renal tübüler asidoz tanısal yaklaşım
Transkript
renal tübüler asidoz tanısal yaklaşım
RENAL TÜBÜLER ASİDOZ TANISAL YAKLAŞIM Dr. Özlem Aydoğ Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları E.A.H. Çocuk Nefroloji ve Romatoloji Kliniği RENAL TÜBÜLER ASİDOZ Renal tübüler asidoz (RTA), hidrojen iyonunun sekresyonunda veya bikarbonat reabsorbsiyonunda veya her ikisinde birden defektin bulunduğu, ancak glomeruler filtrasyon hızında (GFH) bozukluğun olmadığı veya GFH’deki bozukluğa orantısız gelişen bir durumdur RTA tanı ve tiplendirmesi; klinik bulgular, kan ve idrarın biyokimyasal incelemeleri ve kalıtsal tiplerinde moleküler genetik yaklaşımla yapılabilir. BÖBREKLER, UZUN SÜRELİ ASİT-BAZ REGÜLASYONUNDA PRİMER ORGANDIR. Filtre edilen HCO3 reabsorbsiyonu Proksimal tübül Henle lupu çıkan kalın kolu Distal tübül Toplayıcı kanallar Nonvolatil asit ekskresyonu Büyümekte olan çocuklarda, diyet ve metabolizma sonucu oluşan nonvolatil asitler (2-3 mmol/kg H+) böbreklerle ekskrete edilir. Net asit ekskresyonu (NAE): UN H4 + UTEA %80 %10 %5-10 %3-5 HCO3 regenerasyonu 1 mmol/kg/gün PROKSİMAL TÜBÜL NH3 MEDÜLLER RESİRKÜLASYONU H+ SEKRESYONU ALFA İNTERCALATED HÜCRELERDE ASİT SEKRESYONU H+ SEKRESYONU MAJOR RTA TİPLERİ Tip 1 Klasik Distal RTA Primer defekt Plazma K Bozuk distal asidifikasyon (sekretuar defekt) Genellikle düşük Tip 2 Proksimal RTA Proksimal HCO3 reabsorbsiyon kapasitesinde azalma (genellikle eşik 14-18 mEq/L) Düşük Tip 4 Hiperkalemik RTA Azalmış aldosteron sekresyonu veya aldosteron direnci Distal tübülde azalmış Na reabsorbsiyonu (voltaj defekti) Hiperkalemi PROKSİMAL (TİP 2) RTA NEDENLERİ Primer 1. 1. 2. İdiyopatik (sporadik) Familyal NHE1 defekti Sistinozis Galaktozemi Tirozinemi Glikojen depo hastalığı tip 1 NBC defekti Lowe’s sendromu Wilson’s hastalığı Herediter früktoz intoleransı Akkiz 2. 1. 2. 3. 4. İlaçlar- aminoglikozidler, ifosfamid, antiviral tenofovir, valproik asit, salisilat Ağır metaller- kurşun, kadmiyum, civa, bakır Paraproteinemi hastalıkları- multipl myeloma, monoklonal gamopatiler, amiloidozis Vitamin D eksikliği KLASİK DİSTAL (TİP 1) RTA NEDENLERİ 1. Primer 1. İdiyopatik (sporadik) 2. Familyal AE1 defekti H-ATPaz defekti 2. Sekonder 1. Otoimmün hastalıklar- Sjögren sendromu, SLE, RA, otoimmün hepatit/primer bilier siroz 2. İlaçlar- ifosfamid, amfoterin B, lityum 3. Hiperkalsiürik durumlarhiperparatiroidzm, hipofosfatemik rikets tedavisi ve vitamin D intoksikasyonunda gelişen nefrokalsinozis, sarkoidoz, idiyopatik hiperkalsiüri 4. Diğer- obstrüktif üropati, meduller sünger böbrek HİPERKALEMİK (Tip 4 RTA) NEDENLERİ Aldosteron eksikliği Kalıtsal defekt- KAH Akkiz- Addison hastalığı (enfeksiyon, infarkt, otoimmün) Diabetes Mellitus (hiporeninemik hipoaldosteronizm) Aldosteron direnci* Kalıtsal PHA tip 1 su/tuz kaybı, plazma renin ve aldosteron düzeyi yüksek Etyoloji: Mineralokortikoid reseptörü veya ENaC kodlayan gende defekt PHA tip 2 (Gordon sendromu) Erken distal tübülde artmış NaCl absorbsiyonu (klor şant sendromu) principal hücrelere azalmış NaCl gelişi azalmış negatif intraluminal potansiyel K ve H sekresyonunda azalma Hipertansiyon, plazma renin ve aldosteron düzeyi düşük Akkiz Tübüler hasar- obstrüktif üropati*, pyelonefrit, otoimmün İlaçlar- kalsinörin inhibitörleri, ACE inhibitörleri, NSAID, K tutan diüretikler METABOLİK ASİDOZ Böbrek tübülleri bu görevleri yapamıyorsa; vücuttaki tamponlar kullanılır; ekstrasellüler HCO3 azalır ve metabolik asidoz oluşur. RTA'da elektriksel nötraliteyi dengelemek için, HCO3 konsantrasyonundaki azalmaya orantısal olarak, fazla Cl reabsorbe edilir. Serum AG normal hiperkloremik metabolik asidoz AG: (Na + K) – (Cl + HCO3) Normal AG: 8-16 mmol/L MEKANİZMASINA VE SERUM ANYON GAP’E GÖRE METABOLİK ASİDOZUN MAJOR NEDENLERİ Metabolik Asidoz Mekanizması Artmış Anyon Gap Artmış asit üretimi Laktik asidoz şok, metabolik hastalık zehirlenmeler, üremi Ketoasidoz DM, açlık Asit alımı metanol, etanol, salisilat Toluen- glue inhalasyonu Proksimal RTA Karbonik anhidraz inhibitörleri Diare Diğer intestinal (safra, pankreatik) kayıplar Üreteral diversiyon (ileal loop) Bikarbonat veya prekürsörlerinin (asetat, bütirat) kaybı Azalmış renal asit ekskresyonu Normal Anyon Gap KBH (GFH <15-20 ml/dk) Klasik Tip 1 Distal RTA Hiperkalemik Tip 4 RTA KBH ve tübüler disfonksiyon (GFH korunmuş) ANYON GAP NORMAL METABOLİK ASİDOZ AYIRICI TANI Hikaye- diare, abdominal operasyon, glue inhalasyonu Renal fonksiyonları ve renal asidifikasyon mekanizmaları normal olan bir kişide metabolik asidoz gelişince; idrar pH ≤5.3 Normal NH4 ekskresyonu 0.7-0.8 mmol/kg/gün (30-40 mEq/L) iken metabolik asidozda 5-6 kat artar ve 3-5 mmol/kg/gün (200300 mEq/L) olur. 1. ADIM: İDRAR PH ÖLÇÜMÜ Tip 1 Klasik Distal RTA Tip 2 Proksimal RTA Tip 4 Hiperkalemik RTA Düşük H+ sekresyonu nedeniyle Sistemik asidoz durumunda filtre edilen tüm HCO3 reabsorbe edileceğinden idrar pH <5.3 Voltaj defekti Hiperkalemi dışında klasik distal RTA’ya benzer. İdrar pH >5.3 İdrar pH İdrar pH daima >5.3 Alkali verildiğinde, filtre edilen HCO3 düzeyi proksimal Aldosteron defekti reabsorbtif kapasiteyi İdrar pH <5.3 aşacağından idrar pH >5.3 Sistemik asidoz yoksa idrar pH ölçümü için; oral NH4Cl yüklemesi (0.1 g/kg, tek doz) 2-8 saatte idrar pH <5.5; plazma HCO3 <15 mEq/L oral NH4Cl yüklemesi (0.1 g/kg, 3 gün) 3-5 günde üriner NH4 ekskresyonunda 3-5 kat artma İDRAR PH ÖLÇÜMÜ İdrar pH ölçümü, sabah ilk taze idrarda pH metre ile yapılmalıdır. Dipstik kullanımı önerilmez. İdrar pH ölçümü yeterli mi? RTA olmayıp idrar pH’sının alkali olduğu durumlar: 1. İdrar üreaz içeren bakteri ile kontamine ise 1. Üre NH3 + HCO3 2. 2. 3. NH4 ekskresyonu artar. Kronik diareye bağlı kronik metabolik asidoz ve hipokalemi varlığı, 1. Volüm kontraksiyonu yeterli TEPD oluşamaz 2. İdrar pH’sı yorumlanırken idrar Na miktarı >25 mEq/L olmalı 3. Hipokalemi NH3 sentezi ve NH4 ekskresyonu artar. Toluen inhalasyonu 1. NH4 ekskresyonu artar. 2. ADIM: ÜRİNER NH4 EKSKRESYONU Üriner NH4 ekskresyonu sadece distal RTA’da değil tüm RTA tiplerinde azalmıştır. Proksimal RTA’da, özellikle 3 gün NH4Cl yüklemesi yapıldığında, normal bireylere göre daha az NH4 ekskrete ettikleri gösterilmiş. Ancak üriner NH4 ekskresyonu, birçok laboratuarda ölçülemez. Üriner NH4 ekskresyonu, Üriner Anyon Gap (UAG) ve/veya Üriner Osmolal Gap (UOG) hesaplanması ile indirekt olarak tahmin edilebilir. ÜRİNER ANYON GAP UAG ═ UNa + UK – UCl Na ve K’dan başka Cl ile ekskrete edilen tek katyon NH4'dür. Ekstrarenal nedenli (diare vb.) metabolik asidozda NH4 ekskresyonu artar (>80 mEq/L) ve UAG (-) bulunurken; RTA’da NH4 ekskresyonu artmaz ve UAG (+) bulunur. ÜRİNER ANYON GAP Bu yaklaşımın doğru olabilmesi için idrarda NH4’ün Cl yerine bağlanabileceği fazla miktarda HCO3 olmamalı (idrar pH <7 ise üriner HCO3 <10 mEq/L) idrarda normalde bulunmayan bir anyon bulunmamalıdır. penisilin hippurat (toluen intoksikasyonu) ketoasit D-laktat (laktik asidoz) 5-oxoproline (kronik asetaminofen alımı) Ancak bazı çalışmalarda, üriner NH4 direkt ölçümü ile üriner NH4 tahmini değeri korele bulunmamış. Yenidoğanlar ölçülemeyen anyonları ekskrete ettiklerinden UAG güvenilir değildir. ÜRİNER OSMOLAL GAP Ölçülemeyen anyonların ekskresyonu mevcutsa, NH4 ekskresyon tahmini için Üriner Osmolal Gap (UOG) kullanılabilir. UOG = ölçülen idrar osmolalitesi – hesaplanan idrar osmolalitesi Sabah ilk idrar osmolalitesi, osmometre ile ölçülür. İdrardaki osmotik aktif solütler; idrarda ekskrete edilen başlıca katyonlar (Na, K ve NH4) ve anyonları, üre ve glikozdur. Hesaplanan idrar osmolalitesi = üre/2.8 + glikoz/18 + 2 (Na + K + NH4) NH4Cl yanısıra, ölçülemeyen anyonlarla ekskrete edilen NH4 de hesaba katılır. Na, K ve NH4 bir değerli olduğundan osmolalite için konsantrasyonları 2 ile çarpılır. Eğer üre ve glikoz mg/dl değerinde ise mmol/L’ye çevirmek için üre 2.8; glikoz 18 ile bölünür. ÜRİNER OSMOLAL GAP UOG = ölçülen idrar osmolalitesi – hesaplanan idrar osmolalitesi UOG = ölçülen idrar osmolalitesi – üre + glikoz + 2 (Na + K + NH4) NH4 = Ölçülen idrar osmolalitesi – (üre + glikoz + 2 (Na + K)) 2 NH4 = UOG 2 • • • RTA’da; NH4 ekskresyonu bozuk ve UOG <150 mosm/kg Diareye sekonder metabolik asidozda; NH4 ekskresyonu (>200 mEq/L) ve UOG (>400 mosm/kg) artmış bulunur. İdrarda eksojen kaynaklı osmotik aktif solütlerin- etanol, metanol, etilen glikol, mannitol varlığında- UOG yanlış artmış bulunur. 3. ADIM: PLAZMA HCO3 KONSANTRASYONU Tip 1 Distal RTA Plazma HCO3 Günlük asit yük ekskrete edilemediğinden, vücuttaki tamponlar kullanılır. sıklıkla <10 mEq/L Tip 2 Proksimal RTA Proksimal tübülde HCO3 reabsorbsiyon eşiği azalmış (155 mEq/L) genellikle 12-20 mEq/L Tip 4 Hiperkalemik RTA Hafif metabolik asidoz >17 mEq/L 4. ADIM: FRAKSİYONEL HCO3 EKSKRESYONU Tip 1 Distal RTA Tip 2 Proksimal RTA Tip 4 Hiperkalemik RTA %3-5 %10-15 %5-10 FEHCO3 Alkalizasyondan sonra, proksimal reabsorbtif kapasitede defekt olmadığından <%5 Alkalizasyondan sonra, proksimal tübül HCO3 reabsorbsiyon eşiği geçilince >%15-20 FEHCO3, özellikle Proksimal RTA tanısı için önemli FEHCO3 (%) ═ UHCO3 / PHCO3 x 100 Ukrea / Pkrea Alkalizasyon NaHCO3 iv infüzyon (0.5-1 mEq/kg/saat) NaHCO3 po (2-4 mEq/kg/gün, 2-3 gün) İdrar 30-60 dk arayla mineral yağ altına toplanır. 5. ADIM: İDRAR VE PLAZMA PCO2 ÖLÇÜMÜ Hasta HCO3 ile yüklendiğinde proksimal tübüle gelen HCO3 maksimum transportu aştığından, önemli miktarda HCO3 distal nefrona gelir. Distal nefronda H+ sekresyon hızı ve CA II aktivitesi normalse HCO3 + H H2CO3 H2O + CO2 idrar pCO2 >70 mmHg idrar – plazma pCO2 >30 mmHg H+ sekresyon defektine sahip klasik distal RTA veya CA II defekti mevcutsa idrar pCO2 <50-70 mmHg idrar – plazma pCO2 <10-20 mmHg. Voltaj veya aldosteron defektine bağlı Tip 4 RTA’da değerler normal bulunur. 6. ADIM: EK İNCELEMELER DİĞER TÜBÜLER DEFEKTLER Proksimal RTA, izole HCO3 reabsorbsiyon defekti şeklinde olabildiği gibi, daha sıklıkla Na bağımlı tüm transport sistemlerinde defekt ile beraberdir. Generalize proksimal tübül disfonksiyonu, Fanconi sendromu olarak adlandırılır. generalize aminoasidüri glikozüri (normal serum glikoz konsantrasyonu) hipoürisemi hipofosfatemi FEP (%) ═ Ufosfat / Pfosfat x 100 = %5-12 Ukrea / Pkrea Tübüler fosfat reabsorbsiyonu = 100 - FEP = %88-95 Bu özellikler distal RTA’da bulunmaz. 6. ADIM: EK İNCELEMELER TRANSTÜBÜLER POTASYUM GRADİENTİ (TTKG) TTKG = UK x Posm = 6-12 PK x Uosm Hipokalemi Ekstrarenal nedenli ise Renal nedenli ise TTKG <2 TTKG >2 Hiperkalemide TTKG <8 ise hipoaldosteronizm veya aldosterona renal tübüler direnç Minerelokortikoid uygulaması (fludrokortizon 0.05 mg) TTKG >7 ise TTKG <7 ise hipoaldosteronizm aldosterona renal tübüler direnç 7. ADIM: ORTAK KLİNİK ÖZELLİKLER Hasta görünümlü Kusma, dehidratasyon atakları Poliüri-polidipsi Büyüme geriliği Tuzlu baharatlı yiyeceklerin tercihi Hipokalemi veya hiperkalemi bulguları KEMİK REZORBSİYONU Böbrekler asit yükünü ekskrete edemeyince vücuttaki tamponlar kullanılır. Ekstrasellüler HCO3 azalınca, kemikteki hidroksiapatit tampon olarak kullanılır. Kemik rezorbsiyonu, negatif Ca dengesi büyüyen kemiklerde dirençli rikets, büyümeyi tamamlayanlarda osteomalasi görülür. Distal RTA’da sık görülürken Fanconi sendromu olmadıkça Proksimal RTA’da görülmez. NEFROKALSİNOZİS VE NEFROLİTHİAZİS Distal RTA’da, 1. Asidotik proksimal tübül hücresinde artmış sitrat absorbsiyonu hipositratüri 2. Hiperkalsiüri 1. 2. 3. Alkali idrar Kemik rezorbsiyonu Asidoz nedeniyle renal Ca transportunda azalma Nefrokalsinozis ve nefrolithiasis medulla destrüksiyonu renal yetmezlik Proksimal RTA’da, İdrar sitratı normal Fanconi sendromu olmadıkça hiperfosfatüri, nefrokalsinozis ve nefrolithiasis görülmez. 8. ADIM: MOLEKÜLER GENETİK ÇALIŞMALAR KALITSAL PROKSİMAL RTA Kalıtım Sporadik OD OR Başlangıç yaşı Özel Klinik bulgular İnfant İzole proksimal RTA Transient, yaşla düzelir NHE3 immaturitesi infant İzole proksimal RTA Yaşla hafifler Transport sisteminde maturasyon defekti çocukluk Oküler (band keratopati, glokom, katarakt) SSS anormallikleri Kromozom 4q13.3 Lokus SLC4A4 (Solüt Carrier) Gen ürünü protein NBC1 KALITSAL FANKONİ SENDROMU Hastalık Gen defekti Sistinozis Sistinozin (CTNS) (lizozomal membran transporter) Tirozinemi Fumarilasetoasetaz Fankoni Bickel sendromu Glut 2 (glikoz transporter) Herediter früktoz intoleransı Früktoz-1-fosfat aldolaz Dent’s hastalığı CICN5 Lowe’s sendromu Fosfatidilinositol 4,5-bifosfat 5-fosfataz eksikliği (OCRL1) Galaktozemi Galaktoz-1-fosfat üridil transferaz Wilson hastalığı ATPaz, Cu-transporting, beta polipeptid MODY3 HNF1 alfa transkripsiyon faktörü KALITSAL DİSTAL RTA Subtip ve kalıtım Başlangıç yaşı Lokus Gen ürünü protein 17q21-22 SLC4A1 AE1 2p13 ATP6V1B1 H+-ATPaz B1 subünit 7q33-34 ATP6V0A4 H+-ATPaz a4 subünit Özel Klinik bulgular Kromozom OD dRTA Eritrosit membran Erişkin/adult defekti ile birliktelik (Tip 1a) OR dRTA (Tip 1b) İnfant/ çocukluk Erken başlayan bilateral sensörinöral işitme kaybı OR dRTA (Tip 1c) İnfant/ çocukluk Geç başlayan sağırlık Bazı vakalarda işitme normal KALITSAL HİPERKALEMİK TİP 4 RTA Subtip ve kalıtım PHA Tip1 (OR) PHA Tip1 (OD) PHA Tip2 Gordon sendromu Özel klinik bulgular Hipotansiyon, Renin ve aldosteron yüksek Hipertansiyon, Renin ve aldosteron düşük Kromozom Lokus Gen ürünü protein 16p12 12p13 SNCC1B/SCNNIG SNCCIA ve ENAC 4q31.1 MLR Minerolokortikoid reseptörü (MR) WNK1 kinaz WNK4 kinaz 12p13.3 17p11-q21 WNK1 WNK4 (With No Lysine Kinases- serin/treonin kinaz ailesinin üyeleri) MİKS (TİP 3) RTA Başlangıç yaşı Klinik özellikler Kalıtım Kromozom Lokus Gen ürünü protein CA II, proksimal ve distal tübüllerde ve osteoklastlarda bulunur. Proksimal ve distal miks RTA Osteopetrozis Erken nefrokalsinozis Çocukluk Artmış kemik dansitesi Kalınlaşmış kemikler Kırıklar Kısa boy Dental maloklüzyon Serebral (bazal ganglion) kalsifikasyonu Mental retardasyon Optik sinir kompresyonu ile görme bozukluğu İletim tipi sağırlık Anemi OR 8q22 CA II CA2 SERUM ANYON GAP NORMAL, HİPERKLOREMİK METABOLİK ASİDOZLU HASTAYA YAKLAŞIM Üriner Anyon Gap UNa + UK - UCl Negatif Pozitif Gastrointestinal kayıplar Toluen inhalasyonu RTA Hipokalemi Hiperkalemi Proksimal Tip 1 RTA Tip 4 RTA Klasik Distal Tip 2 RTA Voltaj defekti Aldosteron defekti HİPOKALEMİK RTA’LI HASTAYA YAKLAŞIM Asidoz sırasında idrar pH Plazma HCO3 düzeyi Alkali yükleme sırasında FEHCO3 idrar-Plazma PCO2 <5.5 12-20 mEq/L >%15-20 >30mmHg Proksimal Tip 1 RTA Fankoni sendromu için diğer proksimal defektler araştır. >5.5 <10 mEq/L <%5 <30mmHg Klasik Distal Tip 2 RTA Kemik rezorbsiyon bulgularını ve Hiperkalsiüri, nefrokalsinozis araştır. HİPERKALEMİK TİP 4 RTA’LI HASTAYA YAKLAŞIM Asidoz sırasında idrar pH İdrar pH <5.5 İdrar pH >5.5 Plazma Aldosteron düzeyi Voltaj defekti Yüksek Düşük Kan basıncı ölçümü Düşükse Aldosteron eksikliği PHA Tip1 Yüksekse PHA Tip2 (Gordon sendromu) Volüm kontraksiyonu Amilorid Renal parankimal hastalık TEDAVİ Amaç Asit-baz ve sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması Optimal büyümenin ve kemik mineralizasyonunun sağlanması Nefrokalsinozis, nefrolithiasis gelişiminin ve sonuçta renal yetmezliğe gidişin önlenmesi Tedavi RTA tipine ve nedenine göre yapılır. Primer neden tedavisi Sistinozis- sisteamin DESTEKLEYİCİ TEDAVİ Alkali tedavi Proksimal tübül HCO3 emiliminin en fazla olduğu segment olduğundan, defektinde büyük miktarda alkali tedavisine (10-15 mEq/kg/gün) ihtiyaç vardır. Hastalar verilen HCO3’ü kaybetmeye devam edeceklerinden; doz bölünerek, mümkünse gece ve gündüz boyunca, sık intervallerle verilmelidir. Alkali tedavi K atılımını artırır. Yaşla birlikte alkali ihtiyacı azalır. Proksimal RTA’da asidozu tamamen düzeltmek zordur. Asit-baz durumundaki hafif iyileşmeler normal büyümeye izin verir. Distal RTA’da asidozu düzeltmek için gerekli alkali miktarı daha düşüktür. İdrar sitrat ekskresyonunu düzeltmek için 3-4 mEq/kg/gün K sitrat gereklidir. Yaşla (>6 yaş) alkali ihtiyacı (2-3 mEq/kg/gün) azalır. Ek potasyuma sıklıkla ihtiyaç yok. DESTEKLEYİCİ TEDAVİ Fanconi sendromu varsa Azalmış vitamin D aktivasyonu Hipofosfatemi Aktif Vitamin D- Rocaltrol, Osteo-D (0,25 – 0,5 mcg kapsül) oral doz: 0,01-0,05 mcg/kg/gün, 1-2 dozda verilir. Fosfor solüsyonu- Joulie's solüsyonu, nötral fosfat solüsyonu başlangıç dozu: 40 mg elementer fosfor/kg/gün, 4-5 dozda verilir. oral fosfor diareye neden olabilir. Doz azaltılarak dereceli olarak artırılır. Magnezyum, karnitin desteği DESTEKLEYİCİ TEDAVİ Poliürüyi azaltmak için tiazid diüretik, indometazin gerekebilir. Alkali tedavi ile nefrokalsinozis ve nefrolithiasis stabilize olur veya kısmen düzelebilir. Distal RTA’da işitme bozukluğu, alkali tedaviye rağmen irreversibl ve progresifdir. İç kulak kompartmanının anatomik izolasyonu İşitme kaybının moleküler mekanizmasının daha iyi anlaşılması, yeni önleyici ve terapötik tedavilere yol açacaktır. HİPERKALEMİK (TİP 4 RTA) TEDAVİSİ K kısıtlaması Minerelokortikoid replasmanı PHA Tip 2- tiazid grubu diüretik MİKS (TİP 3) RTA TEDAVİSİ Alkali desteği Kemik iliği transplantasyonu Kemik hastalığını düzeltebilir. RTA'da etkili değil.
Benzer belgeler
RENAL TÜBÜLER HASTALIKLAR
konsantrasyonundaki azalmaya orantısal olarak, fazla Cl
reabsorbe edilir.
Serum AG normal hiperkloremik metabolik asidoz
Hipopotasemiye yaklaşım
MEKANİZMASINA VE SERUM ANYON GAP’E GÖRE
METABOLİK ASİDOZUN MAJOR NEDENLERİ