turna göçmen bir kuştur

TURNA GÖÇMEN
BİR KUŞTUR
ö ğ r e n c i
k i t a p ç ı ğ ı
10-12
yaş
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koru ma Vakfı) Kasım 2014
Büyük Postane Ca ddesi, No:19 Kat:5 Bahçekapı, İstanbul
Tel: 0212 528 20 30
Faks: 0212 528 20 40
www.wwf.org.tr
[email protected]
Orjinali: ICF (Uluslararası Turna Koru ma Vakfı) tarafın dan hazırlanmıştır.
Activity Packets, Level I: Chick Chat: An Intro duction to Cranes
(Prescho ol - 2n d gra de)
Level II: Cranes, Ki ds an d Wetlan ds: Exploring Cranes an d Their Habitats
(3 - 5 gra de)
International Crane Fo un dation
E-11376 Sha dy Lane Rd. P.O. Box 447
Barabo o, WI 53913 USA
Phone: 608.356.9462
Fax: 608.356.9465
http://www.savingcranes.org/
Bu kitapçığın Türkçe uyarlaması, WWF-Türkiye tarafın dan yürütülen
‘Turnalar Hep Uçsun’ projesi kapsamın da Brisa’nın desteğiyle
hazırlanmıştır.
Çeviri ve tasarım uygulama: Tuğba Can
Uyarlama: Tuğba Can, Meltem Ceylan Alibeyoğlu,
Kerem Ali Boyla, Nilüfer Araç
Düzelti: Tuğba Uğur
Katkı sağlayanlar: Ozan Kaan Sa dıklar, Beng i Yetişer, Ezg i Söyler
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
Turnalar, Uzun ve
Zarif Kuşlar
Turnaların uzun
Turnaların başlarının tepesin de tüysüz,
gagaları var. Sığ
parlak kır mızı bir bölge bulunur. Turnalar,
sularda besin
tepelerini bazen diğer turnalara ve
aramalarına
yarar. Turnalar gagalarını başka
ne iş için kullanır ?
hayvanlara gösterir. Sence bunun ne deni
ne dir ?
Turnaların tüyleri gri dir, ancak yazın
Peki ya sesleri? Öyle tiz ve
yüksek ki yaklaşık 3 kilo metre
öte den duyulur. Bunu, uzun ve
bu renk kahvereng iye dönüşür. Bu
renk değişimi turnaların ne
işine yarar ?
kıvrımlı soluk borularına borçlular.
Sen, uzun ve kıvrımlı bir müzik
aleti biliyor musun?
Bacakları da çok uzun! Sazlık,
bataklık g ibi sulak alanlarda
yürümelerine elverişli. Uzun bacakların
olsa sen ne yapardın?
Uzun gagalı, uzun boyunlu uzun bacaklı
olan turnaların boyları da uzun. Yaklaşık
1,5 metre. Ya kanat açıklıkları? Bir
kuşun bir kana dının ucun dan diğer
kana dının ucuna olan uzaklık kanat
açıklığı olarak a dlan dırılır. Turnalarınki,
yaklaşık 2,5 metre! Senin iki kolunun
arasın daki uzaklık ne ka dar ?
Turnaların,
doğa da
ortalama 30
yıl yaşa dığını
biliyor muydun?
Üstelik, çiftler
ömür boyu
birlikte yaşar.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
5
Turnalar
Nerede Yaşar?
Yer yüzün de 15 turna türü var. Ancak
bunların yarıya yakını yok olma tehlikesi
altın daki türler. Dünya da bir bitki ya da
Nesli yok olma tehlikesi altın daki
turna türlerinin hang i kıta da
yaşa dığını dünya haritası üzerin de
hayvan, sayısı azalmış, yalnızca birkaç
göster. Hang i kıta da en çok nesli yok
altın daki tür olarak a dlan dırılır. Aşağıda
var ? Hang i kıtalarda nesli yok olma
üyesi kalmışsa nesli yok olma tehlikesi
nesli yok olma tehlikesi altın daki
turna türlerini ve nere de yaşa dıklarını
olma tehlikesi altın da turna türü
tehlikesi altın da olan turna türü yok?
Bunun ne deni ne sence?
görüyorsun.
Tepeli
Mavi
turna
Afrika
turna
Afrika
Kır mızı taçlı
turna
Asya
Ak
turna
Asya
Sarus
Kana da
turnası
Kuzey
Amerika
6
turnası
Asya
Turnalar Gelir Gider
Mevsimler Gelir Geçer
Turna çiftleri, egemenlik alanlarını, yani beslenecekleri, yuva
yapacakları, geceyi geçirecekleri, yavrularını büyütürken kullanacakları
güvenli alanı belirler. Ardın dan yuva kurarlar ve dişi turnalar yu murtlar.
Aileler, yu murta dan
Aileler kuzeye
çıkan yavrularına
göç e derler.
bakarlar.
Yavrular
ailelerin den
ayrılırlar.
İlkbahar
Turnaların yaşam
Kış
döngüsünü
arka daşlarınızla
birlikte canlan dırın.
Yaz
Sonbahar
Yavrular hızla
Turnalar sulak
büyürler, uçmayı
alanlarda,
sağlayan kanat
çayırlarda, hatta
ve kuyruk
ekili alanlarda
tüyleri gelişir,
yiyecek ararlar.
Aileler, yavrularıyla birlikte
güneye göç e derler.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
sonra da uçmayı
öğrenirler.
7
Turnalar
Çok Hızlı Büyür!
Yavru turnalar civciv olarak a dlan dırılır. Yu murta dan çıkmak büyük bir enerji
gerektirse de civcivler kısa süre de yeni yaşamlarına uyu m sağlarlar.
Civcivlerin gagaları güçlüdür. Daha
bir günlükken bile ailelerinin onlara
getirdiği besini yemeye başlarlar.
Yu murta dan çıktıkları an da
görüşleri iyi dir. Bu özellik,
ailelerini tanımalarına yarar.
Kabarık, yu muşak, tarçın reng in de,
onları sıcak tutan tüyleri vardır. Bu
tüyler, hav tüyleri olarak a dlan dırılır.
Kır mızı-kahvereng i tüyleri yuvalarının
yanın daki otlar arasın da avcılardan
saklanmalarını sağlar.
Yu murta dan çıktıktan birkaç
saat sonra ayağa kalkıp
aileleriyle birlikte yürümeye
başlarlar.
Yu murta dan çıktığın da güçlü bir gagası, bacakları, kabarık tüyleri
ve iyi bir görüşü olmayan bir kuş türü biliyor musun? Yan da
ipucu var! Çevren de sık gördüğün bu kuş ve diğer ötücü kuşların
civcivleri, ne den turnalarınkin den farklı, biliyor musun?
Civcivler çok hızlı büyür. İlk iki ay
nere deyse her gün 2,5 cm uzarlar!
Üç aylıkken boyları, 120 -150 cm’e
ulaşır. Hemen hemen anne-babalarının
büyüklüğüne ulaşırlar ve uçmayı
öğrenirler. Sen üç aylıkken ne ka dar
büyüktün? Her gün 2,5 cm uzasaydın,
8
şimdi boyun kaç olurdu?
Turna Yavrularını
Kim Avlar?
Yavru ya da yetişkin turnaların birçok
avcısı var. Elbette aileler yavrularını
avcılardan korurlar. Peki ama hang i
avcılardan? Aşağıda bir tanesini belli
belirsiz görüyorsun. Avcıyı tam
olarak ortaya çıkar mak için
noktaları birleştir. Hang i
noktaları birleştireceğini
aşağıdaki işlemleri
sırayla yaparak
bulacaksın.
1) 49 + 4 =
11) 7 x 2 =
21) 15 - 4 =
31) 9 x 3 =
2) 1 + 6 =
12) 8 x 9 =
22) 12 + 7 =
32) 5 x 6 =
3) 7 - 2 =
13) 18 - 3 =
23) 4 x 4 =
33) 15 + 17 =
4) 5 x 9 =
14) 6 + 23 =
24) 5 + 7 =
34) 5 x 5 =
5) 16 + 8 =
15) 58 - 3 =
25) 3 x 7 =
35) 50 - 6 =
6) 6 x 7 =
16) 4 x 7 =
26) 37 - 4 =
36) 49 + 5 =
7) 54 + 8 =
17) 9 + 9 =
27) 4 + 27 =
37) 9 x 7 =
8) 21 - 17 =
18) 7 - 5 =
28) 37 - 20 =
38) 11 + 11 =
9) 14 - 6 =
19) 4 + 5 =
29) 43 x 1 =
39) 49 - 9 =
10) 22 + 14 =
20) 2 x 5 =
30) 12 - 9 =
40) 60 - 7 =
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
9
Turnalar
Nereden Gelir?
Her yıl birçok kuş, dünyanın bir ucun dan
100 bin civarın da olan bu to pluluk
diğer ucuna, besinin bol olduğu ılıman
Kırım’dan Orta Kara deniz kıyılarına
yerlere uçar. Hayvanların bu
uzanarak ülkemize g irer. Bura dan
mevsimsel hareketler
güneye, İç Ana dolu üzerin den Doğu
göç olarak a dlan dırılır.
Akdeniz kıyılarına inerler. Kuşların
bir kısmı Kıbrıs ve Akdeniz üzerin den
Birçok turna türü, kış
uçarak Mısır kıyılarına ulaşırken,
ayların da güneye, ilkbahar
diğerleri Adana ve Antakya o vaları
ve yaz ayların da ise kuzeye
göç e der. Göç sırasın da
üzerin den İsrail’e doğru iner,
ora dan Afrika’ya geçerler.
sayıları 400’ü bulan gruplar
oluştururlar. Kuzeyden güneye
göç Tem muz’da başlar, Ekim
ayının başına ka dar devam e der.
Güneyde kışlarlar.
Mart ayın da, üremek için
yeni den kuzeye g i derler. Nehir
ve göl çevresin deki ıslak
çayırları ve mevsimsel taşkınları
kullanırlar.
Bu to pluluğun bir kısmı, 3.000 -5.000
Yuvalarını yere yaparlar ve genellikle
ka dar kuş, düzenli olarak Adana’daki
iki yu murta bırakırlar. Üreme sonrası
Akyatan Lagünü ve Yu murtalık
tüy değiştirirler. Turnalar gün düz aktif
Lagünlerin de, az sayıda da Göksu
olan kuş türlerin den biri dir. Gece bir
Deltası, Sultansazlığı ve Ceylanpınar’da
ara da tüneklerler. Besin bulmak için
bu alanlardan 20 km uzağa uçabilirler.
Ülkemizde görülen turnaların çok büyük
çoğunluğu Kara deniz’in kuzeyin den
gelen göçmen kuşlardır. Tahminen
10
kışlar. Turnaların göç yolunu yukarıdaki
harita üzerin de çizerek göster. Sence,
turnalar yönlerini nasıl bulur ?
Turnaların Kanatları Var
Senin Kolların
Bir turna ve bir insan iskeleti birbirine
benzese de farklılıklar vardır. Turna ve
insan iskeletin deki üst kolları kır mıza
boya. Göğüs kafesini de yeşile. Diğer
kemiklerin her birini de farklı bir renge.
Örneğin kafatası sarı, köprücük kemiği
Benzerlikler ve farklılıklar seni şaşırttı
mı? Farklılıklar elbette kemiklerin
işlevlerinin farklı olmasın dan
kaynaklanıyor. Örneğin el kemiğimiz...
Biz ellerimizle neler yapabiliyoruz?
Turnalar neler yapabiliyor ?
mavi. Böylece iki iskelet arasın daki
benzerlik ve farklılıkları daha iyi
görebilirsin.
Turna iskeleti
İnsan iskeleti
kafatası
boyun
bilek
boyun
el
üst kol
alt kol
köprücük
kemiği
(la des
kemiği )
göğüs
kemiği diz
alt
bacak
dirsek
leğen
kemiği
kuyruk
soku mu
uyluk
kemiği kemiği
göğüs
kemiği
ayak
par mağı
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
köprücük kemiği
(la des kemiği )
üst kol
dirsek
alt kol
kuyruk
soku mu
kemiği
leğen
kemiği
bilek
el
diz
bilek
ayak
kafatası
uyluk
kemiği
alt
bacak
bilek
ayak
ayak
par mağı
11
Turnalar Gibi
Uçabilir Miyiz?
Bir turna g ibi uçabilmek nasıl
birşeydir, hiç düşün dün mü?
Ne yazık ki insan vücu du
buna uygun değil! Peki
vücu du muzda uçabilmek
için bazı düzenlemeler yapsak,
Ayrıca ağırlıktan kurtulmak için büyük
bunlar neler olur ?
bacak kaslarımızı da küçük olanlarıyla
Daha hafif bir iskelet: Bizim iskeletimiz
değiştirelim. Peki, yeni uçuş kaslarımız
nereye bağlanacak? Elbette göğüs
kuşlarınkin den ağır. Demek ki daha hafif
kemiğimize, ancak bu haliyle göğüs
bir iskelete ihtiyacımız var. Öyleyse
kemiğimiz büyük değil. Onu da büyük bir
kemiklerin içini boşaltalım. Ancak bu
mo deliyle değiştirelim.
kemiklerimizi zayıflatır. O yüzden
kirişlerle onları destekleyelim. Kasları
Daha iyi bir solunu m sistemi: Nefesimiz
kemiklere ve başka organlara bağlayan
tükenme den ne ka dar koşabiliriz?
beyazımsı kordona kiriş a dı verilir.
Örneğin; tüm gün koşabilir miyiz? Zor
Ayrıca kemiklerin içini hava keseleriyle
görünüyor, değil mi? Oysa turnalar
dolduralım. Kullanmayacağımız bazı
tüm gün uçabilirler. Kanat çırpmamızı
kemikleri de birbirine kaynatarak daha
sağlayacak büyük kaslarımız çok fazla
hafif tek bir kemik haline getirelim.
oksijen tüketir. Bu duru mda daha iyi bir
Çene kemikleri ve dişlerden de
çift akciğere de ihtiyacımız olacak.
kurtulup yerine daha hafif olan gagayı
yerleştirelim. Böylece hafif ama güçlü
Bazı özel beceriler: Elbette dünyanın
bir iskeletimiz oldu.
bir ucun dan diğerine yol alan bir
Güçlü kaslar: Kol kaslarınız mı daha
kuş olarak iyi görüş, hızlı refleks,
hız kontrolü, yön tayini, havalanış,
güçlü, bacak kaslarınız mı? Peki
iniş, dönüş ve manevra becerisi g ibi
kollarınızın üzerin de mi ayakta mı
özelliklerimizin de gelişmiş olması
daha kolay durursunuz? Bir turna g ibi
gerekir.
uçabilmek için kanatlara ihtiyacımız
var yani daha büyük kol kaslarına.
12
Kuşların Adaptasyonu
Gerçekten Harika!
Canlıların bulun dukları ortama uyu m sağlayabilmek için zaman için de
vücutların da ve davranışların da meydana gelen değişimlere a daptasyon a dı
verilir. Turnaların ve diğer kuşların gagaların daki ve ayakların daki a daptasyon
gerçekten harika dır. Bir kuşun gagasına bakarak neyle beslen diğini, ayağına
bakarak nere de yaşa dığını kolayca anlayabilirsin.
Gaga tipleri: Aşağıdaki gagaları incele. Hang i gaga tohu m kır maya, hang isi
eşelemeye, hang isi süzmeye, hang isi parçalamaya yarar ?
a) __________ b) ____________ c) __________ d) __________
Peki bu gaga tipiyle hang i besinleri yiyebilirler ?
a) __________ b) ____________ c) __________ d) __________
Ayak tipleri: Aşağıdaki ayakları incele. Hang i ayak tır manmaya, hang isi yüzmeye,
hang isi tünemeye, hang isi çamurda yürümeye, hang isi yakalamaya yarar ?
a) _________ b) ___________ c) _________ d) _________ e) __________
Peki bu ayak tipiyle nere de yaşayabilirler ?
a) _________ b) ___________ c) _________ d) _________ e) __________
Turnalar böcekler, bitkilerin tohu mları, kökleri, su bitkileri, kurbağalar ve
balıklarla beslenirler. Hang i gaga ve ayak tipi onlara uygun?
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
13
Sulak Alanlar
Turnaların Evi
Turnaların yaşam alanı, başka bir deyişle evi,
sulak alanlardır. Sulak alanlar, turnalara besin
sağlar. Turnalar hepçildir. Yani hem otla hem
etle beslenirler. Tohu mlar, su bitkileri, böcekler,
balıklar, kurbağalar, fare g ibi kemirgenleri
yerler.
Turnaların ye diği besinler arasın da senin
yiyebileceğin bir şeyler var mı?
Sulak alanlar, turnalara
yuva yapacakları,
korunacakları yer yani
barınak sağlar.
14
Resmi incele, turnaların
yiyebileceği 10 besini
işaretle.
Sulak alanlarda birçok bitki ve hayvan
yaşar. Hepsi bir yaşam birliğini
oluşturur. Bir yaşam birliğin de bir
canlı yok olursa bun dan diğer canlılar
da etkilenir. Hang i
canlıların yok
olması turnaları
etkiler ?
Bu sulak alan da
başka hang i
hayvanlar yaşıyor ?
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
15
Akyatan Lagünü
Büyülü Bir Yer!
Sabahın erken saatleri. Çoktan uyan dık.
telesko plarla alan taraması yapıyor,
Ne de olsa bugün doğa gözlemi
turnaların seslerini dinleyerek g ittikleri
yapacağız. Tüm ekip heyecanlıyız. Sırt
noktaları tespit etmeye çalışıyor.
çantalarımızda gözlem yapmak için
Turna grupları bulun duğun da sayımları
dürbünlerimiz, telesko plarımız, gözlem
yapılıyor, neler ye diklerine bakılıyor ve
for mlarımız, rehber kitaplarımız, yön
ne g ibi tehditlerle karşı karşıya oldukları
bulmak için pusulamız, haritamız,
keşfe dilmeye çalışılıyor. Gözlem for mları
elbette su ve yiyeceğimiz var. Nereye mi
dolduruluyor. Tüm gün bu şekilde
g i diyoruz? Akyatan Lagünü’ne.
çalışıyoruz.
Kış ayın dayız ama hava çok güzel. Tabii
Güneş ve da e derken ayrılıyoruz
ya, güneydeyiz. Çukuro va Deltası’n dayız.
lagün den. Dönünce günün
Adana’ya pek yakınız. Denizle bağlantısı
değerlen dir mesini yapacağız. Acemi
olan göl sakin. Turnalarla birlikte
pilotlar g ibi iniş yapan iki turna da
ördeklerin, karabatakların, martıların
sohbet konu muz olacak. Kanatlarını
uçuşlarına tanık oluyoruz. Uzaklaşan
ve ayaklarını aşağıya in direrek iniş
turnaların borazanı an dıran, çatlak ve
yaptılar. İn dikleri nokta da hızlarını
yankılı sesi dinlemeye değer.
zıplayarak yavaşlatıp yere konmayı
başardılar. Lagünlerin önemin den de
Sulak alanlarda yalnızca kuşlar yok.
söz e deceğiz. Lagün, denizle bağlantısı
Salyango zlar, to prak solucanları,
olan göl çeşi di dir. Denizkulağı olarak da
kırkayaklar, örümcekler, or man bitleri,
a dlan dırılır. Ne güzel bir isim. Ne büyülü
kurbağalar, kertenkeleler, yılanlar, kır
bir yer. Yapacak çok işimiz var. Turnaları
faresi g ibi birbirin den farklı pek çok
ve Akyatan Lagünü’nü biz koruyacağız!
canlı var. Ne zeng in bir yaşam alanı!
Turnalar boşuna kışlamak için burayı
seçmemişler. Ekibimiz, dürbün ve
16
Sen hiç doğa gözlemi
yaptın mı?
Turnalar ve
Sulak Alanlar
Turnaların yaşa dığı sulak alanlar,
bataklık g ibi yerlerdir. To prak,
yılın en azın dan bir bölümü suyun
Turnalar sulak alanlara gereksinim duyar.
Bunun ne deni aşağıdakilerden hang isi dir ?
(Birden fazla seçenek işaretleyebilirsin.)
altın da dır. Bataklıklar, sazlıklar,
a) kışı geçir mek
e) oyun oynamak
turbalıklar, nehirler, göller, akarsu
b) alışveriş yapmak
f ) okula g itmek
deltaları, lagünler, çayırlar sulak
c) yavrularını büyütmek g ) besin bulmak
alanlara birer örnektir. Ülkemizde
d) postaneye g itmek
h) yuva yapmak
uluslararası öneme sahip 153 sulak
alan bulunur.
Sulak alanlar, canlı çeşitliliği bakımın dan
saz, kamış, nilüfer, süsen g ibi bitkilere
zeng in yaşam alanlarıdır. Örneğin;
ev sahipliği yapar. Ayrıca lagün de
Akyatan Lagünü zakku m, kirpi dikeni,
kefal, çipura, levrek, yılanbalığı, yayın,
canavar otu, farekulağı, fiğ, yonca,
karabalık, bıyıklı balık, sazan, aynalı
mersin, böğürtlen, ılgın, akyıldız,
sazan, gökkuşağı alası ve sıraz g ibi
balıklar, ağaç kurbağası, o va kurbağası,
gece kurbağası, yeşil kaplu mbağa, çizg ili
kaplu mbağa, kara kaplu mbağası, bataklık
kaplu mbağası, çukurbaşlı yılan, ok yılanı,
Akyatan Lagünü’n de yaşayan kuşlardan
bazıları harfleri karışık şekilde aşağıda
yer alıyor. Harfleri doğru sıra da
yerleştir ve kuşların kim olduğunu
öğren.
1. gkaılıçga
7. şelamab atpak
2. çkükü tıclıbı
8. makarekes
3. ükükç ukmşuku 9. naus
4. e dnöüşkğ ukş
10. g iamlinfo
5. açru m uluçlğu
11. ikbibi
6. sza orho uz
12. çutar
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
yılangöz kertenkele, tıknaz kertenkele,
bukalemun g ibi sürüngenler, çakal, tilki,
yaban ke disi, tavşan, kirpi g ibi memeli
hayvanlar yaşar.
Yaşa dığın yerin yakının da bir sulak
alan var mı?
Akyatan Lagünü’n de yaşayan
canlılardan hang isi en çok ilg ini çekti?
17
Sulak Alanları Neden Korumalıyız?
Sulak alanlar, en azın dan yılın belirli bir
Peki, bir sulak alan yok olursa, fazla su
bölümün de su altın da kalırlar. Ancak kimi
nereye g i der ? Bu duru mda seller oluşmaz
zaman tümüyle kurak olurlar. Genellikle
mı? Seller felakete yol açar, insanlar ve
bu ikisi arasın da dırlar. Kızılır mak Deltası
diğer canlılar, evler, binalar, çiftlikler
g ibi büyük olanları, Kızören Obruğu g ibi
zarar görür.
küçük olanları vardır. Hatta yolculuk
sırasın da rastla dığınız, birkaç hasır
otunun olduğu, kuş ya da kuş yuvalarının
gözlen diği yerler de sulak alan dır. Peki
sulak alanlar ne den önemli dir ?
Sulak alanlar yeraltı sularını depolar.
Suyun temiz kalmasına yardım e der.
Un elenirken gör müşsün dür belki. Un
elekten aşağı dökülürken unun için deki
kabuklar ve diğer parçalar elek üzerin de
kalır. Sulak alanlar da elek g ibi davranır,
su daki kir ve pislikleri geçir mez. Suyu
Su yaşamımızda çok önemli. Düşünsene
arıtır. Böylece sulak alanlardan yeraltı
susuz yaşayabilir miyiz? Bu soruya
sularına temiz su sızar.
cevap ver mek için günlük yaşamda
su kullan dığın 10 aktiviteyi söyle.
Peki su, yani tatlı su nere den gelir ?
Yer yüzün deki tatlı suyun büyük bölümü
yeraltın da dır. Kayaların çatlakların da,
ku m, çakıl arasın daki boşluklarda
depolanır. Yağan yağmur, eriyen karla
beslenen sulak alanlardan bu boşluklara
sızar.
Sellerin önlenmesine yardım e der.
Çok fazla yağmur yağdığın da ya da
kar suyu eri diğin de ne olur dersin?
Sulak alanlar bu suyu tutar ve yavaşca
çevre deki göllere ve akarsulara bırakır.
Suyun yavaşca bırakılması selleri önler.
18
Bitki ve hayvanlara yaşam alanı sağlar.
Sulak alanlar zeng in yaşam alanların dan
biri dir. Yer yüzün deki tüm türlerin
%40’ını barın dırır. Örneğin; Sultan
Sazlığı’n da 428 bitki, 119 böcek, 7
balık, 3 iki yaşamlı, 10 sürüngen, 247
kuş ve 21 memeli türü yaşar. Sulak
alanlarda yaşayan bazı türler en demik,
yani yalnızca o yöreye özgüdür. Örneğin
özge tuzçimi yalnızca Sultan Sazlığı’n da
bulunan bir bitki dir.
Sulak alanları koru mak için
sen neler yapabilirsin?
Sulak Alanlar
Suyu Temizler
Turnalar gösterge tür olarak kabul
e dilir. Çünkü turnalar, yaşamak için
diğer canlılara gereksinim duyar.
Turnalar sağlıklıysa, bu sulak alan daki
yaşam birliklerinin de sağlıklı olduğunu
Nelere ihtiyaç var ?
4Bir tuğla
4Tuğlayla aynı büyüklükte
sünger
4Fırın tepsisi
4Biraz to prak
4Ölçme kabı (Su bardağı)
4Su
gösterir.
Sulak alanlar, yalnızca turnalar ve
diğer canlılar için değil insanlar için de
önemli dir. Yağmur ve kar suyunu to plar
ve bunları akarsulara, göllere, denizlere
bırakırlar. Bu süreç yavaş olur. Böylece
taşkınlar önlenir. Ayrıca bir süzgeç g ibi
suyu süzdüklerin den akarsu, göl ve
denizlere g i den suyun temizlenmesini
sağlarlar. Sulak alanların olduğu yerlere
su taşıyan kanalları döşenirse, fazla su
bunlardan akıp g i der ve sel tehlikesi
belirir. Ayrıca akarsular ve göller
kirlenir. Bunun nasıl olduğunu basit bir
deneyle gözlemleyebilirsin.
Haydi Başlayalım
1. Tuğlayı dikkatlice fırın tepsinin içine
yerleştir. To prağı tuğlanın bir tarafına
dök. To prak, suyu kirleten ma ddeleri
temsil e decek. Ardın dan, tepsinin to prak
olan bölümünü hafif yukarı kaldır. Sonra
tepsiyi düz tutup, tuğlayı için den
çıkarabilirsin. Suyun ne ka dar
kirlen diğini gözlemle. Son olarak tepsinin
için deki su miktarını ölç.
2. Aynı işlemi bu kez, tuğla yerine
sünger kullanarak yap. Süngeri tepsinin
içine yerleştir. Bir tarafına to prak dök.
To prağın olduğu taraf yukarıda kalacak
şekilde tepsiyi tut ve süngerin üzerine
bir bardak su dök. Süngeri tepsi den
çıkar ve kalan su miktarını ölç. Suyun
kirliliğini gözlemle ve tepsi deki su
miktarını ölç. Bunu önceki ölçümle
karşılaştır.
Tuğlanın, bir kanal olarak nasıl bir
işlevi oldu? Süngerin, tıpkı bir sulak
alan g ibi sellerin ve kirlenmenin
önlenmesin de nasıl bir işlevi oldu?
da yavaşca bir bardak suyu tuğlanın
üzerine dök. Artık
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
19
Sulak Alanları
Neler Tehdit Ediyor?
Türkiye, bulun duğu coğrafi ve iklim
tehdit e diyor ? Sanayi, turizm, tarım
koşulları ne deniyle Orta doğu ve
ve yerleşim alanı açmak amacıyla sulak
Avrupa’daki en önemli sulak alanlara
alanlar kurutuluyor.Ayrıca bu yerlerin
ev sahipliği yapar. Ancak, son 40 yılda
atıkları sulak alanları kirletiyor. Aşırı
1 milyon 300 bin hektar sulak alan
ve kaçak avcılık diğer bir sorun. Sulak
işlevini yitirdi. Ülkemizdeki to plam
alanları besleyen akarsu yatakların dan
sulak alanların 2,5 milyon hektar olduğu
ku m ve çakıl alınması, kontrolsüz saz
düşünüldüğün de, son 40 yılda sulak
kesimi, saz yakılması, aşırı otlatma, vb.
alanlarımızın yarısını kaybettiğimiz
ne denlerle de sulak alanlar bo zuluyor.
söylenebilir. Peki sulak alanları neler
Uluabat Gölü, sığ bir göl. Göldeki en yaygın bitki grubu kamış
ve saz. Kuş göç yolu üzerin de yer alması, zeng in besin kaynaklarının,
uygun iklim koşullarının olması kuşların alan da beslenmesine,
kışlamasına ve üremesine olanak tanıyor. Aşağıda Uluabat Gölü’n de
farklı yıllarda yapılan su kuşu sayımlarını gösteren bir grafik var.
Kuş sayısı (tane)
Grafiğe göre soruları cevaplayın.
500.000 _
_
1.Kuş sayısı 1996 -2002 yılları
450.000
250.000
200.000
150.000
arasın da kayde dilmiş?
288.452
_
_
3. Azalmanın ne deni ne olabilir ?
Azalmanın önlenmesi için neler
_
yapılabilir ?
_
_
_
50.000
100.000
20
_
_
_
1995
1996
1998
1999
_
_
42.952
2000
2001
25.000
_
300.000
2. En büyük azalma hang i yıllar
_
350.000
arasın da ne ka dar azalmış?
429.423
_
400.000
_
2002
Yıl
Çayırlar
Çayırlar, açık alanlardaki otlar ve çiçekli bitkilerden oluşan yaşam birlikleri dir.
Bazen birkaç ağaç da içerirler. Turnalar, bura daki bitkilerin tohu mları ve bitkilerin
arasın da yaşayan böceklerle beslenir. Çayırların ilg inç yanların dan biri to prağın
altın da dikkatimizi çekmeyen canlı bölüme sahip olmalarıdır. Bura da çayır
bitkilerinin kökleri bulunur.
Yangınlar
Açık alanlara
düşen şimşeklerden
kaynaklanan yangınların
çayır bitkilerine
katkısı vardır. Çünkü
bu bitkiler, derinlere
g i den kökleriyle
yangın dan korunurlar.
Ayrıca yangın dan
sonra to prakta organik
ma ddelerin ayrışma
süreci hızlanır. Bu
da çayır bitkilerinin
To prak
gelişmesini
Bazı çayır bitkileri
sağlar.
ku mlu to prakta yetişir.
Ku mlu to prak suyu
iyi tutmaz ve su
to prağın derinlerine
iner. Bu, kökleri uzun
olan çayır bitkilerine
sorun yaratmaz.
Özellikle kurak
dönemlerde kısa köklü
Bazı çayır
bitkiler ölürken uzun
bitkilerinin
köklü olanlar hayatta
kökleri
kalır.
5-5,5 metre
Sıcaklık
Çayırlar açık alanlar
oldukların dan yazın aşırı
sıcak, kışın da aşırı soğuk
etkisin de dir. Bitkiler to prağın
sağla dığı yalıtımla aşırı sıcak
ya da soğuktan korunurlar.
Otçul Hayvanlar
Geyik g ibi büyük
memeliler ve çekirge g ibi
böcekler çayırlarda otlarlar.
Otçul hayvanların çayır
bitkilerini yiyerek düzenli
biçmeleri onların daha
hızlı büyümesini sağlar.
Ancak bu, bitkilerin büyük
kökleri ve bu köklerde besin
depolayabilmeleri sayesin de
gerçekleşir. Otçullar beslenirken
geriye kalan organik ma dde
to prağı zeng inleştirir ve bu da
köklerin beslenmesini sağlar.
boyun da dır.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
21
Çayırları
Korumalıyız
Çayırlar, tıpkı diğer yaşam
yanlış uygulamalar yüzün den çayırlar
alanları g ibi doğanın bir
tehdit altın da dır. Aşağıdaki iki senar yoyu
parçasıdır. To prağı korurlar,
incele. Bu senar yolardaki sorunları
to prağın verimliliğini artırırlar ve otçul
çözmek için nasıl bir yöntem uygularsın,
hayvanlara besin sağlarlar. Ancak çeşitli
boş bırakılan yere yaz.
Senar yo 1: Bir köyde çobanlık
Senar yo 2: Sığırları olan bir çiftçi,
yapıyorsun. Yüz koyunun var.
işlerini büyütmek iste di. Bir ağıl
Koyunlarınla köyün çevresin deki
yaptırdı. Hayvanları bunun için de
çayırları dolaşıyorsun. Sen
tutuyor ve yapay yemle besliyor.
mutlusun, onlar mutlu. Yan daki
Yakın daki çayır alanını da tarım
köyün çobanı hastalanıyor. Onun
arazisi olarak değerlen dir mek
yüz koyununu da sana veriyorlar.
istiyor. Ancak bir süre sonra
İki yüz koyunu i dare etmek
hayvanların süt veriminin azaldığını
zor olmuyor ancak kısa süre de
görüyor. Ona ne önerirsiniz?
çayırların kuru duğunu görüyorsun,
ne yaparsın?
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
22
Turna
Ekolojisi
Aşağıdaki turna ekolojisiyle ilg ili verilen terim ve açıklamalarını eşleştir.
___ Adaptasyon
a) Hem bitkiler hem de hayvanlarla beslenen canlı.
___ Yaşam birliği
b) Bir türün hem ken di hem de diğer türlere karşı
___ Nesli yok olma tehlikesi
koru duğu alan.
altın daki tür
c) Bir kuşun bir kana dının ucun dan diğer kana dının
___ Hav tüyleri
ucuna olan uzaklık.
___ Otçul
d) Turnaların dünyanın bir ucun dan diğer ucuna,
___ Yaşam alanı
besinin bol olduğu ılıman yerlere uçtuğu mevsimsel
___ Göç
hareket.
___ Hepçil
e) Yalnızca bitkilerle beslenen canlı.
___ Kışlama alanı
f ) Bir canlının çevreye uyu m sağlamasına yarayan
___ Tür
davranışsal ya da yapısal değişiklik.
___ Egemenlik alanı
g ) Turnaların güneye inerek besin buldukları
___ Sulak alan
ve dinlen dikleri alan.
___ Kanat açıklığı
h) Turnaların vücutlarını sıcak tutan
___ La des kemiği
kabarık ve yu muşak tüyleri.
i ) Sayısı azalmış, yalnızca birkaç üyesi kalmış canlı.
j ) Ortak özellikler taşıyan, aynı genlere sahip
biyolojik grup.
k) Belli çevresel koşullara sahip bir ortamda yaşayan
po pülasyonların bir araya gelmesiyle oluşan to pluluk,
ko münite.
l) Bir canlı türünü ya da canlı birliklerini barın dıran
ve ken dine özgü özellikler gösteren yaşam ortamı.
m) Yılın en azın dan bir bölümün de sualtın da olan
zeng in ekosistem.
n) Kuşlarda ve insanlarda görülen köprücük kemiği.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
23
Turnalarla İlgili
Bir Öykü Yazar Mısın?
Aşağıdaki kelime avı bulmacasın daki turnalarla ilg ili 7 sözcüğü bul. Ardın dan bu
sözcükleri kullanarak bir öykü yaz.
24
A
G
H
E
G
E
N
L
K
Y
G
Ö
O
P
S
E
M
Ö
E
G
E
M
E
N
L
İ
K
A
L
A
N
I
T
Ç
A
T
Y
O
M
R
A
B
Z
V
M
Ö
O
P
Y
A
K
O
D
M
A
T
A
H
S
İ
M
E
S
İ
S
Ç
N
T
U
R
N
A
Y
U
T
Y
R
E
U
D
S
F
G
Y
U
K
M
Ö
L
Ş
İ
G
Ö
H
L
E
A
R
K
H
E
P
Ç
İ
L
A
C
V
R
T
A
E
Z
F
M
T
H
E
K
I
Y
R
E
Ş
H
E
K
T
L
D
A
D
G
E
I
L
R
B
N
M
Ö
Ç
A
İ
I
H
K
I
Ş
L
A
M
A
A
L
A
N
I
L
A
K
F
E
R
S
A
D
G
Y
U
M
N
B
V
A
N
M
Y
K
I
H
E
Y
N
B
A
V
C
E
R
N
İ
Turnaları
Koruyalım
Turnalar, fiziksel özellikleri sayesin de
______________________________
bulun dukları yaşam birliklerine uyu m
______________________________
sağlarlar. Turnalardan farklı olarak
______________________________
insanlar, yer yüzünün her yerin de
yaşayabilirler. İnsanların doğa ile uyu mlu
yaşayabilmeleri için özellikle doğa
koru macılar onlara yol gösteriyor. Peki
4. Çevren de doğa koru ma kuruluşları var
mı? Neler yapıyorlar ?
______________________________
doğa koru macılar nasıl çalışır ? Haydi
______________________________
aşağıdaki soruları cevapla.
______________________________
______________________________
1. Doğa koru macı deyince neler geliyor
5. Sulak alanları ne den koru malıyız
aklına? Peki sen bir doğa koru macı
sence?
mısın? Ne den?
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
2.Ünlü doğa koru macılardan biri olan
6. Diyelim ki, bir yol yapılacak. Hem de
Aldo Leo pold, suya, to prağa, bitkilere
yakının da bir sulak alan var. Sen bir
ve yaban yaşamına, insanlara olduğu g ibi
karar verici olsaydın, neler yapardın?
özen göster memiz gerektiğini söylüyor.
______________________________
Onun fikrine katılıyor musun? Ne den?
______________________________
______________________________
_______________________
______________________________
____________________
______________________________
__________
______________________________
3. Doğayı koru manın sana göre üç yolu
ne dir ?
______________________________
______________________________
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
25
Turnalar
ve İnsanlar
Allı Turnam
türküsünü
duydun mu
hiç? Ülkemizde
turnalar birçok
türküye konu olmuş.
Yalnızca ülkemizde
değil, dünyanın birçok
coğrafyasın da turnalar kültürleri
etkilemiş. Örneğin, Avustralya’da
turna dansı yapılır. Asya’da
turnaların bin yıl yaşa dığına inanılır.
Afrika’da taçlı turnaların masalı
kuşaktan kuşağa aktarılır. Küçük bir
araştır ma yap ve büyüklerine sor,
turnalarla ilg ili türkü, öykü, masal,
destan biliyorlar mı?
26
Allı turnam bizim ele varırsan
Eğer bizi sual e den olursa
Şeker söyle, kaymak söyle, bal söyle
Boynu bükük, benzi soluk yar söyle
Gülüm gülüm, kırıldı kolu m,
Allı turnam ne gezersin hava da
Tutmuyor elim,turnalar hey
Kana dım kırıldı kaldım bura da
Ah gülüm gülüm, yar gülüm gülüm
Ne onmamış bir kulmuşu m dünya da
Kız gülüm gülüm, turnalar hey
Akşam oldu allı turnam dön geri
Kuzey Amerika’da
Turnalar
Kızılderililerin doğayla
gagasını da ilaç şurubu kaşığı olarak
uyu m için de yaşa dıklarını,
kullanır. Turnanın Kızılderi sanatını
doğaya saygı duyduklarını
da etkile diğini görüyoruz. Çeşitli
biliyorsun dur belki. Turnalara da
önem verirler. Kızılderililerin
yerleşim yerlerin deki tören alanların da
bulunan kaya resimlerin de, duvar
yüzlerce yıldır kuşun
resimlerin de ve seramik kapların
kemiklerini ve tüylerini
üzerin de turna figürlerine
hem günlük yaşamların da
rastlanır. Tarih öncesi döneme ait,
hem de çeşitli törenlerin de
petroglif olarak a dlan dırılan kaya
kullanmaları bu öneme işaret
resimlerin de ve piktogram olarak
e der. Turnalar, çeşitli kabilelerin
a dlan dırılan temsili, grafiksel
sembolüdür, destanlarda önemli
şekillerde uçan turnalar, turna
bir karakterdir.
sürüleri görülür.
Arkeologların, ABD’nin
Ayrıca Kızılderilileri
New Mexico eyaletinin
Kızılderili yerleşim
yerlerin den birin de
yaptığı kazılarda
turna kemiklerin den
kabilelerinin totemlerin den biri dir
New Mexico eyaletin deki bir
arkeolojik kazıda bulunan
piktogram
yapılmış aletler
turna. Bir kabilenin atası
sayılan bitki ya da hayvan
totem olarak a dlan dırılır.
ABD-Kana da sınırın da yer
alan Büyük Göller bölgesin de
bulunmuştur. Bunlardan iğne benzeri
Ojibway yerlileri yaşar. Onların dilin de
olanlar, örneğin deri de delik açmak
turna, Ah-ji-awak olarak a dlan dırılır.
için kullanılmıştır. İçi boş kemiklerden
Ojibway yerlileri arasın da turnayla
boncuk, düğme ya da süsleme malzemesi
kültürel ilişkisi yakın olan kabileler
olarak yararlanılmıştır. Turnaların
vardır. Bunlar turna kabileleri olarak
kanat kemiklerin den yapılan düdüklere
a dlan dırılır ve kabile reisleri olarak
rastlanmıştır. Bugün bile yerliler dini
görev yaparlar. Ayrıca turna kabileleri
törenlerin de turna tüyü kullanmaya
üyelerinin evlerin de bu kültürel ilişkinin
devam e der. Arizona eyaletin deki
yansıması olarak turna resimleri bulunur.
Kızılderililer, turna kafasını ilaç kutusu,
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
27
Destanlar
ve Halk Hikâyeleri
Destanlar hayal gücü
yönün den zeng in halk
hikâyeleri dir. Her kültürde
önemli rol oynarlar. Destanlar
yoluyla farklı kültürlerin
günlük yaşamlarını, gelenek
ve göreneklerini, tarihlerini
öğreniriz. Destanlar,
kültürel mirasımızdır. Bir
to plu mda neyin doğru neyin
yanlış olduğunu, neye önem
verildiğini gösterirler.
Destanlar genellikle
to plu mun yaşlı üyeleri
tarafın dan çocuklara
anlatılır, böylece kuşaktan
kuşağa sözlü olarak
aktarılırlar. Tıpkı Kana da’da
yaşayan Kri olarak
a dlan dırılan Kızılderili
halkın da olduğu g ibi.
Krilerin yaşa dığı yer, Kana da
turnasının üreme alanıdır,
her yaz turnalar buraya
gelir. Bölge aynı zaman da
bağırtlak turnanın da
tarihi üreme alanıdır. Ne
yazık ki, daha önce aynı
yeri üreme alanı olarak
kullanan ak turnalar artık
görülmemekte dir.
28
Kri halk hikâyesi
Sinekkuşu ve Turna
Bir sinekkuşuyla bir turna sürekli tartışıyorlar mış.
Turna “Bu nehrin sahibi benim.” diyor muş. Sinekkuşu
da “Hayır ben!” Bir gün turna sinekkuşuna
büyük bir yarış yapmayı teklif etmiş. “ Dört gün
yarışalım. Yarışı kazanan nehrin sahibi olur.” demiş.
Sinekkuşu hemen kabul etmiş, çünkü turna dan
hızlı olduğunu biliyor muş. Ancak, turnanın günlerce
hiç yorulma dan uçabileceğini akıl etmemiş. Yarış
günü geldiğin de turna havalanmış, bir jet g ibi
yükseklere g itmiş. Sinekkuşu oralı olmamış, bir
çiçekten diğerine uçmuş. İste diği zaman turnayı
geçeceğini biliyor muş. Nitekim öyle olmuş. Turna
bu yarışı asla kazanamayacağım diye düşünmüş.
Ancak hiç yavaşlama dan uçmaya devam etmiş.
Gece olduğun da sinekkuşu dinlenmiş. Turnaysa
tüm gece yoluna devam etmiş. Ertesi gün güneş
yükselirken sinekkuşu uyanmış ve turnayı yakalamış
ta ki mis kokulu çiçekleri görene ka dar. Turna onu
yine geçmiş. Yarış bu şekilde devam etmiş. Kah
sinekkuşu turnayı, kah turna sinekkuşunu geçmiş.
Sinekkuşu hiç en dişelenmiyor muş, son günün sabahı
bile horul horul uyuyor muş. Uyanıp bitiş noktasına
vardığın da turnanın onu bekle diğini gör müş. “ Yarışı
ben kazan dım, nehrin sahibi benim.” demiş Turna.
Sonra da nehre su içmeye g itmiş. O gün den sonra
sinekkuşu nehirden hiç su içmemiş. Susuzluğunu
gezdiği çiçeklerden doyur muş. Onu diğer sinekkuşları
takip etmiş. Bugün bile sinekkuşları nehirden hiç su
içemez.
Turnaların Bacakları
Neden Uzun?
Günlerden bir gün bir tavşan, dolunayı
seyre derken öyle etkilenmiş ki Ay ’a
g itmeye karar ver miş. Bir süre Ay ’ı
izlemiş. Ay ’ın ufukta yükseldiğini,
sonra gökyüzün de ilerle diğini ve
battığını gözlemlemiş. Böylece aklına
duyan bir turna, “Ben seni taşırım.”
bir fikir gelmiş. Bir tepeye çıkarım.
deyip tavşana bacaklarına tutunmasını
Ay yükselirken üzerine atlarım diye
söylemiş. Tavşan turnanın de diğini
düşünmüş.
yapmış. Turna havalanmış. Ancak
tavşan biraz ağır mış. Yine de turna
O gece, tavşan yüksek bir tepeye
bacakların da, tavşan yükseklere uçmuş.
tır manmış. Ay yavaşca yükselmiş.
O ka dar büyükmüş ki tavşan ona
Tavşan aşağı baktığın da g ittikçe herşeyin
dokunabileceğini düşünmüş. Arka
küçüldüğünü gör müş. Bu şekilde yolculuk
bacakları üzerine kalmış, gerilmiş ve
yapmak zor muş, tavşanın turnanın
zıplamış. Olmamış, olmamış. Defalarca
bacaklarını tutmaktan elleri kızar mış.
zıplamış ancak Ay ’a ulaşamamış. O da
Sonun da Ay ’a ulaşmışlar. Tavşan Ay ’a
başka bir çare düşünmüş. Kuşların onu
ayak basmış ve turnanın kafasına
Ay ’a taşıyabileceği aklına gelmiş. Önce
dokunmuş. Bir an da, tavşanın dokun duğu
kartala g itmiş, rica etmiş. Kartal, “Ay
yer kıpkır mızı olmuş. Tavşan, “Bu benim
çok uzak, seni götüremem.” demiş. Sonra
sana he diyem.” demiş. Bu gün den sonra
şahine g itmiş. Şahin, “Şimdi işim var, seni
başının tepesin de kır mızı bir süs
götüremem.” demiş.
olacak.” Bu ara da yolculuk boyunca
tavşan asıldığın dan turnanın bacakları
Böylece bütün büyük, görkemli kuşları
da uzamış. Turna evine geri dönmüş. O
dolaşmış tavşan. Kimse onu Ay ’a
gün den sonra turnalar kır mızı tepeli
götür meye yanaşmamış. Son çare olarak
ve uzun bacaklı olmuşlar. Tavşana mı ne
küçük kuşlara başvur muş. Onlar tavşana
olmuş? Gökyüzün de dolunay gördüğün de
gülmüşler. “Sen çok büyüksün, biz seni
iyi bak. Belki onu Ay ’da gezinirken
nasıl taşıyalım?” demişler. Bu konuşmaları
görürsün.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
29
Krilerin
Doğayla İlişkisi
Evinizin, okulunuzun çevresin de yaşayan
bitki ve hayvanları tanıyor musun?
Karahin dibayı, at kestanesini, çınarı,
saksağanı, kızılgerdanı ya da bir
turnayı ayırt e debilir misin? Bunların
Kana da turnası
hepsi çevren de, farkın da mısın? Doğayı,
Kuzey Amerika’da
çevreni gözlemleyerek mi keşfe diyorsun?
görülen turna türü
Evde, okulda, ailen den, arka daşların dan,
öğretmenlerin den, kitaplardan,
derg ilerden, gazetelerden de doğayla
ilg ili bir çok şey öğreniyorsun. Belki
ödevini yaparken, bir dersinle ilg ili
araştır ma yaparken doğa hakkın da ilg inç
derler. Bu turna, uzun zaman dır üremek
bilg ilere rastlıyorsun.
için Krilerin yaşa dığı bölgeyi kullanmıyor.
Hiç doğa gözlemi yaptın mı? Fasulye
çimlen dirdin mi? Ya da ipekböceği
yetiştirdin mi? İribaşların kurbağalara
nasıl dönüştüklerini gözlemle din mi?
Bir ağacın farklı mevsimlerde nasıl
Bu sürecin nasıl olduğuyla ilg ili Krili bir
gençle büyükbabasının gözlemleri var.
Bu gözlemlerden Kana da turnalarının
zamanla nasıl yok olduklarını
izleyebiliyoruz.
görün düğüne dikkat ettin mi? Peki,
Kri halkı yaşa dıkları çevreye, bu
rastla dın mı?
veriyorlar. Yaşa dığımız çevreye önem
baharın habercisi olan kırlangıçlara hiç
Biliyor musun, doğayı gözlemleyerek
önemli bilg ilere ulaşabilirsin.
çevre deki bitki ve hayvanlara önem
ver mek, bitki ve hayvanları koru mak
hakkın da ne düşünüyorsun? Sence
Kana da turnaları zamanla ne den yok
Tıpkı Kana da’nın yerli halkı
oldu? Bu soruyu Kana da turnalarıyla
Krilerin yaptığı g ibi. Kriler,
ilg ili hikâyeyi oku duktan sonra cevapla.
Kana da turnasına ken di
dillerin de “waapichichaak”
30
Kanada
Turnaları
Aşağıdaki hikâye Silas Hea d tarafın dan
Çamurun üzerin de birkaç dal parçası...
yazıldı. Bu hikâye de, Silas Hea d
Yuva da üç yu murta var mış. Yaşlı a dam,
büyükbabasın dan duydukları ve ken di
daha sonra yemek için onları yanına
doğa gözlemleri var. “Büyükbabam,
almış. Buluştuğu muzda turnaları ve
uzun zaman önce bir baharda turnaları
yu murtalarını bize anlattı. 1930 yılın da
bura da gör müş. Bataklığın kenarın da
bir or man yangını oldu. Yangın batıdan,
su da yürüyorlar mış. Daha önce ora da
çiftliklerin olduğu yerden başla dı.
söğütler yetişir miş. Büyükbabam,
Yaşa dığımız yere ulaştı, ora dan bir
Okimaw ipimotew, onları öldür mek istemiş
kanala ka dar devam etti. Çok büyük
ama yapamamış. Onlara usulca yaklaşmış
bir yangın dı. O gün den sonra bir daha
ama turnalar onu fark etmiş ve hemen
buralarda Kana da turnası gör me dik.”
havalanmışlar. Bura da yalnızca Kana da
turnası yok. Kabilemizden başka biri,
Miikwanaakeskam, çayırlarda çok
sayıda ak turna olduğunu söylemişti.
Ben gençken, çok az turna gördüm.
Her yaz gelirlerdi. Bir keresin de
arka daşlarımla or mana,
geyik avına g itmiştik.
Kabilemizdeki yaşlı
a damlardan biri bunu
duymuş ve
bize katılmaya karar
ver mişti. O bizimle
buluşmak için ilerlerken
bir yerde iki turna
keşfetmiş. Sessizce
onlara yaklaşmış. Sonra
da yakın daki yuvayı keşfetmiş.
Yuva öyle görkemli değilmiş.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
Yaşa dığınız yerde bulunan bir
hayvanı gözlemleyin. İlk göze
çarpan özellikleri neler ? Ne
ile besleniyor ? Gün düz mü, gece
mi etkin? Nasıl bir ses çıkarıyor ?
Nasıl davranıyor ? Çevre de
yuvası var mı?
Çevrenizde
gördüğünüz yaşlı
insanlarla çocukken
gözlemle dikleri bir
hayvan hakkın da
konuşun. Hayvanı ne
zaman, nere de gör müşler ?
Hâlâ o hayvanı o
çevre de görüyorlar mı?
Gör müyorlarsa bunun
ne deni ne olabilir ?
31
Asya’da
Turnalar
Turna, binlerce yıldır
ölen insanların ruhlarını
Asya kültürünün
cennete taşıdığına
önemli bir sembolü.
inanırlar.
Japonlar, turnaların
bin yıl yaşa dığına
Turnalar, Çin, Japon ve
inanırlar. Onların dilin de
Kore e debiyatın da ve
turna, “tancho” olarak
sanatın da önemli bir
a dlan dırılır. Sağlığı,
yer tutar. Seramiklerden
uzun yaşamı, iyi şansı ve
ku maşlara, şiirlerden
cesareti simgeler.
o peralara birçok yerde
hep turna figürüne
Turnalar, diğer birçok
kuştan farklı olarak bir
eşle çift olurlar. Çiftler
yaşamları boyunca
Japon Hava Yolları’nın
rastlanır. Günümüzde
logosu
sürdürür, turna hâlâ
turna figürün den oluşan
beraber yaşar. Bu
dahi turna bu işlevini
barışın ve mutluğun
simgesi olarak anılır.
özellikleri ne deniyle
Turna senin yaşamın da
mutlu bir evliliğin
neyi simgeleyebilir ? Ya
de simgesi sayılırlar.
Gelinlerin evlenirken
da diğer hayvanlar ?
verilen özel g iysilere
hayvanları bir spor
g iydikleri kimona a dı
Ne den insanlar
takımının sembolü ya
turnalar işlenir. Evlilik
da maskotu olarak
he diyeleri arasın da da
kullanıyor, ne dersin?
turna objeleri göze
çarpar.
Asya’da turnalar
tanrıların habercisi
kabul e dilir. Çinliler ve
Vietnamlılar, turnaların
32
İç içe geçmiş üç turna
figürün den oluşan Japon
aile ar ması
Barışın Sembolü
Turnalar
Japonların origami a dı verilen kâğıt
Tanıştığı seksen yaşın daki bir kanser
katlama sanatını duydun mu hiç?
hastası küçük kızı çok sever ve ona
Origami de, genellikle kare kâğıt
eski inanışı anlatır. Sa dako, iyileşmek
kullanılarak turna ve hayvan vb. figürler
u mu duyla turna kuşu yapmaya başlar.
yapılır. Ancak bu figürler arasın da
Ancak 664. turnasını bitirdikten sonra,
turnanın yeri ayrıdır.
ne yazık ki hayata ve da e der.
Japonlar, bin tane turna kuşu yapanın
Onun anısına bo mbanın atılışının her yıl
uzun ve iyi bir yaşam süreceğine inanır.
dönümü, 6 Ağustos’ta Japonya’da barış
Bununla ilg ili bir
de hüzünlü bir
hikâye vardır.
İkinci Dünya
Savaşı’n da
Hiroşima’ya bir
nükleer bo mba
atılır. Binlerce
günü kutlanır. Düny ’nın
Sen de kâğıttan turnalar yapıp
6 Ağustos’tan önce “Children’s
Monu ment, Office of the
Mayor, City of Hiroshima, 6 -34
her yerin den çocuklar
turna yapıp, Sa dako’nun
Hiroşima’daki anıtına
gön derirler.
Kokutaiji-Machi, 1 Cho me Nakaku,
Hiroshima 730, Japan” a dresine
gön derebilirsin.
insan
ölür, yaralanır
ve birçok insan
oluşan sızıntıdan
hastalanır. Sa dako Sasaki a dın da, iki
yaşın da bir kız çocuğu da sızıntıdan
etkilenir.
Küçük kız onbir yaşın da lösemi hastası
olduğunu öğrenir. Hastaneye yatar. O
ka dar enerji dolu bir kızdır ki kısa
süre de hastane dekilerle arka daş olur.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
33
Kâğıttan turnanın yapılışı:
1. Elişi kâğıdın dan bir kare
elde et. Sonra renkli kısım altta
kalacak şekilde kâğıdı enine,
boyuna ve çapraz katla. Sonun da
kat izleri bu şekilde görünecek.
4. Şimdi de alttaki
köşeyi tut ve
yukarı doğru aç.
Aynı işlemi diğer
karenin diğer
yüzüne de uygula.
2. Kat yerlerinin
yardımıyla kâğıdın dört
uçunu birleştir. Ortaya
küçük bir kare çıkacak.
5. İki kenarı
çizimde gördüğün
g ibi içe katla.
Aynı işlemi arka
yüze de uygula.
8. Bu kez d
ve f, e ve g
noktalarını
birleştir.
Turnanın
başını
oluştur mak için
soldaki ucu
şekildeki g ibi
katla.
34
3. Kareyi bir köşesi
tepe de duracak
şekilde tut. Üst ve
yanlardaki köşeleri
çizimdeki g ibi içe
katla.
6. İki kenarı içe
katlayarak (d ve e,
f ve g noktalarını
bir araya getirerek)
çizimde gördüğün
şekli elde et.
7. Kesik çizg i
olan yerde
kâğıdın bir
tarafını öne ve
diğer tarafını
arkaya katla.
9. Son olarak kanatları
açmak için kâğıdı iki tarafa
çizimdeki g ibi çek. Turnan
hazır!
Şiir
ve Turnalar
Haiku, Japonlara özgü bir şiir
Şairin en ünlü haikuların dan biri de
türüdür. Üç mısra dan ve on ye di Japon
kurbağalar üzerine dir. Orjinali ve
karakterin den (hece den) oluşur. Mısralar,
çevirisi şöyle:
genellikle beş-ye di-beş şeklin de dizilir.
Doğa, renkler, mevsimler, çelişkiler
Eski bir havuz...
ve şaşırtıcı konuları ele alır. Elbette
Kurbağa atlar içine,
turnalar üzerine yazılmış haikular da
Şlap!
vardır.
İşte size Basho’nun haikuların dn
Haydi, sen de bir haiku yazmayı dene.
örnekler:
Duygularını şiirle ifa de et. Ancak
Gelg itin tam ortasın da
mevsim, doğa ve nesneler üzerin den
Uzun bacaklı turnalar ilerliyor
örneğin mutluyu m demek yerine, bunu
aktar maya çalış. Örneğin;
Güzel bir deniz manzarası
.........................
Güneş gelsene
Zaman zaman
Birlikte sallanalım
Bulutlar şöyle duruyor
Bir yaz akşamı
Ay ışığı geçiyor.
.........................
Aydınlatıyor hilâl
Puslu va diyi.
Dalgalanırken buğday başakları.
.........................
Ora dan bura dan şura dan
Vişne yapraklarını getirir rüzgâr
Dalgıçkuşu gölüne
Haiku hakkın da detaylı
bilg i almak ve çocukların
yazdıkları haikuları
incelemek için http://
www.jal-fo un dation.
or.jp/002sekai/howto/
turkish.pdf a dresini
ziyaret e debilirsin.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
35
Müzik
ve Turnalar
Çinlilerin “pipa” a dı verilen geleneksel,
yaylı bir müzik aleti var. Bu müzik
aleti, iki bin yıldan daha eski.
Pipayla turnanın zarifliği,
ağırbaşlılığı arasın da bir ilişki
kurulmuş.
Turnalar hakkın da birçok şarkı
bestelenmiş. Bu şarkılarda
turnalar anlatılırken aynı
zaman da çıkardıkları seslere
benzer notalar kullanılmış. Örneğin,
“Gökyüzün de Dans Eden Turnalar”
şarkısın da turnaların uçuşu
anlatılmış.
Çinlilerin pipa a dı
verilen telli müzik aleti
Çinli arkeologlar,
yakın bir zaman da, eski bir
yerleşim yerin de yaptıkları
kazıda kır mızı taçlı turnanın
kanat kemiğin den yapılmış
çok sayıda flüt buldu.
Kemiklerin 7000 -9000 yıllık
olduğu düşünülüyor.
36
Benzer ilişki, “shakuhachi” a dı verilen
Japon flütüyle turna arasın da
görülüyor. Turnayla ilg ili şarkılarda,
dansları, yuvaları, yavrularını nasıl
büyüttükleri ele alınıyor. Örneğin,
“ Tsuru no sugo mori” a dlı şarkı turnaların
nasıl yuv
ptıklarını anlatır. Ayrıca bu
müzik aletiyle de turnalarınkine benzer
sesler çıkarılıyor.
Avustralya’da
Turnalar
Avustralya’daki yerli halkın a dı
ancak kötü kalpli olduğu için kabilenin
Aborjinler. Zeng in bir kültüre sahip
büyüklerinin kızı ona ver meyeceklerini
Aborjinlerin de turnalarla yakın
biliyordu. O da “Brolga benim olmazsa
bir ilişkisi var. Destanların da, halk
kimsenin olamaz” de di ve bir büyü
hikâyelerin de, şarkıların da, hatta
yapmaya karar verdi.
dansların da turna figürüne rastlamak
mümkün.
Bir gün Brolga ken di başına dans
Dans Etmeyi Seven Kız, Brolga:
Brolga, kabilesinin en sevilen üyelerin den
e derken evinin yakının da bir hortu m
belirdi. Hortu mun için de büyücü Nonega
vardı ve büyülü sözcüklerini söyle di.
biriydi. Hem neşeliydi hem de
Hortu m geçip g ittiğin de artık
çok iyi dans e derdi. Kabilenin
Brolga’dan eser yoktu.
diğer kızları da onun g ibi
Ortalıkta uzun boylu
dans etmek için çırpınırlardı
zarif bir kuş vardı
ama beceremezlerdi. Sanki
Brolga dans etmek için
ve
tıpkı Brolga g ibi
dans e diyordu.
yaratılmıştı.
Kabile dekiler kuşu görünce ara daki
Ünü diğer kabilelere de
benzerliği fark e dip “Brolga, Brolga”
yayıldı ve insanlar onun dansını
diye bağırdılar. Kuş sanki anlamış g ibi
seyretmek için her
yerden gelmeye
başla dı. Hatta
dönüp onları selamla dı ve şimdiye
Brolga, Avustralya’da
görülen turna türü
ka darki en güzel dansların dan
birini yaptı. O gün den sonra
bazıları Brolga’ya
Aborjinler bu kuşu brolga olarak
evlenme teklifi etti
a dlan dırdılar ve güzel bir kızın
ama o hiçbirini kabul etme di.
nasıl bir kuşa dön düğünün hikâyesini
çocuklara anlattılar. Bugün bile gri turna
Brolga’nın ünü, pek sevilmeyen büyücü
Avustralya’nın sulak alanların da en güzel
Nonega’nın hiç dikkatini çekme di ta
danslarını yapar.
ki yaşlı bir a dam ona anlatana ka dar.
Nonega da Brolga’yla evlenmek iste di,
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
37
Turnalar Neden
Dans Eder?
Turnalar ne den dans e der biliyor musun?
Mutluluklarını ifa de etmek, ken dilerini
rahatlatmak ve kur yapmak için dans
e derler. Tüm turna türleri dans e der.
Dansları belirli bir koreografi içerir.
Birbiri etrafın da dönmeler, dairesel
ya da zikzak yürüyüşler, sıçramalar,
kanat çırpmaları, hareketsiz kalmalar
ve gagalarını eğerek yerden aldıkları
Kana da turnaları
dans e derken
çalı-çırpıyı havaya atmalardan oluşan
taklit e derler. Japonlarda ise Ainu
bu koreografiyle turnalar, ken dilerini
halkın da ka dınlar turna dansı yapar.
eşlerine beğen dir meye çalışırlar.
Omuzlarına şal alır, şalı bir kanat g ibi
kullanır ve onlara turna dansı yaparken
Yer yüzün deki birçok kültürün,
turnaların zarif dansın dan etkilenmiş
olması şaşırtıcı değil. Kuzey Amerika,
Akdeniz, Ana dolu, Çin, Siber ya, Japonya
ve Avustralya’da geleneksel danslar ve
törenlerde bu etki görülür. Örneğin,
İsveç’in batısın da keşfe dilen turna dansı
yapan insanları anlatan piktogramlar
5000 yaşın da dır. Aborjinlerlerde, bazı
kabileler tarihlerini canlan dır mak
kuşun sesini çıkarırlar.
Turnaların dansını incele ve sen de
tek başına ya da arka daşlarınla ken di
turna dansını geliştir. Dans e derken
neler hisse diyorsun? Ne den bir çok
kültür turna dansın dan etkilenmiş ve
bu dansı geleneksel
tören ve danslarına
yerleştir miş.
amacıyla yaptıkları törenlerde erkekler
geleneksel g iysileri ve tüylerden
yapılmış başlıklarıyla turna dansı
yaparlar. Dans sırasın da
kuşun sesini de
Tepeli turnalar
zıplıyor
(sağda),
selam veriyor
38
(solda)
Turnaların dansların dan bazı hareketler:
birbirini selamlama
kanat çırpma
sıçrama
baş eğme
çalı çırpıyı havaya atma
Sen hang i dansları biliyorsun?
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
39
Doğa
Takvimleri
Farklı kültürler, zamanı
ölçmek için farklı yollar
geliştir miş. Birçok insanın
kullan dığı takvim Dünya,
diğer gezegenler ve yıldızların
hareketine göre tasarlanmış.
Bizim kullan dığımız on iki ay ve
dört mevsimden oluşan takvimse
Güneş yılına dayanır. Takvimler,
önemli günleri, haftaları, ayları
ve mevsimleri izlememize
yardım e der. Örneğin, 9
Ağustos’ta Dünya Turna Festivali
düzenleniyor. 2 Şubat’ta Dünya
Sulak Alanlar Günü kutlanıyor.
Aşağıda Kaku da takviminin ilk mevsimi
“gunu meleng” anlatılıyor.
“Sıcak güneydoğu rüzgârları pan danus
meyvelerini olgunlaştırdı ve kurak
mevsim başla dı. Okaliptüs ağaçları
çiçeklenecek, yılanlar yu murtlayacak ve
bal bollaşacak. Çiy ve sis görülmeyecek.
Çalılar du man reng i ve kuru, yanık
tütün kokusu var sürekli hava da.
Vato zlar ve köpekbalıkları yağlı,
kaplu mbağalar ku msala yu murtlayacak
Avustralya’nın yerli halk
Aborjinler, gezegenler
ve yıldızları, mevsimsel
değişiklikleri, hava duru munu,
bitkilerin çiçeklenmesini, kuşların
ötüşlerini ve hayvanların
göçlerini gözlemleyerek bir
pek yakın da. Timsahlar kuşların
yuvalarına bakıyor bulmak için yu murta.
Devekuşları da yağlan dı, turnalar, kazlar,
valabiler, ban dikutlarla birlikte avlanma
zamanı. İlk artamus kuşları görünür
görünmez yağmur bulutları görünecek
ve mevsim değişecek.”
takvim tasarlamış. Bu takvim,
Aborjinlerin kuşaktan kuşağa
geçen geleneksel beslenme
bitkileri yiyebileceklerini, hang i
alışkanlıklarıyla doğru dan uyu mlu.
hayvanları avlayabileceklerini gösteriyor.
Örneğin Kaka du halkının altı mevsimlik
Son mevsim, bizim takvimimizde Ağustos-
bir takvimi var. Her mevsim, hang i
Eylül aylarına denk geliyor.
40
Afrika’da
Turnalar
Turnalar Afrika’da hem eski
hem de yeni kültürlerde
önemli bir rol oynar. Eski
Mısır’da turnalar ve telli turnalar
evcil hayvan olarak beslenmiş ve
bir besin kaynağı olarak görülmüştür.
Eski Mısırlı sanatçılar, tapınakların taş
Mo dern Afrika’daysa turnalar, ulusal kuş
duvarlarına turnaları kazımıştır. Bu
kabul e dilir. Siyah ve gri taçlı turnalar
eserlerde yabani turnalar yuvalarıyla
Nijer ya ve Ugan da’nın, mavi turnaysa
birlikte, evcil turnalar çobanlarıyla
Güney Afrika’nın sembolüdür. Gri taçlı
birlikte otlatılırken ve krallara
turna, Ugan da’nın ulusal ar masın da ve
kraliçelere yemek olarak sunulurken
bayrağın da bulunur.
resme dilmiştir.
Günümüzde böyle olmasa da,
Eski Mısır’da turna, yıldızları
Eski Mısır’da turna eti yaygın
gözlemleyen insanların da
yemeklerden biriydi.
sembolüydü. Günümüzde yıldızları
gözlemleyen insanları nasıl
Eski Mısır’da ölümden sonra
a dlan dırıyoruz?
bir sonraki yaşama inanılırdı.
Bu ne denle, krallar kraliçeler
Güney yarımküre deki
öldükten sonra tüm eşyalarıyla
takımyıldzılardan birinin a dı da
birlikte görkemli tapınaklardaki
turna dır.
mezarlıklara gömülürdü. Sanatçılar
bu tapınakların duvarlarına, kral
ve kraliçelerin günlük yaşamda
gereksinim duyabilecekleri yiyecek
turna
takımyıldızı
ve eşyaları resme derlerdi.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
41
Büyük Kral
ve Turnalar
Bir Afrika masalı
Bir zamanlar Sang a dın da büyük
bir kral var mış. Bir gün kral,
Bu masal, Afrika’nın doğusun daki
Tanzanya, Kenya ve Ugan danın sınırın daki
bir gölde geçer. Ora da taçlı turnalar
çevre deki yaban öküzlerini
yaşar. Masal bu kuşların a dının nere den
hayranlıkla seyre derek yürüyor muş.
geldiğini anlatır. Masalı oku ve masalda
Hava çok sıcakmış. Daha yağmur
ne g ibi bir ders verildiğini arka daşlarınla
sezonu başlamamış. To prak çıplak
tartış. Sence büyük kral, turnalara
ve kurakmış. Akasya ağaçları gölge
altın taç he diye e derek aptallık mı
sağlamıyor muş. İnce dalları, uzun
dikenleri ve küçük yaprakları
arasın dan güneş ışığı öylece
sızıyor muş. Hava çok sıcakmış.
Yalnızca siyah karıncalar sıcağa
aldır ma dan ortalıkta geziyor muş.
etmiş? Sence turnaların kafasın daki
tüyler ne işe yarıyor ? Bazıları bu
tüylerin Afrika’nın otları arasın da onlara
saklanma olanağı sağla dığını düşünüyor.
Bazıları da, tüylerin turnaları Afrika
güneşinin etkisin den koru duğunu,
bazılarıysa bu tüylerin eşlerine kur
Güneş büyük kralın saçsız kafasına
yapma da işlerine yara dığını söylüyor.
çarparken “ Yaşlan dım artık. Sıcaktan
daha çok etkileniyoru m.” diye
düşünmüş. Tam bu sıra da bir akbaba
gelip, akasya ağacının bir dalına tünemiş. ama.” Yoluna devam etmiş kral. Ken dini
güçsüz hissetmeye başlamış. Tam o
Kral, buna sevinmiş. “Ey Akbaba, başıma
güneş geçti galiba, minnettar kalırım,
kanatlarını açıp gölgelenirsem biraz
altın da” demiş. Akbaba “Ne den?” diye
sor muş. Kral da “Ne ne den? Kanatlarını
açsan ne olur ? Bu bir iyilik, iyilik yapan
iyilik bulur.” demiş. “Hah!” demiş Akbaba.
“Bu da ne demek?” diye sor muş kral.
Akbaba cevap ver miş: ”Evine g it yaşlı
a dam, beni rahatsız e dip dur ma, hava da
ne sıcak
42
sıra da bir fil gör müş. Fil hızlı hızlı
yürüyor muş, sanki bir acelesi var mış.
Bu ne denle kral ona seslenince pek
gönülsüz dur muş. Kral, “Ey fil, çok
yorgunu m, başım dönüyor. Sıcaktan
kurtulmak için karşıdaki or mana
g i diyoru m, ama yol uzun.” demiş. Fil
onaylamış yaşlı a damı: “Çok sıcak değil
mi, ben de ken dimi or mana atacağım.” O
zaman kral ona birlikte yolculuk yapmayı
havalı bir şekilde konmuşlar,
uzun bacaklarını sertçe yere
vur muşlar. Böcekler dört bir
yana kaçışmış ama turnalara
yakalanmaktan kurtulamamışlar.
Turnalar karınlarını
doyurduktan sonra büyük kralın
çevresin de to plaşmışlar. Yaşlı
a dam öyle ümitsiz duruyor muş
ki şaşkınlıkla zıplamışlar önce
teklif etmiş. “Kulaklarını iki yana açsan,
ben de gölgesin de yürüsem, beni biraz
serinletsen, biraz ken dime gelsem.”
demiş. Fil, “Çok üzgünüm ama sen beni
yavaşlatırsın. Bir an önce or mana g itmem
lazım. Korkunç bir baş ağrım var.” demiş.
Kral “Ah” demiş, “Benim de.” Bunun
üzerine fil, “ Tahmin e derim, kimse buna
benim g ibi üzelemez, sana iyi şanslar.”
deyip krala ve da etmiş. Bir süre sonra
da or manın yolun da gözden
bir ayakları üzerin de, sonra
diğerin de. “Korong, korong” diye ses
çıkar mışlar. Bu aynı zaman da onların
a dıymış.
Büyük kral, ”İyi kuşlar, bana yardım
e din. Or mana g itmem lazım. Gölge bir
yere g itmezsem bura da öleceğim.” diye
fısıldamış. Turnalar “Elbette” deyip
siyah beyaz, büyük ve
kaybolmuş.
Zavallı kral ken dini çok kötü
hisse diyor muş. Yere otur muş
ve “ Yürüyecek halim kalma dı.
Gölge bir yer bulmam
lazım. Bulamazsam bura da
öleceğim.” diye düşünmüş.
Tam o an da bir turna sürüsü
gör müş. Otların üzerine
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
43
da uçup yaşa dıkları göle
g itmişler. Yeni taçları güneş
ışığı çarptıkça ışıldamış.
Büyük kral iyice ken dine
gelmiş. Üstelik turnalara
böyle bir he diye verdiği
için mutluymuş. İki ay sonra
güzel kanatlarını açmışlar ve ona gölge
yapmışlar. Sonra da ayağa kalkmasına
yardım etmişler. Yavaşca onu or mana
taşımışlar. Büyük kral or mana gelip
ağaçların gölgesin de dinlenince ken dine
gelmiş. Kuşlar çevresine dizilmiş, büyük
kral onlara bakmış ve daha önce böyle
güzel yaratıklar gör me diğini düşünmüş.
“Çok iyisiniz. Hem iyi hem de güzel.
Bu iki özellik bir ara da bulunmaz. Bu
iyiliğinizi asla unutmayacağım. Sizi
ödüllen direceğim. Bu yaptığınızı kimse
yapmazdı. Şimdi tek tek yanıma gelin.”
demiş.
Turnalar denileni yapmışlar. Büyük kralın
önüne geldiklerin de onu selamlamışlar,
o da yavaşca elini turnaların zarif
başlarına koymuş. Bir an da turnaların
başın da altın bir taç belir miş. Anlaşılan
büyük kral bu şekilde onlara teşekkür
etmiş. Turnalar büyük kralı teşekkür
etmek için tekrar selamlamışlar ve sonra
44
bir turna sürünerek gelmiş
büyük kralın evinin kapısına.
Görünüşü çok zavallıymış. Açlıktan çöp
g ibiymiş. Tüyleri yolunmuş. Kamışların
arasın da saklanmaktan çamur için de. Ve
uykusuzluktan kıpkır mızı gözlü. Büyük
kral turnaya korkuyla ve acıyarak
bakmış. “Büyük kral” demiş turna,
“Bize verdiğin he diyeyi geri alman için
yalvarıyoruz. Almazsan geriye hiç bir
turna kalmayacak. İnsanlar, taçımızı
görüp almak için bizi avlıyorlar.” Büyük
kral turnayı dinlemiş ve ke derden başını
eğmiş. “Ne ka dar aptalım.” diyerek
üzüntüsünü dile getir miş. Böyle bir
şeyi nasıl akıl e deme dim. Hatamı telafi
e deceğim. Son bir büyü daha yapacağım.”
Sonra da turnaların altın tacının yerine
çok güzel taça benzer tüyler koymuş.
Bu tüyler hâlâ var. O gün den sonra,
başların daki güzel tüylerle turnalar
taçlı turna diye bilinmiş.
Avrupa’da
Turnalar
Avrupa ve Orta doğu’da turna binlerce
İsveç’in güneyin de insanlar hâlâ turnalar
yıldır e debiyatı, dili etkilemiş. Şair
için patates yetiştir meye devam e der.
Ho meros’un ünlü eseri İlya da’da olduğu
Ulusal ra dyolar, baharda turnaların
g ibi Eski Yunan ve Ro ma metinlerin de
gelişini anons e derler. Bölge de ilk
turnaların izine rastlanıyor. Turna kışın
turnalar görüldükten sonra, insanlar
Filistin, Mısır ve diğer Akdeniz ülkelerine
onları turna gözlemleme yerlerine
göç e diyor. Bu
da o coğrafyayı
nasıl
etkile diğini
gösteriyor.
Kayıtlardan,
Ro malıların,
Kuzey
Afrika’yla
ilişkilerin den
dolayı taçlı
turnayı da
öğren dikleri
görülüyor.
Eski Yunanlılar
ve Ro malılar,
Turnagagası bitkisini duydun mu hiç? Bu
bitkinin a dı turna dan gelir, çünkü bitkinin
tohu m zarfları turna gagasına benzer.
insan oto mobil ve
otobüslerle gelir ki
sıkışıklığı yaşanır.
alfabesin de birkaç harf turna dan
Örneğin lamb da ve fi harfleri.
e derler. O ka dar çok
bu yerlerde trafik
Yaygın bir inanışa göre, Eski Yunan
esinlenerek oluşturulmuştur.
g i derek takip
lamb da
bağlılığın ve
Üstelik bazı insanlar fi harfinin,
tehlikelere karşı
başını kana dı altına koymuş ve
tek ayak üzerin de duran turnayı
simgele diğini düşünür. Doğru olabilir
mi, ne dersin?
Avrupa’da turna,
fi
tetikte olmanın
sembolüdür. Bu
ikincisi büyük
olasılıkla, sürülerde
Eski Yunanlılar ve Ro malılar turna
beslemiş ve besin olarak tüketmiştir.
birkaç turnanın
bekçilik yaptığını
gözlemlemelerin den
mevsimsel
kaynaklanır. Bekçi
değişimleri
olan turnalar bir
ve hang i
taşın üzerin de
mevsimde neyi ekeceklerini belirlemek
tek ayakları üzerin de dururlar. Gece
için turnaların göçlerini gözlemlemişler.
uyuyakalırlarsa, taşın üzerin den düşer
Bugün kuzey ülkeleri turnanın gelişini,
ve hem ken dileri uyanır hem de sürüyü
uzun kışın bitişi ve baharın habercisi
uyan dırırlar.
kabul e derler.
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
45
Ak
Turnalar
Sibir ya’da “kar tacı” olarak bilinen
bir turna türü var. Bembeyaz
ve uzun gagalı. Adını da tahmin
e debilirsin: Ak turna. Bu turna,
Hin distan’da “kuşların zambağı”,
Çin’de “siyah yenli turna” olarak
bilinir.
Ak turnalar Sibir ya’da ürer.
Yerli halklar geleneksel olarak
bu güzel kuşu korur, sağlık ve
iyi şans getireceğine inanır.
Sibir ya’nın doğusun da yaşayan
ve Yakutlar olarak bilinen Türk
halkı, biri hastaysa ve ak turna
görürse onun iyileşeceğine inanır.
Sibir ya’nın batısın daki HantıMansi halkı, ayı avın dan sonra
turna kostümü g iyerek dans
e derler. Böylece ayının ruhunu
serbest bıraktıklarına inanırlar.
Ayrıca Sibir ya’daki yerli halklar,
yuva yapan ve yavrularını
besleyen turnalar rahatsız e dilirse
bunun kötü şans getireceğini
düşünürler. Bu ne denle evcil
hayvanlarını sulak alanlardan
uzakta otlatırlar.
46
Azerbeycanlı Rasul Gamzato v’un şiirin den
Türkçeye uyarlanan bir bölüm:
Yarışıyorlar sonsuz gökyüzü boyunca
Söylesene kim alışık eşe dosta
Ve araların daki boşluk
Sanki ayrılmış bir yer bana
Turna sürülerine katılabilirim bir gün
Öylece g i derim kanatlanarak
Ve sen kalan yer yüzün de
Desene ağla dığımı duyacaksın tiz sesimle
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
Uluslararası Turna Koru ma Vakfı, kırk yılı
aşkın süre dir yer yüzün deki 15 turna türünün
ve bu türlerin yaşa dıkları sulak alanların
korunmasına yönelik çalışmalar yürütmekte dir.
www.savingcranes.org
WWF-Türkiye; dünyanın ön de gelen doğa
koru ma kuruluşların dan biri olan WWF ’in
ulusal örgütüdür. Beş milyonu aşkın destekçiye
ve 100’den fazla ülke de faaliyet gösteren
bir küresel ağa sahip olan WWF ’in misyonu;
biyolojik çeşitliliği koruyarak, yenilenebilir
kaynakların sürdürülebilirliğini sağlayarak,
kirlilik ve israfın önüne geçerek dünyamızdaki
bo zulma eğilimini durdur mak ve insanın
doğayla uyu m için de yaşa dığı bir gelecek
kur maktır. www.wwf.org.tr