mulo ˜ nadi yesu chakabakeneniyi nikufwa?
Transkript
mulo ˜ nadi yesu chakabakeneniyi nikufwa?
34567 Na. 2 2016 ˜ MULONADI YESU CHAKABAKENENIYI NIKUFWA? CHANUKISHU CHAKUFWA KWAYESU HACHISATU, HAMARCH 23, 2016 34567 Vol. 137, Na. 4 ˙ ˜ ˜ Yapulintanawu Hakamu Nakamu Yashikana: 58,987,000 MUMADIMI 254 Na. 2 2016 LUNDA AYINU MAGAZINI, yaKaposhi Kakuta˜ lila, yamulemeshana Yehova Nzambi, ˜ Nyuuli wayuma yejima. Yakundejana ˜ antu nansanu yayiwahi nawu Wanta waNzambi wamwiwulu katataka wumanishi kutama kwejima nikubalumu˜ na iseki kwikala paradisa. Yalejana antu kumukuhwelela Yesu Kristu, wafwili kulonda tukaheti wumi wahaya nyaka nawa chayinu mpinji hiMwanta wunakuyuula muWanta waNzambi. Ayinu magazini anatwalekuhu kuyisoneka kufuma tuhu mu 1879 nawa hiya˜ ˜ hoshana jamapolitikiku. Ilana yaho˜ ˜ shana hohu nsanu yamuBayibolu. Ayinu magazini yakulandisha wanyi. ˜ ˜ Ayisonekana yikwashena mudimu wakudizisha antu Bayibolu mukaayi ˜ kejima wakwashewana nayawaana ˜ ˜ yahananawu mukudikenela. ˜ Mwani neyi munakukena kuhana yawaana, yenu ha www.jw.org/lun ˜ Ilana neyi mukuwaana tunazatishi NW yinalondeli hansona, dikwila nawu nsonoyu yinafumi muBayibolu yawundeli yaNew World Translation of the Holy Scriptures. ˜ ˜ Munakukena kwilukilahu nsanu yikwawu hela kudiza Bayibolu chawaana? Yenu ha www.jw.org/lun hela sonekelenu kukeyala yimu yahamakeyala adi heshina. Yaku SOUTH AFRICA: Jehovah’s Witnesses Private Bag X2067 Krugersdorp 1740 MUNAKUTOÑOJOKA NENUDI? Munateli kuhetelamu muniyi nsañu yelukawu antu chikupu “Chaswejeliyi Nzambi kukeña mpata yamunu mwishina, waheni Mwanindi wumu hohu”?—Yowanu 3:16. Akanu Kaposhi Kakutalila kanalumbululi chimunateli kuhetela mukukabakana kwaYesu nikufwa kwindi. ˜ Mulonadi Yesu Chakabakeneniyi niKufwa? Yumiyi Komana Yamwekeni? 3 ˜ Mulonadi Yesu Chakabakeneniyi niKufwa? 5 YIBAABA YIKWAWU YIDIMU Komana akwaKristu Atela Kudifukula Kunyiyombu? 8 Mukupulwisha Wumi Wenu Neyi Mutiya ˜ Munayisonamishiwu! 11 Hinyi Washili Tupetulu—niMavasi muBayibolu? 14 ˜ Indi Bayibolu Yahoshana Nawudi? 16 Yamu ZAMBIA: Jehovah’s Witnesses P.O. Box 33459 10101 Lusaka ˜ Neyi munakukena kumona makeyala ejima amukaayi, talenu ha www.jw.org/en/contact. The Watchtower (ISSN 0043-1087) Issue 4 March 2016 is published monthly with an additional issue published in January, March, May, July, September, and November by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299, and printed by Watch Tower Bible and Tract Society of South Africa NPC, 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739. 5 2016 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Printed in South Africa. s ˜ ˜ TANENU NSA NU YAYIVULU HAINTANETI MALWIHU AMUBAYIBOLU ANAYAKULI Komana Yesu Wafwilili Hakulusu? r (Talenu hanasonekiwu nawu BIBLE TEACHINGS ˛ MALWIHU AMUBAYIBOLU ANAYAKULI) MUTU WUDI HAKAVA YUMIYI KOMANA YAMWEKENI? Muchaaka cha 33 C.E., Yesu wakuNazareta amujahili. ˜ Amutwikili nyilona nawu ˜ nakuzunisha nfulumendi, amuhumpwili chikupu nikumupopela hamutondu. Wafwili namabinjila chikupu. ˜ ˜ Ilana Nzambi wamusanwili nawa chimwahitili mafuku 40, Yesu wayili mwiwulu. ˜ yayiwahi twayiluka kuhitila muNyikanda yiIyi nsanu ˜ Yayiwahi yawakwaKristu yachiGriki, yawana yaNsanu ˜ ˜ tenanawu nawu Chitiyanenu Chachiha. Komana yumiyi chalala yamwekeni? Ilu lwihu lwalema chikupu. Neyi yumiyi hiyamwekeniku, dikwila nawu yuma yakuhwelela˜ ˜ wu akwaKristu yamukunkulwayi nikuchineja kwachine˜ janawu kwakwikala nawumi wahaya nyaka muParadisa kwakekala hohu neyi hichilota chakabula kumwekana. (1 Akorinda 15:14) Munjila yikwawu, neyi yumiyi chalala ˜ chiwahi kuyamwekeni, dikwila nawu antu akahandana ˜ yambidi, chimunateli kulejaku akwenu. Komana nsanu ˜ muNyikanda yaNsanu Yayiwahi yalala tahindi yakulumbisha? ˜ WUNSAHU WAMWEKESHANADI? ˜ yanyaka yakutwamba, ansoneki Kwambukaku nansanu ˜ ˜ yalala nawa nakashiaNsanu Yayiwahi asonekeli nsanu ˜ nawa nshi. Chakutalilahu, mwekala majina alala amaluna ˜ tunateli kuya kunawa maluna nimakonu. Ashimuna hadi ˜ ˜ nsanu ˜ yanyaka antu adinaku, chakwila niantu asonekana niwena ayitena.—Luka 3:1, 2, 23. Na. 2 2016 3 ˜ amuyaaka Yesu amuteneni kudi ansoneki ansanu nkulakaji yakusambila niyamuchiyedi.1 Njila yafwili˜ Yayiwahi, lumu yashimunawu muNyikanda yaNsanu 1 Tacitus, wasemukili mu 55 C.E., wasonekeli nindi “Christus, kwafuma ijina [dawakwaKristu], amukabishili chikupu kudi nguvulu yetu wumu wahakachi kawanguvulu, Pontusi Pilatu muchiyuulu chaTibe˜ kudi Suetonius (wamuyaaka nkulakarusi.” Yesu amushimwini cheni ˜ wejina daJoseji yakusambila); kaYudeya mukwakushimuna nsanu ˜ phus (wamuyaaka nkulakaji yakusambila); niPliny wakansi, nuvulu wamuBithynia (wamuyaaka nkulakaji yamuchiyedi yakusambila). ˜ ˜ Mulonadi Iyi Nsanu Chiyabula Kwikala Munyikanda Yamukaayi? ˜ Chineli anatuleji nawu Yesu wadina hamaseki, komana ˜ twatela kutiyilila kunsanu yakutwamba yabula kwikala ˜ ˜ muBayibolu? Pini mwani. Twatela kwiluka netu Nsanu Yayiwahi ayisonekeli kwakwihi nayaaka 2,000 yinahi˜ tuhu. Nsanu yikwawu yantesha yasonekeluwu hayina mpinji yichidi kwoku niyinu mpinji. (1 Petulu 1:24, 25) Dichi kwambukaku nawantu amavulu akwakumudi˜ ˜ mbulula Yesu, akananyana kusoneka yuma yinateli ˜ kulenela antu kumukuhwelela Yesu. ˜ ˜ Kutalisha hakusanuka KwaYesu, Petulu wadina hakachi ˜ kawapostolu indi walumbulwili nindi: “Yena amusanwili kudi Nzambi mudi afu ifuku damuchisatu hakumumwekesha hatooka, bayi kudi antu ejimaku, ˜ ˜ ilana kudetu ayinsahu akutondanahu dehi kudi Nzambi ˜ yetu twelili nikudya nikunwa nindi helililiyi nasanuki ˜ dehi mudi afu.” (Yililu 10:40, 41) Mulonadi chabuliliyi kumwekana kudi antu ejima? Mukanda waMatewu wa˜ ˜ Nsanu Yayiwahi watulejana nawu chelili akulumpi ˜ ˜ jansakililu atiyi nsanu yakusanuka kwaYesu, atachikili ˜ ˜ kuyikanesha antu kulonda abuli kutiyakesha iyi nsanu. —Matewu 28:11-15. ˜ ˜ ˜ Komana dichi chakeneliyi Yesu nindi nsanu yakusanuka kwindi yikali yakujinda? Inehi, Petulu watwalekeluhu kuhosha nindi: “Hakutuleja nindi tushimwini antu, tushimuni wunsahu wakutena netu yenowu diyi anafuukuluwu kudi Nzambi kwikala mukwakusompesha niamomi niafu.” AkwaKristu alala aneli mwenimu nawa achidi kwilamu.—Yililu 10:42. 4 KAPOSHI KAKUTALILA ˜ yesekana nanjila yajahililenamu aRoma antu hayina mpinji. Kubombelahu, yuma yamwekeni ayishimuna ˜ nawa yamwekeshana ˜ chayikabishineyi chochiyadina liwu atumbanji twaYesu. (Matewu 26:56; Luka 22:24˜ yejimiyi yinakumwe26; Yowanu 18:10, 11) Iyi nsanu ˜ Yayiwahi adina ˜ kesha chikupu nawu ansoneki aNsanu ˜ nakashinshi nawa asonekeli nsanu yaYesu kwesekeja ˜ nachiyadina. ˜ INDOCHU KUSANUKA KWAYESU? ˜ Hela chakwila antu eluka nawu Yesu wadinaku ˜ nsanu ˜ yakunawa wafwili, amakwawu ajinookana ˜ sanuka kwindi. Niapostolu indi hiyashikeneni dakwi˜ yayilejeluwu yakusanuka ˜ teja nsanu kwindiku. (Luka 24:11) Kujinooka kwawu kwejima kwamanini chelili ˜ wena niakwawu amumoni Yesu asanwiluwu hampinji yamboka-mboka. Mpinji yimu izaza dawantu akubadika ha 500 amumweni namesu kapu.—1 Akorinda 15:6. ˜ yakusanuka ˜ Atumbanji ashimwinini nsanu kwaYesu kudi antu ejima nakuhamuka, chakadi kutiya woma nawu akuyikasa hela kuyijaha, kushilahu tuhu niantu amujahili Yesu. (Yililu 4:1-3, 10, 19, 20; 5:27-32) Komana atumbanji amavulu adi kumwekesha kuhamuka ˜ ˜ neyi elukili wanyi nawu Yesu amusanwili? Kusanuka ˜ kwaYesu dikwayikoleshana akwaKristu kwikala neye˜ kunyima. na makonu neyi chichadina ˜ ˜ Nsanu Yayiwahi yahosha hakufwa nikusanuka kwa˜ ˜ Yesu yamwekeshana chikupu nawu iyi nsanu yamwe˜ na ˜ iyi nsanu ˜ nakananachima ˜ keni. Neyi mukutana mukwiluka chikupu nenu iyi yuma yamwekeni. Munateli ˜ kwikala nachikuhwelelu chakola neyi mwiluka mulona ˜ waleneleli yumiyi yimwekani. Chibaaba chinalondeluhu chikulumbulula. ˜ MULONADI YESU CHAKABAKENENIYI NIKUFWA? ˜ kuMukuhosha nenudi neyi ayihula nawu, “Komana munakukena ˜ shakama haya nyaka?” Antu amavulu hadaha anateli kwiteja ilana ˜ ˜ ˜ ajinookana haniyi nsanu. Ahoshana nawu muntu neyi navwaliki ˜ chalondelanahu hikufwa. ˜ Indi neyi lwihu aluhimpa, ayihula nawu, “Komana munadiloneshi kufwa?” Kwesekeja nachichekala, antu amavulu anateli kukaa˜ namakabi na. Chikumanyi chitunakuhoshahu? Hichidi namulona ˜ ˜ nikweseka kutunakumonaku, twakenana kushakama haya nyaka. ˜ nawu Nzambi waleneli ˜ Bayibolu yashimunana antu nampwila ya˜ ˜ kushakama haya nyaka. Yahoshana cheni nawu ‘washa dehi mpinji yahaya nyaka munyichima yawantu.’—Mukwakutaisha 3:11. ˜ haya nyakaku. Walala wudi wakwila nawu antu hiyashakamana Yumanyi yaluwankeni? Kubombelahu, kudihu yuma yelayi Nzambi ˜ ˜ hakwila yamanishi iku kukala? Nakwilu yamuBayibolu yatuzanale˜ ˜ ˜ ˜ ˜ shana chikupu nawa yatulenelana kwiluka mulona waweni waleneleli Yesu yakabakani nikufwa. “Kudi iyala wumu [Adama] ˜ nshidi yenilili mumpata yamunu mwishina, ninshidi yaleteli kufwa.” —Aroma 5:12 YUMANYI YALUWANKENI? Tupetulu tusatu twamuBayibolu mumukanda waKutachika twa˜ nawu Nzambi waleneli ˜ tulejana antu adisumbula atachi, Adama ˜ haya nyaka nawa wayilejeli naEva, wayilejeli nindi akashakamana chuma chateleleli kwilawu kulonda akatwalekuhu kwikala nawumi. ˜ yamuBayibolu yashimunana ˜ chiyakanenyiwu ˜ Nsanu kumwovwahi˜ ayila Nzambi nichiyajimbesheliwu wumi wahaya nyaka. Iyi nsanu ˜ kushimuna munjila yapela, chakwila antu amakwawu anyakalana ˜ mukanda waKutachika watulejana ˜ yikaana nawu hikaanu. Ilana ˜ wunsahu walala wansanu yamwekeni kunyima neyi chashimuna ˜ Yayiwahi.1 Nyikanda Yansanu ˜ Chumanyi chafuminumu chelili Adama yakananyi kwovwahila nshimbi? Bayibolu yaakula ilu lwihu nawu: “Kudi iyala wumu ˜ [Adama] nshidi yenilili mumpata yamunu mwishina, ninshidi yaleteli kufwa; chochenochu nawa nikufwa kwashikeneni antu eji˜ wejima wawu avulumwini.” (Aroma 5:12) Adama chama, mulona ˜ dikaniliyi naNzambi, wavulumwini. Wajimbesheli wumi wahaya nyaka nawa wafwili. Chineli twekala anyanindi, twaswana nshidi ˜ kushinakaja nikufwa. Iyi nsanu ˜ yavulumwiniyi. Nawa twakatana, ˜ yinalumbululiwu kutalisha hachitwafwilana yinesekani nayuma 1 Talenu chibaaba chinakwila nawu, “The Historical Character of Genesis,” muInsight on the Scriptures, Volume 1, ifu 922, wasonekawu kudi aYinsahu jaYehova. Na. 2 2016 5 Kufwa kwaYesu kwenzununa njila ˜ yamuzanalu yawumi wahaya nyaka ˜ yuma yawanawu asayantisiti nawu anyana aswanana ˜ yimu yafumana kudi anvwali jawu. Hanu dinu, kudihu yuma yelayi Nzambi hakwila yamanishi iku kukala? YUMA YELAYI NZAMBI ˜ ni, ˜ Nzambi walonesheli ˜ Ena njila yakukuulilamu hela kufuntisha chuma chajimbesheleliyi Adama ˜ anyanindi, kuchineja kwakushakama haya nyaka. Indi ˜ Nzambi welili nahi? Bayibolu yahosha haAroma 6:23 nawu, “Wufwetu wanshidi hikufwa.” Dikwila nawu kufwa diwu wufwetu wanshidi. Adama wavulumwini, wafwili. Ni˜ nawa chafumanamu ˜ netu nawa, twavulumunana twa˜ ˜ ˜ fwana. Ilana twasemukilana munshidi hela chakwila ˜ wakwosi chuma chitwavulumwini. Dichi, hamulona ˜ kukena kwaNzambi, watemesheli Mwanindi Yesu kulonda yatukuuli ‘kuwufwetu wanshidi.’ Indi chumichi ˜ chazatikili nahi? Chineli muntu wumu, muntu wawanina Adama, ˜ wadikanili, ˜ wavulumwini nakutuletela kufwa mulona muntu mukwawu wawanina wovwahilili ndo-o niku˜ ˜ kulonda yatukuuli kuniwu mukufwa wakenekele na ˜ ˜ nawu: ‘Chelili amavulu lona. Bayibolu yalumbululana hiyakwikala akwanshidi nakujikwa kwamuntu wumu, 6 KAPOSHI KAKUTALILA dichi nawa antu amavulu akayibalumuna kwikala ˜ nakwovwahila kwamuntu wumu.’ (Aroma 5:19) alona ˜ ‘yeniwu muntu.’ Washili mawulu, Yesu diyi wadina wekalili muntu wawanina nawa watufwilili. Chumi˜ ˜ chi chatulenela kwikala nanimenu yayiwahi naNza˜ mbi nikwikala nakuchineja kwakwikala nawumi wahaya nyaka. ˜ MULONADI YESU CHAKABAKENENIYI NIKUFWA? ˜ Mulonadi Yesu chafwililiyi kulonda yafweti iwu mu˜ lona? Komana Nzambi Watwesha Yejima wadi kuhana ˜ hohu lushimbi nindi anyana kaAdama ashakamena ˜ haya nyaka? Wadina nawuswa wakwila mwenimu. Neyi welili mwenimu wadi kudiwula nshimbi yindi yakwila nawu wufwetu wanshidi hikufwa. Ilu lushimbi ˜ lwalema chakwila kwosi kuludiwula hela kulwadina luhimpa neyi kunamwekani chuma. Hilushimbi lwale˜ ma hashindamena wunanji walala.—Masamu 37:28. ˜ ˜ Neyi Nzambi wahenesheli wunanji haniyi mpinji, antu adi kutachika kujinooka nawu dichakelayi ni˜ yikwawu. Chakutalilahu, wadi kwila mwamunsanu ˜ wunanji hakutonda hakachi kawanyana kaAdama atela kutambwila wumi wahaya nyaka amakwawu nehi? ˜ “Ilenu na Mwenimu” Nampinji yawufuku henohu kanda yahani wumi windi, Yesu wapompeli hamu nawapostolu indi ashinshika nakwanakana Chanukishu chakufwa kwindi. Wayilejeli nindi: “Ile˜ ˜ ˜ nuna mwenimu munanakanana nachu.” ˜ (Luka 22:19) Hamulona wakwovwahila ilu lushimbi, aYinsahu jaYehova mukaayi kejima ˜ apompana hachaaka hachaaka nakwanakana kufwa kwaYesu. Chaaka chinamani, antu 19,862,783 enjili kuChanukishu. Komana adi kumukuhwelela nawu wakela mwahoshe˜ wakwila Nzambi welana ˜ mwawuna˜ liyi? Hamulona ˜ nji kulonda tukapuluki, chatukwashana kukuhwelela ˜ yuma yalona ˜ mpinji yejima. netu Nzambi welana Kuhitila mumulambu wakufwa kwaYesu, Nzambi wenzununa njila yakwikala nawumi wahaya nyaka muParadisa hamaseki. Shinshikenu mazu aYesu ekala haYowanu 3:16 akwili nawu: “Chaswejeliyi Nzambi ˜ mpata yamunu mwishina, waheni Mwanindi kukena wumu hohu, kulonda muntu wukumukuhwelela aheti ˜ wumi wahaya nyaka, akabuli kunona.” Kufwa kwaYe˜ su bayi neyi kwamwekesheli hohu wunanji waNzambi ˜ kukananyaku, ˜ ˜ kwamwekeshana ˜ nawu wabulana ilana ˜ wasweja kukena antu. ˜ Hanu dinu, mulonadi Yesu chakabakeniyi nikufwa munjila yatama chikupu yashimunawu muNyikanda ˜ Yayiwahi? Hamulona ˜ wakwiteja nindi amuyaNsanu yandishi chikupu nikutwalekahu kwikala washinshika, Yesu wakaanini chikupu yuma yejima yatwambiliyi Diyabolu nindi antu hiyanateli kutwalekahu kwikala ashinshika kudi Nzambi neyi adi mukwesekaku. (Yoba ˜ yatwambiliyi Satana yamwekeni neyi 2:4, 5) Nsanu yalala chelili Adama muntu wawanina yavulumuni. Chinu chaaka, Chanukishu chakufwa kwaYesu chakekalaku Hachisatu, March 23, haku˜ huma kwetanwa. Enu nichisaka chenu niamabwambu jenu anayitambiki kwinza nakutiyilila kumpanji yaBayibolu. Iyi mpanji yikalumbulula kufwa kwaYesu chikwalemena nichikunateli kuyikwasha. Iku kupompa kwa˜ waana; kwakekala wanyi kuhitishamu yena nakutambula mali. Mwani ihulenu aYinsahu ˜ ˜ jaYehova amwiluna denu ayileji iluna nimpinji. Hela munateli kuya hawebu sayiti yetu ya, www.jw.org/lun. ˜ Yesu wadina ˜ wawanina neyi Adama, watwalekeIlana luhu kwikala washinshika hela chakwila wamweni makabi. (1 Akorinda 15:45) Wamwekesheli chikupu nindi Adama niyena wadi kumwovwahila Nzambi neyi watondeluhu kwila mwenimu. Chomikiliyi kweseka kwejima, Yesu watushilili chakutalilahu chitwatela kulondela. (1 Petulu 2:21) Nzambi wamwinkeli wuloku Mwanindi Yesu wovwahilili chikupu, nakumwinka ˜ kufwa mwiwulu. wumi wabulana CHIMUNATELI KUHETELAMU Mwamweni Yesu wafwili. Njila yaya kuwumi waha˜ kushakama haya ya nyaka yenzunuka. Munakukena nyaka? Yesu washimwini chuma chitwatela kwila nindi: “Wumi wahaya nyaka woweniwu, wakukwiluka eyi Nzambi walala wumu hohu, niYesu Kristu watemesheli.”—Yowanu 17:3. Ansoneki ayinu magazini anayikoleshi kudiza ˜ nsa nu yayivulu hadi Yehova, Nzambi walala niMwanindi, Yesu Kristu. A Yinsahu jaYehova amwi˜ denu akutiya kuwaha kuyikwasha. Munateli luna ˜ kuwana nsanu ˜ yikuyikwasha hawebu sayiti yetu cheni ya, www.jw.org/lun. ˇ Na. 2 2016 7 Komana akwaKristu Atela Kudifukula Kunyiyombu? HAAKA nichaaka, antu akubadika ha 6 miliyo- C ˜ mwivunda danyitondu yanyisida dekani ayana ˜ la kwakulehi muPeninsula yaShima muJapan. Ayana Kulwitala Lweneni muIse, kudi nzambi wamumbanda, ˜ aShinto anadifuAmaterasu Omikami. Kunidi iluna, kuluku hadi makombakaji ayedi ayaaka. Akwakudi˜ kuditookesha kuhitila mukuwela fukula asambilana ˜ ˜ kumakasa nikukucha mukanwa. Kuhinahu, emanana ˜ kwakwihi namuyombu wahaiden (mbanu yakudifuku˜ tushidikilu twakufukama, kusakililaku), alondelana la nikulomba kudi nzambi wamumbanda.1 A Shinto ˜ antu jawu kudifukula kuyuma yikwawu, niaetejana Buddha amakwawu, niakwaKristu amakwawu niantu ˜ ˜ nawu neyi adinija ˜ amakwawu atonojoka na mutushidikilu twakudifukula kunyiyombu yawaShinto chatama wanyi. Jinsakililu jamaneni mukaayi kejima jikweti nyi˜ ˜ yombu kwadifukulanawu nawa antu amavulu ayana˜ ku. Mumatuna mwekala akwaKristu, mudi machechi amavulu ninyiyombu yakundama kudi Yesu, Mariya ˜ kumaluna ˜ niantu alema. Nyiyombu yikwawu ayituna ˜ kwamwekeneni nsanu yashimunawu muBayibolu hela ˜ kwahembela“yihayamisha” yakatataka hela kwiluna wu yozelu yakunyima yamunsakililu. Antu amavulu ˜ kunawa maluna ˜ mulona ˜ atonojoka ˜ ˜ nawu kuayana na lomba kwawu anateli kukutiya swayi neyi aya nakulo˜ ajila. Amakwawu, atonojoka ˜ ˜ nawu mbela kumaluna na 1 Tushidikilu twawaShinto twakunyiyombu twambomboka. 8 KAPOSHI KAKUTALILA neyi aya kumuyombu aneli chuma cheneni nawa anamwekeshi nawu ajila chikupu. Komana kulomba nikulembelela kwamuntu anateli kukwitiya hohu nikukwakula neyi yaya nakulombela ˜ kuwaha nakumuyombu? Komana Nzambi watiyana ˜ ˜ nawa, wantu ayana nakudifukula kunyiyombu? Cheni komana akwaKristu atela kudifukula kunyiyombu? ˜ Nakwilu yanawa malwihu yikutuleja chitunateli ku˜ yakudifukula kunyiyombu nawa yikutumona nsanu ˜ ˜ Nzakwasha kwiluka kudifukula kwamuzanalesha na mbi chikupu. KUDIFUKULA “MUCHALALA NIMUSPIRITU” ˜ yahanjekeliyi Yesu namumbanda kaSamariNsanu ˜ chamonanayi ˜ ya yamwekeshana Nzambi antu adifu˜ ˜ kulana hamaluna ‘ajila’ hela kunyiyombu.1 Yesu wahi˜ muSamariya nawa wanookeli chanti heshima tilena didi kwakwihi namusumba waSika. Watachikili kuhanjeka namumbanda wenjili nakutaha menji heshima. ˜ Chahanjekelenawu, mumbanda washimwini chaambu cheneni chekala munsakililu yawaYudeya nawaSamariya. Mumbanda wahosheli nindi, ‘Ankakulula jetu ˜ kudi Nzambi kuniyi mpidi; ilana ˜ enu adifukwilana nenu antu atela kudifukula kudi Nzambi muYerusalema.’—Yowanu 4:5-9, 20. ˜ Mpidi yatenenenayi iwu mumbanda hiMpidi yaGerizimu, yidi hadi makilomita kwakwihi na 50 kukabe1 Talenu chikasha chinakwila nawu ‘Muyombu Hichumanyi?’ ˜ & Antu ayana Kulwitala Lweneni muIse, Japan, niGrotto yamuMassabielle, Lourdes, France 5 JTB Photo/UIG/age fotostock ´ 5 Jose Fuste Raga/age fotostock ta kaluwunda kaYerusalema. Kuniyi mpidi aSamari˜ natembeli kwayilenawu ˜ ya adina nakwanakana yawija yidi neyi Chipandakenu. Hela chochu, chatela yata˜ hakachi kawaYuchiki kuhosha hachaambu chadina deya nawaSamariya, Yesu wamwilili iwu mumbanda ˜ nindi: “Eyi mumbanda, nitiyi chinukukuleja, nami kukwinza mpinji yakabula kudifukulawu antu kudi Tata kumpidi iyi, hela muYerusalema.” (Yowanu 4:21) Iwu ˜ wunsahu wawuwahi chikupu wafumini kudi wadina ˜ kaYudeya. Mulonadi antu chalekeleliwu kudifukula hatembeli yaNzambi muYerusalema? ˜ mpinji yikwinza, Yesu watwalekeluhu nindi: ‘Ilana ˜ ena yashika dehi, yenoyu akwakudifukula alala akadi˜ diwu fukula kudi Tata muchalala nimuspiritu; mulona ˜ akukenayi Tata ekali akwakudifukula kudi yena.’ (Yo˜ wanu 4:23) Hadi yaaka yayivulu, aYudeya amwenena ˜ tembeli yayiwahi muYerusalema neyi didu iluna daku˜ difukwila. Dikwayilenawu kasatu muchaaka nakuhana nyilambu kudi Nzambi yawu, Yehova. (Kwidika 23: ˜ Yesu wahosheli nindi yuma yejimiyi yi14-17) Ilana kuhimpika nawa “akwakudifukula alala” akudifukula ‘muchalala nimuspiritu.’ ˜ heluna ˜ dimu nawa ayiTembeli yawaYudeya yadina ˜ ˜ mwenena kudi antu ejima. Ilana chalala nispiritu ye˜ kwejima. Dichi, Yesu walumbulwilili nindi kukalana difukula kwawakwaKristu alala hikwakashindamena ˜ dimu hela matala hela heluna, ˜ chidi neyi kuheluna Mpidi yaGerizimu, tembeli yamuYerusalema hela ma˜ amakwawu ajilaku. luna Mukuhanjeka namumbanda kaSamariya, Yesu wa˜ nindi “mpinji” ‘yinakwinza’ yakahishimwini cheni mpika njila yakudifukwilamu kudi Nzambi. Himpinjinyi yeniyi? Mpinji yashikili chelili Yesu yahani wumi windi kuhitila mukufwa, nawa wamanishili kudifukula kwawaYudeya kwashindameneni haNshimbi yaMo˜ nindi: “Mpisi. (Aroma 10:4) Yesu wahosheli cheni ˜ ˜ nji . . . yashika dehi.” Mulonadi? Chineli diyi wadini Mesiya, watachikili kupompesha atumbanji akwovwa˜ nshimbi yashimwiniyi yakwila nindi: ‘Nzambi hilana ˜ adifukula muhiSpiritu; akadifukula kudi yena china chalala nimuspiritu.’ (Yowanu 4:24) Hanu dinu, kudifukula muchalala nimuspiritu kwatalisha mudihi? ˜ yakudifukula muspiritu, haYesu hakutena nsanu ˜ tenenena kudifukula kwamazwanda hela kwanyi- Indi Yesu watalishili mudihi hakuhosha nindi twatela kudifukula ‘muspiritu nimuchalala’? ˜ wahoshelena ˜ nsanu ˜ yakudifukutukutukuku. Ilana ˜ naspiritu yajila yaNzambi, yekala la kwalombolewana ˜ kwiluka chahakachi kayuma yikwawu yatukwashana hosha Nsona. (1 Akorinda 2:9-12) Nawa chalala cha˜ ˜ hintanishilu ˜ tenenenayi Yesu yadina yalala yamu˜ heluna ˜ dimu Bayibolu. Dichi, chatela tudifukwilena ditunamoni netu dalema, Nzambi nateli kwiteja Na. 2 2016 9 Muyombu Hichumanyi? Hatachi izu dakwila nawu ‘muyombu,’ deme˜ nenenaku yuma yajila yahembawu yazatishi˜ lenawu kunyima. Chayinu mpinji nyiyombu ˜ ˜ ayilukila mwamuvulu, yemenanaku iluna da˜ monanawu nawu dajila, munsakililu hela yuma yikwawu. Nyiyombu yansakililu yakundama kukudifukula kudi ankishi hela kwanakana muntu “wajila.” Mwavula nyevulu niyu˜ ˜ ma yakunyaka yatonojokanawu nawu ˜ yendelana hamu nayihayamisha, yimwenu hela nyijimu yawankakulula. Makonu muyombu wunateli kwikala tembeli, chechi hela ˜ ˜ iluna kwayanayi muntu nakudifukula. Antu ˜ amakwawu ashana muyombu mumatalawu. ˜ Nyiyombu yamumatala, mumatuna aKumuse˜ la hela Kumujika hitumena twanyanya kwalo˜ ˜ mbanawu antu, kutonojoka hela kuhana nyilambu. ˜ Bayi neyi nyiyombu yejima himaluna awakwansakililu akudifukwilaku. Chakutalilahu, mu˜ kaayi kejima antana niamabwambu jawantu ˜ afwana muwubanji wahamukwakwa ayanu˜ kana kuhitila mukusha ‘nyiyombu kunsa yamukwakwa.’ Nyiyombu yikwawu ayiluka na˜ ˜ nkashi mulona yayikwashana antu kwanuka njita yeneni hela antu afwili hela wubanji wukwawu. Hela chakwila nyiyombu yamuchidiwu ˜ ˜ yayinkana antu mpinji yakutonojoka nikudila, ˜ yamwekeshana tushidikilu twamunsakililu ni˜ ˜ yililu yanowu antu ayitunana. ˜ ˜ kudifukula kwetu neyi kunesekani nachatanisha na Bayibolu nawa neyi kunakulombolewa naspiritu yajila. ˜ ˜ ˜ CHATONOJOKANAWU AKWAKRISTU HANSANU YAKUDIFUKULA KUNYIYOMBU ˜ ˜ Indi akwaKristu atela kuyimona nahi antu ayana nikudifukula kunyiyombu? Kwesekeja namazu aYesu akwila nawu akwakudifukula alala atela kudifukula kudi Nzambi muchalala nimuspiritu, chumichi chinakumwekesha nawu kudifukula kwejima kwakunyiyo˜ ajila hikwalema kumesu aTata mbu hela kumaluna ˜ Bayibolu yatulejana ˜ chayetu wamwiwuluku. Cheni, ˜ ˜ monanayi Nzambi antu azatishana ankishi hakudifukula. Yahosha nawu: “Temukenu kupesha” nawa “di˜ jawankishi.” (1 Akorinda 10:14; hembenu kunsanu 1 Yowanu 5:21) Dichi, mukwaKristu walala hatela ku˜ ejima amonanawu ˜ difukula hamaluna antu nawu ajila ˜ hela akojejana muntu yatachiki kupeshaku. Kweseke˜ ja nachekala nyiyombu, akwaKristu alala akaanana kudifukulaku. Ichi hichinayi mukwila nawu Izu daNzambi dakaa˜ datelela kutwatela kuya nakulonisha kwikala neluna ˜ ˜ dakupompela mba, kudiza hela kutonojokaku. Iluna ˜ antu kudiza dadiwahi nawa dakalemesha dakwashana nikuhanjeka yuma yakuspiritu. Kwanuka muntu wafwa dehi, chidi neyi kusha chipamba chelola hejamu damuntu wafwa, chatama wanyi. Neyi mwila mweni˜ hela kwanuka muntu wamu mukumwekesha kukena ˜ ˜ fwa dehi. Ilana neyi tutachika kumona awa maluna netu ajila hela kulemesha nyevulu yawu hela yuma ya˜ zatishilenawu, dikwila nawu hitunakwila yuma kwesekeja nachahosheliyi Yesuku. ˜ nakudifukula kunyiyombu niDichi, bayi muyana kukuhwelela nenu Nzambi wukutiya kulomba kwenuku. Nawa Nzambi hakutiya kuwaha hela kuyinka nkisu ˜ nakudifukula kunyiyombuku. yabadika neyi muyana ˜ Bayibolu yatulejana nawu Yehova Nzambi, “Mwanta ˜ kwindi mumatewamwiwulu niweseki, hashakamana ˜ ˜ hichinayi mbeli akutuna namakasa awantuku.” Ilana mukwila nawu Nzambi hekala kwakulehi nanetuku. Tunateli kulomba kudi yena nawa nateli kututiya kudi ˜ “yena hekala kwakulehi nanekwejima kutudi mulona tu ejimaku.”—Yililu 17:24-27. ˇ Mukupulwisha Wumi Wenu ˜ Neyi Mutiya Munayisonamishuwu! 5 Dermot Tatlow/Panos Pictures H ADECEMBER 26, 2004, mutentanshi watoheli 9.1 waholokeleli hachitutu chaSimeulue, chekala kukabeta kaluwunda kakuchikumu chaSumatra, Indo˜ hakaluna˜ nesia. Antu ejima kuchikumu atalilena ˜ ˜ lwiji. Mankanda enjilena nanovu. Chakadi nikulaba, antu ejima atachikili kutemukila kumpidi nakubidika ˜ nawu, “Smong! Smong!” Smong hizu dazatishanawu ˜ hakutena mankanda amaneni atenanawu nawu suna˜ mi. Mumaminetisi 30, mankanda asweja novu enjili ˜ nakudeta kuchikumu nakukisanana matala ninyikala yawantu. ˜ Chitutu chaSimeulue dichasambililiwu kukisananawu kudi sunami. Hela chochu, hakachi kawantu 78,000 ahanichi chitutu, antu 7 hohu diwu afwili. ˜ Mulonadi antu afwili chakeheleliwu?1 Antu ashaka˜ ˜ nawu: ‘Neyi kunamwekani mana hayitutu ahoshana ˜ mutentanshi nawa kalunalwiji hikakwinzala, temuki˜ ˜ ashiki kuchikulenu kumapidi, mulona menji kena mu.’ Kufuma tuhu kunyima, antu ahaSimeulue eluka ˜ sunami neyi menji analuwankani hakaluna˜ chenzana ˜ lwiji. Apulukili mulona atiyilili mwayilejeliwu. ˜ nawu kunakwinza wubanji, Bayibolu yashimunana ‘lukadi lwasweja, lwakwila kufumisha kutachi ya˜ kushika nikulelu, kanda alumonanahu ˜ matuna dehi, ˜ hela kumbidi hiyamba kalumona chenuku.’ (Matewu 24:21) Ichi hichinayi mukwila nawu iseki akadiji˜ na ˜ antu atama hela wubanji lumuna nayuma yakona ˜ ˜ nkenelu ˜ wadimwekenanaku, mulona yaNzambi yidi 1 Iyi sunami yamu 2004 yajahili antu akubadika ha 220,000 nawa iyi sunami yidi hakachi kamasunami ajahili antu amavulu kunyima. nawu iseki dakashakama haya nyaka. (Mukwakutai˜ lukadi lwasweja lunakwinza kulonda sha 1:4) Ilana, ˜ ˜ iseki.’ LwaNzambi yakujilumuna antu ‘akisanana na kamanisha yuma yatama yejima nimakabi. (Chimwekeshu 11:18; Yishimu 2:22) Iyi yakekala mpinji yamu˜ zanalu chikupu. Kubombelahu, kwambukaku namasunami, nyitentanshi hela mavokano, lukadi lwasweja luna˜ kwinza hilwakajaha antu akadi mulonaku. Bayibo˜ ˜ lu yahoshana nawu “Nzambi hikukena” nawa iwu Nzambi wukweti ijina dindi daYehova watwishiika ˜ akaswana ituna, ˜ akashakamanindi “akwakulona mu haya nyaka.” (1 Yowanu 4:8; Masamu 37:29) ˜ Hanu dinu, mwakapuluka nahi halukadi lweneni ˜ kulonda mwakadilunishi nkisu yatukanayi? Chuma chinateli kutukwasha: Hikutiyilila mwanakutu˜ sonamishawu. ˜ IKALENU ASONAMA NAYUMA YINAKUHIMPIKA MUKAAYI Hitukutwesha kushimuna ifuku dakakumishayi ˜ Nzambi yuma yatama nimakabi ejimaku, mulona ˜ ˜ Yesu wahosheli nindi: “Ilana itanwodu hela mpinji ˜ ˜ oyu hosi wayilukaku, hela anelu amwiwulu, china Tata hohu.” Hela chochu, Yesu watukonkomwene˜ ni kwikala ‘atona.’ (Matewu 24:36; 25:13) Mulona˜ di? Bayibolu yatulumbulwilana chakekala yuma mukaayi henohu Nzambi kanda yajilumuni kaayi. Neyi chochichamwekeni kudi antu amuSimeulue ˜ sunami, yuma yinakuhimpika hampinji yenjilena Na. 2 2016 11 YUMA YINAKUMWEKANA MUKAAYI YINAKUMWEKESHA NAWU KUKUMA KUDI MUKAMWIHI NJITA MUKAAYI KEJIMA NIKUTANDA KWAYUMA YATAMA ˜ ‘ Mwakatiya nsanu jamajita, nimbonji ˜ jamajita. Ilana dinu bayi ˜ ˜ mwakaakamaku, mulona yumiyi china yimwekana hohu, hakwinza ˜ kukumisha kuchidi kanda. Mulona munza wumu wakanyamuka nakulwa namunza wukwawu, wanta wumu ˜ nawanta wukwawu . . . Ilana yuma ˜ yejimiyi diyi yihunu yakutachika.’ —Matewu 24:6-8. YIKATU NINZALA MUKAAYI KEJIMA KULUWA CHIKUNASWEJI NIYIKONKOJOLA MUNSAKILILU “Kwakaholoka nzala niyipupu ˜ ˜ kwacheni nakwacheni.”—Luka 21:11. “Kwakamwekana atuprofwetu ˜ akutwamba amavulu, akaluwanesha ˜ antu amavulu. Mulona kuluwa ˜ chikwakavula, kukena kwawantu amavulu kwakaya nakukeha.” —Matewu 24:11, 12. mukanu kaayi yinakutukwasha kwiluka netu kukuma kudi mukamwihi. Chikasha chinalondeluhu chinalumbululi yuma yinakuhimpika yahosha Bayibolu. Mwamweni, neyi tushinshika yuma yikwawu yinashimunuwu muchikasha yamwekenihu kunyima. ˜ Yesu wahosheli nindi chimwakamona “yuma Ilana yejimiyi,” twakeluka netu kukuma kudi mukamwihi. (Matewu 24:33) Dihulenu nenu,‘Mpinjinyi yakunyima helili yuma yejimiyi yinashimuniwu (1) yimwekani mukaayi kejima, (2) yimwekani hampinji yoyimu, (3) nawa yisweji kutaminaku?’ Chakadi nikujina, tunakushakama mumafuku akukuminina. ˜ ˜ NZAMBI CHAMWEKESHANAYI KUKENA ˜ kajina ˜ mpata mu U.S. wahosheli nindi, “njiWadina ˜ la yakusonamisha yatachi . . . yapulwishili antu.” Kufuma hamwekeni sunami mu 2004, ashiluku njila ˜ ˜ kwamweyakusonamishilamu antu ekala kumaluna 12 KAPOSHI KAKUTALILA ˜ keni iwu wubanji kulonda antu akabuli kufwa cheni ˜ kumbidi. Munjila yoyimu, Nzambi naloneshi njila ˜ yakusonamishilamu henohu kukuma kanda kushiki. ˜ ˜ iyi Bayibolu yashimwinenahu dehi nawu: ‘Ninsanu ˜ ˜ yawanta yayiwahi akayishimwanena mwahita matuna ejima mwashakamawu antu, kulonda yakayilili nyunza yejima wunsahu; henohu dihu hakenza kukumisha.’—Matewu 24:14. Chaaka chinamani hohu, aYinsahu jaYehova azati˜ yayiwahi maora li mumudimu wakushimwina nsanu ˜ akubadika 1.9 biliyoni mumatuna 240 nawa mumadimi akubadika 700. Iwu mudimu wunakuyilaku hambidi makonu wunakumwekesha chikupu nawu kukuma ˜ kudi mukamwihi. Chineli aYinsahu jaYehova akena ˜ ˜ ˜ ˜ antuni nawu, azatana nanovu kulonda asonamishi antu eluki ifuku daNzambi dakusompesha dinakwi˜ wanza mukunyakashana. (Matewu 22:39) Hamulona ˜ kwila munakuhetela muniyi nsanu hichinjikijilu chi˜ nakumwekesha nawu Yehova wayike na. Ilukenu KUTAMA KWAYILILU NINSHAKAMINU KUNASWEJI “Kumafuku akukuminina kwakenza nyaka yakala. Antu akekala ˜ akwakudikena, akwakufwila mali, . . . ˜ ˜ ˜ abula kujila, abulana kukenanana mwasemwakenawu, oma muchima, ˜ ˜ akakutunula akwawu, abulana ˜ kudihemba, asweja kuzuwa, abulana ˜ kukena yayiwahi, anfukeji, akwakuchinchika, akwakuditohesha.” —2 Timotewu 3:1-4. ˜ NSANU YAYIWAHI YAWANTA WANZAMBI ANAKUYISHIMWINA MUKAAYI KEJIMA ˜ ‘Ninsanu iyi yaWanta yayiwahi ˜ ˜ akayishimwanena mwahita matuna ejima mwashakamawu antu, kulonda yakayilili nyunza yejima wunsahu; henohu dihu hakenza kukumisha.’ —Matewu 24:14. ˜ muntu niwumu kunonaku, ˜ nenu, “[Nzambi] hanakeni ˜ nakeni antu ejima abalumuki munyichima.” (2 Petulu ˜ kwaNzambi kuhitila 3:9) Komana mukwiteja kukena ˜ ˜ mukutiyilila kusonamisha kunakuyisonamishawu? TEMUKENU KULONDA MUHANDI! Anukenu nenu antu akuchikumu chaSimeulue atemukilili kumpidi hakwila nawu ahandi chamweniwu sunami yinakwinza, hiyahembeleli nawu mankanda ˜ anyakeli kutemuka. Haafuntiku. Apulukili mulona kwila mwakapuluki lukadi lunakwinza, mwatela kutemukila kumpidi hela kutiyilila kukufumba henohu ˜ mpinji kanda yimani. Mulonadi? Kaprofwetu Isaya ˜ ˜ amoneneni kusoneka nsanu yamutambi wakusanumuna wunashiki ‘munyaka yakukuminina,’ muyinu mpinji yitunakushakamamu. Wahosha nawu: “Tuyenu twakakanduki kumpidi yaYehova . . . Akatule˜ ˜ munjila jindi.” ji mwendelanayi kulonda twakendana —Isaya 2:2, 3. AKWAKUSEKESHA ANAKUKAANA NAWU KUKUMA KUDI MUKAMWIHI WANYI “Hamafuku akukuminina kwakenza akwakuseha nakuseha, . . nawu, Indi kwinza kwindi kwakaniniyi kwokudihi? ˜ Mulona chochakaminuwu ankakulula tulu, yuma yejima chochiyekala, neyi ˜ ˜ chiyadini hatachi haleneluwu yuma.” —2 Petulu 3:3, 4. Neyi muya hewulu dampidi chikuyikwasha kumona ˜ chiwahi nikwikala akinewa. Munjila yoyimu, kwilu˜ ˜ ka yuma yakenanayi yaNzambi kuhitila munyikanda yamuBayibolu kunakukwasha antu amavulu makonu mukaayi kejima kuhimpa yililu yawu. (2 Timotewu 3: 16, 17) Chumichi chinayikwashi kutachika “kwenda munjila [yaNzambi]” nikumona chinakuyakamenayi. Komana mukwiteja iwu mutambi nakwikala mu˜ kukinewa kwaNzambi munanu mafuku akala? Tu˜ nayikoleshi kushinshika nakananachima jiNsona jinakumwekesha nawu tudi ‘mumafuku akukuminina’ yinashimuniwu muchikasha chinalondeluhu. A Yinsa˜ denu akutiya kuwaha kuyihu jaYehova amwiluna ˜ kutiyishisha jinsona jinakwasha neyi munakukena ˜ sonekiwu nichakujizatisha. Hela mukuwana nakwilu yamalwihu enu neyi muya hawebu sayiti yetu ya www.jw.org/lun. Talenu hanasonekiwu nawu BIBLE TEACHINGS ˛ MALWIHU AMUBAYIBOLU ANAYAKULI. ˇ Na. 2 2016 13 HINYI WASHILI TUPETULU NIMAVASI MUBAYIBOLU? F WIKIJENU mudi akwaKristu anakushakama muyaaka nkulakaji yakusambila. Chipompelu chenu chinatambwili mukanda kufuma kudi kapostolu ˜ Pawulu. Hampinji yimunakutiya chinakuwutanawu, munamoni nenu mazu amavulu anasonekiyi Pawulu nayifumishi ‘munyikanda yajila,’ dikwila nawu, Nyikanda yachiHeberu. (2 Timotewu 3:15) Himukuhosha ˜ kwiluka hafumishayi iyi nsanu.’ ˜ nenu, ‘Inakukena Ha˜ daha chumichi chinateli kuyikalila. Mulonadi? MWOSI TUPETULU HELA MAVASI ˜ ˜ mamanyusikiliputi ‘anyikanda Tonojokenu chadina ˜ Manyuyajila’ mumafuku aPawulu chiyamwekenena. sikiliputi yimu anayimwekeshi hanu, chibalu chaMu˜ ˜ vunilu waIsaya chawaninuwu kwakwihi nakalunalwiji kaDead Sea. Yumanyi yimunamoni? Ilola dakusoneka jinsona. Jinsona jidana tunookelu. Nawu jakubula manaamba atupetulu nimavasi itunakuzatisha makonu. Ansoneki aBayibolu hiyambwili mazu asonekeluwu ˜ yemutupetulu hela mavasiku. Asonekeli hohu nsanu ˜ jima yayilejeluwu kudi Nzambi kulonda antani aka˜ nsanu ˜ yejima chatela akatane ˜ na ˜ yikunku yatiyena ˜ ˜ ntesha. Komana dichimwakenana neyi munatambwili ˜ yalema kufuma kudi muntu mukanda mudi nsanu ˜ ˜ na ˜ mukanda wejima bayi kaimwakenaku? Mwatana chikunkuku. ˜ ˜ kuyitana ˜ mulona ˜ himwadina ˜ Nyivunilu yakalilena ˜ tupetulu hela mavasiku. Pawulu welukilena hohu ˜ mazu ahoshelenayi adi neyi “mwomwanasonekuwu nawu” hela ‘chashimwiniyi Isaya nindi.’ (Aroma 3:10; ˜ kwiluka mazu azatishilenayi, ˜ 9:29) Chadi kukalana ˜ ˜ china neyi mwadina mweluka “nyikanda yajila.” ˜ naKubombelahu, iyi “nyikanda yajila” hiyadina ˜ nsanu yimu hohu yafumini kudi Nzambiku. Kukuma˜ nyikanda na kwankulakaji yakusambila C.E., kwadina ˜ ˜ aBayiboyashiyashana 66. Dimulona waweni antani lu makonu akweti kukooleka kwakwikala naBayibolu yikweti tupetulu nimavasi yinakuyikwasha kuwana 14 ˜ yinakukenawu, ˜ ˜ yayivulu yazansanu chidi neyi nsanu tishiliyi Pawulu munyikanda yindi. ‘Dichi,’ munateli kwihula nenu, ‘hinyi washili tupetulu nimavasi muBayibolu?’ HINYI WASHILI TUPETULU? KaEnglish mukwansakililu Stephen Langton, wekalili mukulumpi wamabishopu amuCanterbury, amu˜ mulona ˜ wambwili Bayibolu mutupetulu. lemeshana Wazatili iwu mudimu kumatachikilu ayaaka nkulakaji ˜ ˜ ikumi nayisatu C.E., hampinji yadinayi ntanishi hashikola Yunivesiti muParis kuFrance. ˜ na ˜ eseHenohu Langton kanda yambuli, ankuluna keli kuwana njila yamboka mboka yakwambwilamu Bayibolu muyikunku yanyanya hela tupetulu, chidi ˜ hohu. Tonojokenu ˜ neyi asonekelena chichayipeleleli ˜ kuwana nsanu mukapetulu kamu chatela asandujo˜ mukanda wejima, chidi neyi mukanda waIsaya lena wukweti tupetulu 66. Hela chochu, yuma yejimiyi yaleteli kukala. Awa ˜ na ˜ ake neli ˜ ankulu na njila jajivulu jamboka-mboka jabulili kukwatankana. Mukanda wumu waMa˜ Yayiwahi awambwili mutupetulu 50, ku waNsanu bayi chiwudi natupetulu 16 chayinu mpinjiku. Mu- KAPOSHI KAKUTALILA Kulemesha mukanda wamuyombu, Museum waIsrael, muYerusalema ˜ atudizi afuParis mumafuku aLangton, kwadina ˜ mini kumatuna amavulu nawa enjili namaBayibolu ˜ awu. Hela chochu, antanishi ˜ akumatuna nawatudi˜ zi hiyadikwashilena eluki mamanyusikiliputi mwafu˜ ˜ ˜ ˜ tupetulu mishilenawu nsanuku. Mulonadi? Mulona ˜ twambwilenawu mumamanyusikilipitu awu twesekeni wanyi. Dichi, Langton wawanini njila yayiha yakwambwilamu tupetulu. Mukanda waThe Book—A History of the Bible, wahosheli nawu njila yindi “ayitiyili kuwaha ˜ niansoneki nawa yatandili lufuchi mwahikudi antani ta Europe yejima”. Watusonekeleli tupetulu twekala ˜ makonu. muBayibolu yitwazatishana HINYI WASHILI MAVASI? Chimwahitili yaaka 300, hakachi kayaaka nkulakaji 16, muntu waya mpuhu wakuFrance Robert ˜ na ˜ nindi antu Estienne wapelesheli yuma. Wakenele ˜ ˜ amavulu atanena Bayibolu. Welukili nindi chachiwahi kwesekeja manaambala atupetulu nimavasi. ˜ nayitonojoka ˜ ˜ Estienne hadina yakwambula nsanu ˜ yamuBayibolu mumavasiku. Antu amakwawu adina ambula dehi mavasi. Chakutalilahu, kunyima kwakweni, ansoneki awaYudeya ambwili Bayibolu yejima ˜ yachiHeberu hela chibalu chaBayibolu chatenanawu nawu Testamenta Yayikulu mumavasi bayi mutupetu˜ luku. Hela chochu, chelili ambuli tupetulu, hikwadina njila yakwesekejelamu tupetulu namavasiku. Estienne wambwili Nyikanda yawakwaKristu yachiGriki hela netu Testamenta Yayiha, nakuyisha mu- mavasi amaha nakuyibomba nanana ambwiliwu dehi muBayibolu yachiHeberu. Mu 1553, wedishili Bayibolu yamukuma yatachi (muFrench) yikweti tupetulu nimavasi itunakuzatisha mumaBayibolu makonu. Antu amakwawu atachikili kuhosha nawu mavasi anambuli Bayibolu muyikunku, chakwila yinatachiki ku˜ mwekana neyi hiyibaaba yadimena hela neyi hinsanu ˜ ˜ yinambukuku. Ilana njila yaweniyi anyakeli kuyikena kudi akwawu akwakupulinta maBayibolu. CHAYIPELELELI ATUDIZI ABAYIBOLU Chinamwekeni neyi iyi hinjila yapela yakusonekelamu tupetulu nimavasi. Chumichi chaletesha mavasi amuBayibolu kwikala “keyala” yayiwahi—neyi chekala postal code. Mwamweni, iyi njila yakwambula tupetulu nimavasi hiyayonena kudi Nzambiku, nawa mpinji ˜ nsanu ˜ yamuBayibolu hamaluna ˜ yikwawu yambulana ˜ ˜ abula kutelela. Ilana yatukwashana kwiluka nsona ni˜ kuyilumbulula hela kulejaku antu mavasi itwatiyana ˜ kuwaha muyatalisha, neyi chitwafundana mazu hela ˜ mumukanda hela hachipapilu itwakanukana. ˜ nsanu Hela chakwila chatupelela kwikala naBayibolu yambulawu mutupetulu nimavasi, twatela kwiluka netu ˜ yejima yatwinkayi Nzambi. twatela kutiyisha nsanu ˜ nsanu ˜ yejima chatela Ikalenu nachaaku chakutana ˜ ˜ nsanu ˜ yejima musakulenamu hohu mavasi. Kutana kukuyikwasha kwiluka chikupu “nyikanda yajila yinatweshi kukuleja maana akumona nachu wamwinu.” —2 Timotewu 3:15. ˇ / Chiyambwiliwu Tupetulu niMavasi Kapetulu nivasi kanateli kuyikwasha kwiluka ˜ ˜ nsa nu yimunakukena munsona. Muyinu magazini ˜ nsa nu yidi mumukanda “waIsaya 40:13,” chakutalilahu, yinashimuni yuma yinalondeluhu: (a) mukanda, Isaya a / 40 b (b) kapetulu, 40 (c) vasi, 13 ˜ Haniyi vasi twawananahu mazu aIsaya nindi: “Hinyi walejeli Spiritu yaYehova? Hinyi ˜ washakamini nindi hampuna hakumuleja ˜ maana?” Mazu azatishiliyi Pawulu twayiwanana haAroma 11:34 ni 1 Akorinda 2:16. I S AYA / c Nzambi yenu nindi “Kundejenu antu ami, yikundejenu” 2 “Hoshenu yaya kumuchima waYerusalema, Mubidikenu nenu njita jindi jinakumi dehi, Anamwanakeni dehi kuluwa kwindi.” 13 Hinyi walejeli spiritu yaYehova, ˜ Hinyi washakamini nindi hampuna hakumuleja maana? ˜ ... 14 Washakamini nanyi hampuna ˜ INDI BAYIBOLU YAHOSHA NA NAWUDI? Indi Diyabolu hinyi? Komana Diyabolu nateli kuyuula antu? MUNATELI KUHOSHA NENU Diyabolu . . . ˙ Himuntu wakuspiritu? ˙ Hiyuma yatama yekala mudi muntu? ˜ ˜ ˙ Hiyuma yafumana muyitonojoka yamuntu? ˜ ANTU AMAKWAWU AHOSHANA NAWU chiyuulu cha- ˜ CHAHOSHANA BAYIBOLU ˜ CHAHOSHANA BAYIBOLU ˜ Diyabolu hikafuta, amakwawu achinana maspiri˜ ˜ tu atama kuyiyuula. Mwatonojokana nenudi? YUMANYI YIKWAWU YITWATELA KUDIZA MUBAYIBOLU? ˜ ˜ ˜ ˙ Hatachi, Diyabolu wadina kanelu wajila, ilana ‘he˜ ˜ menena munsanu yalalaku.’ (Yowanu 8:44) We˜ kalili mukwakutwamba nawa wadikanili naNzambi. ˜ ˜ ˙ Atunelu amakwawu adikanili nakudimbomba kudi Satana.—Chimwekeshu 12:9. ˙ Diyabolu naputishi antu amavulu abuli kwiluka nawu wekala kwoku.—2 Akorinda 4:4. CHUMANYI Chacheni ˜ ˜ CHATANISHANA BAYIBOLU? s Mwani ntemeshelenu mukanda waChumanyi Chacheni ˜ ˜ Chatanishana Bayibolu? ˜ ˜ Neyi munakena kwilukilahu nsanu yikwawu, talenu kapetulu 10 kawunu mukanda, wasonekawu kudi aYinsahu Yehova ˜ Wudi cheni ha www.jw.org/lun n o ˜ Lonololenu chawana ayinu magazini nimagazini amakwawu akunyima p ˜ “Mpata yamunu mwishina yashakamana mudi owu watama.” (1 Yowanu 5:19) Diyabolu wukweti ˜ ˜ ˜ novu yakuluwanesha antu chikupu, ilana hayuu˜ lana antu ejimaku. YUMANYI YIKWAWU YITWATELA KUDIZA MUBAYIBOLU? ˜ ˙ Diyabolu wazatishana kutwamba hakwila yasweji ˜ kuluwanesha.—2 Akorinda 11:14. ˜ ˙ Aspiritu atama mpinji jikwawu ayuulana antu. —Matewu 12:22. ˜ ˙ Nawukwashu waNzambi munateli ‘kudikana naDiyabolu.’—Yakoba 4:7. IDIMI IJINA KEYALA ˜ Neyi munakukena keyala, talenu hefu 2 Bayibolu yidi haIntaneti mumadimi 130 Talenu www.jw.org/lun, hela zatishenu code wp16.2-LD 151124 Diyabolu wahosheli naYesu nawa ‘wamwesekeli.’ (Matewu 4:1-4) Dichi Diyabolu bayi neyi hichifwikija hela chuma chatamaku. Himuntu watama wakuspiritu.
Benzer belgeler
LE LUSANGUKILO LWA YESU
hansona, dikwila nawu nsonoyu yinafumi muBayibolu yawundeli yaNew World Translation of the