broyler damızlıklarda üretimin erken döneminde görülen ölümler

www.kanatlibilgi.com
BROYLER DAMIZLIKLARDA ÜRETİMİN ERKEN DÖNEMİNDE
GÖRÜLEN ÖLÜMLER
Üretim kümeslerinde her şey normal görünürken, yumurta veriminin artışına bağlı olarak
seyreden yüksek dişi ölümleri hem üretim planının bozulmasına hem de hiç hesapta olmayan
maliyet artışına neden olmaktadır.
ABD ve Güney Amerika’da 1994’den itibaren 25-32
haftalık yaşlar arasında 700 aşkın problemli sürü ile
birlikte Avrupa’da birçok damızlık sürüde görülen dişi
hayvan ölümleri incelenip sınıflandırılmıştır.
İncelenen işletmelerde erken dönemde görülen dişi
ölüm oranları % 1-16 arasında seyrederken ortalama
olarak % 4,2 olarak gerçekleşmiştir. Ölümlerin
çoğunda (%40-60) çok az lezyon görülmüş ve
sebepleri metabolik kaynaklı olarak nitelendirilmiştir.
Bu ölümlerin sebepleri 90’lı yıllarda düşük canlı ağırlık, yetersiz etlenme ve dar vücut yapısı
olarak değerlendirilirken günümüzdeki durum ise daha ziyade yüksek canlı ağırlık, aşırı
etlenme ve yağlanmaya bağlı ölümler olarak değerlendirilmektedir.
24-32. Haftalarda Ölümlerin Görünmesi
Üretim kümeslerinde her şey istenildiği gibi hazırlanmış, horozlar ile dişilerin genel
görünümünde herhangi bir sorun yok, üretim zamanında başlamış ve artış hızı gayet iyi.
Yemlik alanı, su, ışık yoğunluğu ve havalandırma ayarları yapılmış ve sürü genel olarak iyi
durumda ve 25.Hafta itibariyle yumurta veriminin hızlı bir şekilde artmasına paralel olarak
günlük yem miktarı da artırılmaktadır. Her şey yolunda giderken, seyir bir anda değişir;
• 26 haftalık yaşta dişi ölümleri yavaşça artarak % 0,4 üzerine çıkmış ve her ne kadar
ciddi boyutta olmasa da ölen hayvan sayısındaki günlük artışlar devam etmektedir.
• 27. Haftanın sonunda dişi ölümleri haftalık beklenen değerin iki katına çıkmış ve takip
eden hafta %1,6 ile pik seviyesine ulaşmıştır. En önemli ayırıcı nokta ise horozların bu
durumdan etkilenmemiş olmasıdır.
• 32.Haftada ise dişi ölümleri azalma eğilimine girerek artış seyri ile aynı hızda düşer.
Broiler damızlıklarında yumurtlamanın erken dönemlerinde görülen ölümlerin olduğu bu
senaryo ile günümüzde sıklıkla karşılaşılmaktadır.
Ülkemizde broiler damızlıklarının yetiştirilmesi ve yumurta üretimleri ile sürülerin idare
edilmesi konusunda oldukça başarılı olmamıza rağmen, yetiştirme kümeslerinde olması
gereken her şeyi eksiksiz yaptığımız halde üretim kümeslerinde istediğimiz performansı
alamadığımız durumlar söz konudur.
Bu gibi durumlarda mevcut sürü
için hangi canlı ağırlık değerinin
takip edileceği ile kullanılacak
aydınlatma programına karar
vermek, verime paralel yem
artışını yapmak ve her şeyden
önemlisi pik yemini belirlemek
oldukça güçleşmektedir.
Üretim kümeslerinde karşılaşılan
bu durum genelde yetiştirme
döneminde yapılan bir dizi
uygulamalar ve olayların sonucu olarak ortaya çıkar. Bundan dolayı yetiştirme dönemindeki
sürü idaresi ve uygulamalarına karar vermek neredeyse bir sanat haline gelmektedir.
Hepimiz biliriz ki ‘’ yumurtlama kümesindeki başarı seviyesi büyütme kümeslerinde elde
edilen başarıya bağlıdır’’. Damızlık sürülerin üretim döneminde ortaya çıkan düşük
performansa çözüm bulabilmek için çoğunlukla, yetiştirme dönemindeki canlı ağırlık
değerini, haftalık canlı ağırlık artışı ve yem miktarını ve üniformite değerlerini kontrol ederiz.
Bununla birlikte yarkanın vücut gelişimi ve kondisyonu üzerinde önemli bir etkiye sahip olan
toplam besin maddeleri tüketimine veya besleme programına ayrıca dikkat etmeliyiz.
Broiler damızlık üretiminin mantığına göre önceden belirlenmiş olan yem miktarının belirli
bir süre içinde (Yetiştirme döneminde genelde 30-45 dakika) tüm hayvanlar tarafından eşit
olarak tüketildiği düşünülmektedir. Aslında birçok nedenden dolayı bu varsayım tam olarak
gerçekleşemez.
Çünkü yetiştirme döneminde uygulanan
yemleme programlarının her ne kadar benzer
canlı ağırlığa sahip yarkalar geliştirse de bu
yarkaların vücut yapıları ve üretim dönemindeki
performansları
belirgin
ölçüde
farklı
olabilmektedir.
Üniversite araştırmaları ve saha tecrübeleri
göstermektedir ki; damızlık üreticisi firmaların
önerdiği canlı ağırlık hedefleri ile birlikte sürünün
toplu halde ışık artışına istenilen tepkiyi
verebilmesi ve sorunsuz bir üretim süreci geçirebilmesi için optimum vücut yapısı, karkastaki
yağ rezervi ve etlenme ile iskelet yapısının istenilen düzeyde olması daha önemlidir.
Sürü içindeki bireylerin elle kontrolü yapıldığı
taktirde, canlı ağırlıkları aynı olmasına rağmen
etlenme ve vücut yağ rezervi bakımından oldukça
farklı oldukalrı görülebilmektedir.
Dolayısıyla haftalık canlı ağırlık artışı ve üniformite
değerinin takip edilmesine paralel olarak sürüdeki
hayvanların rastgele seçilerek elle yapılan
kontrollerle vücut kompozisyonunu takip etmek
üretim
döneminin
istenilen
seviyede
gerçekleşmesi için hayati önem taşımaktadır.
Çünkü yarkanın vücut yapısı yumurtlamanın başlaması ile birlikte artan yem miktarı ve
değişen yemleme programına paralel dengesizleştiği zaman özellikle üretim döneminin
başlangıcında dişi hayvan ölümlerinde artış söz konusu olacaktır.
ERKEN DÖNEM DİŞİ ÖLÜMLERİNİN SEBEPLERİ VE DEĞERLENDİRMESİ
Horozların aşırı saldırgan olması, dişilerde yağlanma, ışık programı, üretim öncesi aşırı canlı
ağırlık artışı, E.Coli, SDS, Kalsiyum Tetani, egg peritonit gibi birçok muhtemel sebepler neden
olabilir ve çoğunun belirtileri birbirleriyle paralellik gösterir. Hangi faktörün dişi ölümlerine
sebep olduğunu belirleyebilmek için yapmamız gereken ilk iş sürünün hikâyesini doğru olarak
belirlemektir. Doğru bilgi toplama problemin çözümüne gidecek olan zamanı kısaltır.
Genel sürü bilgisi;
• Sürü yaşı,
• Haftalık Horoz ve /veya dişi ölüm oranı
• Sürü canlı ağırlık ortalaması
• 16. Haftadan itibaren haftalık yem ve canlı ağırlık artışı
• İlk yumurta ile %5 verim arasında geçen süre (gün)
• Üretim seyri ve yem artışı
• Işık programı
• Ölüm oranı artmaya başladığındaki canlı ağırlık değeri
• Ölümlerin zamanı ve kümes içindeki yerleri (yemlemeden hemen sonra, yemlik
etrafında, gece ölümleri vs)
Yapılan Uygulamalar
• Işık uyarım zamanı, ışık yoğunluğu ve aydınlatma programı
• İlk horoz katım oranı,
• Horoz-dişi olgunluğu ve seksüel uyum,
• Agresif horozlar
• Folluk yüksekliği ve yumurtlamanın gün içinde dağılımı,
• 22-28. Haftalar arası yem artış hızı
• Yetiştirme ve üretim kümesleri arasındaki yönetim farkı
• Kümes içi sıcaklık değeri ve havalandırma
Yemlik-Folluk ve slatler
• Slat üzeri sıcaklık ile yer sıcaklığı arasındaki fark
• Yemlik hattı ve slat arasındaki mesafe, yemliğin kalitesi
• Grid telleri arasındaki mesafe-Kafa sıkışmasına bağlı ölümler
• Slat, folluk ve yemlik diziliminden dolayı fiziksel yaralanma,
Besleme kaynaklı problemler
• Boğulma-Yem formunun etkisi
• Kalsiyum tetanisi/ Hipokalsemi/Hipofosfatamia
• Ketosis/asetonami/ yağlı hayvan sendromu
• Rasyonun fosfor ve Kalsiyum seviyesi
• Rasyonun enerji düzeyi
• Toksinler
Kümes genelinde
• Marek, Kolera, SHS, Büyük karaciğer ve böbrek sendromu
• Isı stresi
• Peritonit / E. Coli peritoniti/ E. Coli salpingitis
• Prolabsus, Kanibalizm
• Tendon kopmasına bağlı olarak topallık, femur/pelvis kırığı, osteoporosis
• Ani ölüm sendromu
• Karaciğer Yağlanması
• Toksinler
• Diğer hastalıklar
Ölülerin incelenmesi ve dikkat edilecek noktalar:
Canlı ağırlığın durumu
Göğüsteki etlenme yapısı
İbik ve sakalın durumu (yırtılma, morarma veya solgunluk var mı?)
Sırt tüylerin durumu- Aşırı horoz aşımının bir göstergesidir
Ayak tabanı ve eklemler (ayak tabanında şişme, yırtılma, eklemlerde şişme, çıkma,
bükülme)
Çatı kemiği açıklığı
Vent rengi ve durumu (kirli, kanlı, şişkin, enfekte)
Eklemler ve bağlantılar (humerus, femur, pelvis & göğüs kemiği)
Her iki akciğer (renk ve içerik)
Kalp (boyut olarak)
Karaciğer (renk olarak, kolay parçalanıyor mu ?)
Yumurtalık ve yumurta kanalı (renk, folikül büyüklüğü ve sayısı, bulaşma ve kanal
içinde yumurta var mı?)
Her iki durumda da ortak özellik; civciv dönemindeki kötü bakım ve civciv kalitesinden dolayı
gerçekleşen kötü büyüme başlangıcı ve üniformitenin neticesi olarak normal büyüme eğrisini
yakalayabilmek için yapılan hızlı yem artışının sebep olduğu geç dönem hızlı büyüme
gösterilmektedir. Yetiştirme döneminde devam eden bu süreç üretim döneminde metabolik
rahatsızlıklara bağlı problemler ve üreme ile ilgili sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır.
MALİYET DEĞERLENDİRMESİ
Üretimin başındaki ölümleri tanımlarken 25-30 haftalık yaşlarda görülen ölümleri
kastedilmektedir ve genelde 30. Hafta itibariyle üretim dönemindeki toplam ölüm oranı % 24 arasında olmaktadır. Üretim kümeslerine aktarmadan önce yarka maliyetinin 20 USD
olduğunu dikkate alırsak her bir yarka başına 0,4- 0,8 dolar civarında fazladan maliyet artışı
olacaktır.
Bununla birlikte erken dönemde görülen dişi ölümleri toplam ve kuluçkalık yumurta sayısın
da etkilemektedir. Ross 308 sürülerinin dönem sonuna kadar 174 kuluçkalık yumurta verdiği
dikkate alındığında erken dönemde görülen dişi ölümleri sürünün 3-6 adet toplamda daha az
kuluçkalık yumurta üretmesine neden olacaktır.
Ayrıca Rabinson ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada yüksek miktarlarda yem artışlarının
(erken dönem ölümleri etkileyen faktörlerden biridir) yumurta boyutunu, kuluçka
randımanını ve sonrasında broiler civciv kalitesini ve broiler performansını olumsuz
etkileyebileceğini bildirmişlerdir.
Yazan: Barbaros GÖKÇEYREK
Kaynaklar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ricardo Velle: Breeding mortality during Production- Aviagen School Presentation
Hopkinson, W. I. (1991). Reproduction of the Sudden Death Syndrome of Broiler Breeders: A
Relative Potassium Imbalance. Avian Pathology, 20: 403-408.
Keshavarz, K. (1995). Earlier Onset of Lay and Cage Fatigue. In Shaver Focus, 24 #1.
Korver, D. Prevention and Treatment of Calcium Tetany in Broiler Breeder Hens. In Ross Tech,
April 1999.
Kwakkel, R.P., T. Zandstra, and W.J. Koops. (1997). Pubertal Growth Spurt in Layer Pullets
Predicts Point of Lay. World Poultry-Misset, 13 #6: 39-44.
Leeson S. and J.D. Summers. (1991). Feeding Programs for Broilers and Broiler Breeders. In
Commercial Poultry Nutrition. University Books Guelph, Ontario Canada.
Pass, D.A. (1983). A Cardiomyopathy (“Sudden Death Syndrome”) of Adult Hens. Avian
Pathology, 12: 363-369.
Portsmouth, J.D. Sudden Death Solution. In Poultry World, August 1994.
Powell, K.C., R. Teeter, and S. Dixson. (2000). Use of the Hologic DEXA to Study Bone
Development in Broiler Breeder Pullets. Unpublished data.
Rennie, J.S., R.H. Fleming, H.A. McCormack, C.C. McCorquodale, C.C. Whitehead. (1997).
Studies on Effects of Nutritional Factors on Bone Structure and Osteoporosis in
Laying Hens. British Poultry Science (in press).
Riddell, C., C. Helmbolt, E. Singsen and L. Matterson. (1968). Bone Pathology in Birds Affected
With Cage Layer Fatigue. Avian Diseases, 12: 285-296.
Robinson, F.E. Management for Control of Ovarian Development is Broiler Breeders. In Ross
Tech, January 1999.
Theo Peters, Hysex-Euribrid. (1997). Weight at Five Weeks Determines Future Laying
Performance. World Poultry-Misset, 13 #6: 43-44.
Thorp, B.H., S. Wilson, S. Rennie and S.E. Solomon. (1993). The Effect of a Bisphosphonate on
Bone Volume and Eggshell Structure in the Hen. Avian Pathology, 22: 671-682.
•
•
Whitehead, C.C., S.C. Bishop, R. Fleming, H.A. McCormack and D.K. Flock. (2000). Prospects
for a Genetic Solution to the Problem of Osteoporosis in Laying Hens. Submitted for
publication.
Wilson, S., S.R.I. Duff and C.C. Whitehead. (1992). Effects of Age, Sex and Housing on the
Trabecular Bone of Laying Strain Domestic Fowl. Research in Veterinary Science, 53: 52-58.