmektedir. Vadinin bu bölümdeki tarım arazilerinin çoğu
zeytinliklerdir. Yusufeli Baraj yerinin 1,300 m kadar mansabında sebze üretimi
yapılan bir sera bulunmaktadır. Bu sera için sulama suyu esnek bir boruya sahip bir
pompa kullanılarak nehirden temin edilmektedir.
Çoruh Nehri bu 19 km’lik kesimin büyük bölümünde, kıyıların en az birinde görülen
dar ve derin vadide yer alan sarp kayalıklar boyunca akmaktadır. Bu bölümde
eğimler % 30’un üzerinde olup, toprak derinliği genellikle az miktardır. Erozyon
potansiyeli, eğimin oranına bağlı olarak orta şiddetliden şiddetliye değişmekte
olmakla birlikte, alanın çoğu hali hazırda erozyona uğramış çıplak kayalıklarla
kaplıdır.
Bölgenin dik yamaçlardan oluşması, bu alanda tarımsal toprağın çok sınırlı
bulunmasına sebep olmuştur. Bu nedenle tüm tarımsal faaliyetler büyük çaba
gerektirmektedir.
Yamaçlarda oluşturulan teraslarda tarımsal faaliyetler
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 113/ 138
gerçekleştirilmektedir. Bu yamaçlarda pirinç veya mısırın üretildiği herhangi bir teras
yoktur. Bu kesimde vadi oldukça dar olup, Çoruh Nehri hızlı akmaktadır. Dolayısıyla,
bu kesimde tarımın nehir kıyılarında biriken sedimanlara bağlı olmadığı söylenebilir.
V.4.4. Flora ve Fauna
Yusufeli Baraj yerinin mansabında yer alan 19 km’lik bölümde yer alan vejetasyon
tipleri yukarıdaki bölümlerde sunulmuştur. Çoruh Nehri, Oltu nehri ile birleşim
noktasının (Yusufeli Baraj aksı bu noktanın 800 m mansabında yer almaktadır)
ardından bu dar vadiye girmektedir. Vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritalama
çalışmaları kapsamında Yusufeli Baraj yerinin yaklaşık 5 km mansabına kadar
çalışılmıştır. Dolayısıyla, bu çalışmalara ve mansapta Artvin Baraj yerine kadar
gerçekleştirilen gözlemlere dayanılarak bu alana özgü hiçbir flora türünün tespit
edilemediği sonucuna varılmaktadır. Bölge sarp yamaçları derin bir vadi özellikleri
göstermesi nedeniyle, vadi tabanındaki vejetasyon ve flora türleri Yusufeli Baraj gölü
alanındakilerde daha az çeşitlilik göstermektedir.
Bu kesimin yaklaşık üçte ikilik bölümü Çoruh Nehri Yaban Hayatı Koruma Alanı
içerisinde yer almaktadır. Bu alanda koruma altında bulunan en önemli türler yaban
keçisi (Capra aegagrus) ve çengel boynuzlu dağ keçisidir (Rupicapra rupicapra). Bu
türler yüksek kesimleri yaşam alanı olarak kullanmakta, su içmek için akarsu
kenarlarına inmektedirler. Artvin Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü personeli
tarafından yapılan saha gözlemleri, nehrin bu kesiminde yaban keçilerinin su içme
amaçlı kullandığı bir çok nokta olduğunu göstermektedir.
Yusufeli Projesi için mevcut çevresel şartların tespiti amaçlı yürütülen çalışmalar
esnasında, bu kesime özgü hiçbir fauna türü tespit edilmemiştir. Buna karşın,
Yusufeli Baraj yerinin mansabında (yaklaşık 5 km mansap boyunca) yer alan çalışma
sahasında çeşitlilik çalışma alanının membasına göre düşük olup, bunun tüm
19 km’lik kesim için de geçerli olduğu gözlenmiştir. Bunun nedeni sarp topografya ve
çeşitli türler için uygun yaşam alanlarının azlığıdır.
V.4.5. Sucul Fauna
Vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritalama çalışmaları kapsamında sucul yaşam
için Yusufeli Baraj yeri mansabındaki çalışma alanı Deriner Baraj gölünün sonuna
kadar uzanan kesimi kapsamaktadır.
Sucul örnekleme 13 istasyonda
gerçekleştirilmiştir. Bu istasyonlardan ikisi Yusufeli Baraj yerinin mansabında yer
almaktadır. Bu mansap kesiminde sazangillere ait toplam 7 balık türü tespit edilmiştir.
Nehrin bu mansap bölgesinde yer alan örnekleme istasyonlarında tespit edilen balık
türleri; noktalı inci balığı (Alburnoides bipunctatus fasciatus), bıyıklı balık (Barbus
tauricus escherichi), karabalık (Capoeta tinca), siraz (Capoeta capoeta sieboldi),
karaburun (Chondrostoma colchicum), tatlı su kefali (Leuciscus cephalus orientalis)
ve çöpçü balığıdır (Orthrias sp.).
Bütün türler sazangillere ait türlerdir. Bu türlerden sadece bir tanesinin, tatlı su kefali,
tehdit statüsü bulunmakta olup, IUCN listelerinde düşük risk-korumaya bağlı (LR/lc)
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 114/ 138
olarak sınıflandırılmaktadır. Bu tür bütün Türkiye’de geniş bir yayılıma sahiptir. Diğer
türlerin tamamı, yine Türkiye’de bir çok bölgede bulunmaktadır.
Bütün bu türlerin yaşam alanı olarak kullandıkları habitatlar akarsular, dereler ve
göllerden oluşturmaktadır. Çalışma alanında nehir tipi yaşam alanlarında tespit
edilmiş olan bu türlerin diğer yaşam alanlarına da (göl gibi) kolaylıkla uyum
sağlayabildikleri bilinmektedir. Buna karşın, üreme faaliyetleri için bir çoğu akan
suların oluşturduğu yaşam alanlarını seçmektedirler (akarsular ve dereler).
V.4.6. Yerleşim Birimleri ve Altyapı
Bu kesimde vadi içinde ve üzerinde yer alan köyler; Demirkent, Esenkaya, Havuzlu,
İnanlı ve Sebzeciler’dir. Bunlar arasında, sadece İnanlı Köyü’nün tamamı 500 m
kotunun altında yer almaktadır. Sebzeciler köyündeki bazı topraklar ve binalar da bu
yüksekliğin (kotun) altında kalmaktadır. Diğer köyler genellikle yüksek kesimlerde
(1,000 m’nin altında) bulunmaktadır (bkz. Şekil V.22). Bu köylerin nüfusları ile ilgili
bilgiler Tablo V.31’de sunulmaktadır.
Tablo V.31. Yusufeli Baraj Yerinin Mansabında Yer Alan Yerleşim Birimlerinin
Nüfusları
Yerleşim Birimi
Sebzeciler
İnanli
Havuzlu
Demirkent
Esenkaya
Toplam
İl
Artvin
Artvin
Artvin
Artvin
Artvin
İlçe
Yusufeli
Yusufeli
Yusufeli
Yusufeli
Yusufeli
Nüfus (2000 Nüfus Sayımı)
78
76
92
495
387
1,128
Yöredeki ailelerde ortalama 4 birey bulunduğu 2005’te yürütülen YYEP çalışmaları
sonucunda tespit edilmiştir. Bu nedenle, yukarıda verilen bahse konu köylerde
toplam 282 hane olduğu söylenebilir. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri, köylerde
yürütülen temel ekonomik faaliyetlerdir. Ekonomik olarak aktif çalışan bireyler (15 ve
64 yaşları arasında) kamu, ulaştıma ve perakendeceilik sektörlerinde çalışmaktadır.
Bu yerleşim birimlerinin ve arazilerinin bulunduğu yükseklikler topografik haritalardan
faydalanılarak tespit edilmiştir. Bunlar bahse konu kesimlerdeki yaklaşık nehir yatağı
kotları ile birlikte Tablo V.32’de sunulmaktadır.
Tablo V.32’den görülebileceği gibi, nehir yatağına kotuna yakın yüksekliklerdeki
binalar Sebzecilerde Köyü’nde yer almaktadır. Sebzeciler dışında, bahse konu
yerleşim birimlerinin arazileri nehir yatağı kotuna yerleşim birimlerinin kendisinden
daha yakın yüksekliklerde bulunmaktadır. Sebzeciler’de en düşük kotlardaki yapılar
ve araziler aynı yükseklikte yer almaktadır.
Tablo V.32. Yusufeli ve Artvin Baraj Yerleri arasında yer alan Yerleşim Birimlerinin
Minimum ve Maksimum Yükseklikleri (Kotları)
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 115/ 138
Yerleşim
Birimi
Deniz Seviyesinden Yükseklik Deniz Seviyesinden Yükseklik
(Yerleşim Birimleri)
(Araziler)
Sebzeciler
İnanli
Havuzlu
Demirkent
Esenkaya
Minimum
480
450
650
710
660
Maksimum
550
490
900
840
890
Minimum
480
440
440
440
420
Maksimum
620
500
1,040
870
1,060
Deniz
Seviyesinden
Yükseklik
Nehir Yatağı
473.67
432.00
433.00
425.00
412.00
V.4.6.1. Su Temini ve Atıksu Bertarafı
Bu kesimde yer alan köylerde her hangi bir su temini yada atıksu toplama sistemi
bulunmamaktadır. Su temini yeraltı suyundan sağlanmakta, evsel atıksular genellikle
çukurlara deşarj edilmektedir.
Köylerde oluşan atık su miktarı kişi başı günlük su kullanımı için standart bir değer
kullanılarak (gelişmekte olan ülkelerde kırsal kesim için; 200 L/kişi/gün,
Tchobanoglous, 2003) ve bu miktarın tamamının atıksuya dönüştüğü öngörülerek
hesaplanabilir. Bu yöntem kullanıldığı takdirde, bahse konu yerleşim birimlerinde
yaklaşık 226 m3/gün atık su oluşacağı hesaplanmaktadır.
V.4.6.2. Ulaşım Ağı
Artvin, Erzurum, Tortum, Yusufeli ve İspir gibi yerleşim birimlerini birbirlerine
bağlayan başlıca karayolları Çoruh Nehri ve kolları boyunca uzanmaktadır. Mevcut
ana karayolu nehri takip etmekte ve vadi boyunca nehrin yanında devam etmektedir.
Bu ana yoldan yukarıda bahsedilen köylere bağlantı yolları bulunmakta ve bu yollar
aynı zamanda yerleşim birimleri arasında da bağlantıları sağlamaktadır. Artvin’i iç
kesimlerdeki yerleşimlere bağlayan hali hazırdaki ulaşım altyapısını oluşturan
karayollarının yerine yeni karayolları inşa edilmektedir. Bu karayolları baraj gölü
maksimum su kotunun üzerindeki yüksekliklerde yer almakta ve genellikle baraj gölü
sınırlarını takip etmektedir. Bu yollardan, alanda bulunan ve yeniden yerleşmesi
gerekmeyen tüm köylere bağlantılar (bağlantı yolları) yapılacaktır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Syf. 116/ 138
V.5. Sosyo-Ekonomik Çevre
V.5.1. Veri Kaynakları ve Veri Toplama Yöntemleri
Proje alanına ait sosyo-ekonomik çevreye ilişkin veriler ve bilgiler, Devlet İstatistik
Enstitüsü (DİE) kaynaklarından, ÇED kapsamında proje alanında yürütülen saha
araştırmalarından ve 2004-2005 yılları arasında yürütülen YYEP çalışmalarından
elde edilen en güncel bilgiler kullanılarak hazırlanmıştır. Bu kapsamda elde edilen
veriler ve bilgiler aşağıda sunulmaktadır. Ayrıca, daha önce sosyo-ekonomik çevre ile
ilgili yapılan ve aşağıda hakkında bilgi sunulan bazı araştırmalar ENCON tarafından
1998 yılında yürütülmüştür.
1998 Yılında Yapılan Sosyo-ekonomik Veritabanı Çalışması
1998 yılında yapılan çalışmalarda, esas itibariyle projeden doğrudan etkilenecek
yerleşimlerin bulunduğu bölgede, çevre sorunlarını dikkate alan bir sosyo-ekonomik
çevre araştırması yapılmıştır. Halkın katılımı toplantıları düzenlenmiş; toplanan
bilgiler kamu kurumları, etkilenen gruplar ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK) gibi ilgili
taraflara iletilmiştir. 1998 yılında yapılan incelemeler ve toplantılar esnasında projeyle
ilgili genel bilgiler verilmiş ve sonrasında köylülerin çevre ve sosyo-ekonomik durumla
ilgili görüşleri alınmıştır.
2005 Yılında Yapılan Sosyoekonomik Veritabanı Çalışması
Yusufeli Projesi kapsamında Yeniden Yerleşim Eylem Planı için (ENCON, 2006)
yapılan sosyo-ekonomik incelemeler (nüfus tespiti, sosyo-ekonomik incelemeler ve
varlıklar envanteri) 2005 yılının bahar aylarında gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, 17
Ocak 2005 tarihinde Yusufeli İlçe Merkezi’nde, ENCON tarafından bir “Halkı
Bilgilendirme Ofisi” (HBO) açılmıştır. Bu ofiste verilen hizmet dört ay süreyle ENCON
yetkilileri tarafından yürütülmüş ve 18 Mayıs 2005 tarihinde Artvin DSİ XXVI. Bölge
Müdürlüğü’ne devredilmiştir. HBO’nun temel görevi proje hakkında bilgi toplamak,
YYEP ve ÇED çalışmalarını ve projenin kendisini dikkate alarak halkı bilgilendirmek
ve bu bağlamda halkın ve paydaşların görüş ve önerilerini kaydetmek olmuştur.
Saha çalışmaları, 7 grup koordinatöründen, 19 kadın ve 18 erkek anketörden, 2
teknik koordinatörden, 1 alan koordinatöründen ve 2 halkla ilişkiler uzmanından
oluşmak üzere toplam 49 kişilik bir araştırma grubu tarafından yaklaşık bir buçuk
aydan (Şubat ve Mart 2005) fazla bir sürede tamamlanmıştır.
Anket çalışmaları için 2080’i köyden ve 951’i ilçe merkezinden olmak üzere toplam
3031 hane ile görüşülmüştür. Ayrıca, diğer anahtar kişiler de (köy ve mahalle
muhtarları) anket çalışmalarına dâhil edilmiştir. Anket çalışmalarına ek olarak ilçe
merkezinde gençler, kadınlar ve STK’lar
için üç tane odak-grup görüşmesi
yapılmıştır. Yeniden yerleşim yeri seçim çalışmaları devlet tarafından yürütülmüştür.
Bu çalışmalar sonucunda, Haziran 2005 tarihinde “Yansıtıcılar ve Sakut Deresi
Mevkii” (bundan sonra Yansıtıcılar diye bahsedilecektir) Yusufeli İlçe Merkezi’nin yeni
yerleşim yeri (yeni ilçe merkezi) olarak seçilmiştir. Seçilen Yansıtıcılar alanında arazi
kullanımı incelenmiş ve alanın çok büyük bir kısmının hazine arazisi olduğu
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 117 / 138
belirlenmiştir. Ayrıca, alanın çevresinde başka herhangi bir yerleşim veya arazi
kullanımı yoktur.
Yürütülen bu çalışmalar çerçevesinde, çevresel sorunlar ve bunlarla ilgili görüşler,
projeden etkilenen kişiler ve ilgili paydaş gruplar ile görüşülmüştür. Bu araştırmalarla
elde edilen ve projeye ait bilgiler ve veriler kamu kurumları, projeden etkilenen
gruplar ve sivil toplum kuruluşları gibi ilgili tüm taraflara iletilmiştir. Bu bilgiler ve
veriler YYEP çalışmalarında kullanılan aynı yöntemlerle (duyurular, broşürler,
toplantılar, haklı bilgilendirme ve danışma ofisi, mektuplar, vs.) halka ve ilgili taraflara
iletilmiştir.
Görüşme yerleri ve tarihleri de dâhil olmak üzere, esas olarak çevresel sorunlarla ilgili
danışma faaliyetlerinin özetleri, yapılan anketler, ilgili taraflara temin edilen bilgiler ve
onların proje ve çevresel sorunlarla ve araştırmalarla ilgili düşünceleri Ek K’de
sunulmaktadır. Halkın katılımı ve halkın bilgilendirilmesi faaliyetleriyle ilgili detaylı
diğer bilgiler (çevresel ve ÇED raporuna ilişkin konuları da içeren bilgilendirme
broşürü hakkında) YYEP raporunda bulunabilir (ENCON, 2006).
YYEP çalışmaları esnasında kullanılan temel araçlardan biri hanehalklarıyla yapılan
anketlerdir. Bu anketler Yusufeli ilçe merkezindeki ve yukarıda adı geçen 19 köydeki
her hane için yapılmıştır.
Köylerdeki envanter çalışmalarından önce “Bilgilendirme Toplantıları” düzenlemeleri
için köy muhtarlarıyla irtibata geçilmiş ve katılım düzeyinin yüksek olmasını sağlamak
için onlardan toplantıları anons etmeleri istenmiştir. Araştırmalar süresince ve bu
toplantılar boyunca görüşmelere başlamadan önce proje hakkında detaylı bilgi
katılımcılara temin edilmiştir.
Yapılan görüşmelerin verimli olabilmesi ve sorulan sorulara alınacak cevapların az
olmasını önlemek amacıyla, kendisiyle görüşme yapılacak olan hane reisine görüşme
gününden en az bir gün önce haber verilmiştir. Hane reisleri görüşmeler hakkında
önceden bilgilendirildikten sonra, tüm hanelerle birebir görüşmeler yapılmıştır. Çeşitli
nedenlerle kendisiyle görüşülemeyen hane reislerinden, Yusufeli İlçesi’nde açılan
Halkı Bilgilendirme Ofisi’ne gelip anketörler ile anketi tamamlamaları istenmiştir.
Ayrıca, kaymakamlara/muhtarlara yönelik odak grup görüşmeleri ve forumlar
düzenlemiştir. YYEP çalışmalarında kullanılan metotlar ve araçlarla ilgili diğer
detaylar ve ulaşılan sonuçlar YYEP raporunda ayrıntılı olark verilmiştir.
Sosyo-ekonomik değerlendirmelerde kullanılan diğer veriler esas olarak Devlet
İstatistik Enstitüsü’nden (DİE) elde edilmiştir. Nüfus yapısının belirlenmesinde anket
sonuçları ve DİE’nin 1990, 1997 ve 2000 yılı nüfus sayım sonuçları kullanılmıştır.
2005 yılında YYEP çalışmaları boyunca köy ve mahalle muhtarlarıyla görüşmeler
yapılmış, tahmini sayımın güvenilir yapılabilmesi için proje alanının uydu görüntüleri
kullanılmıştır. Yusufeli İlçesi’ndeki uydu görüntülerinde görülen binalar ve/veya
yapılar mahalle muhtarları ile birlikte teşhis edilmiştir; saha çalışmaları bütün bu
binaları kapsayacak şekilde yürütülmüştür. Benzer bir prosedür köylerde de
uygulanmıştır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 118 / 138
İncelenen yerleşimler hakkında veri toplayabilmek adına köy/mahalle muhtarlarıyla,
hane reislerinin listesini elde etmek için, irtibata geçilmiştir. Ayrıca, uydu görüntüleri
köylerde ve Yusufeli İlçesi’ndeki bütün evlerin ve benzeri yapıların teşhis edilmesinde
kullanılmıştır.
Bu bölüm ÇED için gerekli olan, proje ve proje alanıyla ilgili sosyo-ekonomik
hususları içermektedir. Kamulaştırma, yeniden yerleşim ve ilgili sosyal sorunlar
hakkında daha detaylı bilgi Yusufeli Projesi’nin YYEP raporunda sunulmaktadır.
Çalışma alanındaki sosyo-ekonomik durum tanımlanırken YYEP araştırma
sonuçlarına başvurulmuştur.
V.5.2. Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri
Yusufeli Projesi’nden etkilenecek yerleşim yerleri, doğrudan ve dolaylı olarak
etkilenecek yerler ve kısmen ve tamamen etkilenecek yerler olarak sınıflandırılabilir.
Doğrudan etkilenecek olan yerleşim yerleri baraj inşaatından ve baraj gölünden
etkilenecek olan yerleşim yerleri; dolaylı olarak etkilenecek yerler ise yollar, iletim
hatları ve relokasyon yolları gibi projeye ilişkin faaliyetlerinden ve yapılardan
etkilenecek yerleşim yerleridir. Her iki durumda da köyler kısmen ya da tamamen
etkilenebilir. Tamamen etkilenen köyler, köydeki bütün konutların başka bir yere
taşınılacağı köylerdir. Kısmen etkilenen köyler, ise mülklerinin sadece bir kısmını
kaybedecek köylerdir.
Yusufeli Projesi’nde toplam bir ilçe merkezi (Yusufeli İlçe Merkezi) ve 19 köyün
doğrudan, kısmen veya tamamen etkileneceği öngörülmektedir. Bütün köyler baraj
gölünden ve baraj inşaatından etkilenecektir, ayrıca, bu 19 köye proje kapsamında
yapılacak olan relokasyon yollarından etkilenecek köyler de dâhildir. Bununla birlikte
Yusufeli İlçe Merkezi olarak seçilen yeniden yerleşim alanında bir yerleşim yeri
bulunsaydı bu yerleşim de dolaylı olarak etkilenmiş kabul edilecekti. Bununla
beraber, Yusufeli İlçesi’nin bütün köylerinin projeden dolayı olarak etkileneceği
söylenebilir.
Projeye ilişkin olarak dolaylı etki yaratabilecek bir diğer yapı, bütün Çoruh Nehri
Kalkınma Projeleri kapsamında inşa edilen Elektrik İletim Hatlarıdır (EİH). Yukarıda adı
geçen yerleşim yerlerinin arasında EİH’lerin yapımından etkilenecek köyler yer
almamaktadır. EİH’ları için proje sahibi olan TEİAŞ’ın Orman ve Çevre Bakanlığı’nın
onayladığı ÇED raporları bulunmaktadır. Yusufeli Projesi’yle ilgili iki adet 154kV’lık EİH
projesi için hazırlanan ÇED raporlarının bulguları Bölüm VI’da sunulmaktadır.
Bu çerçevede Yusufeli Projesi’nden etkilenecek olan yerleşim yerleri Yusufeli ilçe
merkezi ve Alanbaşı, Arpacık, Bahçeli, Bostancı, Çeltikdüzü, Çevreli, Çıralı, Darıca,
Dereiçi, Irmakyanı, İşhan, Kılıçkaya, Kınalıçam, Küplüce, Morkaya, Pamukçular,
Sebzeciler, Tekkale ve Yeniköy köyleridir. Bunların içinde, Yusufeli İlçesi ve
Kınalıçam, Yeniköy ve Irmakyanı köyleri Yusufeli Baraj Gölü tarafından tamamen su
altında kalarak doğrudan ve tamamen etkilenecek yerleşim birimleridir. Kalan 16 köy
(örneğin tarlalarının veya evlerinin bir kısmı gibi) kısmen sular altında kalacaktır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 119 / 138
Baraj gölünde su tutulmasının etkisinin şiddetine ilişkin detaylar Bölüm VI’da
anlatılmaktadır.
V.5.3. Demografi
Proje alanındaki en büyük yerleşim Yusufeli İlçe Merkezi’dir. Projeden etkilenecek
olan yerleşim birimleri için 1990, 1997 ve 2000 yılı sayım sonuçları Tablo V.33’de
sunulmaktadır. YYEP saha çalışmaları kapsamında 2080’i köyden ve 951’i ilçe
merkezinden olmak üzere toplamda 3031 hanede incelemeler yürütülmüştür. Yapılan
çalışmalarla belirlenen tahmini nüfus12,124’tür (2005). Yusufeli İlçe Merkezi’nin ve
köylerinin sayım sonuçları Tablo V.33’de gösterilmiştir.
Tablo V.33.Yusufeli Projesinden Etkilenen Yerleşim Yerlerindeki Nüfus
Yerleşim
İl
İlçe
Yeri
Yusufeli
Artvin
–
Alanbaşı
Artvin
Yusufeli
Arpacık
Artvin
Yusufeli
Bahçeli
Artvin
Yusufeli
Bostancı
Artvin
Yusufeli
Çeltikdüzü
Artvin
Yusufeli
Çevreli
Artvin
Yusufeli
Çıralı
Artvin
Yusufeli
Darıca
Artvin
Yusufeli
Dereiçi
Artvin
Yusufeli
Irmakyanı
Artvin
Yusufeli
İşhan
Artvin
Yusufeli
Kılıçkaya
Artvin
Yusufeli
Kınalıçam
Artvin
Yusufeli
Küplüce
Artvin
Yusufeli
Morkaya
Artvin
Yusufeli
Pamukçular
Artvin
Yusufeli
Sebzeciler
Artvin
Yusufeli
Tekkale
Artvin
Yusufeli
Yeniköy
Artvin
Yusufeli
Toplam
* YYEP araştırması nüfus sonuçları
1990 yılı
sayımı
3,954
783
166
490
1,000
696
1,130
695
519
955
264
866
2,762
773
252
814
1,142
17,261
1997 yılı
sayımı
6,364
622
133
349
984
490
1,001
431
371
612
230
487
1,830
535
234
532
862
153
16,220
2000 yılı
sayımı
6,105
629
131
202
716
435
860
438
381
635
178
574
2,659
694
198
403
632
78
815
185
16,948
2005*
3,875
413
147
123
490
423
804
284
277
576
125
463
928
796
501
273
611
122
719
174
12,124
2000 yılı sayımlarına göre bu yerleşim yerlerindeki nüfus 16,948’dir (DİE,2001).
DİE’nin 1990 yılı sayım sonuçlarıyla yapılan karşılaştırma sonucu, 1990 ve 2000
yılları arasında, bölgede ekonomik faaliyetlere ve altyapıya bağlı olmayan bir nüfus
artışı gözlenmiştir. Ancak, 2000 yılı sayımlarında problemlerle karşılaşıldığı
bilinmektedir. Artışın, çoğu insanın, ikamet ettikleri yerden ziyade kendi
memleketlerinde
kaydolmak
istemelerinden
kaynaklanmış
olabileceği
düşünülmektedir. 2000 yılları sayımlarında köylerin çoğunda ve ilçelerde bu durumla
karşılaşıldığı belirtilmiştir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 120 / 138
Genel olarak, DİE bilgilerine (DİE, 2004) göre Artvin İli’nde de, bölgedeki sınırlı
ekonomik imkânlardan dolayı Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki diğer illerden
büyükşehirlere (İstanbul, Ankara, İzmir, vs.) olduğu gibi, bir göç eğilimi vardır. Bu
bağlamda, Artvin’in nüfusu 1980 ve 1997 yılları arasında sürekli olarak azalmıştır.
1990’da nüfus artış oranı % -12.30, 1997’de ise % -20.42 olarak hesaplanmıştır.
Buna rağmen 2000 yılı nüfus sayımlarında, Artvin’in nüfusunda %0.23’lük bir artış
olduğu görülmüştür. 1990 ve 2000 yılı sayımlarının sonuçlarına göre Yusufeli
İlçesi’nin toplam nüfusu 1990 ve 2000 yılları arasında %2.4 oranında azalmıştır.
Kentsel nüfus %4.3 oranında artarken kırsal nüfus %3.6 oranında azalmıştır.
V.5.3.1. Nüfusun Yaş Sınıflarına Göre Dağılımı
Bu bölümde, YYEP inceleme sonuçları esas alınarak, çalışma alanındaki nüfusun
yaşsınıflarına göre dağılımı gösterilmektedir. Çalışma yürütülen alanda ikamet
edenlerin yaş dağılımı Tablo V.34’de göstermektedir. İncelenen nüfusun yaklaşık
beşte biri 15 yaşının altındadır. Halkın yaklaşık %20’si lise ve üniversiteye gidecek
yaşta bulunmaktadır. 25-64 arası yaş grubu toplam nüfusun %45’ini oluşturmaktadır.
İnceleme alanında ikamet eden halkın yaklaşık %65’i, aktif (iş gücüne katılabilen)
nüfus olarak da tanımlanan, 15-64 yaş grubundadır. İncelenen nüfusun %13’ünü
yaşlı insanlar oluşturmaktadır ve onların işgücüne katılmadıkları kabul edilmektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 121 / 138
Tablo V.34. Araştırma Yapılan Alanda İkamet Eden Halkın Yaşa göre Dağılımı
Yaş
Kişi Sayısı
0–4
5–9
10–14
15–19
20–24
25–29
30–34
35–39
40–44
45–49
50–54
55–59
60–64
65–69
70–74
75–79
80–84
85–89
90–94
95–99
100–104
Toplam
Yüzde
616
951
1,070
1,198
1,181
969
778
785
732
626
622
536
490
516
511
320
135
60
18
8
2
12,124
Kümülatif Yüzde
5.1
7.8
8.8
9.9
9.7
8.0
6.4
6.5
6.0
5.2
5.1
4.4
4.0
4.3
4.2
2.6
1.1
0.5
0.1
0.1
0.0
100.0
5.1
12.9
21.8
31.6
41.4
49.4
55.8
62.3
68.3
73.5
78.6
83.0
87.1
91.3
95.5
98.2
99.3
99.8
99.9
100.0
100.0
Not: 15-64 yaş aralığı ekonomik açıdan aktif nüfus kabul edilmektedir.
Ekonomik bağımlılık oranı, 15 yaşından küçük veya 64 yaşından büyük olan kişi
sayısının, 15-64 yaş grubundaki kişi sayısına bölümü olarak tanımlanmaktadır ve
yüzdeyle ifade edilmektedir. Tablo V.35 de Türkiye geneli ve proje etki alanı arasında
ekonomik bağımlılık oranlarının karşılaştırması göstermektedir.
Tablo V.35. Nüfusun Bağımlılık Oranı
Nüfus
Türkiye
geneli
Proje
alanı
Toplam
bağımlılık
oranı*
Çocuk bağımlılık oranı
(0–14 yaş aralığındaki nüfusun
15–64 yaş aralığındaki nüfusa
oranı)
Yaşlı bağımlılık oranı*
(65 yaşından büyük nüfusun
15–64 yaş aralığındaki nüfusa
oranı)
34.89
29.21
5.68
34.73
21.78
12.95
* 0-14 yaş grubuyla 65 yaşından büyük olanların aktif (15-64) nüfusa oranı. Bu oran genellikle çalışan popülasyon
içinde her 100 kişiye düşen bağımlı sayısını göstermektedir.
Tablo V.35’ten de görüldüğü gibi, Türkiye geneli ve proje alanı için toplam bağımlılık
oranı neredeyse aynıdır. Ancak, çocuk ve yaşlı bağımlılık oranları incelendiğinde ve
Türkiye ortalamasıyla karşılaştırıldığında proje alanında yaşlı bağımlıların sayısının
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 122 / 138
çocuk bağımlı sayısından fazla olduğu görülmektedir. Oldukça yaşlı ve çalışmayan
bir nüfusa, emekli maaşı bağlamak ve sosyal güvence sistemi sağlamak oldukça zor
olduğundan proje alanında yaşlı bağımlılık oranı önem arz etmektedir.
V.5.3.2. Hanehalkı Yapısı
İlçe merkezi ve köylerdeki ortalama hane büyüklüğü 2005 yılında gerçekleştirilen
YYEP araştırmaları aracılığıyla belirlenmiştir. Rakamlar, inceleme alanında, aynı
evde oturan aile fert sayısının aritmetik ortalamasıdır. Bölgede, incelenen nüfus için,
aynı evde yaşayan ortalama hane büyüklüğü 4’tür. Hane başına düşen fert sayısı
köylerde 3.98 ilçe merkezinde de 4.04’tür.
Bazı aile fertlerinin çeşitli nedenlerden dolayı, inceleme çalışmaları esnasında, başka
yerde yaşadıkları bilinmektedir.
İncelenen hanelerin %46’sında, yılın belirli
dönemlerinde bir veya daha fazla aile ferdinin başka yerde kaldığı belirtilmiştir. Bu
nüfusun evden ayrı yaşamalarının başka nedenleri olduğu da belirtilmiştir. Bu
nedenler Tablo V.36’te sunulmaktadır.
İncelenen nüfusta hane fertlerinin yaklaşık dörtte birinin mevsimlik işler için
evlerinden uzakta yaşadıkları sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu oran Yusufeli için %14.6
iken köyler için %30’dan fazladır. Bu değerler ve sosyo-ekonomik araştırma
sonuçları, özellikle köylerde iş imkânlarının kısıtlı olduğunu göstermektedir.
Tablo V.36. Evden Ayrı Yaşama Sebepleri
Sebepler
Ziyaretler, turizm
Mevsimsel İşçilik
Eğitim
Sağlık
Yurtdışında
Diğer
Toplam
Toplam
Kişi Sayısı
745
870
343
36
16
1,219
3,229
%
23.1
26.9
10.6
1.1
0.5
37.8
100.0
Yusufeli
Kişi Sayısı
%
373
37.2
146
14.6
86
8.6
8
0.8
1
0.1
388
38.7
1,002
100.0
Köy
Kişi Sayısı
372
724
257
28
15
831
2,227
%
16.7
32.5
11.5
1.3
0.7
37.3
100.0
Köylerden ve Yusufeli İlçe Merkezi’nden uzakta eğitim görenler, evlerinden ayrı
yaşayan toplam nüfusun %10,6’sını oluşturmaktadır. Bu yüzde, köylerde Yusufeli
İlçesi’nde olduğundan daha yüksektir. İnceleme alanındaki hane fertlerinin yaklaşık
dörtte birinin akraba ziyareti veya turistik geziler münasebetiyle evlerinden uzak
olduğu ve Yusufeli İlçesi’nde yaşayan bu fertlerin oranının köylerdekinden daha
yüksek olduğu bilinmektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 123 / 138
V.5.3.3. Eğitim
Okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı, 15 yaşından büyük olup günlük
hayatlarına ilişkin herhangi bir ifadeyi anlayarak, kısa ve öz bir şekilde okuyabilmesi
ve yazabilmesi olarak tanımlanmıştır ve yüzdeyle ifade edilmektedir. Tablo V.37’den
de görülebileceği gibi incelenen bölgedeki nüfusun %11.3’ü okur yazar değildir; bu da
Türkiye geneli için okuma yazma bilmeyenlerin oranının (%13) biraz altındadır.
Okuma yazma bilmeyen 1,249 kişinin 297’si erkek 952‘si de kadındır. İncelenen
nüfus içinde okuma yazma bilen veya okulu ilkokulda terk edenlerin oranı %5.7’dir.
İlkokul öğrencisi ve ilkokul mezunu olanların oranı %44.2’dir. Bu oran lise için ise
%12.1’dir. İki senelik yüksekokul öğrencileri veya yüksek okul mezunları %2 kadardır.
Ayrıca, %2.4’lük bir dilimin üniversite diploması varken nüfusun yaklaşık %2’si
üniversite öğrencisidir. Yüksek Lisans ve doktora yapmış öğrenciler %1’den azdır.
Tablo V.37. İncelenen Nüfusun Eğitim Seviyesi
Eğitim
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen
İlkokuldan terk
İlkokul öğrencisi
İlkokul mezunu
Ortaokuldan terk
Ortaokul öğrencisi
Ortaokul mezunu
Liseden terk
Lise öğrencisi
Lise mezunu
Yüksek okuldan terk
(2 senelik)
Yüksek okul öğrencisi
Yüksek okul mezunu
Üniversiteden terk
Üniversite öğrencisi
Üniversite mezunu
Yüksek lisanstan terk
Yüksek lisans öğrencisi
Yüksek lisans mezunu
Doktora öğrencisi
Toplam
Toplam
Cevaplar
Sayı
içindeki
yüzde
1,249
11.3
365
3.3
270
2.4
1,025
9.3
3,857
34.9
143
1.3
609
5.5
736
6.7
147
1.3
588
5.3
1,332
12.1
Yusufeli
Cevaplar
Sayı
içindeki
yüzde
220
6.4
86
2.5
47
1.4
385
11.1
948
27.4
48
1.4
215
6.2
219
6.3
39
1.1
245
7.1
629
18.2
Sayı
1,029
279
223
640
2,909
95
394
517
108
343
703
Köy
Cevaplar
içindeki
yüzde
13.6
3.7
2.9
8.4
38.4
1.3
5.2
6.8
1.4
4.5
9.3
11
0.1
4
0.1
7
0.1
65
158
14
194
266
5
3
8
1
11,046
0.6
1.4
0.1
1.8
2.4
0.0
0.0
0.1
0.0
100.0
29
104
8
89
137
2
2
6
1
3,463
0.8
3.0
0.2
2.6
4.0
0.1
0.1
0.2
0.0
100.0
36
54
6
105
129
3
1
2
0
7,583
0.5
0.7
0.1
1.4
1.7
0.0
0.0
0.0
0.0
100.0
İlçe merkezindeki eğitim seviyesi köylerdekinden daha yüksektir. İlçede okuma
yazma bilmeyenlerin (ilkokul yaşını geçmiş olanlar ve ilkokul yaşından büyük olanlar
da dahil olmak üzere) oranı köydeki oranın yarısı kadar olup %6 kadardır. Yusufeli
İlçe halkının %27’si ilkokul ve %18’i de lise mezunudur. Bu rakamlar köylerdeki
oranların iki katından da fazladır. Tahmin edilebileceği gibi Yusufeli İlçe halkının
eğitim seviyesi köy halkının eğitim seviyesinden daha yüksektir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 124 / 138
V.5.4. Sosyal Altyapı
V.5.4.1. Sağlık Hizmetleri
Artvin İl Sağlık Müdürlüğü’nden elde edilen bilgilere göre Artvin İli’nde, Hopa, Savsat,
Yusufeli, Arhavi ve Borçka ilçelerinde toplam 6 adet devlet hastanesi mevcuttur. Bu
devlet hastanelerine ek olarak Erzurum’da bir de üniversite hastanesi bulunmaktadır.
Çalışma alanında bir tek Yusufeli İlçesi’nde devlet hastanesi mevcuttur. Bununla
birlikte Kılıçkaya’da bir doktor bulunmaktadır.
V.5.4.2. Eğitim Olanakları
Yusufeli İlçesinde 47 tane ilköğretim okulu ve 4 tane lise bulunmaktadır. Bunların
arasında 3 lise Yusufeli’nde ve bir lise de Kılıçkaya’da bulunurken, ilköğretim okulları
hem köylerde hem de Yusufeli’nde bulunmaktadır. Morkaya, Sebzeciler ve Çıralı’da
okul olmadığı için öğrenciler civar köylerdeki okullara gitmek zorundadırlar. Bu
öğrencilerin okula gitmek için kat etmeleri gereken en uzun mesafe Çıralı–Yusufeli
arasındaki mesafedir (yaklaşık 12 km). Bu okullarda 2002-2003 eğitim öğretim yılında
4,510 öğrenci öğrenim görmüştür. Öğrenciler yüksek öğrenim için ya komşu
şehirlerdeki (Trabzon ve Erzurum gibi) üniversitelere ya da büyükşehirlere
gitmektedirler. Okuryazarlık ve mezuniyet durumu hakkındaki bilgiler YYEP
çalışmaları sonuçlarından elde edilmiştir.
V.5.4.3. Ulaşım
Artvin, Erzurum, Tortum, Yusufeli ve İspir gibi yerleşim yerlerini birbirine bağlayan
ana yollar Çoruh Nehri ve onun kolları boyunca yer almaktadır. Bölgenin iç
kısımlarında yer alan yerleşim yerlerini Artvin’e ve böylece Karadeniz’e bağlayan
yollar orta ve aşağı Çoruh Nehri’ne yapılması önerilen baraj ve hidroelektrik santralı
projelerinin gerçekleşmesiyle birlikte sular altında kalacaklardır. Bu sebeple mevcut
ulaşım ağının yerine geçecek yeni karayollarının yapımı planlanmakta ve inşa
edilmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi Yusufeli Baraj Gölü nedeniyle ArtvinErzurum ve Artvin-Bayburt karayollarının su altında kalacak kısımları Yusufeli Projesi
kapsamında yeniden yapılacaktır (reloke edileceklerdir).
DSİ, inşaat halinde ve faaliyette olan projelerden (Deriner, Borçka ve Muratlı) etkilenen
yolların/karayollarının bir kısmının yeniden yapımına başlamıştır. Bunların arasında
Muratlı Projesi’nden dolayı su altında kalan Borçka Muratlı Karayolu’nun (2 tünel dahil
olmak üzere) yeniden yapımı Muratlı Rezervuarı’nda su tutulmasından önce
tamamlanmıştır.
Ayrıca Borçka Projesi’nden dolayı Borçka-Artvin Karayolu’nun
(Deriner Baraj Aksı’na kadar) 31 kilometrelik bir kısmı su altında kalacaktır. Bu
karayolunun yenilenmesinin %90’ı tamamlanmıştır.
Deriner Projesi için Artvin, Erzurum ve Artvin-Kars-Ardahan arasındaki trafiği
kaldıracak relokasyon yolunun yapımına 1999 yılında başlanmış ve 60 km’lik
karayolunun önemli bir kısmı (yaklaşık %80’i) tamamlanmıştır. Yolun bu bölümünün
tamamlanmasıyla söz konusu yerleşim yerleri arasındaki trafik akışı inşaat alanının
dışına taşınmıştır.
Deriner Projesi’nin 2009 yılı sonunda işletmeye alınması
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 125 / 138
planlanmakta olup, relokasyon yollarının yapımının rezervuarda su tutulmasına
başlanmadan önce bitirilmesi planlanmaktadır. Orta ve aşağı Çoruh Vadisi’nde
yapılmakta ve yapılacak olan relokasyon yollarının yapımını, projenin sahibi olarak
DSİ gerçekleştirecektir. Bu bağlamda, Deriner ve Yusufeli projeleri için relokasyon
yolları, Karayolları Genel Müdürlüğü standartlarına uygun olarak, bu projelerin
inşaatını üstlenen müteahhit Konsorsiyumlar tarafından DSİ ile sözleşmeleri
gereğince yapılacaktır. Yusufeli Projesi için mevcut ve yeniden yapılması planlanan
devlet yolları Şekil IV.5’te gösterilmektedir.
V.5.5. Ekonomik Durum
V.5.5.1. Ekonomik Faaliyetler, İş ve Gelir
Bölgede ekonomik olanaklar sınırlı olduğu için Artvin de dahil olmak üzere Karadeniz
Bölgesi’ndeki şehirlerin çoğu büyükşehirlere göç vermektedir. Bölgedeki çoğu
şehirlerden büyükşehirlere (özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir) doğru bir göç akımı
vardır. Özellikle genç erkek nüfus büyükşehirlerde işçi olarak çalışmaktadır. Gelir ve
gelir kaynaklarının ayrıntılı incelemeleri YYEP raporunda bulunmaktadır (ENCON,
2006).
Ekonomik olarak aktif olarak tanımlanan ve 15-64 yaş grubunda bulunan nüfus
bölgede incelenen toplam nüfusun %65’ini (7,917 kişi) oluşturmaktadır. YYEP
çalışmaları sırasında, eve gelir getiren her hane halkı bireyine en önemli gelir kaynağı
sorulmuştur. Gözlemler ve önceden yapılan araştırmalar, kişilerin birden fazla işi
olduğunu gösterdiği için YYEP çalışmalarında kişilere birinci, ikinci ve üçüncü işleri
sorulmuştur. Çalışmama nedenleri özellikle dikkate alınarak bütün hane fertlerinin iş
durumları araştırılmıştır.
Yusufeli İlçesi’nde hane halkının geliri ve gelir kaynakları göz önünde tutulduğunda
aile çiftçiliği ve geçimlik tarımın baskın olduğu görülmektedir. Araştırma alanında
köylerin genel geçim kaynağı tarım faaliyetleriyken, Yusufeli’nde bu kaynaklar ticari
faaliyetler, memur maaşları ve emekli maaşlarıdır. Araştırma alanındaki (incelenen
3,031 hanenin %60’ı) en yaygın gelir kaynakları tarım ve sürekli kaynaklardır
(maaşlar, ücretler ve emekli maaşları). Kutu V.2 Yusufeli İlçesi’nde ve köylerinde
geçim kaynağı olan hane halkı yüzdesini ve bu kaynaklardan elde edilen gelir dağılım
oranını göstermektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 126 / 138
Kutu V.2. Gelir Kaynakları
Gelir Çeşidi
Yusufeli İlçesi
Hane yüzdesi
Gelir yüzdesi
Köylerin hane yüzdesi
Hane yüzdesi
Gelir yüzdesi
Maaş
25%
32%
11%
20%
Ticaret ve satış
13%
29%
3%
5%
Emekli maaşı
20%
15%
20%
24%
Ücretler
10%
7%
8%
11%
Tarım
9%
4%
24%
16%
Hayvancılık
4%
2%
11%
6%
Orman geliri
<1%
<1%
<1%
<1%
Mevsimsel İşler
2%
<1%
5%
5%
Diğer
17%
9%
18%
12%
Çalışma alanında toplam 108 hane gelir kaynakları olmadıklarını beyan etmiştir. Bu
hanelerin büyük bir çoğunluğu köydeki arazilerinde ürettikleri yiyecekler sayesinde
geçindiklerini belirtmişlerdir.
Çalışma alanında ormancılık (sürekli veya geçici olarak) yapanların sayısı fazla
değildir. Hane reislerinin %5’inden fazlasının ormancılık yaptığı 5 köy vardır. Bunlar
Bahçeli (%17.29), Bostancı (%13.1), Küplüce (%4.6), Pamukçular (%5.39) ve
Yeniköy (%5) köyleridir.
Bölgede, Artvin civarında madencilik, cevher işleme, ve ağaç işleme hariç, sanayi
gelişmemiştir. Yusufeli’nde büyük ölçekli fabrikalar yoktur. Yusufeli’nin küçük ölçekli
un değirmenleri, makarna fabrikaları, ağaç işleme tesisleri, araba tamircisi ve 2 de
benzin istasyonu vardır.
Hane halkı anketinde belirtilen en yaygin gelir kaynakları Tablo V.38’de
sunulmaktadır. Bu tabloya göre çalışma alanında en yaygın gelir kaynağı tarım olup,
halkın yaklaşık dörtte biri tarımla uğraşmaktadır. Haklın beşte birinin geçim kaynağı
emekli maaşlarıdır. Anket yapılan insanların %14’ü maaşlı çalışanlarken, %5.9’u
ticaretle uğraşmaktadır. Ücretli çalışanların oranı %5.8’dir. Nüfusun %5.5’inin geçim
kaynağı hayvancılıktır. Çiftlik hayvanı ticareti yapanlar incelenen nüfusun %4.1’ini
oluşturur. Nüfusun %3.8’i devletten, %1.3’ü de akrabalarından para almaktadır.
Nüfusun %3.6’sı, mevsimsel işlerden kazandığı parayla geçinmektedir. Kirada
oturanların yüzdesi 2.5’tir. İnsanların %1.5’inin gelir kaynağı arıcılıkken, gelir
kaynakları bunlar dışında başka işler olanlar incelenen nüfusun %1’den daha az bir
kesimini oluşturmaktadır. Gelir kaynağı olarak bölgede hakim ekonomik faaliyet
tarımdır. Emekli maaşı alanların yüksek bir yüzdelik dilim oluşturması nüfusun beşte
birinin emekli olmadan önce ya ücret ya da maaş karşılığı çalıştıklarını
göstermektedir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 127 / 138
Tablo V.38. Çeşitli Gelir Kaynaklarının Dağılım Tablosu
Kaynak
Sayı
Tarımdan elde edilen gelir
Çiftlik hayvanlarından elde edilen gelir
Çiftlik hayvanı satışından elde edilen gelir
Arıcılıktan elde edilen gelir
Kümes hayvanları besiciliğinden elde edilen gelir
Kümes hayvanları satışından elde edilen gelir
Aile bireylerince hasat edilen yiyecekten elde edilen gelir
Odun ve ahşap ürünleri
Balıkçılıktan elde edilen gelir
Avcılıktan elde edilen gelir
1,123
266
199
74
7
4
Cevaplar içindeki
yüzde
23.3
5.5
4.1
1.5
0.1
0.1
21
21
2
1
0.4
0.4
0.0
0.0
Emekli maaşı
Maaş geliri
Ticaret
Ücretlerden elde edilen gelir
Mevsimlik işlerden elde edilen ücretler
Taşımacılıktan elde edilen gelir
El işçiliğinden elde edilen ücret
Turizm
991
688
285
279
173
43
20
8
20.6
14.3
5.9
5.8
3.6
0.9
0.4
0.2
Diğer devlet kaynaklarından elde edilen gelirler
Emlak/arazi kiralama
Akrabalardan elde edilen gelir
Yardımlaşma Fonu’ndan elde edilen gelir
Ayni devlet yardımı
Yurtdışında yaşayan aile fertlerinin gönderdikleri gelir
Dönen varlıklardan elde edilen gelir
Takas
Diğer kişilerden elde elden gelir
185
122
61
19
5
7
6
2
2
3.8
2.5
1.3
0.4
0.1
0.1
0.1
0.0
0.0
Diğer kaynaklar
205
4.3
4,819
100.0
Toplam
İncelenen nüfusun arasında 1,069 kişi, vasıfsız olmalarına rağmen, inşaat işlerinde
çalışmak istediklerini belirtmiştir. Ev hanımları ve öğrenciler hariç tutulursa, köylerde
ve araştırma alanındaki (Yusufeli İlçe merkezi dahil) temel iş kolu tarımdır. Ev
hanımlarının 439’u ayrıca tarım işlerinde çalışmaktadır. Diğer taraftan, Yusufeli ilçe
merkezinde en yaygın meslek (birinci meslek) devlet memurluğudur (Tablo V.39).
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 128 / 138
Tablo V.39. Çalışma Alanındaki Nüfusun Mesleki Dağılımı (Birinci meslek)
Toplam
Yusufeli
Meslek/Uğraş
Sayı
Ev hanımı
Öğrenci (ilk ve
orta öğretim)
Çiftçi
Emekli
İşçi
Kamu görevlisi
Esnaf
Zanaatkâr
Tüccar
Vasıfsız
Diğer
Çok yaşlı veya
çocuk
Toplam
2,857
23.6
808
20.8
Köy
Cevaplar
Sayı
içindeki
yüzde
2,049
24.8
2,402
19.8
952
24.5
1,450
17.6
1,182
1,079
705
553
375
44
20
1,360
553
9.7
8.9
5.7
4.6
3.1
0.4
0.2
11.2
4.6
205
288
213
345
227
11
7
306
125
5.3
7.4
5.5
8.9
5.9
0.3
0.2
7.9
3.2
977
791
492
208
148
33
13
1,054
428
11.8
9.6
6.0
2.5
1.8
0.4
0.2
12.8
5.2
994
8.2
391
10.1
603
7.3
12,124
100.0
3,878
100.0
8,246
100.0
Cevaplar
içindeki yüzde
Sayı
Cevaplar
içindeki yüzde
Ayrıca 2,006 kişi ikinci bir işte ve 218 kişi de üçüncü bir işte çalıştıklarını belirtmiştir.
İkinci ve üçüncü iş olarak çiftçilik (ikinci ve üçüncü bir işte çalıştıklarını beyan
edenlerin %55’i) bütün yerleşim birimleri için en yaygın uğraştır. Bu durum, esas
işleri çiftçilik olmamasına rağmen çoğu insanın tarımla uğraştığının önemli bir
göstergesidir. Geleneksel olarak herkes, sahip oldukları araziler küçük bile olsa,
tarımla uğraşmaktadır.
Araştırma kapsamında çalışmayan insanların beyan ettikleri çalışmama nedenleri
Tablo V.40’da gösterilmektedir. İşsiz insanlar arasında toplam nüfusun %14.5’i (1564 yaş grubunda olanlar) iş aramaktadır. Bu yüzde, köyler için 15.1 ve Yusufeli İlçesi
için 13.2’dir. Bu yüzdeler ülke geneli için söz konusu olan %11.5’lik işsizlik oranından
yüksektir.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 129 / 138
Tablo V.40. İncelenen Nüfusun Çalışmama Nedenleri
Toplam
Çalışmama
Nedenleri
Çok yaşlı
Öğrenci (ilk ve
orta öğretim)
Özürlü
Çocuk (0-14 yaş)
Hamile
Hasta
Çalışması
gerekmiyor
İş yok
Ev hanımı
Emekli
Aile üyelerinden
yardım alıyor
Bankadan faiz
geliri alıyor
Diğer
Toplam
Yusufeli
984
11.1
145
5.3
839
Köy
Cevaplar
içindeki
yüzde
13.7
2,456
27.8
937
34.6
1,519
24.8
100
913
9
133
1.1
10.4
0.1
1.5
10
335
2
30
0.4
12.4
0.1
1.1
90
578
7
103
1.5
9.5
0.1
1.7
5
0.1
2
0.1
3
0.0
1,211
2,405
308
13.7
27.3
3.5
357
694
103
13.2
25.6
3.8
854
1,711
205
14.0
28.0
3.4
9
0.1
-
-
9
0.1
1
0.0
-
-
1
0.0
291
8,825
3.3
100.0
97
2,712
3.6
100.0
194
6,113
3.2
100.0
Cevaplar
içindeki yüzde
Sayı
Cevaplar
içindeki yüzde
Sayı
Sayı
Genelde gelir kaynaklarının kırsal ve kentsel yerleşim yerlerine göre farklılık
göstermesi beklenmekle birlikte, Yusufeli’nde bu durum geçerli olmayıp köylülerin
çoğunun memur maaşı ve emekli maaşı aldığı belirlenmiştir. İlçe merkezinde
oturanlar civar köylerde oturanlardan ortalamada daha yüksek bir gelire sahiptir.
Yusufeli İlçesi’ndeki hanelerin ortalama geliri incelenen bütün yerleşim birimlerinin
ortalama gelirinden 1.45 kat daha fazladır. Çalışma alanındaki ortalama hanehalkı
gelirinin senelik yaklaşık 6000 ABD Doları olduğu tespit edilmiştir. Her haneyi 4
kişinin oluşturduğu varsayılırsa çalışma alanında kişi başına düşen yıllık gelir 1,500
ABD Dolarıdır. Bu değer Türkiye’de yıllık 4.100$ olan kişi başına düşen gayri safi
milli hasılanın (GSMH) oldukça altındadır (DİE,2005). Senelik asgari ücret ise kişi
başına düşen gayri safi milli hasıladan daha yüksek olup, 4.400$ düzeyindedir
(Sosyal Güvenlik ve Çalışma Bakanlığı, 2005).
Arpacık Köyü çalışma alanında en yüksek gelir ortalamasına sahip köydür. Arpacık’ın
ortalama yıllık geliri en düşük yıllık gelir ortalamasına sahip olan Alanbaşı’nın iki
katından daha fazladır. Köyler arasında ciddi gelir farklılıkları vardır. YYEP
çalışmaları esnasında hane reislerine tasarruflarını nasıl kullandıkları da sorulmuştur.
Hanelerin çoğunun (%87) tasarruf yapacak kadar para kazanmadıkları ve %31’inin
borçları olduğu öğrenilmiştir.
V.5.5.2. Tarımsal Üretim
Proje alanı dağlık bir bölgede bulunduğu için tarım arazileri oldukça azdır. İşlenebilir
arazinin az olması alanın başlıca özelliklerinden olup, bu özellik tarımsal uygulamaları
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 130 / 138
şekillendiren ana husustur. Bu nedenle alanda sadece küçük ölçekli çiftlikler
bulunmaktadır. Düz araziler sınırlı sayıda ve çok küçük olduğu ve tarım arazileri
teraslama yapılarak oluşturulduğu için traktör gibi tarım araçlarının kullanımı mümkün
değildir. Dolayısıyla insan emeğine daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Terasların çoğu
en az 30 sene önce yapılmıştır. Alçak kotlarda, toprak senede üç defa ekilebilirken,
yukarı kotlarda (1,000 m’nin üstünde) toprak senede sadece bir defa ekilebilmektedir.
Köylüler, bölgedeki çoğu çiftlikte organik tarım tekniklerinin kullanıldığını
belirtmişlerdir. Köylülerin çoğu (özellikle fakir olanlar) gübre olarak hayvan gübresi
kullanmaktadırlar. Ayrıca çoğu köylerde tarım ilacı neredeyse hiç kullanılmamaktadır.
Bazı aileler kişisel tüketimleri için organik gıda yetiştirmede gübre kullanmazken,
bazıları alım güçleri olmadığı için gübre kullanamamaktadır. Ancak bazı çiftliklerde
yoğun kimyasal madde kullanımı olduğu belirtilmiştir. Alçak kotlarda tarlalar nehre
kanal açılmak suretiyle sulanırken, yüksek kısımlarda yağmura dayalı sulama
yapılmaktadır.
Yöredeki aşağı kotlarda neredeyse her çeşit meyve ve sebze yetiştirilmektedir. Ekli
alanlar, çoğunlukla sulu tarım arazileri, genelde nehre yakın yerlerdedir. Meyve
bahçeleri genellikle teraslarda bulunmaktadır. Sulu tarım arazilerinde mısır ve pirince
ilaveten domates, salatalık, fasulye, yeşil biber ve lahana gibi sebzeler
yetiştirilmektedir. Sebzeler ayrıca seralarda yetiştirilmekte olup, bunlar da sulu tarım
arazileri gibi nehre yakın kesimlerdedir. Meyve bahçelerinde elma, armut, üzüm,
kayısı, incir, dut ve kiraz gibi karışık meyve ağaçları mevcuttur. Elma ağaçları
Kılıçkaya civarında, kayısı ağaçları Olur-Oltu-Tortum bölgesinde ve üzümler BarhalTekkale bölgesinde daha yaygındır. Kuru tarım arazilerinde tarım faaliyetleri daha
sınırlı olarak yapılmakta ve temel olarak buğday ve arpa üretilmektedir. Üretimin
çoğu kişisel tüketime ayrılırken (%63) kalan kısım (%37) Yusufeli, Artvin ve Erzurum
pazarlarında satılmaktadır.
V.5.5.3. Hayvancılık
Köylerde hayvancılık yapılmaktadır, ancak yoğun bir biçimde ve pazara yönelik
değildir. Hayvansal ürünler nüfusun geçimlik gıda ihtiyacına önemli ölçüde katkıda
bulunmaktadır. Büyükbaş hayvancılık, koyun ve keçi besiciliği ete, süte ve yüne olan
yerel talebi karşılamaktadır. YYEP araştırmalarının sonuçlarına göre proje alanında
beslenen büyükbaş hayvan sayısı 5,598, koyun sayısı 2,198, keçi sayısı 1,692, hindi
sayısı 7 ve diğer hayvan sayısı 4,049’dur (Tablo V.41).
Ortalama koyun sayısı en yüksek olan köyler İşhan ve Bostancı (3’ten fazla) olup,
ardından Darıca (2) ve sonra da Çıralı, Küplüce, Pamukçular, Yeniköy ve Kılıçkaya
(1) gelmektedir. Geri kalan köylerde her hanede koyun yoktur. Ortalama keçi sayısı
sırasıyla en yüksek Çeltikdüzü ve Darıca’da (3’ten fazla), daha sonra Irmakyanı ve
İşhan’da (2’den fazla) ve sonra da Kınalıçam’dadır (yaklaşık 1). Kalan köylerde
ortalama keçi sayısı birin altındadır. İnsanlar yetiştirdikleri hayvanları ile yazları
yaylalara gitmektedirler. Bunun nedeni, sıcaklıkların yüksek olduğu yaz döneminde,
daha yüksek rakımlarda hayvanların otlatılması için meraların bulunmasıdır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 131 / 138
Tablo V.41. Haneler Arasındaki Hayvanların Dağılımı
Yerleşim Birimleri
Yusufeli
Alanbaşı
Arpacık
Bahçeli
Bostancı
Çeltikdüzü
Çevreli
Çıralı
Darıca
Dereiçi
Irmakyanı
İşhan
Kılıçkaya
Kınalıçam
Küplüce
Morkaya
Pamukçular
Sebzeciler
Tekkale
Yeniköy
Toplam
Dok.Adı:
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Hane sayısı
Hayvan sayısı
Büyükbaş
Koyun Keçi
Hayvan
237
31
9
768
234
122
92
7
1
467
51
1
17
2
0
39
4
0
22
3
0
76
4
0
94
34
4
385
423
53
93
4
12
346
94
454
140
10
1
537
25
2
60
12
1
208
115
1
37
11
3
88
128
213
90
8
1
240
88
2
16
1
1
39
1
100
93
13
2
304
391
264
133
7
5
424
277
207
113
13
6
276
82
226
80
4
0
309
155
0
50
3
1
156
27
2
105
18
5
368
154
47
15
1
0
29
2
0
124
3
2
474
3
2
20
2
2
45
45
5
1,631
187
56
5,578 2,303 1,701
Hindi Ördek
4
14
1
1
0
0
0
0
1
1
1
5
2
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
1
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
11
36
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
2
2
0
0
0
0
0
0
1
4
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
10
Kaz
Tavuk Diğer
1
52
32
3
234
63
0
66
51
0
361
91
0
16
25
0
73
81
0
2
7
0
6
18
1
19
17
3
133
33
0
69
76
0
420
123
0
66
46
0 1,355
72
0
8
17
0
18
19
0
39
20
0
216
22
0
8
6
0
23
14
0
0
2
0
0
2
0
61
41
0
338
54
0
69
69
0
324
109
1
47
59
1
260
141
0
6
11
0
28
21
0
15
38
0
37
97
0
48
71
0
160
79
0
3
0
0
6
0
0
3
19
0
5
35
8
4
0
38
4
0
11
601
607
45 4,001 1,074
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 132 / 138
V.5.5.4. Orman Ürünleri
Ormanlar, Türkiye’nin bazı köyleri için bir geçim kaynağıdır. Bu durum, proje
alanındaki bazı köyler için de geçerlidir. Çoğu insan bölgede ısınmak için odun
toplamaktadır. Bir kısmı ise ormanda geçici veya sürekli olarak çalışmaktadır. Orman
kaynaklarından faydalanabilmek temelde ormana yakın olmaya bağlıdır. Etkilenecek
olan yerleşim yerlerinin arasından 2’si (Kılıçkaya ve Bahçeli) ormana çok yakındır.
Darıca ise ormana yaklaşık 3,5 km uzaklıktadır. Yusufeli İlçe Merkezi’yle ona en
yakın ormanlık alan arasındaki mesafe yaklaşık 1 km’dir. Yerleşim yerleri ortalama
olarak en yakın ormana 800 m uzaklıktadır. Dereiçi, Tekkale, Bahçeli ve Çeltikdüzü
köylerinde hane reislerinin %80’den fazlası ormandan odun topladıklarını beyan
etmişlerdir. Bu yüzde oranı Sebzeciler, Yusufeli ve Darıca’da %40’ın altındadır.
Ayrıca, Yusufeli, Çeltikdüzü, Çevreli, Dereiçi, Irmakyanı, İşhan, Kılıçkaya, Kınalıçam,
Küplüce, Morkaya ve Tekkale’de yaşayan toplam 24 hane ormanı bir geçim kaynağı
olarak kullandıklarını beyan etmişlerdir.
Ormanın, civar köylerde yaşayanlara sağladığı bir diğer fayda, devletin bu kişilere
odun tahsis ediyor olmasıdır. Odun tahsis edilen hane sayısı yerleşim birimlerine
göre değişmektedir. Bu sayı Arpacık, Çıralı, Tekkale, Pamukçular, Irmakyanı ve
Bahçeli’de %69’un üstündeyken Darıca, Kılıçkaya, İşhan ve Yusufeli’nde %10’un
altındadır.
Araştırma alanında ormancılık (kalıcı veya geçici yapılan) yaygın değildir. Hane
reislerinin %5’ten fazlasının ormancı olduğu 5 köy vardır. Bunlar Bahçeli (%17.29),
Bostancı (%13.1), Küplüce (%4.6), Pamukçular (%5.39) ve Yeniköy’dür (%5).
Görünüşe göre ormanın bölgeye en büyük faydası devletin köylülere odun tahsis
etmesidir. Devlet, orman köylerinde yaşayanları ormancı olarak çalıştırmakta ve
hizmetlerinin karşılığında da onlara odun temin etmektedir.
V.5.5.5. Ticaret
Köylülerin çoğunlukla alışveriş, sağlık hizmetleri ve bunun gibi sebeplerle gittikleri
Yusufeli İlçesi ayrıca proje alanında bulunan halkın kullandığı önemli bir ticari
merkezidir. Ayrıca, Artvin ve Erzurum proje alanına en yakın illerdir ve Yusufeli
İlçesi’yle karşılaştırıldığında daha önemsiz kalsalar da araştırma alanında yaşayan
nüfus için diğer ticari merkezleridir.
Ticari faaliyetler, incelenen nüfusun %5.9’u için bir gelir kaynağıdır ve Yusufeli
İlçesi’nde genellikle dükkanları, marketleri, ulaşımı ve hizmet sektörünü
kapsamaktadır. YYEP araştırmaları, incelenmiş yerleşim yerlerinde, ticari faaliyetlerin
senelerdir aynı seviyede kaldığını ve zaman içerisinde ticarette herhangi bir gelişme
olmadığını göstermiştir (ENCON, 2006).
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 133 / 138
V.5.6. Peyzaj
Yusufeli projesinin gerçekleştirilmesi, özellikle baraj gölü oluşması sebebiyle bölgenin
peyzaj özelliklerinde kalıcı değişiklikler olmasına neden olacaktır. Yusufeli Projesi
yerel/bölgesel/ulusal veya uluslararası çapta önem atfedilen herhangi bir peyzaj
alanına girmemektedir. Peyzajın önemi genellikle fizyografi, yer tabakası ve kültürel
öğeler gibi çeşitli fiziksel özelliklere bağlıdır. Bu kategorilere çeşitli yasalarda
değinildiği için Türkiye’de peyzaja ilişkin özel bir yasa yoktur. Bununla birlikte Türkiye
Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’ni 17 Haziran 2003’te onaylamıştır. Bu sözleşme esas
olarak, peyzajın bireysel ve sosyal refahın anahtar olduğuna ve korunmasının,
yönetiminin ve planlamasının toplumdaki herkese haklar ve sorumluluklar getirdiğine;
peyzajın kültürel, ekolojik, çevre ile ilgili ve sosyal alanlarda, önemli bir kamu yararı
rolü olduğuna, ekonomik faaliyetler için elverişli ve korunması, yönetimi ve
planlamasının iş imkanı yaratılmasına katkı sağlayabilecek bir kaynak olduğunu
belirtmektedir. Bu nedenle, sürdürülebilir kalkınma ve planlama için dikkate alınması
gereken, kişisel ve sosyal refahın bileşenlerinden biridir.
Yusufeli Projesi nedeniyle, ileride, peyzajda meydana gelecek değişimlerin
değerlendirilmesi için önce çalışma alanının peyzaj özellikleri belirlenmelidir. Proje
yerinin karakteristik peyzaj özelliklerini belirlemek için görsel analiz çalışmaları
yapılmıştır. Peyzaj değerlendirmesinin temelini, alan gözlemleri, farklı mevsimlerde
proje yerinden ve civarından çekilmiş fotoğraflar, topografik haritalar ve uydu
görüntüleri oluşturmaktadır. Bu çalışma çerçevesinde peyzaj özelliğini oluşturan her
öğe dikkate alınmıştır.
Alanın görsel ve peyzaj özelliklerini değerlendirirken esas alınan 3 ana kriter ve alt
kriterler aşağıda belirtilmiştir:
•
•
•
Fizyografi (eğimler, erozyon, yerüstü suları, görsel özellikler için önemli olan
jeolojik öğeler)
Yüzey örtüsü (hâkim bitki örtüsü çeşitleri)
Kültürel öğeler (arazi kullanım şekilleri, yerleşim yerleri, tarihi ve arkeolojik
öğeler, çevre kirliliği ve atık maddeler)
Çalışma alanının peyzaj özellikleri, peyzaj yapısını ve yeraltı şekilleri belirlediği için,
topografya kullanılarak belirlenmiştir. Böylece, yapıyı oluşturan vadi koridoru,
koridoru izleyen sırtlar, yüzey suları ve diğer morfolojiler de değerlendirilebilir.
Proje arazisinin görsel yönden incelenmesi için her öğenin (topografya, bitki örtüsü,
kültürel yapılar) kriterleri (şekil, renk, doku, ölçü, uyum, tezat) incelenmiştir. Bu
kriterlerin değerlendirmeleri gözlemcinin tahsiline bağlı olduğundan öznel niteliktedir.
Topografya peyzaj tiplerinin belirlenmesindeki temel faktördür. Çalışma alanı birbirini
takip eden dik ve derin vadilerden oluşmaktadır. Bu bağlamda tekdüze olmayan bir
yapıya sahiptir. Yamaçlar genel olarak çıplak kayalarla kaplıdır ama bazı yerlerde
bitki örtüsü mevcuttur; diğer yerlerse gevşek toprakla kaplıdır ve bu da erozyon riskini
artırmaktadır. Yerüstü suları bu sarp topografya ile tezatlık oluşturmaktadır. Ayrıca,
çalışma alanında etraftan da görülebilen manzaralar vardır. Bu bağlamda dağların ve
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 134 / 138
tepelerin zirveleri genellikle gözlemciler için odak noktası olmaktadır. Engebeli
topografya gözlemciye dinamik bir his verir ve çıplak kayalarla kaplı yerlerde
görülebilen jeolojik oluşumlar etkileyici görsel yapılardır.
Peyzaj tipini etkileyen ikinci faktör toprak, kayalar, bitki örtüsü ve yüzey sularını
içeren yüzey örtüsüdür. Çalışma alanındaki çeşitlilik kayalık arazinin baskın olması
sebebiyle azdır. Ancak, vadinin aşağı tarafında bulunan bitki örtüsü ve ekili alanlar
daha renkli görüntüler oluşturmaktadır (örn: meyve bahçelerinin çiçek açması). Tarım
arazileri vadinin aşağı kısmında daha fazla oldukları için bu bölgede giderek artan
insan etkisi görülebilmektedir. Ormanlık alanlar genellikle rakımı 700m’den fazla olan
yerlerde bulunmaktadır. Çalışma alanındaki bitki örtüsü homojendir (Ek E’ye bakınız)
ama Çoruh, Otlu ve Barhal Nehirleri boyunca genel alan kullanımı bazı değişiklikler
göstermektedir. Çoruh Nehri boyunca vadi yatağında tarım arazileri çoğunluktadır.
Barhal Nehri boyunca ormanlık alanlar daha sık görülür; kıraç alanlarsa Oltu
Nehri’nden daha iyi gözlemlenebilmektedir. Yamaçlarda, yapının daha engebeli
olduğu görülürken vadinin eteklerindeki yapının daha düz ve renkli olduğu
görülmektedir.
Yusufeli, Barhal Nehri’nin kenarında bulunan tipik bir Kuzey Anadolu kasabasıdır.
Binalar genellikle 3-4 katlıdır ve yollar dardır. Dükkânlar ilçe merkezinde
bulunmaktadır. İlçe merkezi ise, Yusufeli’nin kuzeyinde bulunan yerleşim yerlerinin
güneyinde yer almaktadır. Yusufeli’nde, aynı zamanda ilçe merkezi olduğundan,
kaymakamlık makamı ve ilgili kamu kurumları de bulunmaktadır. İdari birimlerin yanı
sıra devlet hastanesi, ilköğretim okulları, liseler ve askeri birimler de bulunmaktadır.
Yusufeli’nin ayrıca belediye binası da vardır. Binalarda kullanılan malzemeler veya
binaların mimari yapısı bölgenin karakteristik özelliklerini yansıtmamaktadır.
Köyler bölgeye yayılmıştır ve ana yollara köy yollarıyla bağlanmaktadırlar. Köylerin
çoğunda bakkallar, camiler ve ilköğretim okulları vardır. Projeden etkilenmesi olası
köylerin sadece %60’ının köy kahvesi vardır. Köy binalarında taş ve ahşabın birlikte
ve ayrı ayrı olarak kullanıldığı geleneksel tarz hâkimdir (Ek D’ye bakınız). Köylerdeki
bazı binalar çok eskidir ve bazılarının tamirata ihtiyacı vardır.
Peyzaj ele alırken dikkat edilmesi gereken bir diğer faktör bölgenin kültürel
özellikleridir. Bu özellikler tarım faaliyetlerinin vadi yatağında daha yoğun olarak
bulunması nedeniyle, vadi yatağında daha baskın olarak görülür. Çalışma alanında
Karadeniz Bölgesi’nin tipik özellikleri görülmektedir. Yerleşim, dağınık ve birbirine
uzaktır. Bu nedenle, çalışma alanında arazi kullanımını ve kalkınmayı etkileyen esas
etken topografyadır.
Peyzaj özellikleri değerlendirildiğinde Oltu Nehri boyunca jeolojik yapı heyecan verici
bir görüntü oluşturmaktadır. Tortum Nehri’nin akış yukarısında, Tortum Barajından
gelen suyla birlikte, yüzey suyunun berrak bir görüntüsü vardır. Barhal Nehri boyunca
görülebilen doğa manzarası da çok güzeldir. Çoruh Nehri boyunca dar vadideki
tarlalar görülebilir. Ayrıca yamaçlara tarım amaçlı yapılan teraslar kırsal manzaraya
örnek teşkil etmektedir. Sonuç olarak şu da eklenmelidir ki yoldan Kılıçkaya’ya (rakım
yaklaşık 1200 m) kadar, vadinin önemli bir kısmı Çevreli’ye kadar görülebilmektedir
(Ek D’ye bakınız).
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 135 / 138
V.5.7. Kültürel Özellikler
Bölgede tarihi eser olarak birkaç kale (Öğdem, Tekkale ve Çevreli), 2 kilise ve bir
manastır (Barhal Kilisesi, İhsan Kilisesi ve Dört Kilise Manastırı) vardır. Bütün bu yerler,
Tekkale hariç, baraj gölü arazisinin dışında ve yeni ulaşım ağının uzağında yer
almaktadır. DSİ, 1997 ve 2000 yıllarında, proje arazisinde kültürel ve/veya doğal
varlıkların olup olmadığını tespit etmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültürel ve
Doğal Varlıkları Koruma Komitesi (KVKK) ve Trabzon Valiliği Kültürel ve Doğal Varlıları
Koruma Komitesi’yle irtibata geçmiştir. Komiteler, gerekli incelemeler sonucunda (18
Ocak 2002) Yusufeli Baraj Gölü’nden, sadece, 1993’ten beri tarihi eser olarak resmi
kaydı bulunan Tekkale’nin etkileneceğini belirtmiştir.
Yukarıda adı geçen çalışmalara ek olarak Mart 2005’te Hacettepe Üniversitesi’nden 2
uzmanla (Tarih Bölümü ve Sanat Tarihi Bölümünden) birlikte çalışma alanındaki
kültürel ve tarihi varlıkların teşhis edilmesi için saha çalışmaları yürütülmüştür. Çalışma
alanı bütün rezervuar alanını ve yeni yolların geçit yerlerini de içeren bir alanı
kapsamıştır. Yukarıda adı geçen eserler arasında Tekkale ve Çevreli Kaleleri, İşhan
Kilisesi ve Dört Kilise Manastırı çalışma alanında bulunmaktadır. Bu tarihi eserlerin
yerleri Şekil V.23’de gösterilmektedir. Tekkale ve Çevreli kalelerinin, İşhan Kilisesi ve
Dört Kilise Manastırı’nın fotoğrafları Ek D’de sunulmaktadır.
Tekkale, hisar surları, gözlem kulesi ve bir şapelden oluşmaktadır. Hisar surları gözlem
kulesini ve şapeli çevrelemektedir. Kalenin tepesine günümüzde erişmek mümkün
değildir. (EK D’ye bakınız). Kullanılan inşaat malzemeleri ve inşaat teknikleri
incelendiğinde, şapelin, 10. yüzyıldan kalma olduğu söylenebilir. Hisar surlarının ve
gözlem kulesinin inşaat malzemeleri ve inşaat teknikleri bölgedeki diğer hisarların
yapım tarzına ve tipine benzemektedir.
2005 yılı arazi çalışmalarında, çalışma alanında, 2 şapel daha bulunmuştur. Bunlar,
inşaat teknikleri incelenerek 10. yüzyıla ait olduğu tespit edilen, Yusufeli İlçesi’nin
Bağözü Mahallesi’nin yakınında bulunan Hamzat I Şapeli ve Yusufeli İlçesi’yle Tekkale
arasında bulunan Hamzat II Şapelidir. Her iki şapelin de dış duvarlarının taşları
sökülmüş ve içinin hasar görmüş olduğu tespit edilmiştir (EK D’ye bakınız). Şapellerden
hiçbiri resmi kayıtlara geçmemiştir ve yukarıda adı geçen Trabzon Valiliği Kültürel ve
Doğal Varlıkları Koruma Komitesi’nin raporunda da yer almamaktadır.
V.5.8. Turizm
Proje alanında ve yakın çevresinde, Turizm Bakanlığı’nca “turistik bölge” kapsamına
giren herhangi bir alan bulunmamaktadır. Artvin İli de dâhil olmak üzere Karadeniz
Bölgesi’nin doğal güzellikleri açısından önemli bir turizm potansiyeli vardır. Ancak,
bölgenin coğrafi koşulları, tanıtım ve reklâm yetersizliği ve ulaşım zorlukları nedeniyle
turizm çok gelişememiştir. Bölgedeki turistik tesisler genellikle deniz kıyısında
bulunmaktadır. Dağlık bölgeler tırmanmaya ve trekking yapmaya müsaittir. Turlar,
Artvin’in iç kısımlarıyla deniz kıyısı arasında coğrafi bir engel oluşturan Kaçkar
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 136 / 138
Dağları’nda 3-4 günlük trekking turları düzenlemektedirler. Turlar deniz kenarından
başlamakta ve Barhal Nehri’nin akış yukarısındaki yükseltilerinde sona ermektedir.
Turistler Yusufeli’ni de ziyaret etmektedir.
Barhal Nehri’nin ve Çoruh Nehri’nin İspir’den Sebzeciler’e kadar uzanan kısmı bilindik
bir rafting yeridir (1993 Dünya Nehir Sporları Şampiyonası Çoruh’ta yapılmıştır).
Yusufeli ilçe sakinleri ve yerel otoriteler sınırlı sayıda turistin, bölgedeki tarihi eserleri ve
yerleri görmeye geldiğini; geceyi geçirmek için de Yusufeli’nde konakladıklarını
belirtmişlerdir. Bu durum esas itibariyle bölgenin yetersiz düzeydeki kalan tanıtımı,
ulaşım olanakları, altyapısı ve yatırıma bağlıdır. YYEP çalışmalarının sonuçlarına göre
turizm faaliyetlerinden gelir elde eden hanelerin yüzdesi 0.2’dir (Yusufeli’de 8 hane).
Yusufeli ilçesinde 2 adet rafting turizmi yapan acente vardır.
Dok.Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 137 / 138
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Arazi Çalışmaları, 2005
Şekil V.23. Çalışma Alanındaki Tarihi Eserlerin Yerleri
Dok. Adı:
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
F
Temmuz 2006
Bölüm V
Sf. 138 / 138

Yusufeli CED - Bolum5 - RevF - Temmuz 2006

Transkript

Benzer belgeler

yusufeli barajı ve hes projesi - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

İndir

KL-034-Domino Internet Explorer Web Mail Ayarlari Kilavuzu

Yusufeli CED - EkJ - RevF - Temmuz 2006

University of Phoenix - Mustafa Coruh Main Page

Ürün Güvenlik Bilgi Formu Treatwater

GÜVENLİK BİLGİ FORMU BLUE FILM LEGIO

GÜVENLİK BİLGİ FORMU BLUE AİR

anjıyo hemsıresı görev tanımı - Meram Tıp Fakültesi Hastanesi