Armoni Notları 12: Yürüyüşler

12. Yürüyüşler1
Tonal müziğin en önemli araçlarından biri olan yürüyüş2, melodik ya da armonik bir
modelin farklı bir perde üzerinde tekrar edilmesine verilen isimdir. Tekrar edilen bu
model kısa bir motif olabileceği gibi, daha uzun melodik ya da armonik bir pasaj da
olabilir.
İki tip yürüyüşten söz ederiz:
1. Melodik yürüyüş: Kısa bir motif ya da ezgisel bir pasajın farklı bir perdeden
başlayarak aynı partide3 tekrarlanmasıdır.
2. Armonik yürüyüş: İki veya daha fazla akordan oluşan bir modelin, içinde
bulunulan tonun farklı bir derecesi üzerinde veya yeni bir tona aktarılmış
olarak tekrar edilmesidir.
Yürüyüşlerin bazı karakteristik özellikleri aşağıda listelenmiştir:
1
•
Yürüyüşün gerçekleşmesi için en az iki birim (model ve tekrarı) gereklidir.
•
Yürüyüşler genellikle üç ya da dört birimden uzun sürmezler.
•
Yürüyüşler alışıldık olarak tek bir yönde ilerlerler. Modelin transpoze
edildiği perdeler giderek tizleşir ya da pesleşir.
Bu bölümün yazımında öncelikli olarak aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır:
Stefan Kostka, Dorothy Payne, Byron Almén, Tonal Harmony, 7th Edition, McGraw-Hill, New York
2013.
Théodore Dubois, Traite d’Harmonie, Heugel, Paris.
2
İng. sequence; Alm. Sequenz; Fr. marche. Türkçede “sekvens” ve “marş” isimleri ile de ifade edilir.
3
Eğer tekrar farklı bir partide gerçekleşirse buna “yürüyüş” değil “taklit” adı verilir.
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
1
•
Yürüyüş birimleri normal olarak aynı aralık ile devam ederler. Örnek olarak,
eğer model do perdesinden başlıyor ve modelin ilk tekrarı mi perdesi
üzerinde yapılıyorsa, sonraki birimler de 3’lü aralıkla (do, mi, sol, si vs.)
devam ederler.
Melodik ve armonik yürüyüş bir arada olabileceği gibi, bunlardan her biri yürüyüşü
diğerinin katılımı olmaksızın da gerçekleştirebilirler.
Yürüyüşler modelin tekrarlanış niteliğine göre farklı şekillerde adlandırılırlar.
Gerçek yürüyüş4
Gerçek yürüyüşte bütün birimler modelin birebir transpozisyonlarıdır. Bütün perdeler
hem sayısal hem de niteliksel olarak aynı aralık ile transpoze edilmişlerdir.
Aşağıdaki örnekte 1. birimin bütün perdeleri 2. birimde M2 yukarı transpoze edilmiştir
(Örnek 1a). 2. birimin bütün perdeleri de 3. birimde M2 yukarı transpoze edilmiş,
böylelikle 1. birimin içerdiği aralıklar (M2 yukarı, M2 yukarı ve M3 aşağı) diğer
birimlerde de aynen korunmuştur (Örnek 1b).
Örnek 1
a
Gerçek yürüyüş
M2￪
M2￪
M2￪
b
Tonal yürüyüş5
Tonal yürüyüşte izleyen birimler modelin diyatonik transpozisyonlarıdır. Yani perdeler
sayısal olarak aynı aralık ile transpoze edilirken, bu aralıkların nitelikleri (M, m, °, + vs.)
içinde bulunulan tona göre farklılık gösterir.
Aşağıdaki örnekte 1. birimin bütün perdeleri 2. birimde 2’li yukarı transpoze edilmiştir.
Fakat ilk iki perde için majör olan bu 2’li, üçüncü perdede minör olmuş ve böylelikle
4
İng. real sequence
5
İng. tonal sequence
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
2
içinde bulunulan do majör tonuna yabancı bir arıza kullanılmamıştır (Örnek 1a).
Aynısı 3. birim için de uygulanan bu işlem sonucu 1. birimin içerdiği aralıklar 2. ve 3.
birimde değişkenlik göstermektedir (Örnek 1b).
Örnek 2
a
Tonal yürüyüş
M2￪
M2￪
m2￪
b
Değiştirilmiş yürüyüş6
Değiştirilmiş yürüyüş, gerçek veya tonal olarak nitelendirilemeyen, modelin
karakterine ve yeniden tanınabilirliğine zarar vermeksizin birimlerden bir veya
birkaçının yapısında küçük değişiklikler yapıldığı yürüyüştür.
Bu değişiklik genellikle Örnek 3’te olduğu gibi içinde bulunulan tonun derece
akorlarını monofonik olarak ifade etmek içindir. Bu nedenle 1. birimin aralıkları
izleyen birimlerde değişikliğe uğratılmış, buna karşın modelin ritim ve aralıkların yönü
gibi karakteristik özellikleri korunmuştur.
Örnek 3
Bach, “İkili” Konçerto, 2. Bölüm, 2. solo keman partisi, ö. 3-4
Örnek 4’te, önceki örneğin yürüyüş modeli bu kez tonal ve gerçek yürüyüşte
kullanılmıştır. Tonal yürüyüşte ortaya çıkan akorların aslından çok farklı derecelere
6
İng. modified sequence
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
3
sahip olmasına, gerçek yürüyüşte ise bütün birimlerin farklı tonlarda oluşlarına dikkat
edilmelidir.
Örnek 4
Değiştirilmiş yürüyüş, Örnek 5’te olduğu gibi süsleme ve çeşitleme yoluyla da yapılabilir.
Buradaki ölçüt, modelin orijinal karakterini kaybetmemesi ve tekrar tanınabilir
olmasıdır.
Örnek 5
C. P. E. Bach, Keman ve Piyano için Sonat
Aldatıcı yürüyüş7
Aldatıcı yürüyüş, modelin bir kısmını tekrarlarken geri kalanı ile yürüyüş gerçekleştirir.
Bir başka deyişle, tekrar ve yürüyüşün karışımıdır.
Motifin tekrarlanan ve yürüyüşe sokulan kısımları birbirine eşit veya yakın oranlara
sahip olabileceği gibi (Örnek 6) aralarında büyük bir fark da olabilir (Örnek 7).
7
İng. false sequence
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
4
Örnek 6
Schubert, Sib Majör 5. Senfoni, D. 485, 1. Bölüm, ö. 5-8
Örnek 7
Beethoven, Trio, Op. 11, 2. Bölüm: Adagio, ö. 1-4
Ton değiştirici yürüyüş8
Ton değiştirici yürüyüş başladığı tondan farklı bir tonda sona erer. Sıklıkla bir
modülasyon tekniği olarak kullanılan bu yürüyüşte tüm birimler teknik olarak farklı bir
tonda bulunmaktadır. (Örnek 8a ve b)
Örnek 8
8
İng. modulating sequence
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
5
Klasik armonide yürüyüş
Her ne kadar verilen örneklerin büyük bir kısmı melodik yürüyüşlere ait olsalar da, şu
ana kadar ele aldığımız bütün yürüyüş çeşitleri armonik yürüyüşler için de geçerlidir.
Klasik armonide akorların yürüyüşlerde kullanılması ile ilgili bilinmesi gereken en
önemli nokta, modeli izleyen birimlerdeki akorların tonal fonksiyonlarının artık geçerli
olmadığıdır.
Örnek 9’da V6–I modelinin kullanıldığı ve izleyen birimlerde modelin 2’li aşağı
transpoze edildiği tonal bir yürüyüş verilmiştir. 2. birimde yer alan vii° akorunun hem
sakınılması gereken kök halinde, hem de bası (yani yeden sesi!) katlanmış olarak
kullanıldığını görüyoruz. Bunun yanı sıra bu akor armonik ilerleyiş ilkelerine9 aykırı bir
biçimde iii6 akoruna bağlanmaktadır. Bu ve bunun gibi durumlar, modelin kendisinde
ortaya çıkmadığı sürece, yürüyüşlerde bir önem taşımamaktadır.
Örnek 9
Benzer bir şekilde, yürüyüşün modelindeki akorlar ile izleyen birimin ilk akorunun
bağlantıları parti yönetimi kurallarına 10 göre doğru bir şekilde yapıldığında, izleyen
birimlerde ortaya çıkabilecek melodik hatalar önem taşımamaktadır (Örnek 10).
9
Bkz. Armoni notlarımın “Beşliler çemberi ilerleyişi” başlıklı 4. bölümü.
10
Bkz. Armoni notlarımın “Parti yönetimi” başlıklı 2. bölümü.
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
6
Örnek 10
Örnek 8, 9 ve 10’da, 1. birimdeki akor pozisyonlarının izleyen birimlerde de aynı kaldığı
görülmektedir. Böylece armonik ve melodik yürüyüş bir arada gerçekleşmektedir. Her
ne kadar armonik yürüyüşte akorların pozisyonun değişmemesi gibi bir zorunluluk
olmasa da, yürüyüşün etkisini güçlendirdiği için akor pozisyonlarının korunması
sıklıkla tercih edilmektedir. Bu yüzden klasik armoni çalışmalarında yürüyüş
modelindeki akor pozisyonlarının izleyen birimlerde de korunması özel bir önem
taşımaktadır.
Yaygın olarak kullanılan armonik yürüyüş modelleri
Armonik ilerleyiş ilkelerine uygun olan her türlü ilerleyiş armonik yürüyüş için model
olarak kullanılabilir. Yine de repertuarda bütün dönemlerde sıklıkla kullanılan bazı
modellerin bilinmesi yararlı olacaktır. Örnek 11, bu modellerden bazılarını
göstermektedir.
107
More about Harmonic Sequences
Example 7-19
Örnek 11
CC
W CC
! W C
C
# WW
C
5ths
down
5’li aşağı
C
C
C
viiª
iii
CC
CC
CC
CC
I
vi6
ii
viiª6
I
d.
!
C
C
# WW C
Same
aynısı
C
C
CC
C
C
C
C
I
CC
C
e.
C
CC
C
C
5ths
up
5’li yukarı
etc.
vs.
etc.
vs.
CC
CC
b.
IV
D:
WW
CC
CC
a.
C
V
ii
vi
CC
C
CC
CCC
vi
iii
C
C
C
4th
4’lüdown,
aşağı,2nd
2’liup
yukarı
I
C
C
V
CC
CC
C
C
c.
C
I
C
C
C
C
C
ii
C
CC
C
CC
CC
I
V6
vi
iii6
CC
C
aynısı
Same
C
C
etc.
vs.
viiª
vi
f.
C
CC
3rd down,
upyukarı
3’lü
aşağı,4th
4’lü
etc.
vs.
vs.
etc.
CC
C
vs.
etc.
The sequence shown in Example 7-19e forms the background of the Pachelbel Canon
(Ex. 7-20).
Hiç kuşkusuz bütün
modeller içinde en öne çıkanı, Örnek 11a’da verilen 5’li aşağı
ilerleyişidir. Öyle ki, armonik ilerleyiş ilkeleri büyük oranda bu ilerleyişe
Example 7-20
Armoni
DISC 1 :Notları
TRACK 1412
Pachelbel, Canon in D
© Oğuz Usman
7
C
# WW
I
WW
CC
d.
!
# WW C
Same
I
IV
CC
viiª
C
C
iii
I
V
ii
C
vi
I
C
C
vi
C
ii
C
viiª
CC yukarı
CC ilki C kadar yaygın
CC Bunun
CCC ilerleyiş
CC
CC
dayanmaktadır.
olmasa da önemli
C tersiCC olan 5’li
C
C
C
C
C
C
modellerdendir (Örnek 11b).
e.
C
CC
C
f.
C izleyen
C
C ikinci
C akorun
Örnek 11c’deki 3’lü inişi
C 5’liC yukarı
C Örnek 11d’de
C ilerleyişi, sıklıkla
C
C
olduğu gibi birinci çevrim olarak kullanılması ile de görülür.
etc.
4th down, 2nd up
etc.
Same
etc.
viiª6
V
vi
iii
I
V6
vi
iii6 kanonunda da
11e’deki
4’lü Iinişi izleyen
2’li yukarı
ilerleyişi,
Pachelbel’in
ünlü
kullanılmıştır (Örnek 12). Örnek 11f’de aynı ilerleyiş, ikinci akorun birinci çevrim
The sequence
shown in ile
Example
7-19e forms the background of the Pachelbel Canon
halinde
kullanılması
gerçekleşir.
vi6 Örnek
ii
(Ex. 7-20).
Example
Pachelbel,
in Kanon
D
Örnek
12 7-20Pachelbel,
ReCanon
Majör
DISC 1 : TRACK 14
We have not exhausted the subject of sequences, and you will encounter others elsewhere
in this bookyürüyüşler
as well as in hakkında
the music that
you play,gerekenleri
listen to, and özetlersek:
study.
Armonik
bilmemiz
1. Yürüyüşün modeli ve 2. birime geçiş armonik ilerleyiş ve parti yönetimi
açısından doğru olmalıdır.
C 2.H EYürüyüşün
C K P O Iizleyen
NT
1.
birimlerinde alışılmadık katlamalar, kök halinde
eksilmiş 5’li akorları ve parti yönetiminin melodik kurallarına aykırı
Whatatlamalar
is the difference
between
a tonal sequence
a real sequence?
ortaya
çıkabilir.
Bunlar and
tamamen
kabul edilebilirdir.
2. Does a circle-of-fift hs sequence use descending fi ft hs or ascending fift hs?
3. Akorlar yürüyüş içinde tonal fonksiyonlarını kaybederler. Bu yüzden,
ortaya çıkabilecek armonik ilerleyiş ilkelerine aykırı kullanımlar
yürüyüşlerde sorun oluşturmaz.
3. What are three conventional uses of the IV chord?
4. Yürüyüş herhangi bir yerde sona erebilir. Tekrar modele ulaşılması ya da
modelin sonuna kadar tekrar edilmesi gerekmez.
13.indd 107
5/16/12 6:37 AM
Armoni Notları 12
© Oğuz Usman
8