KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT

KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
ÜN‹TE – 1
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
ATP (Adenozin Trifosfat)
Hücrenin enerji kaynağıdır. Yapısında bulunan elementler; C, H, O, N ve P’dir.
Yapı taşları:
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
P
P
P
3 tane fosforik asit (H3PO4)
1 tane 5C lu şeker (Riboz)
1 tane Azotlu organik baz (Adenin)
ATP’nin yapısında üç tane fosfat grubu vardır. İki tanesi yüksek enerjili fosfat bağı içerir.
ATP canlı hücrelerde ADP’ye kadar hidrolize edilirse
13000 kalori enerji elde edilirken, laboratuvar şartlarında ADP’ye kadar parçalanırsa 7300 kalori enerji
elde edilir. Bu durum organik enzimlerle gerçekleşen
reaksiyonların enerji verimini artırdığını gösterir.
ATP hücre içinde üretilir ve tüketilir.
Difüzyon ve sindirim reaksiyonlarında ATP harcanmaz.
Birçok biyosentez reaksiyonlarında ATP aktivasyon enerjisi olarak kullanılır.
ATP üretimine fosforilasyon denir.
AMP:Adenozinmonofosfat
ADP:Adenozindifosfat
ATP:Adenozintrifosfat
Hücrede ATP nin üretildi¤i yerler
Sitoplazma
Mitokondri
Kloroplast
ATP nin üretildi¤i reaksiyonlar
Solunum
¾¾
¾¾
Fotosentez
Solunum reaksiyonlarında üretilen ATP fotosentez ve kemosentez reaksiyonlarında kullanılmaz.
Fotosentez ve kemosentez reaksiyonlarında üretilen ATP sadece bu reaksiyonlar için kullanılır.
Oksijenli solunum
ATP
¾¾
Oksijensiz solunum
Serbest
enerji
Hücre bölünmesi
Aktif ta›ma
Kas kas›lmas›
Pi
Kemosentez
P
Sinirsel iletim
Biyosentez reaksiyonlar›
ADP
ATP üretimine fosforilasyon denir.
Fosforilasyon Çeşitleri:
1. Substrat düzeyinde fosforilasyon: Organik besine enzimin etki etmesi sonucunda ATP üretilmesidir. Bütün canlılar için ortaktır.
2. Fotofosforilasyon : Işık enerjisini kullanarak gerçekleşen ATP üretim şeklidir. Fotosentetik hücrelerde gerçekleşir.
3. Kemofosforilasyon : İnorganik maddelerin oksijenle reaksiyona girdirilmesi (oksitlenmesi) sonucunda elde
edilen kimyasal enerjiden ATP üretilmesidir.
4. Oksidatif Fosforilasyon : Oksijenli solunumun ETS’de gerçekleştirilen ATP üretim şeklidir.
9
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
OKSİJENSİZ (ANAEROB) SOLUNUM
Organik besin maddelerinin (özellikle glikoz) sitoplazmada oksijen kullanmadan enzimler yardımıyla prüvikasite
(P.A) parçalanmasına Glikoliz denir.
Sitoplazmada gerçekleir
Glikoz
6C
2 P.A
3C
Glikoliz
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Glikolizde ATP önce harcan›r, sonra üretilir.
Glikoliz bütün canl›larda ayn›d›r.
Glikolizin bütün canl›larda ayn› olmas›n›n nedeni kullan›lan enzimlerin ayn› olmas›d›r.
Glikolizde kullan›lan enzimlerin ayn› olmas› canl›larda ortak gen flifrelerinin oldu€unu gösterir.
Glikolizde baz› genlerin ortak olmas› evrime göre ortak atadan gelme kan›t›d›r.
Glikoliz de CO2 üretimi olmaz
Glikolizden sonra farklı ürünlerin açığa çıkmasının nedeni kullanılan enzimlerin farklı olmasındandır.
EX
Glikoz
6C
2 P.A
3C
2 Laktik asit
2 CO2 + 2 Etil alkol (C2H5OH)
EQ
FERMANTASYON
¾¾
Fermantasyon reaksiyonlarının tamamı sitoplazmada gerçekleşir.
1) ET‹L ALKOL FERMANTASYONU:
2 CO2
Glikoz
(C6H12O6)
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
2 Prüvik asit
2 Aset aldehid
2 Etil alkol
(C2H5OH)
Hayvanlarda görülmez.
Birçok bakteride ve mantarda, ayrıca zorunlu hallerde bitkilerde görülebilir.
Tek yönlüdür.
Tek yönlü olması ortamda etil alkol birikmesine neden olur. Biriken etil alkol zehir etkisi yapar.
Fermantasyonda glikoz tam parçalanmadığı için enerjinin büyük bir kısmı etil alkolün yapısında kalır. Etil alkolün
tekrar kullanılmaması enerji kaybını artırır.
Örnek: Glikozun yapısındaki oksijen işaretleniyor. İşaretlenen bu oksijene etil alkol fermantasyonu reaksiyonlarında
hangi moleküllerde rastlanır?
Çözüm:
2 CO2
Glikoz
2 Prüvik asit
2 Aset aldehid
(C6H12O6)
¾¾
(C2H5OH)
Yıldız konulan moleküllerde oksijene rastlanır.
10
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
2 Etil alkol
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
Örnek: Glikoz çözeltisi bulunan bir behere bira mayası konularak
havası boşaltılıyor ve aşağıdaki deney düzeneği hazırlanıyor.
Termometre
Hazırlanan deneye göre neler söylenebilir?
Bira
mayas›
Çözüm:
yy Glikoz azalır.
yy Kireç suyu bulanır.
yy Termometrede sıcaklık artışı olur.
yy Bira mayası belirli süre artar.
Glikoz
çözelitisi
Örnek: Glikoz çözeltisi bulunan bir behere bira mayası özütü konularak havası boşaltılıyor ve aşağıdaki deney düzeneği hazırlanıyor.
Termometre
Hazırlanan deneye göre neler söylenebilir?
Bira
mayas›
özütü
Çözüm:
yy Glikoz azalır.
yy Civa seviyesi A kolunda düşer.
Glikoz
çözelitisi
yy Kireç suyu bulanmaz.
Arada civa bulunduğu için CO2
geçemez.
yy Bira mayası artmaz.
Bira mayası özüt halinde bulunduğu için canlılık yoktur.
yy Termometrede sıcaklık artışı olur.
Kireç suyu
A
B
Civa
Kireç suyu
2) LAKT‹K AS‹T FERMANTASYONU :
Glikoz
6C
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
2 Prüvik asit
3C
2 Laktik asit
3C
Bitkilerde görülmez.
Hayvanlarda ve sütü yoğurda dönüştüren bakterilerde görülür.
Çift yönlüdür.
Çift yönlü olması zehir etkisini ve enerji kaybını azaltır.
CO2 üretimi yoktur.
Aç›klama :
‹skelet kas›
Metabolizma
h›z›
Al›nan
oksijen
V
120
2V
147
3V
161
11
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
Yeterli oran
Al›nan oksijen oran bak›m›ndan
yeterli olmaz. ‹laveten laktik
asit fermantasyonu balar.
Laktik asit fermantasyonunun
artmas›na ba¤l› olarak laktik asit
birikir, bireken laktik asit yorgunlu¤a
neden olur.
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
Aç›klama :
1000 glikoz
as
it
ik
as
it
O
so ksi
lu jen
nu li
m
16
00
Pr
üv
ik
üv
Pr
CO2
H2O
ATP
iz
ns
ije um
ks n
O lu
so
0
40
2000
prüvik asit
Laktik asit fermantasyonuna geçilmesinin nedeni; Oksijen yeterli olmad›¤› için ara kademede biriken
pürivik asiti uzaklat›rarak glikoliz
reaksiyonlar›n›n devaml›l›¤› sa¤lan›r.
Oksijen yeterli
Laktik
olursa
asit
P.A
Laktik
asit
Kan
Kalp
Karaci¤er
Laktik
asit
P.A
CO2
H2O
ATP
Laktik
asit
Oksijenli solunum
P.A
Böbrek
CO2
H2O
ATP
Oksijenli solunum
P.A
P.A
CO2
H2O
ATP
Oksijenli solunum
Laktik asit idrara verilebilir.
Baz› aminoasitler
Laktik
asit
Laktik
asit
Glikoz
Gliserol
¾¾
Karaciğerde laktik asit fermantasyonu olmaz.
¾¾
Koşan bir insanın karaciğerine giren damarda laktik asit fazladır.
¾¾
Kalpte laktik asit fermantasyonu olmaz.
¾¾
Koşan bir insanın idrarında laktik asite rastlanabilir.
¾¾
Fermantasyonda ETS olmaz.
¾¾
Bütün solunum reaksiyonlarında ısı üretimi olur.
¾¾
Fermantasyonda oksijen kullanımına bağlı su üretimi olmaz.
¾¾
Fermantasyonda üretilen ATP substrat düzeyinde fosforilasyona örnektir.
¾¾
Bütün solunum reaksiyonlarında ilk gerçekleşen olay, glikozun ATP ile aktifleştirilmesidir. Amaç glikozun parçalanmasını kolaylaştırmaktır.
¾¾
Solunum reaksiyonları basamaklar halinde gerçekleşir. Nedeni enerjinin kontrollü olarak açığa çıkmasını sağlamaktır.
12
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
Glikoz
ATP
ADP
~P
Glikoz
monofosfat
[6]
Früktoz
monofosfat
ATP
ADP
~P
Früktoz 1,6 – difosfat
Früktoz 1,6 – difosfat
NAD+
P
PGAL (Fosfogliseraldehid)
3C
3C
P
3C
P
NAD+
NADH +H+
3C
P
3C
P
2 ATP
PGA (Fosfogliserik asit)
2 ATP
2 ADP + 2P
3C
2H
DPGA (Difosfogliserik asit)
2 ADP + 2P
P
P
Sitoplazma
2H
NADH +H+
P
3C
PA (Prüvik asit)
3C
Glikolizde oluşan prüvik asit ve NADH2’lerin uzaklaştırılması gerekir. Çünkü ortamda serbest NAD+ olmaz ise
yeni parçalanan glikozların hidrojenleri reaksiyondan çekilemediği için glikoliz reaksiyonları durur.
Glikoz
2 PGAL
2 PA
2 LA
4H
2NADH2
(indirgenir)
2NAD+
(Yüksetgenir)
2CO2
Glikoz
2 PGAL
2 PA
2 Asetaldehit
2 Etil alkol
4H
2NADH2
(indirgenir)
2NAD+
(Yüksetgenir)
Yukarıdaki reaksiyonlarda noktalamalarla gösterilen yerlere ana reaksiyona bakarak neler yazılacağını pratik yapınız.
13
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
¾¾
¾¾
Fermantasyonda prüvik asitten sonra ATP üretimi olmaz. Prüvik asitten sonra reaksiyonun devam etmesinin
nedeni ara ürünlerin uzaklaştırılarak glikolizin sürekliliğini sağlamaktır.
Fermantasyonda NAD+ yükseltgenmesi prüvik asitten sonra meydana gelir. Borç ATP
Toplam ATP
Net ATP
Laktik asit
Etil alkol
CO2
2
1
0
4
2
4
4
4
8
8
2
3
4
4
6
2
2
2
4
4
2
2
2
4
4
2
2
2
4
4
Glikoz
Glikoz monofosfat
Glikoz difosfat
Maltoz
Maltoz difosfat
OKSİJENL‹ (AEROB) SOLUNUM
Organik besin maddelerinin oksijen varlığında inorganik bileşenlerine kadar parçalanmasına denir.
Genel denklem :
C6H12O6 + 6O2
6CO2 + 6H2O + 38 net ATP
Oksijenli solumun
Prokaryot hücre
Ökaryot hücre
Sitoplazma
Hücre zar› iç yüzeyi
Sitoplazmada balar,
mitokondride biter.
Mezozom
MİTOKONDRİ:
¾¾
Çift katlı zardan oluşur.
Krista
Matriks
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
ETS reaksiyonlar› gerçekleir
Krebs çemberi reaksiyonlar› gerçekleir
Halkasal yapıda kendine özgü DNA’sı var.
Kendini her an eşleyebilir.
İçerisinde RNA ve Ribozom vardır.
ETS bulundurur. (ETS:Elektron Taşıma Sistemi)
Ökaryot hücrelerde en büyük ATP üretim merkezidir.
14
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
¾¾
Enerjiye ihtiyacın fazla olduğu yerlerde sayısı daha fazladır.
Örnek: Kas – dokusayısı fazladır.
¾¾
Enerji dönüşümü gerçekleşir.
Is›
Besin
ATP
Yumurta ile spermin döllenmesi sonucu oluşan zigottaki mitokondri yumurta hücresinden aktarılır. Bu yolla
meydana gelen oğul döller mitokondriyal kalıtım olarak dişi organizmaya benzer.
¾¾ Ökaryot her hücrede mitokondri bulunur.
¾¾ Ökaryotlarda oksijenli (aerob) solunum reaksiyonlar›, mitokondride gerçekleşir.
¾¾ Glikoz + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + 38 net ATP
¾¾
Mitokondride iki çeit fosforilasyon görülür.
Oksidatif
fosforilasyon
(E.T.S’de)
Substrat düzeyinde
fosforilasyon
(Krebs çemberinde)
¾¾
¾¾
Mitokondride üretilen ATP’nin büyük bir kısmı oksidatif fosforilasyon yoluyla gerçekleşir.
Oksidatif fosforilasyonla ATP üretilebilmesi için, krebs çemberi reaksiyonlarında açığa çıkan hidrojenlerin elektronları ETS’ye aktarılırken elektron enerjileri sayesinde hidrojenler mitokondrideki iki zar arasına
pompalanır. Burada meydana gelen hidrojen derişimi farkından dolayı potansiyel enerji farkı oluşur. Bu
hidrojenler ATP sentaz enziminin içinden geçirerek ATP üretilir.
nH+
nH+
nH+
nH+
StC
NADH – Q
2e–
Ubikinon
2e–
2e–
Sitokrom
redüktaz
2e–
NADH + H+
NAD+
2e– Sitokrom
2H+
oksidaz
2e–
1O
2 2
2e–
2H+
ADP + P
FADH + H+
H2O
FAD+
15
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
ATP
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
Sitoplazma
Mitokondri
Baz› aminoasitler
Ya¤ asitleri
Hidrojen
Vitamin
Mineral
Oksijen
mRNA
ATP
CO2
H2O
¾¾
Mitokondri, DNA’sı yeterli şifre dizisine sahip olmadığı için bazı proteinleri sentezlemek için gerekli şifreyi
çekirdek DNA’sının sentezlediği mRNA üzerinden alır.
¾¾
Bir solunum reaksiyonunun oksijenli ya da oksijensiz olması “glikoliz” reaksiyonundan sonra anlaşılır.
Mitokondri
Sitoplazma
Glikoz
2 PGAL
Sitrik asit
2 PA
2 Asetil – CoA
Krebs
2 çemberi
Okzaloasetik
asit
Glikoliz
E
T
S
H2O
Aerob Solunum
Glikoliz
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Krebs çemberi
Oksijenli solunumda glikoz mitokondriye giremez.
Oksijen glikozu doğrudan yıkamaz.
Krebs çemberi reaksiyonlarının başlangıç maddesi sitrik asittir.
Krebs çemberi reaksiyonlarının son maddesi okzaloasetik asittir.
CO 2
Solunum katsayısı
dir.
O2
CO 2
Solunumda karbonhidrat kullanıldığında
=1
O2
CO 2
Solunumda yağ kullanıldığında
oranı azalır.
O2
16
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
ETS
1 O
2 2
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
OKSİJENLİ SOLUNUMDA KARBON TAKİBİ :
2CO2
2CO2
Sitrik asit
Glikoz
2 PGAL
2 PA
2 Asetil – CoA
6C
3C
3C
2C
2
Okzaloasetik
asit
2CO2
5C
6C
Krebs
çemberi
4C
4C
4C
4C
E
T
S
1 O
2 2
¾¾
Glikoliz ve ETS reaksiyonlarında CO2 üretimi olmaz.
OKSİJENLİ SOLUNUMDA HİDROJEN VE SU TAKİBİ :
6C
C6H12O6
2 PGAL
2 PA
(2NAD
4H
(2NAD
2NADH2)
2 Asetil – CoA
4H
2NADH2)
2
12H
(6NAD
6NADH2)
16 H
E
T
(2FAD
S
1 O
2 2
nH2O
¾¾
Oksijenli solunumda ETS’ye aktarılan hidrojen sayısı 24’tür.
¾¾
Glikozda 12 hidrojen vardır, geriye kalan 12 tane hidrojen krebs çemberinden aktarılır.
¾¾
ETS’de 12 tane su üretilir.
¾¾
Üretilen 12 molekül sudan 6 molekülü krebs çemberine aktarılır, 6 molekülü ise açığa çıkar.
¾¾
Hidrojenlerin ETS’ye aktarılma nedeni yüksek enerjili elektronlar sayesinde ATP üretebilmektir.
17
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
4H
2FADH2)
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
OKSİJENLİ SOLUNUMDA ATP HESABI :
¾¾
Glikoliz reaksiyonlarının başında 2 ATP harcanır.
¾¾
Glikoliz reaksiyonlarında substrat düzeyinde fosforilasyonla 4 ATP üretilir.
¾¾
Krebs çemberi reaksiyonlarında substrat düzeyinde fosforilasyonla 2 ATP üretilir.
¾¾
Hidrojenler üzerinden ETS’de oksidatif fosforilasyonla 34 ATP üretilir.
¾¾
2H ETS’ye NAD+ üzerinden aktarılırsa 3ATP üretilir.
¾¾
2H ETS’ye FAD+ üzerinden aktarılırsa 2 ATP üretilir.
¾¾
NAD+ üzerinden ETS’ye aktarılan elektronların enerjisi FAD+ üzerinden ETS’ye aktarılan elektronlara göre daha
yüksektir. Bu nedenle NAD+ üzerinden aktarılan elektronlardan daha fazla ATP üretilir.
¾¾
FAD+ üzerinden aktarılan elektronların enerjisinin bir kısmı krebs çemberi reaksiyonlarında substrat düzeyinde
fosforilasyonla ATP üretimine aktarılmıştır.
ATP
ATP
2ATP
2ATP
6C 2 ATP
C6H12O6
2 PGAL
2 PA
4H
(2NADH2)
4H
(2NADH2)
16 H
2
2 Asetil – CoA
12H
(6NADH2)
T
18 ATP
6 ATP
Borç ATP Toplam ATP
Net ATP
S
4 ATP
1 O
2 2
6 ATP
4H
(2FADH2)
E
Substrat düzeyinde Oksidatif fosforilasyonla
üretilen ATP
üretilen ATP
Glikoz
2
40
38
6
34
Glikoz monofosfat
1
40
39
6
34
Glikoz 1, 6 – difosfat
0
40
40
6
34
Glikoz
2
10
8
4
6
→ 2 Prüvik asit
Glikoz → 2 Asetil CoA
2 Prüvik asit → CO2 + H2O
2 Asetil CoA → CO2 + H2O
2 Prüvik asit → 2 Asetil CoA
¾¾
2
16
14
4
12
0
30
30
2
28
0
24
24
2
22
0
6
6
0
6
Oksijenli solunum reaksiyonlarında fazla ATP üretilmesinin nedeni; glikozun kendini oluşturan inorganik bileşenlerine kadar parçalanmasıdır.
18
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
ELEKTRON TAŞIMA SİSTEMİ :
Mitokondrinin dış zarı küçük moleküllere ve iyonlara karşı geçirgen olmasına karşın, mitokondrinin iç zarı protonlar H+ dahil birçok küçük molekül ve iyon için geçirgen değildir.
nH+
nH+
nH+
nH+
StC
NADH – Q
2e–
2e–
Ubikinon
2e–
Sitokrom
redüktaz
2e– Sitokrom
2e–
2e–
NADH + H+
1O
2 2
2e–
NAD+
2H+
oksidaz
2H+
ADP + P
FADH + H+
H2O
FAD+
ETS elemanları NADH – Q
1
sidaz
O
2 2
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
ATP
Ubikinon
Sitokrom redüktaz
SitoktromC
Sitokrom ok-
Ubikinon protein yapısında değildir. Yağ asiti yapısındadır, diğerleri protein yapılıdır.
ETS elemanları sadece elektron taşırlar.
ETS elemanlarından ubikinon ve sitokromC hareketlidir.
Kemiosmoz hipotezine göre krebs çemberi reaksiyonlarında açığa çıkan hidrojenler NAD+ ve FAD+ tarafından
tutulur.
2e–
2H
+
NAD+
‹ndirgenme
NADH + H+
H+
2e–
2H
+
FAD+
‹ndirgenme
FADH + H+
H+
Krebs çemberi reaksiyonlarında oluşan NADH2 ve FADH2’ler elektronları ETS’ye aktarırlar, protonlar matrikste
kalır. ETS’ye aktarılan elektron enerjisinden bir kısmı ısı olarak açığa çıkarken, büyük bir kısmı protonları (H+) iki
zar arasına pompalamada kullanılır. Hidrojen protonları iki zar arasına pompalan›nca matriksin pH’ı yükselirken, iki
zar arasının pH’ı düşer. İki zar arasında biriken H+ protonları elektriksel yük farkına neden olur. İki zar arasındaki
H+ protonları ATP sentaz enziminin içinden geçerek bu enzimi aktif hale getirirler. ATP sentaz sayesinde ADP + P
birleşerek ATP üretilir. Bu yolla üretilen ATP oksidatif fosforilasyona örnektir. ATP sentaz içinden geçen H+ protonları
matrikste indirgenmiş oksijen ile birleşerek su üretilir.
19
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
KİMYASAL ENERJİ ve HAYAT
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
¾¾
Krebs çemberi reaksiyonları gerçekleşirken NAD+ ve FAD+ indirgenir.
ETS reaksiyonlarında NAD+ ve FAD+ yükseltgenir.
ETS elemanları hem indirgenir hem de yükseltgenir.
ETS’ye dışarıdan katılan oksijen elektron alarak indirgenir, protonla (H+) birleşince nötürleşir.
Oksijenli solunum reaksiyonlarında enerji verici organik besinlerin solunuma katılım yolları aşağıdaki gibidir.
Ya¤lar
Ya¤ asiti
Gliserol
Karbonhidratlar
Proteinler
ekerler
Aminoasitler
Glukoz
PGAL
Glikoliz
Prüvat
NH3
Asetil CoA
Krebs
çemberi
Elektron ta›ma sistemi
ve
Oksidatif fosforilasyon
Glikoz
Gliserol
Ya€ asiti
Aminoasit
+
+
+
+
O 2
O 2
O 2
O 2
ATP tüketimi
ATP üretimi Substrat düzeyinde fosforilasyon
Oksidatif fosforilasyon
Enzim kullan›m›
CO2 üretimi
Oksijen kullanarak su üretimi
NAD indirgenmesi
NAD yüksetgenmesi
FAD indirgenmesi
FAD yüksetgenmesi
CO2 + H2O + ATP
CO2 + H2O + ATP
CO2 + H2O + ATP
CO2 + H2O + NH3 + ATP
Glikoliz
Krebs çemberi
+
+
+
–
+
–
–
+
–
–
–
–
+
+
–
+
+
–
+
–
+
–
20
10. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m›
ETS
–
+
–
+
+
–
+
–
+
–
+