сечилмиш ясярляри

ßÁÄÖÐÐßÙÈÌ ÁßÉ ÙÀÃÂÅÐÄÈÉÅÂ
ÑÅ×ÈËÌÈØ
ßÑßÐËßÐÈ
ÈÊÈ ÚÈËÄÄß
I ÚÈËÄ
__________
“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2005
Áó êèòàá “ßáäöððÿùèì áÿé Ùàãâåðäèéåâ. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Èêè úèëääÿ. I úèëä”
(Áàêû, Àçÿðíÿøð, 1971) íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Òÿðòèá åäÿíè
âÿ þí ñþçöí ìöÿëëèôè:
Êàìðàí Ìÿììÿäîâ
894.3613 - dc 21
AZE
ßáäöððÿùèì áÿé Ùàãâåðäèéåâ. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Èêè úèëääÿ. Û úèëä.
Áàêû, “Ëèäåð íÿøðèééàò”, 2005, 504 ñÿù.
XIX ÿñðèí ñîíóíäà Àçÿðáàéúàí äðàìàòóðýèéàñûíäà ìààðèô÷èëèéèí íþâáÿòè
ìÿðùÿëÿñèíè áàøà ÷àòäûðàí ßáäöððÿùèì áÿé Ùàãâåðäèéåâ ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûìûçûí âÿ ñÿíÿòèìèçèí èíêèøàôûíäà ÿùÿìèééÿòëè õèäìÿòëÿð ýþñòÿðìèøäèð. Îíóí
“Äàüûëàí òèôàã” ÿñÿðè Íÿúÿô áÿé Âÿçèðîâóí “Ìöñèáÿòè-Ôÿõðÿääèí”èíè òàìàìëàéàí âÿ äàâàì åòäèðÿí èêèíúè ôàúèÿäèð. Äðàìàòóðýèéàìûçûí ñîíðàêû ìÿðùÿëÿñèíäÿ ÿñàñûíäà ìààðèô÷è ìÿôêóðÿ äàéàíàí áåëÿ ìþùòÿøÿì ñîñèàë ôàúèÿëÿðÿ
äàùà ðàñò ýÿëèíìèð.
“Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè”íèí áèðèíúè úèëäèíÿ ÿäèáèí äðàì ÿñÿðëÿðè äàõèë
åäèëìèøäèð. Òàðèõèìèçèí ìöùöì áèð äþâðöíö ÿêñ åòäèðÿí áó ÿñÿðëÿð XX éöçèëèí
ÿââÿëèíäÿ Àçÿðáàéúàí ñÿùíÿñèíäÿ ýåäÿí àõòàðûøëàðû èôàäÿ åäÿí ñÿúèééÿâè
áÿäèè íöìóíÿëÿðäèð.
__________
ISBN 9952-417-37-1
© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2005
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
__________
ÞÍ ÑÞÇ
Àçÿðáàéúàí ðåàëèñò âÿ äåìîêðàòèê ÿäÿáèééàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíäÿí áèðè äÿ ßáäöððÿùèì áÿé Ùàãâåðäèéåâäèð. ÕÛÕ ÿñðèí ñîí èëëÿðèíäÿí ÿäÿáèééàò àëÿìèíÿ ãÿäÿì ãîéìóø Ùàãâåðäèéåâ äîëüóí ìÿçìóíëó äðàì ÿñÿðëÿðè, éóìîðèñò-ñàòèðèê ùåêàéÿëÿðèëÿ øþùðÿòëÿíìèø, ùÿì äÿ
èúòèìàè õàäèì êèìè ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûìûçûí âÿ ñÿíÿòèìèçèí èíêèøàôûíäà ìöùöì ðîë îéíàìûøäûð.
ßáäöððÿùèì áÿé ßñÿä áÿé îüëó Ùàãâåðäèéåâ 1870-úè èë ìàéûí 17-äÿ
Øóøà øÿùÿðèíèí éàõûíëûüûíäàêû Àüáóëàã êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Àòàñû
ßñÿä áÿé ãÿçà èäàðÿñèíäÿ êàòèá âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿéèðìèø. Ö÷ éàøûíäà èêÿí
àòàñûíûí èòèðÿí ßáäöððÿùèìè ÿìèñè ßáäöëêÿðèì áÿé þç ùèìàéÿñèíÿ àëûð.
Êè÷èê ßáäöððÿùèìè àòàëûüû Ù.Ñàäûãáÿéîâ ÷îõ éàõøû ãÿáóë åäèð, îíóí
òÿðáèéÿñèëÿ ìÿøüóë îëóð. 1880-úè èëäÿ àòàëûüû ßáäöððÿùèìè Øóøàäà Éóñèô
áÿéèí ìöâÿããÿòè éàé ìÿêòÿáèíÿ ãîéóð. Áóðàäà Ùàãâåðäèéåâ ðóñ äèëèíè
þéðÿíèð, ðóñ éàçû÷ûëàðûíû ùÿâÿñëÿ îõóéóð.
1884-úö èëäÿ Ùàãâåðäèéåâ Øóøàäà áèð òåàòð òàìàøàñûíäà èøòèðàê åäèð.
Òàìàøà ýÿíú ßáäöððÿùèìÿ ÷îõ õîø ýÿëèð âÿ îíóí ÿäÿáè éàðàäûúûëûüà áàøëàìàñûíà òÿñèð åäÿí èëê àìèëëÿðäÿí áèðè îëóð. ßäèá þçö äåéèð: “Éàäûìäàäûð,
Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí “Õûðñ ãóëäóðáàñàí”û îéíàíûëûðäû. Áó ÿñÿðè ýþðäöêäÿí ñîíðà Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí ìÿúìóÿñèíè òàïûá îõóìàüà áàøëàäûì, ùÿòòà “Ùàúû Äàøäÿìèð” àäëû áèð êîìåäèéà äà Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí “Ùàúû Ãàðà”ñû ìÿçìóíóíäà
éàçûá Éóñèô áÿé Ìÿëèêíÿçÿðîâóí ìöëàùèçÿñèíÿ âåðäèì. Éóñèô áÿé ùÿãèãè
ïåäàãîã èäè. Î, ìÿíèì áó ïéåñèìè áèð íþâ äèë èëÿ ìÿíÿ ãàéòàðäû êè, ìÿí
íÿ îíäàí èíúèäèì âÿ íÿ äÿ ùÿâÿñäÿí äöøäöì”.
1890-úû èëäÿ ß.Ùàãâåðäèéåâ Øóøà ðåàëíû ìÿêòÿáèíèí àëòûíúû ñèíôèíè áèòèðèá, Òèôëèñ ðåàëíû ìÿêòÿáèíèí ñîíóíúó ñèíôèíÿ äàõèë îëóð. Î, áóðàäà ðóñ âÿ
Àâðîïà êëàññèêëÿðèíè þéðÿíèð, òåç-òåç òåàòð òàìàøàëàðûíà áàõûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ 1891-úè èëäÿ Òèôëèñ ðåàëíû ìÿêòÿáèíè áèòèðèá, àëè òÿùñèë
àëìàã ö÷öí Ïåòåðáóðãà ýåäèð âÿ îðàäà Éîë Ìöùÿíäèñëÿðè Èíñòèòóòóíà äàõèë
îëóð. Ïåòåðáóðãäà îëäóüó ñÿêêèç èë ìöääÿòèíäÿ àçàä ìöäàâèì ñèôÿòèëÿ óíèâåðñèòåòèí øÿðã ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë àëûð, äèë âÿ ÿäÿáèééàò ìÿñÿëÿëÿðèëÿ úèääè
ìÿøüóë îëóð.
__________
Ïåòåðáóðã ÿäÿáè ùÿéàòûíûí, òåç-òåç Àëåêñàíäðèíñê òåàòðûíäà áàõäûüû òàìàøàëàðûí òÿñèðèëÿ Ùàãâåðäèéåâäÿ ñÿíÿòÿ, òåàòðà îëàí ùÿâÿñ äàùà äà àðòûð.
4
Ýÿíú éàçû÷û þçöíöí èëê ÿñÿðëÿðè îëàí “Éåéÿðñÿí ãàç ÿòèíè, ýþðÿðñÿí ëÿççÿòèíè” (1892) âÿ “Äàüûëàí òèôàã”û (1896) äà Ïåòåðáóðãäà éàçûð.
1899-úó èëäÿ î, Ïåòåðáóðãäàí Øóøàéà ãàéûäûð. Øóøàäà èêè èë ãàëûð âÿ
õàëã éàðàäûúûëûüû íöìóíÿëÿðè òîïëàìàãëà ìÿøüóë îëóð. ßäèá “Áÿõòñèç
úàâàí” ïéåñèíè äÿ 1900-úö èëäÿ Øóøàäà éàçûð. Ïéåñ åëÿ ùÿìèí èëäÿ òàìàøàéà ãîéóëóð. 1901-úè èëäÿ Ùàãâåðäèéåâ Øóøàäàí Áàêûéà ýÿëèð âÿ áóðàäà
“Ïÿðè úàäó” ïéåñèíè òàìàìëàéûð. ßñÿð ñÿùíÿäÿ, ìöÿëëèôèí áàøãà ïéåñëÿðè
êèìè, áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíûð.
Áàêû ìöùèòè ýÿíú éàçû÷ûíûí èíêèøàôû ö÷öí ýåíèø èìêàíëàð éàðàäûð, î,
áóðàäà Ù.Çÿðäàáè, Í.Âÿçèðîâ, Í.Íÿðèìàíîâ, Ú.Çåéíàëîâ, Ù.ßðÿáëèíñêè
êèìè äþâðöí ãàáàãúûë àäàìëàðû èëÿ òàíûø îëóð, îíëàðëà ÿëáèð èøëÿéèð, òåàòð
ö÷öí ðåïåðòóàð ùàçûðëàéûð, ðåæèññîðëóã åäèð, äÿðñ äåéèð.
Áó äþâðäÿ Ùàãâåðäèéåâ ðåæèññîð îëäóüó, òàìàøàñûíà öìóìè ðÿùáÿðëèê
åòäèéè “Ùàúû Ãàðà”, “Âÿçèðè-õàíè-Ëÿíêÿðàí”, “Ìöôÿòòèø”, “Îòåëëî”, “Ãà÷àãëàð”, “Éàüûøäàí ÷ûõäûã, éàüìóðà äöøäöê”, “Àäû âàð, þçö éîõ”. “Äàüûëàí
òèôàã”, “Áÿõòñèç úàâàí” âÿ áàøãà ïéåñëÿðäÿ, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, èäåéàíûí
òÿùðèô îëóíìàìàñûíà, àêòéîð îéóíóíäàêû òÿáèèëèéÿ ÷îõ ôèêèð âåðèðäè.
1908-úè èëäÿ Öçåéèð Ùàúûáÿéîâóí “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” îïåðàñûíûí ñÿùíÿäÿ ùàçûðëàíìàñûíà ðÿùáÿðëèê åäÿí Ùàãâåðäèéåâ ùÿì äÿ òàìàøàäà èëê
Àçÿðáàéúàí äèðèæîðó êèìè ÷ûõûø åòìèøäèð.
Àëåêñàíäðèíñê òåàòðûíäà ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí Äàâûäîâ, Âàðëàìîâ, Êîìèññàðæåâñêàéà, Ñàâèíà, Äîëìàòîâ, Äàëñêè êèìè äþâðöí ýþðêÿìëè ñÿùíÿ
óñòàëàðûíûí àêòéîðëóã ñÿíÿòèíÿ éàõøû áÿëÿä îëàí ÿäèá, ìèëëè Àçÿðáàéúàí
ñÿùíÿñèíäÿ äÿ áåëÿ èñòåäàäëû ñÿùíÿ õàäèìëÿðèíèí éåòèøìÿñè éîëóíäà áöòöí
âàðëûüû èëÿ ÷àëûøûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ Ùöñåéí ßðÿáëèíñêè, ßáöëôÿò Âÿëè, Ñèäãè Ðóùóëëà, Ùöñåéíãóëó Ñàðàáñêè, Ìóðàä Ìóðàäîâ êèìè ýþðêÿìëè ñÿíÿò
óñòàëàðûíûí ñÿùíÿéÿ úÿëá åäèëìÿñèíÿ, áèð àêòéîð êèìè êàìèëëÿøìÿñèíÿ õåéëè ÿìÿê ñÿðô åòìèøäèð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ 1904-úö èëäÿ Øóøà øÿùÿðè èäàðÿñèíÿ öçâ ñå÷èëäèéè ö÷öí
éåíèäÿí îðàéà ãàéûäûð. Î, áóðàäà ÷îõ ãàëìûð, 1905-úè èë èíãèëàáûíäàí ñîíðà Ðóñèéà äþâëÿò äóìàñûíà Ýÿíúÿ ãóáåðíèéàñû öçðÿ íöìàéÿíäÿ ñå÷èëèð âÿ
Ïåòåðáóðãäà ãàëûð, “Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð” ôàúèÿñèíè éàçìàã ö÷öí
äþâëÿò êèòàáõàíàñûíäà ÷àëûøûð. 1907-úè èëäÿ éàçû÷û éåíÿ ùÿìèí ôàúèÿéÿ àèä
ÿëàâÿ ìÿëóìàò òîïëàìàã ö÷öí Èðàíà ñÿéàùÿò åäèð. Ôàúèÿ èëê äÿôÿ 1907-úè
èëäÿ Áàêûäà ñÿùíÿéÿ ãîéóëìóø âÿ îíäàí ñîíðà äà áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ óçóí çàìàí ñÿùíÿäÿ îéíàíûëìûøäûð.
“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëû íÿøðÿ áàøëàäûãäàí ñîíðà îðàäà Úåéðàíÿëè,
__________
Õîðòäàí, Ùÿêèìè-íóíè-ñÿüèð, Ëàüëàüû, Ìîçàëàí, Ñöïöðýÿñàããàë âÿ áàøãà
5
èìçàëàðëà ùåêàéÿ, ôåëéåòîí âÿ ïóáëèñèñò ìÿãàëÿëÿð ÷àï åòäèðÿí ß.Ùàãâåðäèéåâ “Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”, “Ìîçàëàí áÿéèí ñÿéàùÿòíàìÿñè”,
“Ìàðàëëàðûì” àäëû ÿñÿðëÿðè èëÿ “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíûí ôÿàë ìöùÿððèðëÿðèíäÿí áèðè êèìè øþùðÿò òàïûð. Ùÿìèí èëëÿðäÿ ÿäèá “Ìèëëÿò äîñòëàðû”
(1905), “Àú ùÿðèôëÿð” (1911) êèìè êè÷èê ùÿúìëè ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðè äÿ éàçûð.
Ùàãâåðäèéåâ “Íèúàò” úÿìèééÿòèíäÿ âÿ Êöð-Àðàç ýÿìè÷èëèéèíäÿ èøëÿäèéè ìöääÿòäÿ, âÿçèôÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã Èðàíû, Ãàôãàçû, Îðòà Àñèéàíû
âÿ Âîëãàáîéó þëêÿëÿðèíè ýÿçèð. Ñÿéàùÿò ÿäèáäÿ éåíè éàðàäûúûëûã èíòèáàùëàðû éàðàäûð. 1910-úó èëäÿ Ùÿøòÿðõàíäà Í.Íÿðèìàíîâëà áÿðàáÿð, øÿùÿðèí
èúòèìàè âÿ ìÿäÿíè ùÿéàòûíäà ôÿàë ÷àëûøûð.
1911-úè èëäÿ âÿçèôÿñèíäÿí àçàä åäèëÿí Ùàãâåðäèéåâ Àüäàìà êþ÷öð âÿ
áåø èë îðàäà éàøàéûð. Àüäàìäà éàøàäûüû ìöääÿòäÿ áÿäèè éàðàäûúûëûüûíû äàâàì åòäèðèð; “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíà ùåêàéÿëÿð, ôåëéåòîíëàð, ýöíäÿëèê
ìÿñÿëÿëÿðëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã ïóáëèñèñòèê ìÿãàëÿëÿð éàçûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ 1916-úû èëäÿ Òèôëèñäÿ “Øÿùÿðëÿð èòòèôàãûíûí Ãàôãàç øþáÿñè ÿõáàðû” àäëû ðóñ äèëèíäÿ ÷àï îëóíàí àéëûã ìÿúìóÿíèí ìöäèðëèéèíÿ òÿéèí
îëóíóð âÿ Òèôëèñÿ ýåäèð. 1917-úè èëäÿ “Ðþéà” âÿ “Ùÿìøÿðè ïàñïîðòó” ùåêàéÿëÿðèíè éàçûð.
1917-úè èë ôåâðàë èíãèëàáûíäàí ñîíðà Ùàãâåðäèéåâ Áîð÷àëû ãÿçàñûíà
ìöâÿêêèë òÿéèí îëóíóá Øóëàâåð ãÿñÿáÿñèíÿ ýåäèð âÿ èë éàðûì îðàäà èøëÿéèð.
1920-úè èëäÿí Ùàãâåðäèéåâèí ÿäÿáè âÿ èúòèìàè ôÿàëèééÿòèíèí éåíè äþâðö áàøëàíûð. Î, èíúÿñÿíÿò øþáÿñèíèí ìöäèðè âÿçèôÿñèíè àïàðìàãëà éàíàøû,
äþâëÿò òåàòðëàðûíäà ìöôÿòòèø âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð. 1921-úè èëäÿí 1931-úè èëÿ
ãÿäÿð Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíäÿ ÿäÿáèééàòäàí ìöùàçèðÿëÿð
îõóéóð, ýÿíú êàäðëàð ùàçûðëûüû èøèíäÿ ôÿàë èøòèðàê åäèð. Ùàãâåðäèéåâ ìöÿëëèìëèê åòìÿêëÿ áÿðàáÿð, áèð ÷îõ ìÿñóë èúòèìàè âÿçèôÿëÿðäÿ äÿ ÷àëûøûð. Î,
Àçÿðáàéúàíû òÿäãèã âÿ òÿòÿááþ úÿìèééÿòèíèí ñÿäð ìöàâèíè âÿ ñîíðà ñÿäðè
(1923-25), Øÿðã ôàêöëòÿñèíèí êàòèáè (1992-25) îëóð.
ßäèá ìöÿëëèìëèêëÿ, éåíè ÿñÿðëÿð éàçìàãëà, òåàòðà éàõûíäàí êþìÿê åòìÿêëÿ, ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿðäÿ ÷àëûøìàãëà êèôàéÿòëÿíìèð. Î, ìöõòÿëèô éåðëÿðäÿ Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû âÿ èíúÿñÿíÿòè, ýöíöí çÿðóðè ìÿñÿëÿëÿðè ùàããûíäà
ìÿðóçÿëÿð åäèð.
1927-úè èëäÿ Ùàãâåðäèéåâèí ÿäÿáè-èúòèìàè ôÿàëèééÿòèíèí îòóç áåø èëëèê
éóáèëåéè êå÷èðèëèð. 1928-úè èëäÿ ÿäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò ñàùÿñèíäÿêè õèäìÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëûíàðàã ãîúàìàí ÿäèáÿ ÿìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè àäû
âåðèëèð.
Ùàãâåðäèéåâ áó äþâðäÿ “Ãûðìûçû ãàðû”, “ßäàëÿò ãàïûëàðû”, “Àüàú êþë__________
ýÿñèíäÿ”, “Âàâåéëà”, “Êþùíÿ äóäìàí”, “Áàáà éóðäóíäà”, “Ãàäûíëàð
6
áàéðàìû”, “Êàìðàí”, “Ñàüñàüàí”, “Éîëäàø Êîðîüëó”, “×îõ ýþçÿë” âÿ ñ.
äðàì ÿñÿðëÿðè éàçìàãëà áÿðàáÿð, “Ìàðàëëàðûì” ñèëñèëÿñèíäÿí îëàí ñàòèðèê
âÿ áàøãà úèääè ðóùëó ÷îõëó ùåêàéÿëÿð äÿ ÷àï åòäèðèð. Ùåêàéÿëÿðèí áèð ùèññÿñè “Ìàðàëëàðûì” (1927) âÿ äèýÿð ùèññÿñè “Ùåêàéÿëÿð” (1940) êèòàáûíäà
òîïëàíìûøäûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ þç þëêÿñèíèí âÿ áàøãà õàëãëàðûí òàðèõèíÿ éàõøû áÿëÿä
îëàí àëèì èäè. ßäèáèí Àçÿðáàéúàí òåàòðû, òàðèõè äðàì, õàëã òàìàøàëàðû,
Ì.Ô.Àõóíäîâ, Ì.ß.Ñàáèð, “Ìîëëà Íÿñðÿääèí”, Ì.Ãîðêè, Àçÿðáàéúàí äèëè, ìèëëè øåèð, ðåàëèñò ÿäÿáèééàòûìûçûí áÿçè ìÿñÿëÿëÿðè ùàããûíäàêû åëìè-íÿçÿðè
ìÿãàëÿëÿðè, äÿðèí ìÿçìóíëó ïóáëèñèñòèêàñû áó ýöí äÿ þç ÿùÿìèééÿòèíè èòèðìÿìèøäèð. Òÿñàäöôè äåéèë êè, 1924-úö èëäÿ ß.Ùàãâåðäèéåâ Ðóñèéà Åëìëÿð
Àêàäåìèéàñûíûí þëêÿøöíàñëûã áöðîñóíà ìöõáèð öçâ ñå÷èëìèøäèð.
ß.Ùàãâåðäèéåâèí ÿäÿáè èðñè è÷ÿðèñèíäÿ ðóñ âÿ Ãÿðáè Àâðîïà ÿäÿáèééàòûíäàí åòäèéè áèð ñûðà ãèéìÿòëè òÿðúöìÿëÿð äÿ âàðäûð. Îíóí Ì.Ãîðêèäÿí òÿðúöìÿ åòäèéè ÿñÿðëÿð “Èçåðýèë ãàðû âÿ ãåéðè ùåêàéÿëÿð” (1928) âÿ ×åõîâäàí
òÿðúöìÿ åòäèéè íîâåëëàëàð “Äÿùøÿòëè ýåúÿ” (1928) àäëû êèòàáëàðäà òîïëàíìûøäûð. Áóíëàðäàí áàøãà ÿäèá Øåêñïèðèí “Ùàìëåò”, Øèëëåðèí “Ãà÷àãëàð”,
Âîëòåðèí “Ñîëòàí Îñìàí”, Çîëéàíûí “Ãàçìà÷ûëàð”, Àíäåðñåíèí “Áöëáöë”,
“Øàùûí òÿçÿ ëèáàñû”, Ëàíñêîéóí “Ãÿçÿâàò”, ×èðèêîâóí “Éÿùóäèëÿð”,
Êîðîëåíêîíóí “Ãîúà çÿíý ÷àëàí” ÿñÿðëÿðèíè äÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð.
ßáäöððÿùèì áÿé Ùàãâåðäèéåâ 1933-úö èë äåêàáðûí 11-äÿ Áàêûäà âÿôàò åòìèøäèð.
***
Àçÿðáàéúàíûí òàðèõèíèí ìöùöì áèð äþâðöíö ß.Ùàãâåðäèéåâ ÿñÿðëÿðèíäÿ ÿêñ åòäèðìèøäèð. Îíóí ÿäÿáè éàðàäûúûëûüûíûí èíêèøàô éîëó õàëã ùÿéàòû èëÿ,
úÿìèééÿòèí êå÷äèéè çèääèééÿòëè éîëëàðëà áàüëû îëìóøäóð. ßäèá éàðàäûúûëûüûíûí áèðèíúè äþâðöíäÿ (1892-1905) “Éåéÿðñÿí ãàç ÿòèíè, ýþðÿñÿí ëÿççÿòèíè”
(1892), “Äàüûëàí òèôàã” (1896), “Áÿõòñèç úàâàí” (1901) ïéåñëÿðèíè éàçìûø
âÿ èñòåäàäëû áèð äðàìàòóðã êèìè òàíûíìûøäûð.
Èëê êîìåäèéàñûíû ÷ûõìàã øÿðòèëÿ, àäëàðû ÷ÿêèëÿí ÿñÿðëÿðäÿ éàçû÷û ýåòýåäÿ ùÿéàò ñÿùíÿñèíäÿ þç ìþâãåéèíè èòèðÿí, òÿíÿççöëÿ öç ãîéàí ìöëêÿäàðëûüûí ñöãóòóíó òÿñâèð åòìÿêëÿ áÿðàáÿð, îíóí òÿáèÿòèíÿ õàñ îëàí òèïèê
õöñóñèééÿòëÿðè: éåíè ãöââÿëÿðÿ ãàðøû ÷ûõäûüûíû, èñòèñìàð÷ûëûüûíû, ÿõëàã äöøêöíëöéöíö, ÿééàøëûüûíû âÿ ÿìÿê÷è èíñàíà ìÿíôè ìöíàñèáÿòèíè à÷ûá ýþñòÿðìèøäèð. Éàçû÷û áó äþâðäÿ ìöëêÿäàðëûüûí ÷öðöìÿ ïðîñåñè êå÷èðäèéèíè,
úÿìèééÿòèí
úèääè èñëàùàòëàðà ìþùòàú îëäóüóíó äÿðê åäÿí, êÿíäëèëÿðèí
__________
ùöãóãëàðûíû ìöäàôèÿéÿ ãàëõûøàí ñóðÿòëÿð éàðàäûð.
7
“Éåéÿðñÿí ãàç ÿòèíè, ýþðÿðñÿí ëÿççÿòèíè” ïéåñèíèí ìþâçóñó òàúèð ùÿéàòûíäàí àëûíìûøäûð. Êîìåäèéà àèëÿäÿ ôÿëàêÿòÿ ñÿáÿá îëàí ãàäûíëàðûí øÿðÿô
âÿ ùöãóãóíó àéàãëàéàí ÷îõàðâàäëûëûã ìÿñÿëÿñèíèí òÿíãèäèíÿ ùÿñð åäèëìèøäèð. Ïéåñ ýÿíú ìöÿëëèôèí èëê ãÿëÿì òÿúðöáÿñè êèìè ãèéìÿòëèäèð.
***
Àçÿðáàéúàí êëàññèê ðåàëèñò äðàìàòóðýèéàñûíûí ÿí äÿéÿðëè íöìóíÿëÿðèíäÿí ñàéûëàí âÿ Ùàãâåðäèéåâÿ äðàìàòóðã øþùðÿòè ãàçàíäûðàí “Äàüûëàí
òèôàã” àäëû ìÿøùóð ôàúèÿíèí éàðàíìàñûíäà ÿäèáèí ùÿëÿ Øóøàäà èêÿí, è÷ÿðèñèíäÿ äîëàøäûüû ìöùèòè ÿòðàôëû ìöøàùèäÿ åòìÿñè áþéöê ðîë îéíàìûøäûð. Î,
éåíèéåòìÿ èêÿí ìöëêÿäàðëûüûí èôëàñûíû ýþðöðäö. Ïåòåðáóðãà ýÿëäèêäÿí ñîíðà ðóñ ÿäÿáèééàòûíûí âÿ ìÿäÿíèééÿòèíèí ãàáàãúûë èäåéàëàðû èëÿ òàíûøëûã
îíóí äöíéàýþðöøöíöí ýåíèøëÿíìÿñèíÿ êþìÿê åòìèøäè. 1880-90-úû èëëÿðäÿ
Àçÿðáàéúàíäà ìöëêÿäàðëûã òÿíÿççöëÿ óüðàéûð, ïàòðèàðõàë-ôåîäàë ìöíàñèáÿòëÿðè áóðæóà ìöíàñèáÿòëÿðèëÿ ÿâÿç îëóíìàüà áàøëàéûðäû. Áöòöí áó òàðèõè
ùÿãèãÿòëÿð åéíè èëäÿ éàðàäûëìûø “Ìöñèáÿòè-Ôÿõðÿääèí” (Í.Âÿçèðîâ) âÿ
“Äàüûëàí òèôàã” ôàúèÿëÿðèíäÿ ÿêñ îëóíìóøäóð. Òèôàãëàðûí, îúàãëàðûí äàüûëìàñû èúòèìàè-ÿõëàãè òÿíÿççöëÿ, áþùòàíà ìÿðóç ãàëìûø ìöëêÿäàðëûüûí þç
òÿáèÿòèíäÿí äîüóðäó. Ïéåñäÿ ìöÿëëèô, Íÿúÿô áÿé âÿ îíóí “éåìÿê âÿ è÷ìÿê” äîñòó îëàí áÿéëÿðèí íöôóçëàðûíûí àçàëäûüûíû, ôÿàëèééÿòëÿðèíèí ýåò-ýåäÿ
çÿèôëÿäèéèíè, ìöáàðèçÿ ìåéäàíûíäàí ñûõûøäûðûëûá ÷ûõàðûëäûãëàðûíû ýþñòÿðìèøäèð. ßñÿðäÿ åéíè çàìàíäà, éàðàíìàãäà îëàí éåíè èúòèìàè ãöââÿëÿðè
òÿìñèë åäÿí Ìÿøÿäè Úÿôÿð âÿ Úàâàä êèìè, ùÿéàòäà ôÿàë îëìàüà ÷àëûøàí òàúèðëÿðèí, ñÿëÿì÷èëÿðèí ñóðÿòëÿðè éàðàäûëìûøäûð. Àðòûã åëÿ áèð äþâð ýÿëìèøäè
êè, ìöëêÿäàðëûã úÿìèééÿòèí òÿçÿ ìåéëëÿðè, èíêèøàôû ãàðøûñûíäà äóðóø ýÿòèðÿ
áèëìèð, äàüûëûðäû.
“Äöíéà áåø ýöíäöð, áåøè äÿ ãàðà” ôÿëñÿôÿñèéëÿ þìöð ñöðÿí Íÿúÿô
áÿéèí òÿðúöìåéè-ùàëû Àçÿðáàéúàí ìöëêÿäàðëûüûíûí êå÷èðäèéè éîëà óéüóíäóð. Âàðëû ìöëêÿäàð îëàí î, áóðíóíäàí óçàüû ýþðìÿäèéè ö÷öíäöð êè, “âàðëûüà íÿ äàðëûã” äåéÿ èñðàô÷ûëûüà áàøëàéûð âÿ áóíó þçö ö÷öí øàí-øþùðÿò áèëèð.
Êÿíäëèëÿðèí àëûí òÿðè èëÿ ãàçàíäûãëàðû ñÿðâÿòè, àäû ÷ûõñûí äåéÿ, ñàüà-ñîëà
ïàéëàéûð. Çÿùìÿòñèç, ÿçèééÿòñèç éàøàäûüûíà ýþðÿ äÿ çÿùìÿò àäàìëàðûíû
áÿéÿíìèð, îíëàðû “èò-ãóðä” ñàéûð. Îíóí àèëÿéÿ, ãàäûíà, îüëóíà ìöíàñèáÿòè
äþçöëìÿçäèð. Îüëó Ñöëåéìàíûí òÿðáèéÿñèç áþéöìÿñè, àòàñûíûí éîëó èëÿ ýåòìÿñè îíóí ìÿùâèíÿ ñÿáÿá îëóð.
Åéø-èøðÿò, ãóìàð Íÿúÿô áÿéèí àèëÿñèíè, âàð-äþâëÿòèíè àú áèð úàíàâàð
êèìè äàüûòìûø, þçöíö äÿ áàøãàëàðûíà ÿë à÷ìàüà ìÿúáóð åòìèøäèð. Éàçû÷û,
ðåàëèçìèíèí
ýöúö èëÿ, þç îõóúóñóíó èíàíäûðûð êè, ìöëêÿäàðëûüûí êå÷äèéè éî__________
ëóí íÿòèúÿñè áóäóð.
8
Íÿúÿô áÿéèí ÿêñèíÿ îëàðàã, ñþâäÿýÿð âÿ ìöàìèëÿ÷è Ìÿøÿäè Úÿôÿðèí
ôÿàëèééÿò äàèðÿñè ýöí-ýöíäÿí ýåíèøëÿíèð. Î, éåíèúÿ êàïèòàë éûüìàüà áàøëàéàí áóðæóà íöìàéÿíäÿñè êèìè ñÿëÿì÷èëèê éîëó èëÿ ïóë, âàð-äþâëÿò, ãûçûë
òîïëàéûð. Î, éàøàäûüû ìöùèòÿ Íÿúÿô áÿé êèìè äåéèë, ýþçö à÷ûã áàõûð, êèìèíëÿ íÿ úöð äàâðàíìàüû áàúàðûð. Ìÿøÿäè Úÿôÿð âÿ Íÿúÿô áÿéèí íþêÿðè Úàâàä
áîðú âåðìÿê éîëó èëÿ âàðëàíûðëàð. Îíëàð þç ìþâãåëÿðèíäÿí âÿ äöøäöêëÿðè
øÿðàèòäÿí, “éàìàí çàìàíäàí” óñòàëûãëà èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Ùÿð èêèñè Íÿúÿô
áÿéèí âÿ îíóí áÿé äîñòëàðûíûí ïèñ ÿìÿëëÿðèíäÿí þçëÿðè ö÷öí íÿòèúÿ ÷ûõàðûð,
ãóìàð îéíàìûð, ñÿðõîøëóã åòìèð, àâàðà÷ûëûüà ãóðøàíìûð âÿ ñ. Íÿòèúÿäÿ
Íÿúÿô áÿéëÿð ìàääè úÿùÿòäÿí éåíè áóðæóà ñèíôèíèí èëê íöìàéÿíäÿëÿðèíÿ
ìþùòàú âÿçèééÿòÿ äöøöðëÿð. ßñÿðèí ñîíóíäà íþêÿð Úàâàä “îí ìèí ìàíàòà éàõûí ÿùâàëû” îëàí “ñàùèáè-åòèáàð” Àüà Úàâàäà ÷åâðèëèð.
Áöòöí áóíëàð ÕÛÕ ÿñðèí ñîíëàðûíäà Àçÿðáàéúàí ìöëêÿäàð ùÿéàòû ö÷öí
ñÿúèééÿâè áèð ùàë èäè âÿ Ùàãâåðäèéåâ äÿ ýþðäöéö ùÿãèãÿòëÿðè ãÿëÿìÿ àëìûøäûð.
“Äàüûëàí òèôàã” ôàúèÿñèíèí ÿñàñ ñóðÿòëÿðèíäÿí îëàí Ñîíà õàíûìûí ñèìàñûíäà ìöÿëëèô, òÿêúÿ áÿé àðâàäëàðûíûí äåéèë, ôåîäàë-ïàòðèàðõàë úÿìèééÿòäÿ
éàøàéàí ùöãóãñóç ãàäûíëàðûí öìóìèëÿøìèø ñóðÿòèíè éàðàòìûøäûð. Ñîíà õàíûì “Äàüûëàí òèôàã” ïéåñèíèí ÿí éåòêèí ìöñáÿò ñóðÿòèíè éàðàòìûøäûð. ßäèá
îíóí äèëèëÿ þç ùóìàíèñò àðçóëàðûíû, ãöââÿòëè èíñàíïÿðâÿð ìåéëëÿðèíè èôàäÿ
åòìèøäèð. Ñîíà õàíûì åëÿ ýöíëÿðè àðçó åäèð êè, öðÿéèíäÿêèëÿðè à÷ûã äåéÿ áèëñèí. Áàøãà ñþçëÿ, î, àðçó åäèð êè, îíà úÿìèééÿòäÿ þç ùàããûíû ìöäàôèÿ ö÷öí
ùöãóã âåðèëñèí. Ñîíà õàíûì þç äöøöíúÿ âÿ àðçóëàðû èëÿ Íÿúÿô áÿéëÿðäÿí
÷îõ öñòöíäöð.
ßñÿðäÿ éàçû÷ûíûí õàëãà ìöíàñèáÿòè äÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Î, Íÿúÿô
áÿéèí âÿ îíóí áÿé äîñòëàðûíûí õàíèìàíëàðûíûí äàüûëìàñûíûí áèð ñÿáÿáèíè
äÿ îíëàðûí õàëãà ìÿíôè ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿëÿðèíäÿ ýþðöð, êÿíä ÿùëè èëÿ
áÿéëÿð îâà ÷ûõàðêÿí ãûçûë ãóøóíà òîõóíàíûí “àòàñûíû éàíäûðûðäûëàðñà”, èíäè
âÿçèééÿò äÿéèøìèøäèð. Áÿé åùòèéàòëû îëìàëûäûð êè, êÿíääÿ “òîéóã éèéÿñèíèí
îäóíó” îíóí ãûçûë ãóøóíà äÿéìÿñèí, éîõñà “úàíû åëÿ îðàäà àüçûíäàí ÷ûõàð”.
Íÿúÿô áÿéëÿðÿ åëÿ ýÿëèð êè, íàìóñ, ãåéðÿò êèìè ýþçÿë ñèôÿòëÿð êàñûáëàðäà
îëà áèëìÿç. Ìöÿëëèô áó ôèêðèí ïó÷ëóüóíó ýþñòÿðìÿê ö÷öí ÿñÿðäÿ “êàñûáêóñóáóí äà þçöíÿ ýþðÿ íàìóñó âàð” – äåéÿí âÿ áÿéëÿðäÿí èíòèãàì àëàí
Èìàìâåðäèëÿðè, Êÿðèìëÿðè òÿñâèð åäèð.
Äðàìàòóðã áèð òÿðÿôäÿí ìöëêÿäàðëûüû òÿíãèä åäèðñÿ, èêèíúè òÿðÿôäÿí,
ÿñÿðèí ñîíóíäà îíëàðûí ôÿëàêÿòëè ùÿéàòûíà îõóúóäà òÿÿññöô ùèññè îéàäûð.
Áåëÿëèêëÿ, Íÿúÿô áÿéèí âÿ îíóí äîñòëàðûíûí ìÿíàñûç, ëàãåéä ùÿéàòûíûí
òÿíãèä
åäÿí äðàìàòóðãóí äöíéàýþðöøö èëÿ ðåàëèñò òÿñâèðè àðàñûíäà çèääèé__________
éÿò ìåéäàíà ÷ûõûð.
9
“Äàüûëàí òèôàã” êÿñêèí äðàìàòèê êîíôëèêòÿ ìàëèê ôàúèÿäèð âÿ ñÿíÿò
ÿñÿðè êèìè óñòàëûãëà éàçûëìûøäûð. Êîíôëèêò åëÿ ìÿùàðÿòëÿ ãóðóëìóøäóð êè,
ÿñàñ ñóðÿòëÿð ïÿðäÿäÿí-ïÿðäÿéÿ êå÷äèêúÿ äîëüóíëàøûð, þç ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðèíè àøêàðà ÷ûõàðûðëàð. ßñàñ ãÿùðÿìàí âÿ îíóí àèëÿñè ýåò-ýåäÿ ôÿëàêÿòÿ éàõûíëàøûð âÿ íÿùàéÿò, ïéåñ ôàúèÿëè, àúûíàúàãëû áèð ñîíëóãëà áèòèð.
Äðàìàòóðã ÿñÿðäÿ ÿñàñ ñóðÿòëÿðëÿ éàíàøû éàðäûì÷û ñóðÿòëÿðèí äÿ õàðàêòåðúÿ òàì îëìàëàðûíà äèããÿò éåòèðìèøäèð. Ïéåñèí äèëè òÿáèè, ñÿëèñ âÿ àéäûíäûð.
Äèë ìÿñÿëÿñèíäÿ äðàìàòóðã ðåàëèçìÿ ñàäèã ãàëìûøäûð. Áÿäèè òÿñèðè àðòûðìàã
ö÷öí ÿäèá ñèìâîëèê öíñöðëÿðäÿí: êþëýÿ, ãàèáàíÿ ñÿñ, øèìøÿê ÷àõìàñû,
áàéãóø êèìè éàðäûì÷û âàñèòÿëÿðäÿí äÿ èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
“Äàüûëàí òèôàã” Àçÿðáàéúàí ñÿùíÿñèíäÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ òàìàøàéà
ãîéóëàí ïéåñëÿðäÿíäèð. Áóíóí áàøëûúà ñÿáÿáëÿðèíäÿí áèðè, îíóí ýåíèø áèð
äþâðö ÿùàòÿ åäÿí ìÿçìóíó èëÿ éàíàøû, ùÿì äÿ ñÿíÿòêàðëûã úÿùÿòäÿí ìöêÿììÿë îëìàñû èëÿ èçàù îëóíìàëûäûð.
ßäèá ãèñìÿí þç ùÿéàòûíûí òÿñâèð åòäèéè “Áÿõòñèç úàâàí” ïéåñèíè 1900-úö
èëäÿ Øóøàäà éàçìûøäûð. Î, ïéåñäÿ ýÿíú Ôÿðùàäû þçöíÿ îõøàòìàüà ÷àëûøìûøäûð. Áó, òÿáèè áèð ùàëäûð. Éàçû÷ûíûí þç òÿúðöáÿñè î çàìàí äåìîêðàòèê
ðóùëó Ôÿðùàä êèìè úàâàíëàð ö÷öí òèïèê ùàë èäè.
Ôàúèÿäÿêè ýÿíú ìààðèô÷è Ôÿðùàä ñóðÿòèëÿ ÿëàãÿäàð îëàí âÿ ùÿëë åäèëÿí
ìÿñÿëÿëÿð þç äþâðö ö÷öí ñÿúèééÿâèäèð. Áóðàäà ìöáàðèçÿ “àòàëàð” âÿ
“îüóëëàð” àðàñûíäà ýåäèð. “Àòàëàð” – ùàúû ñÿìÿä àüàëàð êþùíÿ ìöëêÿäàð
ùÿéàòûíûí, äàð äöíéàýþðöøöí, êöòëÿøìèø øöóð âÿ ùèññèí ìöäàôèÿ÷èëÿðèäèðëÿðñÿ, “îüóëëàð” – Ôÿðùàäëàð îðòà ÿñð ÿíÿíÿëÿðèíÿ äþçÿ áèëìÿéÿí, ìöðòÿúå
âÿ ìöùàôèçÿêàð “àòàëàðà” ãàðøû ìöòÿðÿããè ôèêèðëÿð èðÿëè ñöðÿí, åëì âÿ ìààðèôè òÿáëèü åäÿí, õàëã êöòëÿëÿðèíÿ éàõûíëàøàí âÿ îíëàðûí äÿðäèíÿ øÿðèê îëàí
ýþçöà÷ûã ýÿíúëÿðäèð.
Ùàúû Ñÿìÿä àüà òÿê Ôÿðùàäûí îäëó ñþçëÿðèíäÿí ãîðõìóð, î éåíè çàìàíäà ðÿèééÿòèí îíóíëà öç-öçÿ ýÿëÿúÿéèíäÿí âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ áöòöí âàðéîõóíóí ìÿùâ îëàúàüûíäàí ãîðõóð. Î, àú áèð ãóðä êèìè ÿìÿê÷è êÿíäëèëÿðè ïàð÷àëàìàüà ùàçûðäûð. Ôÿðùàä èñÿ áþéöê ãÿëáÿ ìàëèê áèð èíñàíïÿðâÿð
êèìè ÿìÿê÷è êÿíäëèëÿðè “ÿñèë èíñàí” ñàéûð. Èíñàí ýÿíú Ôÿðùàä ö÷öí ùÿð
øåéäÿí ãèéìÿòëèäèð. Î äåéèð: “Áèð äàíàíûí áóðíó àüðûéàíäà áþéöðäÿí íå÷ÿ
ùÿêèì ÷ûõûð, àíúàã èíñàíà ãóëàã àñàí éîõäóð”. Áó ñþçëÿð èñòèñìàð÷û úÿìèééÿòèí ùàêèì òÿáÿãÿëÿðèíè äàìüàëàéàí ÷îõ ãöââÿòëè ùÿãèãÿòäèð.
Ôÿðùàä áèð ìààðèô÷è êèìè “òîðïàã êÿíäëèíèí îëìàëûäûð!” ìÿñÿëÿñèíè
ãàëäûðûð. Î, èñòÿéèð êè, ãàíñîðàí ìöëêÿäàðëàðûí àüàëûüûíà ñîí ãîéóëñóí âÿ
þç àëíûíûí òÿðè èëÿ ÷þðÿê ãàçàíàíëàðûí ùöãóãëàðû þçëÿðèíÿ ãàéòàðûëñûí. Ôÿðùàäûí
éåýàíÿ èäåàëû õàëãà – “ãàðà úàìààòà” õèäìÿò åòìÿê âÿ èíñàí ùöãó__________
ãóíóí òàïäàëàíìàñûíà éîë âåðìÿìÿêäèð.
10
Ôÿðùàä ìöëêÿäàðëàðû äà êÿíäëèëÿð êèìè çÿùìÿò ÷ÿêìÿéÿ ÷àüûðûð. ßäèáèí þçö äÿ ýÿíú ãÿùðÿìàíû Ôÿðùàä êèìè êÿíäëèëÿðèí ùöãóãñóçëóüóíà àúûéûð, ãóðòóëóø éîëó òàïìàüà ÷àëûøûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ áèð äåìîêðàò éàçû÷û
êèìè àðòûã Àçÿðáàéúàí êÿíäëè ñèíôèíÿ, áó èúòèìàè ãöââÿéÿ èñòèíàä åäèðäè.
Äþâðöí ÿñàñ èúòèìàè çèääèééÿòè, êîíôëèêòè “Áÿõòñèç úàâàí” äà èëê äÿôÿ îëàðàã à÷ûã øÿêèëäÿ ãîéóëóðäó.
ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè éàðûñû âÿ ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ éàðàíàí áÿäèè ÿñÿðëÿðèìèçäÿ ìöñáÿò ãÿùðÿìàíà õöñóñè ôèêèð âåðèëèð. Áó äþâðäÿ éàçûëàí äðàì
ÿñÿðëÿðèíäÿ Ôÿðùàä êèìè ìöñáÿò ãÿùðÿìàíëàð àéðûúà áèð íÿñèë èäè. Ôÿðùàä
êèìè ëèáåðàë çèéàëû ñóðÿòëÿðè Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâóí ïéåñëÿðèíäÿ äÿ âàðäûð. Ì.Ô.Àõóíäîâóí éàðàòäûüû Øàùáàç áÿé ñóðÿòè 1850-60-úû èëëÿð Àçÿðáàéúàí ùÿéàòû ö÷öí õàðàêòåðèêäèðñÿ, Ôÿõðÿääèí âÿ Ôÿðùàä ñóðÿòëÿðè 80-90-úû
èëëÿðèí ëèáåðàë çèéàëûëàðû ö÷öí òèïèêäèð. Øàùáàç áÿéèí ìöáàðèçÿñè íèñáÿòÿí
ìöëàéèì õàðàêòåð äàøûéûð. Äþâð èðÿëèëÿäèêúÿ, Øàùáàç áÿé òèïëè úàâàíëàð ôèêèðúÿ èíêèøàô åäèðëÿð. ßëáÿòòÿ, 90-úû èëëÿðäÿ Ôÿðùàäëàð ÷îõ àç èäèëÿð, ëàêèí
àðòûðäûëàð. Åéíè äþâðöí àéðû-àéðû íöìàéÿíäÿëÿðè îëàí Ôÿõðÿääèí âÿ Ôÿðùàäûí þçëÿðèíÿ ìÿõñóñ õöñóñèééÿòëÿðè âàðäûð. Ôÿõðÿääèí èúòèìàè ìöíàñèáÿòëÿðèí äÿéèøèëìÿñèíè, éÿíè êÿíäëèíèí ìöëêÿäàðëàðäàí àñûëû îëìàìàñû ìÿñÿëÿñèíè ãàëäûðûð âÿ ñ. Ôÿðùàä òèïëè úàâàíëàð àäÿòÿí Àâðîïàäà, Ðóñèéàäà òÿùñèë àëûá âÿòÿíëÿðèíÿ äþíöð, áèð ùèññÿñè øÿùÿðëÿðäÿ ìÿêòÿá, õÿñòÿõàíà à÷ûð,
äèýÿð ùèññÿñè èñÿ êÿíääÿ ÿêèíè éåíè ãàéäà èëÿ áåúÿðìÿê, áàðàìàíû éåíè
öñóëëà ñàõëàìàã âÿ ñàèð áó êèìè õàëãà õåéèð âåðÿí èøëÿðëÿ ìÿøüóë îëóðëàð.
Ëàêèí áàøëàäûãëàðû èø éàðûì÷ûã ãàëûð. Ùàêèì èúòèìàè ãóðóëóøà äÿðèí íèôðÿò
ùèññèëÿ úîøàí Ôÿðùàä äà ìöáàðèçÿäÿ öìèäñèçëèéÿ ãàïûëûð, “ïÿðâÿðäèýàðà,
ñÿí þçöí ìÿçëóìëàðû çàëûìëàðûí ÿëèíäÿí õèëàñ åëÿ!” – äåéÿ Àëëàùà éàëâàðûð. Èúòèìàè ìöáàðèçÿäÿ ýÿíú Ôÿðùàä þç ìöòÿðÿããè àðçóëàðûíû ùÿéàòà êå÷èðÿ áèëìèð, áèð ìààðèô÷è êèìè úÿìèééÿòèí ìöáàðèçÿñèç èíêèøàôûíà èíàíûð.
Ôÿðùàäûí ñåâäèéè ãûçäàí àñàíëûãëà öç äþíäÿðìÿñè, ýöúëÿ åâëÿíäèðèëìÿñèíÿ çÿèô ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿñè, ùèðñèíäÿí òåç-òåç àüëàìàñû, ãóðòóëóøó èíòèùàðäà òàïìàñû îíóí áèð õàðàêòåð êèìè áÿðêèìÿäèéèíè ýþñòÿðèð. Îíóí õàðàêòåðè íåúÿ äÿ áÿðêèñèí êè, úÿìè îí ñÿêêèç éàøû âàð âÿ ãóðòàðäûüû äà áèðúÿ
ýèìíàçèéàäûð. Úîøãóí òÿáèÿòëè áèð ýÿíú ö÷öí áóíëàð òÿáèè ùàëäûð.
ßýÿð ìöÿëëèô “Äàüûëàí òèôàã” ôàúèÿñèíèí ãÿùðÿìàíû Íÿúÿô áÿéè äîñò
úÿáùÿñèíäÿí òÿíãèä åäèðñÿ, “Áÿõòñèç úàâàí”äàêû Ùàúû Ñÿìÿä àüàíû äöøìÿí úÿáùÿñèíäÿí òÿíãèä åäèð. Ùàúû Ñÿìÿä àüà êèìäèð? Î, ÕÛÕ ÿñðèí ñîí
èëëÿðè ö÷öí òèïèê îëàí Àçÿðáàéúàí ìöëêÿäàðûäûð. Éàçû÷û îíóí ñèìàñûíäà
êÿíäëèíè èíñàí ùåñàá åòìÿéÿí, ãàðà ôèêèðëÿðèíè, ìóðäàð ÿìÿëëÿðèíè ùàìû
ö÷öí
ãàíóí áèëÿí ìöëêÿäàðëàðûí öìóìèëÿøìèø ñóðÿòèíèí éàðàòìûøäûð. Ùàúû
__________
Ñÿìÿä àüàëàð íÿúÿô áÿéëÿðäÿí ôÿðãëÿíèðëÿð. Îíëàð äàùà åéø-èøðÿòëÿ êå÷èí11
ìÿéèí ìöìêöí îëìàäûüûíû ýþðöá, éåíè èäåéàëàðëà Àçÿðáàéúàí êÿíäèíÿ
ýÿëìèø Ôÿðùàäëàðà ãàðøû ìöáàðèçÿíè ýöúëÿíäèðèðëÿð.
Öìóìèééÿòëÿ, êþùíÿ çåùíèééÿòëÿ, èñòèñìàð âÿ èúòèìàè ÿäàëÿòñèçëèêëÿ
ìöáàðèçÿ, êþùíÿ èëÿ éåíèíèí, “àòà” èëÿ “îüóë”óí ÷àðïûøìàñû, Ðóñèéàäàêû âÿ
Àçÿðáàéúàíûí þçöíäÿêè ãàáàãúûë, äåìîêðàòèê ôèêèðëÿðèí òÿáëèüè, èíòèáàùëà
ÿìÿëÿ ýÿëÿí òÿçÿ ôèêèðëÿðèí èíòèøàðû ß.Ùàãâåðäèéåâèí áó äþâðäÿêè éàðàäûúûëûüûíäà ìöùöì éåð òóòóð.
ßäÿáèééàò òàðèõèìèçè äåìîêðàòèê èäåéàëàðëà çÿíýèíëÿøäèðÿí, éöêñÿê
çþâãëÿ ãÿëÿìÿ àëûíàí “Áÿõòñèç úàâàí” ùÿìèøÿ úàâàíäûð. Î, Àçÿðáàéúàíäà, Ãàôãàçäà, Âîëãàáîéóíäà, Îðòà Àñèéàäà îëäóüó êèìè, Èðàíäà äà áþéöê
ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ òàìàøàéà ãîéóëìóøäóð.
Ìþâçóñó âÿ ñöæåòè õàëã éàðàäûúûëûüûíäàí àëûíìûø “Ïÿðè úàäó” ïéåñèíäÿ ÿñàñÿí àèëÿ-ìÿèøÿò ìÿñÿëÿñè ùÿëë åäèëèð. Ðåàë àèëÿ ìöíàñèáÿòëÿðèíèí,
ìÿèøÿò ñÿùíÿëÿðèíèí öñòöíëöê òÿøêèë åòäèéè áó ÿñÿðäÿ ñèìâîëèçì òÿñèðëÿðè,
õÿéàëè ñóðÿòëÿð, ñÿùíÿëÿð äÿ âàðäûð. ßäèá þçö äåéèðäè êè, “Ïÿðè úàäó”íó
ñèìâîëèçì òÿñèðëÿ éàçìûøäûð. Ëàêèí ÿñÿðèí öìóìè èäåéà èñòèãàìÿòè âÿ áó
èäåéàíû à÷ìàã ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíìóø ÿäÿáè âàñèòÿëÿð ýþñòÿðèð êè, ñèìâîëèçì òÿñèðëÿðè áóðàäà çàùèðè ñÿúèééÿ äàøûìûøäûð. Ìöÿëëèô óçóí ìöääÿò ïéåñèí äöçýöí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿäèéèíè ãåéä åäÿðÿê éàçûðäû: “Ïÿðè úàäó”éà
ìþâùóìàò àäû ãîéóðëàð. “Ïÿðè úàäó”íóí èäåéàñû áåëÿäèð: ùÿð êÿñèí þç ÿëèíèí ÿìÿéè îíóí ìöãÿääÿðàòûíû òÿìèí åäèð. Èíñàí, òàëåéèíè êÿíàðäà àõòàðìàéûá, þç-þçöíäÿ àõòàðìàëûäûð. Íÿôñè-ÿììàðÿ äàëûíúà äöøöá ýåäÿðñÿ,
áÿëàëàðà óüðàéûá ôþâò îëàð. Íÿôñèëÿ ìöáàðèçÿ åäèá, ÿëèíèí ÿìÿéèíÿ áàüëàíàðñà, àõòàðäûüû ìÿãñÿäèíÿ íàèë îëà áèëÿð. Èíñàíû ùÿìèøÿ íÿùñ éîëëàðà èüâà
åäÿí íÿôñè-ÿììàðÿ Øàìàìà úàäó ñèôÿòèíäÿ îðòàëûüà ÷ûõûá. Áó ùÿì Ãóðáàíûí, ùÿì Ùàôèçÿ õàíûìûí, ùÿì Ïÿðèíèí òÿáèÿòèíäÿ îëóá, îíëàðû àñàí
âÿúùëÿ “ñÿàäÿòÿ íàèë îëìàã” éîëóíà ÷ÿêèá, ùàìûñûíû ìÿùâ åäèð. Ãóðáàí
þëöìöíÿ áèð àç ãàëìûø ñÿùâèíè àíëàéûá Ñÿëèìÿñè òÿðÿôÿ ãà÷ìàã èñòÿéèðñÿ
äÿ, äàùà èø-èøäÿí êå÷äèéèíäÿí íÿôñèí ÷ÿíýÿëèíäÿ ôþâò îëóð”.
Éàçû÷ûíûí ùÿìèí ñþçëÿðèíäÿêè ùÿãèãÿò áóäóð êè, ïéåñ ìàùèééÿò åòèáàðèëÿ ðåàëèñò áèð ÿñÿðäèð.
“Ïÿðè úàäó” ÿñÿðè ìöÿëëèôèí áóíäàí ÿââÿë ãÿëÿìÿ àëäûüû “Äàüûëàí
òèôàã”, “Áÿõòñèç úàâàí” ïéåñëÿðèíäÿí þç öñëóáó èëÿ ôÿðãëÿíèð. Éàçû÷û, ãàðøûñûíà ãîéäóüó ìÿñÿëÿíè äàõèëè òÿêàìöë ìÿñÿëÿñèíÿ áàüëàéûð, éîõñóë èíñàíëàðûí äà õîøáÿõò ùÿéàòà íàèë îëìàñûíû îíëàðûí çÿùìÿòè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèð.
Ëàêèí ÿäèá, éàðàäûúûëûüûíà õàñ îëàí ðåàëèçìÿ ñàäèã ãàëàðàã, ïéåñäÿ úÿìèééÿòèí ìÿíàôåúÿ áèð-áèðèíÿ çèää ñèíèôëÿðÿ áþëöíäöéöíö òÿñâèð åòìèøäèð.
__________
ßýÿð “Ïÿðè úàäó”éà ãÿäÿð éàçäûüû ïéåñëÿðäÿ éàçû÷û éîõñóëëàðà àç éåð âå12
ðèðäèñÿ, áó ÿñÿðäÿ éîõñóë ñèíôèí íöìàéÿíäÿëÿðè ÿñàñ éåð òóòóð. Ïéåñäÿ ö÷
òÿáÿãÿíèí: éîõñóëëàðûí (Ãóðáàí, Ñÿëèìÿ, Íèéàç, ßìðàù, Ñàéàä), îðòàáàáëàðûí (Ïÿðè, Ðÿùèì) âÿ ìöëêÿäàðëàðûí (Ùàôèçÿ õàíûì) ùÿéàòû, àèëÿ ìöíàñèáÿòëÿðè òÿñâèð åäèëìèøäèð.
Ãóðáàí ïéåñèí ÿí ìöðÿêêÿá ðóùè ùàëà ìàëèê ñóðÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð. Î,
ëàï úàâàí âàõòûíäàí áàøãàñûíà íþêÿð äóðìàüû þçöíÿ àð áèëèá, íþêÿð÷èëèéèí
êèøè èøè îëìàäûüûíà ÿìèí îëäóãäàí ñîíðà îäóí÷óëóüà áàøëàéûáäûð. Àðâàäû
Ñÿëèìÿ ýþçÿë õàñèééÿòè, âÿôàñû âÿ åâäàðëûüû èëÿ ôÿðãëÿíñÿ äÿ õàðèúÿí
÷èðêèíäèð. Ýþçÿë, áîéëó-áóõóíëó Ãóðáàíû äà íàðàùàò åäÿí áóäóð. Îíóí
èäåàëû ïóëëó-âàðëû, íþêÿðëè âÿ áèð äÿ ýþçÿë àðâàäëû îëìàãäûð âÿ õîøáÿõòëèéè
äÿ áóíäà ýþðöð. Ïóëäàí, âàð-äþâëÿòäÿí äàùà ÷îõ, ýþçÿë ãàäûí àðçóñóíäàäûð. Îíóí áó çÿèô úÿùÿòè ïéåñèí ùÿð ïÿðäÿñèíäÿ þçöíö áöðóçÿ âåðèð. Ãóðáàí
ôÿõð åäèð êè, îíóí àòàñû äà, áàáàñû äà ùå÷ êÿñÿ áîéóí ÿéìÿéèáëÿð, ùÿìèøÿ
þç ÿëëÿðèíèí çÿùìÿòèíè éåéèáëÿð. Î, Ùàôèçÿ õàíûì êèìè ãÿíèðñèç ýþçÿëèí
îíà àðâàä îëàúàüûíû åøèòäèêäÿ, àòà-áàáà ãåéðÿòèíè äÿ, Ñÿëèìÿíè äÿ, áèðúÿ
áàëàñûíû äà óíóäóð, Ùàôèçÿ õàíûìûí ìàëèêàíÿñèíÿ ýÿëèð. Áóðàäà Ãóðáàí
àðçóëàäûüû õîøáÿõòëèéè ýþðìöð, òàìàì áàøãà ùàëà äöøöð. Ñÿðáÿñòëèéèíè èòèðèð,
êþùíÿ ùÿéàòûíû, ìåùðèáàí àèëÿñèíè, þç çÿùìÿòè èëÿ éàøàäûüû ýöíëÿðè àðçóëàéûð, ãÿôÿñÿ ñàëûíìûø ãóø êèìè ÷ûðïûíûð. Ñÿëèìÿíèí þçöíö âÿ óøàüû çÿùÿðëÿäèéèíè åøèòäèêäÿ àðòûã Ùàôèçÿ õàíûìûí ÿçàçèëëèéèíÿ äþçÿ áèëìèð, îíó þëäöðöð. Ëàêèí Ãóðáàíûí ïåøìàí÷ûëûüû óçóí ñöðìöð. Áàøãà áèð ýþçÿëè - Ïÿðè
úàäóíó ýþðäöêäÿ íÿôñè ýöú ýÿëèð, àììà äàõèëèíäÿ òÿëàòöìëÿð áàø ãàëäûðûð.
Ïÿðè úàäó èëÿ åéø-èøðÿò ìÿúëèñèíäÿ èêÿí Ñÿëèìÿ áàëàñû èëÿ îíóí ýþçöíÿ
ýþðöíöð, îõóäóüó ëàéëàíûí ñÿñè ãóëàüûíäà úèíýèëäÿéèð. Ïéåñèí ñîíóíäà
Ãóðáàí ñÿùâëÿðèíè áàøà äöøöðñÿ äÿ, “ìóðäàð öðÿéèìè ÷ÿêèá èòëÿðÿ òóëëàéûí”
- äåéèðñÿ äÿ, þçöíö “àðñûç, áèíàìóñ” àäëàíäûðûðñà äà, àðòûã ýåúäèð. Ãóðáàí
þç ÿìÿëëÿðèíèí ãóðáàíû îëóð. Éàçû÷û õàòûðëàäûð êè, çÿùìÿò èíñàíäà éöêñÿê,
àëèúÿíàá õàñèééÿòëÿð éàðàäûð. ßäèáèí ôèêðèíúÿ, ýþçÿë èíñàíè êåéôèééÿòëÿð ïóëà,
âàð-äþâëÿòÿ, ñÿðâÿòÿ áàüëàíìûø âàðëû òÿáÿãÿëÿðäÿ âÿ îíëàðà íþêÿð÷èëèê
åäÿíëÿðäÿ îëà áèëìÿç. Âàðëû ñèíôÿ ìÿíñóá îëàí Ùàôèçÿ õàíûì þç øÿõñè
ìÿíàôåéèíè, úèëîâñóç ùèññ âÿ äóéüóëàðûíû ùÿð øåéäÿí öñòöí òóòàí, àäàìëàðà
èêðàùëà éàíàøàí, éîõñóëëàðûí ôÿëàêÿòèíäÿí çþâã àëàí õÿáèñäèð, úàíèäèð.
“Áÿõòñèç úàâàí”äàí úÿìè áèð èë ñîíðà ãÿëÿìÿ àëûíàí “Ïÿðè úàäó”äà
ÿäèá ìöÿééÿí çèääèééÿòëÿð è÷ÿðèñèíäÿ äîëàøûá ãàëûð. Îíà åëÿ ýÿëèð êè, øÿð
ãöââÿëÿðèí – èñòèñìàð÷û ñèíèôëÿðèí ùàêèì îëäóüó áèð úÿìèééÿòäÿ éîõñóëëàð
ìöáàðèçÿ åòìÿäÿí, ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿäÿí ñÿàäÿòÿ íàèë îëà áèëÿðëÿð.
ßñàñÿí ðåàëèñò ïéåñ îëàí “Ïÿðè úàäó”äà ìþâùóì ãöââÿëÿðÿ äÿ éåð âå__________
ðèëìèøäèð. Ìöÿëëèô áèð òÿðÿôäÿí Íèéàç, Ãóðáàí, Ñÿëèìÿ, Ùàôèçÿ õàíûì, ßì13
ðàù êèìè ùÿéàòè ñóðÿòëÿð éàðàäûðñà, î áèðè òÿðÿôäÿí, Èáëèñ, Øàìàìà úàäó,
ßúèííÿ êèìè ðÿìçè ñóðÿòëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèð êè, áóíëàð äà ïéåñèí ðåàëèçìèíè íèñáÿòÿí çÿèôëÿäèð.
***
Éàðàäûúûëûüûíûí áèðèíúè äþâðöíäÿ äðàì ÿñÿðëÿðè éàçàí ß.Ùàãâåðäèéåâ,
èêèíúè äþâðöíäÿ (1905-1920) Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíà óñòàä áèð ùåêàéÿ÷è êèìè äàõèë îëóð. Áó èëëÿðäÿ î, Àçÿðáàéúàí áÿäèè íÿñðèíèí ýþçÿë íöìóíÿëÿðèíè éàðàäûð, îíóí éåíè ìÿçìóíëà çÿíýèíëÿøìÿñèíÿ, ôîðìàúà êàìèëëÿøìÿñèíÿ êþìÿê åäèð. Ùÿìèí äþâðäÿ ÿäèá áèð ñûðà ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðè äÿ éàçìûøäûð:
“Ìèëëÿò äîñòëàðû” (1905), “Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð” (1907), “Àú ùÿðèôëÿð” (1911), “Õÿéàëàò” (1911) âÿ ñ.
Êè÷èê ùÿúìëè “Ìèëëÿò äîñòëàðû” àäëû ñàòèðèê ïéåñäÿ ÿäèá, þçöíö “ìèëëÿò
äîñòëàðû” àäëàíäûðàí ïîçüóí áóðæóà çèéàëûëàðûíûí èêèöçëöëöéöíö, ñþçëÿðè èëÿ
ÿìÿëëÿðè àðàñûíäàêû çèääèééÿòè òÿíãèäÿ òóòóð. Ìöùÿíäèñ Ôèðóäèí áÿé, ìåøÿáÿéè Ñÿôÿð áÿé, òÿáèá Âÿëè áÿé, âÿêèë ßñýÿð áÿé, ñèëèñò÷è Ìöðñÿë áÿé
õàëã àäûíäàí, ìèëëÿò àäûíäàí àüûçëàðû êþïöêëÿíÿ-êþïöêëÿíÿ äàíûøûð, úàíûéàíàíëûã åäèð, þçëÿðèíè “ãåéðÿòëè ìöñÿëìàí”, “ìèëëÿò ãåéäêåøè”, “ìöñÿëìàí úàìààòûíûí ùÿìèøÿ ãàáàüà ýåòìÿñèíÿ ÷àëûøàí” êèìè ýþñòÿðèðëÿð. Ãàäûí
âÿ øÿðàáû ùÿð øåéäÿí ÿçèç òóòàí ùÿìèí àäàìëàð, ÿñëèíäÿ õàëãû, ìèëëÿòè ÿëÿ
ñàëàí òöôåéëèëÿðäèð. ßäèá áó “ãåéðÿòëè” áóðæóà çèéàëûëàðûíûí îðèæèíàë áèð éîëëà
èôøà åäèð: îòóðäóëàð, “àâàì àðàñûíäà ñàâàä èíòèøàð åäÿí úÿìèééÿò” äöçÿëòäèëÿð, éåäèëÿð, è÷äèëÿð, áèð-áèðèíèí áàø-ýþçöíö ÿçèøäèðäèëÿð âÿ äàüûëäûëàð.
Ïéåñèí ñîíóíäà íþêÿð Ñÿôèíèí ñÿðõîø áóðæóà çèéàëûëàðûíûí äàëûíúà äåäèéè :
“Áÿëè, èñëàì ãàáàüà ýåòäè” ñþçëÿðè õöñóñè áèð ãöââÿòëÿ ñÿñëÿíèð.
“Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð” ïéåñèíè éàðàòìàã ö÷öí Ùàãâåðäèéåâ
òÿñâèð åòäèéè äþâðö òÿôÿððöàòû èëÿ þéðÿíìèø, úèääè òÿäãèãàò èøè àïàðìûøäûð. Î,
òàðèõè ôàúèÿ éàçìàüûí ÷ÿòèíëèéèíè áèð ñÿíÿòêàð êèìè ýþçÿë áàøà äöøìöø,
þçöíäÿí ÿââÿë ôàúèÿ éàçàí Àâðîïà âÿ ðóñ äðàìàòóðãëàðûíûí ÿñÿðëÿðèíè ìöòàëèÿ åòìèø âÿ îðèæèíàë áèð ïéåñ éàðàòìûøäûð.
“Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð” ÿäÿáèééàò òàðèõèìèçäÿêè èêèíúè òàðèõè ôàúèÿ èäè. Áèðèíúè òàðèõè ôàúèÿ îëàí “Íàäèð øàù”û Íÿðèìàí Íÿðèìàíîâ 1898-úè
èëäÿ éàçìûøäûð. Í.Íÿðèìàíîâ äà, ß.Ùàãâåðäèéåâ äÿ éàðàäûúûëûãëàðûíäà
ðåàëèñò Ì.Ô.Àõóíäîâ ÿäÿáè ìÿêòÿáèíèí ýþðêÿìëè äàâàì÷ûëàðû èäèëÿð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ òàðèõè ùÿãèãÿòëÿðÿ ñàäèã ãàëàðàã, ôàúèÿäÿ Èðàíûí ãÿääàð
øàùû îëàí Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðûí èñòèëà÷û ñèéàñÿòèíè, Òèôëèñ âÿ Ãàðàáàüà
ùöúóìóíó òÿñâèð åòìèøäèð. 1907-úè èëäÿ âÿ îíäàí ñîíðà, óçóí çàìàí
__________
áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ñÿùíÿäÿ íöìàéèø åòäèðèëÿí ôàúèÿíèí ìöàñèð ðóùó14
íó ýöúëÿíäèðÿí ÿñàñ ñÿáÿáëÿðäÿí áèðè äÿ Ãàúàð ñèìàñûíäà èøüàë÷û ìöùàðèáÿíèí èôøàñû èäè. Ïéåñèí òàìàøàéà ãîéóëäóüó èëëÿð Èðàíäà èíãèëàáûí éöêñÿëäèéè, èðòèúàíûí ãóäóçëàøäûüû äþâð èäè. Ïéåñäÿ ìöÿëëèô òÿê áèð ìöñòÿáèäè èôøà
åòìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿìèø, öìóìèééÿòëÿ Øÿðã èñòèáäàäûíû âÿ îíóí òþðÿòäèéè âÿùøèëèêëÿðè òÿíãèä åòìèøäèð.
Áöòöí éàðàäûúûëûüû áîéó ðåàëèñò îëàí Ùàãâåðäèéåâ, ãÿùðÿìàíûí ôàúèÿñèíè áÿùñ åòäèéè äþâðöí èúòèìàè ìöíàñèáÿòëÿðè âÿ òàðèõè øÿðàèòè èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðÿðÿê, Ãàúàðûí ôÿàëèééÿòèíè âÿ þëöìöíö òàðèõè áèð çÿðóðÿò êèìè øÿðù
åòìèøäèð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí, Íàäèðèí ãàðäàøû îüëó ßäèë øàù òÿðÿôèíäÿí
ÿñèð åäèëÿðÿê àïàðûëìàñû, ùÿëÿ êè÷èê èêÿí àòàñûíûí îíóí ýþçëÿðè ãàðøûñûíäà
þëäöðöëìÿñè, Èðàíû âàùèä äþâëÿò øÿêëèíäÿ áèðëÿøäèðìÿê ñèéàñÿòè éîëóíäà
ðàñòëàøäûüû ÷ÿòèíëèêëÿð, äîüìà ãàðäàøû Úÿôÿðãóëó õàíû þëäöðöá, áèð èíñàí
êèìè âèúäàí ÿçàáû ÷ÿêìÿñè âÿ íÿùàéÿò, ÿùàëèíèí íèôðÿòè Ãàúàðû ôàúèÿâè
ãÿùðÿìàí âÿçèééÿòèíÿ ñàëàí ÿñàñ øÿðòëÿðäÿíäèð. Î ùÿì Èðàíûí àúûíàúàãëû
ùàëûíà éàíàí àüûëëû áèð øàù, ùÿì äÿ ãàíè÷ÿí, çöëìö ÿðøÿ éöêñÿëÿí áèð
çàëûìäûð.
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù ùÿëÿ äöøìÿí ÿëèíäÿ ÿñèð îëàðêÿí âàõòûíûí ÷îõóíó ìöòàëèÿéÿ ñÿðô åäèá, äþâëÿò èøëÿðè èëÿ ìàðàãëàíûð, Èðàíûí ýÿëÿúÿéè ùàããûíäà äöøöíöð. Èðàíû “éàðàëû áÿäÿí”, þçöíö äÿ “ùÿêèì” ñàéûð. Ùàêèìèééÿòè
ÿëÿ àëäûãäàí ñîíðà áöòöí áèëèéèíäÿí áàúàðûãëà èñòèôàäÿ åäèð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù åëÿ áèð ùàêèìèééÿò éàðàòìàã èñòÿéèð êè, ÿùàëèíèí ìÿùÿááÿòèíè
ãàçàíñûí. Î, áó èøäÿ êå÷ìèø Èðàí øàùëàðûíûí èø òÿúðöáÿñèíäÿí èñòèôàäÿ åäèð,
îíëàðûí áóðàõäûüû ñÿùâëÿðè òÿêðàð åòìÿìÿéÿ ÷àëûøûð.
Ãàúàð ùÿì äÿ áàúàðûãëû ñÿðêÿðäÿ, äþâëÿò èøëÿðèíè éàõøû áèëÿí áèð äèïëîìàòäûð. Î, Èðàíäà ùàêèìèééÿò ñöðìöø áöòöí ïàäøàùëàðûí, úÿñóð ñÿðêÿðäÿëÿðèí ìöñáÿò âÿ ìÿíôè úÿùÿòëÿðèíè þéðÿíìèø, êå÷ìèø ìöùàðèáÿëÿðäÿí äÿðñ
àëìûøäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ ãöââÿòëè äöøìÿí ãàðøûñûíäà þçöíö èòèðìèð, äÿðùàë
òÿäáèðÿ ÿë àòûð.
Ãàúàð ñóðÿòè éàçû÷ûíûí ðåàëèñò öñëóáóíà óéüóí îëàðàã, åéíè çàìàíäà,
èêèöçëö, àë÷àã, ãàíè÷ÿí, ôÿðéàäëàðäàí ùÿçç àëàí áèð úàíè âÿ èøüàë÷û êèìè äàùà ÷îõ íÿçÿðè úÿëá åäèð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù ýþçöíö äöíéàéà à÷äûüû ýöíäÿí ôÿëàêÿòëÿ öçëÿøìèø, àòàñûíûí ãÿëáèíÿ ñàíúûëàí õÿíúÿðèí ãàíû îíóí ýþçëÿðèíè ãûçàðòìûø, ßäèë øàùûí ÿìðèëÿ ÷ÿêäèéè èçòèðàáäàí ðÿíýè ÿáÿäè îëàðàã
ñàðàëìûø, äöíéà ëÿççÿòèíäÿí ìÿùðóì îëìóøäóð. Áåëÿ áèð àäàìûí ãÿääàð,
ãàíè÷ÿí, èíòèãàì÷û áèð øàù îëìàñû, ÿëáÿòòÿ, òÿáèèäèð. Ùàãâåðäèéåâ äÿ ðåàëèñò
áèð ñÿíÿòêàð êèìè øàùûí áöòöí ìÿíôè õöñóñèééÿòëÿðèíè ãÿëÿìÿ àëìûøäûð. Øàù
ùÿìèøÿ òÿøâèøäÿäèð, ýåúÿëÿð éàòà áèëìèð, èíòèãàì àðçóñó èëÿ ÷ûðïûíûð: “Áå__________
øèêäÿ ìÿëÿð óøàãëàðàäÿê ãûðäûðñàì éåíÿ öðÿéèì ñîéóìàç “ – ñþéëÿéèð.
15
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù þç äöíéàýþðöøö èëÿ îðòà ÿñð ôÿëñÿôÿñè ñõîëàñòèêàéà ÿñàñëàíûð. Î, îõóäóüó ÷îõëó êèòàáëàðäàí íÿòèúÿëÿð ÷ûõàðàí âÿ áó íÿòèúÿëÿðè òåèçì âÿ ôàòàëèçìëÿ ÿëàãÿëÿíäèðÿðÿê þç ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí èñòèôàäÿéÿ
÷àëûøàí Øÿðã ùàêèìèäèð. Î, äþâëÿòè èäàðÿ öñóëóíäà äèíäÿí èñòèôàäÿ åäèð,
þçöíöí Àëëàù òÿðÿôèíäÿí Èðàí ö÷öí ãàíóíè ùàêèì òÿéèí åäèëäèéèíè éÿãèíëÿøäèðèð. Ùÿòòà Íàäèðèí ôÿàëèééÿòèíè äèíëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèð âÿ ÿäàâÿò íÿòèúÿñèíäÿ òàð-ìàð åäèëÿí Ãàúàð íÿñëèíèí äàüûëìàñûíû Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø Íàäèð áÿëàñûíäà ýþðöð âÿ áóíó “ñèððè-ðÿááöëàëÿìèí” àäëàíäûðûð.
ßñÿðäÿ Òèôëèñ âÿ Øóøà ÿùàëèñèíèí èñòèëàéà âÿ èñòèëà÷ûëàðà ãàðøû ôÿàë ìöáàðèçÿñèíÿ âÿ ìþùêÿìëèéèíÿ, õàëãûí áèðëèê ÿçìèíÿ ìÿùÿááÿò âàðäûð.
Ôàúèÿäÿ, Èðàí òàðèõèíèí îí ñÿêêèç èëëèê (1779-1797) êÿøìÿêÿøëè áèð
äþâðö ÿùàòÿ îëóíìóø âÿ ïéåñ ýÿðýèí äðàìàòèê çèääèééÿòëÿð öçÿðèíäÿ ãóðóëìóøäóð. Îõóúó áèð-áèðèíè òÿãèá åäÿí ìöáàðèçÿëÿð, òîããóøìàëàð âÿ ÷àðïûøìàëàðäà ãöââÿòëè èíñàí õàðàêòåðëÿðè èëÿ òàíûø îëóð. ßäèá, Ãàúàðëà ÿëàãÿäàð îëàí ìöíàãèøÿëÿðè áþéöê áàúàðûãëà ìöõòÿëèô éåðëÿðäÿ (Ìàçàíäàðàí,
Òèôëèñ, Õîðàñàí, Øóøà) èíêèøàô åòäèðèð âÿ ùàäèñÿëÿðè ìÿùàðÿòëÿ áèð-áèðèíÿ
áàüëàéûð.
Ìöÿëëèôèí áàøãà äðàì ÿñÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã, “Àüà Ìÿùÿììÿä
øàù Ãàúàð” ïéåñè íèñáÿòÿí òÿìòÿðàãëû äèëäÿ éàçûëìûøäûð. Áó õöñóñèééÿò ìîíîëîãëàðäà äàùà ÷îõ äèããÿòè úÿëá åäèð. Ïéåñäÿ ÿäèá, áÿäèè äèë ö÷öí ÷îõ çÿðóðè îëàí ìÿúàçëàðäàí, ùèêìÿòëè ñþçëÿðäÿí, èäèîìàòèê èôàäÿëÿðäÿí, õàëã ìÿñÿëëÿðèíäÿí éåðëè-éåðèíäÿ èñòèôàäÿ åòìèøäèð, Ãàúàðûí äèëè õöñóñèëÿ çÿíýèíäèð.
ßäèá “Õÿéàëàò” ïéåñèíäÿ Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâóí “áþéöê ôàúèÿ” èëÿ
äîëó ùÿéàòûíû þëìÿç êîìåäèéàëàðûíûí ãÿùðÿìàíëàðû: Ùàòÿìõàí àüà, Ùàúû
Ãàðà, Äÿðâèø Ìÿñòÿëè øàù, Ìîëëà Èáðàùèì Õÿëèë âÿ ñ. èëÿ ÿëàãÿëè øÿêèëäÿ
òÿñâèð åäèð. Ïéåñäÿ èíúÿ âÿ îðèæèíàë áèð éîëëà Ì.Ô.Àõóíäîâ âÿ îíóí þëìÿç
êîìåäèéà ãÿùðÿìàíëàðû ãàðøûëàøäûðûëûð, áþéöê ìöòÿôÿêêèð-ÿäèáèí þç äþâðöíäÿ íåúÿ ãèéìÿòëÿíäèðèëäèéè âÿ íåúÿ àüûð øÿðàèòäÿ éàçûá-éàðàòäûüû
ýþñòÿðèëèð.
***
1906-úû èëäÿ “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíûí íÿøðÿ áàøëàìàñû èëÿ
ß.Ùàãâåðäèéåâ éàðàäûúûëûã èñòåäàäûíûí ìöõòÿëèô úÿùÿòëÿðèíè èíêèøàô åòäèðìÿê èìêàíû ÿëäÿ åäèð. ßäèá 1907-úè èëèí éàíâàð àéûíäàí áàøëàéàðàã æóðíàëäà Àçÿðáàéúàí íÿñðèíèí êëàññèê íöìóíÿëÿðèíäÿí îëàí “Úÿùÿííÿì
ìÿêòóáëàðû”íû ÷àï åòäèðèð.
“Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”íà ãÿäÿð Ùàãâåðäèéåâ “Àòà âÿ îüóë” âÿ
__________
“Àéûí øàùèäëèéè” àäëû èêè ùåêàéÿ éàçìûøäûð. Äðàìëàðûíäà îëäóüó êèìè, ùå16
êàéÿëÿðäÿ äÿ ÿäàëÿòñèçëèéè, ÿõëàã ïîçüóíëóüóíó, ùöãóã áÿðàáÿðñèçëèéèíè
ïèñëÿìèøäèð.
“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíäà ÷àï îëóíàí “Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”
(1907), “Áîìáà” (1908), “Ìîçàëàí áÿéèí ñÿéàùÿòíàìÿñè” (1908) âÿ
“Ìàðàëëàðûì” àäû àëòûíäà ýåäÿí ùåêàéÿëÿðäÿ ÿäèá äþâðöí áèð ñûðà ìöùöì
ìÿñÿëÿëÿðèíèí áÿäèè ùÿëëèíè âåðìèøäèð.
Éàçû÷û ïîâåñò âÿ ùåêàéÿëÿðèíäÿ èúòèìàè ÿäàëÿòñèçëèê öçÿðèíäÿ ãóðóëàí
öñóëè-èäàðÿíèí âÿ áó èäàðÿäÿ èøëÿéÿí ïðèñòàâëàðûí, ãàëàáÿéèëÿðèí, æàíäàðì
ðÿèñëÿðèíèí, ãîðîäîâîéëàðûí òÿáèÿò âÿ ìöíàñèáÿòëÿðèíäÿêè ñàõòàêàðëûüû èôøà
åòìèøäèð. Áó àäàìëàð, êÿðáÿëàéû Çàë äà äàõèë îëìàãëà, ìÿíñÿáïÿðÿñòëèê,
èôòèðà÷ûëûã âÿ õóäïÿñÿíäëèê êèìè ìÿíôè èúòèìàè õÿñòÿëèêëÿðÿ òóòóëìóøëàð, þç
ìÿíôÿÿòëÿðè óúóíäàí áèð-áèðèíè ìÿùâ åòìÿéÿ ùàçûðäûðëàð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ 1910-úó èëäÿ “Ìàðàëëàðûì” àäû àëòûíäà “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” æóðíàëûíäà ÷àï åòäèðäèéè ùåêàéÿëÿðèíè “Ìöòðöá äÿôòÿðè” èëÿ áàøëàìûøäûð. Ùåêàéÿäÿ êÿíä éöçáàøûñû Ãàñûì ÿìèíèí ôÿàëèééÿòèíäÿí äàíûøûëûð.
Ãàñûì ÿìè êÿíäèí ñàáèã éöçáàøûñûäûð. Äÿëÿäóç âÿ ùèéëÿýÿðäèð. Îíóí éöçáàøûëûã åòäèéè êÿíääÿ äÿùøÿòëè ñÿùíÿëÿð ÷îõäóð. Áóðàäà èíñàíëàð áèð-áèðèíè
àäëàðû èëÿ äåéèë, àéàìàëàðû èëÿ ÷àüûðûðëàð. Áóíóí ö÷öíäöð êè, Ãàñûì ÿìèéÿ
ùå÷ áèð äÿôòÿð-ôèëàí ëàçûì äåéèëäèð. Î þçö “ìöòðöá äÿôòÿðèäèð”. Áèð ÷îõëàðûíà ëÿãÿáè äÿ î âåðìèøäèð. Êÿíäëÿðäÿ Ãàñûì ÿìè êèìè éöçáàøûëàðäàí áàøãà èñòèñìàð÷û áÿéëÿð, õàíëàð, ìöëêÿäàðëàð äà âàðäûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ, èúòèìàè ìöùèòè âÿ èíñàíëàðû ÿêñ åòäèðÿðêÿí ìöõòÿëèô
öñóëëàðäàí èñòèôàäÿ åäèð, åéíè õàñèééÿòëè àäàìëàðäàí áèð ÷îõóíó þéðÿíèá
(øöáùÿñèç êè, åéíè ñèíôÿ ìÿíñóá îëàíëàðû) îíëàðûí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíè áèð
íÿôÿðèí ñèìàñûíäà öìóìèëÿøäèðèð, òèïèê øÿðàèòèí òèïèê ñóðÿòëÿðèíè éàðàäûð. Î
éàçûð: “Ìÿí ýÿëÿí ìÿãàëÿëÿðèìäÿ ùå÷ ìàðàëûìûí àäûíû éàçìàéàúàüàì,
÷öíêè ùÿð ìàðàëûì þç-þçöíö òàíûéàúàã. Ãàðåëÿð ö÷öí áó àäëàðûí áèð åëÿ
ÿùÿìèééÿòè éîõäóð; ìàðàëûí àäû èñòÿéèð, Ðÿìÿçàí, èñòÿéèð Øÿáàí, èñòÿéèð
Ñÿôÿð, èñòÿéèð Ðÿúÿá îëñóí, ãàðå ö÷öí áèð òÿôàâöò åòìÿç. Àíúàã ìàðàë îëñóí. Áó ìàðàëûí àäû ùÿð÷ÿíä Ãàñûì ÿìèäèð, àììà Ãàñûì ÿìè áèð ìàðàë
äåéèë. Íå÷ÿ éöç, áÿëêÿ íå÷ÿ ìèí ìàðàëû éûüûá, áèð éåðäÿ éîüóðóá è÷èíäÿí
áèð ìàðàë ÷ûõàðûá àäûíû Ãàñûì ÿìè ãîéìóøàì” (“Ìîëëà Íÿñðÿääèí”,
20 àâãóñò 1910, ¹30).
ßäèá ùåêàéÿëÿðèíäÿ áóðæóà-ìöëêÿäàð úÿìèééÿòèíèí àéðû-àéðû íþãñàíëàðûíû, èúòèìàè õÿñòÿëèêëÿðèíè òÿíãèä åäÿðêÿí ýöëöøäÿí, îíóí ìöõòÿëèô øÿêèëëÿðèíäÿí áàúàðûãëà èñòèôàäÿ åäèð. Ìÿñÿëÿí, “Ìöòðöá äÿôòÿðè”, “Ùÿìøÿðè
ïàñïîðòó” ùåêàéÿëÿðèíäÿ èúòèìàè ãàíóí-ãàéäàëàð òÿíãèä îëóíóð. Áóðàäàêû
__________
ýöëöøäÿ èñòåùçà äàùà ÷îõ íÿçÿðÿ ÷àðïûð. Öìóìèééÿòëÿ, èñòåùçà, ß.Ùàãâåð17
äèéåâ ýöëöøöíäÿ, òÿíãèä öñóëóíäà ìöùöì éåð òóòóð. Îíäàêû èñòåùçà ùÿì
à÷ûã, ùÿì äÿ ýèçëè øÿêèëäÿäèð.
“Áîìáà”, “Ãèðàÿò”, “Äèø àüðûñû” âÿ áàøãà ùåêàéÿëÿðäÿ èñÿ ýöëöøëÿ
éàíàøû ýþç éàøëàðû äà, ýöëöøäÿí äîüàí êÿäÿð äÿ âàðäûð. Áó ýöëöø ýöëäöðäöéö îõóúóíó ñîíðà äÿðèíäÿí êÿäÿðëÿíäèðèð. Áó úÿùÿòäÿí ß.Ùàãâåðäèéåâèí ýöëöøö áþéöê ðóñ éàçû÷ûñû ×åõîâóí ýöëöøöíö éàäà ñàëûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ ùåêàéÿëÿðèíèí ÿñàñ ìþâçóëàðûíäàí áèðè ìþâùóìàòûí
òÿíãèäèäèð.
“Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”, “Ìîçàëàí áÿéèí ñÿéàùÿòíàìÿñè”, “Ìàðàëëàðûì” êèìè ÿñÿðëÿðèíäÿ ìöÿëëèô úÿùàëÿò, íàäàíëûã âÿ êþùíÿ åòèãàäëàðà èñòåùçà
åäèð, õàëãûí ðóùóíó, çåùíèíè çÿùÿðëÿéÿí ìöáÿëëèüëÿðè êÿñêèí òÿíãèä àòÿøèíÿ
òóòóðäó. “Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû” áó íþãòåéè-íÿçÿðäÿí äàùà òÿñèðëèäèð. Äöíéà ÿäÿáèééàòûíäà áèð ÷îõ éàçû÷ûëàð, î úöìëÿäÿí Ùàãâåðäèéåâ äÿ, éàøàäûãëàðû
äþâðöí, èúòèìàè-ñèéàñè ùÿéàòûí áèð ñûðà ìÿñÿëÿëÿðèíè èôøà ö÷öí “úÿùÿííÿì”
àäëàíàí “î áèðè äöíéàäàí” áèð âàñèòÿ êèìè èñòèôàäÿ åòìèøëÿð. ßäèá þçö éàçûð:
“Ñþç éîõ êè, úÿùÿííÿì þçö áèð ìþâùóìè ìÿêàíäûð. Àììà áó ÿñÿðäÿ
“úÿùÿííÿì” ñþçöíö “ìÿíôè òèïëÿð” úÿìèééÿòè ìÿíàñûíäà äöøöíìÿëèäèð”.
“Úÿùÿííÿì”äÿêè ýöíàùêàðëàð êèìäèð? Àâàì çÿùìÿòêåøëÿðèí úàíûíà,
ìàëûíà ãÿñä åäÿí èñòèñìàð÷ûëàð, âÿòÿíè ïóëà ñàòàí ðöøâÿòõîðëàð, úàìààòûí
àðàñûíäà ÿäàâÿò ñàëàí éàëàí÷û äèí íöìàéÿíäÿëÿðè, ìöñòÿáèä ùàêèìëÿð, éåòèì ìàëû éåéÿíëÿð, ÷àð ìÿìóðëàðûíà éàëòàãëàíàí øåéòàí òÿáèÿòëè, ãóëëóãáàçëàð âÿ ñ.
Ùàãâåðäèéåâèí “Ìàðàëëàðûì” ñÿðëþâùÿñèéëÿ ÷àï åòäèðäèéè ùåêàéÿëÿð
“Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”íû òàìàìëàéûð. Ùåêàéÿëÿðäÿ “úÿùÿííÿìäÿ” úÿçà
÷ÿêÿíëÿðèí îðàéà “ýåòìÿçäÿí” ÿââÿë äöíéàäà ýþðäöéö èøëÿð òÿñâèð âÿ èôøà îëóíóð. “Ìàðàëëàðûì” êèìëÿðäèð? ßäèá þçö áó ñóàëà áåëÿ úàâàá âåðèð:
“Øöêöð îëñóí Àëëàùà, Éåð öçöíäÿ ìÿíèì ìàðàëëàðûìûí ùåñàáû ö÷ éöç ìèëéîíà ÷àòûá. Ýåäÿðñÿí Èðàíà, Ùèíäèñòàíà, Òöðêöñòàíà, ßðÿáèñòàíà, Áóõàðàéà,
ßôãàíûñòàíà, Èðÿâàíà, Íàõ÷ûâàíà, Ãàðàáàüà, Ëÿíêÿðàíà, Ñàëéàíà, Áàêûéà,
Áàòóìà, Äÿðáÿíäÿ, Äàüûñòàíà... ùÿð éåð ìÿíèì ìàðàëëàðûìëà äîëóäóð.
Ýþçÿë ìàðàëëàðûì, ãîòóð, áèòëè ìàðàëëàðûì, áàøëàðû ãàïàçëû ìàðàëëàðûì, öçëÿðè òöïöðúÿêëè ìàðàëëàðûì”.
ßäèá, “Ìîçàëàí áÿéèí ñÿéàùÿòíàìÿñè”íäÿ îëäóüó êèìè, “Ñåéèäëÿð
îúàüû” ùåêàéÿñèíäÿ äÿ ìÿñúèääÿ âàãå îëàí ÿùâàëàòû îõóúóéà ýþñòÿðèð.
Àëëàù âÿ øÿðèÿò àäûíäàí ÷ûõûø åäÿí äÿëÿäóçëàð þç ùèéëÿ âÿ êÿëÿêëÿðèíè ìöãÿääÿñ åâäÿ ùÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
“Ïèð”, “Ñåéèäëÿð îúàüû”, “Ãèðàÿò”, “Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû” êèìè
__________
ÿñÿðëÿðäÿ äèããÿòè úÿëá åäÿí õöñóñèééÿòëÿðäÿí áèðè ùàøèéÿëÿðäèð. Ùÿìèí ùà18
øèéÿëÿð ìöÿëëèôèí äåìÿê èñòÿäèéè ôèêðè àéäûíëàøäûðûð, òÿñèð ýöúöíö àðòûðûð.
Ùåêàéÿíèí þçö êèìè ìàðàãëà îõóíàí ùàøèéÿëÿðäÿ êå÷ìèø øÿùÿð åâëÿðèíèí
ãóðóëóøó, àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿð, êþ÷ÿðèëÿðèí éàøàéûøû, èíãèëàáäàí ÿââÿëêè òåàòðûí âÿçèééÿòè, ùàúûëàðûí, ìÿøÿäè âÿ ñåéèäëÿðèí èøëÿòäèêëÿðè ôûðûëäàãëàð ùàããûíäà ìÿëóìàò âåðèëèð. Éàçû÷ûíûí ùåêàéÿëÿðèíäÿ áàøãà òèïëè ùàøèéÿëÿð äÿ
âàðäûð êè, áóíëàð áèòìèø éûüúàì ùåêàéÿëÿðäèð. “Äèø àüðûñû” ùåêàéÿñèíäÿêè
ùàøèéÿäÿ áóãÿëÿìóí êèìè úèëääÿí-úèëäÿ ýèðÿí, “âàõòûíäàí, ìþâãåéèíäÿí
èñòèôàäÿ” åäÿí áèð “ìàðàëûí” ñÿðýöçÿøòè íàüûë åäèëèð. Áóðàäà ñöæåò äÿ, òèï
äÿ, ùàäèñÿ äÿ òàìäûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâèí ùåêàéÿëÿðèíäÿ, áèð ÷îõ ìöàñèðëÿðèíèí éàðàäûúûëûüûíäà
îëäóüó êèìè, ìààðèô, òÿëèì-òÿðáèéÿ ìÿñÿëÿëÿðèíÿ õåéëè éåð âåðèëìèøäèð.
“Øèêàéÿò” ùåêàéÿñèíäÿ äèí èëÿ åëì àðàñûíäàêû çèääèééÿò, éåíè òÿëèìòÿðáèéÿíèí õàëãû àéûã ñàëäûüûíû äÿðê åäÿí äèí íöìàéÿíäÿëÿðèíèí ìöõòÿëèô
ôûðûëäàãëàðà ÿë àòìàëàðû òÿñâèð îëóíìóøäóð. Âÿçèôÿñèíÿ ïóë, ãàçàíú ìÿíáÿéè êèìè áàõàí, òèïèí þç ñþçö èëÿ äåéèëñÿ “áàøûíû ýèðëÿéÿí “ó÷èòåë” Ìèðçÿ
Ñÿòòàðûí “Ýåäèðÿì äÿðñ ýÿòèðìÿéÿ!” ñþçëÿðèíè íÿèíêè óøàãëàð, áþéöêëÿð äÿ
ÿçáÿð áèëèðëÿð. Ìèðçÿ Ñÿòòàð áó ñþçëÿðëÿ óøàãëàðû àëäàäûð âÿ ãàïû-ãàïû äöøöá ñöëÿíèð. “Òÿíãèä” ùåêàéÿñèíäÿ Ìèðçÿ Ìàùìóä êèìè “òÿíãèä÷èëÿð” âÿ
ñèìàñûç ãÿçåòëÿð òÿíãèä åäèëèð. “Òÿíãèä” ùåêàéÿñèíèí ãÿùðÿìàíû áóðæóà
çèéàëûñû Ìèðçÿ Ìàùìóä “Àú ùÿðèôëÿð” ïéåñèíäÿêè “àú ùÿðèôëÿðäÿí” áèðè âÿ
ÿí ïèñèäèð. Î, “Èôòèðà” ãÿçåòèíèí ìöùÿððèðèäèð, òåàòð òàìàøàëàðûíäàí áàøãà,
àøõàíàëàðû äà òÿíãèä åäèð. Ìèðçÿ Ìàùìóäà áèð ìàíàò ýþñòÿðÿí êèìè ÿãèäÿñè äÿ, ìÿñëÿêè äÿ äÿéèøèð. Áåëÿëèêëÿ, Ùàãâåðäèéåâ ýþñòÿðèð êè, ìÿíôÿÿòïÿðÿñò áóðæóà çèéàëûñû çÿùìÿòêåø êöòëÿëÿð ö÷öí ñàõòàêàð ðóùàíèëÿð ãÿäÿð
ãîðõóëó âÿ çÿðÿðëèäèð.
ßäèáèí 1915-úè èëäÿ ÷àï åòäèðäèéè “Øåéõ Øÿáàí” ùåêàéÿñè ðåàëèñò
Àçÿðáàéúàí íÿñðèíèí ÿí ýþçÿë íöìóíÿëÿðèíäÿíäèð. Áóðàäà “êè÷èê” èíñàíëàðûí ôàúèÿñè, îíëàðû øèêÿñò âÿçèééÿòÿ ñàëàí êþùíÿ úÿìèééÿòèí òÿíãèäè éàääàí ÷ûõìàéàí ñÿùíÿëÿðëÿ âåðèëìèøäèð. Ùåêàéÿíèí ãÿùðÿìàíû Øåéõ Øÿáàí
ìöëêÿäàð-áóðæóà úÿìèééÿòèíäÿ áàøûíû èòèðìèø ìèíëÿðëÿ èíñàíëàðäàí áèðèäèð.
Î, ùÿéàòûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí úèëääÿí-úèëäÿ ýèðèð, îüðó-ãóëäóð îëóð, ùÿáñõàíàäà éàòûð, íÿùàéÿò, ìþâùóìàòûí òÿñèðèëÿ àçàí÷û îëóð, øåéõ ëÿãÿáèíè ãàçàíûð âÿ àõûðäà äà ìÿíàñûç êå÷èðäèéè ùÿéàòëà âèäàëàøûð. Àðâàäû Ýöëñöì äÿ
Øåéõ Øÿáàíà áÿíçÿéèð. Î äà ÿëèíäÿí ýÿëÿí èøëÿðäÿí éàïûøûð. ßýÿð Øåéõ
Øÿáàí “àçàí âåðìÿê”, “ìåéèò ãàáàüûíäà ãÿáèðèñòàíà ýåòìÿê”, “ôÿãèð-ôöãÿðàíûí àéàããàáûñûíû éàìàìàãëà” ýöí êå÷èðèðñÿ, Ýöëñöì äÿ “÷þï þòöðöð,
ðóô òóòóð, íîõóä ôàëû à÷ûð” âÿ ñ. Íÿ Øåéõ Øÿáàíûí, íÿ äÿ Ýöëñöìöí àéäûí
__________
áèð èäåàëû éîõäóð âÿ îëà äà áèëìÿçäè.
19
“Øåéõ Øÿáàí” ùåêàéÿñè åëÿ áèð àéíàäûð êè, áó àéíàäà êþùíÿ Àçÿðáàéúàíûí õûðäà òèúàðÿò øÿùÿðè ö÷öí ñÿúèééÿâè îëàí áèð ÷îõ ñÿùíÿëÿð, èíñàíëàð þç
ðåàë ÿêñèíè òàïìûøäûð.
“Øåéõ Øÿáàí” þç ãóðóëóøó åòèáàðèëÿ äÿ îðèæèíàëäûð. Ùåêàéÿäÿ ñöæåòëè
êîìïîçèñèéàíû òÿøêèë åäÿí ÿñàñ ùèññÿëÿðèí ùàìûñû âàðäûð. Ìþùêÿì âÿ àéäûí êîìïîçèñèéà óñòàñû îëàí Ùàãâåðäèéåâèí ùåêàéÿëÿðèíäÿ ùàäèñÿëÿð éà
ìöñòÿãèì éîëëà èíêèøàô åäèð (“Àéûí øàùèäëèéè”, “Ïèð”, “Áîìáà”, “Òÿíãèä”,
“×åøìÿ” âÿ ñ.), éà èêè õÿòëÿ, ïàðàëåë ñóðÿòäÿ äàâàì åòäèðèëèð (“Îäàáàøûíûí
ùåêàéÿñè”, “Êîðîüëó”), éà äà ãåéðè-ìöñòÿãèì õÿòò öçðÿ èíêèøàô åäèð êè,
áóðàäà ÿùâàëàòûí îðòàñûíäàí áèð ùàäèñÿíèí ñîíó ùåêàéÿíèí ÿââÿëèíÿ êå÷èðèëèð âÿ áàø âåðÿí ÿùâàëàòûí ñÿáÿáëÿðè ñîíðàäàí íÿãë åäèëèð (“Àòà âÿ îüóë”,
“Øÿáèù”, “Øåéõ Øÿáàí” âÿ ñ.).
Éûüúàìëûã, òÿñâèð âÿ ñóðÿòëÿðèí ðåàëëûüû, òÿáèèëèéè, äèëèí îéíàãëûüû âÿ ëàêîíèêëèê Ùàãâåðäèéåâ ùåêàéÿëÿðèíèí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèäèð. ßäèáèí áèð íå÷ÿ
ùåêàéÿñèíèí ìÿçìóí âÿ ñöæåòè íàüûë âÿ ëÿòèôÿëÿðäÿí àëûíìûøäûð. Îíëàð éàçû÷ûíûí þç éàðàäûúûëûã õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ èøëÿíèá, òàìàìèëÿ îðèæèíàë,
ìöêÿììÿë áÿäèè ÿñÿðëÿð øÿêëèíÿ äöøìöøäöð. “Úÿùÿííÿì ìÿêòóáëàðû”,
“Ñåéèäëÿð îúàüû”, “Ïèð”, “Øÿáèù”, “Äÿúúÿëàáàä” êèìè ùåêàéÿëÿðäÿ íàüûë
âÿ ëÿòèôÿëÿðäÿí, îíëàðûí ãóðóëóøóíäàí, áàøëàìà òÿðçèíäÿí, ýþçëÿíèëìÿç
íÿòèúÿ èëÿ áèòìÿñèíäÿí áàúàðûãëà èñòèôàäÿ åäèëèð. Áó, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, ùåêàéÿíè ôîðìàúà äàùà ìöêÿììÿëëÿøäèðèð. Éàçû÷û ëÿòèôÿíè äþâðöí ñÿúèééÿâè
àäàìëàðû, ùàäèñÿëÿðè èëÿ éàðàäûúû øÿêèëäÿ áàüëàäûüû ö÷öíäöð êè, ùåêàéÿ
ìöàñèð ðóùäà îëóð âÿ ùÿãèãè ùÿéàòûí èíèêàñû òÿñèðèíè áàüûøëàéûð.
ß.Ùàãâåðäèéåâèí ùåêàéÿëÿðè áþéöê öìóìèëÿøäèðìÿ ãöââÿñèíÿ ìàëèêäèð. Êÿðáÿëàéû Çàë 25 èë ïîëèñ ãóëëóüóíäà ÷àëûøûð âÿ “ïåíñèéà” àëûá, ðàùàò
äîëàíìàã öìèäè èëÿ éàøàéûð. Àììà èøëÿð þç ãàéäàñû èëÿ ýåòìèð. Î, áîìáà
ÿâÿçèíÿ ãàðïûç òàïûð âÿ Êÿðáÿëàéû Çàëû èøäÿí êÿíàð åäèðëÿð (“Áîìáà”).
Úàìààòûí àâàìëûüûíäàí ìÿùàðÿòëÿ èñòèôàäÿ åäÿí ôûðûëäàã÷û äèí íöìàéÿíäÿëÿðè øÿáèù ÷ûõàðäûð âÿ úèáëÿðèíè äîëäóðóðëàð (“Øÿáèù”). Éåíÿ úàìààòûí
ñàäÿëþâùëöéöíäÿí óñòàëûãëà èñòèôàäÿ åäÿí ëîòó, àâàðà, äÿëÿäóçëàð ùèéëÿ èëÿ
ïèð äöçÿëäèá, îðàíû êåô, ÿééàøëûã õÿðúëÿðè ìÿíáÿéèíÿ ÷åâèðèðëÿð (“Ïèð”).
“Ìÿäÿíè” áèð âÿêèë îëàí Ìàùìóä áÿé ÷åøìÿê çàðàôàòû èëÿ äîñòóíó ÷ÿðëÿäèá þëäöðöð (“×åøìÿê”). Àðâàäûíûí àâàìëûüûíäàí âÿ ñàäÿëþâùëöéöíäÿí
èñòèôàäÿ åäÿí Ìÿøÿäè Ãóëàì ýåúÿëÿð ìèí úöð ùèéëÿäÿí ÷ûõûð (“Ãèðàÿò”).
Àüðûéàí áèð äèøè ÷ÿêäèðìÿê ö÷öí ÿëëè ãÿïèéÿ ãûéìàéàí Ùàúû Ðöñòÿì áèëÿáèëÿ ö÷ ñàüëàì äèøèíè ÷ÿêäèðèá ÿëëè ãÿïèê âåðèð âÿ ùÿêèìè àëäàòäûüûíà ñåâèíèð
(“Äèø àüðûñû”) âÿ ñ. Áöòöí áó ùàäèñÿëÿð ýöëìÿëè âÿ êè÷èê ýþðöíñÿ äÿ,
__________
áèð ñûðà àúû ùÿãèãÿòëÿðèí öìóìèëÿøäèðèëìèø òèïèê èôàäÿñèäèð.
20
ß.Ùàãâåðäèéåâ, éàðàäûúûëûüûíûí èêèíúè äþâðöíäÿ Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ,
Ì.ß.Ñàáèð êèìè èíãèëàá÷û-äåìîêðàò ñÿíÿòêàðëàðëà ÷èéèí-÷èéèíÿ ýåòìèø, ÕÕ
ÿñð ÿäÿáèééàòûíûí ÿí ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàðëàðûíäàí áèðè êèìè òàíûíìûøäûð.
***
1920-úè èëäÿí ñîíðà ß.Ùàãâåðäèéåâ éàðàäûúûëûüûíûí ö÷öíúö äþâðö áàøëàíûð. Áó äþâðäÿ (1920-1933) ß.Ùàãâåðäèéåâèí ýþðöøëÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí
úèääè äþíöø éàçäûüû ïéåñëÿðäÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Î, ùÿìèí ÿñÿðëÿð âÿ áèð
÷îõ ýþçÿë ùåêàéÿëÿðèëÿ ñîâåò äþâðö Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí èëê éàðàäûúûëàðûíäàí îëìóøäóð.
“Êþùíÿ äóäìàí” (1927) Ùàãâåðäèéåâèí èêèíúè òàðèõè äðàìû èäè. Ïéåñäÿ XVIII ÿñð ôåîäàëëàðûíäàí Ïÿðâèç õàíûí âÿùøèëèêëÿðè, àäàì àëûá-ñàòìàñû,
êÿíäëèëÿð öçÿðèíäÿêè çöëìö òÿñâèð îëóíóð. ßñÿðäÿ éàçû÷ûíûí íÿçÿðè úÿëá
åäÿí ìöâÿôôÿãèééÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ öñéàíêàð êÿíäëè ñóðÿòëÿðè éàðàòìàñûäûð. Áÿäèë, Åëäàð, Ðÿøèä, õöñóñÿí Àëëàùãóëó ùàãã âÿ ÿäàëÿò òÿëÿá åäÿí,
çöëìÿ áîéóí ÿéìÿê èñòÿìÿéÿí, èíòèãàì àëîâó èëÿ éàíàí ìöáàðèç êÿíäëèëÿðäèð. Àçüûí Ïÿðâèç õàí íàìóñëó âÿ èýèä êÿíäëè Àëëàùãóëóéà àüëàýÿëìÿç
çöëìëÿð åäèð. Îíóí îüëó Áÿäÿëè éöç ÿëëè ìàíàòà Ðÿùèì õàíà ñàòûð. Ýþçÿë
ãûçû Ýöëñÿíÿìè ãà÷ûðäûð âÿ Àëëàùãóëóíóí þçöíö äàð àüàúûíäàí àñäûðûð. Ðÿùèì õàíûí çöëìöíäÿí òÿíýÿ ýÿëÿðÿê éîëäàøëàðûíû ýþòöðöá äàüëàðà ÷ÿêèëÿí
Áÿäÿëèí äÿðäè åë äÿðäèäèð, åëè çöëìäÿí, äàðäàí ãóðòàðìàã ãåéðÿòèäèð.
“Áàáà éóðäóíäà” (1927) ïéåñèíäÿ Ïÿðâèç õàíûí íÿñëèíäÿí îëàí Úàùàíýèð àüàíûí çöëìö òÿñâèð îëóíóð. Àðàäàí èêè ÿñð êå÷ìÿñèíÿ áàõìàéàðàã,
Àçÿðáàéúàí êÿíäëèñèíèí ùàëû äÿéèøìÿìèøäèð. Ïÿðâèç õàí ýåòìèø, Úàùàíýèð
àüà ýÿëìèøäèð. Úàùàíýèð àüà éîõñóë êÿíäëè ãûçû Ýöëíèñÿíè çîðëà þçöíÿ àëûð,
íèøàíëûñû éîõñóë Èñêÿíäÿðè èñÿ þëäöðòäöðöð. ßñÿðèí àõûðûíäà Úàùàíýèð àüàíûí îüëó, Èñêÿíäÿðçàäÿ àäû èëÿ ìåéäàíà ÷ûõûð âÿ þç àòàñûíà ãàðøû ìöáàðèçÿ
àïàðûá, þëêÿäÿ çÿùìÿòêåøëÿð ùàêèìèééÿòè éàðàíìàñûíà ÷àëûøûð. Êÿíäëè ãûçûíäàí îëàí Èñêÿíäÿðçàäÿ äàèðÿ èúðàèééÿ êîìèòÿñèíèí ñÿäðè âÿçèôÿñèíäÿ
èøëÿéèð. Ìöÿëëèô éîõñóë êÿíäëèëÿðèí çöëìäÿí àçàä îëóá, ùþêóìÿò èøëÿðèíäÿ
áþéöê ìþâãå òóòìàëàðûíà ñåâèíèð, õàëãûí àçàäëûüû óüðóíäà ÷àëûøàí Èñêÿíäÿðçàäÿíè äÿðèí ìÿùÿááÿòëÿ òÿñâèð åäèð.
Ïéåñäÿêè Ùÿñÿí ñóðÿòè äÿ ìàðàãëûäûð. Î, êàñûá êÿíäëèäèð. Ëàêèí õÿáèñ
âÿ àë÷àãäûð. Ãûçû Ýöëíèñÿíèí éàëâàðûø âÿ ýþç éàøëàðûíà áàõìàéàðàã, îíó
Úàùàíýèð àüàíûí ïÿíúÿñèíÿ àòûð âÿ þçöíöí “ñÿàäÿòÿ” ÷àòäûüûíà ñåâèíèð.
Úàùàíýèð àüà èëÿ ãîùóì îëìàüûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, éîõñóë êÿíäëèëÿðèí
áàøûíà îëìàçûí îéóíëàð à÷ûð. Õàëãûí, î úöìëÿäÿí ÿäèáèí Ùÿñÿí êèìè õÿáèñëÿðÿ,
“ãûíûíäàí ÷ûõûá ãûíûíû áÿéÿíìÿéÿíëÿðÿ”, “þç ñèíôèíÿ ãÿíèì êÿñè__________
ëÿíëÿðÿ” íèôðÿòè äàùà àðòûãäûð.
21
“Àüàú êþëýÿñèíäÿ” (1921) ïéåñèíäÿ Ìóñòàôà áÿéëÿ êàñûá êÿíäëè Úÿôÿð êèøè àðàñûíäàêû êîíôëèêò ùÿéàòûí þçöíäÿêè êîíôëèêòäèð.
ßñÿðèí ÿñàñ ãÿùðÿìàíëàðûíäàí ìöÿëëèì Êÿðèì àúû ùÿãèãÿòëÿðè èçëÿéÿèçëÿéÿ êÿíääÿ íàùàã þëäöðöëÿí éîõñóë Úÿôÿð êèøèíèí ìåéèòèíè ìóñòàôàáÿéëÿðÿ ýþñòÿðÿðÿê, êèíàéÿ èëÿ äåéèð: “Þëìÿç, ãîðõìà, éóõóéà ýåäèá, àéûëûá
áàøãà áèð äöíéà ýþðÿúÿê, ãèñàñ äöíéàñû”äûð.
Ùàãâåðäèéåâ ãàäûí àçàäëûüûíû âÿ îíóí íÿòèúÿëÿðèíè äÿ ðóù éöêñÿêëèéèëÿ ãÿëÿìÿ àëìûøäûð. “Ãàäûíëàð áàéðàìû” (1928) ïéåñèíèí ãÿùðÿìàíû Úàùàí
õàëà êÿíäèí éåíèëÿøìÿñè éîëóíäà áþéöê èøëÿð ýþðöð. Êÿíäÿ ñó ÷ÿêèëèð,
ìÿêòÿá, ñàâàäñûçëûüû ëÿüâ åäÿí êóðñ, éàñëè à÷ûëûð. Úàùàí õàëà èíãèëàáûí éåòèðäèéè éåíè èíñàíëàðäàí áèðèäèð; î þç ùöãóãóíó àëìûø àçàä Àçÿðáàéúàí
ãàäûíûäûð.
“×îõ ýþçÿë” (1932) ïéåñè “âÿòÿíäàøëûã âÿ ñÿìèìè ãàðäàøëûã” ùèññèíäÿí äàíûøàí ÿñÿðäèð.
“Ãûðìûçû ãàðû” (1921) ïéåñèíäÿ ÿäèá ãàðûíû “ãûðìûçû òóôàí åë÷èñè”,
ìöñáÿò áèð îáðàç êèìè ãÿëÿìÿ àëûð. Ãàðûíûí áèð àðçóñó âàð: çÿíúèð âÿ çöëì
äöíéàñûíûí àõûðûíà ÷ûõìàã! ßñÿð, ÿñýÿðëÿðèí çöëìÿò ñÿëòÿíÿòè öçÿðèíäÿêè
ãÿëÿáÿñè èëÿ áèòèð âÿ ãàðûíûí àðçóñó ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëèð.
Ùàãâåðäèéåâ ìþâùóìàò ÿëåéùèíÿ “Âàâåéëà”, “Êàìðàí”, “Ñàüñàüàí”
àäëû ïéåñëÿð éàçäûüû êèìè, “Óúà äàü áàøûíäà”, “Èàíÿ”, “Îäàáàøûíûí ùåêàéÿñè” êèìè ãöââÿòëè ùåêàéÿëÿð äÿ éàçìûøäûð.
Éàçû÷û “Âàâåéëà”äà (1926) ôàçèë äÿðáÿíäëèëÿðèí, ìîëëà êàçûìëàðûí,
ìîëëà úàááàðëàðûí – Èðàíäàí ýÿëÿí áó ùèéëÿýÿðëÿðèí äèí àäûíäàí äöçÿëòäèêëÿðè ãàíëû ñÿùíÿëÿðè ýþñòÿðèð âÿ èôøà åäèðñÿ, “Ñàüñàüàí” (1931) ïéåñèíäÿ äÿ
ìþâùóìàòëà, úÿùàëÿòëÿ ÿëàãÿäàð îëàí ÿíÿíÿëÿðè êÿñêèí òÿíãèä åäèð.
“Êàìðàí” (1931) ïéåñèíèí ìþâçóñó Èðàí ùÿéàòûíäàí àëûíìûøäûð. Éàçû÷û, ùÿëÿ ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ áèð ïàð÷à ÷þðÿê ö÷öí íåôò Áàêûñûíà ýÿëÿí
îí ìèíëÿðëÿ Èðàí ÿìÿê÷èëÿðèíèí àüûð çÿùìÿòëÿ ãÿïèê-ãóðóø ãàçàíûá, ñîíðà
äà ýåðè äþíöá, ãàçàíäûãëàðûíû, êîð-êîðàíÿ äèí äÿëëàëëàðûíà éåäèðòäèêëÿðèíè
ýþðöðäö. Äèíè ÿëäÿ ãóëäóðëóã ñèëàùûíà ÷åâèðèá Ãóðàí àäûíäàí ôèòâàëàð âåðÿí
ìöúòÿùèäëÿðèí èôøàñû ïéåñäÿ ÿñàñ õÿòëÿðäÿí áèðèäèð.
Ïéåñäÿêè ÿùâàëàòëàðûí ùàìûñû Êàìðàí îáðàçû èëÿ ÿëàãÿäàðäûð. Êàìðàí
îáðàçûíû áèç “Îäàáàøûíûí ùåêàéÿñè”íäÿí Ôÿðìàí àäû èëÿ òàíûéûðûã. Î, âàðëû òàúèð Ùàúû Êàìéàáûí ãàðäàøû áàããàë Èáðàùèìèí îüëóäóð. Ôÿðìàí ùåêàéÿäÿ àúèç, ùÿð çöëìÿ áîéóí ÿéÿí, ñåâýèëèñè Ýþâùÿðòàúäàí ÿëè ÷ûõäûãäàí
ñîíðà éåýàíÿ éîëó äÿðâèøëèêäÿ ýþðÿí, íÿùàéÿò, âÿðÿìëÿéèá, êþùíÿ ìöùèòäÿ
ìÿùâ
îëàí áèð ýÿíúäèð. Êàìðàí îíäàí òàìàìèëÿ ôÿðãëÿíèð. Ùÿéàò, éàøàäû__________
üû úÿìèééÿò, ýþðäöéö ùàãñûçëûã îíó èñòèñìàð äöíéàñûíà ãàðøû áèð öñéàí÷û22
éà ÷åâèðèð. Î ÿââÿëëÿð ìöòè áèð úàâàí îëäóüó ùàëäà, ñîíðàëàð õàëãûí ãàíûíû
è÷ÿí ìöúòÿùèä ùàúû ìèðçÿ ÿùìÿäàüàëàðà ãàðøû äÿðèí áèð ãÿçÿáëÿ òÿáëèüàò
àïàðûð.
Êàìðàíûí ñåâýèëèñèíè ÿëèíäÿí àëûðëàð, ëàêèí áó àúûíàúàãëû ùàäèñÿ îíó
äàùà äà ôÿàëëàøäûðûð. Îíóí øÿõñè èíòèãàìû èúòèìàè èíòèãàìà ÷åâðèëèð. Èíäè î,
òÿê þçöíö äåéèë, ÿçàá ÷ÿêÿí õàëãû äöøöíöð.
Ïéåñäÿ Ùàúû Êàìéàá, îíóí àðâàäû Áèáèõàòóí, ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿäàüà, ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäè äÿ þç îðèæèíàë ñÿúèééÿëÿðè èëÿ ôÿðãëÿíèðëÿð.
***
Íÿñð éàðàäûúûëûüûíû äàâàì âÿ èíêèøàô åòäèðÿí éàçû÷û ñîâåò äþâðöíäÿ äÿ
“Ìàðàëëàðûì” ñèëñèëÿñèíäÿ ùåêàéÿëÿð éàçìûøäûð. Áó ùåêàéÿëÿð ìþâçóúà
ìöõòÿëèôäèð. Ùåêàéÿëÿðèí áèð ãèñìèíäÿ ÷àð ùàêèìèééÿòè äþâðöíäÿ éàøàéàí
ñàòãûí, éàëòàã, èêèöçëö áÿéëÿð, õàíëàð, ùàúûëàð, òàúèðëÿð, ÷èíîâíèêëÿð âÿ ïîëèñ
ìÿìóðëàðûíûí àúýþçëöéö òÿíãèä åäèëèð (“Îäàáàøûíûí ùåêàéÿñè”, “×åøìÿê”,
“Ìèðçÿ Ñÿôÿð”, “Ïðèñòàâ âÿ îüðó”, “Èò îéóíó”, “Äèø àüðûñû”, “Ãàáàí” âÿ ñ.).
“Ìèðçÿ Ñÿôÿð” ùåêàéÿñèíäÿ à÷ûã ýþçëö, íàìóñëó áèð çèéàëûíûí ñóðÿòè
âåðèëèð. Ìèðçÿ Ñÿôÿð èäàðÿäÿ êàòèá âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøûð. Éóõàðû òÿáÿãÿ èø÷èëÿðèíèí ÷îõó ðöøâÿòëÿ áàø ýèðëÿäèêëÿðè ùàëäà, Ìèðçÿ Ñÿôÿð èíñàíû áàø àøàüû
åäÿí áó ÷èðêèí ÿìÿëÿ íèôðÿò åäèð. Îíóí âÿçèôÿñè ÿðèçÿ éàçìàãäûð. ßðèçÿ
éàçäûðàíûí äþâëÿòëè âÿ éà êàñûá îëìàñû îíó ìàðàãëàíäûðìûð. Î, àç ýÿëèðëÿ
êèôàéÿòëÿíèð. Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí éàëòàãëàðäàí äà çÿùëÿñè ýåäèð. Îíóí óøàãëàðûíû ìÿêòÿáäÿí ÷ûõàðäûðëàð. Áó ùàäèñÿ Ìèðçÿ Ñÿôÿðÿ àüûð òÿñèð åäèðñÿ äÿ,
Ùÿñÿí àüà êèìè ìóðäàð àäàìà áàø ÿéìèð. Î ñûíûð, àììà äöøìÿí ãàáàüûíäà ÿéèëìèð, ÷öíêè ÿéèëìÿê õàñèééÿòè Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí òÿáèÿòèíÿ éàääûð.
Òàðçÿí Úàâàä (“Ãîúà òàðçÿí”) âÿ Ìèðçÿ Ùöñåéí (“Êîðîüëó”) äÿ þç
ñÿúèééÿëÿðè åòèáàðèëÿ Ìèðçÿ Ñÿôÿðè õàòûðëàäûðëàð. Îíëàð äà éàëòàãëûã íÿ îëäóüóíó áèëìèðëÿð. Òàðçÿí Úàâàä þçöíöí âÿ ñÿíÿòèíèí þëìÿäèéèíè, éåíè íÿñèë
ñèìàñûíäà éåíèäÿí ùÿéàòà ãàéûòäûüûíû ýþðäöêäÿ ñåâèíèð.
“Ãàáàí” ùåêàéÿñèíäÿ ÷àð ùàêèìèééÿòè èëëÿðèíäÿ ãà÷àã ßáäöëêÿðèìèí
þç éîëäàøëàðû èëÿ øÿõñè âÿ èúòèìàè çöëìÿ, ùàãñûçëûüà ãàðøû ìöáàðèçÿñè òÿñâèð
îëóíóð. Ãà÷àã ßáäöëêÿðèìèí àíàñûíà îëàí ñÿìèìè ìöíàñèáÿòè âÿ àíàñûíûí
ìÿðä ñèìàñû éàçû÷û òÿðÿôèíäÿí éûüúàì âÿ ãàáàðûã øÿêèëäÿ úàíëàíäûðûëìûøäûð. Àíàíûí ìÿüðóð ùÿðÿêÿòè ùå÷ âàõò éàääàí ÷ûõìûð: “ßáäöëêÿðèì àíàñû
àüëàìàç. Ñÿí äÿ, îüóë, äöíéàäà èýèä éàøàéûáñàí, þëöìÿ äÿ èýèä ýåò, ðÿíýèí áèð çÿððÿ ãà÷àðñà, ñÿíÿ îüóë äåìÿðÿì”.
“Ùàãã Ìþâúóä” ùåêàéÿñèíäÿ éàçû÷û ïóëóí êþùíÿ úÿìèééÿòäÿ òóòäó__________
üó ìþâãåéè òÿñâèð åòìèøäèð. Ùàêèì ñèíèô íöìàéÿíäÿëÿðè èíñàô, ìöðöââÿò
23
âÿ ÿäàëÿòè àíúàã ïóëëà, ðöøâÿòëÿ þë÷öðëÿð. Äþâëÿò ìÿìóðëàðû þëêÿ äàõèëèíäÿ ãàéäà-ãàíóíó, àñàéèøè ãîðóìàã ÿâÿçèíÿ, þç ìÿíôÿÿòëÿðè ö÷öí ìèí áèð
úèíàéÿò âÿ ïîçüóíëóã òþðÿäèðëÿð.
“×åøìÿê” ùåêàéÿñèíèí ãÿùðÿìàíû âÿêèë Ìàùìóä áÿéäèð. Èíñàíû
“ìöäàôèÿ” åòìÿê ùöãóãóíó àëìûøäûð. Ëàêèí î, áóíóí ÿâÿçèíäÿ àüûëëû èíñàíëàðû äÿëè åäèá ùÿçç àëûð, þçö èíñàí ùöãóãóíó òàïäàëàéûð. ßäèá Ìàùìóä
áÿéÿ ýöëöð, îíó êèíàéÿ ùÿäÿôè åäèð.
“Èò îéóíó”, “Ïðèñòàâ âÿ îüðó” ùåêàéÿëÿðèíäÿ äàð äöøöíúÿëè ïðèñòàâëàðûí èø öñóëëàðû òÿíãèä îëóíóð. Îíëàð ðöøâÿò àëûá îüðó âÿ ãóëäóðëàðûí ñàéûíû
àðòûðûð, þç øÿõñè ìÿíàôåëÿðè ö÷öí õàëãûí áàøûíà îéóí à÷ûðëàð.
“Ñþùáÿò”, “Êàïèòàëèçìëÿ ìöáàðèçÿ”, “Êå÷ìèø ýöíëÿð” êèìè èêèíúè ãèñèì ùåêàéÿëÿðäÿ éåíè ùÿéàò ÿêñ åòäèðèëèð. “Ñþùáÿò” ùåêàéÿñèíäÿ éåíèëèéèí
íåúÿ ãàëèá ýÿëäèéè éûüúàì, ùÿéàòè úèçýèëÿð âÿ ìöùàêèìÿëÿðëÿ âåðèëèð.
“Êàïèòàëèçìëÿ ìöáàðèçÿ” ùåêàéÿñèíäÿ òàúèð Àüà Ãóðáàíûí öìèäëÿðè,
õàì õÿéàëëàðû, “êàïèòàëèçìëÿ ìöáàðèçÿ àïàðìàñû”, ñàäÿëþâùëöéö ãöââÿòëè
áèð éóìîðëà òÿñâèð åäèëìèøäèð.
Ùàãâåðäèéåâ áèð êëàññèê êèìè ùÿìèøÿ ÿçèçäèð, ùÿìèøÿ úàíëûäûð.
Êàìðàí Ìÿììÿäîâ
__________
24
__________
__________
ÉÅÉßÐÑßÍ ÃÀÇ ßÒÈÍÈ,
ÝÞÐßÐÑßÍ ËßÇÇßÒÈÍÈ
Êåéôèééÿòè-ãÿðèáÿäèð êè,
ö÷ ìÿúëèñäÿ òàìàì îëóð
ßÔÐÀÄÈ-ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Ù à ú û Ì å ù ä è – Îñìàíëû äàâàñûíäà áèð ãÿäÿð ãàçàíûá, 50 éàøûíäà
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð – îíóí ãàðäàøû, 45 éàøûíäà
Ñ ÿ í ÿ ì – Ùàúû Ìåùäèíèí ÿââÿëèíúè àðâàäû, 30 éàøûíäà
Ý ö ë ë ö – Ùàúû Ìåùäèíèí èêèíúè àðâàäû, 25 éàøûíäà
Í ÿ á è – ãÿññàá, Ýöëëöíöí àòàñû, 50 éàøûíäà
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð – úàäóýÿð, 40 éàøûíäà
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í – ñþâäÿýÿð, 40 éàøûíäà
Ý ö ë ï ÿ ð è – ãîúà àðâàä, åë÷è, 50 éàøûíäà
à è é à ñ – Ùàúû Ìåùäèíèí åâ íþêÿðè, 18 éàøûíäà
ßùâàëàò âàãå îëóð Ãàðàáàü âèëàéÿòèíäÿ. Èêèíúè ìÿúëèñ èëÿ ö÷öíúö ìÿúëèñèí
àðàñûíäàí äþðä èë êå÷èð.
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Ùàúû Ìåùäèíèí îòàüû íöìàéàí îëóð. Éàõøû äþøÿíìèø îòàüûí èêè òÿðÿôèíäÿ ãàáàããàáàüà èêè äþøÿê ïöøòö èëÿ ñàëûíìûø. Îòàüûí áèð ãàïûñû ñàü òÿðÿôäÿ, áèð ãàïûñû ñîë òÿðÿôäÿ âÿ èêè ãàïû ìöãàáèëäÿ. Ùàúû Ìåùäè ÿéëÿøèá äþøÿêëÿðèí áèðèíèí öñòÿ, Øèðàç ãÿëéàíû äàìàüûíäà. Áèð àçäàí ñîíðà áàøûí ãàëõûçûá öçöíö òóòóð ãàïûéà, íþêÿðè ÷àüûðûð.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé ýÿäÿ, Ãèéàñ!
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Íÿ áóéóðóðñàí, àüà?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ìèðçÿ Ùåéäÿðè ýåäèá ýþðäöíìö? Íåúÿ úàâàá
ýÿòèðäèí?
Í þ ê ÿ ð . Àüà, Ìèðçÿ Ùåéäÿð íå÷ÿ âàõòäûð ýÿëèá, áóðàäàäûð. ßýÿð
èñòÿéèðñÿí áó ñààò ÷àüûðûì ýÿëñèí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé íàìÿðáóä, íå÷ÿ âàõòäûð ýÿëèá, íèéÿ ìÿíÿ õÿ__________
áÿð âåðìÿéèáñÿí? Íÿ ãàéûðûðäûí? Ùàíñû úÿùÿííÿìÿ ýåòìèøäèí?
27
Í þ ê ÿ ð . Àüà, äÿõè íèéÿ àúûüûí òóòóð, àøïàç þâðÿò ýþíäÿðìèøäè áàçàðà, äîëìàäàí þòðö êÿëÿì àëìàüà.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Éàõøû, áàçàðà ýåòìÿìèøäÿí ýÿëèá ìÿíÿ äåéÿ áèëìÿçäèí, ùåéâàí? Êèøè èêè ñààòäûð ýÿëèá ìöíòÿçèðäèð. Èòèë ýþçöìöí ãàáàüûíäàí!
Í þ ê ÿ ð (þç-þçöíÿ ñþéëÿíèð). Åðìÿíèéÿ êîõà äåäèëÿð, ÷óõàñûíû þçýÿéÿ ýþòöðòäö. Èíäè áóíà äà àüà äåäèëÿð, ãóäóðäó.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äîäàüûíûí àëòûíäà äàíûøìà. ×àüûð ýÿëñèí! (Íþêÿð
ýåäèð.) Áó íþêÿð áèëìÿððÿ ìÿíè òÿíýÿ ýÿòèðäè. Ùÿãèãÿò áóüäà ÷þðÿéè
ãàðûí äåøÿí îëóð äåéèðëÿð, äîüðó èìèø.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (äàõèë îëóð). Ñÿëàìÿëåéêöì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . ßëÿéêÿññÿëàì, Ìèðçÿ! Áóéóð, áóéóð ÿéëÿø. (Ìèðçÿ
ÿéëÿøèð.) ßùâàëûí íåúÿäèð, Ìèðçÿ? Ùå÷ ýþðöíìÿéèðñÿí?
Ìèðçÿ Ùåéäÿð . Áÿíäÿ, íÿ âàõò áóéóðñàíûç, ãóëëóüóíóçäà ùàçûðàì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ýÿðÿê ìèðçÿ, áàüûøëàéàñàí, íþêÿð ñÿíè èíúèäèá.
×îõäàí ýÿëèáñÿí, ìÿíÿ ùå÷ õÿáÿð åòìÿéèá.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õåéð, ùàúû. Áó íÿ ñþçäöð áóéóðóðñóíóç? Áÿíäÿ
ùÿìèøÿ ñèçèí ìöõëöñöíöç âàðàì. Ìÿíèì ö÷öí áåëÿ çÿùìÿòëÿð ÷îõ ðàùàòëûãäûð.
Ù à ú û Ì å ù ä è . ×îõ ðàçûéàì. Àììà ýÿðÿê ýåíÿ áàüûøëàéàñàí,
çÿùìÿò âåðìèøÿì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àëëàù áàüûøëàñûí, áó íÿ ñþçäöð, ùàúû, áóéóðóðñóíóç?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áèëèðñÿí, ìèðçÿ, ñÿíÿ íÿ ö÷öí çÿùìÿò âåðìèøÿì?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õåéð, ùàúû àüà, áóéóðóí ýþðÿê.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áèð òÿâÿããÿì âàð, ìèðçÿ, ãîðõóðàì ÿìÿëÿ ýÿòèðÿ
áèëìÿéÿñÿí.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùàúû, áåëÿ ñþçëÿðè áóéóðìàéûí. Áÿíäÿíè þëöìÿ
äÿ ýþíäÿðñÿíèç áîéóí ãà÷ûðìàðàì. Ñèç êè ìÿíè þëöìÿ ýþíäÿðìÿéÿúÿêñèíèç?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äè îíäà ãóëàã àñ äåéèì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áÿëè, áóéóðóí, ùàúû àüà.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áàõ, ìèðçÿ, ìÿí äöíÿí ùàìàìäàí ãàéûäàí âàõò
áèð àðâàä òàéôàñûíà ðàñò ýÿëäèì. Ùàâà äà áèð àç êöëÿê èäè. Èòòèôàãÿí
êöëÿê àðâàäûí áàøûíäàí ÷àäûðøÿáèíè àòäû, àðâàäûí öçöíö à÷äû. Î âàõò
ìÿíèì ùàëÿòèì äÿéèøäè âÿ þçöìö áèëìÿððÿ èòèðäèì. Ýóéà êè, ìÿíè ãàë__________
õûçûá èêèÿëëè âóðäóëàð éåðÿ. Áó ÷àíàúàí ÿãëèì áàøûìà ýÿëìÿéèá. Âàëëàùè
28
ùå÷ áèëìÿéèðÿì åâÿ íåúÿ ýÿëäèì ÷ûõäûì. Èíäè ìÿíèì äÿ ñÿíè ÷àüûðìàüûìûí ñÿáÿáè áóäóð êè, ýÿðÿê ìÿíÿ áó èøäÿ áèð ÷àðÿ òàïàñàí êè, ìÿí
î þâðÿòè àëûì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õóá, ùàúû. ßââÿë ýÿðÿê áèëìÿê î, ãûçäûð, éà éîõ?
Âÿ áèð äÿ êèìèí ãûçûäûð? Áÿëêÿ ÿðäÿäèð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ìÿí ýÿëäèì åâÿ éàðûìúàí. Î ñààò àäàì ýþíäÿðäèì Ýöëïÿðè ãàðûíû ÷àüûðäûì âÿ þâðÿòèí áèð ïàðà íèøàíÿëÿðèíè îíà äåäèì.
Äåéÿí êèìè áèëäè âÿ äåäè êè, î ãûç ãÿññàá Íÿáèíèí ãûçûäûð. Àäû äà Ýöëëö
âÿ þçö äÿ ãûçäûð. Áàõ, ìèðçÿ, èìäè àìàí ýöíöäöð, ìÿíÿ áèð ÿëàú åéëÿ.
ßëèíäÿí ýÿëÿíè ìöçàéèãÿ åëÿìÿ. Ñÿíÿ áèð éàõøû õÿëÿò âåððÿì.
Ìèðçÿ Ùåéäÿð (ÿëèíè àïàðûð àëíûíà âÿ áèð àç ôèêðÿ ýåäèð). Áèð àäàì
ýþíäÿðèí, ùàúû, áèðúÿ Ýöëïÿðèíè áóðàéà ÷àüûðñûí, ýþðÿê íÿ òþâð åäÿðèê.
Ù à ú û Ì å ù ä è (öçöíö òóòóð ãàïûéà). Àé ýÿäÿ, Ãèéàñ! (Ãèéàñ äàõèë
îëóð.) Ýåò Ýöëïÿðè ãàðûéà äåéèëÿí àüàì ñÿíè ÷àüûðûð, ñÿíèíëÿ èøè âàð, òåç
äåéèëÿí ýÿëñèí. Ýåíÿ áàéàãêû êèìè êÿëÿì àëìàüà ýåòìÿ. (Íþêÿð
ýåäèð.) Éàõøû, ìèðçÿ, èíäè ôèêðèí íÿäèð?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùàúû, áóíóí áèð ôèêðè éîõäóð. ×îõ àñàí èøäèð.
Àììà áèð çàä âàð êè!
Ù à ú û Ì å ù ä è . Íÿäèð î çàä, äå ýþðöì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùàúû, áàüûøëàéûíûç, ñèçèí Àëëàùà øöêöð áèð ïàð÷à
éåìÿéÿ ÷þðÿéèíèç âàð, þâðÿòèíèç âàð, äþðä íÿôÿð, Àëëàù ñàõëàñûí, óøàãëàðûíûç âàð. Èíäè ñèçèí èêè àðâàä íÿéèíèçÿ ëàçûìäûð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé ìèðçÿ, ìÿí ñÿíè áóðàéà âÿç âåðìÿéÿ ÷àüûðìàìûøàì. ßýÿð áó èøÿ ÿë ãîéà áèëÿðñÿí ãîé. Éîõ, ãîéìàéàúàãñàí, îíó
äå. Äÿõè ìÿíÿ âÿç âåðìÿê ëàçûì äåéèë.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé ùàúû, äÿõè íÿ ö÷öí àúûüûíûç òóòóð? Áèð ñþç
èäè äåäèì, ùÿð íÿ áóéóðóðñóíóç éåðèíÿ éåòèððÿì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äÿõè ìÿí áèð çàä áèëìèðÿì, àíúàã áó èøäÿ ùÿð íÿ
êÿëÿéèí âàð èøëÿò.
Ý ö ë ï ÿ ð è (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì, ùàúû ãàäàí àëûì, ýåíÿ íÿ
îëóá ìÿíè éàäûíà ñàëûáñàí, íÿ ãóëëóüóí âàð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ýÿë îòóð, èíäè ýþðÿðñÿí íÿ ãóëëóüóì âàð. Ãóëëóüóì ÷îõäóð. (Ýöëïÿðè ÿéëÿøèð ãàïûíûí àüçûíäà. Ùàúû öçöíö òóòóð ìèðçÿéÿ) Áó äà Ýöëïÿðè!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (ÿëèíè ñàëûá úèáèíÿ, êàüûç, ãÿëÿìäàì ÷ûõàðûð).
Ùàúû, ùÿð÷ÿíä ìÿí áó èøÿ ÿë ãîéàðàì, àíúàã ãîðõóðàì êè, ñîíðà úÿìè
__________
òÿãñèðè, ýöíàùû ìÿíèì áîéíóìà ãîéàñûíûç.
29
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé ðÿùìÿòëèéèí îüëó, äÿõè àðòûã ñþç ëàçûì äåéèë,
èøèíè ýþð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . (Ýöëïÿðèéÿ). Ýöëïÿðè, áèëèðñÿí, ùàúû èñòÿéèð ãÿññàá Íÿáèíèí ãûçû Ýöëëöíö àëñûí. Îíäàí þòðö ñÿíè ÷àüûðìûøûã êè, ýåäÿñÿí
ãÿññàá Íÿáèíèí àðâàäûíûí éàíûíà åë÷èëèéÿ. Èíäè ùÿð íÿ äåéÿúÿêñÿí, íÿ
òþâð ñþç à÷àúàãñàí, î ñÿíèí èøèíäèð. Îíó ñÿí éàõøû áèëèðñÿí. Åëÿ êè èøè
ãóðòàðäûí, ùàúû ñÿíÿ áèð éàõøû õÿëÿò âåðÿúÿê.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Àé áàøûíà äþíöì, ãÿññàá Íÿáèíèí àðâàäû áèð ëîâüà øåéäèð, î ùå÷ èíäèéÿ êèìè ýþçÿë-ýþé÷ÿê úàâàí îüëàíëàðû áÿéÿíìÿéèá,
îíëàðà ãûç âåðìÿéèá. Èíäè ìÿí îðà ýåòñÿì, âàëëàùè ìÿíè èò èëÿí ãîâàðëàð. Äåéÿðëÿð êè, àé êàôòàð, áèçèì ãûçûìûç ãûðìûçû ñàããàëëû, ãîúà êèøèíèí
òàéûäûð?! Ùÿð÷ÿíä ùàúû äþâëÿòëèäèð, àììà ýåíÿ ãÿññàáûí àðâàäû ýöíö
öñòöíÿ ãûç âåðìÿç.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áÿñ ìÿí íÿ÷èéÿì? Ìÿí åëÿ èø ýþðÿðÿì êè, ùå÷
áèð ñþç äåìÿçëÿð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äå ýþðöì íÿ åéëÿðñÿí, ÿëèíÿ àüàú àëûá ýåäèá îíëàð èëÿ
äàâà åäÿúÿêñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ñÿí àüçûíà ýÿëÿíè ñþéëÿìÿ, ñþçöìÿ ãóëàã àñ.
Ìÿí èíäè ö÷ äóà éàçàðàì: áèðèíè ãîéàðñàí äèëèíèí àëòûíà, îíäà ñÿí ùàìûñûíà øèðèí ýþðöíÿðñÿí. Ùå÷ êÿñ ñÿíÿ éàìàí ñþç äåìÿç âÿ áèð äÿ áèð
äóà éàçàðàì îíó èò òöêö èëÿ, àíúàã ãàðà èò îëñóí âÿ ïèøèê òöêö èëÿ áèð
éåðäÿ ãÿññàáûí ãàïûñûíäàí ýèðÿíäÿ áàñäûðàðñàí âÿ ö÷öíúö äóàíû ãîéàðñàí ñóéà, áèð ýåúÿ ãàëàð ñóéóí è÷èíäÿ. Ñöáù, ýöí ÷ûõìàìûø áèð àëìàíû
ö÷ äÿôÿ ñàëûá ÷ûõàðäàðñàí î ñóéóí è÷èíÿ âÿ ãàëàí ñó èëÿ öçöíö éóéàðñàí
âÿ àëìàíûí äà áèð ïàð÷àñûíû áèð òþâð ãÿññàáûí ãûçûíà, áèð ïàð÷àñûíû äà
àíàñûíà âåðÿðñÿí, ñîíðà èø äöçÿëÿð ýåäÿð. Äè èìäè ñÿáð åëÿ, äóàëàðû
éàçûì. (Áàøëàéûð éàçìàüà.)
Ý ö ë ï ÿ ð è . Éàõøû, éàç ýþðÿê íåúÿ îëàð.
Ù à ú û Ì å ù ä è . À Ýöëïÿðè, áó èøè äöçÿëòñÿí, ìÿíè þçöíÿ áîðúëó
åëÿðñÿí. Ñÿíÿ åëÿ áèð õÿëÿò âåðÿðÿì êè, ùå÷ ìèñëè îëìàñûí âÿ ùàíñû ÷èòäÿí þçöí áÿéÿíñÿí, òóìàí àëàðàì. Àëà, ãàáàãúà äÿ ñÿíÿ áèð àç õÿðúëèê
âåðèì. Àëëàù ãîéñà, èø êè äöçÿëäè, ñÿíè ðàçû åäÿðÿì, íåúÿ êè, õàùèøèí.
Ý ö ë ï ÿ ð è (ïóëó àëûð). Àëëàù îüëóíó ñàõëàñûí. Àëëàù ãîéñà, ùàúû,
ìèðçÿ äóàëàðû éàçàð, àïàðàðàì, éÿãèí êè äöçÿëäÿðÿì. Ñîíðà, ùàúû,
ñÿíäÿí áèð çàä òÿâÿããå åäÿúÿéÿì.
__________
Ù à ú û Ì å ù ä è . Íÿäè, äå ýþðöì?
30
Ý ö ë ï ÿ ð è . Ìÿíèì êè÷èê îüëóì åâäÿ áåêàð îòóðóá. Õàùèø åäèðÿì
êè, îíó ýþòöðöì áóðàäà ñÿíÿ õèäìÿò åëÿñèí. Ìÿí äÿ ñÿíèí úàíûíà íÿ
ãÿäÿð þìðöì âàð, äóà÷û îëëàì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Î äà áàø öñòÿ, äÿõè íÿ ãóëëóüóí âàð? Åëÿ éàõøû îëäó. Áó íàäöðöñòö ãîâàðàì, ñÿíèí îüëóíó ñàõëàðàì. Ñÿíèí îüëóí éàõøû
îüëàíäûð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùÿ, Ýöëïÿðè, äóàëàðû éàçäûì. Äóð ýÿë èðÿëè. (Ýöëïÿðè ýÿëèð ìèðçÿíèí éàíûíà) Áàõ, áó äóàíû ãîéàðñàí äèëèíèí àëòûíà, áó áèðèíè
äÿ èò-ïèøèê òöêö èëÿ áàñäûðàðñàí ãÿññàáûí äàðâàçàñûíûí àüçûíäà. Áóíó äà...
Ý ö ë ï ÿ ð è . Ìèðçÿ, áàøûíà äþíöì, ïèøèê äÿ ýÿðÿê ãàðà îëñóí?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Éîõ, ïèøèê ùÿð ðÿíý îëñà îëñóí, àíúàã ïèøèê îëñóí. Áóíó äà...
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äåäèì áèðäÿí äåéÿðñÿí ïèøèê äÿ ýÿðÿê ãàðà îëñóí. Îíäà
ìÿí ãîúà àðâàä ïèøèéè ùàðäàí ãîâà-ãîâà òóòàúàüàì? Àììà éàõøû
îëäó, þç åâèìèçäÿ áèð äÿíÿ áîç ïèøèê âàð, åëÿ îíóí òöêöíäÿí éîëàðàì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Éàõøû, äÿõè áÿñäèð, ãóëàã àñ ýþð íÿ äåéèðÿì.
Áàõ áóíó äà ñóéà ñàëûá, è÷èíÿ áèð äÿíÿ àëìà ñàëýèíÿí âÿ ñóéó èëÿ äÿ
öçöíö éóéàðñàí, áàøà äöøäöíìö?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Íèéÿ áàøà äöøìÿäèì, à áàøûíà äþíöì?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áàõ, äÿéèøèê ñàëìàéàñàí, ùÿð áèðèí þç éåðèíÿ ãîé.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Íèéÿ äÿéèøèê ñàëûðàì, óøàã äåéèëÿì êè.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Äè ýåò.
Ýöëïÿðè èñòÿéèð ýåòñèí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àììà, Ýöëïÿðè, áàõ, äÿõè ìÿí äåìèðÿì íÿ òþâð
åëÿ, íÿ òþâð åëÿìÿ. Àììà ÿëèíäÿí ýÿëÿíè ìöçàéèãÿ åëÿìÿ.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Àé ùàúû, áàøûíà äþíöì, ìÿíèì ñà÷ûì åëÿ åë÷èëèêäÿ àüàðûá. ßëëè ìèí òöëêö ôÿíäè áèëèðÿì, ùàìûñûíû ñàëàðàì èøÿ. Àíúàã áèçèì
ýÿäÿíè áèð òþâð ãîé.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿí àðõàéûí îë. Àíúàã ñÿí èøè äöçÿëò, ùàìûñû
àñàíäûð. (Ýöëïÿðè ýåäèð.) Èíäè, ìèðçÿ, ñÿíèí äóàëàðûíûí òÿñèðèíè ýþðÿê.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùàúû, ñèç ùå÷ ìÿíèì äóàëàðûìà øÿêê ýÿòèðìÿéèí. Áó äóàëàð êè ìÿí éàçìûøàì, ùÿçðÿò Ñöëåéìàí ßëÿéùöññÿëàìûí
äóàëàðûäûð. ×îõ ìöúÿððÿá äóàëàðäûð. Ìÿíèì ìÿðùóì àòàì, Àëëàù þëÿíëÿðèíèçÿ ðÿùìÿò åëÿñèí, áó äóàëàðûí øÿíèíÿ ìÿøùóð îëìóøäó. Ùÿð øÿíáÿ
âÿ
÷ÿðøÿíáÿ ýöíëÿðè àòàìûí ãàïûñû äþíÿðäè õàí, áÿé ãàïûñûíà. Àðâàä,
__________
óøàã ñöáùäÿí òà àõøàìàúàí ãàïûäàí ýåòìÿéèðäè, ùÿðÿñèíèí áèð äÿðäèíÿ
31
ÿëàú åäèðäè. Áèðèñè ýÿëèðäè: ìîëëà, áàøûíà äþíöì, àìàí ýöíöäöð, àíàì
÷àëà öñòÿäèð, èøè ÷ÿòèíÿ äöøöá. Ýþðöðäöí áèð äóà éàçäû âåðäè. Áàõ åëÿ
ñóéà ñàëûá, íàõîøà è÷èðäÿí êèìè áàðè-ùÿìëèíè ãîéóðäó éåðÿ. Ìÿñÿëÿí,
áèðèñè íå÷ÿ èëäèð êè, ýåäèá ÿðÿ, þâëàäû îëìàéûð. Ýÿëèðäè àòàìûí éàíûíà:
ìîëëà, áàøûíà äþíöì, ìÿíÿ áèð ÿëàú åëÿ. Àòàì ðÿùìÿòëèê äþøöí à÷ûá,
öðÿéèíäÿí àøàüû, áóðàñûíà áèð äóà éàçàðäû (ÿëèëÿ ýþñòÿðèð), áèð èëäÿí ñîíðà ýþðöðäöí áèð õÿëÿò ýþòöðöá ýÿëèá, ðàçûëûã åëÿéèð êè, ìîëëà, Àëëàù ñÿíèí
àòàíà ðÿùìÿò åëÿñèí, áó óøàã ñÿíèí äóàíûí áÿðÿêÿòèíäÿí îëóá. Ìÿíèì
ðÿùìÿòëèê àòàì àç àäàìûí ôÿðéàäûíà éåòìÿéèá. Úÿìè àëÿì îíà ðÿùìÿò
îõóéóð. Áèðèñè äàðà äöøÿíäÿ ýþðöðñÿí äåéèð, àõ, Àëëàù ñÿíÿ ðÿùìÿò
åëÿñèí, àé Ìîëëà Çàìàí, ìàüóë õàëãûí äàäûíà éåòèðäèí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Òàíûéûðàì, àé ìèðçÿ!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Èìäè àòàì þëöá, Àëëàù äöíéàäàí ýåäÿíëÿðèíèçÿ
ðÿùìÿò åëÿñèí. Îíóí êèòàáëàðû êå÷èá ìÿíèì ÿëèìÿ. Ìÿí äÿ áåëÿ ÷àü÷óãëà, Àëëàùà øöêöð, ñèçèí äþâëÿòèíèçäÿí áåø-îí øàùû ãàçàíûá, ñèçèí
êèìè àäàìëàðûí êþëýÿñèíäÿ äîëàíûá, çèíäÿýàíëûã åäèðÿì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áèëèðÿì íÿ äåéèðñÿí, ñÿíèí äàíûøìàüûí àðòûãäûð.
Ñÿíè åëÿ ðàçû åäÿðÿì, íåúÿ êè, ñÿíèí ìÿðàìûíäû. Àëà, ãàáàãúà ñÿíÿ áèð
àç õÿðúëèê âåðèì, àïàð âåð ÿòÿ-çàäà. (ßëèíè ñàëûð úèáèíÿ, èñòÿéèð ïóë
âåðñèí. Áó ùàëäà Ùàúû Ìåùäèíèí ãàðäàøû ßëÿñýÿð äàõèë îëóð.)
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Àé Ùàúû Ìåùäè, äÿëè îëóáñàí íÿäèð? Ñàããàëûíûí àü âàõòûíäà áó íÿ èøäèð òóòóðñàí? Àüëûí áàøûíäàí ÷ûõûáäûð, íÿäèð? (Öçöíö òóòóð
Ìèðçÿ Ùåéäÿðÿ) À êèøè, ñÿíèí áóðàäà íÿ èøèí âàð? ×ûõûá ýåòñÿíÿ ýþáÿê
éàçìàüûí äàëûíúà! Àäàì òàïìàéûðñàí áàøûíà èï ñàëûá îéíàòìàüà! Äóð
áóðàäàí, õÿáèñ!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé àüà ßëÿñýÿð, äÿõè íÿ ö÷öí àúûãëàíûðñàí?
Ìÿí þç áàøûìà ýÿëìÿìèøÿì êè! Ìÿíè äÿ ÷àüûðàí âàð êè, ýÿëìèøÿì äÿ!
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . ×îõ äàíûøûá ñÿíè áóðà ÷àüûðàí, ñÿíèíëÿ áåëÿ! Äóð áóðàäàí!
Ìèðçÿ èñòÿéèð äóðñóí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ìèðçÿ, ÿéëÿø. Îíóí íÿéèíÿ ãóëàã àñûðñàí? Îíóí
ùÿðäÿíáèð úèíè òóòóð. (Öçöíö òóòóð ßëÿñýÿðÿ) Áàëàì, äÿëè îëìàéûáñàí
êè? Óòàíìûðñàí, þçöíäÿí áþéöê ãàðäàøûíûí áèð ùþðìÿòèíè ñàõëà. Àüëûí
áàøûíäàí ÷ûõûá, íÿäèð? Áèð äå ýþðöì íÿ äåéèðñÿí? Ìÿí ñÿíèí áó ÷ûüûðìàüûíäà ùå÷ áèð øåé áàøà äöøÿ áèëìèðÿì.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ìÿíèì àüëûì áàøûìäàäûð. Àììà ñÿíèí àüëûí, áèð ïàðà
__________
èøèí, ùÿðÿêÿòèí ìÿíè äÿëè åëÿéèá.
32
Ù à ú û Ì å ù ä è . À áàëàì, íÿ äàíûøûðñàí, áèð ÿìÿëëè äàíûø ýþðöì, íÿ
äåéèðñÿí?
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Áèðúÿ äå ýþðöì Ýöëïÿðè ãàðû áóðàäà íÿ ãàéûðûðäû?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿíèí íÿ áîðúóíäóð íÿ ãàéûðûðäû? Ýöëïÿðè áèð ãàðûäûð, ùÿìèøÿ áóðàëàðà ýÿëÿð-ýåäÿð, ýåíÿ ýÿëìèøäè.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ãàðäàø, ñÿí ìÿíèì áàøûìû òîâëàéà áèëìÿçñÿí. Ìÿí äÿ
äöíéàäà áèð èéèðìèéÿäÿê ñàé áèëèðÿì. Åëÿ áèëèðñÿí êè, áèð àüûëëû ñÿíñÿí.
ßùâàëàòûí ùàìûñûíû ìÿíÿ òàìàì-êàìàë íÿãë åäèáëÿð. Áàõ, áèðúÿ ãóëàã
âåð, ýþð íÿ äåéèðÿì. Ñÿí ìÿíèì àäûìû, äîüðóäóð, äÿëè ãîéäóí, àììà
äöíéàíûí úÿìè èøè áåëÿ äöøöá êè, ùÿð êÿñ äîüðó ñþç äàíûøñà, õàëãûí ýþçöíÿ ïèñ ýþðöíÿð âÿ àäûíû äà ãîéàðëàð äÿëè. Èíäè, ãàðäàø, ñÿí îñìàíëû
äàâàñûíäà áèð àç ìàë ñàòìàã èëÿ ïóë ãàçàíûáñàí. Àëëàùà øöêöð, ùå÷ êÿñÿ
åùòèéàúûí éîõäóð, òà áèð ïàð÷à ÷þðÿéèí âàð, þç êöëôÿòèí èëÿ éåéèá, ðàùàò
äöíéàäà áàø ñàõëàéûðñàí. Ìÿí äÿ ñÿíèí êàñûá ãàðäàøûíàì. Ùÿð÷ÿíä
ñÿíäÿí áèð òÿìÿííàì éîõäóð. Ñÿíèí êþëýÿíäÿ ÷ÿð÷èëèê-çàä èëÿ äîëàíûðàì. Àììà ñÿí èñòÿéèðñÿí þç ùàëàë ÷þðÿéèí áóðíóíäàí òþêöëñöí. Àõûð
ñÿí íåéëÿéèðñÿí èêè àðâàäû? Àëëàùà øöêöð, éàõøû àðâàäûí, ö÷-äþðä óøàüûí âàð. Äÿõè áó íÿ èøäèð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . À ýÿäÿ, ñÿí ìÿíÿ àüûë þéðÿòìÿ, ìÿí þç èøèìè
éàõøû áèëèðÿì. Ñÿí ýåò áàçàðà ÷ÿð÷èëèéèíè åëÿ. Ñÿíèí ìÿíèì èøèìÿ ãàðûøìàüûí íàùàãäûð.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ãàðäàø, ñÿí ìÿíèì ÷ÿð÷èëèéèìÿ ðèøõÿíä åäèðñÿí, ùå÷ åéáè
éîõäóð. Àììà áèð âàõò îëàð, ìÿí äÿ ýÿëèá äåéÿðÿì: ãàðäàø, êåôèí íåúÿäèð? Î âàõò ãîðõóðàì áàøûíû éóõàðû ýþòöðÿ áèëìÿéÿñÿí. (Ìèðçÿéÿ)
Àëëàù ñÿíèí åâèíè éûõñûí, ñÿí áó áè÷àðÿíè éîëäàí ÷ûõàðìûñàí. Áó ñààò ñÿíèí
úèéÿðèíè ÷ûõàðäàðàì. Àììà ýåíÿ áþéöê ãàðäàø éàíûíäà ùÿéà åéëÿéèðÿì. ßýÿð áàéûðà ÷ûõàðñàí, ìÿí áèëëÿì íÿ åëÿðÿì. Àíä îëñóí Àëëàùà,
ñÿíèí áàøûíà áèð îéóí ýÿòèðÿúÿì êè, àíàäàí ÿìäèéèí ñöä áóðíóíäàí ýÿëñèí.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé áàøûíà äþíöì, àõûð ìÿíèì òÿãñèðèì íÿäèð?
Ìÿí äåéÿíäÿ åë àíàñûéàì, ñÿí ÷àüûðûðñàí ñÿíèí èøèíè ýþðöðÿì, î ÷àüûðûð
îíóí, áó ÷àüûðûð áóíóí èøèíè ýþðöðÿì.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Àç äàíûø, áèèìàí. Äóð áóðàäàí ñàü-ñàëàìàò, ÿëèì ñÿíÿ
äÿéìÿìèø ÷ûõ áàéûðà. Éîõñà ñÿíè áèð åë àíàñû ãàéûðàðàì êè, ýÿëäèéèí
éîëó àçàðñàí, ìöôòÿõîð!
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé ãàðäàø, ñÿíÿ áàéàã äåäèì êè, ýåò, ÷ÿð÷èëèê èëÿ,
__________
èñòèîò, çÿíúÿôèë ñàò. (Ìèðçÿéÿ) Ìèðçÿ, ñÿí áóíà ãóëàã àñìà, äÿëèäèð áó...
33
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé áàøûíà äþíöì, åëÿ îíäàí ãîðõóðàì êè,
êö÷ÿäÿ-çàääà ìÿíè áèàáûð åëÿéÿ, éîõñà ìÿí áèëèðÿì êè, áó...
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ãàðäàø, èíäè ñÿíèí áåéíèí ãûçûáäûð, þçöíö èòèðèáñÿí.
Àììà, áàõ, áèð ñþçäö ñÿíÿ äåéèá ýåäèðÿì, éàäûíäà ñàõëà. Åëÿ êè èêèíúè
àðâàäû àëûá ýÿòèðäèí, áèð ýöí îëàð ùÿðÿñè áèð òÿðÿôäÿí àüûçëàðûíû à÷ûá àú ãóðä
êèìè ñÿíè éåéÿðëÿð, ñîíðà äöøÿðñÿí ìÿíäÿí ïèñ ýöíÿ. Èíäè ìÿí ýåäèðÿì. Ñÿí áó ìèðçÿ Ùåéäÿð èìàíñûçëà íÿ ãàéûðàúàãñûíûç ãàéûðûí, àììà
éåéÿðñÿí ãàç ÿòèíè, ýþðÿðñÿí ëÿççÿòèíè. (Ýåäèð.)
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äÿõè ÷îõ áîø äàíûøìà, ýåò, ýåò. (Ìèðçÿéÿ) À êèøè,
äÿëè ÿëèíÿ äöøìöøÿì äÿ. Ýöíäÿ ýÿëèð ÷ûüûðûð, áàüûðûð, ýåäèð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ùàúû, ñÿí åëÿ îíà òàïøûð êè, ìÿíÿ êö÷ÿäÿ-çàääà
áèð ñþç äåìÿñèí. Éîõñà ìÿíèì áèð àç úàìààò è÷èíäÿ ùþðìÿòèì âàð, îíó
äà òþêÿð éåðÿ, ñîíðà áèàáûð îëëàì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àðõàéûí îë, ìèðçÿ. Ìÿí îíà ãóëàãáóðìàñû âåððÿì...
Ùÿ, éàõøû éàäûìà äöøäö. Àëà, áèð àç ñÿíÿ úèáõÿðúëèéè âåðèì. Àëëàù
ãîéñà, åëÿ êè èø äöçÿëäè, ñÿíÿ áèð éàõøû õÿëÿò âåðÿúÿéÿì. (Ïóëó âåðèð.)
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (ïóëó àëûð). Åâèí àáàä îëñóí, ùàúû. Àëëàù îüëàíëàðûíû ñàõëàñûí. Ìÿí äÿ ýåäèì, àõøàìäûð, áàçàðà, áèð àç ÿòäÿí-çàääàí
àëûì àïàðûì åâÿ, ãóëáå÷ÿëÿð ö÷öí. Õóäàùàôèç.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Õóäàùàôèç, ìèðçÿ, õîø ýÿëäèí, áàüûøëà, ñèçÿ çÿùìÿò âåðäèì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õåéð, ùàúû àüà, ìÿí ùÿìèøÿ ñèçèí íþêÿðèíèçÿì.
(Ýåäèð.)
Ù à ú û Ì å ù ä è (òÿê). ×îõ éàõøû. Èíäè ýþðÿê èø íåúÿ îëàúàã? Åëÿ êè
ìèðçÿ þç äóàëàðûíû òÿðèô åäèðäè, äÿõè ëàï éÿãèí äöçÿëÿúÿê. Ýöëïÿðè äÿ þç
èøèíäÿ ìàùèðäèð. Öìèä ùÿð èêèñèíÿ âàð. (Íþêÿðè ÷àüûðûð.) Àé ýÿäÿ,
Ãèéàñ! Ãèéàñ! (Íþêÿð äàõèë îëóð). Ýÿë ãàëéàíû àïàð ñóéóíó äÿéèø, áèð
éàõøû äîëäóð, ýÿòèð. (Íþêÿð ãàëéàíû ýþòöðöá ýåäèð.) Àììà ýÿðÿê àðâàä
èñòè ñóäàí ýÿëÿíÿ êèìè èøè òàìàì åéëÿéèì, ýÿëèá ýþðñöí èø-èøäÿí êå÷èá,
ìÿýÿð áèð àç ãåéëö-ãàë åéëÿð, îòóðàð éåðèíäÿ. Åëÿ êè áèð àç ÷îõ äàíûøäû,
î òàòàðû, î îíóí úàíû. Áèð-èêè âóððàì, ñÿñèíè êÿñÿð.
ÏßÐÄß
__________
34
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Ùÿìèí îòàãäûð. Ùàúû Ìåùäèíèí åâèíäÿ. Ùÿìèí ãàéäà èëÿ äþøÿíìèø, íåúÿ êè,
ÿââÿëèíúè ìÿúëèñäÿ. Ùàúû Ìåùäè îòóðóá þç-þçöíÿ äàíûøûð.
Ù à ú û Ì å ù ä è (òÿê). À êèøèëÿð, áó èêèàðâàäëûëûã íÿ éàìàí øåé èìèø.
Àëëàù ùàðàäà èêè þâðÿòëèëÿð âàð, ùàìûñûíûí åâèíè éûõñûí, ùàìûñûíû ìÿíèì
êþêöìÿ ñàëñûí. Þâðÿò ýÿòèðìÿäèì, úàíûìà áèð îä ýÿòèðäèì. Àõøàìà
êèìè äàâà-øàâà. Éåäèéèì ÷þðÿê äÿ áó áèùÿéàëàðûí ÿëèíäÿí áîüàçûìà
ýåòìÿéèð. (Ñÿíÿì, Ùàúû Ìåùäèíèí ÿââÿëèíúè þâðÿòè, äàõèë îëóð.) Ýåíÿ íÿ
âàð ãàøãàáàüûíû òþêöáñÿí? Íèéÿ ãîéìóðñóíóç áó äöíéàäà áèð ïàð÷à
çÿùðèìàð ÷þðÿéè ðàùàò éåéÿê, áåø âàõò íàìàçûìûçû ãûëûá îòóðàã. Àõû áó
íÿ ãàëìàüàëäûð? Ñÿñèíèç òàìàì ãîíøóëàðû àç ãàëûá êþ÷öðòñöí. Àé Àëëàù
ñèçÿ íÿëÿò åëÿñèí?
Ñ ÿ í ÿ ì . À êèøè, ìÿí ùà÷àí ãàëìàãàë åëÿäèì?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Èø ýþð íÿ ìÿãàìà ÷àòûá êè, äöíÿí ãîíøóìóç
Êÿðáÿëàéû Ðÿúÿá ÷ûõûá ãàáàüûìà, äåéèð áÿñ ôèëàíè, àðâàäûì íàõîøäóð,
÷îõ áÿäùàëäûð. Ýåäèá ðóñ ùÿêèìè ýÿòèðìèøÿì. Áóéóðóá êè, ãîéìàéûí
êöé-êÿëÿê îëñóí. Ìÿí åâäÿ óøàãëàðà ãÿäàüàí åëÿìèøÿì, ñÿñëÿðèí ÷ûõàðòìàñûíëàð. Àììà ñÿíèí åâèíèí ùàé-êöéö àçàðëûíûí àðàìûíû êÿñèá.
Àëëàù õàòèðèíÿ, ÿýÿð ìöìêöí îëñà, åâäÿ äåéèíÿí àç ãûøãûðñûíëàð. Àé
áèùÿéàëàð, àéûá äåéèëìè? Àõûð ìÿí áåëÿ ñþçëÿð åøèäÿíäÿ ÿðèéèá þëöðÿì.
Àé åâèíèç éûõûëñûí, áèð ùÿéàíûç îëñóí, áèð àáðûíûç îëñóí. Éåíÿ èò îëóá
äöøìöñöíöç áèðè-áèðèíèçèí úàíûíà!
Ñ ÿ í ÿ ì . Àé êèøè, âàëëàù ìÿíèì ñÿñèì ÷ûõìàéûá. Äöíÿí áàëàúà
óøàã ýåäèá Ýöëëöíöí áèð éóìàã ñàïûíû àíëàìàéûá ýþòöðöá, àïàðûá óøàãëàð èëÿ àò-àò îéíàéûðëàðìûø. Áèð äÿ ýþðäöì, óøàüà åëÿ ãàðüûø åëÿéèð êè,
éåð-ýþé òèòðÿéèð. Äåéèð ñÿíè ýþðöì áÿäÿíèíÿ î éóìàã áîéäà éàðà
÷ûõñûí. Ìÿí äÿ ïåøìàí îëäóì äåäèì: íèéÿ óøàüà ãàðüûø åéëÿéèðñÿí, ýÿë
áèð éóìàã ñàïûíû âåðèì. Åëÿ îíó äåäèéèìè ýþðäöì, þçöì äÿ ïåøìàí
îëäóì. Åëÿ áèë àéûéà äÿéèðìàí÷û äåäèëÿð. Óðóñ áàðûòû êèìè åëÿ ïàðòëàäû,
Äÿõè íÿ äåéèì? Ùÿð íÿ àüçûíà ýÿëäè äåäè ìÿíÿ. äÿõè ìÿíäÿ òÿãñèð
âàð? Èñòÿéèðñÿí ùÿð êÿñäÿí ñîðóø, ìÿí äÿ ëàì-úèì îòóðäóì éåðèìäÿ.
Íèéÿ èøèí ùÿãèãÿòèíÿ ýåòìÿìèø ìÿíè ñþéöðñÿí?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ùå÷ àðâàäûí äèëèíè áèëìÿê îëìàç! Áèðèíÿ äåéèðñÿí
ýöíàù ñÿíäÿäèð, àòûð î áèðèñèíèí áîéíóíà. Î áèðèñèíÿ äåéèðñÿí, î äà ùÿì÷èíèí. Äÿõè ëàï íà÷àð ãàëìûøàì, áèëìèðÿì íÿ òþâð åëÿéèì, áàøûìà íÿ
__________
÷àðÿ ãûëûì.
35
Ñ ÿ í ÿ ì . Áèðúÿ äå ýþðöì áó ñÿñ-êöé, äàâà, ãàëìàãàë ãàáàãëàð íèéÿ
éîõ èäè?! Êåôèí ãàëõäû, ýåòäèí áó àüñàããàë âàõòûíäà òÿçÿ àðâàä àëäûí,
àðâàä-óøàüûí îëà-îëà. Áèðúÿ äå ýþðöì ìÿí ñÿíÿ íÿ åëÿìèøäèì? Ìÿíäÿ íÿ éàìàíëûã ýþðäöí êè, ýåòäèí ìÿíèì öñòöìÿ ýöíö ýÿòèðäèí? Ùÿì
þçöíö áèàáûð åëÿäèí, ùÿì äÿ ìÿíèì ýöíöìö ãàðà.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äÿõè éàõøû, áÿñäèð äàíûøäûí. Èòèë úÿùÿííÿìÿ, áàøûìäàí à÷ûë, îâãàòûìû òÿëõ åëÿìÿ. Èíäè ùÿðÿ ýÿëèá ìÿíÿ áèð íÿñèùÿò÷è îëàúàã.
Ñ ÿ í ÿ ì . Õåéð, Àëëàù åëÿìÿñèí ìÿí ñÿíÿ íÿñèùÿò åëÿéèì. Äÿõè
àúûüûí íèéÿ òóòóð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿíÿ äåéèðÿì áàø-áåéíèìè àïàðìà, èòèë áóðàäàí,
ðÿää îë! (Ñÿíÿì ýåäèð.) Àëëàù ñèçèí êþêöíöçö éåðäÿí ãàçûñûí. Ýåäèì
éûõûëûì éàòûì, áÿëêÿ áèð àç áóíëàðûí ãàëìàüàëûíäàí ãóëàüûì äèíúÿëÿ.
Ùàúû ýåäèð î áèðè îòàüà. Ìÿúëèñ ãàëûð áîø. Áèð àç âàõòäàí ñîíðà Ùàúû Ìåùäèíèí
èêèíúè þâðÿòè Ýöëëö, äàëûíúà Ìèðçÿ Ùåéäÿð ñîë òÿðÿôäÿí ÷ûõûðëàð.
Ý ö ë ë ö . Ìèðçÿ, áóéóð è÷ÿðè.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé áàøûíà äþíöì, õàíûì, ùàúû áèðäÿí ýÿëÿð, ìÿíè
áóðàäà ýþðÿð, ñîíðà äÿðèìÿ ñàìàí òÿïÿð.
Ý ö ë ë ö . Ãîðõìà, èðÿëè ýÿë. Ùàúû ÷îõäàí éàòûá î éàíäà. Ùàúû åëÿ
áÿðê éàòûð êè, åëÿ áèë áèð äàøäûð. Ùÿðýàù àéàüûíà áèð èï ñàëûá ñöðöéÿñÿí
îéàíìàç. Áÿðè ýÿë, ãîðõìà. (Ìèðçÿ ýÿëèð îòàüûí îðòàñûíà) Áàõ, Ìèðçÿ,
ùÿðýàù áó èøäÿ ìÿíÿ êþìÿê åëÿñÿí, ìÿí áèëèðÿì êè, ñÿíè íÿ úöð ðàçû
åëÿéÿúÿéÿì. Áàõ, áèð éàõøû òóìàíëûã Ìÿøÿäè Èìàíäàí àëûá àðâàäûíà
áàüûøëàéàðàì âÿ þçöíö äÿ ùÿð òþâð ñÿíèí ðàçûëûüûíäûð, åëÿ ðàçû åäÿðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õàíûì, ñÿíèí ñàüëûüûí ìÿíÿ ïóëäàí äà, ìàëäàí
äà, áÿëêÿ ìÿíèì úàíûìäàí äà àðòûãäûð. Íÿ áóéóðóðñàí? Ìÿíÿ ñÿíèí
ïåøêÿøèí ëàçûì äåéèë. Òÿêè ñÿí ñàü îë, ñÿíèí èøèí äöçÿëñèí, ñîíðà ùàìûñû
éîëà ýåäÿð. Èíäè, õàíûì, áàøûíà äþíöì, òåç îë, ùÿð òþâð äóà áóéóðóðñàí
äå, éàçûì. Áèðäÿí ùàúû ýÿëÿð, ñîíðà ìÿíèì íÿôÿñèìè êÿñÿð.
Ý ö ë ë ö . Ãîðõìà, ùàúû äàø êèìè éàòûá, èøèíè àðõàéûí òóò. Áàõ, ìèðçÿ,
äÿõè óòàíìàã éåðè äåéèë, ýÿðÿê èøèí ùàìûñûíû ñÿíÿ à÷ûá äåéÿì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . ßëáÿòòÿ, ýÿðÿê ìÿíäÿí ùå÷ áèð øåé ýèçëÿòìÿéÿñÿí. ×öíêè áèç ìÿùðÿìèê, íåúÿ êè, þâðÿò þç ñèððèí ÿðèíÿ, ãàðäàøûíà,
îüëóíà à÷àð, äåéÿð, áèçäÿí äÿ ýÿðÿê ýèçëÿòìÿñèí. ×öíêè ýèçëÿòñÿ äóàíûí áèëìÿððÿ ÿñÿðè îëìàç.
Ý ö ë ë ö . Áèëèðÿì à! Áàõ, ùàúû ìÿíè ùÿð÷ÿíä òÿçÿ ýÿòèðèá âÿ òÿçÿ
__________
þâðÿòèí äÿ ùþðìÿòè, ýþðìöøöê, áèð àç êèøèíèí éàíûíäà àðòûã îëóð. Àììà
36
ùàúû ùå÷ áèëìèð ìÿí íÿéÿì. Ìÿíè Àëëàù éàðàäûáäûð, éà äÿìèð÷è äþéöáäöð. Èíäè áàõ, áàøûíà äþíöì, ìèðçÿ, ýþð áèð òþâð åëÿéÿ áèëÿðñÿíìè êèøè
ùå÷ îëìàñà ìÿíÿ äÿ áèð éàõøû ýþç èëÿ áàõñûí.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . À õàíûì, áåëÿ èøëÿð ìÿíèì ÿëèìäÿ ñó êèìèäèð.
Áèð äóà éàçàðàì, ùàúû ÿââÿëêè àðâàäûíäàí áèëìÿððÿ ñîéóéàð âÿ úÿìè
ìÿùÿááÿòèíè ñàëàð ñÿíÿ. Àììà áåëÿ äóàëàðûí õÿðúè áèð àç àðòûã îëóð.
ßââÿëà, ýÿðÿê áèð ñàðû òîéóã îëà, àíúàã éóìóðòëàìàìûø ýÿðÿê îëñóí âÿ
áèð ïàðà äà äàâà ýÿðÿê áàçàðäàí àëûíñûí êè, ùÿá ãàéûðûëñûí, î òîéóüà ö÷
ýöí âåðèì éåñèí. Ö÷ ýöíäÿí ñîíðà ùàìàí òîéóüó êÿñÿì, îíóí ãàíû èëÿ
äóà éàçàì.
Ý ö ë ë ö . Éàõøû, èíäè ñàðû òîéóüó áèç áóðàäà ùàðäàí òàïàã?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé õàíûì, ñÿí ìÿíÿ ïóë âåð, ìÿí áàçàðäàí ñàðû
òîéóã àëûì àïàðûì åâÿ. Ö÷ ýöíäÿí ñîíðà íþêÿðèíè ýþíäÿðÿðñÿí ýÿëÿð,
äóàíû àïàðàð.
Ý ö ë ë ö . Èíäè ìÿí ñÿíÿ íÿ ãÿäÿð ïóë âåðñÿì áÿñäèð?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (ìÿêð åäèá áàðìàüû èëÿ ùåñàá åäèð). Äàâàíûí
õÿðúè áèð àç ÷îõäóð âÿ òîéóã äà àëàúàüàì. Õöëàñÿ, áèð áåø ìàíàò âåðñÿí, áèð ñàéàã åëÿðÿì.
Ý ö ë ë ö . Éàõøû, î äóàíû éàçäûí ýþíäÿðäèí, áÿñ ìÿí îíó ùàúûéà
íåúÿ âåðèì?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áàõ, ÿââÿë äóàíû ñàëàðñàí ñóéóí è÷èíÿ, áèð àç ÷àðõàëàðñàí. Î äóà ñóéóí è÷èíäÿ òÿìèçëÿíÿð, ñîíðà âåðÿðñÿí ùàúûéà, è÷ÿð.
Îíäà ýþðÿðñÿí êè, éàâàø-éàâàø ùàúû ÿââÿëêè àðâàäûíäàí áèëìÿððÿ ñîéóäó. Ùÿëÿ ìÿíèì ÷îõ ýöìàíûì âàð, ÿââÿëêè àðâàäû áîøàñûí.
Ý ö ë ë ö . Àé ìèðçÿ, áÿëêÿ òîéóüóí ãàíû ñóéóí ðÿíýèíè äÿéèøäè,
ñîíðà ùàúû äóéäó, îíäà íåúÿ îëñóí?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé õàíûì, à áàøûíà äþíöì, ìÿí äóà éàçàúàüàì, ìÿí äÿõè äóà éåðèíÿ áèçèì Íàäèð øàùûí ÿùâàëûíû éàçìàéàúàüàì
êè. Áåëÿ áèð ïàð÷à êàüûçûí öñòöíäÿ ö÷-äþðä ñþç éàçàúàüàì. Ñàëàðñàí áèð
éåêÿ úàì ñóéóí è÷èíÿ, ùå÷ ìÿëóì åëÿìÿç. Åëÿ êè ùàúû ýåúÿ éàðû
îéàíäû, ñó èñòÿäè, îíäà âåðÿðñÿí è÷ÿð, ùå÷ áèëìÿç.
Ý ö ë ë ö . ×îõ éàõøû, îíäà ýåäèá ñÿíÿ ïóë ýÿòèðèì, òîéóã äåéèðñÿí,
íÿ äåéèðñÿí, àë. (Ýöëëö ýåäèð. Ñÿíÿì äàõèë îëóð.)
Ñ ÿ í ÿ ì . À êèøè, éåíÿ áóðàäà íÿ ãàéûðûðñàí? Ñÿíèí àéàüûí ìÿýÿð
áó åâäÿí êÿñèëìÿéÿúÿê?! Àëÿìèí åâèíè éûõûáñàí, áÿñ äåéèë?! Èíäè áóðà
ýÿëèá, éåíÿ èø ýþðöðñÿí? Àé Àëëàù ñÿíèí åâèíè éûõñûí! Áèð ìöääÿò
__________
ýÿëäèí-ýåòäèí, êèøèíèí áåéíèíè éåäèí, ìÿíèì äÿ ýöíöìö ãàðà åëÿäèí,
37
Àëëàù ñÿíèí ýöíöíö ãàðà åëÿñèí! ßëèìëÿ âåðäèéèì äóç-÷þðÿê ñÿíèí
ýþçöíäÿí ýÿëñèí! Èíäè íÿ âàð, éåíÿ íèéÿ ýÿëèáñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õàíûì, áàøûíà äþíöì, áèð èøÿ äöðöñò ìöëòÿôèò
îë, ýþð áèð èø íÿ éåðäÿäèð. Ñîíðà ìÿíè ñþé. Àõûð ìÿíèì òÿãñèðèì íÿäèð
ñþéöðñÿí âÿ äåéèðñÿí, ñÿíèí åâèíè éûõìûøàì? Áèëèðÿì äåäèéèí íÿäèð.
Àììà, õàíûì, áàõ, àíä îëñóí àòàìûí ÿðâàùûíà, ìÿíèì áó èøäÿí áèëìÿððÿ õÿáÿðèì éîõäóð. Åëÿ éàõøû îëäó ñþç à÷ûëäû. Ìÿí èíäè èøèí îëóáîëàúàüûíû ñÿíÿ à÷ûá äåéèðÿì. Ìÿí áèëèðÿì, ñÿíÿ äåéèáëÿð: ýóéà ìÿí
úàäó éàçäûì, ãÿññàáûí ãûçûíû ùàúûéà àëäûì. Àììà áàõ, õàíûì, éåíÿ àíä
îëñóí àòàìûí ÿðâàùûíà, ùàúûíûí åâèíäÿ éåäèéèì äóç-÷þðÿýÿ êè, ìÿíèì
áó èøäÿí ÿñëà õÿáÿðèì éîõäóð. Ìÿíÿ âåðäèéèí äóç-÷þðÿê ýþçöìäÿí
ýÿëñèí, ùÿðýàù ìÿí áó áàðÿäÿ ÿëèìÿ ãÿëÿì àëìûøàì. Ìÿí ùàúû èëÿ
ãÿäèì àøíà èäèì, ùÿìèøÿ ýÿëèá-ýåäÿðäèì. Éåíÿ ýÿëìèøäèì. Àé õàíûì,
ìÿí ìÿýÿð ðàçû îëëàì êè, ñÿíèí öñòöíÿ ùàúû þâðÿò àëñûí? Äîüðóäóð,
ìÿí úàäóýÿðÿì, àììà åëÿ àäàìà éàçûðàì, ÿñëèíè-êþêöíö òàíûìàéàì,
íÿèíêè äîñò-àøíàéà. Àíúàã ìÿí ñèçÿ áèð ñþç äåéèì: ìÿí òÿÿúúöá åäèðÿì, ñèç þçöíöç Ýöëïÿðè ãàðûíû òàíûéà-òàíûéà ìÿíè íèéÿ ñþéöðñöíöç?
Âàëëàùû, õàíûì, ìÿíè ñþéìÿê íàùàãäûð. Ñÿí þçöí éàõøû áèëèðñÿí. Ýöëïÿðè ãàðû ö÷öí úàäó éàçìàã ëàçûì äåéèë. Îíäàí þòðö êè, î, þçö áàøäàíàéàüà úàäóäóð. Èñòÿñÿ íÿèíêè, èíñàíû, âàëëàùû, øåéòàíû äà éîëäàí ÷ûõàðäàð. Áàõ, õàíûì, éåíÿ ñèçÿ äåéèðÿì: éÿãèí áèëÿñèç êè, ìÿíèì áó èøäÿí
ÿñëà õÿáÿðèì éîõäóð.
Ñ ÿ í ÿ ì . Éàõøû, éàõøû. Åéáè éîõäóð. Èíäè áèð àç äóð, ñÿíÿ ñþç äåéÿúÿéÿì. Ùÿðýàù îíó äöçÿëòäèí, îíäà ñÿíè ãàðäàøûìäàí àðòûã èñòÿðÿì âÿ
áèëÿðÿì äÿ êè, ñÿí áèçèì ïèñëèéèìèçè èñòÿìÿçñÿí. ßýÿð áèð áåëÿ èø åëÿäèí
êè, ùàúû èêèíúè àðâàäûíû ÷ûõàðòñûí, îíäà áèëëÿì úÿìè äåäèéèí ñþçëÿð
äîüðóäóð âÿ ÿýÿð åëÿìÿñÿí, áèëëÿì äåäèéèí ñþçëÿð ùàìûñû éàëàíäûð,
àíúàã úàíûíûí ãóðòàðìàã èñòÿéèðñÿí.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (þç-þçöíÿ). Ùÿ, éàõøû éåðäÿ ýöíö àõøàì åëÿäèì. (Óúàäàí) Àíä îëñóí Àëëàùà âÿ àòàìûí ÿðâàùûàí, ñÿíèí åâèíäÿ
éåäèéèì...
Ñ ÿ í ÿ ì . Éàõøû äÿõè, àíä è÷ìÿ. Ñþçöìÿ úàâàá âåð. Áó èøè äöçÿëäÿúÿêñÿí, éîõñà éîõ?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àé õàíûì, ñÿíèí õàòûðûí ö÷öí úàíûìäàí äà êå÷ÿðÿì. Àììà...
Ñ ÿ í ÿ ì . Äÿõè àðòûã äàíûøìà, àììà-çàä ëàçûì äåéèë. Éàçûðñàí, ãÿ__________
ëÿìäÿí, êàüûçäàí úèáèíäÿí ÷ûõàðò, éàç, éàçìàéûðñàí äÿõè àììà íÿäèð?
38
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õàíûì, àé áàøûíà äþíöì, äÿõè íÿ ö÷öí àúûãëàíûðñàí? Áåëÿ áàõ ìÿíèì áó ýþçëÿðèì öñòÿ. Áàéàã ÿðç åëÿäèì êè, ñÿíèí
õàòûðûí ö÷öí áàøûìà àíä è÷èðÿì.
Ñ ÿ í ÿ ì . Þç õàòûðûí ö÷öí áàøûíäàí êå÷. Ìÿíÿ ñÿíèí áàøûí ýÿðÿê
äåéèë. Òåç îë, ùÿð íÿ éàçûðñàí, éàç ýþðöì. Ùàúû îéàíàð, õÿáÿðäàð îëàð,
ñÿíèí äÿ èøèí ïèñ îëàð, ìÿíèì äÿ. Äè òåç îë.
Ìèðçÿ Ùåéäÿð . Î èøäÿí þòðö, õàíûì, äóà éàçìàã éàðàìàç. Ýÿðÿê
ìèñ ãàá îëñóí. Îäó ùà, î ìèñ ãàáû ýÿòèð áóðàéà. (Ñÿíÿì ìèñ ãàáû ýÿòèðèð.
Ìèðçÿ Ùåéäÿð úèáèíäÿí áèð ãàðüû ÷ûõàðäûð.) Áèð àç ìóì îëàðìû ñÿíäÿ?
Ñ ÿ í ÿ ì . Íèéÿ îëìàéûð, þâðÿò õàéëàüû îëàð êè, ìóìñóç îëñóí? (Ìóìó
÷ûõàðäûá, âåðèð.)
Ìèðçÿ Ùåéäÿð êàñàíûí öñòöíö äÿñìàë èëÿ þðòöá äÿñìàëûí îðòàñûíû âåðèð
Ñÿíÿìèí ÿëèíÿ, ùÿð èêèñè ÿéëÿøèð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Àëà, òóò áó äÿñìàëûí îðòàñûíäàí áàõ. Ìÿí áó
áû÷àãëà îí ö÷ äÿôÿ âóðàúàüàì êàñàéà. Îí ö÷ úèí ýÿëÿúÿê äîëàúàã áó
ãàðüûíûí è÷èíÿ. Ñîíðà ìÿí ãàðüûíûí àüçûíû ìóì èëÿ áÿðê áàüëàéàúàüàì,
âåðÿúÿì ñÿíÿ. Ñÿí äÿ àïàðûá ýåúÿ ãîéàðñàí ùàúûíûí áàøûíûí àëòûíà. Ýåúÿëÿð áóíäàêû úèíëÿð ùàúûéà ðàùàòëûã âåðìÿçëÿð, òà êè ùàúû òÿçÿ þâðÿòèíè
áîøóéóíúà. Àììà ãàáàãúà ýÿðÿê íÿçèðè îëñóí. Îíäàí þòðö êè, áó äóà
áèð øåéäèð êè, íÿçèðè îëìàñà ÿñÿðè îëìàç. ßëÿëõöñóñ áó èøäÿ ýÿðÿê
íÿçèðèíè ãàáàã âåðÿñèíèç.
Ñ ÿ í ÿ ì . Íÿçèðè íÿäèð, äåéèëÿí âåðèì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Íÿçèðè ýÿðÿê, õàíûì, êàüûç ïóë îëñóí. Ãîéàúàüàì áó úàìûí è÷èíÿ. ×öíêè ÿúèííÿëÿð ìèñ âÿ ýöìöø ïóëäàí ãà÷ûðëàð.
Ñ ÿ í ÿ ì . Ö÷ ìàíàò áÿñäèðìè?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Íèéÿ áÿñ äåéèë, àíúàã êàüûç ïóë îëñóí.
Ñ ÿ í ÿ ì (ïóëó âåðèð). Äè àëà áó ö÷ ìàíàòû. Àëëàù ãîéñà éåíÿ ñÿíÿ
ïóë âåðÿðÿì, ÿýÿð èø äöçÿëñÿ.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Èíøàëëàù äöçÿëÿð. Äè èíäè ýþçöíö éóì. (Áàøëàéûð úàìû äþéìÿéÿ. Áó ùàëäà Ýöëëö è÷ÿðè ýèðèð.)
Ý ö ë ë ö . Áó íÿäèð, àé ãàðäàø? (Ìèðçÿ âÿ Ñÿíÿì ãàëõûðëàð àéàüà) Àé
áèùÿéà, áó íÿ òàú ãóðìàãäûð?! Áó íÿ úàäó éàçäûðìàãäûð?!
Ñ ÿ í ÿ ì . Áèùÿéà ñÿíñÿí! Ùÿéàñûç, ñÿíÿ íÿ? Ñÿíÿ úàäó éàçäûðàí
êèìäèð? Ìÿí ìèðçÿéÿ òàñ ãóðäóðìóøàì. Áàëàúà óøàã ýåúÿëÿð éàòìûð.
Ý ö ë ë ö . Éàëàíñà áàëàúà óøàüûí âàéûíà îòóðóì, àüëàéûì. Áèùÿéà,
__________
íèéÿ éàëàí äåéèðñÿí? Àäàì áàøûíà ãÿùÿòäèð àëäàòìàüà? Ãàïûíûí äàëûíäà
39
äóðóá ùàìûñûíû åøèòìèøÿì! Áèðúÿ äå ýþðöì ìÿí ñÿíÿ íåéëÿìèøÿì?
Éåðèíè äàð åëÿìèøÿì, éà ÿðèíè ÿëèíäÿí àëìûøàì?
Ñ ÿ í ÿ ì (÷ûüûðà-÷ûüûðà). Àé áèùÿéà, êèìèí óøàüûíûí âàéûíà
îòóðóðñàí?
Ý ö ë ë ö (óúàäàí). Áåëÿ ùÿð êÿñ ìÿíÿ úàäó éàçäûðûð, îíà äåéèðÿì.
Ñ ÿ í ÿ ì . Áåëÿ éàõøû åëÿéèðÿì, ÿëèìèí è÷èíäÿí ýÿëèð, éàçäûðûðàì.
ÿëèíäÿí ýÿëÿíè áåø ãàáà ÷ÿê!
Ý ö ë ë ö . Àé ñÿíè ýþðöì äöíéàäà àü ýöí ýþðìÿéÿñÿí! Àé ñÿíè
ýþðöì äþðä áàëàí áèð èëäÿ éóéóëñóí! Àõû ìÿí ñÿíÿ íåéëÿìèøÿì?
Ñ ÿ í ÿ ì . Áåëÿ ìÿíèì äþðä áàëàìûí àçàðû-äÿðäè-áÿëàñû òþêöëñöí
ñÿíèí áèðúÿ èñòÿêëè ãàðäàøûíûí öñòöíÿ!
Ý ö ë ë ö . Àé ùÿéàñûç, êèìèí ãàðäàøûíà ãàðüûø åëÿéèðñÿí! Àíä îëñóí
ãàðäàøûìûí úàíûíà, ñà÷ûíäàí òóòóá áèð àüàú éîë ñöðÿðÿì!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . (þç-þçöíÿ). Éàâàø-éàâàø áóðàäàí ãà÷ìàã ìÿñëÿùÿòäèð. Éîõñà ìÿíèì äÿ äÿðèìè áîüàçûìäàí ÷ÿêÿðëÿð. (×ûõûá ãà÷ûð.)
Ñ ÿ í ÿ ì . Ìÿíèì ñà÷ûìû òóòàí ùÿëÿ àíàñûíäàí îëìàéûá! Àíä îëñóí
Àëëàùà, ñÿíÿ áèð îä âóððàì êè, ýÿëäèéèí éîëó àçàðñàí!
Ý ö ë ë ö . Áèðúÿ äàéàí. Î äóà éàçàí íåúÿ îëäó? Ùÿëÿ ìÿíèì èøèì
îíóíëà ÷îõäóð.
Ùàúû ýþçöíö ñèëÿ-ñèëÿ ÷ûõûð.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé ãûðûëìûøëàð, àé áèùÿéàëàð, ìÿýÿð ñÿñèíèç êÿñèëìÿç, ìÿýÿð ãîéìàçñûíûç áèð àç éàòûá äèíúÿëèì. Àëëàù ñèçèí òîõóìóíóçó éåð öçöíäÿí ýþòöðñöí.
Ý ö ë ë ö . Ìÿí íÿ åéëÿéèì? Ýþðìöðñÿí àðâàäûí íÿ ãàéûðûð? Ýåäèá
úàäó éàçàí ýÿòèðèá ìÿíÿ òàñ ãóðäóðóáäóð.
Ù à ú û Ì å ù ä è (ýåäèá òàòàðûíû ýÿòèðèð). Àé Àëëàù ñèçÿ ëÿíÿò åëÿñèí.
Éÿíè íÿ âàõòàúàí ìÿí ñèçèí ùàé-êöéöíöçÿ òàá ýÿòèðÿúÿéÿì? Äÿõè
úàíûìû áîüàçûìà éûüäûíûç! (Þâðÿòëÿðè âóðóð.) Úàíûìû áîüàçûìà ýÿòèðäèíèç, ýÿòèðäèíèç! Àëëàù ñèçèí úàíûíûçû áîüàçûíûçà éûüñûí. Àëëàù ñèçèí
êèìè àðâàäëàðà ëÿíÿò åëÿñèí! (Þâðÿòëÿð ãà÷ûðëàð. Ùàúû Ìåùäè íÿôÿñèíè
âåðÿ-âåðÿ îòóðóð.) Àé ïÿðâÿðäèýàðà, òåçëèê èëÿ éà ìÿíè þëäöð áóíëàðûí
öçöíäÿí õèëàñ åëÿ, éà áóíëàðû þëäöðýèëÿí, áÿëêÿ ìÿí äöíéàäà áèð àðõàéûí íÿôÿñ àëûì. (Äóðóð ýåäèð ãàïûíûí áèðèíè à÷ûð, Ñÿíÿìè ÷àüûðûð.) Ñÿíÿì, áóðàéà ýÿë. (Ãàéûäûð î áèðè ãàïûéà) Ýöëëö, áóðàéà ýÿë. (Ñÿíÿì âÿ
Ýöëëö ùÿðÿñè áèð ãàïûäàí ýèðèðëÿð, äàéàíûðëàð ãàïûíûí àüçûíäà.) Áàõ
__________
äåéèðÿì ñèçÿ, àíä îëñóí Àëëàùà âÿ ýåòäèéèì Áåéòÿ, ÿýÿð áèð-áèðèíèçäÿí
40
øèêàéÿò åäÿñèíèç, èêèíèçè äÿ îòàíàúàí äþéÿúÿéÿì êè, ëàï äèëäÿí äöøÿñèíèç. Ýÿðÿê áèðèíèç î áèðèíèçèí ñÿñèíè áèëìÿððÿ åøèòìÿéÿ. Äÿõè ãîíóìãîíøó òÿíýÿ ýÿëèá ñèçèí ÷ûüûð-áàüûðòûíûçäàí. Áàõ äåéèðÿì ñèçÿ, áèðèíèçèí
ïèøèéè î áèðèíèçèí åâèíÿ ýåäÿ áèëìÿç. Àíä îëñóí Àëëàùà, äÿðèíèçè áîüàçûíûçäàí ÷ûõàðäàðàì. Áàõ áó ñàããàë ìÿíÿ ùàðàì îëñóí, ÿýÿð î òàòàðû èëÿ
ñèçè þëäöðìÿñÿì. Äè ýåäèí, èòèí ýþçöìöí ãàáàüûíäàí. (Þâðÿòëÿð ýåäèðëÿð.)
Àé Àëëàù ñèçèí êþêöíöçö êÿññèí!
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð ùÿìèí åâäÿ, àíúàã äþøÿíèá ÷îõ ñàäÿ. Ùàúû Ìåùäèíèí èêèíúè àðâàäû
Ýöëëö îòóðóá òèêèø òèêèð, þç-þçöíÿ äàíûøûð.
Ý ö ë ë ö . Âàëëàù, áèëìèðÿì äöíéàäà íÿ ýöíàù åëÿìèøÿì êè, Àëëàù
ìÿíè áó îäóí-àëîâóí è÷èíÿ ñàëûá. Ãîùóì-ãàðäàøäàí, äîñò-àøíàäàí
øÿðìÿíäÿ åëÿéèá. Áèð ýöí áèð ãîíàã ýÿëèð, âàëëàù áèëìèðÿì êè, ãàáàüûíà
íÿ ãîéàñàí éåñèí? Èíäè áó ýöí áàúûëûüûì ýÿëÿúÿê, áèëìèðÿì öçöíÿ
íåúÿ áàõàúàüàì. Êèøèéÿ äÿ Àëëàù èíñàô âåðèá. Äåéÿíäÿ, à êèøè, ãîíàüûì ýÿëÿúÿê áó ýöí, áàøëàéûð ñþéìÿéÿ êè, Àëëàù ãîíàüûíà äà ëÿíÿò
åëÿñèí, þçöíÿ äÿ. Äåéèð êè, ìÿíè ñèç äàüûòäûíûç. Éàëàíñà Àëëàù ñÿíè äàüûòñûí, áóíäàí äà ïèñ ýöíÿ äöøÿñÿí!
Ù à ú û Ì å ù ä è (äàõèë îëóð êþùíÿ ïàëòàðäà, ñàããàëûíûí éàðûñû àü, éàðûñû ãûðìûçû, ÷îõ ïèñ ùàëÿòäÿ.) Àðâàä, éåíÿ íÿ âàð, þç-þçöíÿ äàíûøûðñàí?
Ý ö ë ë ö . Íÿ äàíûøàúàüàì, ýþðöðñÿí îòóðóá þç ýöíöìÿ àüëàéûðàì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áàëàì, ãÿçàíûí èøè áåëÿäèð. Áèçèëÿí äåéèë êè! Áèð
âàõò âàð èäè êè, ïóëóìóç äà âàð èäè, ìàëûìûç äà, éàõøû ùþðìÿòèìèç äÿ.
Àììà èíäè ôÿëÿéèí áåëè ñûíñûí, ÷ÿðõè òÿðñèíÿ äþíäö, äöøäöê êàñûá îëäóã. ßëáÿòòÿ, Àëëàù áåëÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöáìöø, åéáè éîõäóð, Àëëàù êÿðèìäèð. Áÿëêÿ éåíÿ ýÿëÿúÿêäÿ ÿëèìèçÿ ïóë ýÿëäè. Êèì áèëèð îëàúàüû?
Ñÿí àíúàã Àëëàùà øöêöð åëÿ. (Úèáèíäÿí ÷óáóã ÷ûõàðäûá ÷ÿêèð.)
Ý ö ë ë ö . Ìÿí äÿ áèëèðÿì Àëëàù êÿðèìäèð. Ñÿí àúûíäàí þëìÿê èëÿ
Àëëàù êÿðèìëèêäÿí äöøìÿéÿúÿê. Ùÿëÿ áèðúÿ ýþð, áèð àçúà ïóëóí âàðñà,
áèð-èêè ìàíàò âåð, áàúûëûüûì ýÿëÿúÿê, áó ýöíëÿðè ýþðöì îíà íÿ áèøèðÿðÿì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé àðâàä, àõûð áó íÿ ãîíàãáàçëûãäûð? Ýöíäÿ ãî__________
íàã, ýöíäÿ ãîíàã. Àõûð þçöí ýþðöðñÿí êè, ìÿí ëàï äàüûëìûøàì, òÿðê
41
îëìóøàì. Òàíðûíûí ïåíäèð-÷þðÿéèíè äÿ òàïìàéûðàì éåìÿéÿ. Àé áèèíñàôûí ãûçû áèèíñàô.
Ý ö ë ë ö . Ìÿíÿ íÿ, èñòÿð éàâàí ÷þðÿê éå, èñòÿð àú ãàë, î ìÿíèì áîðúóì äåéèë. Àðâàä ñàõëàéûðñàí, ãåéäèíÿ ãàë. Ïóëóí âàð-éîõäóð, ìÿíèì íÿ
âåúèìÿ.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Åëÿ ìÿíèì åâèìè äöíéàäà àðâàä éûõìàäû?
Ý ö ë ë ö . Éàëàíñà éåäèéèí, è÷äèéèí èêè áóðíóíóí äåøèéèíäÿí ýÿëñèí.
Èíäè êè ñàõëàéà áèëìèðñÿí, íèéÿ ìÿíè àëäûí? Íÿ þëöìäö, íÿ áîüàçûíà
÷àòû ñàëûáñàí? Âåð êàüûçû, êÿáèíèì ùàëàë, úàíûì àçàä. ×ûõûì ýåäèì,
áÿëêÿ àòàì åâèíäÿ áèð ïàð÷à ÷þðÿê éåéèì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿí Àëëàù, äÿõè áÿñäèð, îâãàòûìû òÿëõ åëÿìÿ ùàëÿòèìèí ïèñ âàõòûíäà. Äóð áèð àç ýþð íÿ âàð, ñöáùäÿí àúàì.
Ý ö ë ë ö . Íÿ âàð, íÿ ýÿòèðèì? Ïåíäèð-÷þðÿêäè, ñÿíèí úàíûí, íÿ ãÿäÿð
éåéÿúÿêñÿí éå.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Äè òåç îë ãàëõ àéàüà, ùÿð íÿ âåðÿúÿêñÿí âåð.
Ýöëëö ãàëõûð àéàüà. Áèð àç ïåíäèð-÷þðÿê, áèð ãàáûí è÷èíäÿ, ýÿòèðèá ãîéóð
ùàúûíûí ãàáàüûíà, ÷ûõûð ýåäèð.
Ù à ú û Ì å ù ä è (áàõûð ÷þðÿéÿ). Àù ïÿðâÿðäèýàðà, áÿíäÿíè íÿ éàìàí
ýöíëÿðÿ ñàëûðìûøñàí. Áèð âàõò âàð èäè, ìÿíèì ïóëóì, ÷þðÿéèì ùÿääÿí
àøìûøäû. Áèð àäàì éîõ èäè êè, ìÿíèì áóðàäà ÷þðÿéèìè éåìÿìèø îëñóí.
Èíäè ñÿíÿ øöêöð, Àëëàù, ìÿíè ïåíäèð-÷þðÿê öìèäèíÿ ãîéóáñàí. Àøíà,
äîñò áèëìÿððÿ ãà÷ûá äàüûëûá. Áèð ðóçèýàðûí áèâÿôàëûüûíà áàõ êè, äöíÿí
ýåäèðÿì Ùàúû Âÿëèíèí åâèíÿ, ãÿäèìäÿí àøíàäûð, êö÷ÿäÿí áàõûðàì ýþðöðÿì, îòóðóá íàìàç ãûëûð. Ýÿëèá ãàïûíû äþéöðÿì, ñîðóøóðàì, äåéèðëÿð
åâäÿ éîõäóð. Àé äöíéà, ùàìàí Ùàúû Âÿëèäèð êè, áèð ÷þðÿéè î ìÿíäÿí,
ìÿí îíäàí àéðû éåìÿçäèê. Ãÿäèìäÿ êö÷ÿäÿí êå÷ÿíäÿ ùÿð êÿñ
ýþðñÿéäè ìÿíè, èêèãàò îëóá áàø ÿéÿðäè. Àììà èíäè ýþðÿíäÿ ùå÷ ñàëàì
äà âåðìèðëÿð. Ýóéà ìÿíè ùå÷ òàíûìûðëàð. Àíúàã äàëäàí áàõûá ùåéô åäèðëÿð êè, àé éàçûã Ùàúû Ìåùäè, ýþðöí íÿ ýöíÿ äöøöá. Àé äöíéà, âàé äöíéà...
Ìÿíèì åâèìè àðâàä éûõäû. Àõûð ìÿíèì íÿéèìÿ ýÿðÿê èäè èêè àðâàä êè,
àõûðûì äà áåëÿ îëà. Èíäè áèð åâ ÿâÿçèíÿ èêè åâ ñàõëàéûðàì. Áó ýöí áèðèñèíèí ãîíàüû ýÿëèð, ñàáàù ýþðöðñÿí î áèðèíèíêè. Áèðèñèíÿ ïàëòàð àëûðñàí, î
áèðè ãàëõûð êè, ìÿíÿ äÿ àë. Àëëàù éà ìÿíè þëäöðñöí, éà áóíëàðû.
Ìÿøÿäè Èìàí (ãàïûíûí äàëûíäàí ñÿñè ýÿëèð). Àé óøàã, ùàúû åâäÿäèð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áóäóð Ìÿøÿäè Èìðàí äà ýÿëèð, èíäè ïóë èñòÿéÿúÿê.
__________
Áîðúëóéàì, íÿ äåéèì? Åâäÿéÿì, áóéóð, áóéóð.
42
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì, àé ùàúû, ÿùâàëè-øÿðèô?
Ù à ú û Ì å ù ä è . ßëåéêÿññàëàì, ìÿøÿäè, áóéóð ÿéëÿø.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Õåéð, ùàúû, ÿéëÿøìÿéÿúÿì. Àììà áèð íå÷ÿ ñþç
äåéèá ýåäÿúÿéÿì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áóéóð ñþçöíö, ìÿøÿäè.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Ùàúû þçöí éàõøû áèëèðñÿí êè, ìÿí áèð àëûø-âåðèø÷è
áàáàéàì, ñÿíÿòèìèç àëãû-ñàòãûäûð. Áó ýöí ýÿðÿê ýåäÿì éàéëàüà, êöðäëÿðäÿí éàüäàí, éóíäàí éûüàì. Èíäè, áàøûíà äþíöì, ùàúû, ÿýÿð ìöìêöí
îëñà, áèçèì î èéèðìè ìàíàòû èëòèôàò åëÿéÿñÿí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ìÿøÿäè Èìàí, îëà áèëÿðìè êè, áèð àç ñÿáð åëÿéÿñÿí?
ßëáÿòòÿ, îí ýöíÿäÿê ùÿð òþâð îëñà ñÿíèí ïóëóíó, þçöìäÿí-þçýÿäÿí,
òàïûá âåðÿðÿì.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Õåéð, ùàúû, äàéàíà áèëìÿðÿì, ñàáàù ýöíîðòàéà
éîëà äöøÿúÿéÿì. Éîëäàøëàðûì ñàáàù ýåäèðëÿð, ýÿðÿê ìÿí äÿ ýåäÿì.
Ñþçöí äîüðóñó, ìÿí äÿõè àðòûã ýþçëÿéÿ áèëìÿðÿì. Íÿ ãÿäÿð ýþçëÿìèøÿì, áÿñäèð. Áèð àé äåéèë, èêè àé äåéèë, ö÷ àé äåéèë. Ýþð ìÿí íåúÿ àäàìàì êè, áó ÷àíàúàí ñÿáð åëÿìèøÿì. ßýÿð áèð àéðû àäàì îëñàéäû, ýÿëèá
ñÿíèí ãàïûíûí äàáàíûíû ÷ûõàðòìûøäû.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé Ìÿøÿäè Èìàí, ùå÷ îëìàñà èêè ýöí äàéàí, ñÿáð
åëÿ, Àëëàù ãîéñà ýàâóð áîðúó åëÿðÿì, ïàïàüûìû ñàòàðàì, ñÿíèí ïóëóíó
âåðÿðÿì.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Ùÿð íÿ èñÿ, ùàúû, ÷îõ éàìàí àäàìñàíìûø. Ðÿùìÿòëèéèí îüëó, ïóë àëûáñàí äþðä àéäûð, âåð ÷ûõûì ýåäèì. Äàùà ñþçöí
íÿäèð àõû?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ìÿøÿäè, åéèáäèð, íèéÿ ãûøãûðûðñàí? Ñÿíÿ äåéèðÿì
êè, èêè ýöíÿäÿê ïóëóíó âåðÿðÿì, äàùà íèéÿ ÷ûüûðûðñàí?
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Àõûð ìÿøÿäè åâè éûõûëìûø áàøûíà íÿ êöë òþêñöí!
Áóäóð, èêè àéäûð ýÿëèðÿì, ýåäèðÿì. Äåéèðñÿí ñàáàù âåðÿðÿì, ñàáàù âåðÿðÿì. (Ãàéûäûð ÷ûõûð ãàïûäàí ÷þëäÿ ÷ûüûðûð.) Ðÿùìÿòëèéèí óøàãëàðû, ïóëó
àëàíäà àëûðëàð, âåðÿíäÿ úàí ÷ÿêèðëÿð. Èíäè ÿëàú áóíà ãàëûá êè, áàçàðà ÷ûõàíäà òóòàì ÿáàñûíû ÿéíèíäÿí ÷ûõàðäàì ýåòñèí. Ìÿí äÿ áèð áèùÿéà àäàìàì.
Ù à ú û Ì å ù ä è (ýåäèð ãàïûäàí ÷àüûðûð.) Ìÿøÿäè! Ìÿøÿäè! Áèð áÿðè
ãàéûò. (Ìÿøÿäè ãàéûäûð è÷ÿðè.) Ìÿøÿäè, ìÿíèì ïóëóì éîõñà, àììà áèð àç
ùþðìÿòèì âàð. Ìÿí ùå÷ âàõò ðàçû îëìàðàì êè, ñÿíèí êèìè àäàì ìÿíèì
öñòöìÿ ÿë óçàòñûí. Áèð âàõò âàð èäè, äåéÿíäÿ êè, ìÿøÿäè, ñàáàù ýÿë ïóëóíó àïàð, äåéèðäèí, ùàúû, íèéÿ òÿëÿñèðñÿí, èñòÿéèðñÿí áèð àéäàí, èêè àé__________
äàí, ñîíðà âåð. Àììà èíäè äöíéàíûí öçö ãàðà îëñóí, áèð àç ÿëèàøàüû
43
äöøìöøÿì äåéèáÿí èñòÿéèðñÿí áàçàðäà ìÿíèì ÿáàìû ÷ûõàðäàñàí. À
êèøè, óòàíìûðñàí? Åéèá îëñóí, ùÿëÿ áèð ÷ûõûá êö÷ÿäÿ äÿ äàðàáàðà ñàëûá,
ãîíóì-ãîíøóéà åøèòäèðèðñÿí.
Ìÿøÿäè Èìàí. Àé áàøûíà äþíöì, ùàúû. Íÿ åëÿéèì, ìÿí äÿ áèð êàñûá àäàìàì. Áèç äÿ àëûø-âåðèø ÿùëèéèê, ýÿðÿê ÷þðÿê ãàçàíàã, éîõñà éîõ?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿí áèëèðÿì, ìÿíäÿêè èéèðìè ìàíàòà ìþùòàú
äåéèëñÿí. Àììà èðÿëè ýÿë, ñþç äåéèðÿì. (Ìÿøÿäè Èìàí éåðèéèð èðÿëè.) Àëà.
(Úèáèíäÿí ýöìöø ñààò ÷ûõàðäûð.) Àëà, òóò, ùÿð øåéèìè òÿëÿô åòìèøÿì,
àììà áó ýöìöø ñààòû èíäèéÿäÿê àòàìäàí éàäèýàð ñàõëàìûøàì. Òóò,
ìÿí ðàçû îëìàðàì êè, ñÿíèí êèìè àäàìëàð áàçàðäà ìÿíèì àáðûìû òþêñöí. ×öíêè ñÿíèí êèìè àäàìëàðà ÷îõ ÷þðÿê âåðìèøÿì. Àë, áó ñààòû àïàð
ñàò, ïóëóíó ýþòöð. (Ìÿøÿäè Èìàí äàéàíûð.) Íèéÿ äàéàíûðñàí? Íàùàã
éåðÿ äàéàíìà, àë áó ñààòû. (Ñààò ùàúûíûí ÿëèíäÿ, ßëÿñýÿð ýèðèð è÷ÿðè.)
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Áó íÿäèð, î ñààòû îíà íèéÿ âåðèðñÿí?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿíÿ íÿ, ñÿíèí áîðúóí äåéèë. Áó ñÿí ãàðûøàí èø äåéèë.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Íåúÿ ìÿí ãàðûøàí èø äåéèë? (Ìÿøÿäè Èìàíà áàõûð.) À
ýÿäÿ, ùÿéàñûç, óòàíìûðñàí áàçàð è÷èíäÿ ùàúûíû áèàáûð åäèðñÿí? Àé àáûðñûç íàìÿðáóä. Áèð âÿäÿ âàð èäè àðøûíû áåø øàùûéà ñàòäûüû ÷èòè ùàúûéà áèðÿ
èêè ñûðûéûðäûí. Èíäè èéèðìè ìàíàòäàí þòðö ùàúûíû áàçàð è÷èíäÿ áÿäíàì,
ðöñâàé åëÿéèðñÿí. À êèøè, ùå÷ óòàíìûðñàí, ùå÷ ãûçàðìûðñàí?! Ùàúûíûí áó
äÿëè ãàðäàøû þëìÿéèá, ñàüäûð. Åëÿ êè ìÿí þëäöì, î âàõò ùàúûíûí ãàïûñûíû
êÿñÿðñÿí. Àëà, ïóëóíó âåðèì.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Àé àüà ßëÿñýÿð, íèéÿ àúûãëàíûðñàí? Èñòÿéèðñÿí ùå÷
àëìàéûì. Ãóðáàí îëñóí ùàúû èëÿ êÿñäèéèì äóç-÷þðÿéÿ.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ñÿí ùÿéàñûç áó ñþçö ãàáàãúà íèéÿ äåìèðäèí? Áàçàð è÷èíäÿ îíà-áóíà äåéèðñÿí êè, ýåäèðÿì Ùàúû Ìåùäèäÿí ïóëóìó àëûì, ùÿðýàù âåðìÿñÿ áèàáûð åëèéÿúÿéÿì. Èíäè äåéèðñÿí ïóë ãóðáàí îëñóí ãÿäèì
äóç-÷þðÿéÿ. Éàëàíñà ãÿäèì äóç-÷þðÿê ýþçöíäÿí ýÿëñèí! Àëà ïóëóíó,
(×ûõàðûá âåðèð.) Ìÿí éåíÿ ýåäÿðÿì, àëíûìûí òÿðèí ñèëÿ-ñèëÿ éåíÿ ãàçàíàðàì. Àëà, òóò.
Ì ÿ ø ÿ ä è È ì à í . Àüà ßëÿñýÿð, àúûüûí òóòìàñûí, ïóëóíó ãîé úèáèíÿ,
ñîíðà ùàúûíûí ïóëó îëàð, âåðÿð.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Àëà, òóò ïóëóíó, äåéèðÿì ñÿíÿ. Àíä îëñóí Àëëàùà,
ùèðñèìèí òóòìóø âàõòû ñÿíè î ãÿäÿð âóððàì, øèøèá òóëóüà äþíÿðñÿí! (Ìÿøÿäè Èìàí ïóëó àëûð.) Äè ÷ûõ áóðàäàí, ãûðûøìàë, ìÿëóí, òåç îë! (Ìÿøÿäè
÷ûõûð, ãàðäàøûíà) À êèøè, áó íÿäèð, áó ñÿíèí àäûíà-ñàíûíà äÿéÿðìè? Áèð
__________
ïàð÷à ÷þðÿéèí âàð èäè, àõûð íèéÿ òþêäöí èòëÿðÿ, òÿëÿô åëÿäèí, þçöíö äÿ
44
áó ýöíÿ ñàëäûí? Èíäè ùÿð èò-ãóðä öñòöíÿ ÿë à÷ûð. Ñÿíÿ äîüðó ñþç äåéÿíäÿ äÿ úèíèí òóòóð.
Ù à ú û Ì å ù ä è Ãàðäàø, äÿõè ñÿíÿ ìÿíèì ùå÷ áèð ñþçöì éîõäóð.
Äóðóá áàøûìû éàðñàí ñÿíÿ áèð ñþç äåìÿðÿì. (Ãÿññàá Íÿáè ýèðèð è÷ÿðè.)
Í ÿ á è . Ñàëàìÿëåéêöì.
Ù à ú û Ì å ù ä è . ßëåéêÿññàëàì, àüà Íÿáè, áóéóð, áóéóð.
Ùàìûñû ßéëÿøèð. ßëÿñýÿð îòóðóð ùàúûíûí éàíûíäà.
Í ÿ á è . Ùàúû, íÿ âàð, íÿ éîõ? ßùâàëûí íåúÿ êå÷èð?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àëëàùà øöêöð, ýþðöðñÿí äÿ. Éàõøû-éàìàí äîëàíûðûã.
Í ÿ á è . Áèëèðñÿí íÿ âàð? Ìÿí áèð èøäÿí þòðö ýÿëìèøÿì éàíûíà.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áÿëè, áóéóðóíóç.
Í ÿ á è . Áó ýöí Ýöëëö ýÿëèá åâÿ, àüëàéûð, äåéèð êè, ìÿí îðàäà äîëàíà
áèëìèðÿì. Ýþðöíöð êîðëóã ÷ÿêèð, àú ãàëûð. Ìÿí äÿ, äîüðóñó, àòàéàì, öðÿéèì ãûçûìà éàíûð, éàçûüûì ýÿëèð âÿ áèëèðÿì äÿ, ñèç áèð àç ÿëè àøàüû îëìóñóíóç. Ñÿíÿ äÿ èêè þâðÿò ñàõëàìàã ÷ÿòèíäèð. Ìÿíèì ãûçûì äà, àëëàùà
øöêöð, ñÿíèí åâèíäÿ áåø-àëòû èëäèð þâðÿòëèê åäèð. Èíäè êè óøàüû-çàäû äà
îëìàéûáäû, õàùèø åäèðÿì ñèçäÿí: ýÿë ñÿí áó ãûçûí òàëàüûíû âåð, àïàðûì
åâèìÿ, ñÿíèí äÿ èøèí áÿëêÿ áèð àç éöíýöëëÿøÿ.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Àé àüà Íÿáè, ñÿí áó òÿêëèôè ìÿíÿ åëÿìÿ. ×öíêè
þâðÿò áîøàìàã àñàí èø äåéèë. Èíäèéÿäÿê ñàõëàìûøàì, éåíÿ áèð òþâð ñÿáð
åëÿñèí, áÿëêÿ Àëëàù éåíÿ åëÿ áèð èø äöçÿëòäè êè, ÿëèìÿ ïóë ñàëäûì. Äåéèðëÿð âàüçàëäà áóüäà áèð àç áàùà îëóá. Ôèêðèì âàð êè, áèð äþâëÿòëè àäàì
èëÿ øÿðèê îëóì. Ïóëó îíäàí, çÿùìÿòè ìÿíäÿí. Àðïà, áóüäà àïàðàì ñàòàì, áÿëêÿ áèð ñàéàã îëà.
Í ÿ á è . Éîõ, ùàúû, ñÿí ýÿë áó ãûçûí òàëàüûíû âåð. Áàøûíà ÷åâèð, òÿê
ãûçäûð, óøàãñûç-çàäñûç.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ãàðäàø, àüà Íÿáè, âàëëàù, ÷îõ éàõøû ñþç äåéèð. Äÿõè íèéÿ
äàéàíûðñàí? Ñÿí þçöí éàõøû áèëèðñÿí êè, èêè þâðÿò ñÿíèí áîéíóíà áèð
éöêäöð. Ìÿíè þç òÿðÿôèíäÿí âÿêèë åëÿ, àüà Íÿáè èëÿ ýåäèì ãàçûíûí éàíûíà, òàëàüûíû ýåðè îõóäàã, ãóðòàðñûí, ýåòñèí. (Éàâàøúà ùàúûéà) À êèøè,
äàùà äàéàíìàã éåðè äåéèë, áàøûíäàí åëÿ áó áèùÿéàíû ýåòñèí. (Óúàäàí)
Èíäè ñþçöí íÿäèð, ùàúû?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Áàëàì, âàëëàù ùå÷ áèëìÿéèðÿì íÿ äåéèì, ãàëìûøàì íà÷àð.
Í ÿ á è . Ùàúû, åëÿ ñèç ýÿëèí ðàçû îëóí. Ãÿäèì äîñòëóã äà àðàìûçäà èò__________
ìÿç, ìÿíè äÿ þçöíäÿí ðàçû åëÿðñÿí âÿ þç èøèí äÿ áèð àç éàõøû îëàð.
45
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ùÿð÷ÿíä áàúàðäûüûì éåðÿäÿê ðàçû îëìàçäûì,
àììà ÿëàúûì éîõäóð. Ãàðäàø, àüà ßëÿñýÿð, ýåò Íÿáè èëÿ ãàçûíûí éàíûíà, ùÿð òþâð áóéóðóð, åëÿ åëÿ.
Í ÿ á è . Ýåäÿê, àüà ßëÿñýÿð. Ùàúû, Àëëàù àòàíû áåùèøòëèê åëÿñèí. Åëÿ
áèë áèð êÿíèç àçàä åëÿäèí. Àüà ßëÿñýÿð, áóéóð ýåäÿê.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ñèç ýåäèí, ìÿí äÿ éàðûì ñààòäàí ñîíðà äàëûíúà ýÿëÿðÿì.
Í ÿ á è . Éàõøû, ìÿí ýåäèì äöêàíà, îðàäà ñÿíè ýþçëÿðÿì, ýÿëÿðñÿí
äöêàíà, áèð éåðäÿ ýåäÿðèê.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ýåò, éàõøû áèð ñààòäàí ýÿëÿðÿì.
Í ÿ á è . Õóäàùàôèç. (Ýåäèð.)
Ùàúû Ìåùäè âÿ ßëÿñýÿð. Ìöøÿððÿô, ìöøøÿðÿô, ýþç öñòÿ ýÿëäèí.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Ãàðäàø, áåø âàõò íàìàç éåðèíÿ èìäè ýöíäÿ îí âàõò ãûë.
Ýåúÿ-ýöíäöç Àëëàùà øöêöð åëÿ êè, áó áèùÿéàíûí ÿëèíäÿí ãóðòàðäûí.
Ùÿëÿ áèðúÿ äå ýþðöì Ñÿíÿì áàúû åâäÿäèðìè?
Ù à ú û Ì å ù ä è . Åâäÿäèð, îäóð ùà áÿðè îòàãäà, ÷àüûð ýÿëñèí. (ßëÿñýÿð
ýåäèð,) Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿíÿ ÷îõ øöêöð îëñóí, èíäè áèð àç íÿôÿñèì ðàùàò
îëäó. Ùÿð÷ÿíä êàñûá îëìóøàì, âàð-éîõóì ÿëäÿí ýåäèá, àììà éåíÿ
àòàëàð ìÿñÿëèäèð: àçàúûã àøûì, àüðûìàç áàøûì. ßëèìÿ àç-÷îõ, äàøäàí
éóìøàã, íÿ äöøÿð, éåéèá ñÿíÿ ÷îõ øöêöð åëÿðÿì.
ßëÿñýÿð èëÿ Ñÿíÿì ýÿëèðëÿð.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Áàõ, Ñÿíÿì áàúû, áó ñÿíèí ÿðèí, ñÿí äÿ îíóí àðâàäû.
Èíäè áèð ïàð÷à ÷þðÿéèíèçè éåéèí, Àëëàùûíûçà øöêöð åëÿéèí. Ìÿí äÿ ýåäèì
áó ñààò ýÿëèíè ñèçèí áàøûíûçäàí ðÿää åëÿéèì.
Ñ ÿ í ÿ ì . Íåúÿ ðÿää åëÿéèì?
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Áÿñ ñÿíèí ýþðöíöð èøäÿí õÿáÿðèí éîõäóð. Èíäè Íÿáè
ýÿëìèøäè êè, ùàúû, ãûçûì áóðàäà ÷îõ êîðëóã ÷ÿêèð, íÿ îëàð, îíóí òàëàüûíû
âåðÿñÿí. Ùàúû âåðìÿê èñòÿìèðäè, àììà ìÿí òÿêèä åëÿäèì, ùàúû ðàçû
îëäó. Èíäè ìÿíè âÿêèë åëÿéèá, ýåäèðÿì ãàçûíûí éàíûíà èøè òàìàì åëÿéèì.
Ñ ÿ í ÿ ì (ùàúûéà). Êèøè, ãóëàã àñ. Áó ÿòÿéèìèí ãûçûëû, áó éàõàìûí
ãûçûëëû äöéìÿëÿðè. Èíäèéÿäÿê ùÿð÷ÿíä ýþðöðäöì, ñÿí êîðëóã ÷ÿêèðñÿí,
àììà ìÿí äÿ þç ãÿäðèìè áèëÿí àäàìàì. Ýþðöðäöì î áèðè àðâàäûí ãûçûëýöìöø è÷èíäÿ ýÿçèð, ìÿí äÿ ýÿçèðäèì. Èíäè îíó áàøäàí åëÿäèí, ìÿí äÿ
áó ÿòÿéèìèí îòóç èìïåðèàëûíû, éàõàìûí ãûçûëëàðûíû ñþêöá âåðèðÿì ñÿíÿ,
àïàð ñàò, áèð äöêàí à÷, îòóð è÷èíäÿ, ãàçàí ýÿòèð, ðàùàò éåéÿê, Àëëàùûìûçà
øöêöð
åéëÿéÿê.
__________
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ñÿíÿì, ìÿíèì ñÿíäÿí ÷îõ õÿúàëÿòèì âàð.
46
Ñ ÿ í ÿ ì . Êèøè, èíäè êå÷ÿí êå÷èáäèð, Àëëàù øåéòàíà, øåéòàíñèôÿòÿ ëÿíÿò
åëÿñèí. Áèëèðÿì, ñÿíäÿ òÿãñèð éîõäóð. Àëëàù ìÿðäöìàçàðûí åâèíè éûõñûí.
Ù à ú û Ì å ù ä è . ßëÿñýÿð, áóðàéà ýÿë. (Î öçöíäÿí, áó öçöíäÿí þïöð.)
Ãàðäàø, ñÿíèí ãÿäðèíè ìÿí èíäèéÿäÿê áèëìÿçäèì. Èíäè áèëäèì êè, ñÿí
ìÿíè èñòÿéèðìèøñÿí. Àëëàù ñÿíäÿí ðàçû îëñóí, íåúÿ êè ìÿí ñÿíäÿí ðàçû îëäóì. Ãóðáàíûí îëóì, ßëÿñýÿð, ýåò î áèùÿéàíû ìÿíèì áàøûìäàí ðÿää åëÿ.
ß ë ÿ ñ ý ÿ ð . Áó ñààò ýåäèðÿì. Èíäè, ãàðäàø, éåäèí ãàç ÿòèíè, ýþðäöí
ëÿççÿòèíè. Áèð äÿ àüëûíû óäóçìà.
Ù à ú û Ì å ù ä è . Ýåò, ýåò, áàøûíà äþíöì. (ßëÿñýÿð ýåäèð.) Ñÿíÿì,
ñÿíèí éàíûíäà ìÿíèì òÿãñèðèì ÷îõäóð, ìÿíè áàüûøëà. (Áîéíóíó
ãóúàãëàéûð.)
Ñ ÿ í ÿ ì . Àëëàù áàüûøëàñûí, êèøè, êå÷ÿí êå÷èá, èíäè ýÿëÿúÿê ôèêðèíè
÷ÿêÿê.
ÏßÐÄß
__________
47
ÄÀÜÛËÀÍ ÒÈÔÀÃ
Ôàúèÿ äþðä ìÿúëèñäÿ, áåø ïÿðäÿäÿ
ÈØÒÈRÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é – ìöëêÿäàð
Ñ î í à õ à í û ì – îíóí þâðÿòè
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é – îíóí îüëó
Ñÿëèì áÿé
Íÿúÿô áÿéèí äîñòëàðû
Àñëàí áÿé
Ùÿìçÿ áÿé
Ï ÿ ð è õ à í û ì – Ñîíà õàíûìûí áàúûëûüû
Í à ç ë û õ à í û ì – Ñîíà õàíûìûí ãîíøóñó
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì – øàèð âÿ ìþìèí øÿõñ
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð – ñþâäÿýÿð
Ú à â à ä – Íÿúÿô áÿéèí íþêÿðè
È ì à ì â å ð ä è – äÿëëÿê
Ê ÿ ð è ì – îíóí îüëó
Áèðèíúè úàâàí
Ñöëåéìàí áÿéèí éîëäàøëàðû
Èêèíúè úàâàí
Áèðèíúè îâ÷ó
Èêèíúè îâ÷ó
Èñìàéûë
øÿùÿð ÿùëèíäÿí.
ßáäöë
Ýÿçÿí óøàãëàð
}
}
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Íÿúÿô áÿéèí åâèíäÿ ýþçÿë ôÿðøëÿðëÿ äþøÿíìèø áèð îòàã. Ôÿðøäÿí ÿëàâÿ ñàíäàë
âÿ êöðñöëÿð äÿ ãîéóëóá.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (òÿê). Àòàëàð ìÿñÿëèäèð: äöíéà áåø ýöíäöð, áåøè äÿ
ãàðà. Áÿäáÿõò ìÿí î êÿñÿ äåéèðÿì êè, áó áåø ãàðà ýöíö ëÿççÿò äàìàãëà êå÷èðèá, áàø ýîðà àïàðìàéà. Áèðèñè ýþðöðñÿí, ñöáùäÿí àõøàìàäÿê
ãàðûøãà êèìè ÷àëûøûð, âóðóøóð, ïóë ãàçàíûð, àììà åâè éûõûëìûø þç ãàçàí48
äûüûíûí éåéèá, þç çÿùìÿòèíèí ìåéâÿñèíäÿí êàìéàá îëìóð. Ïóëó éûüûð
ñàíäûãëàðà, öñòöíäÿ ìèøîâóë ïèøèéè êèìè éàòûð. Éåäèéè äÿ íÿäèð? ßíúèð,
ñîüàí âÿ ïåíäèð. Éóðäó èòìèø, èíÿê êèìè îòëàéûð. Èíäè îíäàí áèð õÿáÿð
àëàí ýÿðÿê êè, àé åâèí éûõûëñûí, áó ïóëëàðû êèìäÿí þòðö éûüûáñàí? ßýÿð
þçöí ö÷öí éûüûáñàí, áîüàçûí òèêèëñèí, íèéÿ éåìèðñÿí? ßýÿð îüóë-óøàã
ö÷öí éûüûáñàí, áèë, àõìàã, ÿáÿñ èøäèð êè, ýþðöáñÿí, ÷öíêè àòà ìàëû îüóëóøàã ö÷öí áèëìÿððÿ ëàçûì äåéèë. Îüëóí éàõøûñû þçö äÿ ãàçàíàð, àòàéà
ìþùòàú îëìàç. Îüëóí ïèñèíÿ, ùÿì÷èíèí, àòà ìàëû ëàçûì äåéèë, ÷öíêè àòàñû
áàøûíû éåðÿ ãîéàí òÿê ùàìûñûíû àïàðûá áèð àç ìöääÿòäÿ õÿðú åëÿéèá äàüûäàúàã. Ìÿíèì áàðÿìäÿ, ïóëóí âàð õÿðú åëÿ, áàüûøëà, éå, è÷, âåð êåôÿ,
ëÿççÿòÿ, åéøö-èøðÿòÿ, áåø ýöí ãàðà äöíéàíûí ëÿççÿòèíè àïàð, þëÿíäÿ äÿ
äöíéàäà áèð òÿìÿííàí ãàëìàñûí âÿ áåø àäàì äà ñÿíÿ ðÿùìÿò îõóñóí.
Åé àí êè, äÿðèí úÿùàí çè õóä áèõÿáÿðè,
Ùÿð øàìö ñÿùÿð äÿð òÿëÿáè ñèìö çÿðè.
Ñÿðìàåéè-òó äÿðèí úÿùàí éåê êÿôÿíÿñò,
Óðà êè, ýöìàí íèñò, áÿðè éà íÿáÿðè.1
Äîüðó äåéèá øàèð, ÷îõ ýþçÿë äåéèá, ÷îõ ýþçÿë äåéèá. Õóäàäàí èñòÿðäèì
áó ñààò áó ñààò áó ñþçëÿðè äåéÿí øàèð ìÿíèì éàíûìäà îëàéäû, îíóí
áîéíóíó ãóúàãëàéûá, äîäàãëàðûíäàí þïÿéäèì.
Ú à â à ä (äàõèë îëóð). Àüà, áÿéëÿð òÿøðèô ýÿòèðèáëÿð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áóéóðñóíëàð, áóéóðñóíëàð. (Äàõèë îëóðëàð: Ñÿëèì áÿé,
Àñëàí áÿé âÿ Ùÿìçÿ áÿé.) Áàùî! Éà Àëëàù! Õîø ýÿëäèíèç, áåø ýÿëäèíèç,
áÿñ íèéÿ ÿëèáîø ýÿëäèíèç?
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é (ÿéëÿøèð, ùàìû ÿéëÿøèð). Ñÿí þëÿñÿí, ÷îõ ÿëèäîëó âÿ
áàøû ÿòëè ýÿëìèøÿì. Áó ñààò èêè éöç èéèðìè áåø ìàíàò úèáèìäÿ ïóë, êåôèì
äÿ ýåúÿëÿð óëäóçà ùöðöð. Óäóçìàãäà äà ìåéëèì éîõäóð. Ýÿëìèøÿì
ýþðöì ñÿíè äÿ áèð õîðóçà éöêëÿéÿ áèëÿðÿììè. Áóäóð, áèð íå÷ÿ ýöíäöð
ÿëèì ÷îõ éàõøû ýÿòèðèð. Áó ñààò Ëåéëàúëà ãóìàð îéíàìàüà ùàçûðàì.
Ùÿëÿ, Íÿúÿô, ìÿí þëöì, äå ýþðöì ìÿíÿ áèð ö÷ éöç ìàíàò óäóçìàãëà
àðàí íåúÿäèð?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Éàâàø óä, áîüàçûíäà ãàëàð. Éåíÿ êèìèí ãóëàüûíû
êÿñèáñÿí?
__________
1
Åé áó äöíéàäà þçöíäÿí áèõÿáÿð, àõøàì-ñÿùÿð ãûçûë-ýöìöø àõòàðàí àäàì. Áó
äöíéàäàí ñÿíÿ ìàéà áèð êÿôÿíäèð, îíó äà ýöìàí éîõäóð êè, àïàðàúàãñàí, éà éîõ.
49
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Ìÿí åâè éûõûëìûøûí, ìÿí îüëó þëìöøöí, ìÿí éóðäó
èòìèøèí, ìÿí êöëëöéö ýþéÿ ñîâóðóëìóøóí. Áåëÿ ùàðàìûí îëñóí,
áóðíóíäàí ýÿëñèí, éîðüàí àëòûíäà éåéÿñÿí.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Íèéÿ éåéèðÿì éîðüàí àëòûíäà, âàëëàù îéíàãëàéàîéíàãëàéà éåéÿúÿéÿì. Ñÿíèí ìàëûí àíà ñöäöíäÿí ùàëàëäûð. Ìàë éåìÿéÿíèí ìàëûí éåéÿðëÿð. Óøàã àøûã éûüàí êèìè éûüûíúà, âåð áèç éåéÿê,
Àëëàùà äà õîø ýåòñèí, áÿíäÿéÿ äÿ.
À ñ ë à í á ÿ é (Ùÿìçÿ áÿéÿ). À êèøè, ìÿí ñÿíÿ íå÷ÿ äÿôÿ äåìèøÿì,
éåíÿ äåéèðÿì, ýÿëñÿíÿ ñàããàëûíûí àü âàõòûíäà áó ãóìàðû ãîéàñàí éåðÿ?
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Õóá, ñàããàëûí àüëûüûíûí ãóìàðà íÿ äÿõëè âàð?
À ñ ë à í á ÿ é . Î äÿõëè âàð êè, ãîúàëûá þëöðñÿí, áó ýöí, ñàáàù, Àëëàù
ãîéñà, êÿëëÿíè àüàðäàúàãñàí, ýÿëèá ùàëâàíû éåéÿúÿéèê. Àéàüûíûí áèðè áó
äöíéàäà, áèðè ãÿáèðäÿäèð. Ýåò íàìàç ãûë, èáàäÿò åëÿ, îðóú òóò, ïóëóí
÷îõäóð, Ìÿêêÿéÿ ýåò.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é (Ùÿìçÿ áÿéÿ). À êèøè, ñÿí Àëëàù, ýþð áèð òåçëèêëÿ þëÿ
áèëÿðñÿíìè. Êþíëöì áèð éàõøû, ëÿççÿòëè ãîúà ùàëâàñû èñòÿéèð.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Ãàäàì, ÷îõ êþòöêëÿð öñòöíäÿ ÷ûðïûëàð äîüðàéûáëàð.
Àëëàù ãîéñà éåíÿ ùàìûíûçû ìÿí éåðÿ ãóéóëàéàúàüàì. Áèð äÿ, úàíûì,
ìÿí ãîúà äåéèëÿì êè, àäûìû ãîúà ãîéóá ìÿíè éàõàëàéûáñûíûç. Äöíéàäà
ãîúà, éà úàâàí íÿ ýÿçèð? Ìÿíèì áàðÿìäÿ, äöíéàäà íÿ ãîúà âàð, íÿ
úàâàí. Áèð íàõîø âàð, áèð ñÿëàìÿò. Ñàããàëûí ÷îõ äà îëñóí àü, úàíûí êè îëäó
ñÿëàìÿò, îëäóí úàâàí. Éà ñàããàëûí îëäó ãàïãàðà øÿâÿ êèìè, åëÿ êè, ýåúÿëÿð ñöáùÿäÿê þùþ!.. þùþ! þùþ!.. (þñêöðöð) àòûúû êèìè ïàìáûã àòäûí,
îëäóí ãîúà.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Þçöíÿ òÿñêèíëèê âåð, ìåéèòèíè ýþðöì, îí ñÿêêèç
éàøûí âàð.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ùÿëÿ Ùÿìçÿíèí þëöìö äóðñóí ãûðàãäà. Íÿúÿô, ìÿí
þëöì, Òèðìÿ ñàüàëûáñà áèð îâà ýåäÿê. ×îõäàí ýåòìÿìèøèê, êþíëöì ãûðãîâóë ÿòè èñòÿéèð. (Ùÿìçÿ áÿéÿ) Ùÿìçÿ, ùå÷ Íÿúÿôèí Òèðìÿñèíè ýþðöáñÿíìè? Ãÿðèáÿ òóëàäûð, ñÿíÿ òóëà äåéèðÿì, äàùà áèë íÿäèð, áèð àò ÿâÿçè.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Òóëà þçöíñÿí, àüçûíûí ñþçöíö áèë.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ñÿëèì, ìÿíèì áèëìÿððÿ îâäàí ùÿâÿñèì êÿñèëèá.
Ùå÷ ýåòìÿéÿ ìåéëèì éîõäóð. Ãÿäèì ÿééàì éàäà äöøÿíäÿ àç ãàëûðñàí
ãóøó äà âóðóá þëäöðÿñÿí, òóëàëàðà äà èéíÿ âåðèá ãûðàñàí.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ùå÷ êå÷ÿí ýöíëÿðäÿí äàíûøìà. Êå÷ÿí ýöíÿ ýöí
÷àòìàç, úàëàñàí ýöíö ýöíÿ. Ãÿäèì âàõò ìóðîâ âÿäÿìäÿ ýþðöðäöí ÿò__________
ðàô áÿéëÿðè úÿì îëóá îâ áèíàñû ãîéóðäóëàð. Ãóø îâó, éà ãàáàí îâó. Àõ50
øàìäàí éöçáàøûíû ÷àüûðûá òàïøûðûðäûì, ñàáàù îâà ýåäÿúÿéÿì, ýÿðÿê ùÿð
áèð ìàéÿùòàú ùàçûð îëñóí. Éöçáàøû äà êè, ìÿñÿëÿñèíÿ àðèôäè. Î ñààò
àíëàéûðäû íÿ äåìÿê èñòÿéèðÿì. Ñöáù äóðóá ýþðöðäöì, ìàùàëûí ãî÷àã
àòëûëàðûíäàí íå÷ÿ íÿôÿð ùÿð éàðàã-ÿñáàáëàðû èëÿ ùàçûð, ìöíòÿçèðäèëÿð.
Ãîéóíëàð àõøàìäàí êÿñèëèá, ñîéóòìà îëóá, úàùö úÿëàëëà, áðîâùàáðîâëà
äöøöðäöê éîëà, ýóéà áèð ãîøóí ýåäèð. Ýåäèá ö÷ ýöíëÿðëÿ ìåøÿëÿðäÿ,
äàüëàðäà îâ åäÿðäèê. Àììà èíäè... Áèð ÷îëàã éàáûíû ìèíèðñÿí, áèð ãóøó
øþêêöäöðñÿí áàðìàüûéûí áàøûíà, îíóí äà áèð ýþçö êîð, áèð ýþçö äÿ
ìÿéóñ. Èêè àõñàã òóëàíû äà ñàëûðñàí äàëûíà, úàíûì êÿùÿð, ýþçöì êÿùÿð,
äöøöðñÿí áèéàáàíûí, äöçöí úàíûíà, íÿäè-íÿäè, áÿé îâà ÷ûõûá. Èòòèôàãÿí
ãàðüàäàí, ãóçüóíäàí áèðèñè ãàëõàíäà ãóøó áóðàõûðñàí äàëûíúà. Ýþðöðñÿí åâè éûõûëìûøûí ìàëû ýåòäè êÿíäÿ òîéóã öñòöíÿ ãîíäó. Òîéóã éèéÿñè
äÿ áèð îäóí éàìàäû áþéðöíäÿí, úàíû îðàäà àüçûíäàí ÷ûõäû. Àú, ñóñóç,
èò ýöíöíäÿ ãàéûäûðñàí åâÿ. Ùàíû êå÷ÿí ýöíëÿð? Ùàíû ìóðîâëóã çàìàíû?!
Àõ, áèð àäàì îëàéäû, êå÷ÿí ýöíëÿðè ýåðè ãàéòàðàéäû, úÿìè Ùÿìçÿäÿí
óääóüóì ïóëëàðû îíà âåðÿðäèì.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Áèð äÿ ýþçöíäÿí ýÿëñèí î ïóëëàð. Àé Àëëàù ñÿíÿ
þëöì âåðñèí, à áåëÿ ïàäøàù ãóëëóã÷óñó. Ïàäøàùäàí àëûá éåäèéèí ìÿâàúèá ýþçöéöí èêè äåøèéèíäÿí ýÿëñèí. Ùÿìèøÿ äîíëóã àëûá åéøö-èøðÿòäÿ
äîëàíûáñàíñà, éàõøû ãóëëóã åäèáñÿí, ìÿðùÿáà!
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ùÿìçÿ áÿé, áóéóð ñþéëÿ ýþðÿê, ñÿí íÿ ãàéûðûáñàí?
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . ßëåéêÿññàëàì, ìèðçÿ. Áóéóð ÿéëÿø. (Ìèðçÿ ÿéëÿøèð.)
ßùâàëè øÿðèô?
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Ëèëëàùèëùÿìä, ñÿëàìÿò âÿ àüàíûí âöúóäóíà
ïåéâÿñòÿ äóàýó âàðûã.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é (Ùÿìçÿ áÿéÿ). Áÿëè, áóéóð ýþðÿê, àüà Ùÿìçÿ áÿé
ñàùèáãûðàí! Ñþéëÿ ðÿøàäÿòèíäÿí, âóðäóüóíäàí, éûõäûüûíäàí, ùöíÿðèíäÿí,
ïÿùëÿâàíëûüûíäàí. Äàíûø ýþðÿê ñÿí ùàðàäà äàì éàðûá, äàíà ÷ûõàðäûáñàí, áóç éàðûá áóçîâ ÷ûõàðäûáñàí?
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Ìÿí àç ãóëëóã åòìÿìèøÿì. Ìÿí ñÿíèí êèìè éåéèá
éàòìàìûøàì. Ìÿí ïàäøàù óüðóíäà þçöìö ýöëëÿ ãàáàüûíà âåðèá, äàâà
åòìèøÿì, ùöíÿð ýþñòÿðìèøÿì, ÷èí âÿ íèøàíëàð àëìûøàì. Ýöëëÿ äîëó êèìè
áàøûìäàí éàüûá, ìÿí ãûëûíú âóðìóøàì, çÿðáè-äÿñò ýþñòÿðìèøÿì.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ñÿíèí çÿðáè-äÿñòèíÿ ãóðáàí îëóì. Áèëèðÿì ñÿíèí ùöíÿðèíèí, äàâàäà ãîëóíó ùà áåëÿ ãàòëàéûáñàí (ãîëóíó ãûñûð ÷èéíèíÿ) êè,
áÿñ ãîëóì ÷îëàã îëóá, òöôÿíý òóòà áèëìèðÿì. Ùÿêèì èñòÿéèá ãîëóíó
51
êÿññèí, ÿëèíäÿí òóòàíäà ãîëóíó óçàäûáñàí ùÿêèìèí ãàáàüûíà. Áóíó
úÿìè Âàðøàâà äàâàñûíà ýåäÿíëÿð áèëèðëÿð. Ìÿí äÿ áèëèðÿì, ìÿíèì íÿíÿì äÿ áèëèð âÿ úÿìè øÿùÿðèí óøàãëàðû äà áèëèðëÿð.
Áÿéëÿð ýöëöøöðëÿð.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Õóá, ñèç íÿ äèøè ïèøèê êèìè ùûðûëäàøûðñûíûç? Áèðè áèð
àõìàã ñþç äåäè, ýÿðÿê áóíëàð äà îòóðóá îíà àõìàã-àõìàã ýöëÿëÿð.
Ñÿëèì áÿé, ñÿí ìÿíÿ ÷îõ ñàòàøûðñàí, òÿâÿããå åäèðÿì áèð äÿ ìÿíèìëÿ
áåëÿ çàðàôàòëàðû åëÿìÿéÿñÿí. ßââÿëà, ìÿí ñÿíäÿí éàøäà áþéöéÿì,
èêèíúèñè, ìÿí ùöíÿð ýþñòÿðèá íèøàíëàð àëìûøàì. Ñÿí îíó ùå÷ âàõò äàíà
áèëìÿçñÿí.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ùÿçÿðàò, ìÿí þëöì, çàðàôàòû ãîéóí éåðÿ, àõûðäà äàâà
ñàëûá áèçè äÿ ïåøìàí åëÿðñèíèç. ×îõ ïèñ øåéäèð çàðàôàò, áåëÿäèðìè, ìèðçÿ?
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Áÿëè, áÿëè, äöç áóéóðóðñóíóç. ßççÿðàôÿòö
ìèãðàçöë-ìÿùÿááÿò.1
Úàâàä ÷àé ýÿòèðèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . ×àéäàí-çàääàí ýþòöðöí è÷èí, áèð àç àúûüûíûç ñîéóñóí. (Áÿéëÿð ÷àé ýþòöðöá ãàáàãëàðûíà ãîéóðëàð.) Úàâàä, î øêàôäàí
÷àõûð ÷ûõàðò, áóðàéà ýÿòèð. (Úàâàä ÷àõûðû ýÿòèðèá âåðèð, Íÿúÿô áÿé òþêöð
÷àéà.) Ìèðçÿ, áàüûøëàýèíÿí, ãóëëóüóíäà áèÿáÿäëèê åëÿéèðÿì, àììà àäÿò
åëÿìèøÿì, ùÿð÷ÿíä ïèñ àäÿòäèð, àõøàì ÷àéûíû øÿðàáñûç è÷ÿ áèëìèðÿì.
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Áÿëè, ÿëàäÿòö êÿòòÿáèÿòèñ-ñàíèéÿ 2.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ìèðçÿ, øåðèí ýÿëäè ÷àòäû, ÷îõ éàõøû øåèðäèð. Àðòûã õîøóìà ýÿëäè, ÷îõ ñàü îëàñàí.
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Àüàíûí øàí-øþâêÿòè, úÿëàë-äþâëÿòè, ñÿõàâÿòè î
ãÿäÿðäèð êè, éàçìàãëà ãóðòàðìàç. Î øåèð áóíëàðûí ìöãàáèëèíäÿ áèð
íàëàéèã øåéäèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Õåéð, ìèðçÿ, ÷îõ ýþçÿë øåèðäèð. ßâÿçèíäÿ ýÿðÿê
ñÿíÿ éàõøû õÿëÿò âåðÿì. Áó ñààò áèð ìÿëôóôÿ éàçàðàì, àïàðûá âåðÿðñÿí
äàðüàéà, ñÿíÿ áèð ÷óâàë áóüäà, áèð ÷óâàë äöéö þë÷öá âåðÿð, ýþòöðöá
ýÿëÿðñÿí.
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Àëëàù îüëóíóçó ñàõëàñûí. Õóäàâÿíäè-àëÿì þç
âÿùäÿòèééÿòè ùþðìÿòèíÿ ñèçèí êèìè áÿéëÿðèí ñàéåéè-ìÿðùÿìÿòèíè áèç
êÿìòÿðèí áÿíäÿëÿðèí öñòöíäÿí êÿñìÿñèí. Èíøàëëàù! Àììà àüàäàí òÿ-
__________
1
2
Çàðàôàò ìÿùÿááÿòèí ãàé÷ûñûäûð.
Àäÿò èêèíúè õàñèééÿò êèìèäèð.
52
âÿããåèì áóäóð, ÿýÿð èëòèôàòûíûç îëñà, áÿíäÿéÿ áèð éàáû ÿòà åëÿñèíèç
àéàãëàðûìû éåðäÿí ýþòöðñöí, ùÿìèøÿ ñèçÿ äóàýó îëóì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Õóá, î äà áàø öñòÿ. (×àüûðûð.) Ñöëåéìàí! Úàâàä,
Ñöëåéìàíû áóðàéà ÷àüûð. (Úàâàä ÷ûõûð.) Áó ñààò Ñöëåéìàí áÿé ýÿëÿð,
äåéÿðÿì êàüûç éàçàð. Ýåäÿðñÿí êÿíäÿ, òàõûë äà ýþòöðÿðñÿí, éàáû äà âåðÿðëÿð. (Ñöëåéìàí áÿé äàõèë îëóð ýèìíàçèéà ëèáàñûíäà, óçóí áèð÷ÿê, ïàïàã
ÿéðè, äàìàüûíäà ïàïèðîñ.) Ñöëåéìàí, ãàäàí àëûì, áèð êàüûç éàç äàðüà
Àâàíåñÿ, Ìèðçÿ Áàéðàì ýÿëÿí êèìè îíà áèð ÷óâàë áóüäà, áèð ÷óâàë äöéö
âÿ êÿíääÿêè áîç éàáûíû äà âåðñèí.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Íèéÿ, àüà? Áóüäà, äöéö áÿñ äåéèëìè? Äàùà éàáû
íèéÿ âåðèðñÿí?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Àõìàã-àõìàã äàíûøìà, íÿ äåéèðÿì îíà ãóëàã àñ.
Ñöëåéìàí áÿé ýåäèð.
À ñ ë à í á ÿ é . Íÿúÿô, ìèðçÿ ýÿòèðÿí íÿ øåèðäèð?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ùå÷, áèð òÿðèôíàìÿäèð éàçûá, ìÿíÿ ýÿòèðèá. Àììà
÷îõ éàõøû éàçûá, áèð ýöí âåðÿðÿì îõóéàðñàí. Èíäè ÿâÿçèíäÿ áèç äÿ
ýÿðÿê ìèðçÿíèí õÿúàëÿòèíäÿí ÷ûõàã.
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì . Õóäàâÿíäè-àëÿì úÿëàëè-úÿáÿðóòè ùþðìÿòèíÿ ñèçÿ
äþâëÿòè-Èáðàùèìè êÿðàìÿò åëÿñèí.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Íÿúÿô, Àëëàù ìèðçÿ äåìèøêÿí, ñÿíÿ äþâëÿòè-Èáðàùèìè êÿðàìÿò åëÿñèí. Ñÿí äÿ ìÿíÿ óäóç.
À ñ ë à í á ÿ é . Íÿúÿô, àõûð ñÿíèí áó îüëóíäàí ùå÷ ìÿíèì ýþçöì ñó
è÷ìèð. ×îõ ïèñ äîëàíûð, ïèñ àäàìëàðëà ýÿçèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Àëëàù îüóë ñàðûäàí ìÿíè áÿäáÿõò åäèáäèð. ×îõ éàõøû
îüëàí èäè. Éàõøû äà îõóéóðäó. Ùÿìèøÿ äÿ ìöÿëëèìëÿð ðàçû èäèëÿð. Àììà
Àëëàù ñÿáÿáèí åâèí éûõñûí. Òàé-òóø îëäó ïèñ, èíäè äÿ øêîëàäàí èñòÿéèðëÿð
÷ûõàðñûíëàð. Äåéèðëÿð îõóìóð âÿ ñàèð óøàãëàðû äà õàðàá åëÿéèð. ßëàúûì
îíà ãàëûáäûð êè, ùÿìèøÿëèê ýþíäÿðèì êÿíäÿ. Ýåäèá îðàäà èøëÿñèí, áÿëêÿ
àõûðû áèð éàíà ÷ûõà. Éîõñà, øÿùÿðäÿ ãàëñà, úàùûë-úóùóë éîëäàøëàðû áèëìÿððÿ îäóíó-îúàüûíû ñþíäöðÿðëÿð. Èíäè êè îõóìàäû, áÿëêÿ ìöëêÿäàð îëà.
À ñ ë à í á ÿ é . Õåéð, Íÿúÿô, òàãñûð ñÿíèí þçöíäÿäèð. Óøàüà þç âàõòûíäà òÿëèì âåðìÿéèá, õàðàá åëÿéèáñÿí. Èíäè îíó êÿíäÿ ýþíäÿðìÿéèá,
Ìàçàíäàðàíà ýþíäÿðñÿí, éåíÿ îíäàí àäàì îëìàç. Áóðàäà ëîòó-ïîòó
èëÿ ýÿçèá ãóìàð îéíàéûð, êÿíäÿ ýåäèá îüóðëóã, ãóëäóðëóã åëÿéèá, éîë
__________
êÿñÿúÿê.
53
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . ßçèçèì, ìÿí íÿ ïèñ òÿëèì âåðìèøÿì, ìÿíäÿ òÿãñèð
íÿäèð?
À ñ ë à í á ÿ é . Ñÿíäÿ òÿãñèð îäóð êè, óøàã âàõòûíäà ôàüûðû ùàãã éåðÿ,
íàùàã éåðÿ î ãÿäÿð äþéäöí êè, àõûðäà ñûðòûëäû, èíäè öçöíÿ àü îëóð, áèð
ñþçöíÿ èêè úàâàá âåðèð. Ìÿýÿð äþéìÿêëÿ óøàã àäàì îëàð?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áÿñ íåúÿ åëÿéèì, ÿçèçèì? Óøàãäûð, ïèñ èø òóòàíäà
ýÿðÿê äþéÿñÿí, éîëà ýÿëÿ. Éîõñà ìÿí îòóðóá, ãàíìàç óøàüà òÿùçèáöëÿõëàã êè îõóìàéàúàüàì.
À ñ ë à í á ÿ é . Òÿùçèáöë-ÿõëàã, ôèëàí ëàçûì äåéèë. Ñÿí óøàãëà åëÿ áèð
ðÿôòàð åëÿ êè, îíóí ìÿùÿááÿòè ýöíáÿýöí ñÿíÿ àðòñûí. Ñîíðà áèð ïèñ èø
ýþðÿíäÿ êè, öçöíÿ áèð àç ÿéðè áàõäûí, î ñààò òóòäóüó èøèí ãÿáàùÿòèíè
àíëàéûá, î èøè áèð äÿ òóòìàç.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . À êèøè, ìÿí èìàíûì, äþéìÿêäÿí äåéèë. Ìàë éèéÿñèíÿ îõøàìàñà ùàðàìäûð. Îò êþêöíöí öñòöíäÿ áèòÿð. Àòàñû ýåäÿí éîëó
îüëó äà ýåäÿúÿê. Àòà ãóìàðáàç îëäó, îüóë äà ãóìàðáàç îëàð. Àòà øöðáèäèð, îüóë äà øöðáè îëàð. Áèð àòà êè áèêàð âàõòûíäà îüëó èëÿ áèð éåðäÿ
ãóìàð îéíàéà, îíóí îüëó ãóìàðáàç îëìàéûá, ìöúòÿùèä êè îëìàéàúàã.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ñÿí íèéÿ áåëÿ ñÿôåù ñþçëÿðè äàíûøûðñàí? Ìÿí íÿ âàõò
îíóíëà ãóìàð îéíàäûì?
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ñÿíÿòèí íÿ èäè, åâèí éûõûëñûí? Ùÿìèøÿ ãûø áèêàð ãàëàíäà îüëóíëà ëîïóãäàí ãóìàð îéíàéûðäûí. Éàëàí êè äåéèë. Ñÿí óäóçàíäà ïóë âåðèðäèí, î óäóçàíäà ëîïóã àëûðäûí.
Áÿéëÿð ýöëöøöðëÿð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ýÿðÿê êè, àõìàã äàíûøìàüû þçöíÿ ïåøÿ åëÿéèáñÿí.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (äàõèë îëóð). Ìèðçÿ, áóéóð êàüûçû.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ìÿíÿ âåð, ýþðöì íÿ òþâð éàçûáñàí.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Íÿ òþâð éàçìûøàì, äåäèéèíè éàçìûøàì. (Êàüûçû
ìèðçÿéÿ óçàäûð.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áîø äàíûøìà, êàüûçû áóðàéà âåð ýþðöì.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (ãåéçëÿ). Àë, áó äà êàüûç!
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . À áàëàì, äÿëè äåéèëñÿí, áàøûíà àò òÿïìÿéèá, öñòöìÿ
íèéÿ ÷àüûðûðñàí? (Îõóéóð.)
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Íÿ ãàéûðûì, àé àüà, èíàíìûðñàí, ýóéà ìÿí
þçöìäÿí äÿ áóðàéà áèð øåé àðòûðìûøàì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Äè éàõøû, ðÿää îë, ÷ÿêèë áàøûìäàí. (Ñöëåéìàí áÿé
ýåäèð.) Áóéóð, ìèðçÿ, àïàðûá êÿíääÿ âåðÿðñÿí äàðüàéà, íåúÿ êè, ëàçûì__________
äûð ÿìÿë åëÿð.
54
Ì è ð ç ÿ Á à é ð à ì (äóðóá êàüûçû àëûð). Õóäàâÿíäè-àëÿì þç èççÿòö
úÿëàëû ùþðìÿòèíÿ ñèçè âÿ ñèçèí þâëàäûíûçû éåð âÿ ýþé áÿëèééàòûíäàí ùèôç
åëÿñèí. Ìöðÿõõÿñ îëàã ãóëëóüóíóçäàí. Õóäàâÿíäè-àëÿì ùÿìèøÿ ñèçèí
êèñÿíèçè äîëó âÿ þçöíöçö öìèä éîëó åëÿñèí, èíøàëëàù. (Áàø ÿéèá ÷ûõûð.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Õîø ýÿëäèí, ìèðçÿ!
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . À êèøè, Ñöëåéìàíûí ñþçöíöí ãöââÿòè, áóüäàíû, äöéöíö âåðäèí éåðèíäÿ, ìîëëà àäàìäûð, àïàðñûí, éåñèí. Äàùà áó àòû íèéÿ
áàüûøëàéûðäûí?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ðÿùìÿòëèê îüëó, ñÿí ìÿíèì õàñèééÿòèìè áèëÿ-áèëÿ
íÿ ö÷öí áåëÿ ñóàëû âåðèðñÿí? Ñÿí þçöí áèëèðñÿí êè, ìÿí ùå÷ âÿäÿ
îëàíûìà éîõ äåìÿðÿì. Âàðëûüà íÿ äàðëûã âÿ áèð äÿ áó êèøè áèð àäàìäûð
êè, áó ýöí áóðàäàäûð, ñàáàù áèð àéðû àäàìûí ãàïûñûíäà ýþðÿðñÿí. Ïåøÿñè
ãàïû-ãàïû ýÿçèá ïóë éûüìàãäû. Ùÿð éåðäÿ äåéÿúÿê êè, Íÿúÿô áÿé ìÿíÿ
áèð àò ïåøêÿø åëÿäè. Åë àüçû ÷óâàë àüçû. Áèð àçäàí ñîíðà åøèäÿðñÿí, àëÿì
äàíûøàúàãäûð êè, Íÿúÿô áÿé Ìèðçÿ Áàéðàìà àò áàüûøëàéûá. Éàáûíûí äà
àäûíû ãîéàúàãëàð ÿðÿá àòû. Áó ìÿíèì äöíéà õåéðèì. Åëÿ êè, þëäöì, áèð
ñóðåéè-ÿððÿùìàí îõóéóá õÿòì åëÿð ìÿíÿ, ðóùóì îëàð øàä, áó äà ìÿíèì àõèðÿò õåéðèì, äàùà íÿ èñòÿéèðñÿí?
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Èíøàëëàù, áèð øûëëàã äà Ùàòÿìè Òàèíèí ãÿáðèíÿ âóðàúàãñàí. Õóá, ñÿáÿá íÿäèð êè, ìèðçÿéÿ ýÿëÿíäÿ Ùàòÿì îëóðñàí, áèçÿ
ýÿëÿíäÿ úèáèíèí àüçûíû áóçîâ ÷àòûñû èëÿ áàüëàéûðñàí? Áèð áåø-îí ìàíàò
äà áèçÿ âåðìèðñÿí? Áàðû, ùå÷ îëìàñà óäóç, þëÿíäÿ áèç äÿ ñÿíÿ ðÿùìÿò
îõóéàã. Ìÿíèì äóàì ìèðçÿíèí äóàëàðûíäàí éàõøû Àëëàùà ÷àòàð. Åëÿ
áóíäàí òóò, ìèðçÿíèí, áóäóð, ñàããàëû äöøöá ãóðøàüûíà; àììà çöððèééÿòè
éîõäóð. Ýåúÿ-ýöíäöç Àëëàùà éàëâàðìàãäàí éîðóëóá, íàìàç ãûëìàãäàí ìþùöð àëíûíäà éåð åëÿéèá, òÿñáåù ÷åâèðìÿêäÿí áàðìàãëàðûíûí áàøû
ýþéÿðèá. Àììà ìÿí, øöêöð îëñóí Àëëàùà, íàìàç òàíûìûðàì, îðóú òóòìóðàì, áèð ñöðö äÿ óøàüûì âàð. Èñòÿéèðñÿí ñÿáÿáèíè áèëÿñÿí, î äà áàø
öñòÿ. Ãóëàã âåð, ÿðç åëÿéèì. Ìèðçÿ äåéÿíäÿ, áèð ïàê, ìöãÿääÿñ, Òàíðû
áÿíäÿñè àäàìäûð, Àëëàù éàíûíäà ÷îõ ÿçèç. Åëÿ îòóðóð äóà åëÿìéÿ, Àëëàù
äåéèð êè, ãîé áóíóí íÿ ãÿäÿð þìðö âàð ìÿíÿ äóà åëÿñèí, ìÿí äÿ ãóëàã
àñûì. Î äà èíäèéÿäÿê äóà åëÿéèð, çöððèééÿò èñòÿéèð, Àëëàù äà âåðìèð,
äåéèð áÿëêÿ þâëàä âåðäèì, õàòèðúÿì îëäó, äàùà ìÿíÿ äóà åëÿìÿäè.
Àììà åëÿ êè ìÿí, äöøÿíäÿ, áèð äóà åëÿéèá Àëëàùäàí áèð øåé èñòÿéèðÿì,
ýþðöðñÿí î ñààò áóéóðóð: “Âåðäèì, åé ìÿíèì áÿíäÿì, àììà èòèë áàøûìäàí à÷ûë, áèð äÿ ñÿíèí öçöíö ýþðìÿéèì”. Èñòÿäèéèìè àëûá, îòóðóðàì
__________
éåðèìäÿ. Áåëÿëèêëÿ, Àëëàùäàí áèð ñöðö óøàã àëìûøàì. Èíäè ìÿíÿ ùå÷
55
îëìàñà áèð-èêè éöç ìàíàò ïóë óäóç, þëÿíäÿ áèð éîë äåéèì: õóäàéà, ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí Íÿúÿôÿ áåùèøòè-ÿëà ãèñìÿò åëÿ. Î ñààò ðóùóí àòûëñûí äöøñöí
úÿùÿííÿìèí... ìÿí äÿ úÿùÿííÿìèí äåéèðÿì... áåùèøòèí îðòà êö÷ÿñèíÿ.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Áåëÿ êè äóàí ìöñòÿúÿá îëóð, åëÿ äóà åëÿ Íÿúÿôèí
ïóëóíó óä. Äàùà íèéÿ éàëâàð-éàïûø åëÿéèá áèíÿâàíû òîâëàéûðñàí?
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Î äà ìöìêöíäöð. Ìÿí åëÿ Àëëàùà äóà åëÿéèá ñÿíèí
ãóëàüûíûí äèáèíäÿí êÿñìèøÿì.
Ù ÿ ì ç ÿ á ÿ é . Ùàðàìûí îëñóí!
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Âàëëàù, àíà ñöäö êèìè ùàëàëäûð. Áþéëÿ ïóëëà ìöñòÿòå
îëóá Ìÿêêÿéÿ ýåòìÿê îëóð. Õÿñèñ ïóëóäóð, íÿ òþâð ÷ûõàðòñàã ùàëàëäûð:
ùàãëà, íàùàãëà, îüóëóãëà, ãóëäóðëóãëà...
À ñ ë à í á ÿ é . Äàíûøìàãäàí ôàéäà éîõäóð. Ãàëõûí àéàüà ýåäÿê
õåéèð èøÿ ìÿøüóë îëàã, ýþðÿê áàøûìûçà íÿ èø ýÿëèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (÷àüûðûð). Úàâàä! (Úàâàä äàõèë îëóð.) Ñòîë, ôèëàí ùàçûð
îëóáäóðìó?
Ú à â à ä . Áÿëè, áÿé, ÷îõäàí ùàçûðäûð. (Ñòÿêàíëàðû éûüûøäûðûá ÷ûõûð.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (ãàëõûð). Äè áóéóðóí ãóëëóüóíóçäà îëàã.
Áÿéëÿð ùàìûñû ãàëõûá î áèðè îòàüà òÿðÿô ýåäèðëÿð.
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é (÷ûðòûã ÷àëûá îõóéóð).
Óúà áàðûäàí àøàðàì,
Éàíûìà êÿíèç ãîøàðàì,
Ùÿìçÿíè ìÿíÿ âåðñÿëÿð,
Úèáèíèí ïóëóí óäàðàì,
Àòìà äàø, âóðìà äàø, íàð ýèëÿñè...
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . À êèøè, íÿ ãàéûðûðñàí, äÿëè îëìàéûáñàí?
Ñ ÿ ë è ì á ÿ é . Ñÿí þëÿñÿí, áó ñààò êåôèì áåëÿ êþêäöð, ùå÷ áèëìèðÿì äöíéàäà áÿé êèìäèð, õàí êèìäèð. Áó ñààò êåôèì Ìàâÿðàöííÿùð
ùàâàñû ÷àëûð. (Îéíàéà-îéíàéà îõóéóð.)
Àòìà äàø, âóðìà äàø, íàð äÿíÿñèéÿì ìÿí...
Àòàìûí, àíàìûí áèð äÿíÿñèéÿì ìÿí.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Àé ñÿíè ùå÷ àòà-àíà éóðäóíäà ãàëìàéàñàí. Èíäè áó
ñààò, Àëëàù ãîéñà, êåôèíÿ ñîüàí ÷ûðòàðëàð. (Áîéíóíäàí òóòóá èòÿëÿéèð î áèðè
îòàüà.
Áÿéëÿð ùàìûñû ýåäèðëÿð. Ñþâäÿýÿð ìÿøÿäè Úÿôÿð äàõèë îëóá áÿéëÿð
__________
ýåäÿí îòàüà ñàðû ýåäèð).
56
Ú à â à ä (Ìÿøÿäè Úÿôÿðèí äàëûíúà äàõèë îëóð). Àé ìÿøÿäè ùÿúÿìÿò,
äàéàí ýþðöì.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð (äàéàíûð). Íÿ áóéóðóðñàí?
Ú à â à ä . Ýþçöíÿ äÿðä áóéóðóðàì, úàíûíà äà âÿðÿì. Âÿäÿ âåðäèéèí íåúÿ îëäó?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð . Ãîé áÿéëÿð îéóíó ãóðòàðñûíëàð, ÿýÿð ãàëñà, áàø
öñòÿ, ãàëìàñà, ýÿëÿðñÿí äöêàíäà ÷àòàð.
Ú à â à ä . Ñÿí þë, áó Úàâàä þëñöí (ÿëèíè ãîéóð äþøöíÿ), ýÿðÿê äöç
ãûðõ ìàíàò âåðÿñÿí. Éîõñà áóíäàí ñîíðà ãàïûíû öçöíÿ áàüëàéàúàüàì.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð . Ãàðäàø, îòóç ìàíàòû íèéÿ ãûðõ ìàíàò åëÿäèí, îí
ìàíàò äà àðòûðäûí? Áèçèì øÿðòèìèç áóäóð êè, ùÿð äÿôÿ ñÿíÿ îí ìàíàò
âåðèì.
Ú à â à ä . Ñÿí áÿéëÿðäÿí éöç ìàíàòà ìöàìèëÿ àëûðñàí. Ìÿíèì äÿ
ñÿíäÿ îòóç ìàíàòûì ãàëûá, îí ìàíàò ìöàìèëÿ èñòÿéèðÿì. Ñþçöí íÿäèð,
ÿçèçèì?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð . Õóá, áåø ìàíàò äÿ ñÿíÿ ìöàìèëÿ âåððÿì. Îòóç
áåø ìàíàò, áóýöíêö èëÿ ãûðõ áåø ìàíàò. Ñàáàù ýÿë äöêàíà, íÿãä, êþç
êèìè ñàéûì ãóëëóüóíà.
Ú à â à ä . Éàõøû, ñÿí äåéÿí îëñóí. Áóðà áàõ, ìÿøÿäè, ìÿí þëöì, àë áó
ÿëëè ìàíàòû, ýþð áÿéëÿðèí áèðèíÿ ñûðûéà áèëÿðñÿíìè, òÿìÿññöêöíö àë ýÿòèð
ìÿíÿ.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð (ïóëó àëûð). Õóá, âåð ýþðöì, àñàíäûð. (Ýåäèð.)
Ñ î í à õ à í û ì (äàõèë îëóá õåéëè âàõò áÿéëÿð ýåäÿí ãàïûéà áàõûð).
Éåíÿ ãóìàð... Éàçûã ìÿíèì úàíûì... Ýþðÿúÿêëè ýöíëÿðèì âàðìûø...
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Ïÿðäÿ àùÿñòÿ ãàëõûð. Íöìàéàí îëóð Ñîíà õàíûìûí îòàüû. Îòàüûí ö÷ ãàïûñû âàð:
áèð ñàüäàí, áèðè ñîëäàí âÿ áèðè ìöãàáèëäÿí. Ñàü òÿðÿôäÿ ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíäà áèð
ñàíäàëéà ãîéóëóá. Ñîíà õàíûì íàìàçäàí ôàðèã îëóá, äèçè öñòöíäÿ äóà åëÿéèð.
Ñ î í à õ à í û ì (ÿëëÿðèíè éóõàðû ãîâçàéûá). ßçèç Àëëàù, äÿðýàùûíà
ãàëõûçìûøàì ÿëëÿðèìè. Ñÿíÿ äóà åëÿéèðÿì. Ñÿíäÿí êþìÿê èñòÿéèðÿì.
Éîõäóð
ìÿíèì äöíéàäà áèð êÿñèì, ñàâàéû ñÿí. Ñÿíäÿí ìÿäÿä èñòÿéè__________
ðÿì. Úÿìè ÿëñèç, àéàãñûçëàðà, íàÿëàúëàðà, çÿèôëÿðÿ, ìÿðèçëÿðÿ, ìÿí î
57
úöìëÿäÿí. Ìÿí äÿ ôÿãèðÿì, ìÿí äÿ íàÿëàúàì, öñòöìÿ-áàøûìà áàõàí
ùÿñÿä àïàðûð, àììà ÷þëöì þçýÿëÿðè éàíäûðûð, è÷ÿðèì þçöìö. Ïÿðâÿðäèýàðà, ìÿýÿð ñÿí þâðÿò òàéôàñûíû éàðàäàíäà ùåéâàí éàðàäûáñàí, èíñàí
éàðàòìàéûáñàí? Ìÿýÿð þâðÿò òàéôàñûíû äÿðä, ãÿì ÷ÿêìÿéÿ éàðàäûáñàí? Õóäàéà, íÿ âàõòàäÿê áèçèì äèëèìèç áàüëû îëàúàã? Íÿ âàõò, ýþðÿñÿí, áèç äÿ öðÿéèìèçäÿêèíè à÷ûã äåéÿúÿéèê, ñþçëÿðèìèç öðÿéèìèçäÿ ãàëûá
äÿðä, âÿðÿì îëìàéàúàã? Éÿíè ýþðÿñÿí î ýöíëÿðè ýþðÿúÿéèê éà éîõ?
Þâðÿòñÿí, äèíìÿ, êèøè äåéÿíÿ áàõ, þë äåéèð þë, ãàë äåéèð, ãàë! Ãàáãàçàíäàí áàøãà ùå÷ áèð øåéÿ ÿë âóðìà. Âóðàðëàð, ñÿáð åëÿ. Ñþéÿðëÿð,
ñÿáð åëÿ. Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí àäèëñÿí, íÿ ö÷öí áèç þâðÿò òàéôàñûíà îëàí
çöëìö ýþòöðöðñÿí? Ìàëûìûç êèøèíèí, úàíûìûç êèøèíèí, èõòèéàðûìûç êèøèíèí ÿëèíäÿ. Àüçûìûçû à÷ûá ñþç äåìÿê èñòÿéÿíäÿ àüçûìûçûí öñòöíäÿí
âóðóðëàð êè, þâðÿòñÿí äèíìÿ. Õóäàéà, ÿýÿð ìÿñëÿùÿò áåëÿäèð, íÿ ö÷öí
áèçÿ äèë âåðèáñÿí, öðÿê âåðèáñÿí? Êèøè ãóðøàíûá ãóìàðà, êÿíäëÿð áèð-áèð
ÿëäÿí ýåäèð. Äàíûøìàã èñòÿéèðÿì, äåéèð êÿñ ñÿñèíè. Ìÿí äÿ ñàëûðàì
öðÿéèìÿ. Èíäè áóäóð, áó ãóðó íÿôÿñèì ãàëûá, áèð àç êå÷ìÿç ýåäÿð,
ãàéûòìàç. Åé éåðèí, ýþéöí áèð ïÿðâÿðäèýàðû! Ðÿùì åëÿ áèçÿ, êþìÿê åëÿ
áèçÿ, áÿëêÿ ýÿëÿúÿêäÿ áèçèì äÿ ñþçöìöç îëñóí (Ñöëåéìàí áÿé î áèðè
îòàãäàí ÷ûõûð. ßéíèíäÿ ñÿéàùÿò ïàëòàðû, àéàüûíäà óçóí ÷ÿêìÿ, ýÿëèá
àéíàíûí ãàáàüûíäà äóðóá þçöíÿ òÿðàâÿò âåðèð.) Ñöëåéìàí, ãàäàí àëûì,
éåíÿ ùàðàéà ýåäèðñÿí? (Úàíàìàçû éûüûøäûðûá áèð àù ÷ÿêèá îòóðóð.)
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ùå÷, àíàúàí, èñòÿéèðÿì áèð àòëà øÿùÿðäÿí ÷þëÿ
ýÿçìÿéÿ ÷ûõàì. Öðÿéèì ÷îõ äàðûõûð.
Ñ î í à õ à í û ì . Ýåò, Àëëàù àìàíûíäà, àíàí ýþçëÿðèíÿ ãóðáàí îëñóí.
Àììà, ñÿí Àëëàù, òåç ãàéûò, éîõñà ýåúÿëÿð ýåú ãàéûäàíäà ýþçöìÿ éóõó
ýåòìèð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Óøàã êè äåéèëÿì, ìÿíè òóòóá éåìÿéÿúÿêëÿð.
Íèéÿ ýþçöíÿ éóõó ýåòìèð?
Ñ î í à õ à í û ì . Ãàäàí àëûì, áèëèðÿì éåìÿéÿúÿêëÿð, àììà éåíÿ
àíà öðÿéèäèð, íàçèê îëóð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é .Éàõøû, òåç ãàéûäàðàì.
Ñ î í à õ à í û ì . Ýåò, ãóðáàíûí îëóì, Àëëàù ïÿíàùûíäà îë.
Ñöëåéìàí áÿé ÷ûõûð.
Ï ÿ ð è õ à í û ì (äàõèë îëóð.) Àé Ñîíà, íå÷ÿ âàõòäûð, ùà éûüûøûðàì
áèðúÿ ñÿíè ýþðìÿéÿ ýÿëèì, àììà ýþðöðñÿí, èø äöøöð. (Îòóðóð.) Êå÷ÿí
__________
úöìÿ àõøàìû, áèçèì Ìÿðäàí áÿéèí òÿçèééÿñèíäÿ î ãÿäÿð àüëàìûøàì,
58
ýþçöìäÿí áèð Êöðúÿí éàø ýåäèá. Îðàäàí ýÿëÿíè éûõûëìûøàì, èíäè áèð àç
ùàëûì þçöìÿ ýÿëèá, ãàëõìûøàì. Àéàüà äóðàí êèìè äåäèì, ýåäèì ýþðöì Ñîíà íåúÿäèð, óøàãëàð ñàëàìàòäûðëàðìû?
Ñ î í à õ à í û ì . Ïÿðè, ùå÷ ìÿíèì ùàëûìû ñîðóøìà. Áàõ, ýþðöðñÿí,
ýöí-ýöíäÿí ýåðè ýåäèðÿì. Ýåúÿëÿð ñöáùÿäÿê ãóðó þñêöðÿê ìÿíè áîüóð, öðÿéèì ãûëäàí àñûëûð, èíäè ãûðûëàð, áèð ñààò ãûðûëàð äåéèðÿì.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Àõûð ñÿí íèéÿ ùÿð çàäû þçöíÿ äÿðä åëÿéèá, öðÿéèíÿ
ñàëûðñàí? Ìÿýÿð þç úàíûíà éàçûüûí ýÿëìèð?
Ñ î í à õ à í û ì . Íåúÿ åëÿéèì, àé Ïÿðè, áóäóð êèøè ãóðøàíûá ãóìàðà,
áèð àçäàí ñîíðà ýþðÿðñÿí îëóá-ãàëàíûí ùàìûñûíû óäóçóá, ãàëäû ëàò-ëöò.
Óäóçäóüóíäàí ñàâàéû, ýÿëÿíÿ áàüûøëàéûð, ýåäÿíÿ áàüûøëàéûð. Ìÿíèì
äèëèì éîõäóð êè, ãàáàüûíäà áèð ñþç äåéèì. Éàëâàðûðàì îëìóð, éàïûøûðàì
îëìóð. Ìÿíèì äÿ ýöúöì þç úàíûìà ýÿëèð, áàøûìà âóðìàãäàí àç ãàëûá
ýþçëÿðèìÿ ãàðà ñó åíñèí. Ñÿíè ýþðÿíäÿ êþíëöì à÷ûëûð, ýþçëÿðèìÿ øÿôÿã
ýÿëèð, äÿðäèìè à÷ûá äåéèðÿì, öðÿéèì áèð àç éöíýöëëÿøèð. Ñÿí Àëëàù, Ïÿðè,
òåç-òåç ýÿë-ýåò ìÿíèì éàíûìà. Éîõñà äóñòàã êèìè ãàëìûøàì äþðä äèâàðûí àðàñûíäà, õèôôÿò åëÿìÿêäÿí àç ãàëûá úàíûì ÷ûõñûí.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Ãàäàí àëûì, ùå÷ úàíûíû öçìÿ, ñÿáð åëÿ, Àëëàù êÿðèìäèð. Êèøèíèí áÿëêÿ àüëû áàøûíà ýÿëäè, ãóìàðû ãîéäó éåðÿ. Ùÿìèøÿ
áåëÿ ýåòìÿç, áèð äÿ áàõûá ýþðÿð êè, äàùû îéíàìàã îíà ëàéèã äåéèë, îéíàñà àáðûñû ýåäÿð, ãóìàðû ãîéàð éåðÿ. Àëëàù ãîéñà, éàçûí àõûð àéûíäà
ùàâàëàð èñòèëÿíÿð, áèð éåðäÿ ýåäÿðèê çèéàðÿòÿ. Ãóðáàí êÿñÿðèê, äóà åëÿéÿðñÿí, Àëëàù ñÿíÿ úàíñàüëûüû âåðÿð. ßðèíÿ äÿ àüûë âåðÿð, øåéòàí éîëóíó
áóðàõûá, Àëëàù éîëóíà ãàéûäàð.
Ñ î í à õ à í û ì . Âàëëàù, ãóðáàí îëäóüóì Àëëàùûí äà î ãÿäÿð ñÿáðè
âàð êè, íÿ ùÿääè âàð, íÿ ùåñàáû. Åëÿ èíñàí ñÿáèðñèç îëàð. Äöíÿí ýåúÿ äÿ
áèð éàìàí âàãèÿ ýþðìöøÿì, Àëëàù ìÿíè îíóí õàòàñûíäàí ñàâûøäûðñûí.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Õåéèð îëñóí, ñþéëÿ ýþðöì.
Ñ î í à õ à í û ì . Ýþðäöì áèçèì ùÿéÿòäÿ áèð ÷îõ áþéöê âÿ ýþçÿë
àüàú áèòèá. Àüàúûí äþðä ÿòðàôû ýþçÿë ÷ÿìÿíëèêäèð êè, ýöë ýöëö ÷àüûðûð,
áöëáöë áöëáöëö ÷àüûðûð. ×ÿìÿíèí íå÷ÿ éåðèíäÿí øèðèí áóëàãëàð àõûð, ýóéà
áèçèì ùÿéÿò áåùèøò îëóá. Éîðóëàíëàð ýÿëèá àüàúûí êþëýÿñèíäÿ äèíúÿëèðëÿð,
áóëàãëàðûí ñóéóíäàí è÷èá áàøëàðûíû, öçëÿðèíè éóéóá, áóëàã âÿ ÷ÿìÿí
ñàùèáèíÿ äóà åäèá ýåäèðëÿð. Áèð äÿ ýþðäöì ùàâà òóòóëäó, áèð áÿðê êöëÿê
áàøëàäû êè, Àëëàù ýþñòÿðìÿñèí. Èëäûðûì ÷àõäû, ýþé ýóðóëäàäû, áèð ýöúëö äîëó
áàøëàäû éàüìàüà. Îíäà ýþðäöì áèð áþéöê äîëó ãÿôëÿòäÿí äöøäö ùÿìèí
__________
àüàúûí òÿïÿñèíäÿí. Î ñààò àüàúûí úÿìè ãîë-ãàíàäëàðû ãûðûëäûëàð, òþêöë59
äöëÿð éåðÿ. Ãàëäû àüàúûí ãóðó êþòöéö. Î ñààò ýþðäöéöì ÷ÿìÿí éîõ
îëäó, àõàí áóëàãëàð ùÿìèí äÿãèãÿ ãóðóäó. Áöëáöëëÿðèí ñÿñëÿðè êÿñèëäè,
ýöëëÿðäÿí, ÷è÷ÿêëÿðäÿí ùå÷ áèð íèøàí ãàëìàäû. Îéàíìûøàì, áèð ñààò àüëûì
áàøûìà ýÿëìÿéèá. Îíäàí ñîíðà íå÷ÿ ñàëàâàò ÷åâèðìèøÿì, Àëëàùà äóà
åëÿìèøÿì, èêè ãîéóí ãóðáàí äåìèøÿì êè, àïàðûì îúàãäà êÿñèì. Àììà
öðÿéèì éåíÿ ùå÷ òîõòàìûð. Åëÿ áèë, ìÿíè ìÿíýÿíÿ àðàñûíà ãîéóá ñûõûðëàð.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Ãóðáàíûì îëóì, ãîðõìàýèëÿí, éàç àüçûäûð, àäàì ÷îõ
ãàðûøûã-ãóðóøóã éóõóëàð ýþðÿð. Éàõøû äà åëÿéèáñÿí êè, íÿçèð âÿ ãóðáàí
äåéèáñÿí. Áèð äÿ, ãàäàí àëûì, âàãèÿíè òÿðñèíÿ éîçàðëàð. Àüàú êèìè ùÿð
òÿðÿôÿ ãîë-áóäàã àòàúàãñûíûç. Àëÿì ñèçèí êþëýÿíèçäÿ äîëàíàúàã.
Äîëóíóí âóðìàüû äà âóðìàìàãäûð.
Ñ î í à õ à í û ì . Éîõ, Ïÿðè, ÷îõäàí áÿðè öðÿéèìÿ ìèí ãàðà-ãóðà øåéëÿð ýÿëèð. Ùå÷ öðÿéèì áèð äÿãèãÿ ñàêèò îëìóð, áàøûìà ïèñ-ïèñ ôèêèðëÿð ýÿëèð.
Í à ç ë û õ à í û ì (äàõèë îëóð). Ñîíà õàíûì, ãóðáàíûí îëóì, éàíûíà
áèð òÿâÿããåÿ ýÿëìèøÿì. Äöíÿí îëàí îëìàçûìû âåðìèøÿì êèøèéÿ àïàðñûí
ñàòñûí. Êèøè äÿ àïàðûá ñàòûá, éîëó éóìðóëìóø éîëäàí äþíöá Íÿúÿô áÿéèí
éàíûíà. Íÿúÿô áÿé äÿ ïóëóí ùàìûñûíû óäóá, êèøèíè ÿëèáîø ñàëûá éîëà.
Ãóðáàíûì îëóì, ìÿíèì ÿëàúûì îëñà, âàð-éîõóìó ñàòìàðàì. Èíäè ìÿí
íÿ ãàéûðûì? Áèð áþéöê êöëôÿò ñàùèáèéÿì, þçöí áèëèðñÿí. Îëóá-ãàëàí ùÿð
íÿ âàðäû êèøè âóðóá ãóìàðà. Äöíÿí ýþçöìöí àõûð òèêìÿúÿéèíè àüëàéààüëàéà âåðìèøÿì àïàðûá ñàòûá, îíó äà ýÿòèðèá Íÿúÿô áÿéÿ óäóçóá.
Ãóðáàíûì îëóì, Íÿúÿô áÿéÿ äåýèíÿí, ìÿíè áàøûíà ÷åâèðñèí, áàëàëàðûìà
ðÿùì åëÿñèí, î ïóëëàðû ãàéòàðñûí.
Ñ î í à õ à í û ì . Ãîé áó ñààò ÷àüûðòäûðûì, þçö èëÿ äàíûø. (×àüûðûð.)
À Úàâàä, à Úàâàä! (Úàâàä äàõèë îëóð.) Úàâàä, Íÿúÿôè áèð áóðàéà ÷àüûð,
äåýèíÿí àäàì ýÿëèá, ñÿíè ýþðìÿê èñòÿéèð. (Úàâàä ýåäèð, Ïÿðè ãàëõûð.)
Ñÿí ùàðàéà ýåäèðñÿí, àé Ïÿðè?
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Êèøè ýÿëèð, äåéèðÿì êå÷èì î áèðè îòàüà.
Ñ î í à õ à í û ì . Éàõøû, ýåò, èíäè ìÿí ýÿëÿðÿì ñÿíèí éàíûíà. (Íàçëû
õàíûìà.) Èíäè Íÿúÿô ýÿëÿð, ìÿíÿ äåäèéèí ñþçëÿðè îíà äå, áÿëêÿ ïóëëàðûíû ãàéòàðà âåðÿ þçöíÿ.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . (äàõèë îëóð). Êèìäèð ìÿíè ÷àüûðàí?
Ñ î í à õ à í û ì . Íàçëû õàíûìäû. Ñÿíèí éàíûíà ýÿëèð, ýþð íÿ äåéèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Íÿ äåéèðñÿí, áàúû?
Í à ç ë û õ à í û ì . Íÿúÿô áÿé, ãóðáàíûì îëóì, ìÿíèì áó àüàðìûø
áàøûìà
ðÿùì åëÿ. Ìÿíèì áèð áþëöê áàëàëàðûìà ðÿùì åëÿ. Åëÿ åëÿ êè,
__________
ìÿíèì áó ãóðó íÿôÿñèì, ãóðó úàíûì ùÿìèøÿ ñÿíÿ äóà÷û îëñóí.
60
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Íÿ äåéèðñÿí, ñþçöíö äå ýþðöì.
Í à ç ë û õ à í û ì . Íÿúÿô áÿé! Þëöìöì ãàáàüûíäà îëñóí, äöíÿí áèçèì êèøè ýÿëèá, áóðàäà ãóìàð îéíàéûáñûíûç. Îëóá-ãàëàíûíû óäóçóá.
Ìÿí áèëèðÿì, òàãñûð ìÿíèì êèøèìäÿäèð, àììà áèð ãÿëÿòäèð åëÿéèá. Ñÿíèí äÿ ìÿíèì êþðïÿ óøàãëàðûìà ðÿùìèí ýÿëñèí. Ðàçû îëìà êè, áèð êèøèíèí íÿñëèäèðëÿð, àú ãàëñûíëàð. Î ïóëëàðû ãàéòàðûá âåðÿñÿí ìÿíÿ, åëÿ áèë áèð
òÿñÿääöã âåðèðñÿí.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áàúû! Áåëÿ øåé îëìàç. Ãÿùðÿìàí áÿéèí ÿââÿëà ïóëó
éîõäóð, íÿ ö÷öí ãóìàð îéíàéûð? Èêèíúèñèíÿ ãàëàí éåðäÿ, ïóëäóð, óäóçóá, èñòÿäèéè íÿäèð?
Í à ç ë û õ à í û ì . Î èñòÿìèð, ãóðáàíûí îëóì, ìÿí èñòÿéèðÿì. Ìÿíèì
ÿùâàëûì ñÿíÿ ùàìûäàí éàõøû ìÿëóìäóð. Áèëèðñÿí êè, ùÿð íÿ âàðäû, ùàìûñû ÿëäÿí ýåäèá. Äöíÿí éàõàìûí, ÿòÿéèìèí ãûçûëëàðûíû ñþêöá âåðìèøÿì
êèøèéÿ, àïàðñûí ñàòñûí. Àíúàã åéáèìèç à÷ûëìàñûí, àúûíäàí þëìÿéÿê, ýåäèá
ãîíóì-ãîíøóéà ÿë à÷ìàéàã. Èíäè, Íÿúÿô áÿé, ñÿíè àíä âåðèðÿì î áèð
Àëëàùà êè, áèçèì öñòöìöçäÿäèð, ñÿí äÿ áèçèì áèàáûð÷ûëûüûìûçà ðàçû îëìà.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áàúû, àðòûã ñþç ëàçûì äåéèë. Áàéàã ñÿíÿ äåäèì, ÿðèí
ïóëó óäóçìàéàéäû, èíäè êè óäóçóá, ãóðòàðûá ÷ûõûá ýåäèá. Ìÿí ïóë ãàéòàðà áèëìÿðÿì. Ìÿí þçöì äÿ àç óäóçìóðàì. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, ýåäèì
óäóçäóüóì ïóëëàðû èñòÿéèì.
Í à ç ë û õ à í û ì . Áàøûíà äþíöì, ñÿí äþâëÿòëè êèìñÿíÿñÿí, àììà
ìÿíÿ áó ñààò ôèòðÿ âàúèáäèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áàúû, ñþçöí äöçö, ìÿíäÿí ñÿíÿ ïóë ÷àòìàéàúàã.
Í à ç ë û õ à í û ì . Íÿúÿô áÿé, öñòöíäÿ Àëëàù âàð, Àëëàùäàí ãîðõ.
Ìÿíèì óøàãëàðûìûí íÿôÿñè éåòèì íÿôÿñèíäÿí áÿäòÿðäèð. Îíëàðûí ýþçëÿðèíèí éàøëàðûíû òþêìÿ, ðÿùì åëÿ.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Öñòöìäÿ Àëëàù äà âàð, ïåéüÿìáÿð äÿ âàð, îíó áèëèðÿì. Èñòÿð ñÿíèí óøàãëàðûíûí ýþçëÿðèíäÿí éàø òþêöëìÿéÿ, ãàí òþêöëÿ,
éåíÿ ìÿíäÿí ñÿíÿ ïóë âåðäè éîõäóð. Òÿâÿããå åëÿéèðÿì, çÿùìÿò ÷ÿêèá,
ýåäèá åâèíäÿ îòóðàñàí âÿ ÿðèíÿ äÿ äåéÿñÿí êè, ïóëó éîõäóð íÿ ö÷öí
ãóìàð îéíàéûð?
Í à ç ë û õ à í û ì (Íÿúÿô áÿéèí àéàãëàðûíû ãóúàãëàéûð). Íÿúÿô áÿé,
èñòÿéèðñÿí àéàãëàðûíäàí þïöì, ìÿíèì äöçëÿðäÿ ãîéìà.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (àéàãëàðûíû ÷ÿêèá). Ãàðà÷ûëûã ëàçûì äåéèë. Ìÿí ñÿíÿ
äåäèì, àëÿì éûüûëà, ö÷ ãÿïèê âåðìÿéÿúÿéÿì. Òÿâÿããå åäèðÿì, ìÿíÿ
ÿçèééÿò âåðìÿéèá ýåäÿñÿí.
Í à ç ë û õ à í û ì . Íÿúÿô áÿé? Àùö-íàëÿìäÿí ãîðõ. Ìÿíèì áàëàëà__________
ðûìûí ýþç éàøëàðûíû Àëëàù éåðäÿ ãîéìàç.
61
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Äè ÷ûõ åøèéÿ. Èñòÿð íÿ ãÿäÿð þìðöí âàð ìÿíÿ àùöíàëÿ åëÿ. Ýóéà ñÿí àùö-íàëÿ åëÿéÿíäÿ ìÿíèì êöëëöéöì ýþéÿ ñîâðóëàúàã. ×ûõ åøèéÿ, ÿçèééÿò âåðìÿ!
Í à ç ë û õ à í û ì . ×ûõûðàì. Àëëàù ñÿíè åâñèç, åøèêñèç ãîéñóí. (×ûõûð,
÷þëäÿ ñþéëÿíèð.) Àëëàù! Ìÿíèì áàëàëàðûìû äöçäÿ ãîéàíûí áàëàëàðûíû
äöçäÿ ãîé! Àëëàù! Ìÿíè îäà éàíäûðàíûí öñòöíÿ îä éàüäûð! Áåëÿ Àëëàù
ñèçèí ýþçëÿðèíèçèí éàøûíû ÷þðÿéèíèçÿ éàâàíëûã åëÿñèí! Ñèçè ýþðöì, àü ýöí
åøèäÿíäÿ áóðíóíóçóí óúó òóòóëñóí!
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Úàâàä!
Ú à â à ä (äàõèë îëóð). Àüà, íÿ äåéèðñÿí?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . ×ûõ î áàéãóøó ñàë åøèéÿ, áàø-áåéíèìèçè àïàðìàñûí.
Úàâàä ÷ûõûð.
Ñ î í à õ à í û ì (éåðèéèð èðÿëè). Íÿúÿô, ãóðáàíûí îëóì, áèçè àùö-íàëÿ
éèéÿñè åëÿìÿ, ÷àüûð î àðâàäûí àüçûíû éóì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, ñÿí íÿ äåéèðñÿí? Àðâàäñàí, ýåäèá
þç èøèíäÿ îëñàíà. (Éàâàøúà èòÿëÿéèð.)
Ñ î í à õ à í û ì (éûõûëûá ÿçèééÿòëÿ ãàëõûð). À êèøè, Àëëàù ìÿíè îíäà
âóðóáäóð êè, þìðöìöí ÿââÿëèíäÿí èíäèéÿäÿê ñàü úàí ýþðìÿéèðÿì.
Ñÿí íèéÿ ìÿíè âóðóðñàí? (Àùÿñòÿ-àùÿñòÿ îòàãäàí ÷ûõûð. Íÿúÿô áÿéèí ùàëÿòè ýÿðýèí îëóá, òåç-òåç âàð-ýÿë åäèá, ñîíðà ýÿëèá þçöíö êöðñöíöí öñòöíÿ éûõûá ìÿáùóò îëóð. Áó ùàëäà äÿðâèø ñÿñè ýÿëèð.)
Ä ÿ ð â è ø (îõóéóð). ßçèçè-ìÿí, úàíûì åé äóñò! ßââÿëà íàìèõóäàâÿíäè-ãÿäèì. Éÿíè áèñìèëëàùèððÿùìàíèððÿùèì!
Åé ÿçèçèì, áèð áàõûí äöíéà íÿ èáðÿòõàíÿäèð!
Àõûðûí ôèêð åòìÿéÿí àãèë äåéèë, äèâàíÿäèð...
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (ùþâëíàê ãàëõûá ïÿíúÿðÿíè à÷ûð). Àüà äÿðâèø, àëà áó
ïóëó, äàùà äàëûíû îõóìà ýåò. (Ãàéûäûá ÿéëÿøèð.) Àéûëòäû ìÿíè åâè éûõûëìûø. “Àõûðûí ôèêð åòìÿéÿí àãèë äåéèë, äèâàíÿäèð”. Àììà áóíäàí ñîíðà
íÿ îëñóí, îí èêè ïàðà êÿíäèí ãàëûá èêèñè, þçöì äÿ áîüàçûìàäÿê áîðúóí
è÷èíäÿ. Êöë áàøûíà, Íÿúÿô! Ìÿýÿð ñÿí ãàáàüûíà à÷ûëàí ÿëëÿðè áîø ãàéòàðàðäûí? Èíäè î ãÿäÿð þëöáñÿí, àùö-íàëÿ ãÿáóë åëÿéèðñÿí. Éåòèì óøàãëàðû ÷þðÿêñèç ãîéóðñàí. Àììà íÿ ÷àðÿ ãûëûì? Äåéèì: “Áàúû, ïóëóì
éîõäóð? “. Õåéð, ÿñòÿüôöðóëëàù, ìÿíèì àüçûìäàí áåëÿ ñþç ÷ûõìàç. ßëà__________
úûì êÿñèëèð, åëÿ éîëëà ðÿää åëÿéèðÿì êè, öñòöìÿ áÿä äóà òþêöëöð. Þë,
62
Íÿúÿô, þë. (Áó ùàëäà Ñöëåéìàí áÿé ðÿíýè òÿüéèð òàïìûø äàõèë îëóá, èñòÿéèð î áèðè îòàüà êå÷ñèí.) Íÿ âàð, íÿ îëóá?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ùå÷, áèð øåé éîõäóð. (Êå÷èð î áèðè îòàüà, ÷þëäÿí
äÿëëÿê Èìàìâåðäèíèí ñÿñè ýÿëèð.)
È ì à ì à â å ð ä è . Áóðàõûí ìÿíè è÷ÿðè ýèðèì, ìÿí áÿé-ôèëàí òàíûìûðàì. Ìÿí ñàããàëûìûí àü âàõòûíäà áèàáûð îëìóøàì. Ìÿí ùå÷ âàõò ãÿáóë
åëÿéÿ áèëìÿðÿì êè, áó ãîúà âàõòûìäà ìÿíèì àäûì ìöòòÿùèì îëñóí.
Èìàìâåðäè ùèðñëè äàõèë îëóð è÷ÿðè, äàëûíúà îüëó Êÿðèì.
Ê ÿ ð è ì . Ùàíû î àðâàä êèìè ãà÷ûá ýèçëÿíÿí òöëêö? Áèðúÿ îíó ìÿíÿ
âåðèí, úÿðúÿíÿéèíè àéûðûì. Áÿëêÿ îíäàí ñîíðà öðÿéèì ñîéóñóí. Ìÿí
áàúûìûí ðöñâàé÷ûëûüûíû éåðäÿ ãîéñàì, ýÿðÿê áàøûìà ïàïàã ýåéìÿéèá,
ëÿ÷ÿê ýåéÿì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Íÿ âàð, íÿ ãèëö-ãàëäûð?
È ì à ì â å ð ä è . Íÿ îëàúàã? Ìÿí ñàããàëûìûí àü âàõòûíäà ðöñâàéèàëÿì îëìóøàì. Ñÿíèí îüëóí íå÷ÿ éîëäàøû èëÿ ýÿëèá ìÿíèì ãûçûìû
ñöðöòëÿéÿ-ñöðöòëÿéÿ àïàðûá äàü-äàø àðàñûíäà ýèçëÿäèá. Ìÿýÿð Àëëàù
áåëÿ çöëìö ýþòöðÿð?!
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Èíäè ìÿíèì òÿêëèôèì íÿäèð?! Àüà Èìàìâåðäè, ùèðñèíè
áàñ, ìÿí îíà ãóëàãáóðìàñû âåðÿðÿì âÿ ñÿíèí ãûçûí äà ãàéûäàð ýÿëÿð åâèíÿ.
È ì à ì â å ð ä è . Áÿé, íàìóñ áèð áÿéçàäÿëÿðäÿ äåéèë, êàñûá-êóñóáóí
äà þçöíÿ ýþðÿ íàìóñó âàð âÿ íàìóñóì äà ìÿíè ãåéçëÿíìÿéÿ âàäàð
åëÿéèð. Ìÿí þç àáðûìûí ãÿäðè-ãèéìÿòèíè áèëèðÿì âÿ ãûçûìûí ðöñâàé÷ûëûüûíû ùå÷ âÿäÿ ãÿáóë åòìÿðÿì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Õóá, ýåò åâèíÿ, ãèëö-ãàë ëàçûì äåéèë, ãûçûí ýÿëÿð.
Èìàìâåðäè èñòÿéèð ñþç äåñèí. Êÿðèì éåðèéèð ãàáàüà.
Ê ÿ ð è ì . Àíä îëñóí Àëëàùà, î ìÿíèì áàúûìû áèàáûð åëÿéèá, ìÿí äÿ
îíóí ãàðíûíû áàëûã ãàðíû êèìè úûðûá áàüûðñàãëàðûíû àéàãëàðûíà äîëàìàñàì, àòàìûí îüëó äåéèëÿì. Àòà, ýÿë ýåäÿê. (Àòàñûíûí ãîëóíäàí òóòóá
÷ÿêèð ÷þëÿ.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ñöëåéìàí!
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (äàõèë îëóð). Íÿ âàð?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ñöëåéìàí! Àõûðû áó èø ãàëìûøäû êè, ìÿíèì áàøûìà
ýÿòèðäèí? Èò-ãóðä ýÿëèá ìÿíèì ãàïûìäà ùöðöð. Ìÿýÿð ìÿí äÿëëÿêìÿëëÿê òàéûéàì? À áèùÿéà, ùå÷ óòàíìûðñàí? À ìÿëóí, ùå÷ ãûçàðìûð__________
ñàí? Áóäóð ñÿíÿ áóéóðóðàì, ýÿðÿê áó ýöí Èìàìâåðäèíèí ãûçû ãàéûòñûí
63
àòàñûíûí åâèíÿ, éîõñà ñÿíèí áåëèíäÿ ãàì÷ûíû òèêÿ-òèêÿ åëÿðÿì. Åøèäèðñÿí? Ìÿíèì ÿñëèì âÿ íÿúàáÿòèì ùå÷ âÿäÿ ãÿáóë åòìÿç êè, ìÿíèì
åâèìÿ èò-ãóðä ãûçû ýÿëñèí.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Àüà, ñÿí ìÿíèì àòàìñàí âÿ ñÿíÿ ùþðìÿò åëÿìÿê ìÿíèì áîðúóìäóð. Àììà áó éåðäÿ ìÿíÿ ùå÷ êÿñ áóéóðóã âåðÿ
áèëìÿç. Ìÿí óøàã äåéèëÿì âÿ þç òÿêëèôèìè ÷îõ éàõøû ãàíûðàì âÿ áèð
àäàìà äà èõòèéàð âåðìÿðÿì êè, ìÿíÿ íÿñèùÿò åëÿñèí.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ýÿäÿ, áàøûíà àò òÿïìÿéèá, àõìàã-àõìàã íÿ äàíûøûðñàí! Àíä îëñóí Àëëàùà, âóðàðàì òÿïÿí èêè ïàðà îëàð! (Îüëóíà áèð ñèëëÿ
âóðóð.)
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Àòàñàí, áó äÿôÿ äèíìÿäèì, òÿâÿããå åëÿéèðÿì
áèð äÿ ìÿíÿ éàõûí ýÿëìÿéÿñÿí. Éîõñà áèð äÿ âóðñàí ÿâÿçèíäÿ úàâàá
åëÿðÿì.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Åøøÿê, ìÿëóí! Ñÿíèí ñþçöí äÿ âàð àòà ãàáàüûíäà
äàíûøìàüà?! Áó ñààò èòèëÿðñÿí ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäàí âÿ ìÿíèì
åâèìäÿí ýåäèá ùàðàäà äîëàíàúàãñàí äîëàí. Ìÿíèì ãàïûìà àéàüûí
äöøÿð, ñÿíè èò èëÿí ÷ûõàðäàðàì. Èòèë áó ñààò ìÿíèì åâèìäÿí! Áóíäàí ñîíðà
ìÿíèì Ñöëåéìàí àäëû îüëóì éîõäóð. ×ûõ áó ñààò ÷þëÿ! (Ñöëåéìàí áÿé
÷ûõûð) Úàâàä! (Úàâàä äàõèë îëóð.) Áó ñààò ýÿäÿëÿðäÿí íå÷ÿ íÿôÿð ýþòöðöá ýåäÿðñÿí ãàéà áàøûíà. Èìàìâåðäèíèí ãûçûíû ùàðàäà ýèçëÿéèáëÿðñÿ
òàïûá, àïàðûá òàïøûðàðñàí àòàñûíà. Äè áó ñààò, äàéàíìà ýåò. (Úàâàä ÷ûõûð,
Íÿúÿô áÿé õåéëè âàõò ìöòÿôÿêêèð ýÿçèíèð.) Êîðäó éóðäóì, êîð, êîð, êîð...
(Þçöíö éûõûð êöðñöíöí öñòöíÿ.)
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Øÿùÿð êÿíàðûíäà áèð ñåéðÿíýàù. Óçàãäà óúà äàüëàð ýþðöíöð. Ýþé òÿïÿíèí àëòûíäàí áóëàã àõûð. Ñöëåéìàí áÿé ÷ÿðêÿçè ëèáàñûíäà, èêè íÿôÿð éîëäàøëàðû èëÿ ÿëëÿðèíäÿ ñàìàâàð, äÿñìàëà áàüëû ìÿêóëàò äàõèë îëóá, øåéëÿðè éåðÿ ãîéóðëàð. Ñöëåéìàí
áÿé ÿéëÿøèð éåðäÿ, ïàïàüûíû ÷ûõàðûá ãîéóð éàíûíà âÿ äÿñìàëû èëÿ àëíûíûí òÿðèíè ñèëèð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Áàùî, àé ãÿðèáÿ éîðóëìóøàì.
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í . Çàðàôàò äåéèë, øÿùÿðäÿí áóðàéà ýÿðÿê ÿãÿë__________
ëÿí ö÷ âåðñò îëñóí. Áèð áåëÿ éîëó ýÿëÿí ÿëáÿòòÿ éîðóëàúàã.
64
È ê è í ú è ú à â à í . Ìÿí ñèçÿ äåìÿäèììè êè, àò òóòàã, àòëà ýåäÿê
ýÿçìÿéÿ? Èíäè áó éîðóëìàüà äÿéÿðìè? Ùÿëÿ ýÿëìÿéèìèç éåíÿ ùå÷,
ãàéûäàíäà õþðÿê éåìèø àäàìëàð áó éîõóøó íåúÿ ÷ûõàúàéûã?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . À êèøè, ýÿçìÿéèí åëÿ áèð ëÿççÿòè ïèéàäà ýåòìÿêäèð, àòëû ýÿçìÿê ëÿççÿò âåðìÿç.
È ê è í ú è ú à â à í . Îäóð êè, ïàëàç êèìè ñÿðèëèáñÿí éåðÿ äÿ.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ñÿðèëìÿéèìèí çèéàíû éîõäóð. Èíäè ÷àé è÷ÿðèê,
éîðíóüóìóç ÷ûõàð. Áèð äÿ, ìÿí ýÿçìÿêäÿí éîðóëàí äåéèëÿì. Àììà
áóäóð ö÷ ýöíäöð äÿðÿ-òÿïÿëÿðè èò àéàüû éåìèø êèìè ýÿçèðÿì.
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í . Íÿ äöøìöøäö, íèéÿ ýÿçèðäèí äÿðÿ-òÿïÿëÿðè?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Àëÿì áèëèð êè, ìÿí áèëäèð÷èíáàçàì. ×ûõìûøäûì
øÿùÿðäÿí ÷þëÿ áèëäèð÷èí òóòìàüà. Çóðíà÷ûëû áàüäà Ãàðàãàçàí îüëó ÷ûõäû
ãàáàüûìà, ÷èéíèíäÿ áèð õóðúóí, ÿëèíäÿ áèð òîðáà, òÿð òþêÿ-òþêÿ ýåäèð.
Ñîðóøäóì, à Ãàðàãàçàí îüëó, ùàðàäàí ýÿëèðñÿí? Äåäè êè, áÿñ ôèëàíêÿñ,
Àëìàñàòàíëûäàí ýÿëèðÿì. Àëàúàã äàëûíúà ýåòìèøäèì, áèð øåé àëà áèëìÿäèì, áóäóð, ïèéàäà ãàéûäûðàì. Éîëäà òîð ãóðóá áåø-îí áèëäèð÷èí òóòäóì, áóäóð òîðáàäà. Áèð àç øîðàáà ö÷öí éåðïÿíÿê àëìûøàì, ýåäèðÿì.
Ñîðóøäóì: à êèøè, ùå÷ ÿìÿëëè áèëäèð÷èíèí âàðìû? Äåäè, éîõ àíúàã ýåúÿ
éàðûñû Ãàðüàëû ÷àéûíäàí êå÷ÿíäÿ áèð “ýÿëìÿ” áèëäèð÷èí ñÿñè åøèòäèì.
Çàëûì îüëóíóí ìàëû àëòû äÿôÿ âóðóðäó. Áó ñþçö åøèäÿí êèìè Ãàðüàëû ÷àé
äåéèá áèðáàø ýåòäèì. Áèð ýöí àõøàìàäÿê, ýåúÿ äÿ ñöáùÿäÿê ýÿçèá
áèëäèð÷èí àõòàðìûøàì.
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í . Òóòà áèëäèí, éà éîõ?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Íåúÿ òóòà áèëìÿäèì, ìÿýÿð ìÿíèì ÿëèìäÿí
áèëäèð÷èí ãóðòàðàð? Ýÿòèðèá, ãÿôÿñÿ ãîéóá àñìûøàì, ýåúÿëÿð ëÿççÿò
âåðèð. Èíäè, áóäóð, àéàãëàðûì ùÿëÿ äÿ àüðûéûð. (Î éàíà-áó éàíà ýþç
ýÿçäèðèð.) Àììà áóðà äà ÷îõ áàñÿôà éåðäèð ùà!
È ê è í ú è ú à â à í . Áÿëè, ÷îõ áàñÿôà éåðäèð. Áèç ùÿìèøÿ åëÿ áóðàéà
ñÿéàùÿòÿ ýÿëèðèê. Áóðàíûí éåðèíäÿí, ùàâàñûíäàí ÿëàâÿ ñóéó ÷îõ
è÷ìÿëèäèð, áóç êèìè öðÿê ñÿðèíëÿäÿíäèð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Îíäà, ìÿí þëöì, î ñóäàí áèð àç âåð è÷èì, òÿðèô
åëÿäèí òàìàùûì äöøäö.
ßââÿëèíúè úàâàí äÿñòìàëäàí áèð ñòÿêàí ÷ûõàðûá, ñó èëÿ äîëäóðóá
Ñöëåéìàí áÿéÿ âåðèð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (ñóéó è÷èð). Áÿù-áÿù, íÿ ýþçÿë ñóäóð! Õàëèñ
__________
àáè-êþâñÿðäèð!
65
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í . Áàëàì, áîø-áîø äàíûøìàãäàí ôàéäà éîõäóð.
Ñöëåéìàí áÿé, áóðàäà áÿé âÿ éà ãåéðè-áÿé ýÿðÿê îëìàñûí, ýÿðÿê éîëäàøëûã îëñóí. Áèç ýåäÿê îäóíäàí-çàääàí éûüàã, ñÿí äÿ ñàìàâàð ùàçûð åëÿ.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Áàø öñòÿ, ñàìàâàð äà ùàçûð åëÿðÿì, ùÿëÿ äåñÿíèç êàáàá ö÷öí ÿò äÿ äîüðàðàì.
È ê è í ú è ú à â à í . ×îõ ýþçÿë, áÿñ áèç îäóíó íÿ èëÿ ãûðàúàüûã? Íÿ
ñÿíäÿ áèð êÿñÿð âàð, íÿ ìÿíäÿ. Ýÿðÿê ùå÷ îëìàñàéäû åâäÿí áèð
äÿùðÿäÿí-çàääàí ýÿòèðÿéäèê.
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í . Ñöëåéìàí áÿé õÿíúÿðèíè âåðñÿ, åëÿ îíóíëà
ãûðà áèëÿðèê.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (õÿíúÿðè âåðèð). Íèéÿ âåðìèðÿì, áóéóð, àíúàã
ýþçëÿ àüçû äàøà äÿéìÿñèí.
ß â â ÿ ë è í ú è ú à â à í (õÿíúÿðè àëûð). Õàòèðúÿì îë. (Úàâàíëàð ýåäèðëÿð.)
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (òÿê). ×öíêè îëäóí äÿéèðìàí÷û, ÷àüûð ýÿëñèí,
äÿí Êîðîüëó. (Äóðóá ñàìàâàðû àïàðûá ñóéóí àëòûíà ãîéóð.) Ñó ìÿíÿ
ëÿççÿò âåðäè. Áèð ñòÿêàí äà è÷èì. (È÷èð.) Áÿù-áÿù, öðÿéèìÿ éàéûëäû.
Ê ÿ ð è ì (êîëóí äàëûíäàí ÷ûõûð). Àäàìû áåëÿ òÿëÿéÿ ñàëàðëàð, àë ýÿëäè!
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Íÿ ãàéûðäûüûíäû, à íàìÿðä? (Êÿðèì ýöëëÿ èëÿ îíó
âóðóá ãà÷ûð. Ñöëåéìàí áÿé éûõûëûð.) Îõ, îõ... Þëäöðäö ìÿíè íàìÿðä
îüëóíóí ýöëëÿñè, éûõäû àòàìûí åâèíè, òþêäö àíàìûí ýþç éàøûíû. Úàâàí
þìðöì ïàéìàë îëäó, àõ!.. àõ!.. Êöë ìÿíèì áàøûìà, íèéÿ ìÿí áþéöêëÿð
ñþçöíÿ áàõìàäûì, òàé-òóøóìó òàíûìàäûì, þç åâèìè éûõäûì... îõ!.. îõ!..
Áó ùàëäà òÿïÿíèí äàëûíäà ýÿçÿí óøàãëàðûí îõóìàã ñÿñëÿðè ýÿëèð.
Ó ø à ã ë à ð (îõóéóðëàð):
ßñìÿ áàäè-ñÿáà, ÿñìÿ,
Äÿéìÿ òåëëÿð î òåëëÿðÿ.
Øàíÿ âóðìóø î òåëëÿðÿ
Äàä ÿëèíäÿí, äàä ÿëèíäÿí, éàð ÿëèíäÿí...
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Îõóéóí, óøàãëàð, ñÿñèíèçÿ ãóðáàí îëóì. Îõ...
Îõ... Àëëàùûí àëòûíäà ìÿí äÿ óøàã îëóá, ñèçèíëÿ ýÿçÿéäèì...
Ó ø à ã ë à ð (îõóéóðëàð):
__________
Ìÿíèì àäûì ñàðû ëà÷ûí,
Ôÿëÿê ãîéìóð ãÿääèì à÷ûì,
Ýÿë ñÿíè ýþòöðöì ãà÷ûì,
66
Áèçèì åëëÿð î åëëÿðÿ,
Øàíÿ âóðìóø î òåëëÿðÿ.
Äàä ÿëèíäÿí, äàä ÿëèíäÿí, éàð ÿëèíäÿí.
Ó ø à ã ë à ð ä à í á è ð è (òÿïÿíèí öñòöíäÿ ïåéäà îëóá, Ñöëåéìàí áÿéè
ýþðöð). Âàé äÿäÿì âàé! Áóðàäà áèð àäàì þëäöðöáëÿð. Îäóð éûõûëûá, ãàíû
äà àõûð!..
Íå÷ÿ íÿôÿð óøàã òÿïÿíèí öñòöíÿ ÷ûõûá áàõûðëàð.
È ê è í ú è ó ø à ã . Î éîëëà ýåäÿí îâ÷óëàðû ÷àüûðàã ýÿëñèíëÿð. (×àüûðûð.)
Àé îâ÷óëàð, àé îâ÷óëàð!..
Î â ÷ ó . Ùåé, ùåé! Íÿ äåéèðñÿí?
È ê è í ú è ó ø à ã . Áóðàéà ýÿëèí, áóðàäà áèð àäàì þëäöðöáëÿð.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó (ýÿëèð). Þëÿí àäàì ùàíû?
ß â â ÿ ë è í ú è ó ø à ã . Îäóð åé, îðàäà éûõûëûá åøÿëÿíèð.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó (éîëäàøûíà). À áàëàì, äåéÿñÿí òàíûø àäàìäûð,
áèð ýÿë ýþðÿê.
È ê è í ú è î â ÷ ó . Åâèí éûõûëìàñûí, áó Ñöëåéìàí áÿéäè, Íÿúÿô áÿéèí
îüëó. Âàé áèíÿâà!.. Ýþðÿñÿí áóíó êèì âóðóá? Àüëûí íÿ êÿñèð, áó, Êÿðèìèí èøè äåéèë êè?
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Íåúÿ Êÿðèìèí?
È ê è í ú è î â ÷ ó . Äÿëëÿê Èìàìâåðäèíèí îüëó?
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . ×îõ îëà áèëÿð. Äîüðóäàí äà Êÿðèì áóíó ÷îõ
ýèðëÿéèðäè.
È ê è í ú è î â ÷ ó . Ãàðäàø, áó ñþçëÿð þç àðàìûçäà ãàëñûí, íÿ áîðúóìóçäóð, ãîé þçëÿðè þç ãàíëûëàðûíû àõòàðñûíëàð, òàïàðëàð éàõøû, òàïìàçëàð,
áÿëêÿ Àëëàù ãÿçÿáèíè åëÿéÿ. Ñîíðà áèçè äÿ äÿðÿ-äèâàíà äàðòàðëàð êè, áÿñ
ñèç, Êÿðèìèí áóíó ýèðëÿäèéèí áèëèðäèíèç, íèéÿ ëàçûì îëàí éåðèíÿ õÿáÿð
âåðìèðäèíèç? Äè éåðè ýåäÿê èðÿëè, éàçûã åøÿëÿíÿ-åøÿëÿíÿ ãàëûá.
Éåðèéèðëÿð ãàáàüà.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Ñöëåéìàí áÿé, áàøûíà äþíöì, ñÿíñÿí?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Êèìñÿí, à äàíûøàí? Éîõñà ìÿíèì àõûðûìû åëÿìÿéÿ ýÿëèáñÿí?
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Éîõ, áàøûíà äþíöì, áèç îâ÷óéóã, ñÿíè éàõøû
òàíûéûðûã, ùÿð÷ÿíä ñÿí áèçè òàíûìûðñàí.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Îâ÷óñàí, ùÿð êèìñÿí, þëäöð ìÿíè ÿçèééÿòäÿí
__________
ãóðòàð.
67
È ê è í ú è î â ÷ ó . Ñöëåéìàí áÿé, áèç ñÿíÿ äöøìÿí äåéèëèê, äîñòëóãëà
ñÿíÿ êþìÿê åëÿìÿéÿ ýÿëìèøèê, ñÿíè ãîéìàéàã áó ãóðó éåðäÿ ãàëàñàí.
Ñÿí áèçäÿí ùå÷ áÿäýöìàí îëìà. (ßéëÿøèð áàøûíûí öñòöíäÿ.) Áèðúÿ áàøûíû ãàëõûç ãîé äèçèìèí öñòöíÿ. (Ñöëåéìàí áÿé îâ÷óíóí êþìÿéè èëÿ áàøûíû ãîâçàéûá ãîéóð îíóí äèçèíèí öñòöíÿ.) Ãàäàí àëûì, áèð äå ýþðöì áó
íÿ èøäèð, ñÿíè êèì âóðóá?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ñîðóøìà... ñîðóøìà... ñîðóøìà... Òàãñûð þçöìäÿäèð, äîñòóìó òàíûìàäûì, äöøìÿíèìè òàíûìàäûì, àõûðäà áàäà ýåòäèì.
Ìÿíè òîâëàéûá ýÿòèðäèëÿð áóðàéà ýÿçìÿéÿ. Áàøà äöøìÿäèì, ýÿëäèì,
þçöìÿ äîñò áèëäèì. Áóðàäà ìÿíèì õÿíúÿðèìè îäóí ãûðìàã áÿùàíÿñè
èëÿ àëûá ãà÷äûëàð. Äöøìÿí ýÿëäè, àñàíëûãëà áèëäèéèíè åëÿäè. Îõ... îõ... Åâè
éûõûëàí àòàì âàé!..
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Ñöëåéìàí áÿé, ñÿíè òîâëàéûá ýÿòèðÿí êèì îëäó,
êèì âóðäó ñÿíè?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ìÿíè òîâëàéàí ÷þðÿê÷è Ãóëóíóí óøàãëàðû îëäóëàð... Áóäóð, èêè èëäèð ìÿíèìëÿ äîñòëóã áèíàñû ãîéóáëàð. Ìÿíÿ áèð öç
ýþñòÿðèðäèëÿð êè, äåäèì áóíëàð ìÿíèì éîëóìäà úàíëàðûíäàí äà êå÷ÿðëÿð.
Àõûðäà ìÿíè áó ùàëà ñàëäûëàð, âåðäèëÿð Êÿðèìèí ÿëèíÿ, î äà ìÿíè þëäöðäö. Ãàðäàøëàð, Àëëàù ñèçäÿí ðàçû îëñóí, ýÿëäèíèç ìÿäÿä ÿëèíèçè ìÿíÿ
éåòèðäèíèç. Ìÿíèì ñèçÿ âÿñèééÿòèì áóäóð êè, äåäèéèì ñþçëÿðè àòàìà
éåòèðÿñèíèç, òà ìÿíèì ãàíûì éåðäÿ ãàëìàñûí. Áèð äÿ ìÿíèì àòàìà äåéÿðñèíèç êè, ìÿíè ùàëàë åëÿñèí. Ìÿí îíóí ö÷öí ïèñ îüóë îëìóøàì,
ñþçöíöí ãàáàüûíäà ñþç äåìèøÿì. Óøàã îëìóøàì, ãàíìàìûøàì, ìÿíè
áàüûøëàñûí... Îõ... îõ... Ãàðäàø!..
È ê è í ú è î â ÷ ó . Íÿ áóéóðóðñàí?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Öðÿéèì éàíûð, þëÿíëÿðèíèí åùñàíû îëñóí, î ñóäàí áèð àç âåð è÷èì.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Ñó èñòÿéèðñÿ, âåðìÿ, éîõñà áó ñààò òàìàì îëàð.
È ê è í ú è î â ÷ ó . È÷ìÿ, áàøûíà äþíöì, ýöëëÿ äÿéÿíÿ ñó çÿðÿðäèð.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Ìÿíèìêè çÿðÿðäÿí êå÷èá, ýþðöðñÿí, úàí éûüûëûá
áîüàçûìà, áåø äÿãèãÿäÿí ñîíðà ÷ûõàð. Ñÿí Àëëàù, áèð àç ñó âåð.
È ê è í ú è î â ÷ ó . Áàëàì, î ñóäàí áèð ñòÿêàí ýÿòèð âåð áóíà, ÿëàú
éîõäóð.
ßââÿëèíúè îâ÷ó ýåäèá ñóéó ýÿòèðèð. Èêèíúè îâ÷ó Ñöëåéìàí áÿéèí áàøûíû ãàëõûçûð.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Áÿé, áóéóð è÷.
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é (è÷èð). Îõàé, öðÿéèìÿ éàéûëäû. Àïàðìà ñóéó...
__________
Áèð àç äà âåð... Îé!.. îé!
68
È ê è í ú è î â ÷ ó . Íÿ âàð, áàøûíà äþíöì?
Ñ ö ë å é ì à í á ÿ é . Îé... îé... þëäöì... àíà, ýÿë... Ñó... ñó... ñó...
(Þëöð.)
È ê è í ú è î â ÷ ó . Éàçûã, äöíéàäàí êàì àëìàìûø ôÿãèð! Àëëàù ñÿíÿ
ðÿùìÿò åëÿñèí.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí, èíäè áèç íÿ åëÿéÿê?
È ê è í ú è î â ÷ ó . Íÿ åëÿéÿúÿéèê, ìÿí ãàëûì áóðàäà ìåéèòèí éàíûíäà, ñÿí ýåò åâëÿðèíÿ õÿáÿð åëÿ, ýÿëèá àïàðñûíëàð.
ß â â ÿ ë è í ú è î â ÷ ó . Éàõøû, ìÿí ýåäèì. (Ýåäèð.)
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Áèðèíúè ìÿúëèñèí îòàüû. Íÿúÿô áÿé ýÿçèíèð. Úàâàä äàõèë îëóá, áèð ìÿêòóá
âåðèá ÷ûõûð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (ìÿêòóáó îõóéóð). Áÿðàäÿðèì Íÿúÿô! Êàüûç éàçûá
Úàâàäíàí ýþíäÿðìèøäèí, ýÿëäè âöñóë îëäó, îõóéóá ìÿçìóíóíäàí õÿáÿðäàð îëäóì. Éàçûá, õàùèø åòäèéèí èêè éöç ìàíàò ìöìêöí îëìàäû.
×öíêè àíä îëñóí ñÿíèí úàíûíà... (Äàëûñûíû îõóìàéûá, úûðûð àòûð.) Úàâàä!
Úàâàä! (Úàâàä äàõèë îëóð.) ×ûõ áèð òåçúÿ ìÿøÿäèíè ýåðè ãàéòàð. (Úàâàä
÷ûõûð.) Áó äà Àñëàí áÿé, ìÿíèì ÿçèç äîñòóì. Ìÿëóíëàð, ìöôòÿõîð
ìÿëóíëàð. Íÿ ãÿäÿð ìÿíèì ïóëóì âàð èäè, ìÿíÿ ìþùòàú èäèëÿð, ìÿíèì
áàøûìà äîëàíûá, “ãàðäàøûì, ÿçèçèì” äåéèðäèëÿð. Èíäè ìÿíÿ ïóë ëàçûì
îëàíäà þçëÿðèíè ÷ÿêèá äàüûí áàøûíà ãîéóðëàð. Ìÿëóíà äöíÿí êÿíääÿí èêè
ìèí ìàíàò ýÿëèá, èêè éöç ìàíàò ìÿíÿ áîðú âåðìÿê èñòÿìèð. Ãîðõóð
áàòñûí. Àììà þçö ìÿíèì ÷þðÿéèìäÿí ÿëàâÿ, èêè ìèí ìàíàòäàí àðòûã
ïåøêÿøèìè éåéèá. (Ìÿøÿäè Úÿôÿð äàõèë îëóð.) Ìÿøÿäè, ýÿë ÿéëÿø. (Ìÿøÿäè ÿéëÿøèð éåðäÿ, Íÿúÿô áÿé êöðñöíöí öñòöíäÿ.) Ìÿøÿäè, àõû áó éàõøû
èø äåéèë êè, ñÿí ýþðöðñÿí. Ìÿýÿð ñÿíèí ïóëóí ìÿíäÿ áàòàúàãäûð? Íÿ
âàõò ñÿíèí ìÿíäÿ èêè ãóðóøóí áàòûáäûð êè, éåíÿ áàòñûí? Ñÿí ìÿíÿ ìèíìèí ïóë áîðú âåðèáñÿí. Èíäè èêè éöç ìàíàò íÿ àðòûã ïóëäóð êè, îíà
__________
ìÿíäÿí ýèðîâ èñòÿéèðñÿí?
69
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð . Áÿé, áàüûøëà, ãóëëóüóíäà àõìàã-àõìàã áîøáîüàçëûã åëÿéèðÿì. Áàéàã äÿ ñÿíÿ ÿðç åëÿäèì, ÿââÿëà, ýþðöðñÿí ìÿí
ãîúàëìûøàì, áó ýöí, éà ñàáàù áàøûìû ãîéàúàüàì éåðÿ. Ìÿíäÿí ñîíðà
áèð áþëöê éåòèì-éåñèð ãàëàúàã. Îíëàðûí ÿëëÿðè ýÿðÿê áèð øåéÿ áÿíä îëñóí,
éà éîõ? Áèð äÿ, ãóðáàíûí îëóì, ãÿçÿáèí òóòìàñûí, ðóçèýàð åëÿ äþíöáäöð
êè, ãàðäàø-ãàðäàøà åòèáàð åëÿéèá ýèðîâñóç áèð ãÿïèê áîðú âåðìÿéèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Éàõøû, äàéàí, ìÿíäÿ êè ñÿíèí ïóëóí áàòìàéàúàã, áó
ñààò ýèðîâó äÿ ýÿòèðèá âåðÿðÿì. (Ýåäèð.)
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð (òÿê). Ìÿí þëöì áèð áóíà áàõ! Áó éà þçö àõìàãäûð, éà ìÿíè àõìàã ÿëÿ ñàëûá. Äåéèð, êå÷ÿí âàõò ìèí ìàíàòëàðëà
áîðú âåðèðäèí, ùà... ùà... ùà... Ìèí ìàíàò äà âåðèðäèì, èêè ìèí äÿ, áåø
ìèí äÿ. ×öíêè âåðäèéèì ïóëó äà ìöàìèëÿñè èëÿ àëûðäûì, äöøÿíäÿ áèð àò
äà áÿíäëÿéèðäèì. Àììà èíäè âåðìèðÿì, ÷öíêè ýþðöðÿì åëÿ ýöíÿ äöøöáñÿí êè, àç ãàëûðñàí èò éåéÿí ÷þðÿéèí äÿ ïàðàñûíû èòèí àüçûíäàí àëûá
éåéÿñÿí. Áàøûíà êöë, Úÿôÿð, ùÿð áåëÿ éåðÿ ýèðîâñóç ïóë âåðñÿí, áèð èëäÿ
ìèëéîí ñàùèáè îëàðñàí... âàé-ùàé!..
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (äàõèë îëóð, ÿëèíäÿ êàüûçà áöêöëìöø ãûçûë). Àëà, áó äà
ñÿíèí ýèðîâóí, öðÿéèí ñàêèò îëñóí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð (Úèáèíäÿí òÿìÿññöê êàüûçû ÷ûõàðäûð). Äè, áÿé,
çÿùìÿò îëìàñà, þç äÿñò-õÿòòèíëÿ áóðàéà áèð íå÷ÿ êÿëìÿ éàç.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (éàçûð âÿ éàçäûüûíû îõóéóð). Áó ìèí èêè éöç äîõñàí
äîããóçóíúó èëèí ðÿúÿáöë-ìöðÿúúÿá àéûíûí îí éåääèíúè ýöíöíäÿ, ìÿí
Íÿúÿô áÿé Ìóðàä áÿé îüëó ×àéáàñàðñêè áó òÿìÿññöêö âåðèðÿì þç
ùÿìøÿðèì Ìÿøÿäè Úÿôÿð ìÿðùóì Äàäàø îüëóíà, áó öçðÿ êè, ìöøàðèëåéùäÿí èêè éöç ìàíàò ìÿáëÿüè-ðóñè ãÿðç àëäûì. Ùàëè-òÿùðèðäÿí áèð èëèí
ìöääÿòèíÿ áèð äÿñò ãûçûë ÷ÿïðàñò, áèð äÿñò ãûçûë éàõà äöéìÿñè, áèð ÿäÿä
ìèðâàðèä áîéóí áàüû ýèðîâ âåðèá, ãÿðçäàð îëóðàì êè, âÿäåéè-ìöÿééÿíÿíèí òàìàìûíäà ìÿçêóð ìÿáëÿüè ìÿçáóð ìöøàð-èëåéùÿ âåðèá, òÿìÿññöêöìö âÿ ýèðîâóìó àëûì. ßýÿð âÿäÿ òàìàìûíäà áîðúóìó ÿòà åòìÿñÿì, ýèðîâäàí ìÿéóñàì. Ìÿí Íÿúÿô áÿé ×àéáàñàðñêè ãîë éàçäûì...
Áóéóð, áó äà ñÿíèí òÿìÿññöêöí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ú ÿ ô ÿ ð (òÿìÿññöêö âÿ ýèðîâó àëûá ãîéóð úèáèíÿ, ïóë ÷ûõàðûá âåðèð). Áóéóð, áÿé, éöç éåòìèø ìàíàò, ìöàìèëÿñè èëÿ åëÿð òàìàì
èêè éöç ìàíàò... Ìöðÿõõÿñ îëóì ãóëëóüóíóçäàí. Éåíÿ íÿ âàõò ãóëëóüóí îëñà áóéóð, ùÿìèøÿ ãóëëóã åëÿìÿéÿ ùàçûðàì. Àììà, áÿé ãÿçÿáèí
òóòìàñûí, çÿìàíÿ éàìàí çÿìàíÿäèð.
__________
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (ïóëó ãîéóð úèáèíÿ). ×îõ ñàü îë, ìÿøÿäè. Õóäàùàôèç.
70
Ìÿøÿäè Úÿôÿð áàø ÿéèá ÷ûõûð.
Ñ î í à õ à í û ì (ÿëèíäÿ áîø ìöúðö, àüëàéà-àüëàéà äàõèë îëóð). Íÿúÿô, åëÿ áó ãàëìûøäû êè, ìÿíèì áàøûìà ýÿòèðäèí. (Ìöúðöíö àòûð îòàüûí
îðòàñûíà.) Åëÿ áó ãàëìûøäû? Êÿíä-êÿñÿêëÿðè òàìàì óäóçäóí, îëóáãàëàíû âåðäèí áàäà, èíäè ÿëèíè ìÿíÿ èëèøäèðèáñÿí? Åâèí éûõûëñûí, íÿ
ãàéûðäûüûíäûð, íÿ ôèêèð åëÿéèðñÿí?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Ñÿí Àëëàù, îâãàòûìûí ïèñ âàõòûíäà ìÿíè ðàùàò ãîé.
Òåçëèêëÿ çÿùðèìàðëàðûí ãàéûäàð þçöíÿ.
Ñ î í à õ à í û ì . ×îõ äàíûøàúàüàì, êèðèìÿêäÿí ýþðöðñÿí íÿ ùàëà
äöøìöøÿì. Áÿäÿíèì áåëÿ ãóðóéóá, éàíûìäàí áèð éåë þòñÿ òàìàì îëàðàì. Ìÿí ÷îõ êèðèìèøÿì, àììà äàùà ñÿáð êàñàì äîëóá-äàøûð. Ýÿðÿê
äàíûøàì, î ãÿäÿð äàíûøàì, áó ñèíÿìäÿ ãàëàí áèð õûðäà ãóðó íÿôÿñ äÿ ÷þëÿ
÷ûõûíúà. Äè ãóëàã âåð, Íÿúÿô! Áèð ãèéàìÿò ýöíöíö, õóäàâÿíäè-àëÿì
äèâàíûíû éàäûíà ñàë. Î ýöíö éàäûíà ñàë êè, Àëëàù äèâàíûíûí ãàðøûñûíäà
òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ùåñàá âåðÿúÿêñÿí. Î âÿäÿ ñÿíäÿí èêè øèêàéÿò÷è îëàúàã
êè, éåð-ýþé îíëàðûí äóäè-àùëàðûíäàí ëÿðçÿéÿ ýÿëÿúÿê. Î øèêàéÿò÷èëÿðè
áó ñààò ýÿòèðèì ñÿíèí ýþçöíöí ãàáàüûíà. (Úÿëä ýåäèð î áèðè îòàüà.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (òÿê). Áó íÿ èø èäè ìÿí òóòäóì?! Íÿ ãÿëÿò èäè åëÿäèì,
ïÿðâÿðäèýàðà, þçöí ìÿíèì ôÿðéàäûìà éåò.
Ñ î í à õ à í û ì (èêè áàëàúà óøàüûí ãîëóíäàí òóòìóø, äàõèë îëóð).
Áàõ, áóíëàðäû ñÿíäÿí øèêàéÿò÷è. Ñÿí áóíëàðûí îëóá-ãàëàíûíû ýöäàçà
âåðèáñÿí. Áóíëàð ÿëëÿðèíè Àëëàù äÿðýàùûíà ãàëõûçûá äåéÿúÿê: “Ïÿðâÿðäèýàðà, áèç íÿ ýöíàù åëÿìèøäèê êè, àú ãàëûðûã, ñóñóç ãàëûðûã”. Áàëàúà
áàëàëàðûì, ýþçÿë áàëàëàðûì. Áó ýöí-ñàáàù àíàíûç þëÿð, ñèç äÿ àòàíûçûí
äþâëÿòèíäÿí, ÷èéíèíèçÿ òîðáà ñàëûá, êö÷ÿëÿðäÿ, éîë öñòöíäÿ ýÿëèá-ýåäÿíÿ ÿë à÷àðñûíûç êè, àé Àëëàùû ñåâÿí, ÷þðÿê ïóëó âåðèí, àúûã, ñóñóçóã.
Íåúÿñÿí, Íÿúÿô! Íèéÿ öðÿéèìè îõëàéûðñàí?
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Àðâàä, öðÿéèì îä òóòóá àëûøûð, ìÿíè äàùà àðòûã
éàíäûðìà.
Ñ î í à õ à í û ì . Áåëÿ îëàð, áÿñ íåúÿ, îä òóòàð, ùÿëÿ áèð àç äà þòÿð.
Áó àçäûð, ñÿí ýÿðÿê õóäàâÿíäè-àëÿìèí þç îäóíà éàíàñàí. Ìÿí áó
ýöí-ñàáàù þëÿúÿéÿì, àììà ìÿíèì ðóùóì, – ñÿí áèð ãèéàìÿòëè, éàüûøëû, òóôàíëû ýöíäÿ Àëëàùûí þç îäóíà éàíûíúà, – ñÿíèí äàëûíúà ýÿçÿúÿê.
Åøèêäÿí ñÿñ ýÿëèð.
Ú à â à ä (äàõèë îëóð). Áÿé, áèð ãàïûéà áóéóð.
__________
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Íÿ âàð, íÿ îëóá?
71
Ú à â à ä . Ùå÷, áèð îâ÷ó ýÿëèá, Ñöëåéìàí áÿéäÿí áèð ïàðà ÿùâàëàò
ñþéëÿéèð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Îâ÷ó êèìäèð? Úÿùÿííÿìÿ ýÿëèá, ýîðà ýÿëèá, ãîâ
÷ûõñûí ýåòñèí. Åëÿ ìÿíèì äÿðäèì-áàøûì Ñöëåéìàí áÿé èäè!..
Ú à â à ä (úèääè). Õåéð, áÿé, þçýÿ ÿùâàëàòäûð, ãàïûéà áóéóð.
Íÿúÿô áÿé ÷ûõûð.
Ñ î í à õ à í û ì . Úàâàä! Éîõñà Ñöëåéìàíûí áàøûíäà áèð èø âàð? Äîüðóñóíó ñþéëÿ.
Ú à â à ä . Õàíûì, áàøûíà äþíöì, ãîðõìà, ùå÷ áèð øåé éîõäóð.
Ñ î í à õ à í û ì . Éîõ, ìÿíäÿí äàíûðñàí. (Éöéöðöð Íÿúÿô áÿéèí
äàëûíúà.)
Ú à â à ä . Ôÿãèð þâðÿò, åøèòñÿ, ýþðÿñÿí íåúÿ îëàúàã? (Óøàãëàðûí ãîëëàðûíäàí éàïûøûá î áèðè îòàüà þòöðöð.)
Ñ î í à õ à í û ì (ãûøãûðûãëà ãàéûäûð). Þëäöðöáëÿð... Þëäöðöáëÿð...
Ýþçÿë áàëàì... Íàçëû áàëàì... Îé!.. (Éûõûëûð. Úàâàä èñòÿéèð äóðãóçñóí,
ýþðöð þëöáäöð, ùþíêöðöá àüëàéûð.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é (àüëàéà-àüëàéà äàõèë îëóð). Àëëàù, áó íÿ èø èäè ìÿí
äöøäöì?! Ïÿðâÿðäèýàðà, èíäè ìÿí íÿ ÷àðà ãûëûì, áàøûìà íÿ äàø ñàëûì?!
Þùþ... þùþ... þùþ... Úàâàä, áàøûíà äþíöì, áèð àðàáàäàí-çàääàí òóò, ýåò
î áèíÿâàíûí ìåéèòèíè ýþòöð ýÿë. (Ñîíà õàíûìûí ìåéèòèíè ýþðöá.) Áó
íÿäèð, à áàøûíûçà äþíöì, éîõñà Ñîíà äà þëäö? (Ýÿëèá ÷þêöð Ñîíà õàíûìûí áàøûíûí öñòöíäÿ.) Ñîíà... Ñîíà...Ñîíà!.. Ñÿíè àíä âåðèðÿì, ìÿíèì åâèìè éûõìà, Ñîíà... Ìÿíè äöçëÿðÿ ñàëìà, Ñîíà!.. Ãóðáàíûí îëóì,
ýþçëÿðèíè à÷... Ñîíà, áàëàëàðûíà éàçûüûí ýÿëñèí. Þùþ... þùþ... þùþ... þùþ...
þùþ... þùþ... (Éûõûëûð. Ñîíà õàíûìûí íÿøèíèí öñòöíÿ.)
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Øÿùÿð êö÷ÿñè, àõøàì òÿðÿôè, éàüûø ùàâàñû. Øÿùÿð ÿùàëèñèíäÿí èêè íÿôÿð: ßáäöë
Èðàí ëèáàñûíäà âÿ Èñìàéûë. Ùÿð áèðè áèð äàø öñòöíäÿ ÿéëÿøèá, ñþùáÿò åäèðëÿð.
ß á ä ö ë . Áÿëè, àüà Èñìàéûë, äîüðó áóéóðóðñóíóç, î øåé êè èíñàí þçö
þçöíÿ åëÿð, àëÿì éûüûëñà îíà åëÿéÿ áèëìÿç. Áóäóð, ìÿí ñÿêêèç èëäÿí
__________
àðòûãäûð êè, ýåòìèøÿì Èðàíà. Èíäè ãàéûäûá, íÿëÿð ýþðöðÿì? Ùå÷ êå÷ÿí
72
îâçàëàð éîõäóð. Ìÿí áóðàäà íå÷ÿ àäàìëàð òàíûéûðäûì êè, ïóëó êöðÿêëÿ
éûüûðäûëàð, àììà èíäè áèð òöìÿíÿ ìþùòàúäûðëàð. Âÿ éåíÿ àäàìëàð òàíûéûðàì êè, áÿéëÿð ãàïûñûíäà ãàá-ãàøûã éàëàéûðäûëàð, èíäè ñþâäÿýÿðèìÿøùóð îëóáëàð. ×îõ íàìÿðääèð áó äöíéà, ùå÷ îíà åòèáàð åëÿìÿê îëìàç. Úàâàäû êè, òàíûéûðñûíûç, ìÿí áóðàäàí ýåäÿíäÿ îíó íþêÿð ãîéóá
ýåòìèøÿì, èíäè ýÿëèá ñþâäÿýÿð ýþðöðÿì.
È ñ ì à é û ë . Áèð ñàü òÿðÿôèíÿ áàõ, áó ó÷óã åâè ýþðöðñÿí?
ß á ä ö ë . Ýþðöðÿì, íåúÿ?
È ñ ì à é û ë . Áó, íÿúÿô áÿéèí åâèäèð, ùàìàí êèìñÿíÿíèí åâèäèð êè,
Úàâàä îíóí ãàïûñûíäà ãàá-ãàøûã éàëàéûðäû. Èíäè Íÿúÿô áÿé...
ß á ä ö ë . Þëöáäöð, éîõñà?
È ñ ì à é û ë . Éîõ, þëìÿéèáäèð, àììà áèð ýöíÿ äöøöáäöð êè, ýþðñÿí
ãàí àüëàðñàí. Àììà îíóí íþêÿðè Úàâàä èíäè îëóá àüà Úàâàä,
ñþâäÿýÿðè-ìÿøùóð. Áó åâè êè ýþðöðñÿí, òîï äÿéñÿéäè äàüûëìàçäû, îíó
ãóìàð äàüûòäû.
ß á ä ö ë . Äöç áóéóðóðñóíóç, Àüà Èñìàéûë. Àëëàù ùå÷ êÿñè ãóìàðà
ìöáòÿëà åëÿìÿñèí. Õóäàâÿíäè-àëÿì ùÿòòà þç Ãóðàíè-øÿðèôèíäÿ ãóìàðû
øåéòàí ÿìÿëè áóéóðóáäóð. ßëáÿòòÿ, øåéòàí ÿìÿëèíÿ ãóðøàíàí ýÿðÿê
àõûðäà áåëÿ îëñóí. Õóá, ìÿýÿð êÿíä-êÿñÿê ùàìûñû ÿëäÿí ýåòäè?
È ñ ì à é û ë . Ãóìàð ãàáàüûíäà êÿíäìè äóðàð, êÿñÿêìè äóðàð? ßëáÿòòÿ, ùàìûñû ýåòäè. Áèð äÿ èêè êÿíäè ãàëìûøäû, îíó äà ñþâäÿýÿð Ìÿøÿäè
Úÿôÿð ñàòäûðûá, áîðú ÿâÿçèíÿ ýþòöðäö. Èíäè áóäóð, ýþçöíö äèêèá áó äþðä
äèâàðà, èñòÿéèð ñàòñûí, àëàí éîõäóð, ÷öíêè òàõòàïóø ó÷óá, éàüûø, ãàð, ùÿð
íÿ éàüûðñà åâèí è÷èíÿ éàüûð. Îëà áèëñèí, ýöíëÿðèí áèð ýöíöíäÿ ó÷óá
òþêöëñöí.
ß á ä ö ë . Êÿðÿìèíÿ øöêöð, ïÿðâÿðäèýàðà. Þçöí þç áÿíäÿíè äÿðäöáÿëàäàí ñàõëà. Áÿíäÿíÿ éàìàí ýöí âåðèíúÿ, þëöì âåð. Éàõøû, Íÿúÿô
áÿéèí áèð éàõøû îüëó âàðäû, î íåúÿ îëäó?
È ñ ì à é û ë . Îüëóíó ãûç öñòöíäÿ äÿëëÿê Èìàìâåðäèíèí îüëó Êÿðèì
þëäöðäö.
ß á ä ö ë . Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí, éàõøû îüëàí èäè. Áÿñ î Êÿðèìÿ íÿ
ö÷öí òÿíáåù îëìàäû?
È ñ ì à é û ë . Íåúÿ òÿíáåù îëìàäû? Êÿðèìÿ éåääè èë Ñèáèð êÿñäèëÿð,
ýþíäÿðäèëÿð ýåòäè.
ß á ä ö ë . Íÿ áóéóðóðñàí?! Ìÿí êè Êÿðèìè áåø àé áóíäàí ÿãäÿì
Òÿáðèçäÿ ýþðäöì.
È ñ ì à é û ë . Õåéð, ñÿùâñÿí, éÿãèí îíà îõøàð áàøãà áèð øÿõñ ýþðöáñÿí.
73
ß á ä ö ë . Íÿ äàíûøûðñûíûç, êèøè? Ìÿíèì ýþçöì êîð äåéèë, ìÿí Êÿðèìèí äàááàãäà ýþíöíö òàíûéûðàì. Ìÿí Êÿðèìè ÷àéõàíàäà ýþðäöì.
Éîðóëìóøäóì, äþíäöì ÷àéõàíàéà êè áèð-èêè ôèíúàí ãÿùâÿ è÷èì. Ýþðäöì Êÿðèì ÿéëÿøèá ãÿëéàí ÷ÿêèð. ßùâàëïöðñàíëûãäàí ñîíðà äåäè êè, áÿñ
÷àé àëìàüà ýÿëèá.
È ñ ì à é û ë . Ìÿÿòòÿëëÿì, áàáà! Áóäóð, èêè èëäèð êè, îíó Ñèáèðÿ ýþíäÿðèáëÿð.
ß á ä ö ë . Èêè èëäèð êè, éà èêè éöç èëäèð, áèëìèðÿì. Õöëàñÿ, ìÿí Êÿðèìè
Òÿáðèçäÿ ýþðäöì.
È ñ ì à é û ë . Àé ãàðäàø, Ñèáèðäÿí ãà÷ìàã êè, ãåéðè-ìöìêöíäöð.
ß á ä ö ë . Íåúÿ ãåéðè-ìöìêöíäöð? Áó ñààò Èðàíäà áÿëêÿ íå÷ÿ éöç
Ñèáèðäÿí ãà÷ìûø äóñòàã âàð.
È ñ ì à é û ë . Àõûð áóíëàð íåúÿ ãà÷ûðëàð?
ß á ä ö ë . Ìÿí íÿ áèëèì, Àëëàù áèëñèí.
È ñ ì à é û ë . Ãÿðèáÿ èøäèð. Àììà Àëëàù Ñöëåéìàí áÿéèí ãàíûíû éåðäÿ
ãîéìàç. Êÿðèì èíñàí äèâàíûíäàí ãà÷ûá, Àëëàù äèâàíûíäàí ãà÷ìàç.
ß á ä ö ë . Õóá, Àüà Èñìàéûë, ñèç ìÿíÿ áèð áóíó ñþéëÿéèí ýþðöì,
Íÿúÿô áÿéèí éàõøû äîñò-àøíàëàðû âàð èäè, äþâëÿòëè øÿõñëÿð. Ìÿýÿð ùå÷
îíëàðäàí áèíÿâàéà áèð êþìÿê ÷àòìûð?
È ñ ì à é û ë . Ðÿùìÿòëèéèí îüëó, åëÿ ñþç äàíûøûðñàí êè, ö÷ éàøûíäà óøàã
äàíûøìàç. ßçèçèì, áó äöíéàäà äîñò íÿ ýÿçèð, àøíà íÿ ýÿçèð? Ìÿýÿð
òàèôåéè-áÿíèèíñàí äîñòëóã åëÿéÿ áèëèð? Ùàìû éåìÿê äîñòóäóð, ùàìû
è÷ìÿê äîñòóäóð. ßýÿð åâèíäÿ, úèáèíäÿ áèð øåé âàð, àëÿì ñÿíÿ äîñòäóð.
Åëÿ êè éîõóíäóð, äöøìÿíèí äÿ ñÿíÿ äöøìÿíäèð, äîñòóí äà äöøìÿí îëóð,
åé ÿìèîüëó.
Äóñò ìÿøìàð îí êè, äÿð íåìÿò çÿíÿä
Ëàôè éàðèééö áÿðàäÿð õàíäÿýè.
Äóñò îí áàøÿä êè, êèðÿä äÿñòè äóñò
Äÿð ïÿðèøàí ùàëèéö äÿðìàíäÿýè.1
Òöðêö ìÿñÿëäèð äåéÿðëÿð: áàüäà ÿðèê âàð èäè, ñàëàììÿëåéê âàð èäè,
áàüäàí ÿðèê ãóðòàðäû, ñàëàììÿëåéê ãóðòàðäû. Ùÿð÷ÿíä àðâàä ìÿñÿëèäèð,
àììà ÷îõ ýþé÷ÿê ìÿñÿëäèð. Íÿúÿô áÿé îëóá, Ñÿäè äåìèøêÿí, ýèðèôòàðö
__________
1
Íåìÿò âàõòûíäà éîëäàøëûã âÿ ãàðäàøëûãäàí äÿì âóðàíû äîñò ñàéìà. Äîñò î àäàìäûð êè, ïèñ âÿ äàð ýöíäÿ äîñòóí ÿëèíäÿí òóòìà.
74
ïàéáÿíäèÿéàë. Èêè áàëàúà óøàüû ãàëûá, àììà Àëëàù èøèíè óâàíòñûí. Îíóí
ãÿäèì íþêÿðè Úàâàä áèð àç îíóí ãîëóíäàí òóòóð.
ß á ä ö ë . Áÿëè, ýþðöíöð íÿìÿêáÿùÿðàì àäàì äåéèë.
È ñ ì à é û ë . Ãàäàì, íåúÿ îëà áèëèð? Úàâàä äåéÿíäÿ, êÿíääÿíýÿëìÿ
áèð àú ýÿäÿíèí áèðèñè èäè. Íÿúÿô áÿé îíó àäàì åëÿäè. Úàâàä îëäó Àüà
Úàâàä. Îí ìèí ìàíàòà éàõûí ÿùâàëû âàð. Ãà÷àã ìàë àëûø-âåðèøè åëÿéèð,
ñþâäÿýÿðëÿð àðàñûíäà ñàùèáè-åòèáàðäûð. Èíäè ùàìàí Úàâàä ýöíäÿ ÿòäÿí,
äöéöäÿí, éàüäàí àëûá þç íþêÿðëÿðèíäÿí ýþíäÿðèð Íÿúÿô áÿéèí åâèíÿ.
ß á ä ö ë . Áÿëè, áèâÿôà äöíéàíûí èøè áåëÿäèð...Éàâàø, Àüà Èñìàéûë, î
ãóø ñÿñèíè åøèäèðñÿíìè? Äåéÿñÿí áàéãóø ñÿñèäèð.
È ñ ì à é û ë . Åøèäèðÿì, åøèäèðÿì. Àëëàù, àìàíäûð, àõøàì òÿðÿôè, éàüûø
ùàâàñû, áàéãóø äà óëàéûð. Ýþðÿñÿí ôÿãèðèí áàøûíà éåíÿ íÿ áÿëà ýÿëÿúÿê.
(Ýþé ýóðóëäàéûð.) Éàüûø éàüûð, äóð ýåäÿê. Ïÿðâÿðäèýàðà, éàìàí ýöíöíäÿí áÿíäÿíè ìöùàôèçÿ åëÿ.
ß á ä ö ë . Èëàùè, àìèí.
Ýåäèðëÿð.
Ýþé òåç-òåç ýóðóëäàéûð, èëäûðûì øàõûéûð, ùàâà áÿðê òóòóëóð. Áó ùàëäà Íÿúÿô áÿé
êþùíÿ ëèáàñäà, ñàããàëû, áûüû àüàðìûø, áåëè ÿéèëìèø, ÿëèíäÿ è÷èíÿ øåé áöêöëìöø
äÿñìàë ýÿëèá äàéàíûð.
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Òàìàøà åëÿ, äöíéà, ýöëöí ìÿíÿ úàìààò, ýþðöí íÿ
ýöíäÿ ñèçèí àðàíûçäà Íÿúÿô ýÿçèð. Ìÿíèì àõûðûì ýÿðÿê áåëÿ îëàéäû. Î
àäàìëàð êè, ìÿíÿì-ìÿíÿì äåäèëÿð, ùàìûñûíûí àõûðû áåëÿ îëäó. Ïÿðâÿðäèýàðà, ìÿñëÿùÿò ñÿíèíäèð. Åâëÿð éûõìûøàì, éåòèì óøàãëàðûí ýþçëÿðèíèí éàøëàðûíû òþêäöðìöøÿì. Þâðÿòëÿð áàøûà÷ûã, àéàãéàëûí ìöñÿëëÿéÿ
÷ûõûá, ùàãã-ùö ÷ÿêèá, öñòöìÿ íàëÿ òþêöáëÿð. Ùå÷ áèðèíÿ ãóëàã âåðìÿìèøÿì, äåìèøÿì ìÿíèì êåôèì êþê îëñóí, èñòÿð àëÿì òóôàíà ýåòñèí.
Áèçèì ùàìûìûç áåëÿéèê. Úÿìè èíñàí òàéôàñû áåëÿäèð. Èñòÿðèê ùÿìèøÿ þç
ãàðäàøûìûçäàí óúà îëàã. Îíäàí þòðö þç ãàðäàøûìûçûí àéàüûíûí öñòöíÿ
÷ûõûá, áàøûíäàí áàñûðûã. Àììà äåìèðèê êè, ãàðäàø áàøûíäàí áàñàíûí
Àëëàù äà áàøûíäàí áàñàð. Àëëàùûí äèâàíûíû éàäà ñàëìûðûã, ãèéàìÿòè éàäà
ñàëìûðûã... Âàé!.. Îäóð, éåíÿ ýÿëèð... Íÿ èñòÿéèðñÿí ìÿíäÿí? Íÿ
äöøöáñÿí äàëûìà?.. Åëÿ Àëëàù äèâàíû éàäûìà äöøÿíäÿ, ýÿëèá ýþçöìöí
ãàáàüûíäà äóðóðñàí? (Ñîíà õàíûìûí ùåéêÿëè àü ÷àäèðøÿáÿ áöðöíìöø,
ñà÷ëàðû äþøöíÿ òþêöëìöø, ÿëëÿðèíè ãàáàüà óçàäûá, Íÿúÿô áÿéÿ òÿðÿô
éåðèéèð, Íÿúÿô áÿé äàëûí-äàëûí ãà÷ûð.) Íÿ èñòÿéèðñÿí ìÿíäÿí? Íèéÿ ÿë
÷ÿêìèðñÿí?
__________Ýþðöðñÿí Àëëàù ìÿíè íÿ ýöíÿ ñàëûá, ñÿí éåíÿ ìÿíè ðàùàò
ãîéìóðñàí? (Èêèñè äÿ èòèðëÿð. Áèð àçäàí ñîíðà Íÿúÿô áÿé ãàéûäûð äèçè
75
öñòÿ ÷þêöð. Ïåéäÿðïåé èëäûðûì øàõûéûð âÿ ýþé ýóðóëäàéûð.) Õóäàéà, ïÿðâÿðäèýàðà! Äÿðýàùûíäà ýöíàùäàí ñàâàéû áèð èø òóòìàìûøàì, àììà èíäè
ñèäãëÿ ÿë ýþòöðìöøÿì äÿðýàùûíà, öìèä ÿëèìè íàöìèä ãàéòàðìà. Õóäàéà!
Áÿñäèð ÷ÿêäèéèì ÿçèééÿò. Áèëèðÿì, î äöíéàäà ìÿíèì éåðèì úÿùÿííÿìäèð. Àììà èêèíúè úÿùÿííÿìè áó äöíéàäà ìÿíÿ ÷ÿêäèðìÿ. Äàüûëûí, ãàðà áóëóäëàð! Êÿñèëèí ýóðóëòóëàð! Ñàêèò îëóí, èëäûðûìëàð! Áÿëêÿ ìÿíèì äóàì ýåäÿ õóäàâÿíäè-àëÿìÿ éåòèøÿ! Ïÿðâÿðäèýàðà, óúóç þëöìöíö
ìÿíäÿí ÿñèðýÿìÿ. Õóäàéà, áèëèðÿì ãèéàìÿò ýöíö äÿðýàùûíà öçöãàðà
ýÿëÿúÿéÿì, àììà ìÿíè èíñàí éàíûíäà öçöãàðà åëÿìÿ. Ãèéàìÿòäÿ ùÿð
íÿ òÿíáåù åëÿñÿí, ùàìûñûíà ëàéèãÿì. (Èëäûðûì áÿðê øàõûéûð, ýþé áÿðê
ýóðóëäàéûð, Ñîíà õàíûìûí ùåéêÿëè éåíÿ Íÿúÿô áÿéèí ýþçöíöí ãàáàüûíäà
äóðóð.) Áóäóð, éåíÿ ýÿëäè! Àõûð íÿ èñòÿéèðñÿí ìÿíäÿí, ñÿíè àíä âåðèðÿì ñÿíè éàðàäàí Àëëàùà! Èñòÿäèéèí íÿäèð, äå ìÿíäÿí ÿë ÷ÿê?!
Ñ î í à õ à í û ì û í ù å é ê ÿ ë è . Âåð ìÿíèì èìàðÿòëÿðèìè! (Ãåéá îëóð,
Íÿúÿô áÿé áèùóø éûõûëûð, áèð àçäàí ñîíðà àéðûëûð.)
Í ÿ ú ÿ ô á ÿ é . Áèëäèì íÿ èñòÿéèðìèø ìÿíäÿí. Èíäè þëìÿê èñòÿìèðÿì. Ñàêèò îë, äþéöíìÿ, öðÿéèì! Ìÿí ÿçèééÿòÿ ëàéèã àäàìàì. Ýÿðÿê
Àëëàù äöíéàäà ìÿíÿ ÷îõëó þìöð âåðñèí âÿ ÷îõëó ÿçàá...Áèëäèì íÿ
èñòÿéèðìèø... Áèëäèì... (Èñòÿéèð ýåòñèí, èëäûðûì âóðóð, éûõûëûá þëöð.)
ÏßÐÄß
__________
76
ÁßÕÒÑÈÇ ÚÀÂÀÍ
Ôàúèÿ áåø ìÿúëèñäÿ
ÈØÒÈRÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à – ìöëêÿäàð
× è í ý è ç – Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí îüëó
Ô ÿ ð ù à ä – Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí ãàðäàøû îüëó
Ì å ù ð è õ à í û ì – Ôÿðùàäûí àíàñû, Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí þâðÿòè
Ì ó ñ à – Ôÿðùàäûí ìÿêòÿá éîëäàøû
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è – Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí õèäìÿò÷èñè
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Êÿíäëèëÿð, äóñòàã âÿ áàøãàëàðû
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
ßââÿëèíúè ìÿúëèñ âàãå îëóð Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí îòàüûíäà. Îòàã ôÿðøëÿð,
éóìøàã ñòóëëàð âÿ êöðñöëÿðëÿ Àâðîïà ãàéäàñû èëÿ áÿçÿíìèø. Îòàüûí ö÷ ãàïûñû âàð:
ñàüäàí, ñîëäàí âÿ ìöãàáèëäÿí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, èéíÿ èëÿ ýþð ãàç, èíøàëëàù, àç êå÷ÿð, ÿëèí
÷þðÿê ãóëàüûíà ÷àòàð. Åâè áÿðáàä îëìóø ìÿíè èøèìäÿí, ýöúöìäÿí
àâàðà, ñÿðýÿðäàí åëÿéèá ýÿòèðèá áóðàéà, íÿäèð, íÿäèð, ñÿíè àäàì åëÿéÿúÿéÿì. Áóäóð, òàìàì àëòû àéäûð êè, ìÿí áó õàðàáàíûí ãàïûñûíäàí ýèðìèøÿì. Êàø î ýöíö ãûë÷ûì ñûíà èäè. Ìÿíèì áàøûìà äàø äöøñöí ÿýÿð áó
àëòû àéûí ìöääÿòèíäÿ àëòû ãóðóø áàëàëàðûìà ýþíäÿðìèøÿìñÿ. Ñÿí áèð áóíà
áàõ. Àëÿìäÿ Èñêÿíäÿð êèìè ñÿää à÷ûá, äþâëÿòèíèí, êÿðàìÿòèíèí,
ñÿõàâÿòèíèí òÿðèôè äèëëÿðäÿ ñþéëÿíèð, àììà éàõøû èýèäèí àäûíû åøèò, öçöíö
ýþðìÿ. Õóäàâÿíäè-àëÿì ùå÷ áèð áÿíäÿñèíè áó ñèìñèç ñàçûí òîðóíà ñàëìàñûí. Àäàìà ãàðûí äîëóñó ÷þðÿê âåðìèð. Äåéèðëÿð êè, úÿìè ôÿãèðôöãÿðàíûí äÿñòýèðèäèð. Ìÿíèì èìàíûì úèí áèñìèëëàù àäû ýÿëÿíäÿ éîõ
îëàí êèìè éîõ îëñóí, ÿýÿð áèð ôÿãèðäÿí þòðö èíäèéÿòÿê ÿëèíè úèáèíÿ
ñàëäûüûíû ýþðìöøÿìñÿ. (Áîø úèáèíè îéíàäûð.) Áàù, áàù, áàù!... Àòàíûí
åâè
äàüûëìàñûí, ïóëóí àüûðëûüûíäàí àç ãàëûð úèáèì äöøñöí. Èíøàëëàù,
__________
õÿðúëÿñÿì áèð èë êèôàéÿòäèð. Éåìÿêäÿí äÿ êè, Àëëàùà øöêöð, áîéíóì
77
ÿëëàô õîðóçóíóí áîéíóíà äþíöá. (Èêè ÿëè èëÿ áàøûíà âóðóð.) Áàøûíà äàøûí
áþéöéö äöøñöí, Ãîøóíÿëè! Òÿìÿèí àðòûãëûüû àäàìû áåëÿ ýöíÿ ñàëàð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì, ìèðçÿ!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . ßëåéêÿññàëàì, êÿðáÿëàéû, áóéóð, ìöøÿððÿô
åëÿéèáñÿí, õîø ýÿëèáñÿí, áóéóð ÿéëÿø. Éà Àëëàù, éà Àëëàù, éà Àëëàù...
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Õåéð, áóéóðóíóç ÿéëÿøèíèç... Éà Àëëàù,
éà Àëëàù, éà Àëëàù... Ìèðçÿ, éåíÿ íÿ âàãå îëóá, ôèêèð äÿðéàñûíäà ãîëàòìà öçöðñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áàáà, íåúÿ ôèêèð äÿðéàñûíäà öçìÿéèì? Ìÿíè
ùåéðÿò àïàðûáäûð, ìÿí áó ñèððÿ ìÿÿòòÿë ãàëìûøàì êè, ýþðöðñÿí áèð äþâëÿòëè øÿõñ íÿ ãÿäÿð Àëëàù éîëóíäà ïóë õÿðúëÿéèð, áèð óúäàí äþâëÿòè àðòûð,
àììà åëÿ êè áàøëàéûð øåéòàí éîëóíäà õÿðúëÿìÿéÿ, áèð àç ìöääÿòäÿ
ìöôëèñ îëóð. ×îõ áþéöê ñèðäèð, êÿðáÿëàéû ùà.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Áÿëè, áÿëè, íÿ áóéóðóðñàí, Àëëàùûí áÿðÿêÿò ÿëè, ÿëáÿòòÿ, îíóí éîëóíäà ìàëûíäàí êå÷ÿíèí öñòöíäÿ îëàúàã. Áóéóð
ýþðÿê, êèìèí ùÿðÿêÿòè ñÿíè ôèêðÿ ñàëûáäûð?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Õÿëëàãè-àëÿì íåúÿ ãÿðèáÿ àäàìëàð éàðàäûá.
Ìÿí áèð øÿõñÿì êè, úÿìè Èðàíû àéàüûìûí àëòûíà àëûá ýÿçìèøÿì. Àììà
áó íþâ øÿõñ, âàëëàùè, ýþðìÿìèøÿì. Êàíè-ñÿõàâÿò, êàíè-áÿëàüÿò, äÿñòýèðè ôÿãèðö ôöãÿðàéà. Àíä îëñóí ñÿíèí úàíûíà âÿ áàáàì ÿðâàùûíà, ùàòÿìöëìÿìàëèêäÿ äÿ ìÿí áó ñÿõàâÿòè ýþðìÿìèøÿì.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Êèìè áóéóðóðñàí, ìèðçÿ?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (ãóëàã àñìàéûá). Ìÿí áàõûðàì, þç-þçëöéöìäÿ ôèêèð åäèðÿì, äåéèðÿì, áó ñÿõàâÿò ùÿð êÿñäÿ îëñà, áèð èëäÿ ÷þðÿéÿ ìþùòàú îëàð. Àììà áóíóí?..
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è (îíóí ñþçöíö êÿñèð). À êèøè, àòûíû ìèíèá
÷àïìà, áàüðûì ÷àòëàäû. Áèð ñþéëÿ ýþðÿê, êèìäèð áó àëè-âöúóä?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Îüëàí, ìÿýÿð ìÿí ñþçö áàøëàéàíäà ñÿí
àíëàìàäûí? Êèìäèð áó âèëàéÿòäÿ î âöúóä êè, îíäà ÿðç åëÿäèéèì ñèôÿòëÿð
îëñóí, áÿãåéð ÿç Ùàúû Ñÿìÿä àüà?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è (áàøûíûí àøàüû ñàëûá). Áÿëè!
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è . Êÿðáÿëàéû, ñÿí áó “áÿëè”íè ÷îõ ñîéóã äåäèí.
Áóíóí ìÿíàñûíäàí ìÿíè ùàëè åëÿðñÿí, éà éîõ?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Õåéð, Àëëàù åëÿìÿñèí. Íÿ ñþçäöð?! Ìÿíèì ùàúûíûí ñÿõàâÿòèíÿ, êÿðàìÿòèíÿ ùå÷ áèð øÿêêèì éîõäóð âÿ îëà äà
áèëìÿç. Áèð éåðäÿ êè úÿìè øÿùÿð îíóí ñÿõàâÿòèíäÿí äàíûøûð, ìÿí íåúÿ
øÿêê ýÿòèðÿ áèëÿðÿì? Àììà, äîüðóñó, ìÿí áèð áåëÿ äàíûøûüûí ìöãà__________
áèëèíäÿ ùàúûäà ùå÷ áèð êÿðàìÿò ýþðìÿìèøÿì.
78
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Îäóð äà! Àé áÿäáÿõò, àüëû ýþçöíäÿ úàìààò!
Êèøè, íÿ âàõòàäÿê ñèç, áàçàðà ÷ûõûá þçöíö úàìààòà ýþñòÿðìÿê ö÷öí
ýÿëèá-ýåäÿíèí ÿëèíÿ ãÿïèê-ãóðóø âåðÿíëÿðÿ ñÿõè äåéÿúÿêñèíèç? Áåëÿ
àäàìëàðà ñÿõè äåìÿê îëìàç. Âàëëàù îëìàç! Áó êèøè, ÿââÿëà, åëÿ ôÿãèðëÿðÿ ÿë òóòóð êè, îíëàð ÿùëè-ñóàë äåéèëëÿð âÿ ñàíèéÿí êþìÿéè î òþâð åäèð
êè, îíó áèð þçö áèëèð, áèð ôÿãèð, áèð äÿ Àëëàù! Íÿ áóéóðóðñàí, êèøè
éÿãèíÿí ÿùëè-úÿííÿòäèð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . ßýÿð áåëÿ èñÿ, ìÿðùÿáà!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . ßëáÿòòÿ áåëÿäèð. Áàáàì ÿðâàùûíà àíä îëñóí
áåëÿäèð. Áÿñ, êÿðáÿëàéû, òÿøðèôèíèçèí ñÿáÿáè íÿäèð?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Òÿøðèôèìèí áèð ñÿáÿáè éîõäóð. Áèëäèð ùàúûäàí ýþòöðäöéöì ïóëó ýÿòèðìèøÿì. Ýÿðÿê âåêñèëèí äÿ âÿäÿñè òàìàì
îëìóø îëà.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (áèð êèòàá ýþòöðöá, âÿðÿãëÿéèá áàõûð). Áÿëè,
êÿðáÿëàéû, áó ýöí âÿäÿ òàìàìäûð. Èìäè (ùàúûíûí þñêöðÿê ñÿñè ýÿëèð) ùàúû
òÿøðèô ýÿòèðÿð, âåðÿðñÿí. Áóäóð, äåéÿñÿí ýÿëèð...
Ùàúû Ñÿìÿä àüà äàõèë îëóð, ÿëèíäÿ òÿñáåù, çèêð åäÿ-åäÿ, Êÿðáÿëàéû Áÿíäÿëè èëÿ
Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè ãàëõûðëàð àéàüà. Ùàúû ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèð ÿéëÿøñèíëÿð. Þçö äÿ
ÿéëÿøèð, îíëàð äà ÿéëÿøèðëÿð.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (òÿñáåùè úèáèíÿ ãîéóð). ßùâàëè-øÿðèô, êÿðáÿëàéû, õîø ýÿëèáñÿí.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë û . Èëòèôàòûí àðòûã îëñóí, Àëëàù îüëóíóçó ñàõëàñûí.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Íÿ ÿúÿá áóéóðóáñàí?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . Ùå÷, ùàúû àüà, åëÿ áèëäèð ñèçäÿí ýþòöðäöéöì èêè éöç ìàíàòûí âÿäÿñè áó ýöí òàìàìäûð, îíó ýÿòèðìèøÿì ãóëëóüóíóçà. (ßëèíè ñàëûð úèáèíÿ, ïóëó ÷ûõàðûð.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Âåð ìèðçÿéÿ. Ìèðçÿ, ýþð äöçäöðìö? Ìÿí
äÿ äóðóì êÿðáÿëàéûíûí òÿìÿññöêöíö ÷ûõàðäûì. (Ãàëõûá ñàíäûüû à÷ûð,
òÿìÿññöêö âÿ ýèðîâó ÷ûõàðûð, ìèðçÿ èñÿ ïóëó ñàéûð.)
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, ùàúû àüà, äöçäöð, èêè éöç ãûðõ ìàíàòäûð.
Èêè éöç ÿñëè, ãûðõ ìàíàò ìöàìèëÿñè.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áóéóð, êÿðáÿëàéû. Áó ñÿíèí òÿìÿññöêöí, áó
äà ýèðîâóí. (Êÿðáÿëàéû Áÿíäÿëè øåéëÿðè àëûá, ýÿëèá ÿéëÿøèð.) Ìèðçÿ,
àõøàì ýÿëÿí þâðÿòè ðàçû åëÿäèíìè?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, ùàúû àüà, áó ñàáàù îí ìàíàò àïàðûá
__________
âåðäèì.
79
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Îí ìàíàò àçäûð. Àëòû éåòèìè âàð, îí ìàíàòäàí áè÷àðÿéÿ íÿ îëñóí! Îí ìàíàò äà àïàð âåð!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áàø öñòÿ, ùàúû àüà! Ñåéèäèí äÿ éåòèìëÿðèíÿ
íåúÿ êè, áóéóðìóøäóíóç, áèð ÷óâàë óí ýþíäÿðäèì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . ×îõ ýþçÿë, äè î èêè éöç ìàíàòû âåð áóðàéà.
Ãûðõ ìàíàòû äà ñàõëà þçöíäÿ. Ñÿí áèëèðñÿí êè, î ãûðõ ìàíàòà ìÿí ÿëèìè
äÿ âóðìàðàì, î äà ýÿðÿê ôöãÿðàéÿ ãèñìÿò îëóíà. (Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè ïóëóí áèð ùèññÿñèíè âåðèð Ùàúû Ñÿìÿä àüàéà, ùàúû àëûá, öçöíö òóòóð
Êÿðáÿëàéû Áÿíäÿëèéÿ.) ×îõ éàìàí úàìààòäûð, êÿðáÿëàéû, áèçèì áó úàìààò.
Ùå÷ êÿñèí öðÿéèíäÿ Àëëàù ãîðõóñó éîõäóð. Ùÿð êÿñ ùÿð íÿ ãàçàíñà,
éåäèéèíè éåéèð, àðòûüûíû äà ýèçëÿéèð. Äàùà äåìèð êè, ìÿíèì ôÿãèð ãàðäàøûì äà âàð, îíóí äà ÿëèíäÿí ýÿðÿê òóòóì. Èìäè ÿëàúûì êÿñèëèá, ìÿí äÿ
áèð áåëÿ ãàéäà ãîéìóøàì êè, þçöì ôÿãèðëÿðÿ ìÿñðÿô åëÿäèéèìäÿí
ÿëàâÿ, ùÿð êÿñÿ áîðú âåðñÿì, éöçÿ áèð úöçè, éÿíè èéèðìèúÿ ìàíàò ìöàìèëÿ ãîéóá, î ìöàìèëÿíè äÿ ôÿãèðëÿðÿ âåðèðÿì. Ìÿí äÿ úàìààòäàí áó
òþâð ïóë ÷ûõàðäûðàì.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Îäóð êè, õóäàâÿíäè-àëÿì áàøûíûçäàí àáèíåéñàí êèìè òþêöð äÿ. Ìÿëóìäóð, ôÿãèðëÿðÿ âåðÿí, Àëëàùà âåðèð âÿ
Àëëàù äà ùå÷ áèð åùñàíû áèÿâÿç ãîéìàç, ùÿì äöíéàäà, ùÿì àõèðÿòäÿ.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Á ÿ í ä ÿ ë è . ßëáÿòòÿ, áó íÿ ñþçäöð, Àëëàù ùàúû àüàíûí
âöúóäëàðûíû áèçÿ ÷îõ ýþðìÿñèí. (Äóðóð àéàüà) Õóäàùàôèç, ùàúû àüà,
ãóëëóüóíóçäàí ìöðÿõõÿñ îëóðàì. Õóäàùàôèç, ìèðçÿ!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Õîø ýÿëäèí, êÿðáÿëàéû. (Êÿðáÿëàéû ýåäèð.) Ìèðçÿ, äè î ïóëó äà áóðàéà âåð ýþðöì.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Íåúÿ ïóëó?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Íåúÿ ïóëó íÿäèð? Áåëÿ î ãûðõ ìàíàòû.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (ýöëöð). Áÿñ áó ôÿãèð ïóëó äåéèë?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Èøèíè ýþð, ðÿùìÿòëèê îüëó, ôÿãèð íÿäèð, ùå÷
ìÿíèì þçöìäÿí áþéöê ôÿãèð éîõäóð.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Èìäè êè áåëÿäèð, ìÿí ñÿíäÿí äÿ ôÿãèðÿì,
éàðûñû ñÿíèí, éàðûñû ìÿíèì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ýèú-ýèú äàíûøìà, áÿðè âåð. Ñîíðà ýþðöøÿðèê.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Íåúÿ ýþðöøÿðèê? Áóäóð, àëòû àéäûð êè, ñÿíÿ
ãóëëóã åäèðÿì, ùå÷ ìÿíèìëÿ ýþðöøìÿéèáñÿí. Áóíäàí ñîíðà íÿ ýþðöøÿúÿêñÿí?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ñÿí þëÿñÿí, íåúÿ êè ëàçûìäûð, ñÿíè õîøùàë
__________
åëÿéÿúÿéÿì.
80
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áàáàì ÿðâàùûíà àíä îëñóí, ñÿíÿ èéèðìè ìàíàòäàí áèð ãÿïèê àðòûã âåðìÿéÿúÿéÿì. Ðÿùìÿòëèéèí îüëó, ìÿí ìÿýÿð
áóðàäà ùàìáàëè-áèìóçäàì?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àç äàíûø! Âåð áóðàéà.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (þç áîüàçûíäàí òóòóð). Ùàúû àüà, àõûð þçöí
áèëèðñÿí êè, ìÿí ñÿíèí êÿëÿê éîëäàøûíàì. Àíä îëñóí áàáàì ÿðâàùûíà âÿ
áèð îüëóì Ñÿáçÿëèíèí úàíûíà, ñÿíè àëÿì è÷èíäÿ ðöñâàé åëÿðÿì. Ðÿùìÿòëèê îüëó, ñÿí ìÿíè èøèìäÿí, ýöúöìäÿí àâàðà åëÿéèá àëòû àéäûð êè,
ýÿòèðèá áóðàäà äóñòàã åëÿéèáñÿí êè, íÿäèð, ñÿíè äöíéà ìàëûíäàí ãÿíè
åëÿéÿúÿéÿì. Áèð áåëÿ âàõòäà ñÿíäÿí áèð ãóðóø ýþðìÿìèøÿì. Ìÿýÿð
èíñàí äåéèëÿì, ìÿýÿð ìÿí êöëôÿò ñàùèáè äåéèëÿì? Ìÿíÿ äåéÿí ýÿðÿê,
àé àõìàã, ìÿêòÿáäàðëûãäà íÿ éàìàíëûã ýþðäöí êè, áóðàõûá, ýÿëèá áóíà
íþêÿð îëäóí? Ìÿêòÿáäàðëûãäàí ìèí úöð ìÿäàõèë ýþòöðöðäöì! Áàõ
(áàðìàãëàðû èëÿ ñàéûð), áó ãóðáàí ïóëó, áó áàéðàì ïóëó, áó ðÿüàáÿò
ïóëó, Ãóðàí ÷ûõàíäàí õÿëÿò, àòàñû Ìÿêêÿäÿí ýÿëÿíäÿí õÿëÿò, áÿé
óøàãëàðûíäàí éàü, ïåíäèð... ùåñàá åëÿñÿí èëäÿ äþðä éöç ìàíàòäàí àðòûã
åëÿéèðäè. Áóíäàí ÿëàâÿ, éàíäûðäûüûì îäóí, êþìöð ùÿìèøÿ ìöôòÿ
äöøöðäö. Ìÿí áèð áåëÿ íÿôè ÿëäÿí áóðàõûá ñÿíèí ãîëòóüóíà ãûñûëìûøàì,
ñÿí äÿ ìÿíèìëÿ áåëÿ ðÿôòàð åäèðñÿí. Ìÿýÿð áóíó Àëëàù ýþòöðÿð? Ìÿí
ñÿíèí àäûíà àëäàíûá ýÿëìèøÿì, ýþðöðÿì, ùàìû ñÿíèí áàðÿíäÿ äàíûøûëàí
ÿôñàíÿ ñþçëÿð èìèø! Ìÿíè äÿ åëÿéèáñÿí íÿãëè-ìÿúëèñ! Ñÿíÿòèì ñÿíè
áàçàðäà, ìÿúëèñëÿðäÿ, äöêàíëàðäà òÿðèô åëÿéèá èìàíûìû éàíäûðìàãäû.
Ìÿýÿð ìÿíèì èìàíûìûí áàùàñû áåëÿ ðÿôòàðäûð? Éàëàí äàíûøìàãäàí
áèëìÿððÿ ùÿéàì, àáðûì òþêöëöá. Áóäóð, ýþðÿê ùàíñû ñåéèäèí éåòèìëÿðèíÿ áèð ÷óâàë óí ýåäèá? Ùàíñû àðâàäà îí ìàíàò âåðäèí? Áèð èíñàôûí
îëñóí, àüà?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Äàùà éàõøû, àç ñþéëÿ, ýþòöð ïóëóí èéèðìè ìàíàòûíû ãîé úèáèíÿ, ôöçóëëóã ëàçûì äåéèë.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ùà, áåëÿ ùà!.. Àëëàù îüëóíó ñàõëàñûí, ÿââÿëäÿí äå äÿ! Äàùû ìÿíè íèéÿ áèð áåëÿ äàíûøäûðûðñàí? (Äóðóá ïóëóí éàðûñûíû ùàúûéà âåðèð.)
Ôÿðùàä òîçà áóëàíìûø äàõèë îëóð.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (Ôÿðùàäûí áîéíóíó ãóúàãëàéûá þïöð). Àé
îüëóì,
ùàðàäà ãàëäûí? Ñÿíè ýþçëÿìÿêäÿí ýþçëÿðèìèí êþêö ñàðàëäû.
__________
Áóäóð, äþðä ýöíäöð êè, ñÿíäÿí òåë ýÿëèá. Áÿñ íèéÿ ýåú ýÿëäèí?
81
Ô ÿ ð ù à ä . ×àé ÷îõ äàøãûí èäè, ÿìè, åëÿ èêè ýöí îíà ìÿÿòòÿë îëäóã.
Àõûð áèð òþâð ñó éàòäû, äöøöá ýÿëäèê. (Ìèðçÿéÿ) Éà Àëëàù, ìèðçÿ, ÿùâàëèøÿðèô? (ßë âåðèð.)
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (èêèÿëëè îíóí ÿëèíè òóòóð). Ñÿíèí äþâëÿòèíäÿí,
ãóðáàíûí îëóì, éàìàí-éàõøû, äîëàíûðàì. (ßëëÿðèíè ÷ÿêèð, þïöð, ãîéóð
ýþçö öñòÿ.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Òÿê ýÿëäèí, éîõñà éîëäàøûí äà âàð èäè?
Ô ÿ ð ù à ä . Õåéð, ÿìè úàí, òÿê ýÿëìÿäèì, Ìóñà èëÿ ýÿëäèì, Çåéíàë
áÿéèí îüëó èëÿ.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áèð äå ýþðöì ýèìíàçèéàíû éàõøû òàìàì åëèéÿ áèëäèíìè?
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿëè, éàõøû òàìàì åëÿäèì, ùÿòòà áèð ãûçûë ìåäàë äà ÿíàì
àëäûì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìÿðùÿáà, îüëóì! Ìÿíèì ñÿíäÿ çÿííèì âàð
èäè. Àôÿðèí, àôÿðèí!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Õåéð!.. Áó îüëàí åëÿ øÿõñèí éóðäóíäà îòóðìàéûá êè, àõûðûí éåòèðìÿéÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Ìèðçÿ, ÿéëÿø, èøèíÿ ìÿøüóë îë.
Ìèðçÿ ÿéëÿøèð.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìóñà äà éàõøû ãóðòàðäûìû?
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿëè, î äà éàõøû ãóðòàðäû.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Àëëàùà øöêöð, Àëëàùà øöêöð! Àëëàù îíóí àòàñûíà ðÿùìÿò åëÿñèí, êàñûá êèøèäèð, èìäèéÿäÿê áîðú, õÿðú îíó îõóäóá.
Ýþçëÿðèíèí òèêÿíÿúÿéè áèð îäóð, áÿëêÿ áóíäàí ñîíðà îüëóíóí ñÿáÿáèíÿ
áèð ïàð÷à ÷þðÿê ñàùèáè îëà.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Õóá, èìäè, áàëà, øöêöð îëñóí Àëëàùà êè, áèç
äÿ ãåéääÿí ãóðòàðäûã. Áèð áåëÿ çÿùìÿòäÿí ñîíðà îõóéóá äÿðñèíè òàìàì åëÿäèí. Èìäè ìÿí äÿ ãîúàëûá ÿëäÿí äöøìöøÿì. Îòóðàðñàí þç
ìöëê-ìààøûíûí öñòöíäÿ, ìöëêöí äÿ, Àëëàùà øöêöð, óúó-áóúàüû éîõäóð,
ÿýÿð îòóðóá àáàä åëÿñÿí, þçöíäÿí äÿ ñàâàéû íå÷ÿ àäàì ñàõëàðñàí.
Ô ÿ ð ù à ä . Äîüðóäóð, ÿìè. Áó ñþçëÿðè áóéóðóðñàí, àììà, ìÿýÿð
ìÿí áóíäàí þòðö ñöìöê ñûíäûðìûøàì êè, àõûðû ýÿëèá ÿêèí÷èëèê åëÿéèì?
ßýÿð áåëÿ èäè, ùå÷ ÿââÿëäÿí îõóìàçäûì. Áèð áåëÿ çÿùìÿòè ÷ÿêÿíÿúÿí,
ýåäÿðäèì ÿêèí÷èëèéÿ.
__________
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Õóá, áÿñ áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ñÿíèí ôèêðèí íÿäèð?
82
Ô ÿ ð ù à ä . Áàüûøëàéûí, ÿìè, èíñàí êè åëì îõóäó, ýÿðÿê îíóí åëìèíäÿí åëìñèçëÿð àç-÷îõ ìÿíôÿÿòáÿðäàð îëñóíëàð. Åëì îõóéàíëàð ýÿðÿê
êîðëàðà ýþç, ãàðàíëûãäà ãàëàíëàðà ÷ûðàã îëñóíëàð. Åëìëè àäàìëàð ùàìûäàí àðòûã áèçëÿðÿ ëàçûìäûð. ×öíêè úàìààòûìûç áàøñûçäûðëàð. Áó âÿçèôÿíè
éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿí þòðö ìÿíèì åëìèì êèôàéÿò åòìÿç. Èìäè ìÿíèì
ôèêðèì áóäóð êè, Ìóñà èëÿ áåëÿ äàíûøìûøûã êè, áèð éåðäÿ ýåäÿê Õàðêîâ
øÿùÿðèíÿ. Îðàäà ùÿêèìëèê îõóéóá ãóðòàðàã.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àé áàëàì, áó äèëëÿðè ñÿíÿ êèì þéðÿäèá? Ñÿí
êè áèð ñàäÿäèë óøàã èäèí?! Îüëóì, Ôÿðùàä, ãóðáàíûí îëóì, áó ôèêèðëÿðè
áàøûíäàí ÷ûõàðò. Èìäèéÿäÿê îõóéóáñàí, ðóñóí äèëèíè áèëèðñÿí, åëÿ î ñÿíÿ
êèôàéÿòäèð. Þìöðëÿð îëóá ýþäÿê. Áóíäàí ñîíðà ýåò òÿçÿäÿí îõó, çÿùìÿò ÷ÿê, ïÿíàù Àëëàùà, îëà éà îëìàéà! Ýåò, ÿëáÿòòÿ áó ôèêèðëÿðäÿí äöø.
Ñÿíèí áàøûíà äþíöì, ùÿëÿ ñÿí óøàãñàí, áåéíèí äîëó ãàíäûð. Àììà áèç
äöíéàäà ñàããàë àüàðäûá, äèø òþêìöøöê. Ùå÷ ñÿíèí ìÿñëÿùÿòèí äåéèë êè,
áèçèì ñþçöìöçäÿí ÷ûõàñàí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ôÿðùàä áÿé! Ùàúû ÿìèí äöç áóéóðóð. Áó êèøè
ùÿìèøÿ ñÿíÿ àòàëûã åëÿéèá. ßëáÿòòÿ, áó ñÿíèí ïèñ îëìàüûíû èñòÿìÿç âÿ
áó éåðëÿðäÿ ñÿíèí îíäàí àðòûã õåéèðõàùûí éîõäóð.
Ô ÿ ð ù à ä . ßëáÿòòÿ. Áó ìÿíèì ìÿëóìóìäóð êè, ÿìèìèí ìÿíèì
áîéíóìäà ÷îõ ùàããû âàð. Àììà éåíÿ ÿìèìäÿí òÿâÿããå åëÿéèðÿì êè,
èìäèéÿäÿê ìÿíèì çÿùìÿòèìè ÷ÿêèá, áèð áåø èë äÿ áóíäàí ñîíðà çÿùìÿòèíè ìöçàéèãÿ åëÿìÿñèí.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Èìäè êè áåëÿ ìþùêÿì äóðóðñàí, þçöí áèë, áèð
ñþçöì éîõäóð. Ùÿëÿ ýåò, áèð àíàíëà äà ýþðöø, ñþùáÿò åëÿðèê.
Ôÿðùàä ýåäÿðêÿí ×èíýèç íÿôÿñèíè äÿðÿ-äÿðÿ, éöéöðÿðÿê äàõèë îëóð.
× è í ý è ç . Áûé, ñÿíèí áàøûíà äþíöì, àé ÿìèîüëó! Õîø ýÿëèáñÿí!
(Ôÿðùàäûí öçöíäÿí þïöð.) Ýÿëäèéèíè èìäèúÿ áàçàðäà åøèäèá áóðàéàäÿê
éöéöðìöøÿì. Ùÿëÿ äå ýþðöì, ÷þðÿê éåéèáñÿí, éîõñà àúñàí?
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, àú äåéèëÿì. Áèð àç áóíäàí èðÿëè éîëäà, êàðâàíñàðàäà, Ìóñà èëÿ èêèìèç áèð úöúÿíèí ÷ûüûðòìàñûíû áèð ÷þðÿêëÿ äîéóíúà
éåìèøèê.
× è í ý è ç . Õà, õà, õà!.. Èêè àäàì áèð úöúÿ éåéèáëÿð. Õà, õà, õà!..
Ìÿí äÿ åëÿ áèëèðÿì, áèð ãîéóí øàããàñû éåéèáëÿð. Õà, õà, õà!..
Ô ÿ ð ù à ä (ýöëöð). Áèð ãîéóíóí äà øàããàñûíû éåìÿê îëàðìû?
× è í ý è ç . Âàëëàù, äöíÿí ìÿðú åëÿìèøäèê, áèð áóäó øèøÿ ÷ÿêèá, èêè
÷þðÿêëÿ òÿê éåìèøÿì. Èíàíìûðñàí, ìèðçÿ ýöëáÿñÿðäÿí ñîðóø!
__________
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿé, éåíÿ ìÿíÿ ñàòàøäûí?
83
× è í ý è ç . Èìäè, ñÿíÿ áèð éîë ìèðçÿ ýöëáÿñÿð äåéÿíäÿ íÿ îëàð? Ìÿí
þëöì, ìèðçÿ, éåäèì, éîõñà éîõ?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, äîüðóäóð.
× è í ý è ç . Èìäè, ìèðçÿ, ìÿí þëöì, äå ýþðöì, ñÿí äÿ áèð áóäó éåéÿ
áèëÿðñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Õåéð, áàøûíà äþíöì, ìÿí áàúàðìàðàì. Ñÿíèí èøòàùûíà äà ùå÷ êèìèí ñþçö îëà áèëìÿç.
× è í ý è ç . ßëáÿòòÿ, ùå÷ êèìèí ñþçö îëà áèëìÿç.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àé ýÿäÿ, ñàðñàã-ñàðñàã ñþéëÿìÿ. (Ôÿðùàäà)
Ýåò, ãàäàí àëûì, àíàíûí éàíûíà.
× è í ý è ç (Ôÿðùàäûí ãîëóíäàí ÷ÿêèð, àòûëà-àòûëà îõóéóð):
Ýöëáÿñÿðäè, ýöëáÿñÿð,
Ãîúàëñà áàøû ÿñÿð.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, áó äà áèçèì ãàçàíúûìûç.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìèðçÿ, áèð äóð éàõûíà ýÿë ñÿíÿ ñþçöì âàð.
(Ìèðçÿ ýÿëèá ùàúûíûí éàíûíäà ÿéëÿøèð.) Ìèðçÿ, áó óøàã ýÿëèáäèð. Èìäè
ìÿíèì êöðêöìÿ áèðÿ äöøöá. Ñÿí ýÿðÿê áèð ìÿñëÿùÿò òþêöá, ìÿíèì
öðÿéèìè õîôäàí ÷ûõàðäàñàí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿëè, ãóëëóüóíó áóéóð ýþðÿê.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìèðçÿ, ìÿí èìäèéÿäÿê áó óøàüûí õÿðúèíè
÷ÿêìèøÿì. Àéäà îòóç ìàíàò ìÿí îíà ëèáàñäàí, êèòàáäàí, øêîëàäàí ÿëàâÿ ïóë ýþíäÿðìèøÿì. Âàëëàù, åëÿ áèëèðÿì êè, áó ïóë ìÿíèì ÿòèìäÿí
êÿñèëèá. Èìäè äÿ áèð àéðû ôèêðÿ äöøöá. Äàíûøäûüû äèëëÿðè äÿ êè åøèòäèí.
Ìÿí áóíó èìäèéÿäÿê ÿëèìäÿ ñàõëàìûøàì. Èìäè ãîðõóðàì ýåäÿ îõóéà,
ýÿëÿ, ñîíðà þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿéèì. Ýÿðÿê ìÿíÿ áèð ìÿñëÿùÿò
òþêÿñÿí. Ìÿí áèð íþâ áó óøàüû áóðàäà ñàõëàéàì. ßýÿð áóðàäà ãàëñà,
ìÿí îíó åëÿ ÿëèìÿ äîëàðàì êè, þìðö îëàíû ãàéíàüûìäàí ãóðòàðà áèëìÿç. Ñÿí áèëèðñÿí êè, áóíóí àòàñûíûí úÿìè ìöëêö ìÿíèì ÿëèìäÿäèð, íÿ
ãÿäÿð ìÿíôÿÿò åëÿéèðÿì. ßýÿð áóíó ÿëäÿí áóðàõñàì, áöòöí íÿôëÿð
ÿëèìäÿí ÷ûõàð.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (áàø áàðìàüûíû àëíûíà ãîéóá ôèêðÿ ýåäèð).
Íåúÿñÿí, ìÿí áèð òÿäáèð òþêöì êè, ßìð Àñûí äà àüëûíà ýÿëìÿñèí?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àíä îëñóí Àëëàùà, îüëóì ×èíýèçèí úàíû ö÷öí,
ñÿíè äöíéà ìàëûíäàí ãÿíè åëÿðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Äöíéà ìàëû ìÿíÿ ëàçûì äåéèë, îíúà ìàíàò
__________
ïóë âåð, áèð äîíëóã äà ìàùóä, áó ñààò äåéèì.
84
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Âàëëàùè âåðÿðÿì. Èéèðìè ìàíàò äà âåðÿðÿì,
àíúàã äå.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ñÿí ýÿë Ôÿðùàä áÿéè áèð íå÷ÿ ýöíëöéÿ ýþíäÿð êÿíäÿ ýÿçìÿéÿ âÿ î ýåäÿíäÿí ñîíðà áèðèñèíèí ãûçûíû þçöíäÿí
áèõÿáÿð îíà èñòÿ, àë. Åëÿ îëñóí êè, ýÿëñèí êè, øèðíè äÿ è÷èëèá, òàìàì îëóá.
Îíäàí ñîíðà èëèøèá áóðàäà ãàëàñûäûð. Àììà áÿøÿðòè êè, òîéóíó äà òåç
åëÿéÿñÿí, ùà!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àôÿðèí, ìèðçÿ, ñÿää àôÿðèí! Ùÿãèãÿò ýþçÿë
òÿäáèðäèð. Õóá, áÿñ ìÿí îíà êèìèí ãûçûíû èñòÿéèì?
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è . Íÿ ãÿäÿð ôèêèð åëÿñÿí, Ìÿúíóí áÿéäÿí éàõøûñûíûí ãûçûíû òàïìàéàúàãñàí. ßââÿëà îíóí ãûçû ÷îõ ýþçÿëäèð âÿ ÿëàâÿ
Ìÿúíóí áÿé ñÿíèí ìöõëèñèíäèð. Àéàüûíäàí þïöá ãûçûíû âåðÿð.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ñÿää àôÿðèí, ìèðçÿ! Éåäèéèí ÷þðÿê ñÿíÿ ùàëàë îëñóí. Ìÿí áó ýöí-ñàáàù Ôÿðùàäû ýþíäÿðÿðÿì êÿíäÿ âÿ àõøàìû äà
Ìÿúíóí áÿéèí åâèíÿ åë÷è ýþíäÿðÿðÿì. Ïàéûç ýèðìÿìèø äÿ, èíøàëëàù,
òîéó åëÿðÿì. (Äóðóð àéàüà.) ×îõ ñàü îë, ìèðçÿ. Ìÿíè ãåéääÿí ãóðòàðäûí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿñ, ùàúû, áèçèì õÿëÿò?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áåëÿ ìÿíèì áó ýþçëÿðèì öñòÿ. Àíä è÷ìèøÿì, âåðÿúÿéÿì. Àììà áó ñþùáÿòè áèð àäàì áèëìÿéÿ ùà!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ùàúû, íÿ áóéóðóðñàí? Ìÿýÿð ñÿí ìÿíÿ áÿëÿä äåéèëñÿí?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . ßëáÿòòÿ, ÿëáÿòòÿ... (Ôÿðùàä ýåäÿí ãàïûéà
éóìðóüóíó ýþñòÿðèð.) Ñàõëàðàì ñÿíè!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Ùÿìèí îòàã. Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè ãàïûíû à÷ûá äàõèë îëóð. Ãàïû à÷ûã ãàëûð, ãàïûíûí
äàëûíäà ö÷ íÿôÿð êÿíä ÿùëè ýþðöíöð.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è (ýåðè äþíöá êÿíäëèëÿðÿ). Ñèç áóðàäà äóðóí,
ãàïûíûí äàëûíäà, ìÿí ýåäèì Ôÿðùàä áÿéÿ ÿðç åëÿéèì. (Ãàïûíû þðòöá,
ýÿëèá ñàü òÿðÿôäÿí êå÷èð, áèð àçäàí ñîíðà Ôÿðùàä áÿéëÿ áàùÿì ãàéûäûð.)
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿñ ìÿíè ýþðìÿê èñòÿéÿíëÿð, ìèðçÿ, ùàíû?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áóðàäà, ãàïûäà äóðóáëàð.
__________
Ô ÿ ð ù à ä . ×àüûð ýÿëñèíëÿð è÷ÿðè.
85
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿé, îíëàðûí àéàãëàðû, ëèáàñëàðû òîçëóäóð, ìÿí
íåúÿ îíëàðû îòàüà ÷àüûðûì? Õàëû-ýÿáÿíè õàðàá åëÿéÿðëÿð. Éàõøû îëàðäû
êè, þçöíöç ãàïûéà ÷ûõûá, ÿùâàëëàðûíû ñîðóøóá, éîëà ñàëàñûíûç.
Ô ÿ ð ù à ä . Äöçäöð, ÿìèì ùÿìèøÿ éàíûíà ðÿèééÿò ýÿëÿíäÿ ÷ûõûá îíóíëà ãàïûäà ñþùáÿò åäèá éîëà ñàëûð. Ìÿí áóíóí ìÿíàñûíû áàøà äöøìöðäöì, èìäè àíëàäûì. ßìèìÿ äå âÿ þçöí äÿ áèëýèíÿí êè, àéàãäàí áóëàøàí òîçó ñöïöðýÿ èëÿ òÿìèçëÿìÿê ìöìêöíäöð. Îòàã öôóíÿòèíè ïÿíúÿðÿíè áèð ãÿäÿð à÷ûã ãîéìàãëà ðÿää åòìÿê îëàð. Àììà áèð ïàðà õÿáèñ
ãÿëáëÿðè áàñàí òîçó ùå÷ áèð ñöïöðýÿ èëÿ òÿìèçëÿìÿê îëìàç. Ìóðäàð
öðÿê ñàùèáëÿðè îëàí âöúóäëàðûí öôóíÿòèíè äÿðéàëàð ïàê åäÿ áèëìÿç. Áó
ýÿëÿí êèøèëÿðèí òîçëó, ÷èðêëè àéàãëàðû ÷îõ àäàìûí öðÿéèíäÿí òÿìèçäèð.
Çÿùìÿò ÷ÿêèá ÷ûõ, î êèøèëÿðè áóðàéà ÷àüûð!
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è . Áÿé! Äîüðóñó áóäóð êè, ùàúû àüàíûí ãÿçÿáèíäÿí ãîðõóðàì. Ñÿí ìÿíè îíóí ãÿçÿáèíÿ äö÷àð åëÿìÿ. Ìÿí äÿ
áèëèðÿì êè...
Ô ÿ ð ù à ä . Áèëèðñÿí, áÿñ íèéÿ äàíûøìûðñàí?
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è . Íÿ åëÿéèì, àé ãóðáàíûí îëóì? Áèð ïàð÷à ÷þðÿê éåéèðÿì, ÿëàúûì íÿäèð? Ýÿðÿê ùàúûíûí õàùèøè èëÿ ðÿôòàð åäÿì, éîõñà..
Ô ÿ ð ù à ä . Íÿ éîõñà? Äàëûíû äå! Áèð ïàð÷à ÷þðÿê óúóíäàí äèí, ÿãèäÿ, èìàí ùàìûñû áàäÿ ýåäèð? Ýåò, ýåò, ýåò, ìèðçÿ! Áóðàäàí ñÿíèí ñèôÿòèí, áàüûøëàýèíÿí, ìÿíÿ áèð àéðû úöðÿ ýþðöíöð. Ýåò, ýåò. Ìÿí þçöì
êÿíäëèëÿðè ÷àüûðûá äàíûøàðàì. Ñÿí äÿ úàâàáäåùÿíäÿ îëìàçñàí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áÿé, ýþðöíöð êè, ñÿí ìÿíèì ÿðçèìÿ äöðöñò
ìöëòÿôèò îëìàäûí.
Ô ÿ ð ù à ä . Õåéð! ×îõ ëÿòèô àíëàäûì. Õàòèðúÿì îë, ýåò, ìèðçÿ. Áÿëêÿ
ýÿëäè, ñÿíè áóðàäà ýþðäö.
Ìèðçÿ ñîë ãàïûäàí ýåäèð, Ôÿðùàä èêè ÿëèíè ãîéíóíà ãîéóá áèð ãÿäÿð âàõò
äàëûíúà áàõûð, ñîíðà ãàïûíû à÷ûá êÿíäëèëÿðÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . È÷ÿðè ýÿëèí, è÷ÿðè ýÿëèí!
ß â â ÿ ë è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àéàüûìûç òîçëóäóð, ãóðáàíûí îëóì.
Ô ÿ ð ù à ä . Åéáè éîõäóð, ýÿëèí è÷ÿðè. (Êÿíäëèëÿð è÷ÿðè ýÿëèá, áàø ÿéèðëÿð.) Õîø ýþðäöê, ëÿëÿëÿðèì, õîø ýþðäöê! Êåôèíèç, ÿùâàëûíûç íåúÿäèð?
(Îíëàðëà ÿë âåðèð. ßââÿëèíúè êÿíäëè èñòÿéèð Ôÿðùàäûí ÿëèíè þïñöí, ãîéìóð.) Éîõ, éîõ! Ðàçû äåéèëÿì, ëàéèã äåéèë ñÿíèí êèìè àüñàããàë êèøè
ÿëèìäÿí þïñöí. Àëà áóðàäàí þï. (Öçöíö ýþñòÿðèð. Êÿíäëèëÿð áèð-áèð
__________
îíóí öçöíäÿí þïöðëÿð.) Áåëÿ éàõøûäûð! Äè ÿéëÿøèí, ñþùáÿò åëÿéÿê.
86
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ãóðáàíûí îëóì, áèç àòà-áàáàäàí àüà ãóëëóüóíäà
îòóðìàüà àäÿò åëÿìÿìèøèê. Áèçÿ èçí âåð ãóëëóüóíóçäà äóðàã.
Ô ÿ ð ù à ä . Ëÿëÿ, ãÿëéàíäàí, ÷óáóãäàí, ïàïèðîñäàí áèð øåéÿ àäÿòêÿðäÿñÿíìè?
Èê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Íåúÿ àüà?
Ô ÿ ð ù à ä . Åëÿ-áåëÿ ñîðóøóðàì, ëàçûìäûð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áÿëè, áÿé. Åâäÿ àúû ãÿëéàíäàí, çàääàí ÷ÿêÿðÿì.
Éîëà ÷ûõàíäà éàíûìäà ÷óáóã îëóð.
Ô ÿ ð ù à ä . Íåúÿ, éàõøû àäÿòäèð, éà ïèñ?
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áàøûíà äþíöì, ùàðàäàí éàõøû àäÿòäèð, àäàìûí
úàíûíû ïó÷ åëÿéèð.
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Áèçèì êÿíääÿ êå÷ìèøäÿ áèð øàèð Ùÿñÿí âàð èäè
åé, î äåéÿðäè: ãÿëéàí, ÿë éàí ìàë éàí, úàí éàí.
Ô ÿ ð ù à ä . Éàõøû äåéèá, ÷îõ éàõøû äåéèá, áÿñ ýþðöíöð ïèñ àäÿòäèð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . ßëáÿòòÿ, ãóðáàíûí îëóì, Àëëàù êÿññèí áåëÿ àäÿòè.
Ô ÿ ð ù à ä . Èìäè êè àäÿòèí ïèñè, éàõøûñû îëóð, ÿéëÿøèí. (Êöðñöëÿðè
ýþñòÿðèð.)
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Ãóðáàíûí îëóì, áèç îðàäà îòóðìàã áàúàðìàðûã, éûõûëàðûã, ãîë-ãû÷àìûç ÿçèëÿð. Áèçèì ö÷öí éåð ðàùàòäûð.
Ô ÿ ð ù à ä . Åéáè éîõäóð, éåðäÿ îòóðóí. Ìÿí äÿ ñèçèí ðàùàò îëìàüûíûçû èñòÿéèðÿì (ßéëÿøèðëÿð. Ôÿðùàä êöðñö öñòÿ, êÿíäëèëÿð èñÿ éåðäÿ îòóðóðëàð.) Øÿùÿðäÿ èøèíèç âàð èäè, éîõñà ìÿíèì éàíûìà ýÿëìèñèíèç?
ß â â ÿ ë è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áÿëè! Áàçàðà ìåéâÿ ýÿòèðìèøäèê. Åøèòäèê
êè, òÿøðèô ýÿòèðèáñèíèç, ýÿëäèê ãóëëóüóíóçà áàø ÿéÿê.
Ô ÿ ð ù à ä . ×îõ õîø ýÿëèáñèíèç. Ìÿí äÿ äöíÿí ýÿëìèøÿì. Èñòÿéèðÿì
áó ýöí, ýöíîðòàäàí ñîíðà ñèçÿ ãîíàã ýÿëÿì, êÿíäÿ.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ýþçöìöç àéäûí îëñóí àüà! Àëëàùà øöêöð, ëàï
áþéöê îüëàí îëóáñàí.
Ô ÿ ð ù à ä . ×îõ ñàü îë, ëÿëÿ! Áàüûíûç, ÿêèíèíèç íåúÿäèð?
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Íèéÿ, Àëëàùûí äþâëÿòèíäÿí éàõøûäûð. Áèëäèð ÿêèíëÿðè äîëó äþéäö, àììà áó èë éàõøûäûð. Áàüëàðûí ìåéâÿñè äÿ Àëëàùà øöêöð, áîëäóð.
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿñ åøèòäèì ìàëëàðäà íàõîøëóã âàð èìèø?
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Ìàëëàðûí èøè, ãóðáàíûí îëóì, àñàíäûð. Áèð äàíàíûí áóðíó ãàíàéàíäà áþéðöíäÿí íå÷ÿ ùÿêèì ÷ûõûð. Àíúàã èíñàíà ãóëàã
àñàí éîõäóð. Ùÿð êèìè àüðûñû òóòñà, ýÿðÿê êÿôÿíÿ àäàì ýþíäÿðÿñÿí.
__________
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿýÿð éàõûíäà ùÿêèì éîõäóð?
87
ß â â ÿ ë è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ùÿêèì áèð ýöíëöê éîëäà îëóð, éîëëàðûìûç õàðàá, àçàðëûíû íÿ àðàáàäà àïàðìàã îëóð, íÿ àòëà. Ãîíøó êÿíääÿ áèð îòàéëû íöñõÿáÿíä âàð. Ùÿêèìëèêäÿí äÿ àç-ìàç áàøû ÷ûõûð. Ýåäèá áèð ìàíàò
âåðèá ýÿòèðèðèê. Îòäàí, ÿëÿôäÿí âåðèá, ÷ûõûá ýåäèð.
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Áèð ö÷ èë áóíäàí èðÿëè êÿíäÿ “õàëéàð” íàõîøëóüó äöøìöø èäè, íÿ ãÿäÿð àäàì ãûðûëäû. Ôåéçóëëà êèøèíèí êöëôÿòè éåðè èëÿ
áàòäû. Íåúÿ àéäàí ñîíðà, áóäó ýþðäöê, áèð ùÿêèì áèð àðûã éàáûíûí áåëèíäÿ áóäó ýÿëäè. Ýÿëäè ýþðäö àçàð ÷îõäàí ãóðòàðûá, éàáûíûí áàøûíà áèðèêè àüàú âóðóá ãàéûòäû, ýåòäè.
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, áåëÿ îëìàç. Áóíà ÿëàú ëàçûìäûð. Èìäè ýÿëèðÿì êÿíäÿ, ÿòðàô êÿíäëÿðäÿí äÿ úàìààòû éûüàðàì, áèð êàüûç ãàéûðûá äþâëÿòäÿí
ùÿêèì èñòÿðñèíèç. Þçöì äÿ ùÿêèìëèê îõóìàüà ýåäèðÿì. Äÿðñèìè òàìàì
åëÿéÿíäÿí ñîíðà, ýÿëèá è÷èíèçäÿ îòóððàì, èøèíèç äàùà éàõøû êå÷ÿð.
Ê ÿ í ä ë è ë ÿ ð . Àëëàù þìðöíö óçóí åëÿñèí! Àëëàù ñÿíèí êþëýÿíè áèçèì áàøûìûçäàí ÿñêèê åëÿìÿñèí!
Ô ÿ ð ù à ä . Áó èë áàðàìàíûç íåúÿäèð?
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áàðàìà éàõøû îëìàäû. Áó èë áèð óðóñ ýÿëìèøäè,
äåéèðäèëÿð êè, è÷ÿðèäÿí ýþíäÿðèáëÿð, ýÿëäè áèçèì áàðàìà êîìàëàðûìûçà
áàõäû. Ñîíðà äåäè êè, ñèç áàðàìà ñàõëàìàüûí ãàéäàñûíû áèëìèðñèíèç, î
ñÿáÿáÿ ãóðäëàðûíûç ãûðûëûð. Î äåéèðäè êè, òèêäèðäèéèíèç êîìàëàð éàðàìàç.
Ýÿðÿê àéðû êîìàëàð òèêÿñèíèç. Áåø äÿíÿ äÿ ìöñÿëìàíúà éàçûëìûø êèòàá
âåðäè êè, áóíëàðû îõóéóí, áóðàäà áàðàìà ñàõëàìàã ãàéäàñû éàçûëûá. Áèç
äÿ áàøûíà äþíöì, áèñàâàä àäàìûã, êèòàáäàí íÿ áàø à÷àúàã èäèê?
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Ìÿí î êèòàáûí áèðèíè àïàðäûì ìîëëàéà âåðäèì
îõóñóí, î äà, äåéÿñÿí, áèð øåé áàøà äöøìÿäè. Êèòàáû î éàí-áó éàíà âÿðÿãëÿäè äåäè: “Áîø øåéäèð, àòà-áàáà ãàéäàíûçëà áàðàìà ñàõëàéûí. Àç÷îõëóüó áàüëûäûð Àëëàùûí òþâôèãèíÿ, öðÿéèíèç äöç îëñà, áèéàáàíäà äà
áàðàìà ñàõëàéûá ìÿùñóë ýþòöðÿ áèëÿðñèíèç”.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áèçèì ãîíøóìóçäà áèð åðìÿíè âàð, êîð Ìèíàñ!
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ìèíàñû äåìÿ! Îíóí èøè ÿúàçäûð, ÿúàç!
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áóäóð íå÷ÿ èëäèð, áèð åâ òèêäèðèá, îðàäà áàðàìà
ñàõëàéûð. Áó èë åøèòìÿìèøÿì êè, îíóí ãóðäëàðû òÿëÿô îëñóí. Ìÿí ñîðóøäóì, äåéèð êè, êèòàá öçö èëÿ ñàõëàéûðàì.
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿñ î ðóñ âåðÿí êèòàáû ìÿíèì ÿìèì ýþðìÿäè?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ýþðäö, îõóäó, äåäè êè, áèð áåëÿ áàðàìà êîìàñûíûí éöç ìàíàò õÿðúè âàð. Ãóðáàíûí îëóì, áèç éöç ìàíàòû ùàðàäàí àëàã?
Ô ÿ ð ù à ä . Íèéÿ, ÿìèì ïóë âåðÿ áèëìÿç èäè? Ëàçûì îëàí ãÿäÿð ÿìèì__________
äÿí ïóë ýþòöðöí, êîìà òèêäèðèí, ñîíðà áàðàìàíû ñàòûá ýÿòèðèá âåðÿðñèíèç.
88
Ñèç õàùèø åëÿñÿíèç, ùÿð áèð àäàìà áèð êîìà òèêäèðèá øÿðàêÿòëè áàðàìà
ñàõëàéà áèëÿðñèíèç. (Êÿíäëèëÿð áàøëàðûíû àøàüû ñàëûðëàð.) Íèéÿ êèðèäèíèç?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Äÿõè íÿ ÿðç åëÿéÿê?
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, ñèçèí öðÿéèíèçäÿ ñþç âàð, áèëìèðÿì íèéÿ äåìèðñèíèç? Ñèç ìÿíèìëÿ à÷ûã äàíûøûí, ìÿí äÿ ñèçèí êèìè áèð àäàìàì, íÿ
ãÿäÿð à÷ûã äàíûøñàíûç, áèð åëÿ ìÿí ñèçäÿí ðàçû îëàðàì.
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Áÿé, äîüðóñó áóäóð êè, Ùàúû Ñÿìÿä àüà èëÿ
áèçèì ñþâäàìûç òóòìóð, ìÿí áèëìèðÿì îíóí ÿëèíèí ñóéóíó...
Ô ÿ ð ù à ä . Íåúÿ?
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Áèçÿ ïóë ëàçûì îëàíäà ùÿôòÿ áàçàðûíà ýåäèá,
àéäà òöìÿíÿ áèð àááàñû ìöàìèëÿ èëÿ Ùàúû Ñÿôÿðäÿí àëûðûã. Àììà Ùàúû
Ñÿìÿä àüà àéäà ìàíàòà áåø øàùûäàí ÿñêèê ìöàìèëÿéÿ ïóë âåðìèð.
Ô ÿ ð ù à ä . Íÿ äàíûøûðñàí, êèøè? Áó, èëäÿ éöç ìàíàòà àëòìûø ìàíàò
ìöàìèëÿ åëÿéèð?! Ìÿýÿð ìÿíèì ÿìèì áåëÿ èø ýþðöð? Î êè áèð ìþìèí,
íàìàç ãûëàí, øÿðèÿòäÿí áàõÿáÿð øÿõñäèð. Î íèéÿ áåëÿ åëÿéèð?
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è (ö÷öíúö êÿíäëèíè ýþñòÿðèð). Áó éàçûüà ö÷-äþðä èë
áóíäàí ãàáàã îòóç áåø ìàíàò ïóë âåðìèøäè, ÿëëè ìàíàòàäÿê ùàúûéà ïóë
âåðèá, éåíÿ áîðúëóäóð.
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, ìÿí ÿìèìè áåëÿ áèëìèðÿì. Ìÿí îíóíëà áó áàðÿäÿ
äàíûøàðàì. Áó éàõøû èø äåéèë êè, ÿìèì òóòóð.
Ùàúû Ñÿìÿä àüà Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè èëÿ äàõèë îëóðëàð. Ðÿèééÿòëÿð âÿ
Ôÿðùàä àéàüà äóðóðëàð.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áó íÿäèð? Áó íÿäèð? (Ðÿèééÿòëÿðÿ) Ñèç þç
ìÿüàìûíûçû áèëèðñèíèç éà éîõ? Ñèç èíäèéÿäÿê áó îòàüûí è÷èíè ýþðöáñöíöçìö? Îòàüû òîçà-òîðïàüà áóëàìàüûíûç êèôàéÿò åòìèð, ùÿëÿ áèð ÿçèç
ãîíàãëàð êèìè èñòèðàùÿòëÿ äÿ ÿéëÿøèáñèíèç?!
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ùàúû àüà. Áèçÿ Ôÿðùàä áÿé èçí âåðäè, áèç äÿ
îíóí ãóëëóüóíäà îòóðäóã.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ôÿðùàä áÿé óøàãäûð, àììà ñÿí àüñàããàë ùåéâàíñàí, ýÿðÿê àüà èëÿ íþêÿðèí éåðèíè áèëÿñÿí.
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, íÿ áóéóðóðñóíóç? Ìÿýÿð áóíëàð äà áèçèì êèìè
àäàì äåéèëëÿðìè?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Éîõ! Áóíëàð àäàì äåéèëëÿð, ðÿèééÿòäèðëÿð,
ðÿèééÿò! Áàøà äöøöðñÿíìè?
Ô ÿ ð ù à ä . Õåéð, áàøà äöøìöðÿì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Îíäà áóíëàð ÷ûõñûíëàð åøèéÿ, ìÿí ñÿíè áàøà
__________
ñàëûì. (Ðÿèééÿòëÿðÿ.) Ýåäèí ÷þëäÿ îòóðóí. (Ðÿèééÿòëÿð ýåäèðëÿð.) Áèëèð89
ñÿí, Ôÿðùàä, ñÿí óøàãñàí, áó úÿìàÿòÿ áÿëÿä äåéèëñÿí, ðÿèééÿò òàéôàñû
äåéÿíäÿ, áèð áèùÿéà ìÿõëóãäóð. Áó ýöí èçí âåðÿðñÿí éàíûíäà îòóðñóí,
ñàáàù ýþðÿðñÿí þçö ñÿíäÿí èçèíñèç ýÿëèá êöðñöëÿðèí öñòöíäÿ ÿéëÿøèá.
Áèð àçäàí ñîíðà äà ýÿëèá áîéíóíà ìèíÿúÿê. Áóíëàðà íÿ ãÿäÿð ãàïàç
äÿéñÿ, áèð åëÿ òàáå îëàðëàð.
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, íèéÿ áåëÿ ñþçëÿðè áóéóðóðñóíóç? Áó éàçûãëàð,
âàëëàù, èíñàíäûðëàð. Áèçèìòÿê, áÿëêÿ äÿ áèçäÿí äÿ áèð àç éàõøû èíñàíäûðëàð. Áóíëàðûí äà öðÿêëÿðèíäÿ äÿðäëÿðè âàð, ãÿìëÿðè âàð, áó éàçûãëàðà
öðÿê äÿðäëÿðèíè ùå÷ êÿñÿ ñþéëÿìÿê ìöìêöí îëìóð. Áÿé éàíûíà
ýÿëèðëÿð, ãàïûéà ÷ûõûá ö÷ êÿëìÿ äàíûøûá éîëà ñàëûðëàð. Àðàëàðûíà éöçáàøû
ýÿëèð, îíëàðëà ãàì÷û èëÿ äàíûøûð. Ïðèñòàâ ñþéöøëÿ ñþùáÿò åëÿéèð. Èìäè ìÿí
áóíëàðëà äàíûøûðäûì, äåéèðëÿð êè, ùÿð èë áàðàìà ãóðäëàðûìûç ãûðûëûð, ÷öíêè
êèòàá öçö èëÿ òèêäèðìÿéÿ ïóë òàïìûðûã. Ïóë äà ëàçûì îëàíäà ýÿðÿê ýåäèá
åëÿ ìöàìèëÿ èëÿ ýþòöðÿê êè, þìðöìöç îëàíû àëòûíäàí ÷ûõà áèëìÿéÿê.
Ùÿòòà äåéèðëÿð, áèð çàëûì, íàèíñàô, Àëëàùäàí äþíìöø âàð êè, îíëàðäàí
àéäà ìàíàòà áåø øàùû ìöàìèëÿ àëûð. (Ùàúû ñÿêñÿíèð.) Áàõ, òÿÿúúöá
åëÿäèíèç?! Íÿ îëàð êè, îíëàðà ìöàìèëÿñèç ïóë âåðÿñèíèç êè, ýåäèá î íþâ
ìÿëóì ìöàìèëÿäàðûí ÿëèíÿ êå÷ìÿéÿëÿð?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Éàëàí äåéèðëÿð, èíàíìà. Åëÿ øåé îëñà, ìÿí
áèëÿðÿì, éàëàí äåéèðëÿð.
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, èíàíìûðàì éàëàí äåéÿðëÿð! Íÿ äöøöá îíëàðà éàëàí
äåñèíëÿð? Âÿ ÿëàâÿ äåéèðëÿð êè, îíëàðà êèòàá ïàéëàéûáëàð, áàðàìà÷ûëûã
êèòàáû. Êÿíääÿ áèð íÿôÿð ñàâàäëû éîõ èìèø êè, î êèòàáû îõóéóá îíëàðû
áàøà ñàëà. Áèç ýÿðÿê ñÿé åäÿê êè, îíëàð óøàãëàðûíû îõóòñóíëàð. Ìÿýÿð
èíñàôäûð êè, áèð êÿíääÿ áèð ñàâàäëû àäàì òàïûëìàñûí?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áàëà, ãóëàã âåð, ñÿí ýåäèá î úàìààòûí è÷èíäÿ
áèð íå÷ÿ ýöí îòóðñàí, áèëÿðñÿí êè, îíëàð íåúÿ ìÿõëóãäóðëàð. Ðÿèééÿò íÿ
ãÿäÿð àâàì îëñà, áèð åëÿ áÿé ö÷öí ìÿñëÿùÿòäèð. Ùÿðýàù áóíëàðà áèç åëì
îõóòñàã, ýÿðÿê ñîíðà ýåäèá äèëÿíÿê. Ùÿðÿñè ýåäèá áàøûíà áèð øàïêà
òàõûá äåéÿúÿê êè, ìÿí àáðàçîíàì. Îíäàí ñîíðà ùöíÿðèí âàð îíëàðëà
äàíûø. Ýÿëèá éàíûíäà èçèíñèç ÿéëÿøÿúÿê, ýóéà ìèí èëäèð ñÿíèíëÿ áàüðûáàäàøäûð. Êÿíäÿ ýåäÿúÿêñÿí, ìÿùÿë ãîéìàéàúàã, äåìÿéÿúÿê êè, àüà
ýÿëèá, ýåäèì îíà áèð ñàëàì âåðèì.
Ô ÿ ð ù à ä . Éÿíè þç ùöãóãóíó äöðöñò àíëàéàúàã!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áóíà ñÿí ùöãóã äåéèðñÿí? Áóíà ñÿí ùöãóã
äåéèðñÿí? Áó, ùöãóã äåéèë! Ìÿí áóíó ùå÷ âÿäÿ ãÿáóë åòìÿðÿì. Ìÿíèì éàøûì àëòìûøäàí þòöá, áó ýöí-ñàáàù þëÿðÿì. Îíäà áèëÿðñÿí êè,
__________
ãîúà ÿìèí äîüðó äàíûøûðìûø.
90
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, ñèç áèëèí êè, áÿéè áÿé, ðÿèééÿòè ðÿèééÿò åëÿéÿí áèçèì
êèìè áèð àäàìäûð. Âàõò êè, îíëàðû ñèçèí èõòèéàðûíûçà âåðèáëÿð, ýÿðÿê ñèç
îíëàðà àòàëûã åëÿéÿñèíèç. Éÿíè ÷àëûøàñûíûç êè, ðÿèééÿòèí åëìè àðòñûí,
ýöçÿðàíû àðòñûí.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áàëà, ìÿí äåéÿíè ñÿí áàøà äöøìöðñÿí. Òà
áèð ìöääÿò áÿéëèê åëÿìÿéèíúÿ áèëìÿéÿúÿêñÿí. Ýåäèá áèð ïàðà ñàðñàãñàðñàã êèòàáëàð îõóéóáñàí, îòóðóá äàíûøûðñàí. Î êèòàá éàçàíûí ùå÷ áèðè
íÿ áÿéäèð, íÿ ðÿèééÿò. Àâàðà-àâàðà àäàìëàðäûð. Àíúàã àðàëûã ãàðûøäûðûðëàð. Ðÿèééÿò íÿäèð, äþâëÿò íÿäèð, åëì íÿäèð, ñÿíÿò íÿäèð? Ðÿèééÿò êè
äþâëÿòëÿíäè, ýÿðÿê áÿé áàø ýþòöðñöí êÿíääÿí ÷ûõñûí.
Ô ÿ ð ù à ä . ßëáÿòòÿ, ýÿðÿê ÷ûõñûí! Íÿ èñòÿéèð áÿé áó éàçûã ðÿèééÿòäÿí? À÷ûã äàíûøìàã èñòÿéèðÿì, Àëëàùûí éåðèíè êèì ñÿíÿ ìÿõñóñ
åäèáäèð? Íÿ ñÿáÿáÿ éåð ñÿíèí îëñóí? Íèéÿ áÿé þç çÿùìÿòè èëÿ ÷þðÿê
éåìÿñèí? Ìÿýÿð áó, èíñàí ñèôÿòèäèð? Ñèç ðÿèééÿòÿ ùåéâàí äåéèðñèíèç.
Þç àëíûíûí òÿðè èëÿ ÷þðÿê ãàçàíàí ùåéâàí äåéèë, áÿëêÿ õàëèñ áèð èíñàíäûð!
Êèôàéÿòäèð ìèí èëëÿðëÿ úàìààòû ÿñèð åäèá þç ùÿìúèíñèíèç èíñàíûí ãàíûíû
ñîðäóüóíóç! Ùÿð êÿñ þç ùöãóãóíó òàíûñà éàõøûäûð. Ùå÷ êèìèí èõòèéàðû
éîõäóð äåñèí êè, éåð ìÿíèìäèð. Éåð Àëëàùûíäûð âÿ ùÿð êÿñ ýÿðÿê î éåðäÿí àëäûüû ìÿíôÿÿòÿ òÿê þçö ñàùèáëèê åäÿ.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (Ìèðçÿéÿ). Âàëëàù, áó óøàã äåéÿñÿí äÿëè îëóá.
Ýåäèá êÿíääÿ áèð-èêè áåëÿ ñþç äàíûøñà, úàìààòû áèëìÿððÿ áèçèì öçöìöçÿ äóðüóçàúàã. Àõûðäà äà åðìÿíè Ñèìîíóí îüëó êèìè ãîëëàðûíû áàüëàéûá
ýþíäÿðÿúÿêëÿð áèðáàø Ñèáèðÿ. (Ôÿðùàäà) Ãóðáàíûí îëóì, àüëûíû áàøûíà
úÿì åëÿ, áó ñþçëÿðè áóðàäà äàíûøäûí, êå÷ÿð, äàùà ýåäèá êÿíääÿ äàíûøìà! Íÿ åëÿéÿê, åëÿ êè ìÿí äÿ þëäöì, êÿíäÿ ñàùèäèê åëÿäèí îíäà þçöí
áèë. (Ìèðçÿéÿ) Ìèðçÿ, äàùû áóíó äàíûøäûðìàã õàòàäûð, ýåäÿê.
Ýåäèðëÿð.
Ô ÿ ð ù à ä (äàëëàðûíúà). Ýåäèí, ýåäèí, áèð âàõò îëàð, ñèçäÿí ùåñàá
èñòÿðëÿð. Áó äèëëÿðè îíäà äàíûøàðñûíûç. Ùÿëÿ áèð ìöääÿò èñòè îòàãëàðäà,
éóìøàã éîðüàí-äþøÿêëÿðäÿ èñòèðàùÿò åäèí, àììà ñèçè þç çÿùìÿòëÿðè èëÿ
áÿñëÿéÿíëÿð ñîéóãäàí, àúûíäàí ãûðûëñûíëàð. Íàèíñàô çàëûìëàð, áèìöðöââÿò úÿëëàäëàð! Ùÿëÿ äþâðàí ñèçèíäèð. Àììà áóíó éÿãèí åäèí êè, áóéíóçñóç ãî÷óí ãèñàñûíû, áóéíóçëó ãî÷äà ãîéìàçëàð! Áàòàð ñèçèí êèìè
õóíõàð úÿëëàäëàð!
__________
ÏßÐÄß
91
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Ùÿìèí îòàãäûð. Ùàúû Ñÿìÿä àüà, Ìåùðè õàíûì âÿ Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè, ãîëòóüóíäà áèð ìöúðö, äóðóáëàð îòàüûí îðòàñûíäà.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (Ìèðçÿéÿ). Ìèðçÿ, áèçèì åâèìèçèí ìÿùðÿìè
ñÿíñÿí. Ýÿðÿê øèðèí öñòÿ þçöí ýåäÿñÿí.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áàø öñòÿ, áîðúóìäóð.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Èìäè áó àëûíàíëàð íÿ ãÿäÿð øåé îëäó?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Íÿ áèëèì, ðÿùìÿòëèê óøàüû. Àäûìû åøèäèá åëÿ
áèëèðëÿð êè, ìÿí õÿçèíÿ öñòöíäÿ îòóðìóøàì, ëàï ýþéäÿí ýåäèðëÿð. Îí
ïóò øèðíè èñòÿìèøäèëÿð, éåääè äÿñò èðè õÿëÿò, îí èêè äÿñò õûðäà õÿëÿò, áåø
èðè ãÿíä êÿëëÿëÿðè, áó ìöúðö äÿ êè íèøàíëàðäûð.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Äàùû íèéÿ äàðûëûðñàí? Áèðúÿ ãàðäàøûí îüëó âàð.
Áåëÿ øåéëÿðè ñÿí îíà íèéÿ ÷îõ ýþðöðñÿí?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Éîõ, âàëëàù, ÷îõ ýþðìöðÿì. Ôÿðùàäûí àäû ýÿëÿíäÿ âÿ ýÿëÿí éåðäÿ ìÿí úàíûìäàí êå÷ÿðÿì. Àíúàã äåäèéèì îäóð êè,
áèð áåëÿ øåéëÿð íÿéÿ ëàçûìäûð? Áåø ïóò øèðíè äÿ êèôàéÿò åäÿðäè, õÿëÿòèí
äÿ éàðûñû.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Íÿ ñþçäöð! Ôÿðùàäûí áó äöíéàäà ñÿíäÿí ñàâàéû êèìè âàð? Àëëàù ñÿíèí îüëóíó ñàõëàñûí, ñÿí ùÿìèøÿ îíóí õîøáÿõò
îëìàüûíà ÷àëûøûáñàí.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Õóäàâÿíäè-àëÿì ìÿíè ãèéàìÿòÿ ðÿèééÿò ñèôÿòèíäÿ ýÿòèðñèí, ÿýÿð ìÿí îíó þç îüëóì ×èíýèçäÿí àðòûã èñòÿìèðÿìñÿ.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Éÿãèí áåëÿäèð. (Êÿíàðà) ßëáÿòòÿ ìÿíèì äÿ
áåëÿ ùàëâà ãàðäàøûì îüëó îëñà, îíó íÿèíêè þç îüëóìäàí, áÿëêÿ úàíûìäàí äà àðòûã èñòÿðÿì.
× è í ý è ç (éöéöðÿðÿê äàõèë îëóð). Äÿäÿ, äÿäÿ! Áóäó Ôÿðùàä èìäèúÿ
ýÿëäè, àòäàí äöøäö. Ìÿí îíó òóòóá äàðòûðàì áàããàë äöêàíûíà êè, ìÿíèìëÿ ìÿðúëÿøñèí, îí áåø ýèðâÿíêÿ ýèëàñû áèð îòóðóìà éåéèì, î åëÿ áèð
óúäàí ñîðóøóð êè, áó éöêëö ãàòûðëàð íÿäèð, áóðäà äóðóá?
Ùàúû Ñÿìÿä àüà (èíòèçàðëà). Íÿ äåéèðñÿí? Ôÿðùàä äîüðóäàí ýÿëäè?
× è í ý è ç . Âàëëàù äîüðó äåéèðÿì, áó ñààò ýÿëÿúÿê áóðàéà. (Ýåäèð.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áàõ, ìèðçÿ, úÿìè òàãñûð ñÿíäÿäèð, ýÿðÿê áó èø
äöíÿí òàìàì îëàéäû. Ìÿí ñÿíÿ íå÷ÿ äÿôÿ äåäèì êè, êèøè, èøè òÿúèëè ýþð!
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ìèðçÿ áàøûíà íÿ äàø ñàëñûí, àé ùàúû?! Ãûç
åâèíÿ àéàã äþéìÿêäÿí ÷óñòëàðûì äàüûëûá. Ýåòäèì, ýÿëäèì, åëÿ äåäèëÿð
__________
êè, øÿíáÿ ýöíö ñààò õîøäóð, àéðû ýöíö ãÿáóë åëÿìÿäèëÿð.
92
Ì å ù ð è õ à í û ì . ßëáÿòòÿ ýÿðÿê õîø ñààò îëà, éîõñà áó øèðíè è÷ìÿê
çàðàôàò äåéèë.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìÿí äåäèéèì àéðû ñþùáÿòäèð, ñÿí áèëìÿçñÿí.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Íÿ äåéèì?
Ôÿðùàä éîðüóí ùàëäà ýèðèð è÷ÿðè.
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, áó éöêëö ãàòûðëàð íÿäèð, ãàïûäà äàéàíûáëàð?
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (ýöëÿ-ýöëÿ). Ãóðáàíûí îëóì, øèðíèäèð. Àëûá ýþíäÿðèðèê Ìÿúíóí áÿéèí åâèíÿ. Áåëÿ ñÿíÿ øèðíè è÷èðèê.
Ô ÿ ð ù à ä . Ñèçÿ êèì òàïøûðìûøäû ìÿíÿ øèðíè è÷ÿñèíèç? Ìÿýÿð ìÿíèì
åâëÿíìÿê ôèêðèì âàð èäè? Ñèç þçöíöç áèëèðñèíèç êè, ìÿí áèð-èêè àéäàí
ñîíðà ÷ûõûá ýåäÿúÿéÿì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ãóðáàíûí îëóì, ñÿí ýåäÿíäÿí ñîíðà ìÿí äÿ
àíàí äà, ùÿòòà Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè äÿ éûüûëûá ñÿíèí ñÿëàùûí ö÷öí áó ìÿñëÿùÿòè ãîéìóøóã âÿ ñÿíèí ýåòìÿéèíè äÿ, ùÿð÷ÿíä ñÿí äåéèðñÿí, áèç
ìÿñëÿùÿò ýþðìÿìèøèê. Ãóðáàí îëóì ñÿíÿ. Ñÿí ùÿëÿ óøàãñàí, áàøà äöøìöðñÿí. Àììà áèç ñÿíèí áþéöéöíöê, ñÿíèí ìÿñëÿùÿòèíè ñÿíäÿí éàõøû
áèç áàøà äöøöðöê.
Ô ÿ ð ù à ä . ßìè, áåëÿ èø îëìàç. ßââÿëà, äîüðó áóéóðóðñóíóç, áó ùå÷
âÿäÿ ìÿíèì ìÿñëÿùÿòèì îëìàç, ÷öíêè ìÿíèì úÿìè-úöìëÿòàíû îí ñÿêêèç éàøûì âàð. Ùÿëÿ åâëÿíìÿê âàõòûì äåéèë âÿ áèð äÿ ñèç êè, áó èøè
ýþðöðñöíöç, íÿ îëàðäû ìÿíÿ äÿ õÿáÿð åëÿéÿéäèíèç.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áàøûíà äþíöì, èø òÿëÿñèéÿ äöøäö. Áàõäûì,
ýþðäöì, Ñÿôÿðõàíëû áÿéëÿðè åë÷è ýþíäÿðèáëÿð. Ñÿí ýåäÿí ýöíäÿí ýåäèá
ãûçû èñòÿéÿúÿêëÿð, äîüðóñó, ãîðõäóì ãûç ÿëäÿí ÷ûõàð. Ìÿñëÿùÿò áèëèá,
ñÿíÿ õÿáÿð åëÿìÿìèø, ýåäèá ãûçû èñòÿäèê. Áèð éàìàíëûã êè åëÿìÿìèøèê?!
Ô ÿ ð ù à ä . Äàùû éàìàíëûã ñèç íÿéÿ äåéèðñèíèç? Èíñàíû äà þçöíäÿí
áèõÿáÿð åâëÿíäèðìÿê îëàðìû? Ìÿýÿð áó äà ñèçëÿðäÿ àäÿòäèðìè? Äîüðóñó, óòàíûðàì, ñèçÿ äÿ äåéÿ áèëìèðÿì. Àíúàã ìÿí ùå÷ êÿñè âÿêèë åëÿìÿìèøäèì ìÿíè åâëÿíäèðñèí. Ùÿð÷ÿíä ñèç áó èøè ýþðöáñöíöç, àììà
ìÿí ðàçû äåéèëÿì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Éÿíè ñÿíèí äåäèéèí áó äåéèë êè, ñÿí áèçè
âöúóä ùåñàá åëÿìèðñÿí? Ìÿíèì õàùèøèì áóäóð, ýÿðÿê äÿ áåëÿ îëà.
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿí áó ýöíÿ úàâàáû ñèçäÿí åøèòìÿê èñòÿìèðäèì. Àììà
èìäè êè, èø ìÿãàìà ÷àòäû, ìÿí äÿ à÷ûã äåéèðÿì: ùå÷ êÿñ ìÿíÿ âÿêèë
äåéèë, ùÿòòà ìÿíèì ÿìèì äÿ îëìóø îëà. Ìÿí åâëÿíìÿê âàõòûìû þçöì
__________
áèëèðÿì. Ùÿð êÿñè ýþçöì òóòàð, öðÿéèì ñåâÿð, àëàðàì. Þçöì äÿ ýåòìÿ93
ëèéÿì. Áó ñààò áèð àäàì ýþíäÿðÿúÿéÿì, éà þçöì ýåäÿúÿéÿì, Ìÿúíóí
áÿéäèð, íÿ èòäèð, îíóí éàíûíà âÿ ìÿëóì åëÿéÿúÿéÿì êè, îíóí ãûçû
ìÿíÿ ëàçûì äåéèë âÿ ùå÷ êÿñ äÿ âÿêèë äåéèë ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí êÿáèí
êÿñäèðìÿéÿ.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àé áàëàì, áó íÿ ñàðñàã ñþçëÿðäèð äàíûøûðñàí?
Àäàìû ýþðìöøöê àòàñû, àíàñû åâëÿíäèðÿð, ÿìèñè åâëÿíäèðÿð. Ìÿí äÿ úàìààò àðàñûíäà áèð àáûð ñàùèáèéÿì. Ñÿí íåúÿ ðàçû îëàðñàí êè, ñÿíÿ èìäèéÿäÿê àòà éåðèíäÿ îëàí ÿìèíèí àáðûñû òþêöëñöí?
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿí áèð íÿôÿð øÿõñèí àáðûñû òþêöëìÿìÿêäÿí þòðö þçöìö
áÿäáÿõò åëÿéÿ áèëìÿðÿì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Àðòûã-ÿñêèê äàíûøìàã ëàçûì äåéèë. Ñÿíèí
áîðúóíäóð îòóðàñàí þç éåðèíäÿ âÿ áþéöê íÿ äåñÿ èòàÿò åëÿéÿñÿí.
Ì å ù ð è õ à ë à . Ãóðáàíûì îëóì, âàëëàù, ñÿíè ùå÷ êÿñ äöíéàäà ÿìèíúÿ èñòÿìèð. Ñÿí íèéÿ îíóí ñþçöíÿ áÿðÿêñ ýåäèðñÿí?!
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿëè! Ñÿí äÿ ìÿíè ÷îõ èñòÿéèðñÿí, îíó äà ýþðöðÿì. Áåëÿ
ìÿëóì îëóð êè, ñÿíèí äÿ áåéíèíè éåéèáëÿð. Ñÿí ùÿðýàù ìÿíÿ àíà îëñàéäûí, ìÿíèì êèìè îüëó òóëëàéûá, äèíýèëäÿéèá ÿðÿ ýåòìÿçäèí. Ùå÷ êÿñèí
ñþçö áó ñààò ìÿíèì ãóëàüûìà ýèðìÿç. Ìÿí óøàã äåéèëÿì, áó äÿãèãÿ
ýåäèðÿì Ìÿúíóí áÿéèí åâèíÿ. (Ýåòìÿê èñòÿéèð.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (îíóí ãîëóíäàí òóòóð). Äàéàí! Àíä îëñóí
Àëëàùà, áó ñààò ãèéàìÿòè áÿðïà åëÿðÿì.
Ô ÿ ð ù à ä . ßëäÿí ãîé ìÿíè! Ãèéàìÿò îíäà áÿðïà îëäó êè, àòàì þëäö
âÿ ìÿíè ãÿçà ñàëäû ñÿíèí ãàéíàüûíà.
Ì è ð ç ÿ à î ø ó í ÿ ë è . Ôÿðùàä! Ùÿð òÿðÿôäÿí éöçÿäÿê ãîíàã ÷àüûðûëûá, áÿñ îíëàð íÿ äåéÿðëÿð?
Ô ÿ ð ù à ä . Êÿñ ñÿñèíè, ãàáéàëàéàíûí áèðè! Ñÿí íÿ äàíûøûðñàí? Ñÿí íÿ
Ùàúû Ñÿìÿä àüà ö÷öí ãàéà îëóáñàí! Îíäàí ÷ûõàí ñÿñ ñÿíäÿí ÷ûõûð.
(Ùàúûéà.) Áóðàõ ãîëóìó!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Éÿíè äåäèéèí íÿäèð?
Ô ÿ ð ù à ä . Áóðàõ ãîëóìó!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Áóðàõìàðàì!
Ô ÿ ð ù à ä . Ñÿíÿ, ÿëäÿí ãîé äåéèðÿì, éîõñà âàëëàù, ñÿíè àðòûã áèùþðìÿò åëÿðÿì.
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Äàùû áóíäàí àðòûã íÿ áèùþðìÿòëèê îëàúàã?
Õàùèøèí áó äåéèëìè êè, ìÿíè áèð ñàããàëëàéûá äà äþéÿñÿí? Ýÿë áÿðè!
(Ôÿðùàä äàðòûíûð. Ùàúû îíó èòÿëÿéèá ñîë òÿðÿôäÿí îòàüà ñàëûá, ãàïûíû
áàüëàéûð.) Íÿìÿêáÿùÿðàì! Äè ýåò, ùÿð íÿ áèëèðñÿí åëÿ, íÿìÿêáÿùÿ__________
ðàì, ìÿëóí!
94
Ô ÿ ð ù à ä (ãàïûíûí äàëûíäàí). Íÿìÿêáÿùÿðàì ìÿí äåéèëÿì! Ìÿí
þç ÷þðÿéèìè éåéèá ìèííÿò ýþòöðìöðÿì. Íÿìÿêáÿùÿðàì î àäàìäûð êè,
þçýÿ ÷þðÿéè èëÿ àäàì îëóá, éîëóíäàí ÷ûõà!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Êÿñ ñÿñèíè, ìÿëóí! Àíä îëñóí Àëëàùûí áèðëèéèíÿ, áèð èë òàìàì áó îòàãäà äóñòàã ñàõëàðàì, äèëèíè êÿñìÿéèíúÿ ñÿíè
áóðàäàí áóðàõìàðàì. (Ìèðçÿéÿ) Ìèðçÿ, ñÿí äàéàíìà, øèðíèíè ýþòöð, äöø
éîëà! Þçöí äÿ ãàáàãúà ýåò. Åâèí àüñàããàëûñàí. Ìÿí äÿ áóäóð ýÿëèðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áàø öñòÿ (þç-þçöíÿ). Èíøàëëàù, ùÿð èêè òÿðÿôèí
õîøùàëëûüû èëÿ èø ÿìÿëÿ ýÿëäè. (Ýåäèð.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (Ôÿðùàäà òÿðÿô). Êÿñÿðÿì ñÿíèí íÿôÿñèíè!
Ô ÿ ð ù à ä (äàëûíúà). Ìÿí áÿëêÿ þëÿì, íÿôÿñèì êÿñèëÿ! Ïîëàä ñûíàð,
ÿéèëìÿç!
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à . Ìÿí ñÿíè êöðÿéÿ ñàëàðàì, àëòûíû çèíäàí åëÿðÿì, öñòöíÿ ÷ÿêèú, ÷îõ ýþé÷ÿê ÿéèëÿðñÿí. Áèð àäàìûí èõòèéàðû éîõäóð
ìÿíñèç áóíó áóðàäàí ÷ûõàðòñûí. (Ìåùðè õàíûìà) Ñÿí äÿ ýåò ãîíàãëàðûíû
ýþòöð, äöø éîëà.
Ìåùðè õàíûì ñàü ãàïûäàí âÿ ùàúû îðòà ãàïûäàí ýåäèðëÿð. Îòàã áèð àç âàõò
áîø ãàëûð, ñîíðà Ìóñà äàõèë îëóð.
Ì ó ñ à . Áó åâ íèéÿ áîøäóð? Ôÿðùàä äà äåéÿñÿí, éîðóëìóø àäàì,
åâäÿí ÷ûõûá.
Ô ÿ ð ù à ä (äàëäàí). Ìóñà! Ìóñà!
Ì ó ñ à . Àé áàëàì, îðàéà íèéÿ ýèðèáñÿí?
Ô ÿ ð ù à ä . Áèðúÿ ýÿë áó ãàïûíû à÷, ñîíðà áèëÿðñÿí, äåéÿðÿì äÿðäèìè
ñÿíÿ!
Ì ó ñ à (ãàïûíû à÷ûð, Ôÿðùàä ÷ûõûð). Áó íÿ ýöíäöð äöøöáñÿí, àé áèíÿâà? Ýþçöìöç àéäûí îëñóí!
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿíÿ íèéÿ ýþçàéäûíëûüû âåðèðñÿí? Ýþçàéäûíëûüû î àäàìà
âåðýèíÿí êè, ãàíûìû è÷ìÿêëÿ ìÿðàìûíà éåòèð. Çèéàôÿò åëÿéèðëÿð, èêè éöç
ãîíàã ÷àüûðûáëàð, ìÿíÿ íèøàí òàõûðëàð. Áÿñ ñÿíè íèéÿ ÷àüûðìàéûáëàð?
Ì ó ñ à . ×àüûðûáëàð, àììà þçöì ýåòìÿäèì.
Ô ÿ ð ù à ä . Íèéÿ?
Ì ó ñ à . Áèëäèì êè, áó èøäÿí ñÿí íàðàçûñàí. Äîüðóñó, ìÿíèì äÿ ïèñèìÿ ýÿëäè, ýåòìÿäèì... Ùÿëÿ áèð äå ýþðöì áó íÿ çèíäàíäûð, ñÿíè ñàëûáëàð?
Ô ÿ ð ù à ä . Íÿ äåéèì, íÿ åøèäÿñÿí? Áó ñààò ìÿíèì öðÿéèì ãàíäûð,
äöíéàíû ýþçöì ýþðìöð. Ìÿýÿð éåòèì àäàìûí ýÿðÿê ýöíö ùÿìèøÿ ãàðà
îëñóí? Ìÿí þç áÿõòèìäÿí íàðàçû îëäóì, ìÿíè çèíäàíà ñàëäûëàð. Áèëìè__________
ðÿì, âàëëàù, íÿ ãàéûðûì, éà ýÿðÿê þçöìö þëäöðÿì, éà áèð áàøãà àäàìû.
95
Ì ó ñ à . Ìÿýÿð ñÿíÿ ùå÷ ìÿñëÿùÿò åëÿìÿäèëÿð?
Ô ÿ ð ù à ä . Äåéèðëÿð áþéöê áèëÿí éàõøûäûð. Éÿíè áþéöê ùÿð íÿ ÷àëñà,
êè÷èê ýÿðÿê îéíàñûí.
Ì ó ñ à . Èìäè áÿñ ñÿíèí ôèêðèí íÿäèð?
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿíèì ôèêðèì íÿ îëàúàã? Âàëëàù þçöìö åëÿ èòèðìèøÿì
êè, áèëìèðÿì ýöí ùàðàäàí ÷ûõûð, ùàðàäà áàòûð. Ãóðáàíûí îëóì, Ìóñà,
ìÿíèìëÿ äîããóç èëäèð êè, éîëäàøñàí, ìÿíÿ ãàðäàøëûã åëÿéèáñÿí. Ýÿðÿê
ìÿíÿ ñÿí áèð ôèêèð ÷ÿêÿñÿí.
Ì ó ñ à . Áàëàì, ìÿíÿ ôèêèð ÷ÿêèì, áó éåðäÿ ìÿíèì ÿëèìäÿí íÿ
ýÿëÿð?
Ô ÿ ð ù à ä . Ìóñà, áóðàäà ùàìûñû ìÿíè òÿêëÿéèá, éåìÿéÿ ÷àëûøûð.
Áàðû ñÿí ìÿíè òÿê ãîéìà. Ýÿðÿê éà ñÿí ýåäÿñÿí Ìÿúíóí áÿéèí éàíûíà, éà èêèìèç äÿ áèð éåðäÿ ýåäÿê Ìÿúíóí áÿéÿ ìÿëóì åëÿéÿê êè, îíóí
ãûçû ìÿíÿ ëàçûì äåéèë âÿ äåéÿê ùàìûéà áåëÿ äåñèí êè, ýóéà þçö ìÿíè
áÿéÿíìÿéèá, ãûçûíû ìÿíÿ âåðìÿê èñòÿìèð.
Ì ó ñ à . Áóíäàí ùå÷ çàä ÷ûõìàç. ×öíêè ñÿí áèð íåìÿòñÿí êè, ýþéäÿí äöøöáñÿí Ìÿúíóí áÿéèí ÿëèíÿ. Î, äåéÿíäÿ, áèð àú àäàìäûð. Åëÿ áèð
ñÿíèí êèìèñèíè àõòàðûð êè, ãûçûíû îíóí áîüàçûíà áàüëàñûí. Àõòàðäûüû éàð
èäè, éåòèðäè ïÿðâÿðäèýàð! Ìÿúíóí áÿé ùå÷ âÿäÿ áó òÿêëèôè ãÿáóë åëÿìÿç.
Ô ÿ ð ù à ä . Åëÿìÿç, úÿùÿííÿìÿ ãÿáóë åëÿñèí! Áèç êè þç ñþçöìöçö
äåéÿðèê.
Ì ó ñ à . Î äà ìöìêöí äåéèë. Ýÿðÿê áó ÿùëèí àäÿòèíÿ ÷îõ éàõøû áÿëÿä îëàñàí. Áÿéèí áèð ñöðö àú ãîùóì-ÿãðÿáàñû âÿ ãàðäàøëàðû âàð.
Âàëëàù, ñÿíè áèð ýöí ãîéìàçëàð ñàü ãàëàñàí. Çàðàôàò äåéèëäèð...
Ô ÿ ð ù à ä . Àé áàëàì! Àõûð áèð äå ýþðöì áÿñ ìÿí íÿ åëÿéèì? Àõûð
áàüðûì ÷àòëàäû, âàëëàù, ÷àòëàäû!..
Ì ó ñ à . Ùå÷ ÿëàú éîõäóð. Äèíìÿç, ñþéëÿìÿç îòóð éåðèíäÿ. Ìöñèáÿòÿ ãàòëàø, ìþùðö-õàìóø âóð äîäàãëàðûíà.
×èíýèç, ÿëèíäÿ êàüûçà áöêöëö øèðíè, äàõèë îëóð.
× è í ý è ç . Ôÿðùàä! Àëà ñÿíÿ øèðíè âåðèì! Âàëëàù, áó ñààò þç ïàéûìà
äöç îí ýèðâÿíêÿ éåìèøÿì. Áóíó äà ñÿíÿ ýÿòèðìèøÿì.
Ô ÿ ð ù à ä . Áóðàéà âåð ýþðöì. (Àëûð, êàüûçäàí øèðíèíè ÷ûõàðûð.) Áó
íÿäèð?.
× è í ý è ç . Ýþðìöðñÿí íÿäèð? Øèðíè!
Ô ÿ ð ù à ä . Áóíó íÿäÿí ãàéûðûáëàð?
__________
× è í ý è ç . Åëÿ áèëèðñÿí áèëìèðÿì, øÿêÿðäÿí!
96
Ô ÿ ð ù à ä . Éàüû äà âàðìû?
× è í ý è ç . Íèéÿ éîõäóð, âàð!
Ô ÿ ð ù à ä . Óí äà ãàòûðëàðìû?
× è í ý è ç . Ãàòûðëàð.
Ô ÿ ð ù à ä . Ýÿðÿê êè, ùàëâàíû äà óíäàí, øÿêÿðäÿí, éàüäàí ãàéûðûðëàð?
× è í ý è ç . Ùÿ!
Ô ÿ ð ù à ä . Äè îíäà, ñÿí ùàëâàíû éåéèíÿí, øèðíè ïèñ øåéäèð, áîüàçûí
àüðûéàð. (Øèðíèíè ÷ûðïûð ×èíýèçèí ñèíÿñèíÿ.) Äè ÷ûõ ÷þëÿ, ÷ûõ äåéèðÿì
ñÿíÿ, ÷ûõ!
× è í ý è ç . Ôÿðùàä! Ìÿí ñÿíÿ íÿ åëÿìèøÿì êè, ìÿíè ãîâëàéûðñàí?
Ô ÿ ð ù à ä . ×ûõ äåéèðÿì ñÿíÿ, ÷ûõ ÷þëÿ! Ñÿíèí ýþçëÿðèí ìÿëóí àäàìëàðûí ýþçëÿðèíÿ îõøàéûð. ×ûõ...Ìþùðö-õàìóø...Õà..õà...õà... (Óúàäàí
ýöëÿ-ýöëÿ éûõûëûð, Ìóñà îíó òóòóð.)
Ì ó ñ à . Ôÿðùàä! Íÿ ãàéûðûðñàí? Íÿ îëäó ñÿíÿ?!
Ôÿðùàä úàâàá âåðìÿéèá ÿë-àéàã ÷àëûð. Ìóñà îíó éûõûð êóðñóíóí öñòÿ.
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Ùÿìèí îòàã. Ôÿðùàä áàøûà÷ûã ÿéëÿøèá, ÿëèíäÿ áèð íå÷ÿ ïàêåò, áàõûð. Úèáèíäÿí
áèð øÿêèë ÷ûõàðûá áàõûð, áèð äÿðèí àù ÷ÿêèá ãîéóð úèáèíÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Ìÿíèì õåéèðõàùëàðûì ìÿíÿ ýÿëèí ýÿòèðèáëÿð, ìÿíÿ àü
ýöí àüëàéûáëàð. Ìÿíè åâ ñàùèáè åëÿéèðëÿð, õîøáÿõòëèéèìÿ ÷àëûøûðëàð, Àëëàù
îíëàðäàí ðàçû îëñóí. Ìÿí ðàçûéàì! Âàé éàçûã Ôÿðùàä! Âàé áÿäáÿõò
Ôÿðùàä! Íÿ ôèêèðëÿð åëÿìèø èäèí, íÿ õÿéàëëàðà äöøìöøäöí, ùàìûñû ïó÷
îëóá ùàâà òÿê äàüûëäû. Ìÿíèì äöøìÿíèì äÿ, Àëëàùäàí èñòÿéèðÿì, áó
ùàëÿòÿ äöøìÿñèí.
Èêè ÿëè èëÿ áàøûíû òóòóð. Ìåùðè õàíûì è÷ÿðè äàõèë îëóð.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Ôÿðùàä! Ãàäàí àëûì, íèéÿ áåëÿ åëÿéèðñÿí? Íèéÿ
åâäÿí ãà÷ûðñàí? Åâÿ äÿ ýÿëÿíäÿ î êÿíàðà, áó êÿíàðà ÷ÿêèëèá àüëàéûðñàí? Àäàì äà þç àíàñûíäàí äÿðäèíè ýèçëÿäÿðìè? Ñÿíÿ ýþçÿë-ýþé÷ÿê,
ýöë ïàð÷àñû êèìè ýÿëèí ýÿòèðìèøÿì. Âàëëàù, áó øÿùÿðäÿ ùå÷ êÿñèí åëÿ
__________
ýÿëèíè éîõäóð. Áèðúÿ äå ýþðöì, ñÿíÿ íÿ îëóá?
97
Ô ÿ ð ù à ä (áàøûíû ãîâçàéûð). Ýÿë îòóð éàíûìäà. Áèð äå ýþðöì
ìÿíäÿí íÿ èñòÿéèðñÿí? Éÿãèí êè, ìÿíèì åâäÿí ãà÷ìàüûìà áèð ñÿáÿá
âàð. Èíñàíûí äà öðÿéèíäÿ áèð äÿðäè îëìàñà, éÿãèí àüëàìàç. Àõûð áèð äå
ýþðöì, ñÿí íÿ äåéèðñÿí? Íÿ ãàðàáàãàðà äöøöáñÿí äàëûìúà ýÿçèðñÿí?
Íèéÿ ìÿíè þç ùàëûìäà ãîéìóðñàí?
Ì å ù ð è õ à í û ì . Áàëà, àõûð ìÿí àíàéàì! Áîéóì áÿðàáÿðè îüóë
éåòèðìèøÿì. Ýåúÿ-ýöíäöç åëÿäèéèì àðçóëàðà ÷àòìûøàì, ñÿíÿ òîé
åëÿìèøÿì. Àõûð ñÿíè áåëÿ ýþðÿíäÿ öðÿéèì éàíûð.
Ô ÿ ð ù à ä . Áèð äå ýþðöì ñÿí êèìñÿí êè, ìÿíÿ áåëÿ öðÿê éàíäûðûðñàí? Êèìñÿí ñÿí?
Ì å ù ð è õ à í û ì . Áó íÿ ñóàëäûð åëÿéèðñÿí, à áàëàì? Íåúÿ ìÿí êèìÿì? Ìÿýÿð ìÿíè òàíûìûðñàí?
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, òàíûìûðàì. Ìÿí áèëìÿê èñòÿéèðÿì êè, ñÿí êèìñÿí
âÿ êèìèí àíàñûñàí?
Ì å ù ð è õ à í û ì . Êèìèí àíàñû îëàúàüàì, ñÿíèí.
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, éàëàí äåéèðñÿí. Ìÿíèì àíàì éîõäóð. Î ýöíäÿí êè
ìÿíèì àòàì þëöá, ìÿí éåòèì ãàëìûøàì. Éîõ, ñÿí ìÿíèì àíàì äåéèëñÿí. Éîõ, éîõ, ñÿí àíúàã Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí þâðÿòèñÿí. Ñÿí ìÿíèì
àíàì îëñàéäûí, ìÿíè áÿñëÿéèá ñàõëàðäûí. Ùàâàí áàøûíà âóðóá, ýåäèá Ùàúû
Ñÿìÿä àüà òÿê ãàíè÷ÿíÿ þâðÿò îëìàçäûí. Èìäè ñÿíèí îüëóíóí åâèíè
éûõûáëàð, áÿäáÿõò åëÿéèáëÿð, ýþçÿë-ýþçÿë àðçóëàðûíû ïó÷ åëÿéèáëÿð, àììà
ñÿí ñåâèíèðñÿí êè, îüëóì åâëè îëóá. Äåéèðñÿí àðçóëàðûìà ÷àòìûøàì. Àðçóëàðûíà ñÿí ÷àòìàéûáñàí, àðçóëàðûíà ÷àòàí òÿê áèð Ùàúû Ñÿìÿä àüàäûð.
Ñÿí äÿ îíóíëà ÿëáèð îëóá ìÿíè þëäöðÿíäÿí ñîíðà ýÿëèá àüëàéûðñàí!
Ì å ù ð è õ à í û ì . Àé îüóë! Ñÿí ìÿíèì áèðúÿ áàëàìñàí! Èìäèéÿ òÿê
àéðûëûüûíà òàá ýÿòèðìÿìèøÿì. Èìäè äÿ äåäèì îüëóì åâëè îëàð, åøèêëè
îëàð. Ìÿí äÿ îíà áàõäûãúà öðÿéèì à÷ûëàð. Ñÿí íàùàã éåðÿ ÿìèíäÿí
èíúèéèðñÿí. Âàëëàù, î ñÿíè þç îüëóíäàí àðòûã èñòÿéèð. ßìèí äÿ äåéÿíäÿ êè,
Ôÿðùàä èñòÿéèð éåíÿ òÿçÿäÿí îõóìàüà ýåòñèí, ÿââÿë “ãîéìàðàì” äåéÿí ìÿí îëäóì. ßìèíäÿ ùå÷ òàãñûð éîõäóð. Èíäè äÿ ÿëàúûì éîõäóð.
Éåíÿ ñÿáð åëÿðÿì. Ýåòìÿê èñòÿéèðñÿí, ýåò.
Ô ÿ ð ù à ä . Ùàðàéà ýåäèì? Ìÿíèì àéàãëàðûì áàüëàíàíäàí ñîíðà
ùàðàéà ýåäÿ áèëÿðÿì? Ãóøóí ãàíàäûíû êÿñèá ùàâàéà áóðàõñàí, ó÷à áèëÿðìè? Èìäè ìÿíèì àéàãëàðûì áàüëû, ãàíàäëàðûì êÿñèëèáäèð. Ñÿí ñåâèíèðñÿí îüëóìà ýÿëèí ýÿòèðìèøÿì, îüëóìó åâ ñàùèáè åëÿìèøÿì, àéðûëûüà
äàâàì åëÿéÿ áèëìÿðÿì. Áåø èëëèê àéðûëûüûíà êè, ñÿí äàâàì åäÿ áèëìèð__________
ñÿí, áÿñ ùÿìèøÿëèê àéðûëûüà íåúÿ äàâàì åäÿúÿêñÿí?
98
Ì å ù ð è õ à í û ì . Ãóðáàíûí îëóì, ñÿí Àëëàù áåëÿ ñþçëÿðè äàíûøìà.
Àëëàù ìÿíèì þëöìöìö ñÿíèí ãàáàüûíäà åëÿñèí. Ùÿìèøÿëèê àéðûëûã íÿäèð?
Ô ÿ ð ù à ä . Ñÿí ìÿíè ïó÷ åëÿéèáñÿí. Áó ñààò ìÿíèì âöúóäóì áèð
ãàðà ïóëà äÿéìÿç. Ìÿí ôèêèð åäèðäèì êè, ýåäÿðÿì, îõóéàðàì, ãàéûäàðàì, àììà èìäè ìÿí éàðûì÷ûã ãàëàíûí áèðè íÿéÿ ëàçûì? Ìÿíäÿí úàìààò
íÿ ìÿíôÿÿò àëà áèëÿð? Ñÿí àíàëûã ìÿùÿááÿòèíèí íÿ îëäóüóíó áèëìèðñÿí.
Áåëÿ ýöìàí åäèðñÿí êè, àíàëûüûí àõûð âÿçèôÿñè îüëóíó åâëÿíäèðèá, îíà
áàõûá ôÿõð åòìÿêäèð. Åâëÿíìÿê èíñàí ö÷öí ëàçûìäûð. Àììà çèíäÿýàíëûã ìÿðàìè äåéèë. Ñÿí î âÿäÿ ôÿõð åäÿ áèëÿðñÿí êè, îüëóíó úàìààò
éîëóíäà ÷àëûøàí, âóðóøàí, þçöíö îäëàðà, àëîâëàðà òîõóéàí ýþðÿñÿí. Áÿñ
úàìààò öñòöíäÿ þëöìÿ ýåäÿí îüóëëàðà õåéèð-äóà âåðèá éîëà ñàëàí àíàëàðäàí õÿáÿðèí éîõäóð?! Îäóð êè, ìÿí äåéÿíè ñÿí àíëàìûðñàí. Èíäè
áèëýèíÿí êè, ìÿíèì êÿíàðà ÷ÿêèëèá àüëàìàüûìûí ñÿáÿáè íÿäèð. Ñÿíè
àüëàäàí ìÿíÿì? Áèôàéäà îëìàãäàí èñÿ þëöá áèð äÿôÿ ãóðòàðìàã ìÿñëÿùÿòäèð. Êàø ñÿí ìÿíè äîüóíúà áèð ãàðà äàø äîüàéäûí. Äàøäàí èíñàíà
éåíÿ áèð ôàéäà ÷àòà áèëÿð.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Àíàí ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí, ðóñóí äèëèíè áèëèðñÿí,
êèôàéÿòäèð. Ýåäèá, îõóéóá ýÿëèá ýþçëÿðèíè äîíëóüà òèêèíúÿ, îòóðàðñàí
êÿíäèíäÿ, ÿêÿðñÿí, áè÷ÿðñÿí, ïóë áàøûíäàí éàüûø êèìè éàüàð. Íÿ ãÿäÿð
äÿ úàìààòà ìÿíôÿÿò âåðÿúÿêñÿí, âåð.
Ô ÿ ð ù à ä . Íÿ ãàéûðûì êè, ìÿíèì äèëèìè ñÿí àíëàìûðñàí âÿ éöç èë äÿ
áóíäàí ñîíðà äàíûøûì, éåíÿ àíëàìàéàúàãñàí. Ìÿí íÿ ìÿíôÿÿò äåéèðÿì, ñÿí íÿ òþâð áàøà äöøöðñÿí. Ìÿí äåéèðÿì êè, úàìààò ãàðàíëûãäàäûð, áèç ýÿðÿê ýåäèá îõóéàã, ýÿëÿê, ÿëèìèçÿ ãÿëÿì àëàã, îíëàðà íèúàò
éîëëàðûíû ýþñòÿðÿê. Íÿ ÷àðÿ êè, áàøà äöøìöðñÿí. Àíúàã îòóðóá Ùàúû
Ñÿìÿä àüàíûí àüçûíäàí ÷ûõàí ñþçö òÿêðàð åëÿéèðñÿí. Ìÿí äåéèðÿì êè,
ñÿí Ùàúû Ñÿìÿä àüà èëÿ áèðëÿøèá ìÿíèì ìÿøÿëèìè ùÿìèøÿëèê ñþíäöðäöí, ñÿí áàøà äöøìöðñÿí! Ùàúû Ñÿìÿä àüà òÿê éåéèá éàòûá, ãàéíàüûíà
êå÷ÿíëÿðèí çÿëè êèìè ãàíûíû ñîðàíëàð, ìÿíôÿÿòè-úàìààò íÿéÿ äåéèðëÿð,
àíúàã îíó àíëàìûðëàð. Îíëàðûí éàíûíäà ìÿíôÿÿò ñþùáÿòè äàíûøàíäà, î
ñààò úèáëÿðè éàäëàðûíà äöøöð. Ñÿí äÿ Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí þâðÿòèñÿí. Ìàë
ñàùèáèíÿ îõøàìàñà ùàðàìäûð. Èìäè ñÿíäÿí áèð ñþç ñîðóøàúàüàì, äîüðóñóíó ñþéëÿ. Äå ýþðöì áóðàéà ñÿí þçöí ýÿëèáñÿí, éà Ùàúû Ñÿìÿä àüà
ýþíäÿðèá?
Ì å ù ð è õ à í û ì . Íÿ äàíûøûðñàí, àé áàëàì?! Ìÿýÿð þçýÿëÿð ìÿíè
ñÿíèí éàíûíà ýþíäÿðìÿñÿëÿð, ìÿí ýÿëìÿðÿì? Ìÿýÿð ìÿí ñÿíèí àíàí
__________
äåéèëÿì? Ùå÷ áèð ýÿëèá ñîðóøìàéûì êè, àé áàëà, íèéÿ áèêåôñÿí, íèéÿ
99
àüëàéûðñàí? Ýÿëèá ñîðóøàíäà äåéÿúÿêñÿí êè, ìÿíè þçýÿ àäàì ñÿíèí
éàíûíà ýþíäÿðèá?
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿëè, åëÿ äåéÿúÿéÿì! ßëáÿòòÿ åëÿ äåéÿúÿéÿì. Íÿ ãÿäÿð
àíä è÷ÿñÿí èíàíìàéàúàüàì êè, ñÿí ìÿíèì àíàìñàí. Éåíÿ äåéèðÿì,
ñÿí Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí þâðÿòèñÿí. Ìÿíèì àíàì îëñàéäûí, ìÿíèì òÿðÿôèìè ñàõëàéûá Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí õàùèøè èëÿ ðÿôòàð åòìÿçäèí. Èìäè ýåò
Ùàúû Ñÿìÿä àüàéà äåýèíÿí õàòèðúÿì îëñóí âÿ õàòèðúÿì îòóðñóí. ×öíêè
ìÿðàìûíà ÷àòäû. Áèð àç ìöääÿòäÿí ñîíðà ñÿíèí úÿìè äþâëÿòèíÿ áèð òÿê
î ìàëèê îëàúàã.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Àé Ôÿðùàä, íÿ äåéèðñÿí? Âàëëàù ÿìèí þçö äåéèð
êè, äàùû ìÿí ãîúàëìûøàì, áóíäàí ñîíðà ýÿðÿê êÿíä èøëÿðèíÿ Ôÿðùàä
áàõñûí.
Ô ÿ ð ù à ä . Õåéð, ìÿí êÿíä èøëÿðèíÿ áàõà áèëìÿðÿì. Ùàúû Ñÿìÿä
àüà ðÿèééÿòèí ãûë÷ûíäàí òóòóá ïàëàç êèìè ÷ûðïäûðûð. Àììà ìÿí îíó áàúàðìàéàúàüàì. Íàìàç êèøèíèí àòàñû Àëëàùâåðäèíè, ñÿíèí àòàí ñîéóã ãûø
ýåúÿñè ñöáùÿäÿê àéàçäà ñàõëàéûá, áèíÿâà ñîéóãäàí äîíóá þëöá. Ìÿí
îíó áàúàðìàéàúàüàì. Ùàúû Ñÿìÿä àüà ðÿèééÿòè ãàïûäà ýÿçÿí äþðäàéàãëûëàðäàí ñå÷ìèð. Àììà ìÿí äåéèðÿì êè, Àëëàù ùå÷ êÿñè áÿé éà
ðÿèééÿò éàðàòìàéûá. Úÿìè èíñàí áèð úèëääÿ äöíéàéà ýÿëèá, ùàìû ãàðäàøäûð. Ùàúû Ñÿìÿä àüà þçö èñòèðàùÿòëÿ ÿéëÿøèá, ðÿèééÿòè ãàïûäà èêè ñààò
ñàõëàéûð. Àììà ìÿí ðÿèééÿòÿ ÿë âåðèá îòóðäàíäà, Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí
õèëàôè-ðÿéè îëóð. Áÿëè, áó ÿãèäÿäÿ àäàìà Ùàúû Ñÿìÿä àüà êÿíä òàïøûðìàç. Èíñàôäûðìû, ðÿâàäûðìû êè, ìÿí àäûìû áÿé ãîéóá, ÿë-àéàüûìû
éóìøàëäûì ÿéëÿøèì, áè÷àðÿ ðÿèééÿò ãûøûí ñîéóüóíäà, éàéûí èñòèñèíäÿ
ÿçèééÿò, ìÿøÿããÿòëÿ, ÿëëÿðè ãàáàð îëà-îëà èøëÿéèá ìÿùñóëóíó ýÿòèðèá
ìÿíÿ âåðñèí? Íÿ ùàãã èëÿäèð áó? Íÿ èõòèéàð èëÿäèð áó? Ìÿí áÿéÿì,
éÿíè ìÿíèì ÿëëÿðèì àüäûð, þçöì òÿíáÿëÿì, ìöôòÿõîðàì? Ðÿèééÿò
áîðúëóäóð þçö àú ãàëà, ÷þðÿéèíÿ éàâàíëûã òàïìàéà, ãàçàíäûüûíûí éàðûñûíûí áèäåùÿ âåðÿ, ãàëàíûíû äà ìÿíÿ? Éîõ, ìÿí áóíó ãÿáóë åëÿìÿðÿì.
Þçýÿíèí çÿùìÿòè èëÿ ÷þðÿê éåéÿíëÿðÿ ìöôòÿõîð äåéÿðëÿð. Çÿëè òÿê
ðÿèééÿò áÿäÿíèíÿ éàïûøûá, ðÿèééÿòèí ãàíûíû ñîðóðëàð. Áó ñèôÿòëÿð äÿ Ùàúû
Ñÿìÿä àüà òÿê øÿõñëÿðèí ñèôÿòëÿðèäèð. Îòóðà ðàùàò åâèíèíè è÷èíäÿ, úàìààò
èøëÿéÿ, ãàçàíà, ýÿòèðÿ, î äà ìöàìèëÿéÿ âåðèá, ùÿð ýåúÿ ãûðãîâóëïëîâ
éåéÿ! Äÿõè äåìÿéÿ êè, áó ïëîâóí ùÿð äöéöñö áèð ãÿòðÿ ýþç éàøûíäàí
ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. Ìÿíèì ÿãèäÿìúÿ èíñàí ýÿðÿê þç ÷þðÿéèíè þçö ãàçàíà, éà åëìëÿ, éà þç ãîëóíóí ýöúö èëÿ. Àììà ñèç ìÿíè ìöôòÿõîð åëÿìÿê
__________
èñòÿéèðñèíèç. Ìÿí äÿ ìöôòÿõîð îëìàã èñòÿìèðÿì. Ìöôòÿõîðëàðûí úàìààò
100
è÷èíäÿí ÷ûõìàüû ìÿñëÿùÿòäèð. Èìäè ýåò, ñÿíè ýþíäÿðÿí Ùàúû Ñÿìÿä
àüàíûí éàíûíà. Äåýèíÿí êè, àç êå÷ìÿç, ìÿíèì òÿøâèøèìè åëÿìÿç. Ýåò,
ÿðèí ýþçëÿéèð. Îüóë ýþçöíöí éàøû ñÿíèí öðÿéèíè éàíäûðìàç. Àììà Ùàúû
Ñÿìÿä àüàéà ýåäèá áèð ìöæäÿ âåðñÿí, ñÿíäÿí ðàçû ãàëàð. Ñÿíÿ îíóí
ðàçûëûüû ëàçûìäûð. Äóð ýåò. (Ãîëóíäàí òóòóá ãàëõûçûð.) Ýåò ÿðèéèí éàíûíà.
Ñÿíäÿí òÿâÿããå åäèðÿì, äàùà ìÿíè äàíûøäûðìàéàñàí âÿ ìÿíèì
äàëûìúà ýÿçìÿéÿñÿí.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Àé îüóë, íÿ ãàéûðûðñàí? Àäàì äà àíàñûíà áåëÿ
ñþçëÿð äåéÿðìè?
Ô ÿ ð ù à ä . Ýåò, ÿðèí ñÿíäÿí úàâàá ýþçëÿéèð. (Ñàü ãàïûäàí þòöðöá
ãàéûäûð.) Äåéèðëÿð êè, àòàñûç àäàì éåòèì îëìàç, àíàñûç éåòèì ãàëàð. Áó
äà àíà...Àõ! (Èêè ÿëè èëÿ áàøûíû òóòóá éûõûëûð êöðñöíöí öñòöíÿ).
Ì ó ñ à (äàõèë îëóð). Ôÿðùàä! (Ýÿëèð éàõûíà.) Ôÿðùàä, íÿ îëóá ñÿíÿ?
Ô ÿ ð ù à ä . Ìóñà, ñÿíñÿí? (ßë âåðèð.) Ýÿë îòóð ýþðÿê íÿ âàð, íÿ éîõ?
Ì ó ñ à (ÿéëÿøèð). Ýþçëÿðèí íèéÿ ãûçàðûá? Äåéÿñÿí àüëàéûáñàí?
Ô ÿ ð ù à ä . Éîõ, íÿ îëóá àüëàéàì! Àüëàìàìûøàì, ýþçëÿðèì àüðûéûð.
Îíóí ö÷öí áèð àç ãûçàðûá.
Ì ó ñ à . Ìÿí óøàã äåéèëÿì. Îëàí îëóá, íàùàã éåðÿ àüëàìà. Àëëàù
õåéèð âåðñèí. Áèð àç êå÷ÿð, àäÿò åëÿðñÿí. (Ýöëöð.) Ýÿëÿí èë, Àëëàù ãîéñà
ýÿëèá ýþðÿðÿì, þçöí êèìè äÿ áèð ýþé÷ÿê îüëóí îëóá. Ñÿáð åòìÿê éàõøûäûð. Ìÿí äÿ äÿõè ñàáàù éîëà äöøöðÿì. Ýÿëäèì ñÿíèíëÿ õóäàùàôèç åëÿéèì.
Ô ÿ ð ù à ä (éåðèíäÿí ñû÷ðàéûá). Ìóñà, ýåäèðñÿí? Áÿñ ìÿí, áÿñ ìÿí?
(Àüëàéûð.) Ìóñà, ñÿí ìÿíÿ íåúÿ äåéÿ áèëÿúÿêñÿí àüëàìà? Ìÿí íåúÿ
àüëàìàéûì? Ñÿí ìÿíè áó ãàíè÷ÿíëÿðèí àðàñûíäà ãîéóá ùàðà ýåäèðñÿí?
Áÿñ áèçèì àðçóëàðûìûç, àäàì îëóá úàìààòà íÿ íþâ ãóëëóã åòìÿê òÿäáèðëÿðèìèç? Áóíëàð ùàìûñû ìÿýÿð ïó÷ îëäó? Ìóñà, ìÿíè ãîéóá ùàðàéà
ýåäèðñÿí? (Àüëàéûð.)
Ì ó ñ à . Äÿëè îëìà, óøàã äåéèëñÿí. Ìÿðäàíÿ îëýèíÿí. Êèøè ýÿðÿê ùÿð
ìöñèáÿòÿ ìÿðäàíÿëèêëÿ äàâàì åëÿéÿ. Ñÿíèí òÿäáèðëÿðèí íèéÿ ïó÷ îëóð?
Éåíÿ úàìààò ö÷öí èøëÿéÿ áèëÿðñÿí. Éåíÿ ìÿíôÿÿò âåðÿ áèëÿðñÿí, àõìàã îëìà!
Ô ÿ ð ù à ä . Ùàíñû åëìëÿ, ùàíñû áèëèêëÿ èøëÿéÿúÿéÿì? Àú êè, èøëÿìÿê
îëìàç! Ìÿí ýÿðÿê éà Ùàúû Ñÿìÿä àüàíûí ÿëèíÿ áàõàì, éà ýåäèá ïîëèñ
ãóëëóüóíà äàõèë îëàì. Áóíëàðûí ùÿð èêèñè äÿ ìÿíÿ þëöìäöð! Ìÿí ýÿðÿê
þç çÿùìÿòèìëÿ ÷þðÿê ãàçàíûá, úàìààò ö÷öí èøëÿéÿì. Ìÿí Ùàúû Ñÿìÿä
àüà òÿê úàìààò ãàíû ñîðà áèëìÿðÿì. Þëöìäÿí ñàâàé ìÿíèì ÿëàúûì
__________
éîõäóð. Áèìÿíôÿÿò âöúóäóí þëìÿéè ìÿñëÿùÿòäèð.
101
Ì ó ñ à . Þëöì ñþùáÿòè íÿäèð? Ñàðñàã ôèêèðëÿðè áàøûíäàí ÷ûõàðò. Åéáè
éîõäóð, áó èë áèð òþâðëÿ êå÷èðýèëÿí, Àëëàù ãîéñà, ìÿí äÿ ýÿëèá êþìÿê
åäÿðÿì, ñÿíè ýþíäÿðÿðëÿð Ïàðèñÿ, Ðóñèéàäà îõóìàã ìöìêöí îëìàäû,
Ôèðÿíýèñòàíäà îëàð. Îíàäÿê äÿ áÿëêÿ ÿìèí áèð òþâð éóìøàëäû. Àíúàã
ñÿí óøàã îëìà, áàúàð þç ñþçöíö éåðèò. Àëëàù êÿðèìäèð!
Ô ÿ ð ù à ä . Ìóñà, áó òÿñêèíëèéè ìÿíÿ íàùàã âåðèðñÿí. Ùàúû Ñÿìÿä
àüà áèëìèðñÿí íÿ ñÿáÿáÿ ìÿíè äóñòàã åëÿéèð. Äÿðä ïóë äÿðäè äåéèë, îíó
éóìøàëòìàã îëàð, î èñòÿìèð êè, ìÿí ýåäèá åëì îõóéóá ýÿëèì. Èñòÿéèð êè,
ìÿíè ùÿìèøÿëèê þçöíÿ òàáå åëÿñèí. Ìÿðàìûíà äà ÷àòûáäûð. Ìÿí äÿ îíà
òàáå îëìàéàúàüàì, þçöì áèëèðÿì íÿ åëÿéÿúÿéÿì.
Ì ó ñ à . Áó èøëÿðèí ùàìûñû äöçÿëÿð. Àíúàã éåíÿ äåéèðÿì, þçöíö
ìÿðäàíÿ ñàõëà. Áàúàð ñþçöíö ìþùêÿì éåðèò. (Äóðóð àéàüà.) Ìÿí äÿ
ýåäèðÿì, ùÿëÿ êè, õóäàùàôèç. Àõøàì öñòöäöð, äöêàíëàð áàüëàíàð, éîëäàí
þòðö áèð àç øåé-ìåé àëàúàüàì. Ùÿëÿ êè, õóäàùàôèç!
Ô ÿ ð ù à ä (ãàëõûá Ìóñàíûí ÿëèíäÿí òóòóð). Èìäè ýåäèðñÿí, ýåò, Àëëàù
éàõøû éîë âåðñèí! Ñÿíäÿí òÿâÿããå åäèðÿì, ùÿð âàõò ñòóäåíòëÿð ìÿúëèñèíäÿ îëäóí, ìÿíè éàäûíà ñàëýèíÿí. Íÿ âàõò ýåäÿúÿêñÿí?
Ì ó ñ à . Ñàáàù ñöáù ñààò áåøäÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿëêÿ ýþðöøÿ áèëìÿäèê. Ñÿíäÿí áèð àõûð òÿâÿããåì âàð,
îíà ÿìÿë åëÿ!
Ì ó ñ à . Íÿ èøäèð.
Ô ÿ ð ù à ä . Òÿâÿããå åäèðÿì, éîëäà áèð ýöí äàéàíñàí. (Úèáèíäÿí
êàüûçëàðû âÿ ÿêñè ÷ûõàðûð.) Ýåäÿðñÿí Çöëåéõà õàíûìûí éàíûíà. Áó ìÿíÿ
éàçäûüû êàüûçëàðû äà âÿ áó îíóí ÿêñèíè äÿ âåðÿðñÿí âÿ äåéÿðñÿí êè,
Ôÿðùàä ñÿíèí ö÷öí ùÿìèøÿëèê þëäö. Ìÿí èñòÿìèðÿì îíóí êàüûçû ìÿíäÿ
ãàëñûí. Áÿëêÿ ÿëäÿí-ÿëÿ äöøäö. Ñÿí ìÿíèì ãàðäàøûìñàí, áó êàüûçëàðû
ñÿíÿ âåðèá, ñÿíäÿí òÿâÿããå åäèðÿì êè, îíà éåòèðÿñÿí âÿ áåëÿ äåéÿñÿí:
Ôÿðùàä ñÿíèí ö÷öí ùÿìèøÿëèê þëäö... Àëëàù îíó õîøáÿõò åëÿñèí.
Ì ó ñ à (øåéëÿðè àëûá ãîéóð úèáèíÿ). Áàø öñòÿ, âåðÿðÿì. Ùÿëÿ êè,
õóäàùàôèç. Àëëàù åëÿñèí êè, ýÿëÿí èë ýÿëèì, ñÿíè õîøáÿõò, ìÿðàìûíà ÷àòìûø ýþðöì, õóäàùàôèç. (ßë óçàäûð.)
Ô ÿ ð ù à ä (îíóí áîéíóíó ãóúàãëàéûð). Ýåò, ãàðäàø, Àëëàù éàõøû éîë
âåðñèí. (Þïöøöðëÿð.) Ìóñà, ñÿí Àëëàù, ìÿíè éàääàí ÷ûõàðòìà!
Ì ó ñ à . Õàòèðúÿì îë. Ùÿð ùÿôòÿ ñÿíÿ êàüûçûì ýÿëÿð.
Ô ÿ ð ù à ä . Éàç! Éàç! (Ìóñà èëÿ ãàïûäàí ÷ûõûð, ñîíðà ãàéûäûð, êöðñö
öñòÿ ÿéëÿøèá äèðñÿêëÿðèíè ñòîëà äàéàéûá ÿëëÿðè áàøûíû òóòóá àüëàéûð.) Àõûí,
ýþçëÿðèìèí éàøëàðû, ñåéëàá åëÿéèí äöíéàíû. Íèéÿ ýÿðÿê àõìàéàñûíûç?
102
Áó ùàëäà ýÿðÿê úÿìè äöíéà ìÿíèì ö÷öí ýþçöíäÿí ãàí òþêñöí. Ýÿðÿê
ìÿíÿ îëàí çöëìöí ìöãàáèëèíäÿ àëÿì òóôàíà ýåòñèí. Éåð, ýþé òèòðÿøñèí,
ýþéöí ãóøëàðû, éåðèí ùåéâàíàòû, äÿðéàëàðûí áàëûãëàðû, ùàìûñû ýÿðÿê ìÿíèì ö÷öí àüëàøàëàð. Àììà, éîõ!.. Ùå÷ êÿñèí õÿáÿðè éîõäóð. Ùÿð êÿñ
þç êàðûíäàäûð. Àíúàã áèð òÿê ìÿí ÿëëÿðè ãîëòóüóíäà ãàëûá, äÿðäèìÿ äÿðìàí àõòàðûðàì. Éîõäóð äÿðìàí åëÿéÿí, éîõäóð, éîõ!.. Ýÿë åé úöìëÿ
äÿðäëÿðèí äÿðìàíû. (Òàïàí÷à ÷ûõàðûð.) Áèð ñÿí ìÿíèì áó ùàëÿòèìäÿ
ìÿíÿ éîëäàøñàí. Úÿìè äàðà äöøÿíëÿð, äÿðäëÿðèíÿ äÿðìàí àõòàðàíëàð
ýÿðÿê ñÿíäÿí êþìÿê èñòÿéÿëÿð. Áèð éåðäÿ êè, èíñàí ìÿíèì êèìè ïó÷
îëóá ýåäÿúÿê, îíóí äöíéàäà ãàëìàüû ùå÷ ìÿñëÿùÿò äåéèë. Ãóðòàðýèíÿí
ìÿíè ñÿí áó áèâÿôà äöíéàíûí ãèëö-ãàëûíäàí. (Þçöíö âóðìàã èñòÿéèð.)
Ù à ú û Ñ ÿ ì ÿ ä à ü à (äàõèë îëóá Ôÿðùàäûí ÿëèíäÿ òàïàí÷àíû ýþðöá
äÿñò-ïà÷ÿ1). Íÿ ãàéûðûðñàí, àé ñàðñàã?! (Îíóí öñòöíÿ éöéöðöð.) Íÿ ãàéûðäûüûíäûð?!
Ôÿðùàä äèêñèíèá òàïàí÷àíû òóòóð ùàúûéà òÿðÿô. Òàíàí÷à àòûëûð, ùàúû éûõûëûá þëöð.
Òàïàí÷à Ôÿðùàäûí ÿëèíäÿí äöøöð éåðÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Áó íÿ èø èäè ìÿí ýþðäöì? Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí øàùèä îëýèíÿí êè, ìÿíèì áó êèøèíè þëäöðìÿê õàùèøèì éîõ èäè. Ìÿí þçöìö èñòÿéèðäèì þëäöðìÿê. Áó äà ìÿíè ýöëëÿìÿ äö÷àð îëäó.
Úàìààò äîëóð îòàüà.
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Áó íÿ ýöëëÿ ñÿñè èäè?
Á è ð è í ú è à ä à ì (ùàúûíûí ìåéèòèíè ýþðöá). Áà, ñÿíèí åâèí éûõûëñûí!
Áó êèøèíèí òàãñûðû íÿ èäè êè, þëäöðäöí?
È ê è í ú è à ä à ì . Íåúÿ? Êèì þëöá?
Ì è ð ç ÿ Ã î ø ó í ÿ ë è . Ýþðìöðñÿí, Ùàúû àüà þëöá.
Ö ÷ ö í ú ö à ä à ì . Áàù, áàù, áàù!.. Íÿ éàìàí èø îëóá! À ïèð îëàñàí,
áó êèøèíèí òàãñûðû íÿ èäè êè, þëäöðäöí? Þçöíö äÿ áÿëàéà ñàëäûí!
× è í ý è ç (äàõèë îëóð). Êèìäè ìÿíèì äÿäÿìè þëäöðÿí? Áó ñààò
ýÿðÿê îíóí ãàðíûíûí úûðàì! (Îíó òóòóðëàð.) Áóðàõûí ýþðöì, íÿ ùàãëà
áó ìÿíèì àòàìû þëäöðöá?
Ô ÿ ð ù à ä (ýÿëèð òàïàí÷àíû ýþòöðöð, úàìààòäàí áèð íÿôÿðè èñòÿéèð
òàïàí÷àíû îíóí ÿëèíäÿí àëñûí.) Éàõûíà ýÿëìÿ, ÿýÿð ìÿíèì êèìè úàíûíäàí ÿë ÷ÿêèáñÿíñÿ... (×èíýèç áÿéÿ òÿðÿô.) ßìèîüëó! Ñÿí ùå÷ ãÿçÿáëÿí-
__________
1
Þçöíö èòèðìÿê.
103
ìÿ. Ìÿí ñÿíèí àòàíû, Àëëàù øàùèääèð êè, þëäöðìÿê èñòÿìèðäèì. Ýöëëÿ áèð
àéðû éåðÿ òÿéèí îëìóø èäè, àììà þç éåðèíè äÿéèøäè. Çÿùìÿò ÷ÿêìÿ! Ìÿí
þçöì-þçöìäÿí ñÿíèí àòàíûí ãàíûíûí àëàðàì. (Òàïàí÷àíû þçöíÿ àòûð,
úàìààò îíó òóòóð. Ôÿðùàä äèçè öñòÿ ÷þêöð.)
Ì å ù ð è õ à í û ì . Áó íÿ ýöëëÿ ñÿñè èäè? (Ôÿðùàäû ýþðöð.) Àé áàëà!
Íÿ îëóá ñÿíÿ, îé! (Þçöíö éûõûð îüëóíóí öñòÿ.)
Ô ÿ ð ù à ä (îíó êÿíàð åäèá, ÿìèñèíèí ìåéòèíè ýþñòÿðèð). Ýåò àüëàìàëûéà àüëà! Ìÿí ïèñ âóðìóøàì, þçöìö âóðìàã èñòÿéèðäèì, àììà...
Ìåùðè õàíûì îüëó èëÿ ÿðèíèí àðàñûíäà íà÷àð ãàëûá, áèëìèð ùàíñû òÿðÿô ýåòñèí.
Àõûðäà äèçè öñòÿ ÷þêöá óúàäàí àüëàéûð.
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð äóñòàãõàíàíûí ìÿðèçõàíàñûíäà. Èêè òàõò ãîéóëóá, áèðèíèí öñòöíäÿ
Ôÿðùàä, î áèðèíèí öñòöíäÿ áèð àéðû äóñòàã.
Ô ÿ ð ù à ä (áàøûíû ãàëõûçûð). Áÿëè, ìöãÿññèðÿì. Àäàì þëäöðìöøÿì.
Áó äà ìÿíèì àõûð ýöíöì. Íåúÿ éåðëÿðè àðçó åëÿéèðäèì, ùàðàéà ýÿëäèì
äöøäöì? Ãàçàìàò êöíúöíÿ. Àëëàù áèëÿí ìÿñëÿùÿò èìèø. Ýþðÿñÿí íÿ
ýöíäÿ, íÿ ñààòäà ìÿí áÿäáÿõò äöíéàéà ýÿëìèøÿì? Êàø ìÿíèì àòàì
ìÿí äöíéàéà ýÿëÿíäÿí áèð èë ãàáàã þëÿéäè. Áÿëêÿ ìÿí äöíéàéà ýÿëìÿéÿéäèì.
Ä ó ñ ò à ã . Áÿé, ÷îõ àù-çàð åëÿéèðñÿí, éàõøû äåéèë, íàõîø àäàìñàí,
öðÿéèíè ãûñìà, ñÿíÿ çèéàíäûð. (Êöðñöíö ýþòöðöá ýÿëèá îòóðóð Ôÿðùàäûí
éàíûíäà.)
Ô ÿ ð ù à ä . Íèéÿ çèéàíäûð? Éÿíè àçàð ìÿíè þëäöðÿð? Ìÿí ÷îõ éàõøû
áèëèðÿì êè, ìÿíèì èøèì ãóðòàðûá ýåäèá. Þëÿíäÿ äÿ þëÿðÿì. Ìÿí þëìÿéè
ýåúÿ-ýöíäöç àðçó åäèðÿì.
Äóñòàã. Éîõ, áÿé, ñÿíèí éàðàí àðòûã éàðà äåéèë. Èíøàëëàù, ñàüàëàðñàí.
Àíúàã àù-çàð àçàðû óçàäàð.
Ô ÿ ð ù à ä . Íÿ äåéèì. Ìÿíèì ñàèð éàðàëàðûìäàí õÿáÿðèí éîõäóð. Áèð
ìÿíÿ äå ýþðöì ñÿí þëö êèìÿ äåéèðñÿí? Ìÿýÿð þëö î øÿõñäèð êè, óçàíûá
ðóùó áÿäÿíèíäÿí ÷ûõûð, àïàðûðëàð äÿôí åäèðëÿð? Ìÿýÿð ñÿí î àäàìëàðû
__________
ýþðìöðñÿí êè, áàçàðäà, êö÷ÿäÿ ýÿçèðëÿð? Îíëàð ÷îõäàí äÿôí îëóíóáëàð.
104
Þëö î àäàìäûð êè, ìÿíèì êèìè úàìààò àðàñûíäà ìöòòÿùèì îëà. Ýþðÿíäÿ
öçëÿðèíè äèâàðà ÷åâèðÿëÿð. Äöíéàäà ñÿðýÿðäàí ãàëàí þëö î àäàìäûð êè,
ùÿìèøÿ äöç-äöç ýÿçèá, íÿ ìèëëÿòÿ íÿôè âàð, íÿ úàìààòà! Ùå÷ êÿñ îíäàí
çÿððÿúÿ õåéèð ýþðìöð. Äèðè î øÿõñëÿðäèð êè, ùÿìèøÿ úàìààòà íÿñèùÿò
åëÿéèðëÿð, äöç éîëëàð ýþñòÿðèðëÿð âÿ áó áàðÿäÿ ýþçÿë-ýþçÿë êèòàáëàð éàçûðëàð. Áåëÿ øÿõñëÿðÿ þëö äåìÿê îëìàç!
Ä ó ñ ò à ã . Áÿé, äîüðó äåéèðñÿí, ñþçëÿðèí äÿ àüëûìà áàòûð. Àììà
ñÿí íàùàã éåðÿ þçöíö áèçèì êèìè àäàìëàðà áÿðàáÿð ãîéóðñàí. Àëÿì
áèëèð êè, ñÿí àäàì þëäöðÿí äåéèëñÿí âÿ áó èø äÿ ãÿôèëäÿí îëóá. Áó èøäÿí
ñÿíÿ ùå÷ áèð çàä îëìàéàúàã. Éàðàíûç äà ñàüàëàð, þçöí äÿ äóñòàãõàíàäàí ÷ûõàðñàí. Àëëàùà øöêöð, åëìèí äÿ âàð. Áèçèì êèìè ãàðàíëûãäà ãàëàíëàðà éîë ýþñòÿðÿðñÿí. Õàíûì, áóéóð!
Ìåùðè õàíûì äàõèë îëóð.
Ô ÿ ð ù à ä . Êèìäèð ýÿëÿí?
Ä ó ñ ò à ã . Àíàíäûð, ýÿëèá.
Ô ÿ ð ù à ä . Ýÿëñèí èðÿëè. Åé ìÿíèì äÿðäëÿðèìèí áöíþâðÿñè, ýÿë éàíûìäà îòóð. Ùàáåëÿ ÿëèíè âåð ÿëèìÿ... Àíà, ñÿíäÿ ùå÷ òàãñûð éîõäóð.
Àëëàù ñÿíè éîëäàí ÷ûõàðäàíëàðà ëÿíÿò åëÿñèí! Àíà, ýÿðÿê ñÿí äÿ ìÿíèì
êèìè îüëó ýþðÿ-ýþðÿ õàëã ñþçöíÿ ãóëàã àñìàéà èäèí.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Ãóðáàíûí îëóì, ìÿíèì öðÿéèìäÿêè ìÿíÿ áÿñäèð.
Áèðúÿ äå ýþðöì öðÿéèíèí àüðûñû íåúÿäèð? Êÿñèëèáäèðìè?..
Ô ÿ ð ù à ä . ×îõ éàõøûäûð, àíà. Èíäè áèð ñààòäàí ñîíðà úÿìè àüðûëàðûì
êÿñèëÿúÿê. (Áàøûíû ãîéóð éåðÿ.)
Ì å ù ð è õ à í û ì . Èìäèúÿ Äÿðýàùãóëó áÿéèí éàíûíäàí ýÿëèðÿì. Äåéèð êè, ñèëèñò÷è èëÿ äÿ, ïðîêóðîðëà äà ýþðöøìöøÿì. Èøèí äÿ, èíøàëëàù, éàõøû
îëàúàã. Àíúàã äåéèð, ýÿðÿê áåø éöç ìàíàò âåðÿñÿí, ëàçûì îëàí éåðèíÿ
âåðÿì. Èíäè ìÿí äÿ èñòÿéèðÿì ñàáàù àïàðûì âåðèì. Äåéÿñÿí éóõóí
ýÿëèð, éàòàúàãñàí, éàò.
Ô ÿ ð ù à ä . Ùå÷ ùàëûì þçöìäÿ äåéèë, èñòÿéèðÿì áèð àç äèíúÿëèì.
Ìåùðè õàíûì äóðóð, êöðñöíöí öñòÿ ÿéëÿøèð.
Ä ó ñ ò à ã . Õàíûì, áàøûíà äþíöì, ñÿí áåëÿ èøëÿðÿ äöøìÿéèáñÿí,
àììà ìÿíèì ö÷öí áó äóñòàãõàíà åâèì êèìè îëóá. Äÿðýàùãóëó áÿéè äÿ
÷îõ éàõøû òàíûéûðàì. Ñÿí ïóëóíó îíà âåðìÿ. Âàëëàù, ïóëóíó äà éåéÿ__________
úÿê, èø äÿ ýþðìÿéÿúÿê.
105
Ì å ù ð è õ à í û ì . Íèéÿ? Î äåéèð êè, ñèëèñò÷è èëÿ, ïðîêóðîðëà, ùàìûñû èëÿ
äîñòàì. Ùÿð úöðÿ òÿâÿããå åëÿñÿì, åëÿ äÿ îëàúàã.
Ä ó ñ ò à ã . Èíèíìà, áàøûíà äþíöì, ùå÷ èíàíìà. Âàëëàù, íÿ ñèëèñò÷è,
íÿ ïðîêóðîð ðöøâÿò àëìàç. Ùå÷ êÿñèí òÿâÿããåíÿ ýþðÿ ùàããû íàùàã, íàùàããû ùàãã åëÿìÿçëÿð. Àììà Äÿðýàùãóëó áÿé áóíó þçöíÿ ÷þðÿê ïóëó
ãàéûðûá. Áåëÿ àäàìëàðëà äîñòëóã åëÿéèð, ýåäèð åâëÿðèíÿ, þç åâëÿðèíÿ ãîíàã ÷àüûðûð. Õàëãûí äà àüëû ýþçöíäÿäèð. Åëÿ áèëèðëÿð êè, áó ùÿð íÿ èñòÿñÿ
åëÿð, ýåäèá þçëÿðèíè ñàëûðëàð îíóí ÷ÿíýèíÿ. Åâè éûõûëìûø Äÿðýàùãóëó áÿé
äèâàí ãóëëóã÷óëàðûíûí àäûíà áåëÿ ïóëëàðû àëûá éåéèð, èø äÿ þç ãÿðàðû èëÿ
ýåäèð. Àäûíà àëäàíûá îíà ïóë âåðìÿ. Ïóëóí ýåäÿð. Ìÿíèì þçöìöí äÿ
áèð éöç ìàíàòûìû àëûá è÷ÿðè ñàëäû, äåäè, ñÿíè çàìèíÿ âåðäèðÿúÿéÿì. Âåðäèðÿ áèëìÿäè. Þçöì äÿ áóäóð êè ýþðöðñÿí, äóñòàãõàíàäàéàì. Ñîíðà
ãàðäàøûì ýåòäè ïóëëàðû ýåðè èñòÿäè, îíó äà íþêÿðëÿðèíÿ äþéäöðöá ãîâäó.
Àìàí ýöíöäöð, îíäàí óçàã ãà÷, óçàã, óçàã.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Áÿñ ìÿí íåúÿ åëÿéèì?
Ä ó ñ ò à ã . Õàòèðúÿì îë, îòóð åâèíèí è÷èíäÿ. Àëëàù ãîéñà îüëóíà ùå÷
çàä îëìàç. Ìÿí ùÿð÷ÿíä áèð àâàì àäàìàì, àììà éàõøû áèëèðÿì, îüëóíà ÿýÿð áèðúÿ ýöí äÿ òÿíáåù êÿñèëñÿ, ìÿí ÿëèìè êÿñÿðÿì.
Ì å ù ð è õ à í û ì . Íÿ äåéèì, Àëëàù àüçûíäàí åøèòñèí.
Ýöí äöøöð, Ôÿðùàä áÿé áàøûíû ãîâçàéûð.
Ô ÿ ð ù à ä . Ãàðäàø.
Ä ó ñ ò à ã . Áÿëè?
Ô ÿ ð ù à ä . Äåéÿñÿí îòàüà ýöí äöøöá?
Ä ó ñ ò à ã . Áÿëè, äöøöá.
Ô ÿ ð ù à ä . Èìäè úÿìè äöíéàíû ýöí ðþâøÿí åëÿéèáäèðìè?
Ä ó ñ ò à ã . ßëáÿòòÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Áÿñ íèéÿ áó ýöí èíñàíûí ãàðà ãÿëáèíÿ äöøöá èøûãëàíäûðìûð? Íèéÿ ýÿðÿê ÿáà-ãÿáà àëòûíäà ýèçëÿíÿí, ìÿêð âÿ ùèéëÿ èëÿ äîëó
ãÿëáëÿðÿ äöøìöð êè, úàìààò ýþðöá îíëàðûí çàùèðëÿðèíÿ àäëàíìàéàëàð.
Íèéÿ ãîéóí áàøëû ãóðäëàðûí öðÿéèíÿ èøûã ñàëìûð êè, çàùèðäÿ ãûçûë ýöëäöð,
àììà áàòèíèíäÿ îíóí òèêàíëàðûäûðëàð. Áó éåðëÿðÿ ýÿðÿê ýöí äöøÿ êè,
ãîéóí ãóðäëà îòëàéà, èíñàí ðàùàò áàø ñàõëàéà. Áèð äå ýþðöì íèéÿ äöøìöð?
Ñÿí Àëëàù äå, öðÿéèì äàüûëäû. Úàâàá âåð, îõ, ÷àòëàäûì!..
__________
Ì å ù ð è õ à í û ì . Ãóðáàíûì îëóì, íÿ ãàéûðûðñàí?
106
Ô ÿ ð ù à ä . Áèðúÿ þçöíö ìÿíÿ éåòèð, þëöðÿì... Öðÿéèì äàüûëûð... Îõ...
îõ... îõ (Òàõòäàí äöøöð éåðÿ.) Àé, öðÿéèì äàüûëäû. Áèðúÿ áàøûìû òóò!..
Äóñòàã äóðóá ãîëóíäàí éàïûøûð, Ìåùðè õàíûì
Ôÿðùàäûí áàøûíû àëûð äèçèíèí öñòÿ.
Ô ÿ ð ù à ä . Þëöðÿì, àíà ñèíÿì ñûçûëäàéûð, öðÿéèì ñàíúûð... Àé þëäöì... Áèðúÿ ÿëèíè öðÿéèìÿ ãîé. Àëëàù! Øàùèä îë!.. Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí
þçöí ìÿçëóìëàðû çàëûìëàðûí ÿëèíäÿí õèëàñ åëÿ!.. (Þëöð.)
Ì å ù ð è õ à í û ì (ãûøãûðûð). Îé!.. Îé!.. Îé!.. Àé Àëëàùû ñåâÿí,
áàëàì þëäö!..
ÏßÐÄß
__________
107
ÏßÐÈ ÚÀÄÓ
Áåø ìÿúëèñäÿ àëòû ïÿðäÿäÿ
ßÔÐÀÄÈ-ÌßÚËÈÑ
Ïÿðè úàäó
Èáëèñ
Ø à ì à ì à ú à ä ó – êöïÿýèðÿí ãàðû, áèð ýþçö êîð
Òÿëõÿê ÿúèííÿ
Áèðèíúè ÿúèííÿ
Èêèíúè ÿúèííÿ
Äÿðâèø
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì – äþâëÿòëè, ýþçÿë þâðÿò
ß ì ð à ù – Ùàôèçÿ õàíûìûí íþêÿðè
Ð ÿ ù è ì – ãîúà êèøè, Ùàôèçÿ õàíûìûí äàðüàñû
Ñ à é à ä – Ùàôèçÿ õàíûìûí ãóëëóã÷óñó
à ó ð á à í – îäóí÷ó, áèð ýþçÿë îüëàí
Ñ ÿ ë è ì ÿ – Ãóðáàíûí þâðÿòè
Í è é à ç – Ãóðáàíûí éîëäàøû
×îáàí
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄßÄß ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍ ßØÕÀÑ
Ïÿðè õàíûì
Äÿðâèø
Èáëèñ
Øàìàìà úàäó âÿ ÿúèííÿëÿð
ÌÖÃßÄÄÈÌß
(àïîôéîçà)
Âàãå îëóð Ïÿðè õàíûìûí åâèíèí ãàáàüûíäà. Áàü÷à, áàü÷àíûí îðòàñûíäà áèð
ùîâóç. Ìÿúëèñèí äàëûíäàí êàìàí÷à ñÿñè åøèäèëèð. Êàìàí÷à ñåýàù ÷àëûð. Ïÿðè õàíûì
ùîâóçóí êÿíàðûíäà ÿéëÿøèá àüëàéûð.
Ä ÿ ð â è ø (äàõèë îëóð). Ãûçûì, íå÷ÿ ýöí âÿ íå÷ÿ ýåúÿäèð ñÿí áóðàäà
íàëÿ
åäèðñÿí. Íÿäèð àéà áóíóí ñÿáÿáè? Ìÿí áó äóäìàíû ùÿìèøÿ àáàä
__________
âÿ è÷èíäÿ äèëøàäëûã ýþðìöøÿì. Íÿäÿíäèð áó åâ èíäè õÿðàáÿéÿ áÿíçÿéèð,
108
îíäàí ýåúÿ-ýöíäöç àùöíàëÿ ñÿñè àñèìàíÿ ÷ûõûð? Äÿðäèíè ìÿíÿ ñþéëÿ,
ãûçûì. Ìÿí äöíéà ýþðìöø áèð øÿõñÿì, áÿëêÿ ñÿíèí äÿðäèíÿ áèð ÿëàú
òàïàì.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Áàáà äÿðâèø, ìÿíèì äÿðäèìèí äÿðìàíû åëÿ áó òþêäöéöì ýþç éàøûäûð. Éàíüûíûí ÿëàúû ñóäóð, ìÿíèì öðÿéèì îä òóòóá éàíûð,
öðÿéèí éàíüûñûíû äà àíúàã ýþç éàøû ñàêèò åäÿ áèëÿð.
Ä ÿ ð â è ø . Öðÿê äÿðäèíèí áèð ÿëàúû äà âàð, ãûçûì. Î äà äÿðäè þçýÿéÿ
ñþéëÿìÿê âÿ þçýÿíè äÿðäÿ øÿðèê åëÿìÿêäèð. Áèð äÿðä ÷ÿêìÿêäÿí éàðûì äÿðä ÷ÿêìÿê éàõøûäûð.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Áàáà äÿðâèø, äÿðä ñþéëÿìÿéÿ àíà ýÿðÿê, àíàì ö÷
èëäèð êè, þëöá, áàúû ýÿðÿê, áàúûì éîõäóð. Áèð ãàðäàøûì âàð, ñÿêêèç èëäèð
ýåäèá, áèð õÿáÿð éîõäóð. Áèð àòàì âàð, ÿëèë. Êèìÿ äÿðäèìè ñþéëÿéèì?
Éîëäàø éîõ, ìóíèñ éîõ, ùÿìäÿì éîõ.
Ä ÿ ð â è ø . ßýÿð éîëäàø éîõ èñÿ, ýåò ÷àé êÿíàðûíà, àõàí ñóëàðà
äÿðäèíè ñþéëÿ. Äÿðéà êÿíàðûíäà ÿéëÿø, äàüëàð òÿê ýÿëèá êÿíàðà òîõóíàí
ìþâúëÿðÿ äÿðäèíè ñþéëÿ, îíëàð äà ãàéûäûá, úÿìè äÿðéàíû ñÿíèí äÿðäèíÿ
øÿðèê åòñèíëÿð. Äÿðäèíè äàüëàðà, ìåøÿëÿðÿ ñþéëÿ. Ëåéëè ýåúÿëÿð ñöáùÿäÿê éàòìàéûá äÿðäèíè àéà, óëäóçëàðà ñþéëÿéèá, òÿñÿëëè òàïûðäû. Ìÿúíóí
äà éàüûø ãÿòðÿëÿðèíäÿí Ëåéëèíèí ìÿçàðûíäàêû ãàðûøãàëàðà ñèôàðèø åäèðäè
êè, îíóí éàðûíûí áÿäÿíèíè ãÿáðäÿ ðàùàò ãîéñóíëàð. Îíóíëà òÿñÿëëè
òàïûðäû. Èíàíýèíÿí, ãûçûì, ìÿí äöíéà ýþðìöø äÿðâèøÿì. Ñþéëÿ äÿðäèíè
ìÿíÿ, ãûçûì!
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Ãóëàã âåð, áàáà äÿðâèø, äÿðäèìè ñþéëÿéèì: áåø èëäèð
êè, ìÿí áó åâäÿ þâðÿòÿì. Äîüðóäóð, äþâëÿòèìèç, ìàëûìûç îëìàéûá, àììà
áèð ïàð÷à ÿë çÿùìÿòè èëÿ ãàçàíûëìûø ÷þðÿéèìèç îëóá. Áó áåø èëèí ìöääÿòèíäÿ áèð ãàðà áóëóä áèçèì áàøûìûçûí öñòöíäÿí àäëàìàéûá. Çÿùìÿòëÿ
ãàçàíäûüûìûçû øàä êþíöëëÿ, ýöëëÿð öçëÿ éåìèøèê. Äîñò, àøíà, ãîíàã âÿ
ñàèë öçöíÿ ùÿìèøÿ áó ãàïû à÷ûã îëóá. Áèð äþâëÿòëè þâðÿò ö÷öí ìÿí èø
ýþðöðäöì. Îíà ýþðÿ ìÿíèì ÿðèì òåç-òåç îðàéà ýåäèá-ýÿëèðäè. Áèð èë
áóíäàí ãàáàã î þâðÿòèí ÿðè þëöá. Áåëÿ ìÿëóì îëóð êè, î þâðÿòèí êå÷ìèøäÿ ìÿíèì ÿðèìäÿ ýþçö âàðìûø. Èíäè áèð-èêè àéäûð ìÿíèì ÿðèìè
ñàëûá åâèíÿ, êÿíàðà áóðàõìûð. ßðèì èñÿ óéóá ãàëûá îðàäà. Ìÿí äÿ ýåúÿ
ñöáùÿäÿê àüëàéûá, ýöíäöçëÿð äÿ áó ÿëèìëÿ áÿñëÿäèéèì áàü÷àäà ÿëëÿðèìëÿ ÿêäèéèì ýöë àüàúëàðû èëÿ ñþùáÿò åäèá, áèð íþâ ýöíöìö àõøàì
åäèðäèì. Þâëàä éîõ, óøàã éîõ, ìÿùÿááÿòèìè áó ýöëëÿðÿ, ÷è÷ÿêëÿðÿ
ñàëìûøäûì; èíäè áóíó äà ìÿíèì ÿëèìäÿí àëûá, ìÿíè ãîâóðëàð. Åâèìäÿí
__________
àéðûëà áèëìèðÿì, áàáà äÿðâèø. Îäóð êè, ýåúÿëÿð íàëÿì òàìàì õàëãà ðà109
ùàòëûã âåðìèð. Îäóð êè... (Óúàäàí ùþíêöðöá àüëàéûð. Äÿðâèø Ïÿðèíèí
ãîëóíäàí òóòóá ãàëõûçûð).
Ä ÿ ð â è ø . Àðàì îë, ãûçûì, àðàì îë!.. Äÿðäèí ìÿëóì îëäó. Ñÿáÿá
íÿäèð êè, ýöíäöçëÿð ýöëëÿð, ÷è÷ÿêëÿðëÿ ìÿøüóë îëóá, ýåúÿëÿð òÿê ãàëàíäà
þçöíÿ ìÿøüóëèééÿò òàïìûðñàí? Áèëìèðñÿí êè, òÿê ãàëàíëàðûí ïÿíàùû
Àëëàùäûð? Ãîâóðëàð ñÿíè, ýåò. Ýöíäöçëÿð ãîúà àòàíà ìÿøüóë îë, ýåúÿëÿð
Àëëàùà ðàç-íèéàç åò, òà ñÿíÿ ñÿáð âåðñèí.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Áÿñ ìÿýÿð ùå÷ ìÿí, ìÿíèì öðÿéèìè ñûíäûðûá, ìÿíÿ
çöëì åäÿí íàìÿðääÿí ãèñàñ àëìàéûì? Ìÿíè îäà éàíäûðàíûí îäà éàíäûüûíû ýþðìÿéèì? Ãèñàñ àëìàéûíúà ðàùàò îëà áèëìÿéÿúÿéÿì, áàáà äÿðâèø.
Ä ÿ ð â è ø . Áåëÿ ñþçëÿðè ôèêðèíÿ ýÿòèðìÿ, ãûçûì. Áèëýèíÿí, úÿìè
ìÿçëóìëàðûí òÿðÿôäàðû Àëëàùäûð. Ùÿð áèð äöíéàäà çöëì åäÿí ÿúðèíè
Àëëàùäàí àëûð. Ãèñàñ áèð øÿðð ÿìÿëäèð. Çöëì, ùÿì÷èíèí øÿðð ÿìÿëäèð.
Çöëì åäÿí äöíéàäà áèð øÿðð òþðÿäèð, îíäàí ãèñàñ àëàí äà áèð øÿðð òþðÿäèá, äöíéàäà èêè øÿððèí òþðÿìÿéèíÿ ñÿáÿá îëóð. Ñÿí øÿððèí ìöãàáèëèíäÿ ñÿáð åò, òà øÿðð òÿê ãàëñûí. Áó ôèêðè áàøûíäàí ÷ûõàðò, ãûçûì, ýåò àòàíà
ùèìàéÿ îëýèíÿí âÿ çàëûìû äà Àëëàù äèâàíûíà òàïøûð. Ìÿí äÿ, äöøÿíäÿ,
áèð ýÿëèì ñèçèí éàíûíûçà, ñèçÿ êå÷ìèø ìàúÿðàëàðäàí, çàëèìèí çöëìöíäÿí, ìÿçëóìëàðûí çöëìÿ òÿùÿììöë åäèá, àõûðäà òÿñÿëëè òàïìàãëàðûíäàí
íàüûë åäÿðÿì. Åøèò íÿñèùÿòèìè, ãûçûì, ãàéûò àòàí åâèíÿ.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Ýöëëÿðèìäÿí, áàü÷àìäàí àéðûëà áèëìÿðÿì, áàáà
äÿðâèø!..
Ä ÿ ð â è ø . Ýöëëÿð ñîëàð, áàü÷à ìÿùâ îëàð. Ùÿðýàù öðÿéèíè ýöëäÿí
öçöá Àëëàùà áàüëàðñàí, ÿáÿäè áèð ýöëöñòàíà ìöâÿôôÿã îëàðñàí. Ôèêèð åò
ãûçûì. Ñÿáð åò, ñÿáð åò, ñÿáð ñÿáð, ñÿáð... (Ýåäèð.)
Ïÿðè õàíûì áèð íå÷ÿ ãÿäÿì äÿðâèøèí äàëûíúà ýåäèá ãàéûäûð, äàø öñòÿ ÿéëÿøèð.
Èêè ÿëè èëÿ öçöíö òóòóð. Áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà ùþâëíàê ãàëõûð.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Éîõ, ãèñàñ ýÿðÿê! Çöëì àñèìàíÿ áöëÿíä îëàí éåðäÿ
ñÿáð åòìÿê îëìàç. Ýÿðÿê úÿìè éåðëÿðèí, ýþéëÿðèí áÿëàëÿðèíè êþìÿéÿ
÷àüûðàì. Èñòÿìèðÿì àõèðÿòèí áåùèøòèíè. Úÿùÿííÿìèí øÿéàòèíèíè êþìÿéÿ
÷àüûðûá, îíëàð èëÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá, ýÿðÿê íÿèíêè þç ÿðèìäÿí, áÿëêÿ úÿìè áèâÿôà êèøè òàéôàñûíäàí ãèñàñ àëàì. Éåòèøèí ùàðàéûìà, åé ýþéëÿðèí ùóðèëÿðè,
îä ñàëûí áó áèâÿôà äöíéàéà! Éåòèøèí ùàðàéûìà, åé Èáëèñ ãîøóíó, ãèñàñ éîëóíäà ìÿíÿ èìäàä åäèí!
__________
Ùàâà ãàðàëûð èëäûðûì øûüûéûð, ýþé ïåéäÿðïåé ýóðóëäàéûð. Èáëèñ, Øàìàìà úàäó,
éåääè íÿôÿð ÿúèííÿ äàõèë îëóð.
110
È á ë è ñ . Ùà, ùà, ùà!.. Ùà, ùà, ùà!.. Éåíÿ ãóëàüûìà ãèñàñ ñÿäàñû ýÿëèð.
Ùàçûðàì úÿìè ãîøóíóìëà úÿìè êàèíàòû òÿçÿëçöëÿ ýÿòèðÿí áèð íöòäÿäÿí
ÿìÿëÿ ýÿëìèø áÿíè èíñàíû íå÷ÿ éöç ôèðãÿéÿ áþëöá âÿ îíëàðûí àðàñûíäà
èëà èíãèðàçè-àëÿì úÿíýö-úèäàë ñàëàì. Ãàðäàøû ãàðäàø, àòàíû îüóë, îüëó
àòà öçöíÿ äóðãóçàì. Úÿìè ùàëàëëàðû ùàðàì, ùàðàìëàðû ùàëàë åäÿí þç
ôèòíÿëÿðèìëÿ ãèñàñ àðçóñóíäà îëàíëàðà êþìÿê åòìÿéÿ ùàçûðàì. Ìÿí,
îääàí éàðàíìûø áèð âöúóä, éöç ìèí èë Àëëàùà èáàäÿò åòäèì. Àõûðäà ìÿíè
òîðïàãäàí éàðàíìûø áèð èíñàíà ñÿúäÿ åòìÿéÿ ìÿúáóð åòäèëÿð, ãÿáóë
åòìÿäèì. Ìÿíè äÿðýàùäàí ìÿðäóä åòäèëÿð. Ìÿí äÿ íÿ ãÿäÿð äöíéà
äóðóá, î èíñàíûí íÿñëè èëÿ âàðàì. Ùèðñ, òàìàù, þâðÿò ýþçÿëëèéè, äöíéà
ìàëû òÿê ìÿíèì ÿëèìäÿ àëÿòè-úàçèáÿ âàð êè, îíëàðûí ìöãàáèëèíäÿ äàüëàð, äàøëàð áåëÿ äàéàíìàç. (Ïÿðè õàíûìû òóòóá ÷ÿêèð ñÿùíÿíèí îðòàñûíà.)
Ýåäÿê ìÿíèìëÿ, åé èíñàí ãûçû! Áó ýöíäÿí ñÿíèí àäûí Ïÿðè úàäóäóð âÿ
áó ÿúèííÿëÿðè äÿ âåðèðÿì ñÿíèí èõòèéàðûíà. Ùÿð íÿ êè ñÿíèí õàùèøèíäèð,
ôþâðÿí ÿìÿë åòìÿéÿ ùàçûðäûðëàð. Áó ãîúà ãàðû Øàìàìà úàäóíó äà ñÿíÿ
ãóëëóã÷ó âåðèðÿì. Äöíéàíû ýÿçèá, ùàðàäà ìåùðèáàí ÿð-þâðÿò âàð àðàñûíà äàâà ñàëûá, êèøèëÿðèíÿ ãàí óääóðóá, ñÿíèí éàíûíà ýÿòèðñèí, òà ñÿí
ãèñàñ àëàñàí. Î ãÿäÿð êèøèëÿðäÿí ãèñàñ àëàúàãñàí, òà áèð íÿôÿðè ñåâèíúÿ.
Îíäàí ñîíðà ãàí è÷ìÿê ãóðòàðàúàã âÿ þìðöíöí àõûðûíàäÿê èñòèðàùÿò
åäÿúÿêñÿí. Áó øÿðòëÿ êè, ãàðûíû þçöíäÿí èíúèòìÿéÿñÿí. Áó àõûðûíúû
øÿðòè éàäûíäà ñàõëà. Àïàðûí, àïàðûí áó èíñàí ãûçûíûí äàüëàð àðàñûíäà òÿçÿ
ùàçûðëàíìûø ìÿíçèëÿ.
ßúèííÿëÿð áàø ÿéèá, Ïÿðè õàíûìû àëûðëàð îðòàéà, áàøûíà äîëàíûðëàð.
Ï ÿ ð è õ à í û ì . Ýåäÿê, ùàçûðàì ãèñàñ àëìàüà.
Ùàìûñû éîõ îëóð, Èáëèñäÿí áàøãà
È á ë è ñ . Ùà, ùà, ùà!.. Ùàçûðàì úÿìè ãèñàñ àðçóíäà îëàíëàðà ãèñàñ
åòìÿéÿ...
Éåðäÿí îä ÷ûõûð, Èáëèñ ãÿùãÿùÿ èëÿ îäóí è÷èíÿ äàõèë îëóð.
ÏßÐÄß
__________
111
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð áþéöê áèð ìåøÿäÿ, ñöáù âàõòûäûð, èêè ÿúèííÿ îäóí éûüûð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ùà, ùà, ùà!.. Éàäûìà áèð éàõøû íàüûë äöøäö, ýÿë
ñÿíÿ äåéèì.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ (éàõûí ýÿëèð). Äå ýþðöì.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áèðè âàð èäè, áèðè éîõ èäè, áèð ùþðöì÷ÿê âàð èäè, áèð
äèâàðäà òîð ãóðìóøäó. Ýöíäÿ íå÷ÿ ìèë÷ÿê òóòóá éåéèðäè. Áèð ýöí áèð ìèë÷ÿéÿ äö÷àð îëäó, ìèë÷ÿê îíó òóòóá éåäè. Î, éåðÿ êå÷äè, ñÿí äÿ äþðÿ êå÷.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Åëÿ áó?
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Åëÿ áó.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ãóéðóüóíó èò éåñèí, éàõøû íàüûë äåäèí. Áåëÿ äÿ
íàüûë îëàðìû?
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . ßýÿð îëìàç, áÿñ íèéÿ áèç áóðàäà íþâáÿéÿ
äöçöëöá, ýöíäÿ èêèìèç áÿíèèíñàí ö÷öí îäóí éûüûðûã?
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ùÿ, èíäè áàøà äöøäöì, äîüðóäàí äà, äåéèðñÿí,
ñÿí ÷îõ àüûëëû ÿúèííÿñÿí. Îäóð êè, ñÿíèí ãóéðóüóí äà, áóéíóçóí äà áèçèìêèíäÿí óçóíäóð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Àììà ñÿíèí ãóëàüûí ÷îõ óçóíäóð. Çàðàôàò
äóðñóí êÿíàðà, áàëàì, áèç íÿ ýöíàùûí ñàùèáèéèê êè, áèð áåëÿ çÿùìÿòè
áóðàäà ÷ÿêèðèê? Áóäóð, àëíûìäàí òÿð àõûð. (Àëíûíûí òÿðèíè ñèëèð).
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Õàíûì áóéóðóá.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ìÿí äÿ áèëèðÿì õàíûì áóéóðóá. Õàíûì íèéÿ
áóéóðóá?
Èêèíúè ÿúèííÿ. Èìäè äåìÿäèíìè êè, ìèë÷ÿê ýÿëäè ùþðöì÷ÿéè éåäè?
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Îäóð ùà. Èíäè ýþðöðÿì áàøà äöøöáñÿí. Íå÷ÿ
áåëÿ àäàìëàðû òîðà ñàëûá òÿëÿô åëÿéèá, àììà áóíó, íÿ èñÿ, ýþçö òóòóáäóð.
Èíäèéÿäÿê áóðà ÿúèííÿ ýþíäÿðÿíäÿ ùå÷ áèð ñþç äåìèðäè, àíúàã áóéóðóðäó: “Ýåäèí ôèëàí éåðÿ îäóí éûüûí, ãîéóí, ãàéûäûí”. Àììà áó äÿôÿ
áèçè ýþíäÿðÿíäÿ áóéóðäó: “Ýåäèí ôèëàí éåðÿ Ãóðáàí ö÷öí îäóí éûüûí, îíà
ãóðáàí îëóì”.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Éÿíè “îíà ãóðáàí îëäóì” ñþçöíö åøèòäèí?
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . ßçðàéûëûí òàúûíà àíä îëñóí, äîüðó äåéèðÿì.
Àììà öçöíö êÿíàðà òóòóá äåäè. Áåëÿ äåäè: “Îíà ãóðáàí îëóì”.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áÿëè, îíäà ýþí ñóéà âåðèëäè, ãóðòàðäû. Ìèë÷ÿê
ùþðöì÷ÿéè éåäè. Àììà, áàëàì, äàéàíìàã âàõòû äåéèë. Òåç îë, îäóíó
__________
áàüëàéàã, ýåäÿê. Õàíûìûí ýÿëìÿê âàõòû éàõûíëàøûð.
112
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áó ñààò!
Ùÿð èêèñè êþìÿêëÿøèá îäóíó áàüëàéûðëàð. Ïÿðè úàäó äàõèë îëóð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Îäóí éûüäûíûç?
ß ú è í í ÿ ë ÿ ð . Áÿëè, éûüäûã.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Äè ìöðÿõõÿññèíèç, ýåäÿ áèëÿðñèíèç...Éîõ, éîõ, (áèðèíúè
ÿúèííÿéÿ) ñÿí áóðàäà ãàë, èøèì âàð. (Èêèíúè ÿúèííÿéÿ) Ñÿí ýåò.
Èêèíúè ÿúèííÿ áàø ÿéèá ýåäèð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Áó äÿãèãÿ ýÿðÿê Øàìàìà úàäó ãàðû ìÿüðèáëÿ ìÿøðèãèí àðàñûíäà, ùàíñû éåðäÿ îëñà áóðàäà îëñóí, åøèòäèíìè? ßýÿð ýöí áèð
úèäà áîéó ãàëõûíúà áóðàäà îëìàñà, ñÿíèí ÿòèíè þç àíàíà éåäèðäÿúÿéÿì.
Ýåò!
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áÿëêÿ îíäàí äà òåç ýÿëäè. Ñÿíèí ùþêìöí ùÿð
íÿ ìÿçìóíäà îëñà, áèçèì áîðúóìóçäóð èòàÿò åëÿéÿê. Ýåäèì.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ýÿðÿê ãàðàíãóø äîíóíà ýèðèá ó÷óá, ùàðàäà îëñà òàïûá
ýþíäÿðÿñÿí.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áàø öñòÿ, õàíûì.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ýåò. (ßúèííÿ ýåäèð.) Éîõ, äàùà òàá ýÿòèðÿ áèëìÿäèì.
Ýÿðÿê Ãóðáàíû ýÿòèðäèì. (Ãóðáàí âÿ Íèéàç ýåíäÿí ýþðöíöðëÿð.) Áóäó,
ýÿëèð. Èëàùè, íÿ ãÿøÿíýäèð! Èëàùè, íÿ ýþçÿëäèð! Áèëìèðÿì áó äàø òÿê öðÿéèìÿ íÿ îëóá? Ùÿð ýöí äåéÿñÿí ìÿíè úÿáðÿí ýÿòèðèðëÿð áóðàéà. Ùÿð
äÿôÿ Ãóðáàíûí ýþçëÿðèíÿ òàìàøà åòäèêúÿ, àç ãàëûð ðóùóì áÿäÿíèìäÿí
÷ûõñûí. Äàø îëìóø öðÿéèì, ìöðöââÿòäÿí, èíñàôäàí óçàã öðÿéèì øàì
êèìè ÿðèéèð. Àù, àé Ãóðáàí... Íÿ äåéèì, áèðúÿ ñÿíè áàüðûìà áàññàéäûì,
îíäàí ñîíðà þëñÿéäèì ãÿìèì îëìàçäû.
Ãóðáàíëà Íèéàç, ÿëëÿðèíäÿ áàëòà âÿ êÿíäèð äàõèë îëóðëàð. Ïÿðè úàäó
ýèçëÿíèð áèð àüàúûí äàëûíäà.
à ó ð á à í . Áóäóð, éåíÿ áèð øÿëÿ ùàçûð îäóí òàïäûì. Ëàï ìÿÿòòÿë
ãàëìàëûäûð!
Í è é à ç . Êåôèíèí ýÿëùàýÿëèäèð, à áÿõòÿâÿð.
à ó ð á à í . Áóäó... Àéàãëàðûì äöøäö, à êèøè, áåëÿ ýöí îëàð? Áåëÿ äèðèëèê îëàð? Ùÿð ýöí þëÿ-þëÿ ýÿë, þëÿ-þëÿ ãàéûò, áåëèí îëñóí éàüûð. Íÿäèíÿäè, ìÿí çèíäÿýàíëûã åäèðÿì. Íåéëÿéèì, Àëëàù ïëîâó áèð àäàìà âåðèð,
èøòàùû áèð àéðûñûíà. Èíäè íÿ îëàðäû, ìÿíèì äÿ áèð éöç ìàíàò ïóëóì îëàéäû, áèð äàíÿ äÿ ýþçÿë àðâàäûì. Ãàïûìäà íþêÿðëÿð ñÿô ÷ÿêèá äóðàéäûëàð,
__________
àäûì äà îëàéäû Ãóðáàí áÿé. Ìÿí êèìäÿí ÿñêèéÿì? Áó ìÿíèì ãÿääö113
ãàìÿòèì (þçöíö ÷ÿêèð.), áó ìÿíèì ýþç-ãàøûì. Âàëëàù, ìÿí äþâëÿòëè
àäàìëàðûí ùå÷ áèðèñèíäÿí ÿñêèê äåéèëÿì. Àììà íÿ ÷àðÿ ãûëûì êè, ãÿçà
ìÿíè åéëÿéèá ÿôñöðäÿ, àäûì äà îäóí÷ó Ãóðáàí. Äöíÿí ýþðöðÿì Ùàúû
Úÿëàë ïóë ñàéûð, ïóëó ñàíäûüûíäàí êîìà-êîìà ÷ûõàðûá éûüûð ãàáàüûíà.
Þçöíö äÿ éåääè ãÿïèêëèê ÷îëïà êèìè ÷ÿêèð. Ãûíàéàí îëìàñà, äåéÿð äöíéàíû äà ìÿí éàðàòìûøàì. Àììà ýÿë áèð ñèð-ñèôÿòèíÿ áàõ. Ýþçëÿðè
êàëìûê ýþçëÿðèíÿ îõøàéûð, áóðíó èêè ãàðûø, àüçûíû ñàããàë, áûü þðòöá, åëÿ
áèë ùå÷ éåðèíäÿí éîõäóð. ßýÿð îíóí ïóëó îëìàñà, âàëëàù, îíó ùå÷ êÿñ
ãàïûñûíäà íþêÿð äÿ ñàõëàìàç. Íÿ äåéèì, ùàããûí êÿðÿìèíÿ øöêöð.
Í è é à ç . Èíäè ñÿí, Ãóðáàí, ýþçÿëëèéè, äþâëÿòè, áÿéëèéè õîøáÿõòëèê ùåñàá åäèðñÿí? Éîõ, áåëÿ äåéèë. Àõûðû îëìàéàí çàäà õîøáÿõòëèê äåìÿçëÿð.
Î êè, ýþçÿëëèêäè, àõûðû éîõäóð. Äþâëÿò äåéÿíäÿ, ìèë÷ÿê ìèñàëû áèð
øåéäèð. Áó àäàìûí áàøûíäàí ó÷óá, î àäàìûí áàøûíà ãîíóð, éåíÿ àõûðû
éîõäóð. Ïóëñóç äà éåíÿ ãóðó áÿéëèê áèð ãàðà ïóëà äÿéìÿç. Êèøèíèí äþâëÿòè ãîëóíóí ãöââÿòèäèð. Î äà êè ñÿíäÿ âàð. ßëàâÿ, àäàìëàð âàð äþâëÿòè
ùÿääèíäÿí àøûá, àììà àðâàäû áèð èôðèòÿäèð êè, ÿëèíäÿí áåçèêèá, àç ãàëûð
çÿùÿð éåñèí. Àììà ñÿíèí àðâàäûí áèð úàíäûð êè, ìÿëåéêÿ õàñèééÿòèíäÿ.
Åëÿ ñÿí åâÿ ýÿëÿíäÿ îíóí ãàëõûá ñÿíèí áàøûíûí àëòûíà áèð éàñòûã õîø ñèôÿòëÿ ãîéìàñû éöç ìèí òöìÿíÿ äÿéÿð. Áèð äÿ, ãàðäàø, ùÿð àäàì õîøáÿõòëèéè áèð úöð áàøà äöøöð. Êàñûá äþâëÿòëÿíÿíäÿ þçöíÿ õîøáÿõò äåéèð.
Àúûí ãàðíû äîéàíäà, äåéèð õîøáÿõòÿì. Äèëÿí÷èíèí ÿëèíÿ áó ýöí äöíÿíêèíäÿí áèð àááàñû àðòûã êå÷ÿíäÿ, äåéèð õîøáÿõòÿì. Ãûç ýþçö òóòàí îüëàíà
ýåäÿíäÿ, éà îüëàí ýþçö òóòàí ãûçû àëàíäà þçëÿðèíÿ õîøáÿõò äåéèðëÿð. Ñÿí
äÿ êè, îäóí÷óñàí, ùÿð ýöí ýÿëèá áóðàäà áèð øÿëÿ îäóí òàïûðñàí, äåéèðñÿí
áÿõòèì ýÿëèá.
à ó ð á à í (þçöíö éûõûð îäóíóí öñòöíÿ). Àù, àù!.. Áóíëàð ùàìûñû
êå÷ÿíäÿí ñîíðà, Àëëàùûí àëòûíäà áèð ýþçÿë àðâàäûì îëàéäû... Ñÿëèìÿ
éàõøû àðâàääûð. Àììà íÿ ôàéäà, àüçû, áóðíó áèð àç î ñþç... Åù, ìÿíèì
êèìè ÷óëó úûðûüûí åëÿ àðâàäû ýÿðÿê îëñóí. Àëëàù Ùàúû Úÿëàëûí ïóëóíó
âåðÿéäè ìÿíÿ, ýþðÿðäèí ëÿëÿøèí íÿ ëÿëÿøäèð. (Ïàïàüûíû ÿéèð, îõóéóð):
Úàí íÿãäèí ÿýÿð åòñÿí, åé øóõ, òÿìÿííà ñÿí,
Áèð ýóøåéè-÷åøìèíëÿ åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí,
åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (êÿíàðäà îõóéóð):
Úàí íÿãäèí ÿýÿð åòñÿí, åé øóõ, òÿìÿííà ñÿí,
__________ Áèð ýóøåéè-÷åøìèíëÿ åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí,
åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí.
114
à ó ð á à í (ÿòðàôà áàõûð). Áèð ýþçÿë ñÿñ ýÿëäè ãóëàüûìà. Äåéÿñÿí
ìÿí îõóäóüóì ñþçëÿðè îõóéóð. Åøèòäèíìè?
Í è é à ç . Ìÿí ùå÷ çàä åøèòìÿäèì. Áàëàì, þçöíö ýþçëÿ áèðäÿí äÿëèçàä îëàðñàí.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (êÿíàðäà îõóéóð):
Ñàõëàðäû ÿâÿç, áèëëàù, þç Éóñèôèíÿ Éÿãóá,
Êÿíàíäà ýÿð îëñàéäûí åé øóõ-äèëàðà ñÿí,
åé øóõ-äèëàðà ñÿí.
à ó ð á à í . Íèéàç, ìÿí þëöì, áèðúÿ ãóëàã âåð... Îõàé, àç ãàëûð àäàìûí
úàíûíû àëñûí. Ãîé ýþðöì î êèìäèð. Áåëÿ èíñàí ñÿñè îëìàç. (Éöéöðöð äàëà.)
Í è é à ç . À êèøè, ñàðñàã îëìà, ýÿë îäóíóíó øÿëÿëÿ äàëûíà, èòèë úÿùÿííÿìÿ. Îõóéóá åëÿéÿí íÿ ãàéûðûð.
à ó ð á à í (ãàéûäûð.) Äîüðóñóí äå, ìÿí þëöì, åøèòìÿäèíìè?
Í è é à ç . Âàëëàù, ùå÷ çàä åøèòìÿäèì. Ýþðÿñÿí íÿ èøäè, éà àüëûí ÷àøûá,
éà ýöíöí ýöíîðòà ÷àüû âàãèÿ ýþðöðñÿí. ßýÿð áèð çàä îëñàéäû, ìÿíèì
ãóëàüûì äàðû äÿëèð, ìÿí ñÿíäÿí òåç åøèäÿðäèì.
à ó ð á à í . Íÿ äåéèì? Áÿëêÿ, ñÿí äåìèø, ìÿíèì àüëûì ÷àøûá. Àììà
âàëëàùû áèð åëÿ ñÿñ ýÿëäè ãóëàüûìà êè, àíàäàí îëàíäàí åëÿ ýþçÿë ñÿñ
åøèòìÿìèøäèì. Éÿãèí, ùÿð íÿ èñÿ äÿ, èíñàí ñÿñè äåéèë.
Í è é à ç . Äè éàõøû, øÿëÿíè ýþòöð, äöø éîëà, ñÿíäÿí ÷îõ ïÿñòàùëàð ÷ûõàúàã... Ìÿí äÿ àäëàéûì ìåøÿíèí ãàëûí éåðèíäÿí áèð àç îäóí åëÿéèì
ýÿëèì. Ìÿí äÿ ñÿíèí êèìè õîøáÿõò äåéèëÿì, ýÿëèá ùàçûð öñòöíÿ ÷ûõàì.
Ñÿíèí áàúàíäàí ãóéðóã éàüûð.
à ó ð á à í (îäóíó áàüëàéûð). Äè ýÿë øÿëÿéÿ éàïûø, ãîé äàëûìà.
Íèéàç øÿëÿéÿ éàïûøûá, ãîéóð Ãóðáàíûí äàëûíà.
à ó ð á à í . Éà Àëëàù.
Í è é à ç . Äè ýåò, Àëëàù áàçàð âåðñèí.
à ó ð á à í (ýåäÿ-ýåäÿ). Áèàçàð îëàñàí, Àëëàù àòàíà ðÿùìÿò åëÿñèí.
Íèéàç, àõøàì áèçÿ ýÿë, ñÿíè áèð éàõøû êÿëÿì äîëìàñûíà ãîíàã åëÿéèì.
Í è é à ç . Éàõøû, ýÿëÿðÿì. (Ãóðáàí ýåäèð, Íèéàç îíóí äàëûíúà áàõûð).
Àé ùå÷ çàääàí ýþçö äîéìàéàí èíñàí. Äöíéàíû éåéèá “äîéìàäûì”
äåéÿ-äåéÿ þëÿí èíñàí. Àù... áèç äÿ áàëòàìûçû ýþòöðöá àäëàéàã ìåøÿéÿ,
ýþðÿê áÿõòèìèçÿ íÿ ÷ûõûð. (Ýåäèð.)
Ø à ì à ì à ú à ä ó (äàõèë îëóð). Àé õàíûì, íÿ âàúèá îëìóøäó êè, ìÿíè
áó òåçëèêëÿ èñòÿäèí? Áàøûì áÿðê ãàðûøìûøäû. Ãàðàíãóø ýÿëäè, õÿáÿð ýÿòèðäè.
Àììà ìÿí ùÿð÷ÿíä àëà ãàðüàéà äþíäöì, àììà îíäàí úÿëä ó÷óá
__________
ýÿëìèøÿì.
115
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Áàøûí íÿéÿ ãàðûøìûøäû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ñÿíèí ö÷öí øèêàð òàïìûøäûì. Éàõøû èø áàøëàìûøäûì, ãàðàíãóø ýÿëäè ãîéìàäû.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Øàìàìà ãàðû, áó ýöíäÿí ìÿí àäàì þëäöðìÿéè ãîéäóì éåðÿ. Áèðúÿ øèêàð ìÿíÿ ëàçûìäûð. Ýÿðÿê îíó ìÿíÿ ýÿòèðÿñÿí. Îíäàí
ñîíðà ùÿð íÿ õàùèø åòñÿí ùàçûðàì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Õàíûì, éîõñà Èáëèñ áóéóðàí êèìè öðÿéèí áèð àäàìà éàïûøûá?
Ïÿðè úàäó . Áÿëè, öðÿéèìÿ áèð îõ äÿéèá î òÿðÿôèíäÿí ÷ûõûá. Ìÿíÿ ÿëàú.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áèëèðÿì, Ãóðáàíû äåéèðñÿí.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Áÿëè, þçöäöð. Áèëìèðÿì íåúÿ åëÿéèì? Úèéÿðèì ïàð÷àëàíûáäûð. Ìÿùÿááÿò íÿ éàìàí áÿëà èìèø, öðÿê íÿ éàìàí øåé èìèø!
ßëÿëõöñóñ àðâàä öðÿéè, ýàù äàø êèìè áÿðêèéèð, ýàù äà ìóì êèìè éóìøàëûð... Ýàù áóç êèìè äîíóð, ýàù ßðÿáèñòàíûí ýöíö òÿê àäàìû àëûøäûðûð.
Ýàù ñó îëóð, ýàù ãàí... Øàìàìà, ìÿí äàùà ìÿùÿááÿò îäóíà äàâàì åëÿ
áèëìèðÿì, Ãóðáàíû ýÿòèðìÿê ôèêðèíÿ äöøìöøÿì. Ýÿðÿê îíó, ùÿð òþâð
îëñà, òåçëèêëÿ ìÿíÿ éåòèðÿñÿí.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áåëÿ ìÿíèì áó òàé ýþçöì öñòÿ. Áó ýöíäÿí
äöøÿðÿì îíóí äàëûíà. Àç çàìàí êå÷ÿð êè, ãóëëóüóíäà ùàçûð îëàð. Áó ñààò
éåíÿ àëà ãàðüà îëóá, éîëà äöøÿðÿì. Àììà Ãóðáàíû ýÿòèðÿíäÿí ñîíðà ýÿðÿê ìÿíÿ äÿ èçí âåðÿñÿí, ýåäèì áèð áåëÿ ýþçÿë îüëàí äà þçöìÿ ýÿòèðèì.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Àé ãàðû, ýþçÿë ñÿíèí ÿéðè áåëèíÿìè éàðàøûð? Àü áèð÷ÿéèíÿìè éàðàøûð?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íèéÿ, õàíûì, àü àò àðïà éåìÿç?
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Áàø öñòÿ, àñàíäûð, ýåò. Àììà áàõ, Øàìàìà, ñàèð àäàìëàðà àüëûí ýåòìÿñèí. Áó Ãóðáàíäûð, ýÿðÿê îíó ÿçèééÿòñèç ýÿòèðÿñÿí.
Ãàí åëÿìÿéÿñÿí.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ìÿí þç èøèìè áèëèðÿì, ýåäèì. (Ýåäèð.)
Ï ÿ ð è ú à ä ó (òÿê). Øàìàìà ýåòäè, èíäè ýÿëÿðñÿí Ãóðáàí ìÿíèì
éàíûìà, ýþðÿðñÿí ìÿí ñÿíÿ íÿ ïÿðè îëàðàì. Úÿìè äöíéàíûí ãåéäèíè éàäûíäàí ÷ûõàðäàðñàí. Áåëÿ áó çÿèô úàíûìû ñÿíèí àéàüûíûí àëòûíäà íèñàð
åäÿúÿéÿì. (Îõóéóð.)
__________
Úàí íÿãäèí ÿýÿð åòñÿí, åé øóõ, òÿìÿííà ñÿí,
Áèð ýóøåéè-÷åøìèíëÿ åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí,
åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí.
ÏßÐÄß
116
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð Ùàôèçÿ õàíûìû åâèíäÿ. Áÿçÿêëè áèð çàë. Ðÿùèì êèøè äóðóá Ùàôèçÿ
õàíûìûí ãàáàüûíäà.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ðÿùèì êèøè, ùåñàáûí ùàìûñûíû ýÿòèðèáñÿíìè?
Ð ÿ ù è ì (ÿëèíè úèáèíÿ ñàëûð). Áÿëè, ñèôàðèø åëÿìèøäèí êè, ùÿð íÿ ìÿäàõèë îëñà ñàòûì, ïóëóíó ýÿòèðèì. Ìÿí äÿ ñàòäûì. (Ïóëó ÷ûõàðûð.)
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áóðà âåð ýþðöì, íÿ ýÿòèðèáñÿí?
Ð ÿ ù è ì (ïóëó âåðèð). Áóéóð, õàíûì, úÿìè áó îëóáäóð.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (ïóëó àëûá ñàéûá, òóëëàéûð). Áó íÿ ïóëäóð?! Óòàíìûðñàí, àëòû éöç ÿëëè ìàíàò, ñàããàëûíû éûðüàëàéà-éûðüàëàéà ýþòöðöá îðàäàí áóðà ýÿëèáñÿí? Ìÿýÿð ìÿíèì ìÿäàõèëèì áóäóð? Ñÿí äÿ àüñàããàë
÷àüûíäà êÿëÿê þéðÿíèðñÿí?
Ð ÿ ù è ì . Õàíûì, ãóðáàí îëóì, âàëëàù, ìÿçÿííÿäÿí äÿ äÿ ÷óâàëûíû
áèð àááàñû àðòûüà ñàòìûøàì. Þçöíÿ ìÿëóìäóð êè, èë ïèñ ýÿëäè, ìÿùñóëóìóç ÿìÿëëè îëìàäû.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ãûíàéàí îëìàñà äåéÿðñÿí êè, ùÿð øåé êþêöíäÿí
ãóðóéóá. Áèëäèð äÿ èë ïèñ ýÿëìÿìèøäèìè? Íèéÿ ìèí éöç ìàíàò îëäó? Áó
èë àëòû éöç ÿëëè ìàíàò ÷ûõäû?
Ð ÿ ù è ì . Àé õàíûì, âàëëàù, òàõûëûìûçû áó èë ÷ÿéèðòêÿ êþêöíäÿí éåäè.
Åëÿ àç-÷îõ äàðû îëìóøäó êè, îíó äà ñàòûá ýÿòèðìèøÿì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Éàëàí äåìÿ, ìÿí ùàìûñûíû áèëèðÿì. ×ÿéèðòêÿ
ãîíøó êÿíäëÿðèíäÿêèíè éåéèá. Ñàðûáÿéëèéèí äÿ áèð àçúà áþéðöíäÿí äàëàéûá, äàùà ñÿí äåéÿí êèìè êþêöíäÿí àïàðìàéûá.
Ð ÿ ù è ì . Áàøûíà äþíöì, äåéèëÿí ñþçëÿðÿ íèéÿ èíàíûðñàí? Áåø-îí
ýöíäÿí ñîíðà þçöí Ñàðûáÿéëèéÿ áóéóðìàéàúàãñàíìû? Àíä îëñóí áÿéèí
ÿçèç ýîðóíà, ÷ÿéèðòêÿ áóüäàäàí áèð ñöíáöë äÿ ãîéìàéûá.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äàùà éàõøû, àç äàíûø, êÿíäè áàñûá éåäèéèí áÿñ
äåéèë, áèð àíä äà è÷. ×ÿêèë ýþçöìöí ãàáàüûíäàí, ãîúà êàôòàð!
Ð ÿ ù è ì . Áàøûíà äþíöì, ìÿíèì ñàããàëûì áó ãàïûäà àüàðûá. Ìÿí
íå÷ÿ èë áÿéèí àòàñûíà, ñîíðà þçöíÿ ãóëëóã åëÿìèøÿì. Áóäóð, èéèðìè áèð
èëäèð ìÿí äàðüàéàì. Ùå÷ èíäèéÿ êèìè áèð áóüäàéà õÿéàíÿò åëÿìÿìèøÿì. Ñÿí ìÿíè íèéÿ áÿäáÿõò åëÿéèðñÿí! Áÿé ìÿíÿ ùÿð èë áèð äÿñò ïàëòàð
àëàðäû. Ìÿí îíó äà èñòÿìèðÿì. Àíúàã þìðöìöí àõûð ÷àüûíäà ñÿí ìÿíÿ
åøèòìÿäèéèì ñþçëÿð äåìÿ. Ðÿùìÿòëèê áÿé ìÿíÿ Ðÿùèì ëÿëÿ äåéÿðäè.
__________
Ùÿìèøÿ ýÿëÿíäÿ ãóëëóüóíäà îòóðäàðäû ìÿíè.
117
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äàùà àç ñþéëÿ, áàø-áåéíèìè àïàðìà. Áÿéèí àòàñûíäàí ìöëê ãàëìàìûøäû. Àç-÷îõóíà äà áàõìûðäû. Åëÿ áèëèðäè ñÿíäÿí
äîüðó-äöðöñò àäàì éîõäóð. Àììà ìÿíèì àðâàäëûüûìà áàõìà. Ìÿíèì
ýþçöì ÷îõ êèøèëÿðèí ýþçöíäÿí à÷ûãäûð. Ìÿíè áåëÿ ãàðüà äèëè èëÿ òîâëàéà
áèëìÿçñÿí. Áÿéèí àòàñû ìÿíèì àòàìûí ìöëêöíöí áÿéè äåéèëäèìè?
Ð ÿ ù è ì . Õàíûì, âàëëàù, ìÿí ñÿíÿ ùå÷ ïèñ ãóëëóã åëÿìÿìèøÿì.
Àõûð ìÿíè áó àüñàããàë âàõòûìäà ãàïûäàí íèéÿ ãîâóðñàí?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äè éàõøû, ÷ûõ ÷þëÿ. Ìÿí óøàã äåéèëÿì. Ñÿí ìÿíè
ÿëÿ ñàëûðñàí. Íÿ äóðóáñàí? Èòèë áóðàäàí, ãîúà êþïÿê!
Ð ÿ ù è ì . Õàíûì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . ×îð õàíûì, çÿùðèìàð õàíûì, èòèë ÷þëÿ. (Ðÿùèì
ýåäèð.) Ñÿí áèð ãîúà òöëêöéÿ áàõ. Áÿéèí ñàüëûüûíäà ÿëèíäÿí ýÿëÿíè
åëÿéèá, èíäè ìÿíè äÿ àðâàä ýþðöá èñòÿéèð ìÿíèì áàøûìà úîðàá ùþðñöí.
Åëÿ áèëèðñÿí ñÿíäÿí áóíóíëà ÿë ÷ÿêÿúÿéÿì? Ãîé áèð êÿíäÿ ýÿëèì,
âàëëàù, éåäèéèíè áóðíóíóí èêè äåøèéèíäÿí òþêÿúÿéÿì. Ùÿ, áÿñ äàäàíìûøäûí äîëìàéà? Ñÿíè ãóäóðäàí þëöá ýåòäè. Àììà ìÿíÿ Ùàôèçÿ äåéÿðëÿð. Ìÿíèì áèð ñàïûì èòñÿ, àëÿìè êîð ãîéàðàì. (Ïóëó éûüûøäûðûð.)
Ýÿòèðäèéè ïóëà áàõ. Ýþðÿê, àé ãîúà ãóðä! Ýÿëÿðÿì êÿíäÿ ñÿíèí úàíûí
ö÷öí. (Èñòÿéèð ýåòñèí.)
Ø à ì à ì à ú à ä ó (åøèêäÿí). Àé åâ éèéÿñè, àé åâ éèéÿñè!..
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áó êèìäèð éåíÿ? (Ýåäèð ãàïûéà.) Íÿ äåéèðñÿí,
àé ãàðû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ãóðáàíûí îëóì, àé õàíûì. Àëëàù ùå÷ êÿñè çÿëèë
åëÿìÿñèí, óøàãëàð, òþêöëöá äàëûìúà, ìÿíè äàøëàéà-äàøëàéà ýÿòèðèá áóðàéà ñàëûáëàð. Áàøûíà äþíöì, éîðóëìóøàì, àúàì, áèðúÿ ÿë áþéöêëöéö
ìÿíÿ ÷þðÿê âåð, éåéèì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ùàðàëûñàí, íÿ÷èñÿí?
Øàìàìà úàäó. Àé ýþçÿë õàíûì, àé êèøìèø õàíûì, àé ìàðàë õàíûì!
Þçöì äÿ áèëìèðÿì ùàðàëûéàì. Íÿ éåðèì âàð, íÿ ìÿñêÿíèì. Áèðúÿ òèêÿ
÷þðÿêäÿí, ãÿíääÿí, ÷àéäàí âåð. Áåëÿ áó ãîúà úàíûì ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (þç-þçöíÿ). Äàíûøûüûíäàí ãàðà÷ûéà îõøàéûð.
(Ãàðûéà) Àé íÿíÿ, ôàëà áàõìàã áèëèðñÿíìè?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íèéÿ áèëìèðÿì, áàøûíà äþíöì, íàçëû õàíûì, ìÿëÿê õàíûì, áàëëû õàíûì, áèëèðÿì, éàõøû áèëèðÿì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äè ýÿë è÷ÿðè ýþðöì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (äàõèë îëóð, îòóðóð éåðÿ). Àé, þëäöì, ñöìöêëÿðèì
ñûíûð. Áàøûíà äþíöì, àé õàíûì, öðÿéèì éàíûð, Àëëàù ñÿíèí öðÿéèíè
__________
éàíäûðìàñûí. Äåýèíÿí áèðúÿ è÷èì ñó âåðñèíëÿð.
118
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ñó îäóð éàíûíäà, ýþòöð è÷. (Êÿíàðà) Ùÿëÿ áèçÿ
áóéðóã äà âåðÿúÿê, åëÿ áó ãàëìûøäû.
Øàìàìà úàäó ñóéó àüçûíà àëûá Ùàôèçÿíèí öñòöíÿ öôöðöð.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äè ôàëûìà áàõ ýþðöì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Þëöìöì ãàáàüûíäà îëñóí. ßëèíè ìÿíÿ âåð ýþðöì. (Ùàôèçÿ õàíûì ÿëèíè âåðèð.) Àäûí íÿäèð, áàøûíà äþíöì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ìÿíèì àäûì Ùàôèçÿ õàíûìäûð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áÿëè, åøèòäèì, ýþçÿë õàíûì, ýþçÿë àääûð. Àäûíà
ãóðáàí îëóì, õàíûì! Áàøûíà äþíöì, êå÷ÿúÿéèíè ïèñ ýþðöðÿì, àììà
ýÿëÿúÿéèí éàõøûäûð. Îí áèð àéäûð ñÿíèí ÿðèí þëöá.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (êÿíàðà). Áóíó ùàðàäàí áèëäè?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Éàçûã, èêèúÿ èë àðâàäëûã åëÿéèáñÿí. Äöíéàäàí êàì
àëìàéûáñàí. Áÿõòèíäÿ äÿ áèð ýþçÿë îüëàí âàð, ñåâÿúÿêñÿí, ýåäÿúÿêñÿí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áóíó éàëàí äåäèí. Ìÿí äàùà ÿðÿ ýåòìÿðÿì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íèéÿ ýåòìèðñÿí, ýþçÿë õàíûì? ßðèí ÷èðêèí èìèø,
äöíéàíûí ëÿççÿòèíè ýþðìÿéèáñÿí. Áèð ýþçÿë-ýþé÷ÿê îüëàíà ýåò. Î ñÿíèí
íàçûíëà îéíàñûí, ñÿí äÿ îíóí... Ýÿëñÿíÿ, õàíûì, áèð ýþçÿë îüëàí âàð, ñÿíè
ÿðÿ âåðèì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áÿéäèðìè?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Éîõ, áÿé äåéèë, ýþçëÿðèíÿ ãóðáàí îëóì, áÿé äåéèë.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áÿé äåéèëñÿ, èñòÿìèðÿì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ýþçÿë õàíûì, íåéëÿéèðñÿí áÿéè, áÿé îëàúàã ñÿíèí éîëäàøûí, íÿ äåñÿí áèð ñþçöíÿ èêè úàâàá âåðÿúÿê. Ìöëêöíö àïàðûá
ãóìàðà óäóçóá, ÷àõûðà âåðÿúÿê, þçöíÿ àøíà òóòàúàã. Àììà ñÿí åëÿñèíÿ ýåò êè, ùÿì ñÿíÿ ÿð îëñóí, ùÿì ãàáàüûíäà ÿëèíäÿ ÿëè áàüëû äóðóá
íþêÿð÷èëèê åëÿñèí, ùÿì äàðüàí îëñóí ìöëêöíö äîëàíäûðñûí, áèð ãÿïèéèí
äÿ àðàäà èòìÿñèí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ñÿíèí öðÿéèíäÿêè êèìäèð?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ìÿíèì öðÿéèìäÿêè áèð åëÿ îüëàíäûð êè, ùÿð òöêöíö áèð îüëàíà äÿéèøìÿçñÿí. Àììà áèð àç êàñûáäûð.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Àäûíû äå ýþðöì ìÿí òàíûéûðàììû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áó ñààò äåéèì, ýþçÿë õàíûì, éàíûðàì, ãîé áèð àç
ñó è÷èì. (Ñóéó àüçûíà àëûá Ùàôèçÿíèí öñòöíÿ öôöðöð). Àúûüûí òóòñà äà
àäûíû äåéèì. Àäû Ãóðáàíäûð.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áÿëè, îäóí÷ó Ãóðáàí!
Ø à ì à ì à ú à ä ó (êÿíàðà). Àüçûíûí ñóéó àõûð, ìÿí èìàíûì, ùå÷
__________
î éàí-áó éàí åëÿìÿ. Íèéÿ, ãóðáàíûí îëóì, Ãóðáàí íåúÿäèð? Êèøìèø
119
õàíûì, ñÿáçÿ õàíûì, åëÿ ïàëòàðû éàõøû äåéèë äåéèáÿí õîøóíà ýÿëìèð?
Áåëÿ ýþòöð ïàëòàð ýåéäèð. Áèð íå÷ÿ ýöí ãàïûíäà íþêÿð êèìè ñàõëà, ñîíðà
ýåò. Äþâëÿòëè õàíûìñàí, ùå÷ êÿñ ñÿíÿ áèð ñþç äåìÿç.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Éàõøû, áÿñ Ãóðáàí åâèí-åøèéèí òóëëàéûá ýÿëèá ìÿíè
àëàðìû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Åâ íÿäèð, åøèê íÿäèð, ñÿíÿ éåñèð îëóì, áèð äàõìàñû âàð, èêè ùèí êèìè îòàãäûð. È÷èíÿ äîíóç ýèðñÿ áàøûíû áóëàéà-áóëàéà
÷ûõàð. Þçöíöí äÿ àðâàäû áèð ÷èðêèí øåéäèð. Åëÿ ýåúÿ-ýöíäöç ýþçÿë àðâàä
àðçóëàéûð. Ñÿíè ýþðÿíäÿ àüëûíû èòèðÿúÿê.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áÿñ îíóí îíäà àðâàäû íåúÿ îëñóí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Îíóí äà ôèêðèíè ÷ÿêÿúÿêñÿí? Áèð éöç ìàíàò ïóëäóð, îíóí êÿáèíèíè âåðèá, áàøûíäàí ðÿää åëÿðñÿí, ýåäÿð èøèíÿ. Èíäè áèëèðÿì, Ãóðáàí åøèäÿíäÿ ñåâèíÿúÿê.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Éÿíè ñÿí áó èøè äöçÿëäÿ áèëÿúÿêñÿí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àé õàíûì, áåëÿ èøëÿð ìÿíèì ÿëèìäÿ ñó êèìè áèð
øåéäèð. Èíäè, àé úåéðàí õàíûì, äöçÿëòñÿì ìÿíÿ íÿ âåðÿúÿêñÿí?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . ×îõ áþéöê èø ýþðöðñÿí, ìÿíè îäóí÷óéà âåðèðñÿí, ñÿíÿ áèð õÿëÿò äÿ âåðèì?!
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ñÿí âåðìèðñÿí, ìÿí äÿ èñòÿìèðÿì, íÿ äåéèðÿì.
Àììà ýåäÿíäÿí ñîíðà áèëìÿéÿúÿêñÿí êè, íÿ òþâð ìÿíè ðàçû åäÿñÿí.
Äè áàøûíà äþíöì, áèðúÿ éóìðó ìÿíÿ ãÿíä âåð.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (ãàëõûð). Îòóð áóðàäà, ýÿòèðèì. (Ýåäèð.)
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Îòóðìóøàì, ýþçÿë õàíûì, îòóðìóøàì. (Òÿê). Èíäè,
Øàìàìà úàäó, èø âàõòûäûð, ôöðñÿòè ÿëäÿí ãîéìà, ìÿðàìûíà ÷àòàðñàí, Ãóðáàíû äà Ïÿðèéÿ éåòèðÿðñÿí. Ïÿðè ìÿíÿ äåéèð êè, ýÿðÿê Ãóðáàí ÿçèééÿò
÷ÿêìÿéÿ, ýÿðÿê áó éîëäà ãàí òþêöëìÿéÿ. Àììà ùå÷ ÿëàú éîõäóð.
Ãóðáàíû äþâëÿòäÿí ñàâàéû áèð çàäëà éîëäàí ÷ûõàðòìàã îëìàç.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (ÿëèíäÿ ãÿíä, äàõèë îëóð). Àëà ãàðû íÿíÿ, àïàð.
Ùå÷, àõûð, ñÿíèí àäûíû ñîðóøìàäûì, àäûí íÿäèð?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àäûìû íåéëÿéèðñÿí, ýþçÿë õàíûì? Àäûì àäûíà
ãóðáàí, èøèìè ñîðóø.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Éåíÿ áèð äå áèëèì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àäûì, áàøûíà äþíöì, Çÿðíèýàðäûð. (Ãàëõûð ýåòìÿéÿ.) Ýåäèì, ãóðáàíûí îëóì, ñÿíè ýþðöì õîøáÿõò îëàñàí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áÿñ ñÿí Ãóðáàíû íÿ âàõò ýþðÿúÿêñÿí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . ßëàúûì éîõäóð, ñÿíÿ ãóðáàí, ýÿðÿê þëñÿì äÿ
ñöðöíÿ-ñöðöíÿ åëÿ èíäè ýåäèì Ãóðáàíûí éàíûíà. Ùÿð òþâð îëñà Ãóðáàí
__________
áó ýöí ãóëëóüóíäà îëàð.
120
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Åëÿ áó ýöí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Åëÿ áó ýöí, ñÿíÿ ýþçëÿðèì ãóðáàí, åëÿ áó ýöí...
Äàùà ýåäèðÿì, ìöðÿõõÿñ îëóì. (Ýåäèð.)
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (òÿê). Ãàðû äåéÿñÿí áèð èø ýþðÿúÿê. Ýåäèì áèð
äÿñò áÿéèí ïàëòàðûíäàí ÷ûõàðäûì âåðèì, Ãóðáàí ýÿëÿí êèìè âåðñèíëÿð
ýåéñèí, îëñóí áèð äÿñòÿ ýöë. (Ýåäèá ïàëòàðû ýÿòèðèá, íþêÿðè ÷àüûðûð.)
ßìðàù! Àé ßìðàù!
ß ì ð à ù (äàõèë îëóð). Íÿ áóéóðóðñàí, õàíûì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . À ýÿäÿ, ñÿíÿ íå÷ÿ äÿôÿ äåìèøÿì êè, ìÿíÿ õàíûì äåìÿ, àüà äå.
ß ì ð à ù . Ãÿëÿò åëÿäèì, àüà.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (ïàëòàðû âåðèð). Òóò áó ïàëòàðëàðû ñàõëà, ÷èðêëÿíäèðìÿéÿñÿí. Áó ýöí îäóí÷ó Ãóðáàí áóðàéà ýÿëÿúÿê, âåðÿðñÿí îíà
ýåéÿð. Îíäàí ñîíðà ýÿòèðÿðñÿí ìÿíèì éàíûìà, åøèòäèíìè?
ß ì ð à ù . Áÿëè àüà, åøèòäèì. (Þç-þçöíÿ). Áÿéèí ïàëòàðûíû îäóí÷óéà
ýåéäèðèð. Áó áèð êÿëÿêäÿí óçàã äåéèë.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Íÿ ìûðòëàéûðñàí, à ýÿäÿ?
ß ì ð à ù . Ùå÷, àüà, áèð ñþç äåìÿäèì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äè èòèë, ýåò, ïàëòàðû éàõøû éåðÿ ãîé, õàðàá îëìàñûí.
ß ì ð à ù . Áàø öñòÿ, áîü÷àéà áàüëàðàì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ùÿ, äè ýåò, éàõøû. (ßìðàù ýåäèð). Ìÿí äÿ ýåäèì
áèð àç áÿçÿêäÿí-çàääàí âóðóì. Ùÿð÷ÿíä áó ãàøà, áó ýþçÿ íÿ áÿçÿê
ëàçûìäûð, íÿ äöçÿê, àììà éåíÿ ãîé Ãóðáàíûí àüëû áàøûíäàí ÷ûõñûí.
(Ýåäÿ-ýåäÿ îéíàéûð.) Áàéðàìûíäûð, Ùàôèçÿ! Áàéðàìûí... áàéðàìûí...
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð Ãóðáàíûí åâèíäÿ. Êàñûá áèð îòàã. Ãóðáàíûí àðâàäû Ñÿëèìÿ îòóðóá,
ãàáàüûíäàêû áåøèéè éöðöéöð.
Ñÿëèìÿ.
__________
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí,
Ãûçûë ýöëöí è÷èíäÿ
Øèðèí éóõó òàïàñàí.
121
Ëàéëàé, áàëàì, ëàéëàé,
Ëàéëàé, ãóçóì, ëàéëàé,
Ëàéëàé, êþðïÿì, ëàéëàé.
Àëëàù, áó êèøè ýþðÿñÿí íèéÿ áåëÿ ýåú ýÿëäè? Ùå÷ èíäèéÿäÿê áåëÿ
ëÿíýèäèéè éîõ èäè. ßëáÿò îäóíó ñàòûëìûð, íÿäè? Éàçûã, êÿñäèðèá áàçàðû
àú-ñóñóç. Áàðû ùå÷ îëìàñàéäû ýÿëèá ÷þðÿê éåéèá, éåíÿ ýåäÿéäè. Àëëàù,
ñÿí îíà ýþðöíìÿç éåðäÿí áèð ãàïû à÷. Éàçûüûí ÿëè-àéàüû ãàáàð îëóá.
Îäóí äàøûìàãäàí áåëè éàüûð îëóá. Àëëàù ïóë éåòèðÿéäè, áèð èêèúÿ åøøÿê
àëàéäû, áÿëêÿ áèð àç éöêö éöíýöëëÿøÿéäè. (Àù ÷ÿêèá, ãàëõà-ãàëõà) Ãîé
áèð äóðóì ýþðöì ýÿëèðìè? (Ãàïûíû à÷ûá áàõìàã èñòÿéèð.) Àëëàù, ñÿíÿ
øöêöð, áóäóð ýÿëäè. À êèøè, íèéÿ áåëÿ ëÿíýèäèí? Áèð àçúà øîðáà áèøèðìèøÿì, ñîéóéà-ñîéóéà ãàëûá...
à ó ð á à í (äàõèë îëóð, ÿëèíäÿ äÿñìàëà áàüëû ÿò). ßù, Àëëàù êÿññèí
áåëÿ ýöíö. Àõøàìàäÿê åðìÿíè åøøÿéè êèìè èøëÿéèðñÿí, åëÿ àúñàí, àú.
(ßéëÿøèð.)
Ñ ÿ ë è ì ÿ (ìöòÿêêÿ ýÿòèðèð). À êèøè, ñÿí Àëëàù, ãóðó éåðÿ éûõûëìà.
Ãîé ìöòÿêêÿíè ãîéóì áàøûíûí àëòûíà.
à ó ð á à í (áàøûíû ãàëõûçûð). Ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, þëäöéöì éåðäÿ ùå÷
áèëìèðÿì ñÿí ìÿíäÿí íÿ èñòÿéèðñÿí. Äè ìöòÿêêÿäèð, íÿäèð, ãîé ÿë ÷ÿê.
Áèð àç çÿùðèìàðäàí çàääàí äà íÿ áèøèðèáñÿí, ýÿòèð éåéèì.
Ñ ÿ ë è ì ÿ . À êèøè, ñÿí Àëëàù, åëÿ äåìÿ, áèðúÿ àéàãëàðûíû äà áóðà óçàò,
÷àðûãëàðûíû ÷ûõàðûì, àéàãëàðûí áèð àç ñÿðèíëÿñèí.
à ó ð á à í (àéàüûíû óçàäûð). Áó äà àéàãëàðûì, äàùà íÿ êÿëÿéèí âàð,
èøëÿò.
Ñ ÿ ë è ì ÿ (Ãóðáàíûí ÷àðûüûíû ÷ûõàðûð). Àé Ãóðáàí, ýÿëñÿíÿìè áèð
àç ñó ýÿòèðèì, àéàãëàðûíû éóéàì.
à ó ð á à í . Èñòÿìÿç, ëàçûì äåéèë.
Ñ ÿ ë è ì ÿ . Þçöí áèë, íÿ äåéèðÿì... Àé Ãóðáàí àéàãëàðûí íÿ ïèñ ãàáàð îëóá? Áàøûíà äþíöì, ýÿë áèð íå÷ÿ ýöí îäóíà ýåòìÿ, áÿëêÿ àéàüûíûí
ãàáàðû ñàüàëà.
à ó ð á à í . Îäóíà ýåòìÿéèì, áÿñ çÿùðèìàð éåéÿñÿí? Äóð, øîðáà
äåéèðäèí, ýÿòèð ýþðöì ùå÷ éåéÿ áèëÿúÿéÿììè. (Ñÿëèìÿ ýåäèð.) Ñÿëèìÿ
éàõøû àðâàääû, èø ýþðÿíäèð, õàñèééÿòè äÿ ïèñ äåéèë. Àììà íÿ ÷àðÿ ãûëûì,
öðÿéèìÿ
éàïûøìûð. Íÿ ãÿäÿð õàñèééÿòè éàõøûäûðñà, áèð åëÿ ñèôÿòäÿí
__________
ìÿêðóùäóð. Öçöíÿ áàõàíäà àäàìûí öðÿéè àüçûíà ýÿëèð. Áàðû áó êàñûá122
ëûüûìà ýþðÿ àðâàäûì ýþé÷ÿê îëàéäû. Éåíÿ äÿðä éàðû èäè. (Ñÿëèìÿ øîðáàíû ýÿòèðèð.) Áóðàéà ýÿòèð ýþðöì, ñîéóìàéûáäûð êè?
Ñ ÿ ë è ì ÿ (Ãóðáàíûí ãàáàüûíà ãîéóð). Éîõ, ñîéóìàéûá. Ìÿí åëÿ
áèëèðäèì èíäè áóçà äþíöá, àììà èñòè èìèø. Áèðúÿ äàä. (Ãóðáàí éåéèð.)
Éàõøûäûðìû?
à ó ð á à í (éåéÿ-éåéÿ). ×îõ éàõøûäûð. Þëÿíëÿðèíèí åùñàíû îëñóí. Ùå÷
áåëÿ øîðáà îëìàç. Î äÿñìàëäà äà áèð àç ÿò âàð, îíó àõøàìà äîëìà áèøèð.
Íèéàçû ãîíàã ÷àüûðìûøàì.
Ñ ÿ ë è ì ÿ (äóðóð ÿòè ýþòöðöð). Éàõøû, íèéÿ áèøèðìèðÿì, Àëëàù ñÿíè
ùÿìèøÿ ãîíàãëû, ÷þðÿêëè åëÿñèí. ×îõ éàõøû áèøèðÿðÿì. Äöíÿí àëäûüûí êÿëÿìèí äÿ éàðûñû äóðóð. Êöïÿíèí äèáèíäÿ äÿ áèð àç ýÿðÿê òóðøó îëñóí.
à ó ð á à í (äàùà éåìèð). Äè éàõøû, ýÿë ýþòöð, èøòàùûì òóòóëóá, éåéÿ
áèëìèðÿì. Ñàáàù òåçäÿí ãûçäûðàðñàí, éåéèá ýåäÿðÿì îäóíà. (Ñÿëèìÿ
ãàáû ýþòöðöá ÷ûõûð.) À êèøè, èíñàí ãÿðèáÿ àõìàã îëàðìûø. Èíäè ìÿíÿ áèð
äåéÿí ýÿðÿê, àé ñàðñàã, áó àú âàõòûíäà ñÿí íÿ åäèðäèí àðâàäû? Ìÿíèì
êèìèñè éà ýÿðÿê åâëÿíìÿñèí, éà äóëäàí-ìóëäàí áèðèñèíè òàïñûí êè, áèð
ïàð÷à ÷þðÿéè îëñóí. Èíäè áó ýöíÿ äÿéÿðìè? Ñÿùÿð ãàçàíäûüûí àõøàìà
ãàëìûð. Ãàðà ýöíëöéöíÿ äÿ áèð øåé àðòûðûá ýåðè ãîéà áèëìèðñÿí. Àíúàã
ñÿíÿ ãàëàí éöéöðöá éîðòìàãëà ùàìáàëëûãäûð. Èíäè íÿ ãÿäÿð áåëèìäÿ
ãöââÿò, äèçèìäÿ ýöú âàð, îäóí äàøûéûðàì. Áÿëêÿ áó ýöí-ñàáàù ãîúàëäûì, îíäà ìÿíÿ êèì ÷þðÿê âåðÿúÿê? Åù, äÿðäèì î ãÿäÿðäèð êè, äåìÿêëÿ ãóðòàðàñû äåéèë. (Óçàíûð.)
Ñ ÿ ë è ì ÿ (äàõèë îëóð.) Àé Ãóðáàí, éóõóí ýÿëèðñÿ, öñòöíÿ éîðüàí
ýÿòèðèì ñàëûì, áèð àç éàò.
à ó ð á à í . Ùÿ, éàõøû, ýÿòèð ñàë, éóõóì ýÿëèð.
Ñ ÿ ë è ì ÿ (éîðüàíû ñàëûð öñòöíÿ). Äè éàò, áàøûíà äþíöì.
à ó ð á à í . Äè î óøàüû äà ýþòöð îðàäàí. Îéàíàð, çèíýèëäÿð, áàøûìû
àïàðàð.
Ñ ÿ ë è ì ÿ . Éàõøû, ýþòöðöì. (Áåøèéè ýþòöðöá ýåäèð.)
à ó ð á à í . Ãîë-ãû÷ûì î ãÿäÿð àüðûéûð êè, äåéÿñÿí ùå÷ éàòà áèëìÿéÿúÿéÿì. (Éîðüàíû ÷ÿêèð áàøûíà; ñöêóò.)
Ø à ì à ì à ú à ä ó (åøèêäÿí). Àé åâ éèéÿñè, àé åâ éèéÿñè. Éàçûüàì,
ôàüûðàì, áèðúÿ òèêÿ ÷þðÿê âåðèí éåéèì, àúûíäàí þëöðÿì.
à ó ð á à í (ãàëõûð). Ìÿýÿð ãîéàðëàð áèð àç äèíúèìè àëûì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àé åâ éèéÿñè...
__________
à ó ð á à í (äóðóð, ãàïûäà). Íÿ äåéèðñÿí, àé íÿíÿ?
123
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íÿíÿ ýþçëÿðèíÿ ãóðáàí, àé îüóë. Àúìûøàì, áèðúÿ òèêÿ ìÿíÿ ÷þðÿê âåð éåéèì. Áåëÿ ñÿíèí þìðöí óçóí îëñóí. Àëëàù ñÿíè
þç ïÿíàùûíäà ñàõëàñûí, úàâàí ãÿääèíè éåðÿ âóðìàñûí.
à ó ð á à í . Àé íÿíÿ, âàëëàù, ìÿíèì þçöì äÿ ñÿíèí êèìè éîõñóëàì.
(Ïóë âåðèð.) Àëà, èêèúÿ ãÿïèéèì âàð, âåðèì àïàð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àëëàù áÿðÿêÿòèíè àðòûã åëÿñèí. Ãóðáàíûí îëóì
éîðóëìóøàì, ãîé áèðúÿ òèêÿ ýÿëèì åâèíäÿ äèíúÿëèì. Àëëàù åâèíè-åøèéèíè
àáàä åëÿñèí.
à ó ð á à í . Íÿ äåéèðÿì, ýÿëèðñÿí ýÿë.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (ýèðèð è÷ÿðè, îòóðóð). Àé, àé...Âàé, áÿäÿíèì ùåéäÿí äöøöá. Íÿ éàìàí çàä èìèø áó ãîúàëûã. Àëëàùûí áó óúóçúà þëöìö äÿ
ýÿëèá ìÿíè òàïìûð. Ãàäàí àëûì, áó åâ ñÿíèíäèð?
à ó ð á à í . Ùÿ, ìÿíèìäèð, íåéëÿéèðñÿí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ùå÷, åëÿ ñîðóøóðàì. Àëëàù àáàä åëÿñèí. Áÿñ ñÿí
íÿ êàðûí éèéÿñèñÿí?
à ó ð á à í . Íÿ êàðûí éèéÿñè îëàúàüàì? Åëÿ ìÿí äÿ ñÿíèí êèìè, ñÿí
äÿ ìÿíèì êèìè. Îäóí÷óéàì. Ýåäèá ýöíäÿ ìåøÿäÿí îäóí éûüûá äàëûìäà ýÿòèðèá áàçàðäà ñàòûðàì, îíóíëà áèð òþâð ýöçÿðàí åëÿéèðÿì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ùå÷ ýþð Àëëàùà ðÿâàäûð áåëÿ ýþçÿë, ãÿøÿíý îüëàí, þçö ýþé÷ÿê, ýþçö ýþé÷ÿê ýåäèá ìåøÿäÿí äàëûíäà îäóí äàøûéà?!
Âàëëàù, ñÿíè ìÿí ùå÷ áÿé îüëóíà, ùå÷ õàí îüëóíà äÿéèøìÿðÿì.
à ó ð á à í . Íÿ ãàéûðûì, àé ãàðû íÿíÿ? ßëáÿò Àëëàùûí ìÿñëÿùÿòè áåëÿäèð. Äÿäÿì þëäö, ìÿí äÿ ãàëäûì îí àëòû, îí éåääè éàøûíäà. Áèð àç
îíäàí-áóíäàí äÿäÿìèí ïóëó âàð èäè, ìÿíèì éèéÿì îëìàäû, î ïóëëàð äà
áàòäû. Äÿäÿì ìÿíè ìÿêòÿáÿ ãîéìóøäó, éàõøû äà îõóéóðäóì. Òà ñîíðà, åëÿ êè, äÿäÿì þëäö, ìÿí äÿ òÿê óøàã, îõóéà áèëìÿäèì. ×ûõäûì,
ãàëäûì àú-ñóñóç. Íþêÿð÷èëèéÿ ýåòìÿê àðûìà ýÿëäè. Àõûðäà ÿëàúûì êÿñèëäè, áàøëàäûì îäóí÷óëóüà. Áèð àç äà ïóë ãàéûðìûøäûì. Ãîíøóëàð éûüûëäûëàð êè, áÿñ ñÿí àòàíûí éóðäóíó áîø ãîéìà. Ýþòöðäöëÿð ìÿíè åâëÿíäèðäèëÿð. Îëàí-ãàëàí ïóë äà, áèð îòóç ìàíàò îëàðäû, òîéà õÿðú îëóíäó ýåòäè.
Èíäè äÿ ùà ÷àëûøûðàì, èøèì äþíöá åøøÿê ãóéðóüóíà, íÿ óçàíûð, íÿ ýþäÿëèð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Èíäè, ãàäàí àëûì, åâëèñÿí?
à ó ð á à í . Áÿëè, äåìÿê îëàð êè, åâëèéÿì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áàðû àðâàäûí äà ñÿíèí êèìè ýþçÿëäèðìè?
à ó ð á à í . Åù, àé ãàðû íÿíÿ, ýþçÿë îëñàéäû äÿðäèì éåíÿ àç îëàðäû,
ùàðàäàí îëäó ýþçÿë. Õàëã äÿëè îëìóøäó êè, ìÿíÿ ýþçÿë ãûç âåðÿéäè?
__________
Ýþçÿë ãûçûí ýþçÿë äÿ éåðè îëàð.
124
Ø à ì à ì à ú à ä ó . ßýÿð ñþçöí äîüðó èñÿ, ùåéô. Ñÿíèí êèìè îüëàíûí
ëàçûìäûð êè, áèð ìÿëÿéêÿ ñèôÿòäÿ àðâàäû îëñóí.
à ó ð á à í . ×àðÿ íÿäèð, àé ãàðû íÿíÿ? Ãèñìÿòäÿí àðòûã éåìÿê
îëìàç. Ìÿíèì äÿ áÿõòèìÿ áåëÿñè ÷ûõûá.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (ôèêèðëè, éåð åøèð). Ãàäàí àëûì, áàéàã äåäèí êè, äÿäÿì ìÿíè ìÿêòÿáäÿ îõóäóá. Èíäè ùå÷ àç-ìàç éàçûäàí-ïîçóäàí áàøûí
÷ûõûðìû?
à ó ð á à í . Íèéÿ, ãàðû íÿíÿ, àç-÷îõ áèëèðÿì. Ôàðñèäÿ áèð áåêàðà ñàâàäûì âàð. Àììà áó ÿééàìäà, áåëÿ øåéëÿðèí áàùàñûíà ãèéìÿò âåðÿí
éîõäóð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áàøûíà äþíöì, áÿñ îíäà ñÿí íèéÿ áþéöê áÿéëÿðèí áèðèñèíÿ ãóëëóã åëÿìèðñÿí? Éåíÿ ùå÷ îëìàñà ñÿíè äàðüàäàí-çàääàí
åäÿðëÿð. ßëèíèí äÿ ãÿëÿìè äàùû ñÿíÿ õåéèð âåðÿð.
à ó ð á à í . Ãàðû íÿíÿ, áàéàã äåäèì, èðÿëèëÿð àð åëÿéèðäèì. Èíäè äÿ
ìÿíèì ÿëèìäÿí îäóí÷óëóãäàí áàøãà áèð èø ýÿëìÿç.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Èíäè êè ÿëèíäÿí îäóí÷óëóãäàí áèð àéðû èø ýÿëìÿç,
íÿ åëÿéÿê, ÷îõ ýþçÿë, ùå÷ áó äà ïèñ äåéèë. Áèð äþâëÿòëè àäàìà íþêÿð îë.
Åøøÿêäÿí, ãàòûðäàí àëñûí âåðñèí èøëÿò. Àéäà äà ñÿíÿ ìÿâàúèá âåðñèí.
à ó ð á à í . Ãàðû íÿíÿ, âàëëàù, ÿëàúûì êÿñèëèá, íþêÿð÷èëèéÿ äÿ ýåäÿðÿì, ùÿð÷ÿíä àäàìà áèð àç àð ýÿëèð... Ìÿíèì äÿäÿì, ìÿíèì áàáàì
ùå÷ êÿñÿ ýåäèá áàø ÿéìÿéèáäèð. Ùÿìèøÿ þç ÿëëÿðèíèí çÿùìÿòèíè éåéèáëÿð. Èíäè ìÿí ýåäèì êèìÿ àüûç à÷ûì?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ìÿí ñÿíÿ áèð éàõøû àäàì òàïàðàì êè, ñÿíÿ ïóë
âåðÿð, ïàëòàð äà âåðÿð, ÷þðÿê äÿ. Àììà èêèúÿ ãàòûðû âàð, îíëàðû èøëÿò.
à ó ð á à í . Éàõøû, òàï, åëÿ áó ñààò ýåäÿðÿì. Êèìäèð î àäàì?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Î àäàì Ùàôèçÿ õàíûìäûð. Ãàòûð÷ûñû ãà÷ûá, áó ñààò
áÿðê àäàì àõòàðûð.
à ó ð á à í . Àé ãàðû íÿíÿ, ñÿí Ùàôèçÿ õàíûìû ùàðàäàí òàíûéûðñàí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íèéÿ òàíûìûðàì, áàøûíà äþíöì? Äèëÿí÷è áàáàéàì, òåç-òåç ýåäèðÿì, ÷þðÿêäÿí-çàääàí âåðèðëÿð. Åëÿ èíäè îðàäàí ýÿëèðÿì. Ãàïûäàúà äóðìóøäóì, ýþðäöì ñÿñè ýÿëèð, äåéèð: “ Àé áàëàì, áó ãàòûð÷û äà ãà÷äû, ùå÷ áèëìèðÿì íåúÿ åëÿéèì?”. Åëÿ ýÿë ñÿí ýåò îíóí éàíûíà.
à ó ð á à í . Ãàðû íÿíÿ, àäûíû äà áèëìèðÿì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Çÿðíèýàð.
à ó ð á à í . Çÿðíèýàð íÿíÿ, ìÿí äÿ Ùàôèçÿ õàíûìû òàíûéûðàì, èðÿëèëÿð
îíà ÷îõ îäóí äàøûìûøàì. Ñîíðà ÿðè ýåòäè èêè ãàòûð àëäû, äàùà ìÿíèì
__________
àéàüûì êÿñèëäè. Àììà îíó ÷îõ ÿçðàéûë àðâàä ñþéëÿéèðëÿð.
125
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Éîõ, éîõ, ãóðáàíûí îëóì, íþêÿð ñþçöäöð, èíàíìà. Ùàôèçÿ õàíûì äåéÿíäÿ, áèð ãóçó êèìè àäàìäûð. Àììà äÿëÿäóç
íþêÿðëÿ àðàñû éîõäóð. Áó ÿééàìûí íþêÿðëÿðè äÿ åëÿäèðëÿð, êè, Àëëàù ýþñòÿðìÿñèí, èêè ãÿïèêäÿí áàúàðñàëàð áèð àááàñû îüóðëàðëàð.
à ó ð á à í (ýöëÿ-ýöëÿ). Çÿðíèýàð íÿíÿ?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íÿäèð? Íÿíÿí ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí.
à ó ð á à í (ýöëÿ-ýöëÿ). Ýÿëÿñÿí áèð òþâð Ùàôèçÿ õàíûìû ìÿíÿ
àëàñàí, áÿëêÿ ìÿí äÿ Ãóðáàí áÿé îëàì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Òàùû íèéÿ ýöëöðñÿí? Åëÿ áèëèðñÿí îíà éàðàøìûðñàí?
à ó ð á à í (ýöëöð). Åëÿ éàðàøàðàì êè. Äåéèðÿì, ãàðû íÿíÿ, ýÿë ñÿí
áèð åëÿ èø åëÿ. Áÿëêÿ ñÿíèí äþâëÿòèíäÿí êàñûáëûüûí äàøûíû òóëëàéàì.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Éÿíè äîüðó ñþçöíäöð, éîõñà ìÿíè ÿëÿ ñàëûðñàí?
à ó ð á à í . ×îõ äà îëäó äîüðó. Áó ñþçöí áàùàñûíà êèì áèð ãàðà ïóë
âåðÿð?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ñÿí àíä è÷ êè, äîüðó ñþçöíäöð, äöçÿëòìÿê ìÿíèì áîéíóìäà.
à ó ð á à í (óúàäàí ýöëöð). Ùà-ùà-ùà, íÿíÿ, ñÿí äÿ ìÿçÿëè àäàìñàí
åé. Äþâëÿòëè àäàì äà äåéèëÿì êè, åëÿ áèëèì ìÿíäÿí ïóë ÷ÿêìÿê èñòÿéèðñÿí. Ñÿí êè áåëÿ øåéëÿðèí óñòàäûñàí. Íèéÿ äþâëÿòëè àäàìëàðû òîâëàéûá
ïóëäàí-çàääàí àëìûðñàí, ÷èéíèíÿ áèð òîðáà ñàëûá ãàïûëàðà äöøöðñÿí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ñÿí áåëÿ ýöìàí åòìÿ êè, ñÿí ìÿíè îéíàäûðñàí
äåéèáÿí, ìÿí ñÿíè ÿëÿ ñàëûá îéíàäûðàì. Ìÿíÿ Çÿðíèýàð äåéÿðëÿð, áåëÿ
äèëÿí÷èëèéèìëÿ ìÿí èñòÿñÿì äàüû-äàü öñòÿ ãîéàðàì. Ñÿí ìÿíÿ àíä è÷
êè, çàðàôàò åëÿìèðÿì, ýþð, ìÿí íÿ èøëÿð òþðÿäèðÿì.
à ó ð á à í . Àé ãàðû, äåéÿñÿí àõû, ñÿí ýåð÷ÿêëÿéèðñÿí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áàøûíà äþíöì, åëÿ áèëèðñÿí ìÿí ñÿíÿ ùàâàéû ñþç
äåéèðÿì? Öñòöþðòöëö ñþçäÿí ôàéäà éîõäóð. Ãîé à÷ûì ñÿíÿ äöçöíö äåéèì. Äîüðóñó áóäóð êè, ìÿí äèëÿí÷è-çàä äåéèëÿì. Ãîðõäóì êè, áèðäÿí
ñþç à÷àì, ìÿíè ñþéöá ãîâàñàí. À÷ûüû, ìÿíè Ùàôèçÿ õàíûì þçö ñÿíèí éàíûíà ýþíäÿðèá. Î ñÿíäÿí þòðö äÿëè-äèâàíÿäèð. Èñòÿéèð êè, ñÿí îíó àëàñàí.
à ó ð á à í . Àé ãàðû íÿíÿ, àõûð áåëÿ èø îëìàç. Ìÿí ùàðà, Ùàôèçÿ õàíûì ùàðà? Î äåéÿíäÿ, áèð äþâëÿòëè õàíûì, ìÿí ýÿäÿíèí áèðèñè. Áåëÿ çàä
îëàðìû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Áàøûíà äþíöì, ñÿí íÿéè àõòàðûðñàí! Àðâàä òàéôàñû áèð øåéäèð êè, ýþçö òóòóá öðÿéè éàïûøàíäàí ñîíðà íÿ áÿéëèê àõòàðûð,
íÿ ðÿèééÿòëèê.
à ó ð á à í . Ãàðû íÿíÿ, âàëëàù, ìÿí èíàíìûðàì. Ñÿí äåéÿñÿí ìÿíÿ
__________
ñàòàøûðñàí.
126
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ìÿí ñÿíÿ ñþçöí à÷ûüûíû äåäèì. Ùÿëÿ þçöìÿ
òàïøûðûáäûð êè, ñÿíè þçöìëÿ àïàðàì. Äóð, àéàüûíû ýåéèí, ýåäÿê.
à ó ð á à í . Éàõøû, åëÿ òóòàã ìÿí ñÿíèíëÿ ýåòäèì. Ùàôèçÿ õàíûì äà
ìÿíÿ ýÿëäè. Áÿñ ìÿí áó êöëôÿòè íåéëÿéèì? Àðâàä ÷èðêèí èñÿ äÿ, ùÿð
íÿäèð, áèð äÿôÿ êå÷èá áîüàçûìà. ßëèíäÿ äÿ áèð óøàüû âàð. Îíëàðû ìÿí
êèìèí öìèäèíÿ ãîéóì?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àé áàøûíà äþíöì, ýþð íÿéèí ôèêðèíè ÷ÿêèð. Åëÿ
áèëèðñÿí, îäóí÷óëóãäà ãàëàúàãñàí? Áåëÿ áÿé îëàúàãñàí, úèáèí äîëó
îëàúàã ïóëëà. Ùÿìèøÿ ÿëèí ïóëëà îéíàéàúàã. Áåëÿ þçöí äÿ êåô ÷ÿê,
àðâàäûíà äà íÿ ãÿäÿð ñÿíèí êåôèíäèð õÿðúëèê âåð.
à ó ð á à í . Èíäè äåéèðñÿí ýåäÿê?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Äåéèðÿì, áèð äÿ öñòöíäÿí.
à ó ð á à í (÷àðûüûíû ýåéèð). Íÿ äåéèðÿì, ýåäÿê äåéèðñÿí, ýåäÿê.
Àììà ñîíðà éàëàí ÷ûõà, âàé ùàëûíà. (Êÿíàðà.) ßýÿð äîüðó îëñà, ãàíûðàì, ùå÷ Ñÿëèìÿ äÿ áèð ñþç äåìÿç. Èíøàëëàù, äåéÿñÿí Àëëàù äóàìû åøèäèá,
ìÿíÿ ÷þðÿê éîëó à÷ûð. Õàíûì äà áèð ýþçÿëèí áèðèñèäèð. Ìÿí åëÿ ÷îõäàí
àðçó åäèðäèì êè, Ùàôèçÿ õàíûì êèìè áèð àðâàäûì îëàéäû. Àëëàù, èíäè ÿëáÿòòÿ, ìÿíÿ áàõûá. (Øàìàìàéà) Äè Çÿðíèýàð íÿíÿ, áó äà ìÿíèì ÷àðûüûì,
ýåäèðñÿí, äóð ýåäÿê, ýþðÿê ìÿíèì áàøûìà íÿ ãÿçàâö ãÿäÿð ýÿòèðÿúÿêñÿí.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (ãàëõûð). Ýåäÿê, ýþçëÿðèíÿ ãóðáàí îëóì, ýåäÿê.
Àììà ýÿðÿê ÿââÿëèíúè õÿëÿòè ìÿíÿ âåðÿñÿí.
à ó ð á à í . Áàø öñòÿ... Úàí öñòÿ... Äè äöø ãàáàüà.
Ñ ÿ ë è ì ÿ (ìÿúëèñèí äàëûíäàí):
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí.
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí.
Ãóðáàí äàéàíûð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Äàùà íèéÿ äàéàíäûí, âàõò êå÷èð, ýÿë ýåäÿê, Ùàôèçÿ õàíûìûí àúûüû òóòàð.
à ó ð á à í . Áó ñààò. (Èñòÿéèð ýåòñèí, éåíÿ ñÿñ åøèäèð).
Ñ ÿ ë è ì ÿ (åøèêäÿí):
__________
Ãûçûë ýöëöí è÷èíäÿ
Øèðèí éóõó òàïàñàí,
Ëàéëàé, áàëàì, ëàéëàé,
Ãóðáàí éåíÿ ôèêðÿ ýåäèð.
127
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Äàùè íèéÿ ôèêðÿ ýåòäèí? ßýÿð èñòÿìèðñÿí, èíäè
ìÿí ÷ûõûì ýåäèì èøèìÿ.
à ó ð á à í (ôèêèðäÿí ñîíðà). Ýåäÿê, ýåäÿê.
×ûõûðëàð.
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð Ùàôèçÿ õàíûìûí åâèíäÿ. ßìðàù âÿ Ñàéàä åâ ñöïöðöðëÿð.
ß ì ð à ù . Åù, íþêÿð÷èëèê äÿ áèð êèøèëèê äåéèë, àéäà èêè ìàíàò ìÿâàúèá âåðèðëÿð, îíó äà àäàìà çÿùðèìàðäàí ïèñ åëÿéèðëÿð. Âàëëàù, ùàìáàëëûã
áóíóí éàíûíäà áèð õàíëûãäûð. Ýöíäöç ýåò èøëÿ, àõøàì äà ýÿë áèð éîðüàí
ãûðàüûíäàí-çàääàí ÷ÿê áàøûíà, õîðùàõîð íÿ ãÿäÿð êåôèíäèð éàò. Áèð
àäàì äà äåéÿ áèëìÿñèí êè, àéàüûí éàíäû, ýåðè ÷ÿê.
Ñ à é à ä . Áîéóíó éåðÿ ñîõóì ñÿíèí, óòàíìûðñàí äà àäûíû êèøè ãîéóáñàí.
ß ì ð à ù . Íåúÿ, êèøè äåéèëÿì?
Ñ à é à ä . Ñÿíèí êèìè êèøèíèí ýöíäÿ áåøèíè ïàë÷ûãäàí éîüóðàðàì.
Êèøè îëàí äà íþêÿð÷èëèê åëÿéÿð? Áîø-áîø äàíûøûíúà, ýåò þçöíÿ ïåøÿ òàï.
ß ì ð à ù . Íåéëÿéèì, àé ãûç, áåëÿ õàíûìà áÿíäÿì, ýåäÿ áèëìèðÿì,
àõûð...
Ñ à é à ä . Àëà, áàøûíà äàø äöøñöí, èòÿ áàõ ãàðïûç éåéèð.
ß ì ð à ù . Àé ãûç, âàëëàù, éàíûðàì, áó îäóí÷óíó äà êè ýÿòèðèá ìèíäèðèá áîéíóìà. Äåéèð, îíà àüà äåýèíÿí. Ëàï áàüðûì ÷àòëàéûð.
Ñ à é à ä . Àüà äà äåéÿðñÿí, úàíûí äà ÷ûõàð.
ß ì ð à ù . Àõûð áèð ñÿí ôèêèð åëÿ. Áó èòèí áèðèíÿ ýåäèíúÿ ìÿíÿúÿ ýÿëñÿéäè, íÿ îëàðäû? Î áèð îäóí÷óäóð, àììà ìÿíèì àòàì êÿíääÿ íå÷ÿ èë
êÿíäõóäà éàíûíäà ÷àâóøëóã åëÿéèá.
Ñ à é à ä . Áþéöê íÿñèëäÿíñÿí, áó íÿ ñþçäöð?! Þçöí äÿ åëÿ éàðàøûãëû
îüëàíñàí, øèð êèìè, ãàðà òîðïàüà ëàéèã. Ýþðöíöð áÿõòèí éîõäóð êè, Ùàôèçÿ õàíûìûí ýþçö ñÿíè ýþðìÿéèá.
à ó ð á à í (äàõèë îëóð). À ýÿäÿ, åâè ñöïöðöðñÿí, áàðû áó àêóøêàíû à÷,
òîç àëÿìè ýþòöðöá áàøûíà. Íÿ âàõòàúàí ùåéâàí îëàúàãñàí? (Êå÷èð î áèðè
__________
îòàüà.)
128
ß ì ð à ù (éöéöðöá àêóøêàëàðû à÷ûð). Àüà, áó ñààò à÷ûì. (Ãóðáàí
ýåäÿíäÿí ñîíðà) Àé úàí àüà, áèð ùþêìöíÿ áàõ, äåéèð àêóøêàíû à÷, åâè
òîç áàøûíà ýþòöðöá, ýóéà þçö áàðýàùäàí ýÿëèá. Äöíÿíÿúÿí äîíãóç òÿêè
çèáèëëèêäÿ åøÿëÿíèðäè, àëòûíà ùÿñèð ïàð÷àñû ñàëûðäû. Àðâàä äà áèð èòéàòàí éîðüàíû ýþòöðöá òóëëàéûðäû öñòöíÿ, áèðÿëÿðèí äÿ ÿëèíäÿí ñÿùÿðÿ êèìè ãóðúàëàíûðäû. Èíäè ãó òöêö éàñäûã, ïàìáûã êèìè äþøÿê, øàë éîðüàí. Ùàôèçÿ
õàíûì êèìè àðâàä. Íåéëÿñèí, áàáàñû ýþðìÿäèéè ýöíëÿðè ýþðöð. Ìÿí äÿ
îíóí éåðèíÿ îëñàì, ãóäóðóá éîëóìäàí ÷ûõàðàì.
à ó ð á à í (áàøûíû ãàïûäàí ÷ûõàðûá). ßìðàù!
ß ì ð à ù . Áÿëè àüà...
à ó ð á à í (ïóëó âåðèð). Àë áó ïóëó, áó ñààò éöéöð áèð ïà÷êà èéèðìèáåøëèê ïàïèðîñ àë.
ß ì ð à ù . Àüà, áó ñààò ýÿòèðèì. (Ãóðáàí ýåäèð è÷ÿðè.) Îùî, ÷ÿê
þçöíö àëòûøàùûëûã ïàïèðîñ, ýþðöðñÿí? Íÿ äåéèì, ÿëáÿò Ùÿñÿí Äàäàíîâ
ìîääàí äöøöá. Áèð äÿ êèøè áÿéäèð. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, ÷ûðò òÿíáÿêèñè ÷ÿêÿ,
àüçûíäàí õàíûìà ïèñ èé ýÿëÿ. Åù, ýåäèì áÿéèí ïàïèðîñóíó àëûì.
Ñ à é à ä (îíóí áàøûíà ãàïàç âóðóð). Äè þë, úàíûí ÷ûõñûí! Ýåò îäóí÷ó àüàíà ïàïèðîñ àë.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (ìÿúëèñèí äàëûíäàí). ßìðàù, àé ßìðàù!
ß ì ð à ù . Èíäè áó áàøëàäû. ×îð ßìðàù, äÿðä ßìðàù! ßìðàùûí îüëó
þëñöí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (äàõèë îëóð). Àé ùåéâàí, ñÿíèíëÿ äåéèëÿì? ×àüûðìàãäàí áîüàçûì éûðòûëäû.
ß ì ð à ù . Åøèòìÿäèì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Íèéÿ, ãóëàüûí êàðäû? (Ñàéàäà) Àé ãûç, ñÿí áóðàäà íÿ ãàéûðûðñàí?
Ñ à é à ä . Åâè ñöïöðöðäöì, õàíûì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . ×îõ ãÿëÿò åëÿéèðäèí! Ñÿíÿ ìèí äÿôÿ äåìÿìèøÿì ìÿíñèç áó îòàüà ýèðìÿéÿñÿí?!
Ñ à é à ä . Ýèðÿíäÿ íÿ ãàéûðûðàì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Íÿ ãàéûðûðàì? Úàíûíà äÿðä ãàéûðûðñàí. Î íÿ ñöðìÿäèð ýþçöíÿ ÷ÿêèáñÿí? Èòèë áóðàäàí. (Ñàéàä ýåäèð, ßìðàùà.) Éàõûíà
ýÿë, ùàðà ýåäèðñÿí?
ß ì ð à ù . Àüàì ïóë âåðèá, ýåäèðÿì ïàïèðîñ àëìàüà.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Àüàí ÷îõ þçö ö÷öí åëÿéèá. Áóéóðìóøäó ñÿéàùÿòÿ, ïàïèðîñ äà àëûá ýÿòèðÿéäè. Áèð áÿðè ýÿë ýþðöì. (ßìðàù éàõûíà ýÿëèð.)
Ñÿíäÿí áèð ñþç ñîðóøàúàüàì. Ìÿíÿ äîüðóñóíó äå, éîõñà ýþíöíö
__________
àëäûðàðàì.
129
ß ì ð à ù . Àé õàíûì, íèéÿ äîüðóñóíó äåìèðÿì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äå ýþðöì, áÿé èðÿëèêè àðâàäûíà ïóëäàí-çàääàí
ýþíäÿðèð, éîõñà éîõ?
ß ì ð à ù . Õàíûì, âàëëàù, ÿýÿð äîüðóñóíó èñòÿéèðñÿí ÿðç åëÿéèì: èêè
ùÿôòÿ áóíäàí èðÿëè áèð ö÷ìàíàòëûã âåðèá, àïàðûá âåðìèøÿì. Àììà îíäàí áÿðè ýþíäÿðèáñÿ äÿ ìÿí áèëìèðÿì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äè ýåò, ùÿð íÿ àëàúàãñàí àë. (ßìðàù ýåäèð.)
Ýþðöðñÿí? Ìÿíÿ äåéèð ö÷ëöéö úèáèìäÿí ñàëûá èòèðìèøÿì. Áàõ, ìÿíèì
áåëÿ äÿðäèì âàð. Èòèí áèðèíè ýÿòèðèá àäàì åëÿìèøÿì, î äà ìÿíÿ êÿëÿê
ãóðóð. (Ãàïûäàí ÷àüûðûð). Ãóðáàí, àé Ãóðáàí!
à ó ð á à í (î áèðè îòàãäàí). Áÿëè!
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Áèð áóðàéà ýÿë ýþðöì.
à ó ð á à í (äàõèë îëóð). Íÿ áóéóðóðñàí?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Éåíÿ ùàðà ýåòìèøäèí?
à ó ð á à í . Ùå÷, åëÿ áàçàðà ÷ûõäûì, áèð àç ôûðëàíäûì ãàéûòäûì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ìÿí ñÿíÿ íå÷ÿ äÿôÿ òàïøûðìûøàì êè, ìÿíäÿí
áèèçí ãàïûäàí ÷ûõìà ÷þëÿ?
à ó ð á à í . Àõûð, öðÿéèì äàðûõûð, íÿ òþâð åëÿéèì?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Öðÿéèí äàðûõûð, úÿùÿííÿìÿ äàðûõñûí. Äîüðóñóíó äå ýþðöì, ùàðàéà ýåòìèøäèí?
à ó ð á à í . Âàëëàù, áàçàðà ÷ûõûá ãàéûòìûøàì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ýþð íåúÿ àü éàëàí äàíûøûð. Ìÿíèì ýþçöìöí
è÷èíÿ äåéèð. Ìÿí ñÿí äåéÿí äåéèëÿì. Áó ñààò ñÿí Ñÿëèìÿíèí éàíûíäàí
ýÿëèðñÿí.
à ó ð á à í . Âàëëàù, ùå÷ Ñÿëèìÿíèí öçöíö äÿ ýþðìÿìèøÿì. Åëÿ áàçàðà äÿéèá ãàéûòäûì.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ñÿí ýÿë ìÿíÿ éàëàí äåìÿ. Ìÿíÿ ùàìûñûíû õÿáÿð ýÿòèðèáëÿð. Áó äà ö÷ ìàíàòûí ñþùáÿòè äåéèë êè, àðâàäûíà ýþíäÿðèá
ìÿíÿ äåéÿñÿí èòèðìèøÿì. Àíä îëñóí ÿçèçëÿðèìèí ýîðóíà, áóíäàí ñîíðà
åøèäÿì êè, Ñÿëèìÿäèð íÿäèð, îíà ïóë ýþíäÿðèáñÿí, éà ìÿíäÿí áèèçí
åâäÿí ÷ûõûáñàí, ñÿíè èòäÿí ïèñ åëÿðÿì. Àüçûíû ùàðàéà âåðèáñÿí? ßéíèí
áàøûí áèð àç äöçÿëèáäèð, åëÿ áèëèðñÿí áèð øåéñÿí? Ìÿíèì ñÿíÿ éàçûüûì
ýÿëèð, ýÿòèðèá ñÿíè èíñàí ñèôÿòèíÿ ñàëìàìûøàì êè, êåôèí íÿ èñòÿñÿ åëÿéÿñÿí?! Âàëëàù ñÿíè áèð Ãóðáàí áÿé ãàéûðàðàì êè, áèðè äÿ éàíûíäàí ÷ûõàð.
Ùå÷ éîëóíäàí, èçèíäÿí àçìà!
à ó ð á à í . Áÿñ íåúÿ åéëÿéèì? Î äà éàçûãäû. ßëèíäÿ óøàüû âàð, ïóë
__________
ýþíäÿðìÿñÿì àúûíäàí þëÿð.
130
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Þëÿð, äàùà éàõøû. Íåéëÿéèì þëÿð. ×îõ áþéöê èø
îëàð. Ýóéà Ñÿëèìÿ êèìè èòèí áèðè þëÿíäÿ äöíéàíûí àëòû öñòöíÿ ÷åâðèëÿúÿê. Åøèäèðñÿíìè? Îòóðóðñàí áóðàäà, ìÿíäÿí áèèçí àéàüûíû ÷þëÿ ãîéìàçñàí. (Äóðóð ýåòìÿéÿ.) Ýÿë áóíäàí ñîíðà íàíÿúèáÿ éàõøûëûã åëÿ.
×þðÿéèíè áåëÿ àäàìà éåäèðäèíúÿ, èòÿ òóëëàñàí áóíäàí ìèí ïàé éàõøûäûð.
(Ýåäèð.)
à ó ð á à í . Áÿëè, éàõøû êþêÿ ñàëäûã þçöìöçö. Áó äà äþâëÿò. Àëëàù
êÿññèí î äþâëÿòè êè, àäàìûí áóðíóíäàí òþêöëÿ. Éåäèéèì ùàðàì, è÷äèéèì
ùàðàì, ýåúÿ-ýöíäöç ðàùàòëûüûì éîõ. Éàõøû þçöìö áÿëàéà ñàëäûì. Áóíäàí ñîíðà ýåäèá òÿçÿäÿí äàëûìäà îäóí äàøûéà áèëìÿðÿì. Úàíûí ÷ûõñûí,
Ãóðáàí. Îòóð áó ãûçûëäàí òèêèëìèø äóñòàãõàíàäà, þêöç êèìè ñÿíè ãîøñóíëàð êîòàíà, ÷ÿêÿ áèëäèêúÿ ÷ÿê.
ß ì ð à ù . Àüà, áóéóð ïàïèðîñ, ýþð þçöíäÿíäèðìè?
à ó ð á à í (àëûð). Áÿëè, þçöíäÿíäèð. Àé áèùÿéà, ùå÷ óòàíìûðñàíìû,
ñÿíèíëÿ åâÿ ö÷ ìàíàò ïóë éîëëàäûì, îíóí íÿéèíè ýÿëèá õàíûìûí îâúóíà
ãîéäóí?
ß ì ð à ù . Àé àüà, íÿ áèëèì, ñîðóøäó, ìÿí äÿ ãîðõóìäàí äåäèì.
Ãîðõäóì áèð éàìàí àäàìäûð, ìÿíè äþéäöðÿ.
É î ë ä à í ñ ÿ ñ ý ÿ ë è ð . Àé áàúû, ãàéûò ýåðè, õàíûì áóéóðóá, ñÿíè
áÿéèí éàíûíà ãîéìàéàã.
à ó ð á à í . ßìðàù, ýþð î íÿ ñÿñäèð?
ß ì ð à ù (ãàïûäàí). À ýÿäÿ, ãîé ýÿëñèí è÷ÿðè. (ßìðàù òåç êÿíàðà.)
Óô, ýÿë êåôèìèí äþðääÿí áèðè. Èíäè áÿéëÿ õàíûì âóðóøàúàã, ëÿççÿò
àïàðàúàüàì.
Ñÿëèìÿ ãóúàüûíäà óøàã äàõèë îëóð.
à ó ð á à í . Íèéÿ ýÿëäèí? (ßìðàùà.) Ñÿí áèð ÷þëÿ ÷ûõ.
Ñ ÿ ë è ì ÿ . Ãóðáàí, àõûð ìÿí ñÿíèí ùàããûíäà íÿ éàìàíëûã åëÿìèøÿì? Ìÿí ñÿíÿ àíà îëìóøàì, áàúû îëìóøàì, ùÿìèøÿ ñÿíèí íàçûíëà
îéíàìûøàì. Èíäè áó íÿ ýöíäöð ñÿí ìÿíè ñàëûáñàí? Àú, ñóñóç ãàëìûøàì
äàìûí àëòûíäà. (Àüëàéûð.) Áàðû ìÿíÿ éàçûüûí ýÿëìèð, áó òèôèëÿ éàçûüûí
ýÿëñèí. Áóíóí ùå÷ áèð òàãñûðû éîõäóð. Ãóðáàí, àúûíäàí, âàëëàù äþøöìöí
ñöäö ãóðóéóá, áó éàçûã ýåúÿëÿð ñàáàùàäÿê ãóçó êèìè ìÿëÿéèð. Åâèí
îëàí-îëìàç øåéëÿðèíè äÿ äÿéÿð-äÿéìÿçèíÿ ñàòìûøàì. Ýþð íÿ ìÿãàìà
ýÿëìèøÿì êè, óøàüûí áåøèéèíè ãîíøóéà ñàòìûøàì. Èíäè äàùà áèð ñàòìàëû
øåéèì
ãàëìàéûá. Âàëëàù, ìÿí àúûíäàí þëÿúÿéÿì. Ãóðáàí, ìÿí ìÿýÿð
__________
áåëÿ äåìèøäèì êè, áåëÿ îëäó? Àõûð ìÿí î Ñÿëèìÿéÿì êè, ñÿí áèð éåðÿ
131
ýåäÿíäÿ öðÿéèì äàëûíúà ýåäèðäè, ñÿí ýÿëèíúÿ ýþçëÿðèìè éîëóíà äèêèðäèì. Èíäè ñÿíèí èíñàôûíà íÿ ýÿëèá?
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì (äàõèë îëóð). Áó íÿ ñÿñäèð? Áó ùàðàäàí ýÿëèá ÷ûõäû?
ßìðàù! (ßìðàù ýÿëèð.) À ýÿäÿ, ñÿíÿ òàïøûðìàìûøàì êè, áóíó áóðàëàðà
ãîéìà? Òóò ãîëóíäàí, ñöðö ñàë ÷þëÿ. Åëÿ áó ãàëìûøäû...
ß ì ð à ù . Ýÿë... Ýÿë, ÷ûõ ýþðÿê.
Ñ ÿ ë è ì ÿ . Áàõ, Ãóðáàí, ìÿíè ñÿíèí éàíûíäàí ãîâóðëàð. Ýåäèðÿì,
ýåäèðÿì, àé õàíûì, ñþçöì éîõäóð. Áàðû áó òèôëè áóðàäà ñàõëàéûí, ìÿí
äèëÿíìÿêëÿ áàøûìû ñàõëàðàì.
Ùàôèçÿ õàíûì. Áÿëè, èíäè äÿ èò-ãóðä êö÷öéö ñàõëàéàúàüàì. Ýþòöð, ÷ûõ ÷þëÿ, ÷ÿíýè.
ßìðàù Ñÿëèìÿíè ñàëûð ÷þëÿ.
à ó ð á à í (ïÿðèøàí ùàëäà). Àé áàëàì, éàçûãäûð. Ùÿð íÿäèð, öðÿéè
ñûíûãäûð. Íèéÿ ãîâóðñàí? Åëÿ áèë Àëëàù ðèçàñûíà, Àëëàù éîëóíäà âåðèðñÿí,
áèð-èêè ìàíàò âåðèá éîëà ñàëàéäûí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Äóð éöéöð äàëûíúà! Éàçûãäûð. Ñÿí äÿ ÷îõ éàçûãñàí. Âàëëàù, áó ñààò àáðûíû ÿòÿéèíÿ áöêÿðÿì. Ýöíäÿ áèð èò ýÿëèá
ìÿíèì áàø-áåéíèìè àïàðàúàã, ìÿí äÿ îòóðóá ãóëàã àñàúàüàì. Õåéð,
ýÿðÿê, õàíûì áóéóð äåéèá, éóõàðû áàøà êå÷èðäÿéäèì. Àëòûíà êöðñö ãîéàéäûì, þç ÿëèìëÿ ãóëëóüóíà ãÿùâÿ ýÿòèðÿéäèì. ßëèìè äÿ ÿëèìèí öñòöíÿ ãîéóá ãàáàüûíäà êÿíèç êèìè äóðàéäûì. Îíäà õîøóíà ýÿëÿðäèìè?
à ó ð á à í . Éîõ, éåíÿ èíñàôäàí óçàã èø ýþðäöí.
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ùÿ, áÿñ èíñàôäàí óçàã èøäèð. Áÿñ ìÿí ñÿíèí êèìè
èòëÿ þçöìö áàø-áàøà áàüëàìûøàì, áó èíñàôäàí äåéèëìè?
ß ì ð à ù (äàõèë îëóð, èçòèðàáëà). Õàíûì, î àðâàä þëäö!
à ó ð á à í . Íåúÿ, þëäö?!
ß ì ð à ù . Âàëëàù, èíäè àøàüûéà åíäèêäÿ ÿëèíäÿ øöøÿäÿ áèð øåé âàð èäè.
ßââÿë óøàüûí áîüàçûíà òþêäö, ñîíðà äà þçö è÷äè, èêèñè äÿ þëäö.
à ó ð á à í (àüëàéà-àüëàéà èñòÿéèð ãàïûäàí ÷ûõñûí). Ñîíðà, ñîíðà!..
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ãàéûò... ùàðàéà éöéöðöðñÿí? Úÿùÿííÿìÿ þëñöí!
Áåø àðøûí àüäûð, îí áåø ìàíàò ïóë, îíóí úàíû. Âåðÿðÿì, åëÿ áèëÿðÿì ñàëäûì èòèðäèì. Àüëàìàüûíà áàõ! Êÿñ ñÿñèíè!
à ó ð á à í . Àõûð î éàçûüûí òàãñûðû íÿ èäè, îíó ãàíûíà ñÿáÿá îëäóí?
Ùàôèçÿ õàíûì. Ùÿëÿ äàíûøàúàãñàí äà. Ñÿí äÿ èòèë áóðàäàí, èòèí áèðè!
à ó ð á à í . Ìÿíè ñÿí èêè úàùàíûí àâàðàñû åëÿäèí, áóíäàí ñîíðà ìÿí
__________
ùàðàéà ýåäÿúÿéÿì?
132
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ìÿí íÿ áèëèì? Ùàíñû úÿùÿííÿìÿ ýåäÿúÿêñÿí
ýåò! Ìÿí äóç-÷þðÿê òþêÿí àäàìû ñàõëàìàðàì. À ýÿäÿ, ßìðàù! Òóò áóíóí ãîëóíäàí, ñöðö ñàë åøèéÿ! (ßìðàù ýÿëèð.) À ýÿäÿ, åøèòìèðñÿí?
Éàïûø ãîëóíäàí ÷ÿê ÷þëÿ.
ßìðàù ýÿëìÿê èñòÿéèð.
à ó ð á à í (ãåéçëÿ). Èòèë úÿùÿííÿìÿ, ùàðàìçàäÿ! (ßìðàù ýåäèð).
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Ñþéöø ñþéìÿéèíÿ áàõ...
à ó ð á à í (àðòûã ãåéçëÿ). Éûüäûí ìÿíèì úàíûìû áîüàçûìà! Ìÿí
ýåäèðÿì, áó äà ñÿí! (Ãÿìÿ èëÿ Ùàôèçÿ õàíûìû þëäöðöð.)
Ù à ô è ç ÿ õ à í û ì . Îé... (Éûõûëûá þëöð.)
à ó ð á à í . Ùÿð éåðäÿí ÿëèì öçöëäö. Áóíäàí ñîíðà áó ãÿìÿ ìÿíèì
éîëäàøûì; äàüëàð, äàøëàð ìÿíèì ìÿñêÿíèì îëàúàã. Ýåòäèì... (×ûõûð.)
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Âàãå îëóð Ïÿðè úàäóíóí ìÿêàíûíäà. Ìöãàáèëäÿ óúà äàüëàð. Ìÿúëèñèí ñîë òÿðÿôèíäÿ Ïÿðè úàäóíóí åâèäèð. Ñàü òÿðÿôè ìåøÿäèð. Ñîë òÿðÿôäÿ, êÿíàðäà ÷îáàí àüàúûíà
ñþéêÿíèá, òöòÿê ÷àëûð. Ïÿðäÿ ãàëõàíäà èêè ÿúèííÿ öñòäÿí ùîïïàíìà îéíàéûðëàð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Äàùà áÿñäèð. Éîðóëäóì. Ýÿë áèð àç îòóðàã
äèíúèìèçè àëàã.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áó äà îäóí éûüìàã äåéèë êè, éîðóëàñàí.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Àé áàëàì, áó íÿäèð, íå÷ÿ ýöíäöð, àõûð ùå÷
õàíûì áèçè îäóíà ýþíäÿðìèð. Áóíóí ýþðÿñÿí ñèððè íÿäèð?
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ñèððè ùÿð íÿäèðñÿ þç éàíûíäàäûð. Àììà, ìÿí áèëÿí Ãóðáàí îäóí÷óëóüó òÿðê åäèá. Íå÷ÿ ýöíäöð ùå÷ õàíûìûí êåôè
éîõäóð. Åëÿ äÿãèãÿäÿ áèð àù ÷ÿêèð, áèð óúäàí äåéèð. “Àõ, ýÿëìÿäè”.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áóäóð, Øàìàìà úàäó ýÿëèð. Ýþðÿê îíäàí áèð
ÿùâàëàò áèëìÿê îëàðìû?
Ø à ì à ì à ú à ä ó (äàõèë îëóð). Áó ñààò èêèíèç äÿ éöéöðöí ÿúèííÿëÿðäÿí áåø-îíóí ýþòöðöí, äàüûëûí ìåøÿéÿ. Îäóí÷ó Ãóðáàí ãà÷ûá ýèçëÿíìÿéÿ éåð àõòàðûð. Áèðèíèç øèð, áèðèíèç ïÿëÿíý, áèðèíèç ÿæäà âÿ èðè ùåé__________
âàíàò ñèôÿòèíÿ äöøöá êÿñäèðÿðñèíèç àüàúëàðûí äèáëÿðèíè. Ãóðáàí ùàðàäàí
133
ãà÷ìàã èñòÿñÿ, ãàáàüûíû êÿñèá, ñàëàðñûíûç, éîëóí àéàüûíà, áèðáàø ýþòöðöá ýÿëÿðñèíèç áóðàéà. Äè äóðìàéûí, ùàéäû!
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áàëàì, Ãóðáàí ýÿëèð, õàíûìûí êåôè êþêÿëÿúÿê.
Äóðìàã éåðè äåéèë, ýÿë äàëûìúà.
Ýåäèðëÿð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (äàüûí áàøûíäàí). Õîø ýþðäöê, àé ìÿíèì ýöëöì! Éåíÿ êèìè êÿìÿíäÿ ñàëûáñàí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Èíäè äÿ õàíûìà ÿð ýÿòèðèðÿì. Áèð îüëàíäûð êè,
ìèñëè àëÿìäÿ òàïûëìàç.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Ãàðû íÿíÿ, ìÿí äÿ ýåäèììè?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Éîõ, ñÿí áóðàäà ãàë.
Áèð íå÷ÿ ÿúèííÿ äàüëàðà äûðìàøûðëàð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Áóðà áàõ, Øàìàìà ãàðû, ñÿí ìÿíèì úàíûì,
äîüðóñóí äå ýþðöì, ìÿí ýþçÿëÿì, éîõñà î ýÿëÿí îüëàí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àëà, êöë áàøûíà, áó äà þçöíö úÿðýÿéÿ ãîøóð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Àé ãàðû íÿíÿ, íÿ îëàð, ñÿí äÿ ìÿíÿ ýÿëÿñÿí.
Ñÿíäÿí þòðö öðÿéèì ýåäèð. Ñÿíèí î áèðúÿ ýþçöí ìÿíèì úèéÿðèìè éàíäûðûð.
Ø à ì à ì à ú à ä ó . À ýÿäÿ, èòèë úÿùÿííÿìÿ, éàõàìäàí ÿë ýþòöð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Àé ýþçÿë ãàðû, þëäöðìÿ ìÿíè, áàðû ùå÷ îëìàñà
î øèðèí äîäàãëàðûíäàí ìÿíÿ áèð ìà÷ âåð. (Ãóúàãëàéûð.)
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ïöô... Àüçûíäàí ýþð íÿ ïèñ ñàðûìñàã èéè ýÿëèð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Îõàé! Úàíûìà éàéûëäû.. (Äîäàüûíû ìàð÷ûëäàäûð, îõóéóð):
Äîëàéäàí êå÷ÿí ãàðû,
Êþíäÿëÿí ñåâäèì ñÿíè.
Åøãèí âóðóá ÷àðûüûìà,
Äèê-äèê äèíýèëäÿäèð ìÿíè. Äèê, äèê...
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Àé áÿäçàò, ýþðÿê, èíäè õàíûì ÷ûõàíäà äåéÿðÿì,
ñÿíèí áàøûíà îéóí à÷àð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Ýåò, ùÿð íÿ áèëèðñÿí åëÿ. Ìÿí õàíûìà äåéÿíäÿ
êè, ñàðûìñàã éåéèá, Øàìàìà úàäóíóí äîäàüûíäàí þïìöøÿì, ýöëìÿêäÿí
ãÿøø åäÿúÿêäèð.
__________
Ø à ì à ì à ú à ä ó (ýåäÿ-ýåäÿ). Ýþðÿê, ÿëáÿò ÿëèìÿ ôöðñÿò äöøÿð.
134
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (Øàìàìàíû áóéíóçëàéûð). Áþ, áþ, áþ, áþ...
Ø à ì à ì à ú à ä ó (àüàúëà âóðóð). Äè ýåò, ùàðàìçàäÿ, áèð äÿ ñÿí îë,
ìÿíÿ ñàòàøìà.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (ÿëèíè áåëèíÿ ãîéóð, Øàìàìû éàìñûëàéûð). Àé
áåëèì ñûíäû...
Øàìàìà úàäó ýåäèð.
Ãàðû íÿíÿ ýÿëäè úàíûì, éîðóëäó ãàëäû úàíûì,
Èéíÿñè èòäè úàíûì, ñàíúàüû ãàëäû úàíûì.
Ãîé áèð ãàéàíûí áàøûíà ÷ûõûì, ýþðöì ýÿëèá-ýåäÿí âàðìû? (×ûõûð
ãàéàéà) Îäóð ýÿëèð ùà... Ãàù, ãàù, ãàù... Îäóð ùà... Ýþð íåúÿ ãàáàãëàðûíà ãàòûá ãîâóðëàð. Âàé, àòàìûí àòàñû âàé... Ãàù, ãàù, ãàù... Ýþð öçöãîéëó íÿ äÿéäè éåðÿ! Éîõ, ãàëõäû... Áóäóð ýÿëèð...
à ó ð á à í (ýÿëèð). Àé þëäöì, àé ÷àòëàäûì... Áó íÿäèð, Àëëàùûí ãÿçÿáèäè ìÿíè òóòóá. Áó íÿ éåðäèð ìÿí ýÿëäèì ÷ûõäûì? (×îáàíû ýþðöð.) Àé
÷îáàí, ñÿí Àëëàù áèðúÿ äå ýþðöì áóðà ùàðàäûð êè, ìÿí ýÿëèá äöøìöøÿì?
× î á à í . Áóðà î éåðäèð êè, ýÿëÿí ãàéûòìàç.
à ó ð á à í . Íåúÿ ýÿëÿí ãàéûòìàç?
× î á à í . Ñÿíèí êèìè íå÷ÿ îüëàíëàð ýÿëèá áóðàéà, ùàìûñûíû áèðúÿáèðúÿ þëäöðöáëÿð. Ìÿíè êè ýþðöðñÿí, äåéèðñÿí áèð ñàðñàã ÷îáàíûí áèðèäèð.
Àììà éîõ, ìÿí ÷îõ áþéöê àäàìûí îüëóéàì. Áóðàäà áèð ãàðû âàð, àäûíà Øàìàìà úàäó äåéèðëÿð. Áó êþïÿê ùàðàäàí ýÿëäè ÷ûõäûñà ìÿíèìëÿ
àðâàäûìûí àðàñûíäà ãåéëö-ãàë ñàëäû. Ìÿí äÿ ùèðñëÿíäèì, âóðäóì àðâàäûìû þëäöðäöì, äèâàí ÿëèíäÿí ãîéäóì ãà÷äûì ìåøÿéÿ. Îðàäà äþðä
ÿòðàôûìû éûðòûúû ùåéâàíàò àëäû. Ãà÷à-ãà÷à ýÿëäèì ÷ûõäûì áóðàéà. Áóðàäà
äà íÿ òþâð îëäóñà, ìÿíÿ ðÿùì åëÿäèëÿð, þëäöðìÿäèëÿð. Àììà ãîéóíëàðà ÷îáàí åëÿäèëÿð. Öñòöìäÿ äÿ ýþçÿò÷è ãîéóáëàð, ùå÷ éàíà òÿðïÿíÿ
áèëìèðÿì.
à ó ð á à í . Áÿëêÿ ìÿíèì äÿ åëÿ åâèìè ùàìàí ãàðû éûõûá! Î ãàðûíûí
àäû Øàìàìà úàäó, éîõñà Çÿðíèýàðäûð?
× î á à í . Éîõ, Çÿðíèýàð äåéèë, Øàìàìà úàäóäóð. Áèçÿ ýÿëÿíäÿ äÿ
äåéèðäè àäûì Çÿðíèýàðäûð. Àììà éîõ, éàëàí äåéèðìèø. Èíäè ùàìàí ãàðû
ñÿíèí, ìÿíèì êèìè àäàìëàðû éîëäàí ÷ûõàðûá ãàí åëÿòäèðèð. Îíäàí ñîíðà
ìÿíèì êèìè äàðòûá ýÿòèðèð áóðàéà. Áóðàäà äà ùàìàí ñààò ÿúèííÿëÿð þë__________
äöðöá, êàáàá åëÿéèðëÿð. Ùàìûñûíûí äà úèéÿðèíè ãàðû éåéèð.
135
à ó ð á à í . Àé ÷îáàí, àõûð ìÿí äÿ î ãàðûíûí òîðóíà äöøìöøÿì.
× î á à í . Ýþð ãà÷ûá ãóðòàðà áèëÿðñÿíìè? Éîõñà áóðà ñÿíèí ãÿáðèíäèð.
à ó ð á à í (èçòèðàáëà). Ìÿí ùàðàéà ãà÷ûì?
× î á à í . Áóäóð, áó éàí ñÿùðà, î éàí ìåøÿ. Ýþð áèðèíäÿí ãà÷ûá èòÿ
áèëÿðñÿíìè? Éîõñà úàíûíäàí ÿë ÷ÿê.
à ó ð á à í . ßëèìäÿ èìêàí âàð èêÿí áàøûìû ýþòöðöì ãà÷ûì. Ïÿíàù
Àëëàùà, ùàðàéà ÷ûõàì. Ãîé äàüäàí, ãàéàäàí ó÷óì, éûðòûúû ùåéâàíàò ìÿíè
äàüûòñûí. Àììà þçöì ýþçöìëÿ ýþðäöéöì þëöìÿ ýåòìÿéèì. Àëëàù,
ñÿíäÿí ìÿäÿò. (Èñòÿéèð ñîëäàí ãà÷ñûí, îä ÷àõûð.) Àëëàù, áó íÿ éàìàí
éåðäèð, íÿ çöëöìäöð ìÿí äöøìöøÿì! (Èñòÿéèð ñàü òÿðÿôäÿí ãà÷ñûí, àëîâ
ãàëõûð.) Áó äà îëìàäû. (Èñòÿéèð äàë òÿðÿôäÿí ãà÷ñûí, éåíÿ àëîâ ãàëõûð.)
Ïÿðâÿðäèýàðà, ìÿíèì þëöìöì ýÿðÿê áóðàäà îëñóí? Éà ðÿááè, ñÿíñÿí
Éóñèôè çèíäàíäàí ãóðòàðàí, ìÿíè äÿ áó çèíäàíäàí ãóðòàð! (Èñòÿéèð ýÿëäèéè éîëëà ãà÷ñûí, ÿúèííÿëÿð ãûøãûðûðëàð.)
ß ú è í í ÿ ë ÿ ð . Ãàéûò. Àù... àù... àù...
Ãóðáàí éûõûëûð, öðÿéè ýåäèð, ÿúèííÿëÿð äàõèë îëóðëàð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Àé, íÿ äàìàãëà ýÿòèðäèê áóðàéàäÿê. Íÿ éöéöðìöøöê. Èíäè ìÿí áèëèðÿì, ãûë÷àëàðû ãûðûëûá, ýþð íÿ ÷óë êèìè ñÿðèëèá.
ß ú è í í ÿ ë ÿ ð (ýöëöðëÿð). Àù... Àù... àù...
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (äàüûí áàøûíäàí). Åëÿ áèëèðñÿí éîðóëóá éûõûëûá?
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áÿñ íÿ îëóá?
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Î ÷îáàíäàí ñîðóø, ñÿíÿ íàüûë åëÿð.
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Ñÿí íèéÿ îðàéà äûðìàøûáñàí?
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Íèéÿ äûðìàøìàéûì, íÿ âåúèìÿäèð? Ìÿí äÿ
ñèçèí êèìè èò àüàúû äåéèëÿì êè? Áåëÿ áóðàäà ëÿççÿòëè ùàâà óäóá, êåô
åëÿéèðÿì. (Ôèò ÷àëûð.)
È ê è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áÿõòÿâÿð áóéíóçóíà, àðû éåéèá íàìóñóíó äà
òàõûáñàí ãóéðóüóíà. Þçöíö âóðóáñàí ñÿôåùëèéÿ, õàíûìûí õîøóíà ýÿëèá,
ñÿíè ÷þðÿêëÿéèá ñàõëàéûð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Àé ÷îáàí, áó îüëàíà íÿ ýÿëäè, íèéÿ éûõûëûá?
× î á à í . Âàëëàù, ìÿíäÿí ñîðóøäó êè, áóðà ùàðàäûð? Ìÿí äÿ úàâàá
âåðäèì: áóðà ýÿëÿí ýåðè ãàéûòìàç. Áèð àç áó éàíà éàíà éöéöðöá éîë
òàïìàäû, ñîíðà éûõûëäû îðà.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . À êèøè, íÿ ãàéûðûáñàí? Áó, õàíûìûí íèøàíëûñû__________
äûð. Áóäóð, íå÷ÿ âàõòäûð õàíûì áóíó ýþçëÿéèð. Áóíäàí þòðö äÿëè136
äèâàíÿäèð. Íÿ ýåúÿ éóõóñó âàð, íÿ ýöíäöç ðàùàòëûüû. Íèéÿ ãîðõóçóáñàí
áóíó? Ýÿë ýþðÿê þëìÿéèáäè êè?
Ùàìûñû Ãóðáàíû ÿùàòÿ åäèð. ×îáàí, Ãóðáàíûí áàøûíû àëûð äèçè öñòÿ.
× î á à í . Éîõ, þëìÿéèáäèð, àììà öðÿéè ýåäèá, áèð àç ñó ýÿòèð.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áó ñààò ýÿòèðèì. (Éöéöðöð.)
×îáàí. ×îõ óçàã ýåòìÿ, åëÿ îðàäàí ìÿíèì úöðäÿéèìè ýþòöð áÿðè ýÿë.
ßúèííÿ úöðäÿéè ýÿòèðèð. ×îáàí, Ãóðáàíûí öñòöíÿ ñó ñÿïèð.
à ó ð á à í (àéûëûð). Îõ, áàøûíûçà äþíöì, áóðà ùàðàäûð? Áóðàäàêû íÿ
ìÿõëóãäóð, áèðúÿ ìÿíè áàøà ñàëûí.
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áóðà Ïÿðè úàäóíóí ìÿêàíûäûð. Ñÿíè ýÿòèðäÿí
îäóð. Íå÷ÿ ýöíäöð ñÿíèí äÿðäèíäÿí íÿ ÷þðÿê éåéèð, íÿ ñó è÷èð. Åëÿ Ãóðáàí äåéèá ýÿçèð. Î Ïÿðè úàäóäóð êè, áèçè ñÿíÿ íþêÿð åëÿìèøäè. Î ùàçûð
îäóí êè, ùÿð ýöí ýÿëèá ìåøÿäÿí òàïûðäûí, îíó áèç éûüûðäûã ñÿíäÿí þòðö.
Ñÿí ãîðõìà, ñÿíè õàíûì ñàü ýþçö êèìè èñòÿéÿúÿê.
× î á à í . Îüëàí, ÿùâàëàòäàí ìÿí äÿ èíäè õÿáÿðäàð îëäóì. Ìÿí
áóðàäà ÿúèííÿëÿð è÷èíäÿ òÿê èíñàíàì. Ñÿí äÿ ìÿíèì éàíûìäà îëñàí áèð
òþâð ýöíöìöç éóáàíàð. Ïÿðè úàäóíóí éàíûíäà þç êåôèíè êþê ñàõëà.
Îéíà, ýöë... Éîõñà àõ-âàé åëÿñÿí ñÿíè äÿ, ñÿíäÿí èðÿëè ýÿëèá ýåäÿíëÿðèí äàëûíúà ýþíäÿðÿúÿê. Åøèòäèíìè? (ßúèííÿéÿ) Áàëàì, ýÿëèí ýåäÿê,
äåéÿñÿí õàíûìûí àéàüûíûí òàããûëòûñû ýÿëèð. (Ãóðáàíà.) Áàõ, ñþçöì ãóëàüûíäà ãàëñûí. (Ýåäèð.)
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ìÿúëèñèí äàëûíäà îõóéóð):
Úàí íÿãäèí ÿýÿð åòñèí, åé øóõ, òÿìÿííà ñÿí.
Áèð ýöøåéè-÷åøìèíëÿ åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí,
åéëÿ ìÿíÿ åéìà ñÿí.
à ó ð á à í (ùþâëíàê). Àù ìåøÿäÿ åøèòäèéèì ñÿñäèð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (äàõèë îëóð). Õîø ýÿëèáñÿí, àé îüëàí. Áó éåðëÿð ùàìûñû
ñÿíÿ ïåøêÿø, ìÿíèì úàíûìëà. Äå ýþðöì, íÿ òþâð ýÿëäèí ÷ûõäûí? Çÿùìÿò ÷ÿêìÿäèí êè?
à ó ð á à í . Õàíûì, ìÿíÿ ÷îõ ÿçèééÿòëÿð âåðäèëÿð. Àëëàù Çÿðíèýàð
ãàðûéà èíñàô âåðñèí.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Çÿðíèýàð êèìäèð?
à ó ð á à í . Ýÿðÿê êè, áóðàäà îíà Øàìàìà úàäó äåéèðëÿð. Ýÿëäè
__________
ìÿíè áèð äþâëÿòëè àðâàäûí òîðóíà ñàëäû. Àðâàäûì óøàüûìëà ãàëäûëàð àú,
137
ñóñóç. Àõûðäà àðâàäûì íàÿëàú ãàëûá þçö äÿ çÿùÿð éåäè, óøàüà äà çÿùÿð
âåðäè. Õöëàñÿ, ñþùáÿò óçóíäóð. Ìÿí äÿ îíäàí ñîíðà òîðóíà äöøäöéöì
àðâàäû þëäöðäöì, ãà÷äûì ìåøÿéÿ. Ìåøÿäÿ éûðòûúû ùåéâàíëàð òþêöëöá
öñòöìÿ ìÿíè ãîâà-ãîâà ýÿòèðèá ñàëûáëàð áóðàéà. Àììà, õàíûì, èíäè êè
ñÿíè ýþðöðÿì, çÿùìÿòèì äÿ, åâèì äÿ éàäûìäàí ÷ûõûð. Ñÿíèí êèìè õàíûìûí éîëóíäà úàí âåðìÿê îëàð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ÿë âóðóð, áèðèíúè ÿúèííÿ äàõèë îëóð). Åé, Øàìàìà úàäóéà äåýèíÿí õàíûì ñÿíè ÷àüûðûð. (ßúèííÿ ÷ûõûð, Ãóðáàíà.) Ñÿí äÿ ýåò
è÷ÿðè, ñó òþêñöíëÿð, ÿë-öçöíö éó, áèð àç ñÿðèíëÿø. (Ãóðáàíûí ãîëóíäàí
òóòóð). Ýÿë, ýÿë ýåäÿê... (Ãóðáàí ýåäèð è÷ÿðè.) À ýÿäÿ, ãàáäàí-ãàøûãäàí, øÿðàáäàí ýÿòèðèí, áèð ñöôðÿ ñàëûí.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (äàõèë îëóð). Áó äà ìÿí, ýÿëäèì. Õàíûì àõòàðäûüûíû ýÿòèðèá ýÿëäèì. Äè ìÿíèì õÿëÿòèìè âåð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ãåéçëÿ). Ýþçëÿ, èíäè àëàðñàí õÿëÿòèíè.
ßúèííÿëÿð éàâàø-éàâàø ñöôðÿ ùàçûð åäèðëÿð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (äàüûí öñòöíäÿí.) Åëÿ îíó ìÿíÿ àëýèíÿí, î äà
îëñóí îíóí õÿëÿòè. Þëöðÿì îíäàí þòðö.
Ø à ì à ì à ú à ä ó (àúûãëû). Êÿñ ñÿñèíè, ýþð ùàðà äûðìàøûá! Áó äà
ñàðûìñàã éåéèá ýÿëèá ìÿíèì àüçûìäàí þïìÿéèí, ñîíðà äà ìÿíè
áóéíóçëàìàüûí äåéèë.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (àüçûíû ÿéèð). Åù, åù, åù...
Ï ÿ ð è ú à ä ó . À ýÿäÿ, êÿñ ñÿñèíè! (Øàìàìàéà.) Ùÿëÿ áèð äå ýþðöì
Ãóðáàíû íÿ òþâð ýÿòèðäèí?
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Íÿ áîðúóíäóð! Ìÿíÿ äåäèí ýåò ýÿòèð, ìÿí äÿ
ýÿòèðäèì. Ùÿð òþâð ýÿòèðäèì ìÿí áèëëÿì. Ñÿí ìàëûí éèéÿñèñÿí.
ßúèííÿëÿð ñöôðÿéÿ ëàçûì îëàí øåéëÿðè ýÿòèðèðëÿð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . À ãîúà êþïÿê, ìÿí ñÿíè ýþíäÿðÿíäÿ íÿ òàïøûðìûøäûì? Óòàíìûðñàí ìÿíÿ ýÿëèá äåéèðñÿí, õàíûì, áóäóð, áóéóð, îüëàíû éàíûìà ñàëûá ýÿòèðìèøÿì. Áÿñ áó áèð áåëÿ ÿçèééÿòè îíà âåðèáñÿí, îíó íèéÿ
äåìèðñÿí? Ñÿí áèëèðñÿí êè, Ãóðáàíûí àéàüû áöäðÿéèá éûõûëìàüûíà ðàçû äåéèëÿì? Èòèë ýþçöìöí ãàáàüûíäàí. Áèð äÿ ñÿíè ýþðñÿì, òèêÿ-òèêÿ åëÿðÿì.
Ø à ì à ì ú à ä ó . Áÿëè, áó äà áèçèì ãóëëóüóìóçóí ÿâÿçè.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Äè éàõøû, ÷ÿêèë úÿùÿííÿìÿ ýþçöìöí ãàáàüûíäàí!
Ùÿëÿ áóðàäà îòóðóá áèð ö÷ ýöí äÿ éàíøàã èò êèìè ùöðÿúÿê. Îüëàíà áèð
138
áåëÿ çÿùìÿòè ÷ÿêäèðìÿéè áÿñ äåéèë, ö÷ ãàíà áàèñ îëäóüó áÿñ äåéèë,
äàíûøûð äà. Èòèë!..
Ø à ì à ì à ú à ä ó . Ýåäèðÿì, ö÷ ãàíà áàèñ îëìóøàì, éåíÿ äÿ ãàí
åëÿðÿì. Îíäà áèëÿðñÿí êè, Øàìàìà úàäó íÿ èìèø. Äåìÿéèíÿí ìÿíè
ñÿíÿ ÿúèííÿ ïàäøàùû ãóëëóã÷ó âåðèá. Ñÿí êè ìÿíè ãóëëóã÷óëóãäàí ãîâäóí, ýþð ùàëÿòèíè. (Ýåäèð. Áèðèíúè ÿúèííÿ äàõèë îëóð, ÿëèíäÿêè áàêàëëàðû
ãîéóð ñöôðÿéÿ.)
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Õàíûì, ñöôðÿ ùàçûðäûð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ýåò êàáàá ýÿòèð!
Á è ð è í ú è ÿ ú è í í ÿ . Áàø öñòÿ. (Ýåäèð.)
Ï ÿ ð è ú à ä ó (åâèí ãàïûñûíäàí). Ãóðáàí!
à ó ð á à í (è÷ÿðèäÿí). Áÿëè.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ýÿë ÷þðÿê éåéÿê. (Ãóðáàí äàõèë îëóð.) Äè ýÿë, ýöëöì,
îòóð, áèð íå÷ÿ ïèéàëÿ øÿðàá è÷, éîðüóíëóüóí ÷ûõñûí.
à ó ð á à í (îòóðà-îòóðà). Àõûð ìÿí øÿðàá è÷ìèðÿì.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ïèéàëÿíè äîëäóðóð). Ìÿí âåðÿíäÿí ñîíðà ýÿðÿê è÷ÿñÿí.
à ó ð á à í . Ñÿíèí î ýþçÿë ÿëëÿðèíäÿí íÿèíêè øÿðàá, çÿùÿð äÿ è÷ìÿê
îëàð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ïèéàëÿíè âåðèð Ãóðáàíà). Àëà, è÷, áó ñÿí äåéÿí øÿðàáäàí äåéèë. Áóíó ÿúèííÿëÿð ãàéûðûðëàð.
à ó ð á à í (è÷èð).Áÿù... áÿù... ðóùóì òÿçÿëÿíäè, ãÿðèáÿ è÷êèäèð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó (è÷èð). Àé Ãóðáàí, âàëëàù, ñÿíè ýþðìöøÿì, åëÿ áèëèðÿì
äöíéàéà òÿçÿäÿí ýÿëìèøÿì. Áèëìèðÿì ìÿí ñÿíè èñòÿéÿí êèìè ñÿí äÿ
ìÿíè èñòÿéÿúÿêñÿíìè, éà éîõ?
à ó ð á à í . Àé õàíûì...
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ñÿí Àëëàù, ìÿíÿ õàíûì äåìÿ. Ïÿðè äå. Ìÿí ùÿð êÿñÿ
õàíûì îëñàì äà, ñÿíÿ Ïÿðèéÿì.
à ó ð á à í . Íÿ åëÿéÿê, áåëÿ îëñóí. Àé Ïÿðè, áàéàã äåäèì êè, åëÿ ìÿíèì àðçóì áó èäè êè, ÷àòìûøàì. Äþâëÿò áóðàäà, ýþçÿëëèê äÿ ñÿíäÿ áèð
ïàéÿäÿäèð êèì, úÿìè àëÿìè àõòàðñàí, ÿëÿ êå÷ìÿç. Áó ãûçûë çöëô, áó
ãÿëÿì ãàøëàð, áó éàãóò äîäàãëàð, áó àùó áàõûøëû ýþçëÿð ùàðàäà òàïûëàð?
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ÿë âóðóð). Ðÿããàñÿëÿð ýÿëñèí.
Ðÿããàñÿëÿð äàõèë îëóá, ðÿãñ åäèðëÿð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Äîëäóð ïèéàëÿíè ýþòöð ÿëèíÿ, àíàäàí îëàíäàí èíäèéÿ
êèìè ìÿí áåëÿ êåôè ýþðìÿìèøÿì. Îõó ýþðÿê.
__________
à ó ð á à í â ÿ Ï ÿ ð è ú à ä ó (îõóéóðëàð):
139
Áÿð ìÿùôåëè õîä ðàù ìÿäåù ùÿì÷ó ìÿíèðà,
ùÿì÷ó ìÿíèðà.
ßôñîðäÿ äåë ÿôñîðäÿ êîíåä ÿíúöìÿíèðà.1
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (äàüûí öñòöíäÿ). Àé, àé, àé...
ßçèçèì Ùÿñÿí ÿìè,
Àò îõóí ñèíÿìÿ äÿéñèí.
Áÿñ íèéÿ àüàúà ÷ûõûðäûí?
Áàøìàüûí òàéû èòèá,
Çöëôö íÿ èëÿ äàðàéûì?
Àé àëà ýþçëö êîð úàíàí,
Èêèìèç ö÷ýþçëö, ö÷ýþçëö úàíàí...
à ó ð á à í . Áó êèìäèð?
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Áà äà áèçèì äÿëèìèçäèð. Áåëÿ ìÿçÿëëèê åäèð.
à ó ð á à í (òÿëõÿêÿ). À ýÿäÿ, íÿ éàõøû îõóéóðñàí. Ñÿñèíè òîéóíà
ñàõëà!
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Îõàé, äèëèíÿ ãóðáàí îëóì, î òîé äåéÿí äèëèíÿ.
Íÿ âàõò áèðúÿ Øàìàìàíûí öçöíÿ äóâàã ñàëûá, ìÿíÿ ýÿëèí ýÿòèðÿúÿêëÿð.
Þëöðÿì îíäàí þòðö, úèéÿðèì ÷ûõûð îíäàí þòðö. (Îõóéóð):
Àé äîëàéäàí ýåäÿí ãàðû,
Êþíäÿëÿí ñåâäèì ñÿíè.
Åøãèí âóðóá ÷àðûüûìà,
Äèê-äèê äèíýèëäÿäèð ìÿíè,
Äèê-äèê äèíýèëäÿäèð ìÿíè...
Ï ÿ ð è ú à ä ó . À ýÿäÿ, èòèë úÿùÿííÿìÿ îðàäàí.
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ (àøàüû ùîïïàíûð). Àé õàíûì, ãóðáàíûí îëóì,
Øàìàìàéà áèð íå÷ÿ ñþç äåìèøÿì, îíó îõóéóì, áèðúÿ ãóëàã àñ.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Èòèë ýåò, ñîíðà îõóéàðñàí.
à ó ð á à í . Èøèí éîõäóð, ãîé áèð àç âÿç åëÿñèí, ýöëÿê.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Äè éàõøû, îõó, áàøëà ýþðÿê íÿ äåéèáñÿí?
__________
1
Þç ìÿúëèñèíÿ ìÿíèì êèìèëÿðè áóðàõìà, ÷öíêè áèð êÿäÿðëè àäàì áöòþâ áèð ìÿúëèñè
ãÿìëÿíäèðÿ áèëÿð.
140
Ò ÿ ë õ ÿ ê ÿ ú è í í ÿ . Ãîé þçöìÿ áèð ñàç ýþòöðöì. (Ýåäèð, áèð ïàð÷à
àüàú ãûðûüû ýÿòèðèð.) Ùå÷ áåëÿ ñàç îëìàç. Ãîé áèð éàõøû êþêëÿéèì. Äûíã,
äûíã, äûíã... áÿù, áÿù, áÿù... ÷îõ äàäëû ÷àëàúàã. Èíäè, àüàëàð, ñèçÿ ÿðç
åëÿéèì èíñàí øàèðëÿðèíäÿí. Îíëàðûí ùàìûñûíûí éàçäûãëàðû ýöëäöð, áöëáöëäöð. Ëåéëèäèð, Ìÿúíóíäóð, Éóñèôäèð, Çöëåéõàäûð, Ôÿðùàääûð, Øèðèíäèð,
éàðäûð, ÿüéàðäûð, àõûðäà äàëàé-äàëàé... Àììà ùå÷ ãîúà ãàðûëàðû éàäûíà
ñàëàí éîõäóð. ßëáÿò Øàìàìà êèìèñèíè ýþðìÿéèáëÿð. Èíñàí øàèðëÿðèíèí
è÷ÿðèñèíäÿ áèðèñè âàð èäè, Àøûã àäëû. Î äåéèðäè:
Õÿñòÿâö çàð íÿçàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè,
Ãàëìàäû ñÿáðö ãÿðàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè.
Èíäè ìÿí äÿ áó ñþçöí öñòöíäÿ Øàìàìàíû òÿðèô åëÿìèøÿì. Äè ãóëàã
àñûí:
Åé Øÿìàìÿ, ãîúà éàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè,
Ìîòàëûì, òöëêö äàüàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè.
Ýþçëÿðèí òàõè-çîüàë òÿê áàõûáàí úàíûí àëûð,
Åé ìÿíèì ÷åøìè-õóìàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè,
Íåúÿ ãàò-ãàò ãûðûøûáäûð, ðóõè-ýöë áóéóí, à ýöë,
Åé ìÿíèì øóõè-öçàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè
Ãÿääè òàáûí, ýþçÿëèì, òàãè-êÿäóéÿ áÿíçÿð.
Íÿ õóðàìàíäûð, à ãàðûì, ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè.
Ýåúÿëÿð ñöáùÿ êèìè àùö ôÿãàí äåéÿð:
Ãóðóéóá úöìëÿ äàìàðûì ñÿíè ñåâäèì, ñåâÿëè.
Åøãèì âóðóá áóéíóçóìà, ãîé ýåäèì ýþðöì ìàðàëûì ùàðàäàäûð?
(Îéíàéà-îéíàéà ýåäèð.)
à ó ð á à í . Áóíäà éåêÿ äÿñýàùëàð âàð èìèø êè!..
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Ùÿëÿ áó íÿäèð, áóíäà úÿëàëëàð ýþðÿúÿêñÿí. Äè ïèéàëÿíè ýþòöð, áàøëà ýþðÿê, ÿçèçèì.
à ó ð á à í (îõóéóð):
Ùÿð êÿñ êå ëÿáè-ëÿëè-òîðà äèäÿ äÿ äåë ãîôò,
Ùÿêêàê ÷å õîø êÿíäå ÿãèãè-Éÿìÿíèðà.1
__________
1
Ñÿíèí ëÿë äîäàüûíû ýþðÿíëÿð äåäè êè, ùÿêêàê áó Éÿìÿí ÿãèãèíè íÿ ýþçÿë
éîíìóøäóð.
141
Ñ ÿ ë è ì ÿ (ãóúàüûíäà óøàã, Ãóðáàíûí ýþçöíÿ ýþðöíöð).
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí.
Ëàéëàé, áàëàì, ëàéëàé...
Ñÿëèìÿ éîõ îëóð. Ãóðáàíûí ùàëû òÿüéèð òàïûð.
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Íÿ âàð?
à ó ð á à í . Ùå÷, åëÿ ãóëàüûìà áèð ñÿñ ýÿëäè. Ïèéàëÿíè ýþòöð.
à ó ð á à í â ÿ Ï ÿ ð è (îõóéóðëàð):
Áèéà, åé øåéõ, òÿìàøà êîí ÷å øÿðàáè, ÷å êÿáàáè,
Ìÿêîí ÿíäèøÿ ÿç ìÿùøÿð, ÷å ùåñàáè, ÷å êèòàáè.1
Ñ ÿ ë è ì ÿ (Ãóðáàíûí ýþçöíÿ ýþðöíöð):
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí,
Ãûçûë ýöëöí è÷èíäÿ
Øèðèí éóõó òàïàñàí...
à ó ð á à í (ïèñ ùàëäà ïèéàëÿíè àòûð). Éîõ, äàùà òàá ýÿòèðÿ áèëìÿäèì.
Ñÿí, áèð ìÿí àðñûçà, áèíàìóñà áàõýèíÿí, ýÿëèá áóðàäà êåôÿ ìÿøüóë
îëìóøàì, äàùà äåìèðÿì êè, ö÷ ãàí òþêìöøÿì. Ñÿëèìÿ! Ãÿäðèíè áèëìÿìèøÿì, ñÿñèíÿ ãóðáàí îëóì, ìÿíèì áàüðûìû...
Ï ÿ ð è ú à ä ó (ãåéçëÿ). Áÿñ ñÿí ìÿíè ÿëÿ ñàëûáñàí? Áó íÿ Ñÿëèìÿ
ñþçöäöð? Äàéàí... (ßë âóðóð, ÿúèííÿëÿð äàõèë îëóðëàð.) Ýþòöðöí áóíó,
áó ñààò áóíóí áÿäÿíèíè ïàð÷à-ïàð÷à åëÿðñèíèç. Áóíäàí ñîíðà ýÿðÿê áó
ãàéàíûí àðàñûíäà î ãÿäÿð ãàí òþêäöðÿì êè, ãàðüà-ãóçüóí ÿëèíäÿí ýöíöí øÿôÿãè òóòóëñóí.
à ó ð á à í . Ýþòöðöí ìÿíè, ÷ûõàðäûí áó íöùóñ ýþçëÿðèìè. Ìÿíèì áó
ìóðäàð öðÿéèìè ÷ÿêèá èòëÿðÿ òóëëàéûí. Ìÿíèì áÿäÿíèìè äÿðÿëÿðÿ àòûí,
ãàðüà-ãóçüóíà õþðÿê îëñóí. (Ïÿðè úàäóéà) Ñÿí äÿ, åé ìÿíèì äèíèìèí,
äöíéàìûí, àõèðÿòèìèí äöøìÿíè, ýÿë äàëûìúà. (Ãÿìÿ èëÿ âóðóð.)
__________
1
Åé øåéõ, ýÿë òàìàøàéà, ýþð íÿ ýþçÿë øÿðàáäûð, íÿ ýþçÿë êàáàáäûð, ìÿøùÿðäÿí
ãîðõìà, îðàäà ùåñàá-êèòàá éîõäóð.
142
Ï ÿ ð è ú à ä ó . Îé...
Ïÿðè úàäó éûõûëûá þëöð. Ùàâà ãàðàëûð, èëäûðûì ÷àõûð, ìÿúëèñäÿí àëîâ ãàëõûð.
ßúèííÿëÿð ãûøãûðûðëàð. Ãóðáàíû äèäÿ-äèäÿ àïàðûðëàð.
à ó ð á à í . Ñÿëèìÿ, àõûð ñààòûìäà îõó, áèð äÿ ñÿñèíè åøèäèì. (Ìàüàðàéà òÿðÿô ýåäèð, ìàüàðàäàí Øàìàìà úàäó ÷ûõûð.) Àù, Çÿðíèýàð!..
Ø à ì à ì à ú à ä ó (èñòåùçà èëÿ). Çÿðíèýàð, Çÿðíèýàð!.. (Éåðèéèð Ãóðáàíûí áîüàçûíäàí äèøëÿðè èëÿ éàïûøûá, ãàíûíû ñîðóð. Ãóðáàí þëöð.) Ùà
áåëÿ!.. ×îõ ëÿççÿòëè îëäó. Ñÿí äÿ, õàíûì, éàòýèíÿí, éàõøû éóõóéà ýåòýèíÿí. (Îõóéóð):
Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,
Ãûçûë ýöëÿ áàòàñàí,
Ãûçûë ýöëöí è÷èíäÿ,
Øèðèí éóõó òàïàñàí.
ÏßÐÄß
__________
143
ÌÈËËßÒ ÄÎÑÒËÀÐÛ
Áèð ìÿúëèñäÿ õûðäà ìèëëè òåàòð
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ ÊÅÉÔÈÉÉßÒ ÁÈÐ ÌßÚËÈÑÄß
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é – äàâà âÿêèëè
Ô è ð ó ä è í á ÿ é – èíæèíåð
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é – ìåøÿáÿéè
 ÿ ë è á ÿ é – òÿáèá
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é – ñèëèñò÷è
Ñ ÿ ô è – ßñýÿð áÿéèí íþêÿðè
Åâ ñàùèáè
Íå÷ÿ íÿôÿð ìöòÿìÿääèí ÿøõàñ
ßñýÿð áÿéèí ãîíàãëàðû
ßùâàëàò êå÷èð ßñýÿð áÿéèí ìÿíçèëèíäÿ. ßñýÿð áÿé ñòîëóí ÿòðàôûíäà ýÿçèð. Íþêÿð
Ñÿôè ñòîëóí öñòöíÿ áîøãàáëàð âÿ ÿíâà ìÿøðóáàò äöçöð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Ñÿôè, ñÿí íèéÿ Ìàðòèðîñà äåìÿäèí êè, ùÿìèøÿ ýþíäÿðäèéè ÷àõûðäàí ýþíäÿðñèí? Î áèëìèðìè êè, ìÿí Ãàðàêÿíä ÷àõûðûíäàí
ñàâàéû àéðûñûí õîøëàìûðàì?
Ñ ÿ ô è . Àüà, ìÿí äåäèì, àììà éÿãèí Ãàðàêÿíä ÷àõûðû ãóðòàðûá.
ßýÿð õàùèø åëÿéèðñÿí, àïàðûì ãàéòàðûì, Ãàðàêÿíä ÷àõûðû ýÿòèðèì. Ãÿëÿò
åëÿéèð, þçöíäÿ äÿ îëìàñà, þçýÿ éåðäÿí àëñûí âåðñèí.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Åéáè éîõäóð, ãîé äóðñóí, áóíëàðû âåðÿðÿì Ôèðóäèí
áÿéëÿ Âÿëè áÿé è÷ÿðëÿð. Îíëàðà Àëëàù áàõûáäûð, ùÿð íÿ çÿùðèìàð âåðñÿí
ãàðûíëàðûíà äîëäóðàñûäûðëàð. Àíúàã êåô ýÿòèðñèí.
Ñ ÿ ô è . Äîüðó áóéóðóðñàí, àüà, øêàôäà äà áèð ö÷-äþðä áóòóëêà Ãàðàêÿíä ÷àõûðû âàð, ñÿíèí ö÷öí êèôàéÿò åëÿð. Áèð äÿ, àüà, áàüûøëà, àéûá
îëìàñûí ñîðóøìàã, áó ãîíàãëûã íÿäÿí þòðöäöð?
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Âàëëàù, áèëìèðÿì íÿ òþâð äåéèì áàøà äöøÿñÿí. Áó
ýöí éîëäàøëàðûìû ãîíàã ÷àüûðìûøàì, èñòÿéèðèê áèð úÿìèééÿò áèíà ãîéàã
êè, î úÿìèééÿò ìöñÿëìàí úàìààòûíûí ùÿìèøÿ ãàáàüà ýåòìÿñèíÿ ÷àëûøñûí. Ìÿñÿëÿí, øêîëàëàð à÷ñûí, ïóë éûüûá ôöãÿðàëàðûí óøàãëàðûíû áþéöê øêîëàëàðäà îõóòñóí âÿ áåëÿ-áåëÿ õåéèð èøëÿð ýþðñöí, áàøà äöøäöí?
Ñ ÿ ô è . Íèéÿ äöøìÿäèì, ÷îõ ýþçÿë áàøà äöøäöì. Àëëàù ñÿíÿ þìöð
âåðñèí, àüà. Åëÿ ôÿãèð-ôöãÿðàíûí äóàñû ñÿíÿ áÿñäèð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Òàããûëòû ýÿëèð, ÷ûõ ýþð íÿäèð, äåéÿñÿí ãîíàãëàð ýÿ__________
ëèðëÿð. (Ñÿôè ÷ûõûð.) Áóäóð, íå÷ÿ èëäèð êè, ìèëëÿò ôèêðè ìÿíèì öðÿéèìäÿ áèð
144
áþéöê äàü îëóá. Àììà òÿê îëóá êàð ýþðÿ áèëìÿìèøÿì... Èíäè öìèäâàðàì
êè, áèð áåëÿ éîëäàøëàðûí êþìÿéè èëÿ ìÿíèì áàøûìäàêû õÿéàëëàð ùàìûñû âöúóäà ýÿëÿ. (Äàõèë îëóðëàð: Ôèðóäèí áÿé, Âÿëè áÿé, Ñÿôÿð áÿé, Ìöðñÿë áÿé
âÿ áèð íå÷ÿ ñàèð ãîíàãëàð.) Áóéóðóí, áóéóðóí, éà Àëëàù, áÿñ íèéÿ ýåú
ýÿëäèíèç? Ôèðóäèí, ñÿí êè ñààò áèðÿ âÿäÿ âåðìèøäèí, èíäè ö÷öí éàðûñûäûð.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Äîüðóäóð, ìÿí âàõòûíäà åëÿ åâäÿí ÷ûõìûøàì, àììà
éîëäà Àííà Ïåòðîâíà ÷ûõäû ãàáàüûìà, äåäè, ýÿðÿê ìÿíèìëÿ ýåäÿñÿí
Àðàêåëîâóí ìàüàçàñûíà. ßëàúûì êÿñèëäè, ýåòäèì, îðàäàí áèð íå÷ÿ ÿñêèöñêöäÿí àëûá ìÿíè éöêëÿäè. Äåäè ýÿðÿê ìÿíè åâÿ ïðîâîäèò åëÿéÿñÿí.
Íÿ ãàéûðûì, ìÿí îëìàéûì, ñÿí îë, Àííà Ïåòðîâíàíûí ñþçöíö éåðÿ ñàëìàã
îëàð? Àïàðûá åâëÿðèíÿ ãîéóá ãàéûòìûøàì. Îäóð êè, áèð àç àïàçäàò åëÿäèì.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Áÿëè, ñÿíèí äàìñêè êàâàëåðëèéèíÿ ñþç éîõäóð.
 ÿ ë è á ÿ é . ßñýÿð áÿé, ìÿí ñÿíè áèð àíëàãëû àäàì áèëèðäèì. Äåéÿñÿí ùå÷ áèð çàäà ýÿðÿê äåéèëñÿí. ßââÿëà, áèð áåëÿ àäàì àéàã öñòÿ äóðóá, áèðèíÿ îòóð äåìèðñÿí âÿ áèð äÿ Ôèðóäèí êè, áèð áåëÿ çÿùìÿò ÷ÿêèá
éîðóëóá, ëàçûìäûð êè, Àííà Ïåòðîâíàíûí ñàüëûüûíà áóíóí áûüûíûí àëòûíà
áèð òÿðêàëòû âóðàñàí.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Ìÿíèì äåìÿéèì íÿ ëàçûìäûð, à÷ûã ñöôðÿ þçö ñèçè
÷àüûðûð. Î êè ãàëäû Ôèðóäèíÿ, î åëÿ íàõàëäûð êè, îíà òÿêëèô-ôèëàí ëàçûì äåéèë, þçö òþêöá þçö è÷ÿúÿê.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Ìÿíèì íàõàëëûüûì ñÿíÿ íÿäÿí ìÿëóìäóð?
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Îíäàí ìÿëóìäóð êè, áóäóð íå÷ÿ âàõòäûð áó àäàìëàð
÷àëûøûð, ùå÷ áèðè èìäèéÿäÿê Àííà Ïåòðîâíà èëÿ àøíà îëà áèëìÿéèáëÿð.
Àììà ñÿí ñèòàëëûüûíà ñàëûá àøíà îëóáñàí.
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é . Ñèç þëÿñèíèç, ùÿçÿðàò, ìÿí èíäèéÿäÿê ìèí áåø éöç
ìàíàòäàí àðòûã Àííà Ïåòðîâíàíûí éîëóíäà õÿðú åëÿìèøÿì, éåíÿ òàíûø
îëà áèëìÿìèøÿì. Àììà áó çàëûìûí áèëìèðÿì ÿôñóíó âàð, íÿäèð?!
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Îíóí ÿôñóíó åëÿ ùàìàí ìÿí äåéÿí íàõàëëûãäûð. Ùÿçÿðàò, ìÿí þëöì, ãóðó äàíûøûãäàí ôàéäà éîõäóð, áóéóðóí çàêóñêàäàíçàääàí åëÿéèí. Ôèðóäèí, éàõûíûìà ýÿë, ñÿíè ìÿí þç äÿñò-õÿòòèìëÿ äîéóçäóðàúàüàì. (Ãîíàãëàð ÿéëÿøèðëÿð, Ôèðóäèí áÿé ÿéëÿøèð ßñýÿð áÿéèí
éàíûíäà. ßñýÿð áÿé àðàã òþêöá îíà âåðèð âÿ ñàèð ãîíàãëàð ùÿì÷èíèí
ðóìêàëàðà àðàã òþêöðëÿð.) Áóéóð, è÷ Àííà Ïåòðîâíàíûí ñàüëûüûíà.
à î í à ã ë à ð ù à ì û ñ û . Ôèðóäèí, Àííà Ïåòðîâíàíûí ñàüëûüûíà.
__________
È÷èðëÿð.
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . Àëëàù ñèçèí äîñòëóüóíóçó ìþùêÿì åëÿñèí. (È÷èð).
145
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Ñàü îëóí, ÷îõ ðàçûéàì. (È÷èð.) Òôó... íÿ ìóðäàð
àðàãäûð! Áó çÿããóìó ùàðàäàí àëûáñàí, àé ßñýÿð? Áèð îíóí øöøÿñèíè áóðà
âåð ýþðöì. (Áàõûð.) Îõàé! Ìÿíèì çÿùëÿì åëÿ Ïîïîâóí àðàüûíäàí ýåäèð,
áó äà ýåäèá Ïîïîâ àëûá. Íèéÿ, áó äàüûëìûø áàçàðäà Ñìèðíîâ òàïûëìûð?
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . À êèøè, è÷ ýåòñèí î éàíà, ñÿí íÿ àíëàéûðñàí Ñìèðíîâ
íÿäèð, Ïîïîâ íÿäèð? Èíäè áó úàìààòà þçöíö ýþñòÿðèðñÿí?
 ÿ ë è á ÿ é . Ñèç þëÿñèíèç, úàìààò, ìÿíèì îòóç áåø éàøûì âàð, áèð
äÿôÿ àðàã øöøÿñèíèí öñòöíö îõóìàìûøàì. Íåéëÿéèðñÿí, ãàðäàø, àðàã àðàãäûð, è÷ ýåòñèí äÿðäèíèí äàëûíúà. Ìöñÿëìàí íÿ àíëàéûð àðàüûí éà ÷àõûðûí
éàõøûñûíû, ïèñèíè, ÿëèíÿ äöøäö, è÷ êåôëÿí, éà èñêàíäàë åëÿ, éà éûõûë éàò.
Ñÿôè ñóï ýÿòèðèá ãîéóð. Èêè áóòóëêà äà ÷àõûð ãîéóð ßñýÿð áÿéèí éàíûíà
âÿ ìÿúëèñ ãóðòàðûíúà ïåéäÿðïåé ÷þðÿê âÿ ìåéâÿúàò ýÿòèðèð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Ùÿçÿðàò, áîøãàáëàðûíûçû áèð-áèð âåðèí ñóï òþêöì.
(Òþêöá âåðèð.) Çàêóñêà èëÿ ãàðíûíûçû äîéäóðìàéûí, ñîíðà áèð øåé éåéÿ
áèëìÿçñèíèç.
Ãîíàãëàð øèðèí éåéèðëÿð.
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . Ôèðóäèí, ìÿí þëöì, áèð íàüûë åëÿ ýÿðÿê Àííà Ïåòðîâíà èëÿ íÿ òþâð àøíà îëäóí?
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Íÿ áîðúóíóçäóð, ùÿð òþâð îëäóì.
à î í à ã ë à ð . Ôèðóäèí, ìÿí þëöì, íàüûë åëÿ!
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Àäàìà áèð éàõøû áàêàë îíóí ñàüëûüûíà ÷àõûð è÷èí
äåéèì. (Ãîíàãëàð ùàìûñû øÿðàá òþêöá “Àííà Ïåòðîâíàíûí ñàüëûüûíà”
äåéÿðÿê è÷èðëÿð.) Èíäè äåéèì: ñèçèí ùÿðÿíèç áèð íå÷ÿ ãÿäÿð ïóë õÿðú
åäèáñèíèç. Àììà ùå÷ áèðèíèçÿ îíóíëà àøíà îëìàã ìöìêöí îëìàéûá.
Àììà ìÿí áó éîëäà úÿìè-úöìëÿòàíû ö÷ ìàíàò àëòû øàùû õÿðú åëÿìèøÿì. Áèð ýöí ÷îõ ìóðäàð ïàë÷ûãëû ùàâàäà êö÷ÿäÿ ýåäèðäèì. Ýþðäöì
Àííà Ïåòðîâíà éóáêàñûíûí ÿòÿéèíè éûüûá ÿëèíÿ, èñòÿéèð êö÷ÿíèí î òÿðÿôèíÿ êå÷ñèí. Áèð ôàéòîí÷óéà éàíàøûá äåäèì: ãî÷àüûì, íÿ âåðèì ôàéòîíëà øûäûðüû î õàíûìûí áþéðöíäÿí þòöá îíó éûõàñàí? Ôàéòîí÷ó ÿââÿë ãÿáóë åëÿìÿäè. Ñîíðà îíó ö÷ ìàíàòà ðàçû åëÿäèì. Ýþçöíÿ äþíäöéöì,
ôàéòîíó òÿðïÿäèá áóíóí áþéðöíäÿí íÿ òþâð èëèøäèðäèñÿ, òÿïÿñè öñòÿ ýåòäè
ëûüûí è÷èíÿ, öðÿéè ýåòäè. Î ñààò öñòöíö àëäûì, áèð ôàéòîí ÷àüûðûá è÷èíÿ
éûõûá àïàðäûì åâëÿðèíÿ. Àòà-àíàñûíà êåéôèééÿòè íàüûë åëÿäèì, àç ãàëäûëàð ìÿíè äóç êèìè éàëàéàëàð. Áèð àçäàí ñîíðà Àííà Ïåòðîâíà äà àéûëûá
__________
ÿùâàëàòû áèëäè. Î ýöíäÿí ìÿí îëìóøàì îíëàðûí åâëÿðèíèí ìÿùðÿìè.
146
 ÿ ë è á ÿ é . Àôÿðèí, Ôèðóäèí, àôÿðèí, Ôèðóäèí! Ùÿçÿðàò! Ôèðóäèí áÿéèí ñàüëûüûíà. (Øÿðàá òþêöð.) Ôèðóäèí, ãàðäàø, ñàü îë. (È÷èð.)
à î í à ã ë à ð . Ôèðóäèí, ñàü îë.
È÷èðëÿð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Úàìààò, ìÿí ñèçÿ èêè-ö÷ êÿëìÿ ñþç äåìÿê èñòÿéèðÿì. Òÿâÿããå åëÿéèðÿì áèð-èêè äÿãèãÿ çàðàôàòû êÿíàðà ãîéóá, ãóëàã
àñàñûíûç.
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . Áóéóð, ãóëàã àñûðûã.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Ìÿí èñòÿéèðÿì áèçèì áóýöíêö éûüûíúàüûìûçûí
ñÿáÿáèíè ñèçÿ âÿç åëÿéèì.
à î í à ã ë à ð . Ãóëàüûìûç ñÿíäÿäèð, áóéóð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é (ãàëõûð àéàüà.) Éîëäàøëàð! Î ñþçëÿð êè ìÿí èñòÿéèðÿì
ñèçÿ äåéèì, ñèçèí ö÷öí áèð òÿçÿ øåé îëà áèëìÿç, ÷öíêè ùàìûíûç ÿùëè-åëì,
ÿùëè-ñàâàä âÿ ãÿëÿì, òàðèõäÿí áàõÿáÿð øÿõñëÿðñèíèç. Ñèçÿ ìÿëóìäóð
êè, êå÷ìèø çàìàíëàðäàêû Àâðîïà úàìààòû ôèëúöìëÿ çöëìÿòÿ ãÿðã èäè,
åëèìèí èøûüû úÿìè ìÿøðèã çÿìèíè ìöíÿââÿð åëÿìèøäè. Òàéèôåéè-èñëàì
ùÿð áèð åëìÿ äàðà âÿ ñÿíàéåäÿí áàõÿáÿð èäè. Éàäà ýÿòèðèí õöëàâåéèÁÿíè Àááàñèéÿíè, ÿëÿëõöñóñ Ùàðóí ÿð Ðÿøèä ÿñðèíè, éàäà ýÿòèðèí ãàðèù
õöëàôÿëÿðèí ÿñðèíè. Àììà èíäè î ÿñðëÿðäÿí âÿ êå÷ìèø åëìëÿðäÿí áèð
íèøàíÿ ìöñÿëìàí àðàñûíäà ýþðìöðöê. Àâðîïà, åëìè ìöñÿëìàíûí ÿëèíäÿí ãÿñá åëÿéèá, åëì âÿ ñÿíÿòèí úÿùÿòèíÿ äöíéàéà ñàùèáëèê åëÿéèð. Àììà
èñëàì êîð-êîðàíÿ áàðìàãëàðûíû éåðÿ ñöðòÿ-ñöðòÿ þçöíÿ ðàùè-íèúàò
àõòàðûð. Áó áÿäáÿõòëèéèí ñÿáÿáè êèìäèð âÿ íÿäèð? Áó áàðÿäÿ äàíûøìàüû
ëàçûì áèëìèðÿì. Àíúàã öðÿê éàíûð, úèéÿð ïàðàëàíûð, ýþç éàøû íÿôÿñýàùû
òóòóð, ùÿð áèð ìöñÿëìàíûí ùàëÿòèíè ìöëàùèçÿ åëÿéÿíäÿ. Ùàìûìûçà
ìÿëóìäóð, éîëäàøëàð êè, ãÿäèì ùóíëÿð êè, èíäè îíëàðà Àëìàíèéà òàéôàñû
äåéèðëÿð, Àâðîïàéà ýÿëÿíäÿ íÿ ñèôÿòäÿ ýÿëìèøäèëÿð: âÿùøèñèôÿò, áèñÿðïà,
ùÿðÿñè áèð úàíàâàð äÿðèñèíäÿí ëèáàñ ýåéìèø, åâ ÿâÿçèíäÿ ùÿðÿ áèðè éåð
àëòûíäà áèð ãàçìà ãàéûðûá îðàäà âÿùøè ùåéâàí êèìè çèíäÿýàíëûã åäèðäèëÿð.
×ûðàã éà øàì áèëìÿððÿ òàíûìàçäûëàð. Î âÿäÿ ìöñÿëìàí òàéôàñûíûí áÿãÿäèð ìÿãäóð åâëÿðè âàð èäè âÿ ùå÷ îëìàñà åâëÿðèíäÿ áèð ïèéñóçëàðû âàð
èäè êè, îíóíëà åâëÿðèíè èøûã åëÿéèðäèëÿð. Èíäè î âÿùøè úàìààò åëåêòðèê èøûüû
èúàä åëÿéèá, îíóíëà áàðèýàùà áÿíçÿð åâëÿðèíè ìöíÿââÿð åëÿéèðëÿð. Áóíà
áàõàíäà ýÿðÿê ìöñÿëìàíëàð åëåêòðèê èøûüûíäàí äà ýþçÿë áèð èøûã èõòèðà
åäÿéäèëÿð. Àììà, ÷èôàéäà... Èíäè áó úàùèë òàéôà, íåúÿ êè ñèçÿ ÿðç åëÿ__________
äèì, éîëó èòèðèá, àäàì àõòàðûð êè, îíóí ÿëèíäÿí òóòóá çöëìÿòäÿí èøûüà
147
÷ûõàðäà. Áó éåðäÿ äÿ ìèëëÿòèí èíòåëåýåíòëÿðäèð. Îíà ýþðÿ ìÿí ñèçÿ
çÿùìÿò âåðèá áóðàéà ÷àüûðìûøàì êè, áèç áóðàäà ìèëëÿò ö÷öí áèð õåéèð èø
áèíàñû ãîéàã. Ìÿíèì õàùèøèì áóäóð êè, áèç áèð úÿìèééÿò òÿñèñ åëÿéÿê
âÿ î úÿìèééÿòèí àäûíû “Àâàì àðàñûíäà ñàâàä èíòèøàð åäÿí úÿìèééÿò”
ãîéàã. Áó úÿìèééÿòèí ìÿðàìû õûðäà øêîëàëàð à÷ìàã, úàìààò àðàñûíäà
óúóç êèòàáëàð ïàéëàìàã, úöðáÿúöð íþâëÿ ïóëëàð éûüûá ôÿãèð óøàãëàðû
áþéöê øêîëàëàðà ýþíäÿðìÿê âÿ ñàèð òÿñèñàò-õåéðèééÿ áèíà åòìÿê îëñóí.
Öìèäâàðàì êè, áóðàéà úÿì îëàí éîëäàøëàð èòòèôàã åäèá áó õåéèð èøèí
âöúóäà ýÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàúàãëàð. Äöáàðÿ òÿêðàð åäèðÿì: ìèëëÿòèí
ýþçö áèçäÿäèð âÿ áèç êè, àäûìûçû ìèëëÿò äîñòëàðû ãîéìóøóã, îíóí èðÿëè
ýåòìÿéèíÿ ÷àëûøìàñàã, áèð áþéöê ýöíàù åëÿðèê. (ßéëÿøèð.)
à î í à ã ë à ð (ÿë âóðóðëàð). Áðàâî, áðàâî! Ñàü îë, ßñýÿð! Âàð îë,
ßñýÿð!
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Ùÿçÿðàò, ßñýÿð áÿéèí ñàüëûüûíà, ñàü îë, ßñýÿð!
Ñàü îë, ãàðäàøûì! Ùÿð êÿñ áó õåéèð èøäÿí áîéóí ãà÷ûðñà, îíà ìöñÿëìàí
àäû ãîéìàã îëìàç. Áó ýþçÿë èø ÷îõäàí ëàçûì èäè. Àììà áöíþâðÿ ãîéàí éîõóäó, éåíÿ ñàü îë. (È÷èð.)
à î í à ã ë à ð . Ñàü îë, ßñýÿð, ñàü îë.
È÷èðëÿð.
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é (äóðóð àéàüà, ÿëèíäÿ øÿðàá). Ùÿçÿðàò! Ìèëëÿòè-èñëàì
áó ùàëäà áèð éåòèì ùþêìöíäÿäèð âÿ ìÿëóìäóð êè, éåòèì ö÷öí ýÿðÿê
ãÿééóì îëñóí. Àììà íÿ î ãÿééóì êè, éåòèìÿ õÿéàíÿò åäÿ, õåéèð, î
ãÿééóì êè, ùÿìèøÿ îíóí äÿðäèíÿ àüëàéà: øàäëûã ýöíöíäÿ øàä îëà âÿ
ãÿì ýöíöíäÿ ãÿìõàð. Ñÿää ùåéô êè, èñëàì ãÿééóìëàðûíûí áó ùàëäà
÷îõóñó îíà õÿéàíÿòêàðäûðëàð. Î àäàìëàð êè, ùÿãèãÿò, èñëàìûí äÿðäèíÿ
âÿ îäóíà éàíûáëàð, îíëàðû áàðìàãëà ñàíàìàã ìöìêöíäöð. Ìÿí áó
øÿðàáû àëìûøàì ÿëÿ, è÷èðÿì âÿ òÿâÿããå åëÿéèðÿì ñèç äÿ è÷ÿñèíèç î øÿõñëÿðèí ñàüëûüûíà êè, ùÿìèøÿ ìèëëÿòèìèçèí òÿðÿããèñèíÿ âÿ ãàáàüà ýåòìÿñèíÿ ÷àëûøûð âÿ î úöìëÿäÿí è÷èðÿì áèçèì ñàùèáè-õàíÿ ßñýÿð áÿéèí
ñàüëûüûíà...Éàøà, ãàðäàøûì, éàøà. (È÷èð.)
à î í à ã ë à ð . Áðàâî, áðàâî! Ñàü îë, ßñýÿð!
È÷èðëÿð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é (àéàüà äóðóð). Î ñèôÿòëÿð êè áó ñààò Ñÿôÿð ìÿíÿ âåðäè,
ìÿí îíëàðûí ùå÷ áèðèñèíÿ ùÿëÿëèéÿ þçöìö ëàéèã áèëìèðÿì. ×öíêè
__________
ìÿíäÿí áó ùàëÿäÿê áèð åëÿ ÿìÿë ñàäèð îëìàéûáäûð êè, î ÿìÿëÿ ýþðÿ
148
ìÿíèì àäûì ìèëëÿò ãåéäêåøè ãîéóëñóí. Äîüðóäóð, ìèëëÿò ãÿìè, ìèëëÿòèí ýåðèäÿ ãàëìàüû ùÿìèøÿ áèð îä îëóá ìÿíèì öðÿéèìè éàíäûðûð âÿ
÷îõ äà èñòÿéèðÿì ìèëëÿòèí äàäûíà ýÿëèì, àììà áàúàðìûðàì. ×öíêè ìÿñÿëäèð: òÿê ÿëäÿí ñÿñ ÷ûõìàç. Àììà öìèäâàðàì êè, ñèçèí êèìè ìèëëÿò
äîñòëàðûíûí êþìÿéè èëÿ ìÿíèì òÿäáèðëÿðèì ÿìÿëÿ ýÿëÿ. Àíúàã ñèçèí áó
éîëäà áèðëÿøìÿéèíèç áèð ñÿðèí ñó îëóá ìÿíèì öðÿéèìèí îäóíó ñþíäöðÿ
áèëÿð. Ñèçèí êþìÿéèíèçÿ ùÿìèøÿ öìèäâàð îëóá, è÷èðÿì ñèçèí ùàìûíûçûí
ñàüëûüûíà. Àëëàù ñèçè éîëäàøëûãäàí ÿñêèê åëÿìÿñèí. (È÷èð.)
à î í à ã ë à ð (ÿë âóðóðëàð). Áðàâî! Áðàâî!
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Áðàâî, ßñýÿð! Âàëëàù, þëñÿí äÿ öçöíäÿí þïÿúÿéÿì. (Ñÿðìÿñò ãàëõûá ßñýÿð áÿéèí áîéíóíó ãóúàãëàéûá öçöíäÿí þïöð.)
Ãóðáàí îëóì ñÿíèí êèìè ãåéðÿòëè ìöñÿëìàíà. Áåëÿ ìÿíèì áó éåòèì
úàíûì ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí. Éîëäàøëàð, ßñýÿðèí ñàüëûüûíà! Óðà!
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é (Ôèðóäèí áÿéè îòóðäóð.). Ôèðóäèí, îòóð éåðèíäÿ, äàùà
êèôàéÿòäèð, ìÿí þëöì äàùà è÷ìÿ.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . È÷ìÿéèì? Áàø öñòÿ, ßñýÿð, ñÿíèí êèìè îüëóí ñàüëûüûíà þìðöí îëàëû è÷ÿñÿí, éåíÿ àçäûð.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Éàõøû, éàõøû, îòóð éåðèíäÿ. Èìäè, éîëäàøëàð, ìÿí èñòÿéèðÿì ñèçèíëÿ áèçèì áèíà ãîéäóüóìóç úÿìèééÿòèí ãàíóííàìÿñè âÿ
îíóí ìÿäàõèë éîëëàðû áàðÿñèíäÿ ñþùáÿò åäèì. Ãàíóííàìÿíè ìÿí þçöì
éàçìûøàì, íàùàðäàí ñîíðà îõóðóã. Àììà ìÿäàõèë éîëëàðû ÷îõ îëìàüà
ýþðÿ ñþùáÿò âàúèáäèð.
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é . Ìÿäàõèë éîëóíóí áèðèíè ìÿí áó ñààò äåéèì.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é (éóìðóüóí ñòîëà âóðóá ãàëõûð). Ñÿôÿð, äóð! Ìÿíèì
äîñòóì âàð, ìÿí äàíûøàí éåðäÿ ýÿðÿê ùå÷ êÿñäÿí ñÿñ ÷ûõìàñûí. Ìÿí
è÷èðÿì úÿìè ìèëëÿòïÿðÿñòëÿðèí ñàüëûüûíà. (Ñÿôèíè ÷àüûðûð.) Åé ìèëëÿòïÿðÿñò, èäè ñéóäà! (Ñÿôè éàõûí ýÿëèð.) Ñÿí ìèëëÿòïÿðÿñòñÿí, éîõñà éîõ?
Ñ ÿ ô è . Íåúÿ áÿé?
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Ìÿí ìöñÿëìàíàì, éà éîõ?
Ñ ÿ ô è . Áÿëè áÿé, ìöñÿëìàíñàí!
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Ñÿí ýþðñÿí êè, ìÿí éûõûëûá þëöðÿì, êþìÿê
åëÿéÿðñÿí, éîõñà åëÿìÿçñÿí?
Ñ ÿ ô è . ßëáÿòòÿ, áîðúóìäóð êþìÿê åëÿéèì.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é . Âîò, çíà÷èò, ñÿí ìèëëÿòïÿðÿñò... Ñòóïàé!
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Ôèðóäèí, ìÿí þëöì, ýÿë îòóð, éåðèíäÿ, à êèøè, ùå÷
ñÿíÿ
÷àõûð âåðìÿëè äåéèë. Èêè ñòÿêàíäàí ñîíðà àüëûí áàøûíäàí ÷ûõûð.
__________
Ñÿôÿð, ñþçöíö ãóðòàð.
149
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é . Áÿëè, áèð íå÷ÿ éàõøû ìÿäàõèë ìÿí ýþñòÿðèì. ßââÿëà,
ãóðáàí ãîéóíëàðûíûí äÿðèñè. Ùÿð áèð ìöñÿëìàí èëäÿ êÿñäèéè ãóðáàí ãîéóíóíóí äÿðèñèíè áèçèì úÿìèééÿòÿ âåðñÿ, îíóí ïóëó èëÿ íå÷ÿ-íå÷ÿ øêîëàëàð à÷ìàã âÿ íå÷ÿ ôÿãèðè áþéöê øêîëàëàðäà îõóòìàã îëàð... Èêèìúèñè...
 ÿ ë è á ÿ é . Èêèìúèñèíè ãîéóí ìÿí äåéèì. Èêèìúèñè, î ìèí áåø éöç
ìàíàò íÿ ãÿäÿð êè, Àííà Ïåòðîâíàíûí éîëóíäà õÿðú åëÿéèáñÿí âÿ ùàìûñû äà êè, ÿôñàíÿ ýåäèá, îíóíëà ñÿí ö÷ óøàüà òÿðáèéÿ âåðÿ áèëÿðñÿí.
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é . Áó äàíûøûãëàðûí áóðàéà íÿ äÿõëè âàð. Ìÿí Àííà Ïåòðîâíàíûí éîëóíäà úàíûìäàí äà êå÷ÿðÿì, áèç ìèëëÿò ñþùáÿòè åëÿéèðèê.
Ô è ð ó ä è í á ÿ é (ãåéçíàê ãàëõûá). Ñÿôÿð, áó íÿ ùÿðô-ùÿäéàíäûð äàíûøûðñàí? Ñÿí áèëèðñÿí êè, Àííà Ïåòðîâíà ìÿíèì òàíûøûìäûð âÿ îíóí
íàìóñó ìÿíÿ äöøÿð. Àíä îëñóí Àëëàùà, áàøûíäàí àëûá ñÿíè éûõàðàì éåðÿ,
î ãÿäÿð ãàðíûíà òÿïèê âóðàðàì êè, áåø ùàìáàë ñÿíè éåðèíäÿí äóðãóçà
áèëìÿç.
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é . Êÿñ ñÿñèíè, èòèí áèðè, ñÿí ìÿíèì áàøûìäàí àëûá éûõàúàãñàí? Âàëëàù, òÿïÿíÿ áèð ýöëëÿ âóððàì áåéíèí ùàâàéà äàüûëàð. (Áóòóëêàíûí áèðèíè àòûð Ôèðóäèí áÿéÿ, áóòóëêà éåðÿ äÿéèá äàüûëûð. Ôèðóäèí áÿé
ãàëõûð Ñÿôÿð áÿéè áèð÷ÿêëÿéèð. Ùÿð èêèñè éûõûëûðëàð éåðÿ. Ãîíàãëàð àéàüà
äóðóá èñòÿéèðëÿð îíëàðû àðàëàøäûðñûíëàð.)
Å â ñ à ù è á è (äàõèë îëóð). À ñèçÿ ãóðáàí îëóì, åâèì áàøûìà ó÷äó,
áó íÿ âóðùàâóðäóð, íÿ ãàëìàãàëäûð?
Ñ ÿ ô è . Ìÿøÿäè, ùå÷ êöé åëÿìÿ êè, èøèí îðàñû äåéèë, áÿéëÿð èñëàìû
ãàáàüà àïàðûðëàð.
Å â ñ à ù è á è . À ðÿùìÿòëèéèí îüëó, íÿ ñþéëÿéèðñÿí, éîõñà ñÿí äÿ
êåôëèñÿí, èñëàìû ãàáàüà àïàðûðëàð íÿäèð?
Ñ ÿ ô è . Ñÿí áåëÿ øåéëÿðè áàøà äöøÿ áèëìÿçñÿí, àâàìñàí, ýåò åâèíÿ.
Ýåò åâèíÿ. (Äàëûíäàí èòÿëÿéèá ÷ûõàðäûð.)
Ô è ð ó ä è í á ÿ é (ãàëõûá). ßñýÿð, ñÿíèí êè åâèíäÿ ìÿíè äþéäöëÿð, ñÿí
äèíìÿäèí, äàùà áóíäàí ñîíðà ìÿíèì àéàüûì ñÿíèí ãàïûíäàí ýèðìÿç,
õóäàùàôèç. (×ûõûð.)
Ñ ÿ ô ÿ ð á ÿ é (ßñýÿð áÿéÿ). Ñÿíèí êè åâèíäÿ ìÿíè àáèæàò åëÿäèëÿð, äàùà
áóíäàí ñîíðà ìÿí ñÿíè òàíûìàã èñòÿìèðÿì. (×ûõûð.)
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . Áàëàì, ßñýÿð, ñþùáÿò ïèñ ìÿãàìà ìèíäè, äàùà áèç
äÿ ýåäÿê, áèð àéðû ýöí éûüûëûá ñþùáÿò åëÿðèê. Ñÿôè, ÷ûõ ôàéòîí ÷àüûð. (Ñÿôè
÷ûõûð.) Àõûð ñÿí áó Ôèðóäèíèí õàñèééÿòèíè áèëÿ-áèëÿ îíó áóðàéà íèéÿ
__________
÷àüûðûðäûí? Ñÿí áèëèðñÿí êè, î è÷ÿíäÿ àäàìëûãäàí ÷ûõûð.
150
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Õåéð, îíäàí äåéèë, î Àííà Ïåòðîâíà ñþçö èøëÿðè õàðàá åëÿäè. Àììà, ìÿí þëöì, èíúèìÿéèí, éîëäàø àðàñûíäà áåëÿ èòòèôàãëàð
÷îõ îëàð.
Ñ ÿ ô è (äàõèë îëóð). Àüàëàð, áóéóðóí, ôàéòîíëàð ùàçûðäûð.
Ì ö ð ñ ÿ ë á ÿ é . Ùÿëÿ êè, õóäàùàôèç, èíøàëëàù áó ýöíëÿðäÿ äöáàðÿ
ñþùáÿò åëÿðèê.
ß ñ ý ÿ ð á ÿ é . Õóäàùàôèç. (Ãîíàãëàðà áèð-áèð ÿë âåðèð.) Ñèç Àëëàù
áàüûøëàéûí, âàëëàù, õÿúàëÿòèìäÿí öçöíöçÿ áàõà áèëìèðÿì.
 ÿ ë è á ÿ é . Åéáè éîõäóð, õóäàùàôèç.
Ãîíàãëàð ÷ûõûðëàð âÿ ßñýÿð áÿé äÿ äàëëàðûíúà.
Ñ ÿ ô è (òÿê). Áÿëè, èñëàì ãàáàüà ýåòäè!..
ÏßÐÄß
151
ÀÜÀ ÌßÙßÌÌßÄ ØÀÙ ÃÀÚÀÐ
Ôàúèÿ áåø ìÿúëèñäÿ, äîããóç ïÿðäÿäÿ
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Àüà Ìÿùÿììÿä õàí Ãàúàð
Úÿôÿðãóëó õàí
ßëèãóëó õàí
îíóí ãàðäàøëàðû
Ìóñòàôà õàí
Ìöðòÿçàãóëó õàí
Ðçàãóëó õàí
Àëòû íÿôÿð øèðàçëû, èêè íÿôÿð ãàñèä, ñÿðêÿðäÿëÿð, ÿñèðëÿð, ñÿðáàçëàð
}
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Ìàçàíäàðàí, Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí ìÿíçèëèíèí ñÿùíè. Àëòû íÿôÿð øèðàçëû.
ß â â ÿ ë è í ú è ø è ð à ç ë û . Õàí ýþðÿñÿí íÿéÿ ìÿøüóëäóð? Ùÿìèøÿ áó
âÿäÿ ÷ûõûá, ñÿðêÿðäÿëÿðëÿ ñþùáÿò åäÿðäè. Áèíàýöçàðëûãëàð åäÿðäè.
È ê è í ú è ø è ð à ç ë û . Õàíûí êèòàá îõóìàüà ÷îõ àðòûã ùÿâÿñè âàð. Éÿãèí éåíÿ êèòàáà ìÿøüóëäóð. Ìÿí Øèðàçäà ùÿìèøÿ çÿíí éåòèðèðäèì. Âàõòû
êè, Êÿðèì õàíûí ñþùáÿòèíäÿí ôàðèã îëóðäó, ÷ÿêèëèðäè þç ìÿíçèëèíÿ, êèòàáëàðû áèð-áèð òþêöðäö ãàáàüûíà, áàøëàéûðäû îõóìàüà. Áÿçÿí âàõò ýþðöðäöí, êèòàáû îõóéàíäàí ñîíðà éóìóá, øÿùàäÿò áàðìàüûíû êèòàáûí àðàñûíà
ãîéóá, ýåäèá äÿðèí ôèêðÿ. Áó íþâ ùÿðÿêÿòëÿðè îíäà ýþðÿíäÿ âÿ ÿëÿëõöñóñ Êÿðèì õàíëà ðóáÿðó ÿéëÿøèá äþâëÿò èøëÿðèíè ìöçàêèðÿ åäÿí àüà
Ìÿùÿììÿä õàíûí òþêäöéö òÿäáèðëÿðè åøèäÿíäÿ ìÿí ùÿìèøÿ þç öðÿéèìäÿ äåéèðäèì êè, áó øÿõñ, ÿëáÿòòÿ, áþéöê ìÿðòÿáÿéÿ ÷àòàúàã. Êÿðèì
õàí þìðöíöí àõûðëàðûíäà, äþâëÿòÿ äàèð ùÿð áèð ìÿñÿëÿäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä
õàíûí ðÿéèíè ñîðóøàðäû. Òÿÿúúöá áóðàñû èäè êè, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí
__________
þç àòàñûíûí ãàòèëè èëÿ ðóáÿðó ÿéëÿøèá, îíà ýþçÿë-ýþçÿë òÿáäèðëÿð òþêöðäö.
152
ß â â ÿ ë è í ú è ø è ð à ç ë û . Àüà Ìÿùÿììÿä õàí Êÿðèì õàíà ýþçÿë
òÿäáèðëÿð òþêöá äöç éîë ýþñòÿðÿíäÿ, éÿãèí åòýèíÿí êè, ùå÷ âÿäÿ Êÿðèì
õàíûí ìÿíôÿÿòèíè ìöëàùèçÿ åòìèðäè. Áÿëêÿ ìèëëÿò âÿ ìÿìëÿêÿò ìÿíôÿÿòèíè ìöëàùèçÿ åäèá, î òÿäáèðëÿðè òþêöðäö.
Ö ÷ ö í ú ö ø è ð à ç ë û . Ìÿí Êÿðèì õàíûí ãóëëóüóíäà îëàíäàí ãàáàã
ùÿìèí áó Ìàçàíäàðàíäà Íàäèð øàùûí ãàðäàøû îüëó ßäèë øàùûí ãóëëóüóíäà èäèì. Åëÿ êè Íàäèð øàù Ãàúàð øóðèøèíè éàòûðòäû âÿ Ìÿùÿììÿäùöñåéí
õàíû ìÿüëóá åëÿäè, î âÿäÿ îíóí èêè îüëóíó êè, áþéöéö îëñóí ùÿìèí Àüà
Ìÿùÿììÿä õàí, ÿñèð åäèá ýþòöðäöëÿð ßäèë øàùûí éàíûíà, ßäèë øàùûí
ùþêìöíÿ ýþðÿ, Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí ðöúóëèééÿòèíè àëäûëàð. Î âàõò
ìÿí þç öðÿéèìäÿ äåäèì êè, ßäèë øàù þçöíÿ áèð åëÿ äöøìÿí ãàçàíäû êè,
îíóí úÿìè äöøìÿíëÿðèíäÿí ãÿâè îëñóí. ×öí ìÿëóìäóð, øÿõñ êè êèøèëèêäÿí äöøäö âÿ äöíéà ëÿççÿòèíäÿí ìÿùðóì îëäó, úÿìè áÿäÿíèí çîðóíó
âåðÿúÿê ÿãëèíÿ âÿ ÿãëëÿ äÿ äöøìÿíÿ òåç ãàëèá îëìàã îëóð, íÿèíêè áèð
éàëíûç ãîøóíëà. ßäèë øàù ìÿðùóì îëàíäàí ñîíðà Àüà Ìÿùÿììÿä õàíû
àçàä åòäèëÿð. Î äà äàéàíìàéûá ýåòäè àüàñûíûí éàíûíà êè, îíóí éàìàí
ýöíöíäÿ îíà ãÿìõàð îëñóí. Áó éàíäàí Øèðàç ùþêìðàíû Êÿðèì õàí òÿçÿäÿí Ãàúàð öñòöíÿ ãîøóí ÷ÿêèá, Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíû þëäöðöá, Àüà
Ìÿùÿììÿä õàíû äöáàðÿ ÿñèð åäèá àïàðäû Øèðàçà. Áèð áåëÿ áÿëàëàðà äö÷àð
îëàí, áàøû ãîâüàëàð ÷ÿêÿí, ÿëáÿòòÿ, ýÿðÿê èíòèãàì ôèêðèíè áàøûíäàí ÷ûõàðìàéà. Îäóð êè, èøäÿí ôàðèã îëàí âàõò êÿíàðà ÷ÿêèëèá, êèòàáëàðäàí äÿðäèíÿ äÿðìàí èñòÿéèðäè. Îäóð êè, áàðìàüûíû êèòàá àðàñûíà ãîéóá ôèêðÿ
ýåäèðäè. Î, áþùò äåéèëäè, áÿëêÿ úÿìè Èðàíûí ýÿëÿúÿê ýöíëÿðèíèí ôèêðè èäè.
Áèð áåëÿ ìöñèáÿòèí ÿâÿçèíäÿ, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí ýÿðÿê áèð åëÿ ìÿðòÿáÿéÿ ÷àòñûí êè, èíãèðàçû-àëÿìÿúÿí îíóí àäû òàðèõëÿðäÿ ñþéëÿíñèí.
ß â â ÿ ë è í ú è ø è ð à ç ë û . Àüà Ìÿùÿììÿä õàí áþéöê ìÿðòÿáÿéÿ
÷àòàúàã. Áóíà ùå÷ øÿêê îëà áèëìÿç, Ñàëè êè, íèêóñò ÿç áÿùàðÿø ïåéäÿñò1.
Êÿðèì õàíûí âÿôàòûíäàí ñîíðà êè Àüà Ìÿùÿììÿä õàí Øèðàçäàí ÷ûõäû,
àíúàã áèç àëòû íÿôÿðëÿ Ìàçàíäàðàíà ýÿëäèê. Àììà èíäè ýþð áóðàäà íÿ úÿëàë âàð. Áèð éàíäàí Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí ãàðäàøû Ìóñòàôà õàí þç ãîøóíó èëÿ, áèð éàíäàí îíóí î áèðè ãàðäàøëàðû Úÿôÿðãóëó õàí âÿ ßëèãóëó õàí
ùÿì÷èíèí þç ãîøóíëàðû èëÿ, Ãàúàðûí ðÿøèä øÿõñëÿðè ùÿð áèðè íÿ ãÿäÿð àòëû èëÿ
áóðàäà úÿìäèðëÿð. Áèð áåëÿ ãîøóíóí âöúóäó èëÿ ùÿð áèð ôèêðÿ äöøìÿê îëàð.
Ö ÷ ö í ú ö ø è ð à ç ë û . Ùÿòòà ïàäøàùëûã ôèêðèíÿ äÿ äöøìÿê îëàð. Áåëÿìè äåìÿê èñòÿéèðñÿí?
__________
1
Éàõøû èë áàùàðûíäàí áÿëëè îëàð.
153
ß â â ÿ ë è í ú è ø è ð à ç ë û . Îíó äåéÿíäÿ íÿ îëàð? Áó ñààò Èðàí ïàð÷àïàð÷à îëóá. ßëèìóðàä õàí ÿéëÿøèá Èñôÿùàíäà. Íàäèð Ìèðçÿ àòàñû êîð
Øàùðóõëà ÿéëÿøèá Õîðàñàíäà. Ñàèð ìÿìëÿêÿòëÿð äÿ ùÿìèí ãÿðàð. Áó
ùþêìðàíëàðûí ùàìûñû áèð-áèðèëÿ ìöääÿèäèð. ßýÿð áóíëàðûí ìöãàáèëèíäÿ
áèð àãèë øÿõñ ÷ûõûá áàøûíà ãîøóí éûüà, éÿãèí áèë êè, àç ìöääÿòäÿ ùàìûñûíà ãàëèá îëóá ÿíàíè-ñÿëòÿíÿòè êå÷èðÿð ÿëèíÿ. Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí
áÿõòèíèí óëäóçó ýöí-ýöíäÿí óúàëìàãäàäûð. Ãîøóíó ýÿëäèêúÿ àðòûð âÿ
îíóí àüëû, êàìàëû âÿ òÿäáèðè úÿìè äöíéàéà ìÿëóìäóð. Ïàäøàùëûã ôèêðèíÿ äöøìÿê íÿ ÷ÿòèí èøäèð?!
Ö ÷ ö í ú ö ø è ð à ç ë û . Éÿãèí åëÿ áóíó ìöëàùèçÿ åäèá, Øèðàçäàí Ìàçàíäàðàíà ýÿëèáñÿí?
ß â â ÿ ë è í ú è ø è ð à ç ë û . Ýÿëèáñÿí íèéÿ äåéèðñÿí, ýÿëìèøèê äå.
Ðèéà-ôèëàí ëàçûì äåéèë. Äöíéà áèëèð êè, Ãàôëàíýóùëà Àñëàí äóçëàüû éàïûøãàí îëà, Øèðàç áóíóí öðÿéèíè Ãàúàð íÿñëèíÿ éàïûøäûðà áèëìÿç. Áèç àëòûìûç äà áèð ôèêèð åäèá, áóðàéà ýÿëìèøèê. Áóðàäà éàä àäàì éîõ, ùàìûìûç øèðàçëû. Áèçÿ íÿ ëàçûì ýÿëèá áèð-áèðèìèçè àëäàäàã? Êÿíàðà ÷ÿêèëèí!
Õàí éåíÿ ôèêèð äÿðéàñûíà ãÿðã îëìóø ýÿëèð. Îíó áþùò àïàðàíäà ýÿðÿê
ýþçöíÿ àäàì ýþðöíìÿéÿ.
Ùàìû ýåäèðëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í (ìÿáùóò, ïèëëÿêÿíäÿí åíèá, àõûð ïèëëÿäÿ
ÿéëÿøèð). Áÿëè, áåëÿäèð âÿ áåëÿ äÿ ýÿðÿê îëñóí. Ìÿíèì áó ýåúÿ ýþðäöéöì âàãèÿ äÿ äåéèð ýÿðÿê áåëÿ îëñóí... Ìÿí êèòàáëàðäàí îõóìóøàì, úöìëÿ ìàõÿëÿãÿëëàùäàí ãàáàã éàðàíàí ëþâù âÿ ãÿëÿìäèð. Ëþâù öçðÿ úÿìè
ìÿõëóãàòûí ñÿðýöçÿøòè éàçûëûá. Ìÿí éÿãèí åòìèøÿì, î ëþâùÿäÿ Èðàíûí
íèúàòûíà áàèñ íÿñëè-Ãàúàð éàçûëûá. (Äóðóð àéàüà.) ßââÿë Ãàúàð íÿñëèíèí
ñÿðêÿðäÿñè ìÿíèì áàáàì Ôÿòÿëè õàíäûð. Ôÿòÿëè õàíûí òÿðÿããèñè Ãàúàðûí
ñàèðè-ÿéàíûíûí áöõëöíö àðòûðûá, îíà äöøìÿí åëÿäè. Èñòÿäèëÿð îíóí òÿê
îüëó Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíû êè, ìÿíèì àòàì îëñóí, þëäöðñöíëÿð. Àòàì
êþ÷ÿðè òöðêìÿíëÿðÿ ïÿíàùëàíäû âÿ áàøûíà ãîøóí éûüûá áàøëàäû þç
ãîùóì-ÿãðÿáàñû èëÿ äàâà åëÿìÿéÿ. Áó âàõò áèð áÿëàéè-íàýàùàí ïàðëàã
øþëåéè-àëÿìñóç òÿê ßôøàð àðàñûíäà àñèìàíà áöëÿíä îëóá, Èðàíûí öñòöíäÿí àäëàäû. Àììà íåúÿ êè, ãàëõìûøäû, î íþâ äÿ åíèá ñþíäö. Áó øþëÿ
Ãàúàð íÿñëèíèí áèð-áèðèëÿ åòäèéè ÿäàâÿòÿ ýþðÿ Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ýþíäÿðèëìèø áèð áÿëà èäè. Î áÿëàíûí àäû Íàäèð èäè. Íàäèð ãàúàðëàðà êþìÿê äóðóá,
ìÿíèì
àòàìû ìÿüëóá åëÿäè âÿ ìÿí äÿ êè, ãàðäàøûìëà áèð éåðäÿ Íàäèð
__________
øàùûí ãàðäàøû îüëó ßäèë øàùûí ÿëèíÿ ÿñèð äöøäöê. Áóíóí ùàìûñû ñèððè154
ðÿááöëàëÿìèí èäè. Åëÿ îëìàñàéäû, áåëÿ äÿ îëìàçäû. Èíäè Íàäèð äÿ âÿ ìÿíèì àòàìûí ãàòèëè Êÿðèì õàí äà þëöáëÿð. Ìÿí ùÿìèøÿ õóäàâÿíäèàëÿìäÿí èñòèõàñÿ åäÿðäèì, ìÿíè áèð ìÿðòÿáÿéÿ ÷àòäûðñûí êè, îíëàðäàí
àòà-áàáàìûí ãèñàñûíû àëûì. Íÿ åëÿéèì, àðçóìà ÷àòìàäûì. Àììà åéáè
éîõäóð. ßýÿð õóäàâÿíäè-àëÿì êþìÿê åëÿð, îíëàðûí ñöìöêëÿðèíäÿí
ãèñàñ àëàðàì.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (äàõèë îëóð). Ãàðäàø, éåíÿ íÿ ôèêðÿ ýåäèáñÿí?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Úÿôÿðãóëó, ñÿíñÿí? Éàõûíà ýÿë... Íÿ åëÿéèì, ãàðäàø? Äÿðä ÷îõäóð, éöê àüûð. Òÿäáèðñèç, ôèêèðñèç èø îëìàç.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ñÿí ùÿìèøÿ äåéèðñÿí êè, Èðàíûí íèúàòûíà ýÿðÿê
íÿñëè-Ãàúàð îëñóí. Àììà...
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Áÿëè, áåëÿäèð âÿ áó ìÿíèì éÿãèíèìäèð
âÿ áó ýåúÿ ýþðäöéöì âàãèÿ äÿ áóíà ñöáóòäóð. Ýþðäöì áèð áþéöê éàðàëû áÿäÿí äöøöá âÿ ìÿíè î áÿäÿíèí öñòöíÿ ùÿêèì ÷àüûðûáëàð. ßëèìè
áÿäÿíÿ ÷ÿêÿí òÿê úÿìè éàðàëàðû ñàüàëäû, äóðäó àéàüà. Ãàðäàø, éÿãèí åëÿ
êè, î áÿäÿí Èðàíäûð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Èíøàëëàù, áåëÿ äÿ îëàúàã. Àììà Ãàúàðäàí áèð
ãàñèä ýÿëèá, éàìàí õÿáÿðëÿð ýÿòèðèá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Íÿ õÿáÿð?
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Áèçèì þç ãàðäàøëàðûìûç Ðçàãóëó õàí âÿ Ìöðòÿçàãóëó õàí ÷îõ áþéöê ãîøóí éûüûá áèçèì öñòöìöçÿ ýÿëèðëÿð. Áóíà
òÿáäèð ëàçûìäûð. Ìöðòÿçàãóëó õàí ùÿòòà àäûíû øàù ãîéóáäóð. Äîüðóäàí,
ìÿí, ãàðäàøëàðûì Ìóñòàôà âÿ ßëèãóëó âÿ ñàèðè ñÿíèí éàíûíäà îëàí ñÿðêÿðäÿëÿð ñÿíèí éîëóíäà áàø âÿ úàíäàí êå÷ìèøèê, àììà, ãàðäàø, àçûã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Åéáè éîõäóð, Àëëàù áèçÿ êþìÿêäèð.
Ãöââÿò ÷îõëóãäà îëìàç, òÿäáèðëÿ, ãåéðÿò âÿ íàìóñëà îëàð. Ýåò Ìóñòàôà
õàíû, ßëèãóëó õàíû âÿ ñÿðêÿðäÿëÿðè áóðàéà ÷àüûð. ×îõ àçëàð ÷îõ ÷îõëàðà
ãàëèá îëóáëàð. Àç îëóá øèð îëìàã ÷îõ îëóá òöëêö îëìàãäàí ìÿñëÿùÿòäèð.
(Úÿôÿðãóëó õàí ýåäèð.) Èøèí ãàáàüà ýåòìÿéè ö÷öí, ÿââÿë, âàúèá äîñò
ãàçàíìàãäûð. Áó äà ìöìêöíäöð, ïåøêÿøëÿð âåðìÿêëÿ âÿ áèð ïàðà ëàçûì
àäàìëàðëà êå÷ìèøäÿ îëìóø ÿäàâÿòè éàääàí ÷ûõàðòìàãëà. Íÿ ãÿäÿð äöøìÿí çÿèô äÿ îëñà, ÿââÿë ñöëù òÿêëèôè ëàçûìäûð âÿ ñöëùëÿ ãóðòàðàí ÿäàâÿò,
äöøìÿíè äîñò åäÿ áèëÿð. Ìÿí úàìààòûí ãûðûëìàüûíà ùå÷ âÿäÿ ðèçà âåðìÿðÿì. Àììà âàõòà êè, äöøìÿí ìþùêÿì äóðäó âÿ éà úàìààò ðóýÿðäàí îëäó, ìÿíèì ãÿçÿáèìèí èíòèùàñû îëìàç. Áåøèêäÿ ìÿëÿð óøàãëàðàäÿê ãûðäûðñàì éåíÿ öðÿéèì ñîéóìàç.
__________
Úÿôÿðãóëó õàí, Ìóñòàôà õàí, ßëè ãóëó õàí âÿ ñÿðêÿðäÿëÿð äàõèë îëóðëàð.
155
Ùÿçÿðàò, ñèçÿ ìÿëóìäóð, Ãàúàðäàí ãàñèä ýÿëèá âÿ ìÿíèì ãàðäàøëàðûì Ðçàãóëó õàí âÿ Ìöðòÿçàãóëó õàí áàøëàðûíà ãîøóí éûüûá, èñòÿéèðëÿð
ìÿíèìëÿ äàâà åòñèíëÿð. Èíäè ôèêðèíèç íÿäèð? Áèçèì ãîøóíóìóç àçäûð,
àììà ãåéðÿòèìèç ÷îõäóð. ßýÿð àõûðàäÿê ÷àëûøàúàãñûçíûç, à÷ûã äåéèí,
ìÿí äÿ þç òÿêëèôèìè áèëèì.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (éåðèéèð ãàáàüà). Ãàðäàø, ìÿí áàëàúà âàõòûìäàí ñÿíèíëÿ áèð éåðäÿ ãÿì éîëäàøû îëìóøàì. Áèçèì èêèìèçè ãÿì éöêöíÿ úöò ãîøóá, áîéóíäóðóüóí ùÿð áàøûíû áèðèìèçèí áîéíóíà ãîéóáëàð.
Àòàìûçûí ãîøóíó òÿðê îëóá áàëö ïÿðè ãûðûëàíäàí ñîíðà, áèð éåðäÿ ßäèë
øàùà ÿñèð îëìóøóã. Èíäè äÿ áó úàíû ãîéìóøàì ñÿíèí éîëóíäà. Íÿ ãÿäÿð
ãîëóìäà ãöââÿò âàð, ãûëûíú âóðìàüà ùàçûðàì. ßýÿð úöìëÿ ãîøóíóì ãûðûëà, þëöíúÿ ñÿíèí éîëóíäà òÿê äàâà åëÿéÿúÿéÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ìÿðùÿáà, ãàðäàøûì! Ýÿë àëíûíäàí þïöì.
Àëëàù ñÿíè ìÿíäÿí àéûðìàñûí. (Úÿôÿðãóëó õàíûí àëíûíäàí þïöð.)
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ãàðäàø, äîüðóäóð, Úÿôÿðãóëó ùÿð áàðÿäÿ ñÿíÿ
ìÿíäÿí àðòûã èõëàñ ýþñòÿðèá. Áàèí-ùÿìÿ ìÿí äÿ âÿ ìÿíèì öñòöìäÿêè
ãîøóí äà, ùàìûìûç þçöìöçö ñÿíÿ ãóðáàí äåìèøèê. Öìèäèíè Àëëàùà
áàüëà, èíøàëëàù, ôÿòù áèçëÿ îëàð.
ß ë è ã ó ë ó õ à í . Ãàðäàø, ìÿíè Àëëàù òÿãðèð òÿðÿôäÿí ìÿðùóì åäèá.
Ìÿíèì öðÿéèì ñþçëÿ äîëóäóð. Àììà öðÿéèìäÿêè ñþçëÿðè äèëëÿ äåìÿê
ãàáèëèééÿòè ìÿíäÿ éîõäóð. Ìÿíèì ñÿíÿ îëàí èõëàñûìû âÿ ãîøóíóìóí
íÿ ïàéÿäÿ ñÿíèí éîëóíäà úàíûíäàí êå÷ìÿéèíè äèëëÿ äåìÿéè áàúàðìûðàì. Èíøàëëàù, äàâà âàõòû ãàðäàøûí ßëèãóëó õàíû âÿ îíóí ãîøóíóíó
ýþðÿðñÿí.
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ ë ÿ ð ä ÿ í á è ð è (ãàáàüà éåðèéèá). Õàí! Áèç ö÷ íÿôÿð
øÿõñ, ùÿð áèðèìèç Ãàúàðûí áèð ãÿáèëÿñèíèí ñÿðêÿðäÿñè ùåñàá îëóíóðóã.
Áèçèì áàáàëàðûìûç ùÿìèøÿ ñèçèí ìÿðùóì áàáàíûç Ôÿòÿëè õàíûí ãóëëóüóíäà îëóáëàð. Áèçèì àòàëàðûìûç ñèçèí àòàíûç ìÿðùóì Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíëà áèð éåðäÿ äàâà åëÿéèáëÿð. Ìÿíèì àòàì øèðàçëû Êÿðèì õàíëà
äàâà åëÿéèá, Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíûí ãàáàüûíäà þçöíö ãóðáàí åëÿéèá.
Áèç áó íþâ øÿõñëÿðèí íÿñëèíäÿíèê. Íåúÿ êè, àòà-áàáàëàðûìûç ñèçèí àòàíûçûí âÿ áàáàëàðûíûçûí ãóëëóüóíäà ÷àëûøûáëàð, åëÿ äÿ þçöìöç âÿ ãîøóíóìóç ñèçëÿ áèð éåðäÿ þëÿíÿäÿê ùàçûðûã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ùÿçÿðàò, àíä îëñóí Ìÿùÿììÿäùöñåéí
õàíûí ãÿáðèíÿ âÿ áó ÿçèç ãàðäàøëàðûìûí úàíûíà, ìÿí þç øÿõñè ãÿðÿçèì
ö÷öí ÷àëûøìûðàì. Ìÿí Èðàíûí äÿðäèíäÿí þòðö ÷àëûøûðàì. Þçöíöç ýþðöð__________
ñöíöç, ìÿìëÿêÿò ïàð÷à-ïà÷à îëóá, ùÿð øÿùÿðäÿ áèð ïàäøàù ÿìÿëÿ
156
ýÿëèá. Ýöðúöñòàí âàëèñè Èðàêëè áèð éàíäàí Ðóñèéà äþâëÿòè èëÿ èðñàë-ìÿðñóëÿ
ýèðèá, èñòÿéèð ìöñòÿãèë ïàäøàù îëñóí. Ãàðàáàüäà Èáðàùèì õàí ùÿì÷èíèí
Èðàíäàí àéðûëìàã èñòÿéèð. Úàâàä õàí ýÿíúÿëè, Ìóñòàôà õàí èðÿâàíëû
ùÿì÷èíèí. Ìÿýÿð áóíó Àëëàù ýþòöðÿð? Ýþðöí áîéíóìà íÿ àüûð éöê
ýþòöðìöøÿì.
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Àëëàù ýþçÿë íèééÿòèí éàðûäûð. Èíøàëëàù, ìÿðàìûíà
÷àòàðñûíûç âÿ Ãàúàð íÿñëèíèí àäû ñàëùàñàë òàðèõëÿðäÿ ñþéëÿíÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Èíäè áèð íå÷ÿ êÿëìÿ ñþç äåìÿëèéÿì. Ãóëàã àñûí âÿ úÿìè ãîøóí ÿùëèíÿ äÿ éåòèðèí. Òà ùàìû Ãàúàð ìÿíèì öðÿéèìäÿí õÿáÿðäàð îëñóí.
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ ë ÿ ð . Áóéóðóí, õàí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Áóäóð óúàäàí äåéèðÿì, òà ìÿíèì ñþçëÿðèìè äöíéà åøèòñèí. Ìÿí Àüà Ìÿùÿììÿä õàí Ãàúàð, à÷ûã âÿ àéäûí, áó
ýöíäÿí ìÿëóì åäèðÿì êè, ùÿð êÿñëÿ èíäèéÿäÿê ÿäàâÿòèì âàðäû, î
ÿäàâÿòè áóðàäà öðÿéèìäÿí ÷ûõàðäûðàì. Ùå÷ êÿñëÿ âÿ ùå÷ âàõò äöøìÿí÷èëèê åòìÿéÿúÿéÿì, òà äöøìÿí÷èëèê ýþðìÿéÿì. ßëÿëõöñóñ Ãàúàð íÿñëèíäÿí ùÿð êÿñëÿ êå÷ìèøäÿ ÿäàâÿòèì îëóá, áóðàäà éàääàí ÷ûõàðäûðàì. Ìÿíèì àòà-áàáàìû äöøìÿí ÿëèíÿ âåðèá þëäöðìÿêëÿðèíÿ áàèñ îëàíëàðûí âÿ
ìÿíèì þçöìöí äöøìÿí ÿëèíäÿ áèð ùàëäà øèêÿñò îëìàüà áàèñ îëàíëàðûí
êè, ÿí ÿäíà ýÿäàíûí ìÿíÿ éàçûüû ýÿëèð, ùàìûñûíûí ÿäàâÿòèíè ãÿëáèìäÿí
÷ûõàðäûðàì. Ìÿíèì áó ñþçëÿðèìè éàçûí ìÿíèì öñòöìÿ ùöúóì åäÿí
ãàðäàøëàðûìà âÿ îíëàðûí áàøûíà úÿì îëàí ãîøóíà. Áèëñèíëÿð êè, äàâàäàí
ñîíðà éåòèì ãàëìûø óøàãëàðûí àù âÿ íàëÿñè, äóë ãàëìûø þâðÿòëÿðèí áÿä äóàñû
êèìèí öñòöíÿ òþêöëÿúÿê âÿ Ãàúàð íÿñëè äîñòó èëÿ äöøìÿíèíè òàíûñûí.
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Áåëÿ ãÿëáèí ñàùèáèíèí ãàáàüûíäà þëìÿê áèð ëÿççÿòäèð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ãàðäàø, ñÿíèí áó ñþçëÿðèí ìÿíèì öìèäèìè áèðÿ
îí àðòûðäû. ßýÿð áó ñþçëÿð ýåäèá áèçèì ãàðäàøëàðûìûçûí âÿ ãîøóíëàðûíûí
ãóëàüûíà éåòèøñÿ, éÿãèí åëÿ êè, ãîøóíóí ÿêñÿðè áèçÿ òÿðÿô äþíÿúÿê.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ãàðäàø, ìÿí ñÿíè áó öðÿéèí ñàùèáè áèëìèðäèì. Èíäè
éÿãèí åòäèì êè, ìÿðäàíÿ èìèøñÿí. Ìÿðäàíÿ ãàðäàø ãàáàüûíäà éöç äÿôÿ
þëöá äèðèëÿñÿí, éåíÿ àçäûð. (Ñÿðêÿðäÿëÿðÿ) Ùÿçÿðàò, äóðìàã ìÿãàìû
äåéèë, ýåäÿê, ãîøóíó ùàçûðëàéàã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ýåäèí, Àëëàù éàð îëñóí. (Úÿôÿðãóëó õàí,
Ìóñòàôà õàí, ßëèãóëó õàí âÿ ñÿðêÿðäÿëÿð ýåäèðëÿð.) Èëàùè, ïàð÷à-ïàð÷à
îëìóø, íå÷ÿ éåðäÿí þëöìúöë éàðàëàíìûø Èðàíû áÿëàëàðäàí ìöùàôèçÿ åëÿ.
__________
ÏßÐÄß
157
ÈÊÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Ìöðòÿçàãóëó õàí Ãàúàðûí ÷àäûðëàðû. Ïÿðäÿ ãàëõàíäà òîï-òöôÿíý ñÿñè ýÿëèð.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í (óúà éåðäÿí áàõûð.) Àôÿðèí, Ãàúàð èýèäëÿðè!
Ùÿð áèðè áèð øèð-æÿéàí òÿê äàâà åäèðëÿð. Àõûð ìÿíèì äÿ áÿõòèìèí ÷ûðàüû
éàíàúàã. Äþðä èëäèð áó èíñàíà îõøàìàéàí õàúÿ, úàùàíû ìÿíèì áàøûìà
òÿíý åäèá. Íÿ ãÿäÿð ãîøóí ãûðûëûá, úàìààò èñòèòàÿòäÿí äöøöá. Ìóñòàôà
õàí ìÿí òÿðÿôÿ êå÷èá. Áèð Úÿôÿðãóëó õàíûí êþìÿéè èëÿ, Àüà Ìÿùÿììÿä ìÿíèì ìöãàáèëèìäÿ èíäèéÿäÿê äàâàì åäèá. Íÿ îëàðäû, Àëëàù
Úÿôÿðãóëó õàíûí öðÿéèíÿ èíñàô ñàëàéäû, þç ìÿíôÿÿòèíè àíëàéûá Àüà Ìÿùÿììÿääÿí ÿë ÷ÿêÿéäè. (Ýóðóëòó àðòûð.) Âóðóøóí, ãî÷àãëàðûì! Âóðóøóí, øèðëÿðèì! Âóðóøóí, ïÿëÿíýëÿðèì! ßýÿð Èðàí èõòèéàðû ÿëèìÿ êå÷ÿð,
ñèçèí ñÿðêÿðäÿëÿðèíèçè âÿ þçöíöçö äöíéà ìàëûíäàí ãÿíè åäÿðÿì. Àììà
ÿýÿð Àüà Ìÿùÿììÿä ÿñèð îëóá ÿëèìÿ êå÷ÿ, àíä îëñóí Àëëàùà, îíà áèð
åëÿ òÿíáåù åäÿúÿéÿì êè, ìèí áàø êÿñìèø úÿëëàä àüëàñûí... Áóäóð, áèð àòëû
ñöðÿòëÿ ýÿëèð. Ýþðÿñÿí, íÿ õÿáÿðäèð? Õóäàéà, ñÿí õåéèð åëÿ... Àòëûíûí
äàëûíúà áèð íå÷ÿ àòëû, áèð íÿôÿðè ÿùàòÿ åäèá ýÿòèðèðëÿð... Èíøàëëàù õåéèðäèð,
èíøàëëàù õåéèðäèð. (Åíèð àøàüû)
à à ñ è ä (äàõèë îëóð.) Õàí ñàü îëñóí, ìöæäÿìè âåð!
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Òåç îë, äå ýþðöì, íÿ õÿáÿð ýÿòèðèáñÿí?
à à ñ è ä . Õàí, ãóðáàíûí îëóì, íÿôÿñèì ýÿëìèð, áåëÿ Àüà Ìÿùÿììÿä õàí, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí!..
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Íÿ îëóá? Àüà Ìÿùÿììÿä õàíû þëäöðöáëÿð
íÿäèð, äå ýþðöì?
à à ñ è ä . Éîõ... Þëäöðìÿéèáëÿð...
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Þëäöðìÿéèáëÿð, áÿñ íÿ îëóá, íèéÿ ìöæäÿ
èñòÿéèðñÿí.
à à ñ è ä . ßñèð åäèáëÿð! Áóäóð, ãîëó áàüëû ýÿòèðèðëÿð.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Èëàùè, ìÿðùÿìÿòèíÿ ýöíäÿ ìèí øöêöð! (Ãàñèäÿ) Òóò, áó ñÿíèí ìöæäÿí. (Áèð êèñÿ ïóë âåðèð.) Áóðàäàí ýåò ôÿððàøáàøûíûí éàíûíà. Äåýèíÿí ñÿíèí àäûíû ôÿððàøëàð úöìëÿñèíäÿí éàçñûí.
à à ñ è ä . Àëëàù õàíûí èëòèôàòûíû àðòûã åëÿñèí. (Èñòÿéèð ýåòñèí.)
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Äàéàí áèð àç, ýåòìÿ! Äå ýþðöì Úÿôÿðãóëó
õàí íÿ ãàéûðûð? Ìÿýÿð äàâà åòìÿêäÿí éîðóëìàéûá?
à à ñ è ä . Õåéèð, õàí. Áèç áåëÿ ýöìàí åëÿäèê êè, Àüà Ìÿùÿììÿä
__________
õàíûí ÿñèð îëìàüû îíóí ãîë-ãàíàäûíû ãûðàúàã. Àììà ãàðäàøû òóòóëàí158
äàí ñîíðà Úÿôÿðãóëó õàí èêèãàò øèääÿòëÿ äàâàéà ýèðèøäè. ßñèðëÿðèí íàüûë
åòìÿêëÿðèíÿ ýþðÿ Úÿôÿðãóëó õàí äåéèð, ÿýÿð ãûëûíú âóðà-âóðà ýåäèá ãàðäàøûìû äöøìÿí ÿëèíäÿí ãóðòàðìàñàì, þç õÿíúÿðèìëÿ þçöìö ùÿëàê
åäÿúÿéÿì.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Ãóëàã àñìà, íàõîø þëÿíäÿí ãàáàã èøûã âåðÿð.
Úÿôÿðãóëó õàí ùàëÿòè-íÿçäÿäèð. Èíøàëëàù, îíó äà ãîëó áàüëû ýÿòèðÿðëÿð
âÿ î ýÿëÿíÿäÿê äÿ ãàðäàøû áàðÿñèíäÿ òÿáäèð îëóíàð... Ñÿí ýåò. (Ãàñèä
áàø ÿéèá ýåäèð.) Íÿ ýþçÿë îëäó! Èíøàëëàù, Úÿôÿðãóëó äà ãàðäàøûíûí ùàëÿòèíÿ äöøÿð âÿ ýÿëèá ãàðäàøûíû þëìöø ýþðÿð. Îíäà ìÿí... îíà áóéóðàðàì êè, ÿùäèíÿ âÿôà åòñèí, þç õÿíúÿðè èëÿ þçöíö þëäöðñöí. Ýþçÿë äèâàíäûð!
(Áèð íå÷ÿ íÿôÿð, ÿçîí úöìëÿ Ìóñòàôà õàí Àüà Ìÿùÿììÿä õàíû ýÿòèðèðëÿð.)
Ãàðäàø! Õîø ýþðäöê. Åøèäèáñÿí:
Ùÿð îí êþùòÿð êè, áà ìåùòÿð ñèòèçÿä
×èíàí öôòÿä êè, ùÿðýèç áÿð íÿõèçÿä:1
Ìÿýÿð áó ýöíäÿí þòðö ìÿíèìëÿ äàâà åäèðäèí? Ìÿýÿð áó ñèôÿòëÿ
ïàäøàùëûã àðçóñóíà äöøìöøäöí? Ùå÷ áèð àéíàéà áàõûáñàí? Ìÿýÿð
òÿõòè-ñÿëòÿíÿò ìåéìóí éåðèäèð? Ñÿí áèëèðñÿí êè, ïàäøàùà çöëëöëëàùè-ôèëÿðç äåéèðëÿð? Ìÿýÿð Àëëàù êþëýÿñè ñÿíèí òÿê îëàð? Ñÿí éÿãèí åäèáñÿí
êè, Èðàíûí íèúàòû Ãàúàð ÿëèíäÿäèð! Àììà èíäè þç ùàëÿòèíÿ áàõ. Ãûçìûø
øèð òÿê äàâà åäÿí ãîøóíà äà áàõ, ìÿíÿ äÿ. Ýþð Èðàíûí íèúàòû ùàíñû Ãàúàð ÿëèíäÿäèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ãàðäàø, ìÿí íÿ ãÿäÿð ñÿíèíëÿ äàâà
åäèðäèì, ñÿíèí äöøìÿíèí èäèì. Èíäè ìÿí ãîëó áàüëû ÿñèðÿì, ìÿíäÿí
ùå÷ êÿñÿ áó ñààò çèéàí äÿéìÿç. Îíà ýþðÿ ìÿíÿ äöøìÿí àäû ãîéìàã
îëìàç. ßñèð ãîíàãäûð. Ãîíàüà ðèøõÿíä åòìÿê ìÿðä ñèôÿòè äåéèë. Ñÿí
ïàäøàùëûã ôèêðèíÿ äöøöáñÿí, àììà íàìÿðä ïàäøàù îëà áèëìÿç. Ìÿíè
þëäöðÿúÿêñÿí, þëäöð. Àììà íÿ ãÿäÿð Úÿôÿðãóëóíóí ãîëó ãûëûíú âóðìàãäàí éîðóëìàéûá, ïàäøàùëûã ôèêðèíè éàääàí ÷ûõàðò.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í (èðÿëè éåðèéèð). ×îõ äà ñÿí ãàðäàøûí Úÿôÿðãóëóéà
õàòèðúÿì îëìà. Ñÿíèí Úÿôÿðãóëó òÿê ãàðäàøûí âàðñà, Ìöðòÿçàãóëó õàíûí
äà ìÿíèì òÿê âÿ Ðçàãóëó õàí òÿê ãàðäàøëàðû âàð. Þëöíúÿ âóðóøìàüà
ùàçûðûã. Íåúÿ êè, ñÿíèí âÿùøè ùåéâàí òÿê áóðàéà ýÿòèðäèì, åëÿ äÿ Úÿôÿðãóëóíó áóðàäà ýþðÿðñÿí.
__________
1
Áþéöêëÿ äàëàøàí êè÷èê åëÿ éûõûëûð êè, ùå÷ áèð âàõò àéàüà ãàëõà áèëìÿç.
159
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Áó ñþçëÿðè ìÿíÿ äÿ ÷îõ äåéèáñÿí. Íÿ
ãÿäÿð ìÿí ñÿíäÿ åòèáàð ýþðäöì, áèð åëÿ äÿ Ìöðòÿçàãóëó õàí ýþðÿð.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Ìóñòàôà, ãàðäàø, àôÿðèí ñÿíÿ âÿ ñÿíèí øöúàÿòèíÿ! Áó ýÿòèðäèéèí ùåéâàíûí òÿíáèùèíè ñÿíÿ ðöúó åäÿðÿì. Èñòÿéèðñÿí ýþçëÿðèíè ÷ûõàðò, èñòÿéèðñÿí áàøûíû êÿñäèð.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ìÿí áóðàäà þç Àëëàùûìëà ÿùä åëÿéèðÿì, ýÿðÿê
Úÿôÿðãóëó õàíû äà ÿñèð åäÿì. ßââÿë áóíóí ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíäà îíóí
áàøûíû êÿñÿì âÿ ñîíðà áóíóí ýþçëÿðèíè ÷ûõàðäàì. Áóíà îíäàí áþéöê
òÿíáèù îëà áèëìÿç. Ùÿð êèøèéÿ Àëëàù äöíéàäà èêè áþéöê íåìÿò âåðèá:
áèðè îíóí êèøèëèéèäèð âÿ áèðè äÿ îíóí ýþçëÿðè. ßââÿëèíúè íåìÿòäÿí áóíó
ßäèë øàù ìÿùðóì åäèá, èêèíúèñèíäÿí äÿ ìÿí ìÿùðóì åäÿðÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ùÿð íÿ åäÿúÿêñÿí åò. Éàçûëàí éàçûëûá.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Ñÿíè áó ùàëÿòäÿ ýþðÿíäÿ ìÿí éàçûëàíû
îõóäóì.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ôÿððàø! Ýåò êöíäÿ ýÿòèð âÿ éàõøû òÿçÿ êöíäÿ. (Ôÿððàø ýåäèð.) Ñÿí ïàäøàùñàí, ýÿðÿê ñÿíèí àéàüûíà ïàäøàùà ëàéèã êöíäÿ
âóðóëà. (Êöíäÿíè ýÿòèðèðëÿð.) Ñàëûí áóíóí àéàãëàðûíà. Êöíäÿíèí òîçóíó
ñèëèí, ïàäøàùûí ëèáàñû áóëàíìàñûí.
Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí àéàãëàðûíû ñàëûðëàð êöíäÿéÿ.
à à ñ è ä (äàõèë îëóð). Õàí, íÿ äóðóáñàí, åâèìèç éûõûëäû, ãîøóíóìóçóí éàðûñû òÿðê îëäó! Éåðäÿ ãàëàíûí áèð ùèññÿñè Úÿôÿðãóëó õàí òÿðÿôÿ
êå÷äè âÿ ãàëàíû ïÿðàêÿíäÿ îëóá ùÿðÿñè áèð éàíà ãà÷äû. Ðçàãóëó õàí ÿñèð
îëóá, êå÷èá Úÿôÿðãóëó õàíûí ÿëèíÿ.
Ì ö ð ò ÿ ç à ã ó ë ó õ à í . Îüëàí, íÿ äàíûøûðñàí?! Äåýèíÿí áó ñààò àòëàðû ÷ÿêñèíëÿð. Ìóñòàôà, ãàðäàøûì, ãåéðÿò ýöíöäöð, ýÿë äàëûìúà. Èíäè
ýÿðÿê ìÿí þçöì ìåéäàíà ÷ûõàì, éîõñà àõûð ýöíöìöçäöð! (Òåç ÷ûõûð.)
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Áó ÿñèðè áóðàäà ñàõëàéûí! (Þç-þçöíÿ.) Ìÿí äÿ àòëàíûì, ñîíðà ôèêèð åäÿðÿì, ãîøóíà ýåäèì, éà áèð àéðû éåðÿ. (Òåç ÷ûõûð.)
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿíè þç úÿëàëûíà àíä âåðèðÿì, Úÿôÿðãóëóíó òåçëèêëÿ ìÿíÿ ñàëàìàò éåòèð.
Øåéïóð ñÿñè ýÿëèð. Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí ãàðîâóëëàðû ãà÷ûðëàð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (ñÿðêÿðäÿëÿðëÿ äàõèë îëóð). Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿíÿ øöêöð, ãàðäàøûìû ñàëàìàò òàïäûì! (Êöíäÿíè àéàüûíäàí à÷ûð.) Ãàðäàø, ýÿë
ãóúàãëàøàã. Øöêöð îëñóí õóäàâÿíäè-àëÿìèí úÿëàëûíà êè, äþðä èë ÿçèééÿò
âÿ ìÿøÿããÿòäÿí ñîíðà ôÿòù áèçëÿ îëäó. Èíäè úÿìè Ãàúàð ñÿíèí àéàüûíûí
àëòûíäàäûð. Áó äàâà úÿìè Ãàúàð íÿñëèíè áèð àäàì òÿê åëÿéèá âÿ î àäàì
160
äà ìÿõñóñäóð ñÿí Àüà Ìÿùÿììÿä õàíà. Úàìààò èòòèùàäû èëÿ ïàäøàùëûã
äà åäÿ áèëÿðñÿí âÿ ìÿí äÿ ùÿìèøÿ ñÿíèí ãàáàüûíäà íþêÿð âàðàì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í (Úÿôÿðãóëó õàíûí áîéíóíó ãóúàãëàéûá).
Ãîëóìóí ãöââÿòè, áåëèìèí äàéàüû ãàðäàøûì! Àëëàù ñÿíè ìÿíÿ ÷îõ ýþðìÿñèí!
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ðçàãóëó õàíû áóðàéà ýÿòèðèí.
Ðçàãóëó õàíû ýÿòèðèðëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ðçàãóëó! Ñÿí íÿ úöðÿò åäèá ìÿíèì
ìöãàáèëèìÿ ãîøóí ÷ûõàðòäûðäûí, ìÿýÿð áó ýöíäÿí ãîðõìóðäóí? Ìÿí
ñÿíÿ î òÿíáåùè åëÿéÿúÿéÿì êè, ñÿíèí àäàøûí Ðçàãóëó õàí Ìèðçÿéÿ îëäó.
Àïàðûí, áóíóí èêè ýþçëÿðèíè äÿ ÷ûõàðäûí!
Ðçàãóëó õàíû àïàðûðëàð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ãàðäàø, áóéóð áó òÿëëèí öñòöíÿ ÷ûõ. Ãîøóí ÿùëè
ñÿíè çèéàðÿò åëÿñèí, éîõñà ùàìû ñÿíè þëìöø áèëèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . ßëáÿòòÿ ëàçûìäûð. Ýÿë, ãàðäàø, äàëûìúà.
Èêèñè äÿ ÷ûõûðëàð òÿëëèí öñòöíÿ.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Úàìààò! Áóäóð ñèçèí ñÿðêÿðäÿíèç, õóäàâÿíäèàëÿìèí êþìÿéè èëÿ ñàü âÿ ñàëàìàò, ýþçöíöçöí ãàáàüûíäà. (Àüà Ìÿùÿììÿä õàíà) Ãàðäàø! Áèð áó ñÿùðàíû òóòàí ãîøóíà òàìàøà åëÿ. Äöçëÿðäÿ îòëàðû, ýþéäÿ óëäóçëàðû, ìåøÿëÿðäÿ àüàúëàðû ñàíàìàã ìöìêöíäöð,
àììà Ãàúàð ãîøóíóíó ñàíàìàã ìöìêöí äåéèë. Áó ãîøóí ùàìûñû
ìÿíèì èòàÿòèìäÿäèð âÿ ìÿí äÿ ñÿíèí èòàÿòèíäÿ. Ìÿí ñÿíèí ãàáàüûíäà
èíäèéÿäÿê äàâà åëÿìèøÿì âÿ áóíäàí ñîíðà íÿ ãÿäÿð ãîëóìäà ãöââÿò
âÿ ñèíÿìäÿ íÿôÿñ âàð, éåíÿ áó ãîøóíëà áèð éåðäÿ ñÿíèí óüðóíäà ÷àëûøìàüà àìàäÿ âàðàì. Ìÿí Ãàúàð íÿñëèíèí ýþçöíöí ãàáàüûíäà ñÿíÿ ÿðÿáè
áåéÿò åëÿìÿê èñòÿéèðÿì. ßðÿá áèð âÿäÿ áåéÿò åëÿéÿíäÿ êè, ÿëèíè âåðäè,
éÿãèí âÿôà åëÿéÿúÿê. Ìÿí äÿ áó òÿëëèí öñòöíäÿ áó ñàü ÿëèìè âåðèðÿì
ñÿíÿ. (ßë âåðèð.) Áèë âÿ õàòèðúÿì îë êè, íÿ ìÿíäÿí âÿ íÿ ìÿíèì ãîøóíóìäàí ùå÷ âÿäÿ ñÿíÿ õÿéàíÿò îëìàéàúàã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ìÿðùÿáà, ãàðäàø! Ìÿðùÿáà!
Åíèðëÿð àøàüû, áó ùàëäà áèð ñÿðêÿðäÿ áèð íå÷ÿ ÿñèð ýÿòèðèð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Áóíëàð íÿ ÿñèðäèðëÿð?
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ìöðòÿçàãóëó õàíûí ìöãÿððÿá àòëûëàðûíäàíäûðëàð. Îíóíëà áèð éåðäÿ ãà÷ûðäûëàð. Ãîâäóã, þçöíö òóòà áèëìÿäèê, àòëûëàðûíû ÿëÿ
__________
êå÷èðòäèê.
161
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (ÿñèðëÿðäÿí áèðèíÿ). Áó ñààò äå ýþðöì, Ìöðòÿçàãóëó õàí âÿ Ìóñòàôà õàí íåúÿ îëäóëàð? Âàé ñÿíèí ùàëûíà ÿýÿð éàëàí
äåéÿñÿí! Àììà äîüðóñóíó äåñÿí, ñÿíè àçàä åëÿéÿúÿéÿì.
ß ñ è ð . Õàí ñàü îëñóí, åëÿ êè áèçèì ãîøóí ïÿðàêÿíäÿ îëäó âÿ Ðçàãóëó õàí ÿñèð äöøäö, î âÿäÿ Ìöðòÿçàãóëó õàí áèçëÿ áÿðàáÿð àòëàíûá ãîøóíóí è÷èíÿ ÷àïäû. Íÿ ãÿäÿð ãûøãûðäû, íÿðÿ âóðäó, ãîøóí êàð ýþðÿ áèëìÿäè. Àõûðäà þçö äÿ àòûíûí áàøûíû ÷åâèðèá ãà÷äû. Ýÿðÿê Ìÿøùÿä òÿðÿôÿ
ãà÷ìûø îëàð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Áÿñ ìÿíèì íàìÿðä ãàðäàøûì Ìóñòàôà
õàí?
ß ñ è ð . Ìóñòàôà õàí àõûðäà ùå÷ äàâà ìåéäàíûíäà ýþðöíìÿäè. Áåëÿ
äàíûøäûëàð êè, ãîøóíóíó ìÿüëóá îëìàüûíû åøèäÿí òÿê àòûíû ìèíèá î ãà÷àíäûð ãà÷ûð. Äåéèðìèø êè, Ðóñèéà òîðïàüûíà ãà÷àúàüàì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ìÿí áó ÿñèðè àçàä åëÿäèì à÷ûí ãîëóíó.
(Úÿôÿðãóëó õàíà) Ãàðäàø, ñÿíèí äþâëÿòèíäÿí úÿìè Ãàúàð áèðëÿøèá. Áóíäàí ñîíðà ôöðñÿòè ôþâò åëÿìÿê ëàçûì äåéèë. Ýÿðÿê áèðëÿøìèø ãîøóíóí
ýöúö èëÿ öçöìöçÿ áàüëû éîëëàðû à÷àã. Èñôÿùàí ùþêìäàðû ßëèìÿðäàí õàí
þëöá âÿ éåðèíäÿ îüëó ãàëûáäûð êè, áèøöóðóí áèðèäèð. Ëàçûìäûð ãîøóíà áèð
íå÷ÿ âàõò ðàùàòëûã âåðèá, Èñôÿùàí öñòöíÿ ýåäÿê, òà Ôàðñèñòàíû þçöìöçÿ
òàáå åäÿê.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . ×îõ ýþçÿë ôèêèðäèð. (Ýöëöð.) Öìèäâàðàì êè, Úÿôÿð õàí ÿâÿçèíäÿ Úÿôÿðãóëó õàí ÿéëÿøÿ.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Ýþçöì öñòÿ... Ãàðäàø, íåúÿ êè ìÿëóì
îëäó, äÿõè Ãàúàðäàí áèçÿ äöøìÿí ãàëìàäû. Èíäè ìÿí èñòÿéèðÿì ãîøóí
ÿùëèíÿ èíäèéÿäÿê öðÿéèìäÿ ñàõëàäûüûì àõûð ñþçöìö äåéèì... Ýÿë,
ãàðäàø, òÿëëèí öñòöíÿ. ßëèãóëó, ñÿí äÿ ýÿë.
×ûõûðëàð òÿëëèí öñòöíÿ.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Úàìààò, õàìóø îëóí, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí ñþç
äåìÿê èñòÿéèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä õ à í . Åé áóðàéà úÿì îëàí Ãàúàð ãîøóíëàðû!
Åé ìÿíèì ãàðäàøëàðûì, äîñòëàðûì, ÿçèçëÿðèì âÿ åé íÿñëè-Ãàúàðûí ãÿéóð
ñÿðêÿðäÿëÿðè, úàâàíëàðû! Áèëèí âÿ àýàù îëóí êè, áó ýöíäÿí òàðèõè-Ãàúàðèíèí ÿââÿë ñÿùèôÿñèíèí áèñìèëëàùû éàçûëäû. Î áèñìèëëàùû ìÿí äåéèðÿì âÿ
äàëûíúà ñèçÿ ìÿëóì åäèðÿì êè, ìÿíèì Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð,
Ìàëèêè-áèë-èñòèãëàëè-êöëëè-ìÿìàëèêè-ìÿùðóñåéè-Èðàí!
Áó ýöíäÿí ùà__________
ìàí ñÿëòÿíÿòè-Èðàíû àëûðàì ÿëèìÿ âÿ öìèäâàð îëóðàì êè, áó ãîøóíóí
162
êþìÿéè èëÿ Ãàúàð íÿñëè ùÿìèøÿ òÿõòè-ñÿëòÿíÿòè-Èðàíèíè ìöçÿééÿí åäÿ.
Íåúÿ êè ñèç Ãàúàð òàèôÿñè áèðëÿøèáñèíèç, åëÿ äÿ ñèçèí êþìÿéèíèçëÿ ïàð÷àïàð÷à ÿëëÿðäÿ ãàëìûø Èðàí, èíøàëëàù, áèðëÿøÿúÿê. Àëëàùûí òþâôèãèíÿ âÿ
ñèçèí êþìÿéèíèçÿ áåë áàüëàéûá, àüûð éîëëàðà ãÿäÿì ãîéóðàì.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (äèçè öñòÿ ÷þêöð). Ãèáëåéè-àëÿì, ÿââÿë ñÿíÿ áåéÿò åäÿí ìÿí âÿ ìÿíè èñòÿéÿí ãîøóí!
ß ë è ã ó ë ó õ à í . Ãàðäàø, ñÿëòÿíÿòèí ìöáàðÿê îëñóí!
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ ë ÿ ð (óúàäàí). Ïàéÿíäÿ áàä1 Àüà Ìÿùÿììÿä øàù
Ãàúàð!
à î ø ó í ä à í ñ ÿ ñ ý ÿ ë è ð . Ïàéÿíäÿ áàä Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð!
ÏßÐÄß
__________
1
Âàð îëñóí.
163
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð
Úÿôÿðãóëó õàí
îíóí ãàðäàøëàðû
ßëèãóëó õàí
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í – âÿçèð
Ì è ð ç ÿ Ú ÿ ô ÿ ð õ à í – åøèê àüàñû
ßëèôõàí ßôøàð
Ö÷ íÿôÿð ñÿðêÿðäÿ, ãóëàì âÿ ôÿððàøëàð
}
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Òåùðàí. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðûí åâè. Øàù òÿõò öñòöíäÿ ÿéëÿøèá, éàíûíäà
âÿçèð Ùàúû Èáðàùèì õàí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Øöêöð îëñóí Àëëàùûí úÿëàëûíà
êè, Ôàðñèñòàíà ãàëèá îëäóã. Ìÿí áóíó éÿãèí åòìèøäèì êè, ßëèìóðàä
õàíûí îüëó Úÿôÿð õàí Ãàúàð ãîøóíóí ãàáàüûíäà äàâàì åäèá Èñôÿùàíäà
îòóðà áèëìÿéÿúÿê. Áåëÿ äÿ îëäó âÿ øöêöð îëñóí Àëëàùà êè, Èñôÿùàí òîðïàüûíà äàâàñûç ìàëèê îëäóã. Áóíó äà áèëýèíÿí, Ùàúû Èáðàùèì õàí, ìÿí
äÿõè Ìàçàíäàðàíà ãàéûòìàéàúàüàì. Ìÿíèì ôèêðèì Òåùðàíûí ãÿëÿñèíè
ìþùêÿìëÿøäèðèá, Òåùðàíû ùÿìèøÿëèê, Èñôÿùàí ÿâÿçèíÿ Èðàíà ïàéòàõò
åòìÿêäèð. Òåùðàíûí êþ÷ÿðè òöðê òàéôàëàðûíûí éàõûíëûüûíäà îëìàüû ÷îõ
øÿðòäèð. Ìÿí áèëèðÿì êè, áóðàíûí ïàéòàõò îëìàüû ùÿìèøÿëèê ôàðñëà òöðê àðàñûíäà ÿäàâÿòÿ áàèñ îëàúàã. Àììà áó ÿäàâÿò àíúàã öðÿêäÿ ãàëûá, íÿòèúÿ
âåðìÿéÿúÿê, ÷öíêè ìÿí ôàðñëàðû äà, òöðêëÿðè äÿ ëàçûìûíúà òàíûìûøàì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áåëÿ äåéèðëÿð êè, Úÿôÿð õàí
ùÿð÷ÿíä Èñôÿùàíäàí ãà÷ûá, àììà áàøûíà ãîøóí úÿì åòìÿéÿ ìÿøüóëäóð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ôèêèð åòìÿ, Ùàúû Èáðàùèì õàí,
áóíëàð ùàìûñû õÿéàëè-õàìäûð. Ôàðñ ôèðãÿëÿðèíèí ñÿðêÿðäÿëÿðè ùå÷ âÿäÿ Úÿôÿð õàíûí áàéäàüûíûí àëòûíà ýÿëìÿçëÿð òà îíäàí áèð êÿðàìÿò ýþðìÿéÿëÿð. Îíëàð ùÿð áèðè áèð èääèàéà äöøöá ýþçëÿéÿúÿêëÿð êè, ãàúàðëàðëà
çÿíäèëÿðèí àðàñûíà áèð ãèëö-ãàë äöøñöí. Òà îðòàëûüà ýèðèá ìÿðàìëàðûíà
164
÷àòñûíëàð. Àììà ßëè õàí ßôøàð êè, áþéöê ãîøóíëà ýÿëèá Òåùðàí ÿòðàôûíäà äöøöá âÿ ïàäøàùëûã àðçóñóíäàäûð, îíóíëà äàâà ÷ÿòèí îëàúàã. (Ìèðçÿ
Úÿôÿð õàí äàõèë îëóð.) Ìèðçÿ! Íÿ õÿáÿðëÿ ýÿëäèí?
Ì è ð ç ÿ Ú ÿ ô ÿ ð õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áóäóð, ñöáùäÿí èíäèéÿäÿê
ýþôòýóäóð. Ñþùáÿò àõûð áó éåðÿ éåòäè êè, ßëè õàí ßôøàð áèçèì ùÿð áèð
òÿêëèôèìèçè ìÿí åòäè: – áèçèì àðàìûçäà êÿñêèí ãûëûíúäàí âÿ èòè íèçÿäÿí
áàøãà âàñèòÿ îëà áèëìÿç, – äåéèá, þç ãîøóíóíà òÿðÿô ìöðàúèÿò åòäè.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ãîøóíëàð êè, ðóáÿðó äóðóáëàð?
Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí. Áÿëè, ãóðáàí. Ãàúàð ãîøóíó áèð èøàðÿéÿ ìÿÿòòÿëäèð êè, úÿìè ßëè õàíûí ãîøóíóíó áèð òöðôÿòöëåéíäÿ íàáóä åëÿñèí. ßëè
õàí þçöíäÿí ÷îõ ìöøòÿáèùäèð âÿ îíóí ãöðóðëà äàíûøûá ýåòìÿéè ñÿðêÿðäÿëÿðè âÿ ÿëÿëõöñóñ ßëèãóëó õàíû ùàëÿòäÿí ÷ûõàðäûá. Ùàìûñûíûí ùèðñäÿí
ýþçëÿðè ãûçàðûá. Òÿçÿ êÿìÿíäÿ êå÷ìèø õàì ÿðÿá àòû òÿê þçëÿðèíè éåéèðëÿð. Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿí ãîúà Ìèðçÿ Úÿôÿðèí ãåéðÿòè ãÿáóë åòìèð êè, ñÿí
òÿê ãÿâè ïàäøàùûí ìöãàáèëèíäÿ ßëè õàí ßôøàð òÿê àäàì úöðÿò åäèá ñþç
äàíûøñûí. Ãèáëåéè-àëÿì! Èçèí âåð ãîøóíà, ãàáàãúà ãûëûíú âóðàí ìÿí
ãîúà îëàðàì. Àõ, ùàðàäàí àëûì Úÿôÿðãóëó õàíû!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ñÿáð åò, Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí. Ñÿí
òÿäáèðëè êèøèñÿí, áåëÿ äàíûøûã ñÿíÿ øàéèñòÿ äåéèë. Ùÿð áèð äöøìÿíèí
ìöãàáèëèíÿ ãîøóíëà ýåòñÿí, àõûðäà ãîøóíñóç ãàëàðñàí. Äàâà âàð ãûëûíúëà ãóðòàðàð, äàâà âàð äèëëÿ. ßââÿë äèë, ñîíðà ãûëûíú ãîøóíó ìÿíÿ ëàçûìäûð. Ìÿí ßëè õàíëà äàâà åòìÿéÿúÿéÿì. Ýÿë ÿéëÿø, êàüûç, ãÿëÿì ýþòöð,
ìÿí íÿ äåñÿì éàç. (Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí ÿéëÿøèá, êàüûç âÿ ãÿëÿì ýþòöðöð.)
Éàç: Øàùÿíøàùè-Èðàí Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð òÿðÿôèíäÿí ßôøàðûí
ãÿéóð ñÿðêÿðäÿëÿðè èëÿ ãîøóíëàðûíà! ßôøàð ãîøóíóíóí Ãàúàð öñòöíÿ
ýÿëìÿéèíè ôèêèð åòäèêúÿ, ìÿíèì öðÿéèì ãàíà äþíöð. Ìÿíèì ñÿëòÿíÿòèìäÿí, úÿëàëûìäàí, øþâêÿòèìäÿí àðòûã Èðàíûí õîøáÿõòëèéèäèð. Àììà èêè
òöðê òàéôàñûíûí ðóáÿðó äóðóá áèð-áèðèíèí ãàíûíû òþêìÿéè Èðàíûí òÿíÿççöëöíÿ ñÿáÿá îëàð âÿ îíóí äöøìÿíèíè àéàãëàíäûðàð. Ìÿí ùå÷ ìàíå
äåéèëÿì êè, ßôøàð òàéôàñû þç ñÿðêÿðäÿëÿðèíèí òÿùò-ðÿéàñÿòèíäÿ ðàùàò
äîëàíûá, þçëÿðèíäÿí ìÿíôÿÿòáÿðäàð îëàëàð. Àíúàã öðÿêäÿí ÿôøàðëàðëà
ãàúàðëàðûí áèðëÿøèá öìóìè äöøìÿíèí äÿôèíÿ ÷àëûøìàãëàðûíû àðçó åäèðÿì. Ãóðòàðäûí? Âåð áóðàéà. (Ãîë ÷ÿêèð.) Áó êàüûçû ýþòöðöá ÷àïàðñàí
ãîøóíà, âåðÿðñÿí ßëèãóëó õàíà, äåéÿðñÿí, ñÿðêÿðäÿëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñèíè ýþòöðñöí, ýåòñèí. ßëè õàíûí ãîøóíóíóí ìöãàáèëèíäÿ äóðóá îõóñóí.
Öìèäâàðàì êè, áó êàüûç íÿòèúÿ âåðÿ. Äàéàíìà!
Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí ýåäèð.
165
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áó ÷îõ áþéöê òÿáäèð èäè êè,
ñèçäÿí ñàäèð îëäó. Àôÿðèí áåëÿ òÿäáèðÿ!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äöíéàäà èêè àäàì ìÿíè ùÿëàêÿòäÿí ãóðòàðûá, áèðè ãàðäàøûì Úÿôÿðãóëó õàí âÿ áèðè äÿ áó Ìèðçÿ
Úÿôÿð. Ìÿí Êÿðèì õàíûí éàíûíäà îëàí âàõò îíóí ãàðäàøû Ùöñåéíÿëè
õàí õàùèø åòìèøäè êè, Ìàçàíäàðàí ÿùëèíè Êÿðèì õàíûí öçöíÿ àü åëÿòñèí.
Êÿðèì õàí ìÿíÿ ãîøóí âåðèá ãàðäàøûíûí ìöãàáèëèíÿ ýþíäÿðìÿê èñòÿéèðäè. Àììà Ìèðçÿ Úÿôÿð ìàíå îëäó. Ìÿíè ýþíäÿðìÿäèëÿð. Ñÿí áåëÿ
ýöìàí åòìÿ êè, Ìèðçÿ Úÿôÿðèí ìÿíÿ ìÿùÿááÿòè âàð èäè. Õåéð, îíó
âàäàð åäÿí þç àüàñûíà îëàí êÿñðÿòè-èõëàñû èäè. Ìèðçÿ Úÿôÿð éÿãèí åëÿìèøäè, ÿýÿð ìÿí Ìàçàíäàðàíà ýÿëñÿì, éÿãèí Ùöñåéíÿëè õàíëà áèðëÿøÿúÿéÿì. Áóíó äà áèë êè, ÿýÿð ìÿí î âÿäÿ áàø ãîâçàñàéäûì, Êÿðèì
õàíäà î ãÿäÿð çîð âàð èäè êè, ìÿíè àç çàìàíäà ôþâò åäÿðäè. Îäóð êè,
ìÿí áó êèøèíè ÿçèç òóòóðàì âÿ þçöìÿ ñþç âåðìèøÿì êè, ùå÷ âÿäÿ Ìèðçÿ
Úÿôÿðèí âÿ îíóí õèøö ÿãâàìûíûí öñòöíäÿí íÿçÿðèìè êÿñìÿéèì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, ñÿáÿá íÿ îëäó êè, ñèç Úÿôÿðãóëó õàí òÿê ïÿùëÿâàíûí ãÿëáèíÿ äÿéäèíèç? Ãÿçÿáèíèç òóòìàñûí
ãèáëåéè-àëÿì êè, áåëÿ úÿñàðÿò åäèá ñîðóøóðàì. Ñèç êè, îíà Èñôÿùàí ùþêóìÿòèíè âÿäÿ âåðìèøäèíèç, íÿ ñÿáÿáÿ Ìàçàíäàðàíà ýþíäÿðäèíèç?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿñëÿùÿò áåëÿ îëäó.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ìÿýÿð Èñôÿùàíà îíäàí ëàéèã ùàêèì òàïàúàãñûíûç?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Îíäàí ëàéèã òàïûëìàç, àíúàã
áóðàäà áèð ñèðð âàð êè, à÷à áèëìèðÿì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿýÿð ìÿí ñèçèí ãÿçÿáèíèçÿ äö÷àð îëìóøàì? Áóéóðóí áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ úÿëëàä ìÿíèì áîéíóìó âóðñóí. Ìÿí äÿõè çèíäÿýàíëûã åëÿìÿê èñòÿìèðÿì. Èíäèéÿäÿê ìÿí
øàùûí ìöáàðÿê àüçûíäàí áåëÿ ëÿôç åøèòìÿìèøäèì. Ñèç áèëèðñèíèç êè, áó
ñèððè äàøà äåéÿñèíèç äàø úàìààòà äàíûøà áèëÿð, àììà ìÿí Ùàúû Èáðàùèì
äàøäàí ìþùêÿìÿì. (Áàø ÿéèá ÷ûõûð.)
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùàúû Èáðàùèì, äåéÿñÿí, èíúèäè.
Åéáè éîõäóð, êþíëöíö àëàðàì. Àõûð ìÿí îíà, íåúÿ äåéèì êè, Úÿôÿðãóëó
õàíäàí ãîðõóðàì. Ìÿí î âÿäÿ øÿêêÿ äöøäöì êè, Áàáà õàíû âÿëèÿùä òÿéèí åäÿíäÿ ÿââÿë áåéÿò åäÿí Úÿôÿðãóëó õàí îëäó. Ìÿí, äîüðóäóð, îíà
Èñôÿùàí ùþêóìÿòèíè âÿäÿ âåðìèøäèì. Àììà ìÿí íåúÿ áó âÿäÿéÿ ÿìÿë
åäèì? Ìÿíèì íÿ ãÿäÿð ãîøóíóì âàð, ùàìûñû Úÿôÿðãóëó õàíû àòà òÿê
__________
èñòÿéèð. Äåéÿ áèëÿðÿì êè, ãîøóí îíó ìÿíäÿí àðòûã èñòÿéèð. ßýÿð õàùèø
166
åäÿ, ãîøóíóí ùàìûñûíû ìÿíèì öçöìÿ äóðãóçà áèëÿð. Íåúÿ êè, ìÿíèì
ãîëóìäàí òóòóá, òÿõòè-ñÿëòÿíÿòäÿ ÿéëÿøäèðäè, ùÿì÷èíèí ãîëóìäàí òóòóá, åíäèðèá þçö ÿéëÿøÿ áèëÿð. Ìÿí íåúÿ îíà, Èðàí ïàäøàùëàðûíûí ïàéòàõòû îëìóø Èñôÿùàíûí ùþêóìÿòèíè âåðèì? Ìÿí îíà Ìàçàíäàðàí ùþêóìÿòèíè âåðìèøÿì, ýåäèá ÿéëÿøèá îðàäà, îëóá ýóøÿíèøèí. Íÿ ùþêóìÿòÿ
øöðó åëÿéèð, íÿ ÷àüûðûðàì ýÿëèð, íÿ éàçäûüûì êàüûçëàðà úàâàá âåðèð. Áó
äà ìÿíè äàùà àðòûã òÿøâèøÿ ñàëûá. Úÿôÿðãóëó ìÿíÿ ÿðÿáè áåéÿò åëÿéèá,
îëà áèëÿð êè, ìÿíèì öçöìÿ àü îëìàñûí, àììà ìÿíèì âàðèñèìÿ ðàùàòëûã
âåðìÿéÿúÿê. Áó ìÿíèì éÿãèíèìäèð. Èíäèäÿí òÿäáèð ëàçûìäûð: ÿëàúèâàãèÿ ïèø ÿç âöãó, áàéÿä êÿðä1. (Úàüûðûð.) Ãóëàì. (Ãóëàì ýèðèð.) Ùàúû
Èáðàùèì õàíû áóðàéà ÷àüûð. (Ãóëàì ÷ûõûð.) Ùàúû Èáðàùèì õàí òÿáäèðëè
âÿçèðäèð, ëàçûìëû âÿçèðäèð. (Ùàúû Èáðàùèì õàí äàõèë îëóð.) Ùàúû, äåéÿñÿí
ìÿíäÿí ðÿíúèäÿ õàòèð îëäóí?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿí íÿêàðÿéÿì, ñèçäÿí
ðÿíúèäÿ õàòèð îëìàüû õÿéàëûìäàí äà êå÷èðÿ áèëÿì. Ìÿí ùÿëÿ î ìÿðòÿáÿäÿ þçöìäÿí ìöøòÿáåù îëìàìûøàì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ñÿí ÷ûõàíäàí ñîíðà ìÿí ôèêèð
åëÿäèì. Ùÿãèãÿò, ìÿí Úÿôÿðãóëó õàí ùàããûíäà çöëì åëÿìèøÿì, îíóíòÿê ãàðäàøûí öðÿéèíÿ äÿéìÿê çÿùè íàèíñàôëûãäûð. Ìÿí èíäè þç ÿìÿëèìäÿí ïåøìàí îëóá, ãÿò åòìèøÿì êè, Úÿôÿðãóëó õàíû ÷àüûðûá, ýþíäÿðèì
Èñôÿùàíà.
Ùàúû Èáðàùèì õàí . Ãèáëåéè-àëÿì, áàüûøëàéûí, éåíÿ úÿñàðÿò åëÿéèðÿì. Ñèç èíäèéÿäÿê Úÿôÿðãóëó õàíà íå÷ÿ ñèôàðèøëÿð åäèáñèíèç, íå÷ÿ êàüûç
éàçûáñûíûç, ùå÷ áèðèñèíÿ úàâàá âåðìÿéèá. Ãîðõóðàì èíäè äÿ ýÿëìÿéÿ.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Èíäè ìÿí îíó àéðû éîëëà ÷àüûðàðàì. Ìÿí áèëèðÿì, Úÿôÿðãóëó õàí àíàñûíûí õàòèðèíè ÷îõ èñòÿéèð. Áó
ñààò ñÿí ýåò Úÿôÿðãóëóíóí àíàñûíûí éàíûíà, äåýèíÿí, øàù îíäàí õàùèø
åäèð êè, þçö çÿùìÿò ÷ÿêèá Ìàçàíäàðàíà ýåòñèí. ßââÿë Úÿôÿðãóëó õàíà
ìÿíèì äèëèìäÿí ñàëàì éåòèðñèí âÿ äåñèí êè, ìÿí þç ÿìÿëèìäÿí ïåøìàí îëóá, îíó Èñôÿùàíà ùàêèì òÿéèí åòäèì. Âÿ ìÿíèì ÿçèç ãàðäàøûìäàí òÿâÿããå åòñèí êè, Èñôÿùàíäàí ãàáàã Òåùðàíà ýÿëñèí, áèð ýþðöøÿê.
×öíêè êþíëöì îíó ÷îõ èñòÿéèð âÿ áèð äÿ Èñôÿùàí áàðÿñèíäÿ áèð ïàðà
âàúèá ìÿñÿëÿëÿðèí ìöçàêèðÿñè âàúèáäèð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áó òÿäáèð Èðàíûí äÿõè äÿ òÿðÿããèñèíÿ áàèñ
îëàúàã. Ìöðÿõõÿñ îëóð. (×ûõûð.)
__________
1
Áàø âåðÿ áèëÿúÿê âàãèÿíèí ÿëàúûíû áàø âåðìÿçäÿí ÿââÿë åòìÿê ëàçûìäûð.
167
Ì è ð ç ÿ Ú ÿ ô ÿ ð õ à í (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì. Àôÿðèí òÿäáèðÿ,
íåúÿ êè, ãèáëåéè-àëÿì ùþêì åòìèøäè, ßëèãóëó õàí ñÿðêÿðäÿëÿðäÿí èêè
íÿôÿðè âÿ ìÿíè ýþòöðöá éåðèäè ßëè õàíûí ãîøóíóíà òÿðÿô. Ãîøóíóí
ìöãàáèëèíäÿ äóðóá êàüûçû óúà ñþâòëÿ îõóäó. Êàüûç ãóðòàðàí òÿê ßëè
õàíûí ñÿðêÿðäÿëÿðè âÿ ãîøóíó ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá äåäèëÿð êè, ßëèãóëó õàí,
áèç ñÿíÿ òàáåéèê âÿ íÿ ãÿäÿð ãÿâè äöøìÿí ìöãàáèëèíÿ àïàðñàí, áàø âÿ
úàíëà äàëûíúà ýåòìÿéÿ ùàçûðûã. Àììà ãàúàðëàðëà áèç äàâà åòìÿéÿúÿéèê. ßëè õàíûí ãîëó áîøàëäû. Èíäè, áóäóð, þçö äÿ, ñÿðêÿðäÿëÿðè äÿ ýÿëèá
ãàïûäà äóðóá, ùöçóðè-àëèéÿ ìöøÿððÿô îëìàüà èçèí èñòÿéèðëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äåéèíÿí áóéóðñóíëàð.
Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí ÷ûõûð. ßëè õàí ßôøàð ñÿðêÿðäÿëÿðè èëÿ äàõèë îëóð.
ß ë è õ à í ß ô ø à ð . Ãèáëåéè-àëÿì, êàìàëè-èõëàñ âÿ èðàäÿ èëÿ ìÿí âÿ
ìÿíèì ñÿðêÿðäÿëÿðèì ùöçóðè-àëèäÿí ÿôâ èñòÿéèðèê. Áèç áþéöê ñÿùâäÿ
èìèøèê. Ãèáëåéè-àëÿìèí ýþçÿë ìÿêòóáóíóí ìÿçìóíóíó åøèäÿíäÿí ñîíðà
ñÿùâèìèçè àíëàéûá ÷îõ ïåøìàí îëóá ýÿëìèøèê. Ìÿí, ìÿíèì çèðè-äÿñòèìäÿ
îëàí ñÿðêÿðäÿëÿð âÿ ãîøóí, ùàìûìûç áåéÿò åäèðèê øàùÿíøàùè-Èðàí Àüà
Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðà.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . ×îõ ìÿìíóíàì ñÿíäÿí, ßëè
õàí. Øöêöð îëñóí Àëëàùà êè, èêè áþéöê òöðê òàèôÿñè áèð-áèðèíÿ ÿë âåðèá,
äöøìÿíè ñÿðíèýóí åëÿäè. (×àüûðûð.) Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí! (Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí
äàõèë îëóð.) ßëè õàíà âÿ ñÿðêÿðäÿëÿðèíÿ ìÿíçèë âåð. Íåúÿ êè, ïàäøàù
ãîíàüûíà øàéèñòÿäèð ùþðìÿò åëÿ áóéóðóã âåð êè, ßëè õàíûí ãîøóíóíóí
ùÿð èéèðìè íÿôÿðèíÿ áèð ãîéóí âÿ áèð êóçÿ øÿðàá âåðñèíëÿð. ßëè õàí, ýåò
ðàùàò îë. Ñÿí áóíäàí ñîíðà ìÿíèì ÿçèçèìñÿí, ÿçèç ñÿðêÿðäÿì îëàúàãñàí. (ßëè õàí ñÿðêÿðäÿëÿðè èëÿ âÿ Ìèðçÿ Úÿôÿð ýåäèðëÿð.) Áóíóí äà öðÿéè
ìÿíëÿ äöçÿëìÿç, îíà ýþðÿ äÿôè âàúèáäèð... Õóäàâÿíäè-àëÿìèí ôÿäèãöäðÿòè ìÿíèì öñòöìäÿäèð. Áþéöê äùöøìÿíèí øÿððèíäÿí ãóðòàðäûì,
èíäè ãàëûá áèð ïàðà õûðäà áàø ãîâçàéàíëàð. Èðàí áó ñààò ãàéíàð ãàçàíäûð.
Ìÿëóìäóð êè, ñó ãàéíàéàíäà îíóí è÷èíäÿêè íàëàéèã øåéëÿð öçÿ ÷ûõûá
êþïöê îëàð. Ùÿì÷èíèí Èðàíà òàáå áèð ïàðà õàíëàð áó íþâäöðëÿð. (×àüûðûð.)
Ãóëàì! (Ãóëàì äàõèë îëóð.) Ôÿððàøáàøûéà äåýèíÿí, áèð àäàì ýþíäÿðñèí
ßëèãóëó õàíû áóðàéà ÷àüûðñûí.
à ó ë à ì . Ãèáëåéè-àëÿì, ßëèãóëó õàí ýÿëèá áóðàäàäûð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . ×àüûð ýÿëñèí. (Ãóëàì ÷ûõûð.)
Äåéèðëÿð, Êèðìàíäà Ëöòôóëëàù õàí áàø ãîâçàéûð. Îíà òÿíáèù ëàçûìäûð.
__________
(ßëèãóëó õàí äàõèë îëóð). ßëèãóëó! Ýÿðÿê ýöúëö ãîøóí ýþòöðöá ýåäÿñÿí
168
Êèðìàíà. Ëöòôóëëàù õàíûí ãîøóíóíó òÿðê åäÿðñÿí. ßýÿð ãà÷ûá ýèçëÿíñÿ,
Êèðìàíäà äàøû äàø öñòöíäÿ ãîéìàçñàí. Ãîúà êèøèëÿðÿ, þâðÿòëÿðÿ, ñöäÿìÿð óøàãëàðà, ùå÷ áèðèñèíÿ ðÿùì åòìÿçñÿí. Ýÿðÿê Êèðìàí ÿùëèíÿ áèð
äèâàí òóòàñàí êè, úÿìè Èðàí òèòðÿñèí. Ëöòôóëëàù õàíû âÿ îíóí ãþâìÿãðÿáàñûíû ÿëÿ ýÿòèðèá ùàìûñûíû éà ãûðàðñàí, éà ýþçëÿðèíè ÷ûõàðäàðñàí.
Õàòèðúÿì îëóðàì êè, òàïøûðäûüûìà äöðöñò ÿìÿë åäÿúÿêñÿí.
ß ë è ã ó ë ó õ à í . Ïàäøàù ùþêìö Àëëàù ùþêìöäöð, áîðúëóéàì èòàÿò
åäèì. (Ýåäèð. Ùàúû Èáðàùèì õàí äàõèë îëóð.)
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Íåúÿ îëäó?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Õàíûìû ðàçû åëÿäèì, ñàáàù éîëà äöøöð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùàúû Èáðàùèì, äÿõè äöðöñò õàòèðúÿì îëäóì, äöøìÿíèí ãÿâèñèíè ÿëÿ ýÿòèðäèì. Àëëàùûí êþìÿêëèéè èëÿ
àç êå÷ÿð êè, Èðàíäà áèð íÿôÿðèí àäû ÷ÿêèëÿð âÿ î áèð íÿôÿð êèìäèð? Àüà
Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Òåùðàí. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð þç áàðýàùûíäà ÿéëÿøèá ñÿíäÿë öñòöíäÿ.
Ùàúû Èáðàùèì õàí âÿ Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí äóðóáëàð ùöçóðäà.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùàúû Èáðàùèì õàí! ßëè õàí íÿ
èøëÿ ìÿøüóëäóð?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, äöíéà éàäûíäàí ÷ûõûá, ÿéëÿøèá ìÿíçèëèíäÿ, ãóëëóã ÿìðëÿðèíÿ ìÿøüóëäóð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ïàäøàùëûã ôèêðèíäÿí ÿë ýþòöðöá, éà íÿ?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, ßëè õàí ìÿýÿð ýþðìöð êè,
ïàäøàùëûã íÿ ìöøêöë ÿìðäèð? Ýåúÿ âÿ ýöíäöç ýÿðÿê àíúàã ðÿèééÿò
äÿðäè ÷ÿêÿñÿí. Ñàèð äþâëÿòëÿðëÿ ÿëàãÿ ôèêðèíäÿ îëàñàí. ßëè õàí ÿéëÿøèá
ãèáëåéè-àëÿìèí ñàéÿñèíäÿ, ðöòáÿñè ýöí-ýöíäÿí àðòûð, ãîøóí îíóí èòàÿòèíäÿ, äÿõè î íÿ åëÿéÿúÿê ïàäøàùëûüû?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ñÿùâäÿñÿí, Ùàúû Èáðàùèì õàí!
Áóíó ñÿí éÿãèí åò êè, ÿýÿð ßëè õàíûí ñÿðêÿðäÿëÿðè âÿ ãîøóíó ìÿíèì
__________
ìÿêòóáóìó îõóéàíäàí ñîíðà îíäàí öç ÷åâèðìÿñÿ èäèëÿð, î ýÿëèá èòàÿò
169
åòìÿçäè. Áåëÿ èòàÿò äÿ ñèäãëÿ îëìàç. ßëè õàíûí þëÿíÿäÿê öðÿéèíäÿ ÿäàâÿò ÷ûõìàéàúàã, ñÿí áóíà èíàí! ßëè õàí þëñÿ, îíóí ñöìöêëÿðè âÿ ãÿáðèíèí òîðïàüû äÿ ìÿíèìëÿ ÿäàâÿò åëÿéÿúÿê. Éÿãèí áèë, áåëÿäèð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, éîõñà ßëè õàí áàðÿñèíäÿ áèð
ôèêðèíèç âàð?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí ýåúÿëÿð éóõó éàòà áèëìèðÿì âÿ Èðàíûí èêè äöøìÿíè âàð, îíëàð éîõ îëìàéûíúà éàòà äà áèëìÿéÿúÿéÿì. Ìÿí î éàíäàí, áó éàíäàí áàø ãîâçàéàíëàðû äåìèðÿì, ìÿí îíëàðû
äöøìÿí ùåñàá åòìèðÿì. Ìÿí Èðàíûí ýÿëÿúÿê äöøìÿíëÿðèíè äåéèðÿì êè,
ýÿðÿê îíëàðûí ùàìûñû òÿðê îëñóí êè, òà þëÿíäÿ õàòèðúÿì þëöì. Î äöøìÿíëÿðèíè áèðè ßëè õàíäûð âÿ î áèðèñè äÿ áèëèðñÿí êèìäèð. Íà÷àðëûãäàí
èòàÿòÿ ýÿëÿí äöøìÿíëÿ ìöäàðà åòìÿê àãèë èø äåéèë. Åëÿ äöøìÿíèí áèëìÿððÿ êþêöíö êÿñìÿê ýÿðÿê.
à ó ë à ì (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, ßëè õàí ýÿëèá ôÿðìàéèøÿ ìöíòÿçèðäèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ýåò, ôÿððàøáàøûéà äåýèíÿí íåúÿ
êè, áóéóðìóøàì. ßëè õàíû åëÿ ðàùàò åëÿñèíëÿð.
Ãóëàì ÷ûõûð. Øàù ãàëõûð àéàüà, ãàïûéà òÿðÿô ýÿëèð. Ùàúû Èáðàùèì õàí âÿ
Ìèðçÿ Úÿôÿð áèð-áèðèíèí öçöíÿ áàõûðëàð. Ãàïûíûí äàëûíäàí ßëè õàíûí
ñÿñè ýÿëèð: àé ìÿëóíëàð! Íÿ ãàéûðûðñûíûç? Áóðàõûí ìÿíè!
Áóðàõûí ìÿíèì ãîëóìó! Îõ, îõ, îõ!..
Àõ, ùàáåëÿ ùà, ùàáåëÿ ùà! Îõàé, úàíûì äèíúÿëäè. (Ìèðçÿ Úÿôÿð õàíà.)
Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí, ÷ûõ áèíàýöçàðëûã åò, íå÷ÿ ýöí ßëè õàíû áàðýàùäà ñàõëàñûíëàð âÿ áèð øÿõñ îíóí ýþçëÿðèíèí ÷ûõäûüûíû áèëìÿñèí âÿ ÿëàâÿ áèíàýöçàðëûã åäÿðñÿí ßëè õàíûí ãîøóíóíóí áèð ùèññÿñèíè àçàä åëÿñèíëÿð âÿ
ãàëàíûíû ñàèð ôþâúëÿðÿ ïàéëàñûíëàð. (Ìèðçÿ Úÿôÿð õàí ÷ûõûð.) Èêèíúè äöøìÿíèì ãàëûá, î äà áó ýöí úÿçàñûíà ÷àòàð. Àõ, íÿ àüûð éöê èìèø ïàäøàùëûã!..
à ó ë à ì (äàõèë îëóð.) Ãèáëåéè-àëÿì, Êÿðèì õàí Øèðàçèíèí õàëûëàðûíû
âÿ ñöìöêëÿðèíè ýÿòèðèáëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Äåýèíÿí è÷ÿðè ýèðñèíëÿð! (Ãóëàì ýåäèð.) Áþéöê àðçóëàðûìûí áèðèíÿ ÷àòäûì. (Õàëûëàðû âÿ áèð òîðáà
ñöìöê ýÿòèðèðëÿð.) À÷ûí õàëûíû! (À÷ûðëàð.) ×îõ ýþçÿë õàëûëàðäûð ùà, Ùàúû
Èáðàùèì õàí!
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí, ÷îõ ýþçÿë õàëûëàðäûð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí, ãÿäèì âàõò éàäûìäàäûð,
Êÿðèì õàíëà ìöãàáèë îòóðóá äþâëÿò èøëÿðèíè ìöçàêèðÿ åäÿíäÿ áèð éàí__________
äàí îíà ýþçÿë òÿäáèðëÿð òþêÿðäèì âÿ áèð éàíäàí âÿ ÿäàâÿòèí êÿñðÿ170
òèíäÿí õèðãÿìèí àëòûíäà áû÷àã òóòóá áó õàëûëàðû äîüðàéàðäûì. ßýÿð áèëÿéäèì êè, áó õàëûëàð àõûðäà ìÿíèì îëàúàã, ìÿýÿð ìÿí áóíëàðû øèêÿñò
åäÿðäèì? (Ôÿððàøëàðà.) Ýþòöðöí õàëûëàðû âÿ î ñöìöêëÿðè äÿ àïàðûí
ìÿíèì éàòàúàã ìÿíçèëèìèí àñòàíàñûíäà áàñäûðûí! (Ôÿððàøëàð ýåäèðëÿð.)
Ùàúû Èáðàùèì õàí, ìÿí äöíéà ëÿççÿòèíäÿí ìÿùðóìàì. Ýþéäÿ ó÷àí ãóøëàðà, éåðäÿ ýÿçÿí ùåéâàíëàðà, òîðïàãäà ìÿñêÿí òóòàí ãàðûøãàëàðà ìöéÿññÿð îëàí ëÿççÿò ìÿí òÿê ïàäøàùà ìöéÿññÿð äåéèë. Àììà, ùÿð ñöáù
êè, éåðèìäÿí äóðàíäà àéàãëàðûìû Êÿðèì õàíûí ñöìöêëÿðèíÿ áàñàðàì,
öðÿéèìèí éàðàëàðû éàäûìäàí ÷ûõàð. Íàäèðèí äÿ ñöìöêëÿðè, èíøàëëàù ýÿëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ú ÿ ô ÿ ð õ à í (ÿëèíäÿ êàüûç äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, ßëèãóëó õàí Êèðìàíäàí êàüûç ýþíäÿðèá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . À÷, îõó.
Ì è ð ç ÿ Ú ÿ ô ÿ ð õ à í (îõóéóð). ßëàùÿçðÿò øàùÿí-øàùè-Èðàí ùöçóðèìöáàðÿêëèéèíÿ ÿðç îëñóí: ùþêìè-ùöìàéóíè-øàùàíÿéÿ ÿìÿë åäèá ö÷
ýöí, ö÷ ýåúÿ Êèðìàíû îäà âÿ ãûëûíúà âåðäèðäèì. Àõûðäà Ëöòôóëëàù õàí
âÿ îíóí úÿìè ÿãðÿáàñû ÿëÿ êå÷äèëÿð. Ùþêìè-øàùàíÿéÿ ýþðÿ ùàìûñûíû
þëäöðòäöì. Êèðìàí ÿùëè èçùàðè-èòàÿò åäÿíäÿí ñîíðà ãîøóíó ýþòöðöá
Òåùðàíà ìöðàúèÿò åäèðÿì. Êÿìòÿðèíè-ÿëàùÿçðÿò ßëèãóëó.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Àôÿðèí, ßëèãóëó, õàí! Êàüûç ýÿòèðÿíÿ, äåýèíÿí, õÿëÿò âåðñèíëÿð! (Ìèðçÿ Úÿôÿð ÷ûõûð.) Ãóëàì! (Ãóëàì
äàõèë îëóð.) Ñÿðêÿðäÿëÿð ýÿëèáëÿð?
à ó ë à ì . Áÿëè, ãèáëåéè-àëÿì, ýÿëèáëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äåýèíÿí ýÿëñèíëÿð. (Ãóëàì
÷ûõûð, ö÷ íÿôÿð ñÿðêÿðäÿ äàõèë îëóð.) Íÿ ãÿäÿð ãîøóí ùàçûð åäèáñèíèç?
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãèáëåéè-àëÿì, àëòìûø ìèí íÿôÿð àòëû âÿ ïèéàäà ãîøóí
ùàçûðäûð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Èíäè ìÿí ñèçÿ ìÿðàìûìû äåéèì. Ýöðúöñòàí âàëèñè ãîúà Èðàêëè Èðàíû øóðèø òóòìóø ùåñàá åäèá, ýþòöðöá
Ðóñèéà èìïåðàòðèúÿñèíÿ éàçûáäûð êè, íåúÿ ìÿíèì àòàì âÿ áàáàëàðûì
ùÿìèøÿ Îñìàíëû âÿ Èðàí ïàäøàùëàðûíûí èòàÿòèíäÿ îëóáëàð, ìÿí þçöìöí
âÿ þâëàäûìûí òÿðÿôèíäÿí Ðóñèéà ïàäøàùëàðûíà èòàÿò åäèðÿì. ßëáÿòòÿ,
Èðàí øàùëàðû ãÿáóë åòìÿçëÿð êè, Ýöðúöñòàí òÿê âèëàéÿò ÿëäÿí ýåòñèí. Îíà
ýþðÿ Èðàêëèéÿ òÿíáèù ëàçûìäûð. Ùÿì÷èíèí Ìóñòàôà õàí Ëÿíêÿðàíè Ðóñèéà èìïåðàòðè÷ÿñèíÿ òÿÿáèééÿò åäèáäèð. ßëàâÿ Øÿêè, Øèðâàí, Èðÿâàí, Ýÿíúÿ
âÿ Ãàðàáàü õàíëàðû äà íþâáÿíþâ èääèàëàðà äöøöáëÿð. Ìÿí áó ãîøóíó
úÿì
åòìèøÿì êè, áó áàø ãàëõûçàí øÿõñëÿðèí ùàìûñûíà ìÿãàìëàðûíû òàíû__________
äûì. Ìÿí ñèçèí âÿ ãîøóíóí ðÿøàäÿòèíÿ õàòèðúÿìÿì.
171
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãèáëåéè-àëÿì, áàø âÿ úàíëà ùàçûðûã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ãîøóí ö÷ äÿñòÿ îëàúàã. Áèð äÿñòÿñè Øÿêè âÿ Äàüûñòàí òÿðÿôèíÿ âÿ áèð äÿñòÿñèíè äÿ þçöì ýþòöðöá Ãàðàáàü öñòöíÿ àïàðàúàüàì. Ýÿðÿê ßëèãóëó õàí Êèðìàíäàí ãàéûäàí òÿê
éîëà äöøÿê. Ýåäèí, þç èøèíèçÿ ìÿøüóë îëóí. Ãîøóí ÿùëèíÿ ìÿíäÿí ñàëàì éåòèðèí.
Ñÿðêÿðäÿëÿð áàø ÿéèá ÷ûõûðëàð.
à ó ë à ì (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, Úÿôÿðãóëó õàí ùöçóðóíà èçèí
èñòÿéèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ýÿëñèí, ýÿëñèí. (Úÿôÿðãóëó õàí
äàõèë îëóá áàø ÿéèð.) Ãàðäàø, éàõûí ýÿë, áÿñ àõøàì Òåùðàíà âàðèä îëóá,
èíäè íèéÿ ìÿíèì éàíûìà ýÿëèðñÿí?
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Éîðíóã èäèì, ãèáëåéè-àëÿì, ÿôâ åäÿñÿí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Åéáè éîõäóð, ãàðäàø, éàõûí ýÿë.
(Úÿôÿðãóëó õàí ýÿëèá äèçè öñòÿ ÷þêöð.) Ìÿí ñÿíèí ùàããûíäà çöëì åëÿìèøÿì, ýÿðÿê êå÷ÿñÿí. (Àëíûíäàí þïöð.)
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (ãàëõûð àéàüà). Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿí íÿêàðÿéÿì,
ñÿí ìÿíäÿí öçð èñòÿéèðñÿí?! Ìÿí ñÿíèí ãóëëóüóíäà þçöìö êÿìòÿðèí
áÿíäÿëÿðäÿí ùåñàá åäèðÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ãàðäàø, ñÿáÿá íÿ èäè êè, èíäèéÿäÿê ñÿíÿ ýþíäÿðäèéèì êàüûçëàðà âÿ ñèôàðèøëÿðÿ úàâàá âåðìèðäèí?
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, îíó ñîðóøìà. Êè÷èéèí ùÿìèøÿ áþéöéÿ áèð ÿðêè îëàð. Ìÿí ÿðê áèëìèøÿì. Éÿãèí éàäûíäàäûð, Ãàúàð ôÿòùèíäÿ Èñôÿùàí ùþêóìÿòèíè ìÿíÿ âÿäÿ åòäèí?!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Áÿëè, éàäûìäàäûð!
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ñîíðà êè, ñÿí þç ÿùäèíÿ âÿôà åòìÿäèí âÿ ìÿíè
Èñôÿùàí ÿâÿçèíÿ Ìàçàíäàðàíà ýþíäÿðäèí, äîüðóñó, ìÿíèì öðÿéèì ñûíäû.
Ìÿíÿ ùþêóìÿòèí àðòûã-ÿñêèêëèéè òÿñèð åòìèðäè. Àììà ìÿíè ãÿìýèí
åäÿí ñÿíèí, ìÿíèì òÿê éîëóíäà úàíûíäàí âÿ ìàëûíäàí ùÿìèøÿ êå÷ìÿéÿ ùàçûð îëàí ãàðäàøûíà åòèáàð åòìÿìÿéèí èäè. Ìÿí ñÿíÿ àíä è÷èðÿì êè,
ìÿí òÿê äÿéàíÿòëè íþêÿðè, úöìëÿ Èðàíû àõòàðñàí òàïà áèëìÿçñÿí. Ìÿíè
ñÿí Ìàçàíäàðàíà ýþíäÿðìÿ, áèð êÿíäÿ êÿíäõóäà ýþíäÿð, ãàïûäà àõûðûíúû ôÿððàø åëÿ, àììà îíó áèë êè, ìÿí åòèáàðëû ôÿððàøàì. Ñÿí ùå÷ ñîðóøìà êè, íèéÿ ñÿíèí êàüûçëàðûíà úàâàá âåðìèðäèì. Äöáàðÿ ÿðç åäèðÿì, ìÿí
òÿðÿôäÿí áèð ÿðêäè. Àììà, õóäàíÿêÿðäÿ, ñÿíÿ áèð ùàäèñÿ öç âåðÿéäè,
éåíÿ
ýþðÿðäèí ùàìûäàí ãàáàã äöøìÿí ìöãàáèëèíäÿ ìÿí ãàðäàøûí äàâà
__________
åëÿéèðÿì.
172
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí îíäà ñÿùâ åëÿäèì êè, ýèëåéÿ áàøëàäûì âÿ ñÿí äÿ íàùàã ýèëåé åëÿäèí. Èêè êöñöëö àðàñûíäà áàðûøûã
î âÿäÿ ìþùêÿì îëàð êè, ùå÷ áèð òÿðÿô êå÷ìèøè éàäûíà ñàëìàéà. ßëèíè
ìÿíÿ âåð, íåúÿ êè, ñÿí Ãàúàð äàâàñûíäà ÿëèíè ìÿíÿ âåðèá þç èðàäÿòèíè èçùàð åëÿäèí, ìÿí äÿ áóíäàí ñîíðà ýöí-ýöíäÿí ìÿùÿááÿòèìèí ñÿíÿ àðòìàüûíû âÿäÿ åëÿéèðÿì.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (øàùûí ÿëèíè þïöð). Ãèáëåéè-àëÿì, ñÿí ìÿíèì
áþéöéöìñÿí âÿ ìÿíèì èõòèéàðûì ñÿíèí ÿëèíäÿäèð. Ìÿùÿááÿò äÿ åëÿñÿí, ãÿçÿá äÿ ýþñòÿðñÿí, ùÿð áàðÿäÿ ñàùèáè-èõòèéàðñàí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Èíäè, ãàðäàø, ìÿí ñÿíè ýþíäÿðèðÿì Èñôÿùàíà. Î Èñôÿùàíà êè, èíäèéÿäÿê Èðàí øàùëàðûíûí ïàéòàõòû îëóá.
Ýÿðÿê Èñôÿùàí âèëàéÿòèíè åëÿ äîëàíäûðàñàí, íåúÿ êè, Ñÿôÿâèëÿð äîëàíäûðûáëàð. Ýÿðÿê úàìààòëà åëÿ ðÿôòàð åäÿñÿí êè, êå÷ìèø ïàäøàùëàð éàäûíäàí
÷ûõñûí. Ùÿòòà ñÿíèí ÿäàëÿòèí ìöãàáèëèíäÿ Øàù Àááàñ ÿäàëÿòè ýöí ìöãàáèëèíäÿ óëäóçúàí îëñóí. Òÿçÿ ïàäøàù êþùíÿíè ÿäàëÿòëÿ úàìààòûí éàäûíäàí ÷ûõàðòäûðìàñà, îíóí ñÿëòÿíÿòè ìþùêÿì îëóá ýåòìÿç. Íàäèð ðÿôòàð
åäÿ áèëìÿäè. Úÿìààòû öçöíÿ àü åëÿäè. Ðóùàíèëÿðè þçöíäÿí èíúèòäè. Î èäè
êè, þçö äÿ ôÿíàéà ýåòäè. Îüëó äà ïèñ îëäó. Ðÿèééÿò ìÿùÿááÿòè ãàçàíìàã ïàäøàùëûüûí èëê âÿçèôÿñèäèð.
Ðÿèééÿò ÷ö áèõÿñò, ñóëòàí äèðÿõò,
Äèðÿõò, åé ïÿñÿð, áàøÿä ÿç áèõ ñÿõò1.
Èíäè, ãàðäàø, ñÿíè ýþíäÿðèðÿì Èñôÿùàíà, íÿñèùÿòèì äöðöñò ãóëàüûíäà
ãàëñûí.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ãèáëåéè-àëÿìèí íÿñèùÿòè, ÿëáÿòòÿ, ãóëàüûìà
äîëäó. Àììà ìÿí äÿ áèð íå÷ÿ ñþç äåéèì. Ìÿí ÿùä åëÿéèðÿì êè, Èñôÿùàíû åëÿ äîëàíäûðàì êè, íÿèíêè Øàù Àááàñ, áÿëêÿ Øàù Ñÿôèäÿí èíäèéÿäÿê ýÿëèá-ýåòìèø ïàäøàùëàð ùàìûñû úàìààòûí éàäûíäàí ÷ûõñûí. Àíúàã
äèëëÿðäÿ òÿê áèð àä ñþéëÿíèëñèí: Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð! Ìÿí ÿùä
åëÿéèðÿì êè, Èñôÿùàí úàìààòûíû áèð ìÿãàìà éåòèðèì êè, Àüà Ìÿùÿììÿä
øàù àäû ýÿëÿíäÿ, çöêóðÿí, öíàñÿí ùàìûñû àéàüà ãàëõûá, îíóí àäûíà ñÿúäÿ
åëÿñèíëÿð. Íÿèíêè ãîðõóäàí, õåéð, êÿñðÿòè ìÿùÿááÿòäÿí! ßùä åëÿéèðÿì
êè, úÿìè Ôàðñèñòàíû áèð ìÿãàìà ýÿòèðÿì êè, áóíäàí ñîíðà ýÿëÿí Ãàúàð
øàùëàðûíû àòàëàðûíäàí àðòûã èñòÿñèíëÿð. Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿíèì áó ÿùäèìèí
íÿòèúÿñèíè, èíøàëëàù, òåçëèêëÿ ýþðÿðñÿí.
__________
1
Ïàäøàù àüàúäûð, ðÿèééÿò îíóí êþêö, åé îüóë, àüàú êþêö öñòöíäÿ ìþùêÿì äàéàíàð.
173
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ãàðäàø, ñþçöíÿ èíàíûðàì.
Òÿçÿ ìÿíñÿáèí ìöáàðÿê îëñóí!
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Úÿíàáè-Âàëà, òÿçÿ ìÿíñÿáèíèç ìöáàðÿê!
Õóäàâÿíäè-àëÿì ñèç ãàðäàøû, ÿëàùÿçðÿò øàùÿíøàùäàí àéûðìàñûí!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Àìèí! Äè, ãàðäàø, áèð êå÷ òàìàøà åëÿ, ýþð ñÿí ýåäÿíäÿí ñîíðà íÿ ýþçÿë îòàãëàð òèêäèðìèøÿì âÿ þçöíö
äÿ, äîüðóñó, ãîéìàéàúàüàì áàðýàùäàí ÷ûõàñàí. Ýÿðÿê áèð íå÷ÿ ýöí
áóðàäà ãàëàñàí, òà ñÿíèíëÿ áèð äîéóíúà ñþùáÿò åëÿéèì.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, òÿâÿããå åäèðÿì êè, èçèí âåðÿñÿí, ñàáàù éîëà äöøöì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Þçöí áèë, ãàðäàø, èñòÿéèðñÿí áó
ýöí ýåò. Ìàíå äåéèëÿì. Äè ýåò îòàãëàðà òàìàøà åëÿ.
Úÿôÿðãóëó õàí áàø ÿéèá, ñàü òÿðÿôÿ, îòàüà êå÷èð. Ãàïûíûí àðàñûíäà áèð íÿôÿð
ýèçëÿíìèø øÿõñ îíóí öðÿéèíÿ õÿíúÿð ñàíúûð.
Ú ÿ ô ÿ ð ã ó ë ó õ à í (àðõàäàí). Îô... Íàìÿðä ãàðäàø! (ßëè öðÿéèíäÿ
äàëû-äàëû ýÿëèá îòàüûí îðòàñûíäà éûõûëûð.)
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áó íÿ èø èäè?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (àüëàéûð). Äàéàí, Ùàúû Èáðàùèì
õàí! Ìÿí áÿäáÿõòèí, ìÿí áèðÿùìèí ùþêìöíÿ ÿíúàì îëäó. Íÿ éàìàí
èø ýþðäöì! Þç áåëèìè ñûíäûðäûì! Áèëèðñÿí, Ùàúû Èáðàùèì õàí, ÿëàúûì
éîõ èäè. Àíä îëñóí Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíûí ãÿáðèíÿ, î íÿúèá ðóù êè,
áó íÿúèá áÿäÿíè ìöùÿééà åëÿìèøäè, áèð äÿãèãÿ ñÿëòÿíÿò òàúûíû ìÿíèì
âàðèñèìèí áàøûíäà ðàùàò ãîéìàéàúàãäû. Ãîé ìÿíèì âàðèñèìýþðñöí êè,
ýþçöìöí èøûüû, ìÿíè ùÿëàêÿòäÿí ãóðòàðàí, ìÿíè Èðàí òÿõòè-ñÿëòÿíÿòèíÿ
ÿéëÿøäèðÿí ãàðäàøûìû îíóí àéàüûíûí àëòûíäà ãóðáàí êÿñèðÿì êè, îíóí
ñÿëòÿíÿòè ñàëàìàò îëñóí âÿ ýÿëÿúÿêäÿ Èðàí ïàð÷àëàíìàñûí. Ýþòöðöí áó
áèíÿâàíûí áÿäÿíè.
Ïÿðäÿíèí äàëûíäàí èêè íÿôÿð ýÿëèá Úÿôÿðãóëó õàíûí áÿäÿíèíèíè ýþòöðöðëÿð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áó èøÿ úàìààò íÿ äåéÿúÿê,
ãîøóí íÿ íþâ áàõàúàã?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ýÿðÿê êè, áèð çèíÿôÿñ áóíóí þëìÿéèíèí ñÿáÿáèíè áèëìÿéÿ. Ãîé úàìààò áóíó Èñôÿùàíà ýåòìèø áèëñèí.
Ñîíðà áèëñÿ äÿ åéèá åëÿìÿç. Èíäè äåéÿ áèëÿðÿì êè, Ãàúàð íÿñëè ùÿìèøÿëèê Èðàíäà ñàëàìàò ïàäøàùëûã åäÿúÿê.
ÏßÐÄß
174
Ö×ÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð
È ê è í ú è È ð à ê ë è – Ýöðúöñòàí ïàäøàùû
É ó ù à í – îíóí íÿâÿñè, øàùçàäÿ
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è – êàòèá, ñÿðêÿðäÿ.
Òàâàä Îðáåëèàíè
Òàâàä Ìóõðàíè
Ò à â à ä Ê å é õ î ñ ð î â À â å ë è à í è ýöðúö ñÿðêÿðäÿëÿðè
Òàâàä ×àâ÷àâàäçå
Òàâàä Ìà÷àáåëè
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è – Èìåðåòèéà ãîøóíóíóí ñÿðêÿðäÿñè
Ñ à ä û ã õ à í – Èðàí àòëû ãîøóíóí ñÿðêÿðäÿñè
Ñÿðêÿðäÿëÿð, åë÷èëÿð, ïèøõèäìÿò âÿ ãîøóí àäàìëàðû
}
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Òèôëèñ. Èêèíúè Èðàêëèíèí áàðýàùû. Èðàêëè ÿéëÿøèá ñÿíäÿë öñòöíäÿ, éàíûíäà ñÿðêÿðäÿëÿð âÿ êàòèá.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Ùÿçÿðàò! Ýöðúöñòàíûí áàøû öñòöíäÿ ãàðà áóëóäëàð
îéíàøûð. Íàäèð øàùûí õàúÿñè Àüà Ìÿùÿììÿä þçöíÿ øàù àäû ãîéóá,
áèçëÿ Èáðàùèì õàí Ãàðàáàüè àðàñûíäà îëàí èòòèôàãíàìÿíè áÿùàíÿ òóòóá,
Ãàðàáàüà ùöúóì åäèá. Ìÿí äÿ, íåúÿ êè ñèçÿ ìÿëóìäóð, þç îüëóì Àëåêñàíäðû ãîøóíëà Èáðàùèì õàíûí êþìÿéèíÿ ýþíäÿðäèì. Àëëàùûí êþìÿéè
èëÿ ãîøóí áèðëÿøèá, Àüà Ìÿùÿììÿäèí ùöúóìóíó äÿô åäèáëÿð. Èíäè Àüà
Ìÿùÿììÿä ÷ÿêèëèá îòóðóá Õàòóí àðõûíäà âÿ áèçèì ÿëèìèçÿ êå÷ÿí êàüûçà ýþðÿ, èñòÿéèð Ãàðàáàüûí ÿòðàôûíäà áèð ãÿäÿð ãîøóí ãîéóá, áèçèì
öñòöìöçÿ ýÿëñèí. (Êàòèáÿ) Òàâàä, Àüà Ìÿùÿììÿäèí ãàðäàøû ßëèãóëóéà éàçäûüû êàüûçû îõó, úàìààò ãóëàã àññûí.
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è (îõóéóð). Éàçûá ñÿíÿ ìÿëóì åäèðÿì êè,
ùÿð÷ÿíä Èðàí ãîøóíóíóí ùöúóìëàðûíäàí Ãàðàáàüûí úàìààòû âÿ ãîøóíó
áèëìÿððÿ çÿèôëÿøèá, áàèí-ùÿìÿ áó ãûø Ãàðàáàüäà äàâà åòìÿéÿúÿéÿì.
__________
Ñöëåéìàí õàíû èéèðìè ìèí ãîøóíëà áóðàäà ãîéóá, ãàëàí ãîøóíóìóçëà
175
þçöì ýåäÿúÿéÿì Òèôëèñÿ. Îíà áèíàÿí, éàçûá ìöãÿððÿð åäèðÿì êè, Èðÿâàíûí ÿòðàôûíäà äþðä ìèí ãîøóí ãîéóá, ãàëàí ãîøóíó ùàçûðäà ñàõëàéûá
ìÿíèì ùþêìöìÿ ìöíòÿçèð îëàñàí, òà ùþêì ñÿíÿ ÷àòàí òÿê áèëàòÿõèð
ãîøóíó ìÿíÿ éåòèðÿðñÿí âÿ ÿýÿð Èðÿâàí õàíû þç þâðÿòèíè âÿ îüëóíó
ýèðîâ âåðñÿ, Èðÿâàíäàí áèëìÿððÿ ãîøóíó ýþòöðÿñÿí.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Áó êàüûç áó ýöí ýÿðÿê áèð ìþòÿáÿð ãàñèääÿí ýþíäÿðèëÿ ãðàô Ãóäîâè÷ÿ âÿ áèçÿ ëàçûìäûð ãîøóí òÿäàðöêöíäÿ îëìàã. Òèôëèñèí úàìààòûíà õÿáÿð åäÿðñèíèç øÿùÿðèí ÿòðàôûíûí ìþùêÿìëÿíìÿéè áàðÿñèíäÿ òÿäáèð åòñèíëÿð. Àüà Ìÿùÿììÿä Òåùðàíäà èêÿí Ýöðúöñòàí öñòöíÿ
ýÿëìÿê ôèêðèíÿ äöøÿíäÿ ìÿí ÿùâàëàòû áèëèá, êíéàç Ïîòéîìêèíÿ éàçìûøäûì èìïåðàòðè÷ÿäÿí òÿâÿããå åòñèí êè, ëàçûì îëàí âàõò áèçÿ ö÷ ìèí
ãîøóí êþìÿêëèéè åòñèí. Áó áàðÿäÿ ìÿíèì þâðÿòèì äÿ èìïåðàòðè÷ÿíèí
þçöíÿ êàüûç éàçûá. Èìïåðàòðè÷ÿ òÿâÿããåìèçè ãÿáóë åäèá, áóéóðóáäóð êè,
êþìÿê ìÿñÿëÿñè áàðÿñèíäÿ äþâëÿò øóðàñû ðÿé âåðñèí. Äþâëÿò øóðàñû áó íþâ
ðÿé âåðèá. (Êàüûçû ìèçèí öñòöíäÿí ýþòöðöá âåðèð êàòèáÿ.) Îõó!
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è (îõóéóð). Ìèí éåääè éöç äîõñàí ö÷öíúö
èëäÿ ìàé àéûíûí îòóçóíäà äþâëÿòè-ÿëèééåéè-Ðóñèéàíûí øóðàñû ÿëàùÿçðÿò
èìïåðàòðè÷åéè-êöëë-Ðóñèéàíûí ôÿðìàíûíà èòàÿò åäèá, Ýöðúöñòàí ïàäøàùû
Èêèíúè Èðàêëèíèí ãîøóí êþìÿéè èñòÿìÿéè áàðÿñèíäÿ ìÿñëÿùÿò åäèá, áó
íþâ ãÿò åòäè: Èðàêëèíèí Ðóñèéà äþâëÿòèíèí òÿùò-ùèìàéÿñèíäÿ îëìàüûíà
ýþðÿ âÿ Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí ýöí-ýöíäÿí ýöúëÿíèá Ýöðúöñòàí
öñòöíÿ éåðèìÿêëÿ Ðóñèéà äþâëÿòèíÿ çèääèééÿò ýþñòÿðìÿéèíÿ ýþðÿ, ãðàô
Ãóäîâè÷ÿ ùþêì îëóíñóí êè, Àüà Ìÿùÿììÿä õàíûí Ýöðúöñòàí öñòöíÿ
ýÿëìÿê ìÿðàìû éÿãèí îëñà, Èðàêëèéÿ êþìÿê âåðìÿéè âÿäÿ åòñèí.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Èíäè ùÿçÿðàò, èø áó ìÿãàìäàäûð. Äöøìÿí éàõûíëàøûá. Íåúÿ êè, áèçèì ÿëèìèçÿ êå÷ÿí êàüûçäàí ìÿëóì îëäó, ïàéûç äöøÿí
òÿê, éÿíè áèð-èêè ùÿôòÿäÿí ñîíðà Òèôëèñÿ ýÿëÿúÿê. Ðóñèéà äþâëÿòè áèøÿêê
êþìÿê ýþíäÿðÿúÿê. ßëàâÿ, Èìåðåòèéà ïàäøàùû Ñîëîìîíà ìÿí éàçìûøàì êè, Ýöðúöñòàíëà îíóí àðàñûíäà ìèí éåääè éöç äîõñàíûíúû èëäÿ
áàüëàíàí èòòèôàãíàìÿéÿ ýþðÿ, áóðàéà ãîøóí ýþíäÿðñèí. Úàâàáûíäà
éàçûðäû êè, Òàâàä Çþùðàá Ñåðåòåëè ýöúëö ãîøóíëà ðÿâàíÿ îëóá. Áó ýöíëÿðäÿ, éàõóä áó ýöí âàðèä îëàð. Úàìààòà ìÿëóì åäèí, îíóí èñòèãáàëûíà
÷ûõûá, àðòûã ùþðìÿò åëÿñèíëÿð. (Ýåäèð.)
Ò à â à ä Î ð á å ë è à í è (áèðèíúè ñÿðêÿðäÿ). Ùå÷ öðÿê ãûñìàã ëàçûì
äåéèë, Àëëàù êÿðèìäèð. Ãîé Àüà Ìÿùÿììÿä Òèôëèñèí éàõûíëûüûíà ýÿëñèí, ýþðÿðñÿí íåúÿ ïåøìàí åäÿðëÿð... Ýåäèì, ïàäøàùûí ÿìðèíÿ ýþðÿ, øÿ__________
ùÿðäÿ áèíàýöçàðëûã åäèì. (Ýåäèð.)
176
Ò à â à ä Ì ó õ ð à í è (èêèíúè ñÿðêÿðäÿ). Òèôëèñ úàìààòû áó ñààò ãûçìûø
øèðÿ äþíöá, áåø Àüà Ìÿùÿììÿä õàí ýÿëÿ, ãàáàüûíà ÷ûõìàüà ùàçûðäûðëàð.
Ò à â à ä Ê å é õ î ñ ð î â À â å ë è à í è (ö÷öíúö ñÿðêÿðäÿ). Äîüðóäóð,
Èðàíûí ãîøóíó ðÿøèääèð, àììà ÷ÿòèíè îäóð êè, áèð äÿôÿ îõëàðû äàøà òîõóíñóí. Î ñààò ýþðÿðñÿí ãàéûäûá ãà÷äûëàð.
Ò à â à ä × à â ÷ à â à ä ç å (äþðäöíúö ñÿðêÿðäÿ) Øÿùÿðèìèç ìþùêÿìäèð. Èíøàëëàù, áèç àç äà ìþùêÿìëÿøÿð âÿ úàìààòûìûç äà ïÿùëÿâàíäûð.
Áóíäàí ÿëàâÿ, öìèäâàðàì êè, ïàäøàùûí îüëàíëàðû ùÿð áèðè Ýöðúöñòàíûí
èýèäëÿðèíäÿí ìèí íÿôÿð ýÿòèðñèí. Øÿêê éîõäóð êè, Èðàíûí ãîøóíóíó
ìóðöìÿëÿõ òÿê äàüûäàúàüûã. (Òîï àòûëûð). Áó íÿ òîï ñÿñèäèð?
Ò à â à ä Ì ó õ ð à í è (ïÿíúÿðÿäÿí áàõûð). Ýþçëÿðèìèç àéäûí îëñóí,
äÿõè Ýöðúöñòàíà þëöì éîõäóð! Áèð ýÿëèí ïÿíúÿðÿäÿí áàõûí, ýþðöí íÿ
ýþðÿðñèíèç. (Ñÿðêÿðäÿëÿð ýÿëèá áàõûðëàð.) Èìåðåòèéà ãîøóíó äöíéàíû
òóòóá. Ãàáàãäà Çþùðàá Ñåðåòåëè øèðè-æÿéàí òÿê ýÿëèð. Òîïëàð øàäëûã
òîïóäóð!
Ò à â à ä Ê å é õ î ñ ð î â À â å ë è à í è . Áÿù, áÿù, áÿù!.. Àôÿðèí áåëÿ
ãîøóíà! Àôÿðèí áó ýþçÿë îüëàíëàðà. Ùÿð áèðè îí àäàìà ìöãàáèë äóðàðëàð. Úàìààò íåúÿ ãàáàüà ýåäèð, ùÿð êÿñèí ÿëèíäÿ áèð ìÿòà âàð. Êèìèñè
÷þðÿê àïàðûð, êèìèñè øÿðàá àïàðûð, êèìèñè ìàë-ãîéóí àïàðûð. (Òîï àòûëûð.)
Íÿðèëäÿéèí, Ýöðúöñòàíûí òîïëàðû! Òèòðÿäèí, çÿìèí âÿ àñèìàíû! Íÿ îëàðäû, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí áó úÿëàëû ýþðÿéäè! Éÿãèí ãîðõóäàí ãà÷àüû
Òåùðàíäà áÿíä àëàðäû.
Ò à â à ä × à â ÷ à â à ä ç å . Èíøàëëàù, åëÿ äÿ îëàúàã. Ìÿýÿð áèð áåëÿ
ãîøóíóí ìöãàáèëèíäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä õàí äàéàíà áèëÿð?! Àëëàùûí
êþìÿêëèéè èëÿ Ýöðúöñòàíûí ùöíÿðëè ãîøóíó îíà ñöáóò åäÿð êè, ïàäøàùëûã
èääèàñûíà äöøìÿêäÿ þçöíäÿí õåéëè ìöøòÿáèùäèð. Îíóí éåðè ùÿìèøÿ ãàïû
àüçûíäà îëóá, éåíÿ îðàäà îëàð.
Ò à â à ä Ì ó õ ð à í è . Ýþðÿñÿí, ãîøóí íÿ ãÿäÿð îëàð?
Ò à â à ä × à â ÷ à â à ä ç å . Ìÿíèì ýþçöìÿ ýþðöíÿí, ýÿðÿê îí ìèíäÿí àç îëìàéà.
Ò à â à ä Ì ó õ ð à í è . Ìÿí äÿ áåëÿ ýöìàí åäèðÿì.
Øåéïóð ñÿñè ýÿëèð.
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è (äàõèë îëóð). Ýöðúöñòàíûí ãÿéóð ñÿðêÿðäÿëÿðèíÿ
ñàëàì îëñóí!
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ ë ÿ ð . Õîø ýÿëèáñèíèç, Òàâàä! Àëëàù ñèçèí ãÿäÿìèíèçè
__________
õåéèð åëÿñèí!
177
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è . Èíøàëëàù, õåéèð îëàð. Ýöðúöñòàíà ñÿêêèç ìèí
îüëàí ýÿòèðìèøÿì. Ùÿð áèðè éöç ãàí ÿâÿçè âÿ ùàìûñû âÿòÿí éîëóíäà úàíûíäàí êå÷ìèø.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (äàõèë îëóð). ßçèç ãàðäàøûì Èìåðåòèéà ïàäøàùû Ñîëîìîíóí ãÿéóð ãîøóíóíó âÿ îíóí ãÿéóð ñÿðêÿðäÿñè Òàâàä Ñåðåòåëèíè
òÿáðèê åäèðÿì!
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è . Èìåðåòèéà ïàäøàùûíûí äóàñûíû ùöçóðè-ïàäøàùà
éåòèðìÿêäÿ þçöìö õîøáÿõò ùåñàá åäèðÿì! (Äèçè öñòÿ ÷þêöá êàüûç âåðèð).
È ê è í ú è È ð à ê ë è (îõóéóð). ßçèç ãàðäàøûì Ýöðúöñòàí ïàäøàùû Èêèíúè
Èðàêëèéÿ ñàëàì éåòèðèðÿì! Áÿä, âÿòÿíÿ öçö âåðÿí ùàäèñÿíè åøèäèá,
Ýöðúöñòàíà òÿðÿô éàõûíëàøìàãäà îëàí èòòèôàãíàìÿéÿ ÿìÿëÿ åäèá, Èìåðåòèéà ãî÷àã àòëûëàðûíäàí áèð ãÿäÿð Òàâàä Çþùðàá Ñåðåòåëèíèí òÿùòèðÿéàñÿòèíÿ âåðèá ýþíäÿðäèì èõòèéàðûíûçà. Öìèäâàðàì êè, Ýöðúöñòàíûí,
Èìåðåòèéàíûí âÿ áèçèì ñàèð ãîíøóìóç õàíëàðûí ãîøóíó áèðëÿøèá áó ýÿëÿí áÿëàíû òåçëèêëÿ äÿô åäÿ. Ñèçèí ãàðäàøûíûç Ñîëîìîí. (Êàòèáÿ) Òàâàä,
áèð éàõøû Ðèçàìÿíäëèê êàüûçû ìÿíèì ÿçèç ãàðäàøûì Èìåðåòèéà ïàäøàùû
Ñîëîìîíà éàçàðñàí. (Ýÿëèá áàø ÿéèá ýåäèð.) Ñÿí äÿ, Òàâàä, ýåò ðàùàò îë,
ãîøóí äà áèð íå÷ÿ ýöí ðàùàò îëñóí.
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è . Ìÿí î âàõò ðàùàò îëàðàì êè, úÿìè Ýöðúöñòàí
ðàùàòëàøà.
Ï è ø õ è ä ì ÿ ò (äàõèë îëóð). Ýÿíúÿäÿí, àüà Ìÿùÿììÿä øàù òÿðÿôèíäÿí åë÷è ýÿëèá, èçèí èñòÿéèð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Áó íÿ äåéèð? Áó õÿáÿð éàõøû îëìàäû! Áåëÿ îëàí
ñóðÿòäÿ áèð ùÿôòÿéÿäÿê Òèôëèñäÿ îëà áèëÿð. (Ïèøõèäìÿòÿ) Åë÷èéÿ äåýèíÿí
ýÿëñèí. (Ïèøõèäìÿò ÷ûõûð.) Àüà Ìÿùÿììÿä øàù!.. Áèùÿéàëûüà áàõ!..
Ñàäûã õàí åë÷è ñèôÿòèíäÿ äàõèë îëóá, áàø ÿéèð, êàüûçû âåðèð.
Ñ à ä û ã õ à í . ßëàùÿçðÿò øàùÿíøàù òÿðÿôèíäÿí áó ìÿêòóáó âàëè õèäìÿòèíÿ ýÿòèðìèøÿì.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (êàüûçû âåðèð ñÿðêÿðäÿéÿ). Îõó!
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è (îõóéóð). Øàùÿíøàùè-Èðàí Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð òÿðÿôèíäÿí Ýöðúöñòàí âàëèñè Èêèíúè Èðàêëèéÿ. Íåúÿ êè
ñÿíÿ ìÿëóìäóð, Ýöðúöñòàí âàëèëÿðè èíäèéÿäÿê Èðàí øàùëàðûíûí òÿùòèùèìàéÿñèíäÿ îëóá, øàùëàð òÿðÿôèíäÿí ùÿìèøÿ ëöòôö ìÿðùÿìÿò âÿ èççÿò
ýþðöáëÿð. Èðàí øàùëàðûíûí ñàéÿñèíäÿ Ýöðúöñòàí ùÿìèøÿ ñàëàìàò âÿ úàìààòû
êàìàë-àñàéèøëÿ
__________ äîëàíûáëàð. Ñÿáÿá íÿäèð êè, ñÿí Èðàêëè áèçèì ñàéÿéèìÿðùÿìÿòèìèçäÿí ãà÷ûðñàí? Ùÿòòà Èðÿâàí, Ýÿíúÿ âÿ Ãàðàáàü õàíëàðû
178
èëÿ áèçèì ÿëåéùèìèçÿ èòòèôàãíàìÿëÿð áàüëàéûðñàí? Ìÿëóì îëñóí êè, Èðÿâàí âÿ Ýÿíúÿ õàíëàðû úÿìè ãîøóíëàðû èëÿ ìÿíÿ áåéÿò åëÿäèëÿð. Ãàðàáàüû
áèð ùàëÿòÿ ñàëìûøàì êè, úàìààòû éåìÿéÿ ÷þðÿê òàïìûð. Áóíó éàçìàãäà
ãÿñäèì ñÿíÿ áóíó áèëäèðìÿêäèð êè, ñÿí ùå÷ áèð éåðäÿí êþìÿéÿ öìèäâàð
îëìàéûá, íåúÿ êè àòà âÿ áàáàëàðûí Èðàí øàùëàðûíà èòàÿò åäèáëÿð, åëÿ äÿ ñÿí
Èðàêëè, ìÿí Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðà áåéÿò åëÿ êè, òà ñÿí âÿ ñÿíèí
úàìààòûí ùÿìèøÿ ôÿëàùÿòäÿ îëóá, ìÿíèì èëòèôàòûìà íàèë îëàñûíûç. ßýÿð
áó òÿêëèôè ãÿáóë åòìÿéÿñÿí áèëÿñÿí êè, Ýöðúöñòàíûí áàøûíà ùÿð íÿ ìöñèáÿò ýÿëñÿ, ùàìûñûíà áàèñ îëàí ñÿí Èðàêëè îëàúàãñàí. ×öíêè ìÿí ñÿêñÿí
ìèí ãîøóíëà Ýöðúöñòàíà ãîíàã ýÿëèðÿì.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (êàüûçû àëûð, ñîíðà åë÷èéÿ). Ýåò, þç øàùûíà äåýèíÿí,
÷îõ äà þç çîðóíà ìÿüðóð îëìàñûí! Íÿèíêè ñÿêñÿí ìèí, áÿëêÿ éöç ñÿêñÿí ìèíëÿ ýÿëÿ, éåíÿ îíà áåéÿò åëÿìÿéÿúÿéÿì. Ìÿí äàëûìû Ðóñèéà
òÿê ìþùêÿì äàüà ñþéêÿéèá îíóíëà ñþùáÿò åëÿéÿúÿéÿì. Áóéóðà áèëÿð...
Ñ à ä û ã õ à í . Ìöðÿõõÿñ îëóì...Âàëè ñàü îëñóí! Ãîðõóðàì äàëûíûçû
ñþéêÿäèéèíèç øèìàë äàüû áóçäàí îëóá ìÿøðèãäÿí ÷ûõàí ýöíöí ùÿðàðÿòèíÿ äàâàì åòìÿéÿ.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (àéàüà ãàëõûá). Ýåò, ùÿð íÿ äåäèì þç øàùûíà éåòèð.
Õîø ýÿëäèí. (Åë÷è ÷ûõûð.) Ñèç Àëëàù, áèð ðþâøÿí äöíéàéà òàìàøà åäèí.
Äöíÿíêè õàúÿ, Êÿðèì õàíûí ïèøõèäìÿòè ïàäøàùëûã àðçóñóíà äöøöá Êåéõîñðîâ, Êåéêàâóñ ìÿñíÿäèíäÿ ÿéëÿøèá, Ýöðúöñòàí ïàäøàùûíûí àäûíû
âàëè ãîéóá, îíà ùþêì éàçûð, ùþêì!.. (Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí êàüûçûíû
úûðûð.) Òàðìàð îëàñàí ñÿí, åé ÷ÿðõèýÿðäóí! Ãàðà éàñ ëèáàñûíà äþíñöí
ñÿíèí áóëóäëàðûí! Ýóðóëòóí úÿëàëëàðû ïîçóëìóø, øþâêÿòëÿðèíäÿí äöøìöø
áÿäáÿõò ùþêìðàíëàðûí úèéÿð ñÿäàëàðûíà áÿíçÿñèí! Áÿðãèí Òåùðàíëà
Ãàðàáàüûí àðàñûíäà õàúÿ èñòèáäàäûíäàí äöçëÿðÿ äàüûëàí éåòèìëÿðèí àùûíûí øþëÿñè îëóá, ñÿíè éàíäûðûá ïó÷ åòñèí! Ïó÷, ïó÷!.. Åé èíñàôñûç, ìöðöââÿòñèç ôÿëÿê!.. Áàðàíûí ìèíëÿðëÿ ýöíàùñûç ãûðûëìûø áàëàëàð âÿ ãàðäàøëàð
öñòöíäÿ òþêöëÿí àíàëàðûí, áàúûëàðûí ýþç éàøëàðûíà äþíñöí! Óëäóçëàðûíûí
ùÿð áèðè áèð ñàüàëìàç éàðà îëóá, ñÿíèí íàìÿðä áÿäÿíèíè ÿðèäèá éîõ
åëÿñèí! Èíñàôà ýÿë, åé áèèíñàô ôÿëÿê! Ýþçëÿðèíè áèð à÷, åé êîð ôÿëÿê! Ýþð
äöíéàäà íÿ ãÿùòè-ÿäàëÿò òþðÿäèáñÿí! Ðÿâà äåéèë êè, ýÿäàëàð ïàäøàù
ìÿðòÿáÿñèíÿ ÷àòûá, ïàäøàùëàðà ôÿðìàí éàçàëàð! Áàõ, áåëÿ ôÿðìàí, áåëÿ
ôÿðìàí! (Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí êàüûçûíûí ïàð÷àëàðûíû òàïäàëàéûð.)
Ò à â à ä Ñ å ð å ò å ë è (èðÿëè éåðèéèð). Ïàäøàù ñàü îëñóí, äàðûõäûðìàéûí
öðÿéèíèçè, ñèçèí áó ñÿíýÿðäÿ ùèðñëÿíìÿéèí ñèçÿ çèéàíû âàð. Àëëàù êÿ__________
ðèìäèð, öìèäèíè Àëëàùà áàüëà.
179
È ê è í ú è È ð à ê ë è . ßëáÿòòÿ, Ýöðúöñòàíûí Àëëàùû áþéöêäöð. Ùå÷ âÿäÿ
ãÿáóë åòìÿç êè, Ýöðúöñòàíûí þâðÿòëÿðè, óøàãëàðû äöáàðÿ Èðàí ãîøóíóíóí
ãàáàüûíäà ïàé-ïèéàäà ãîéóí ñöðöñö òÿê Èñôÿùàíà ýåäÿ. Ìÿíèì ÿââÿë
öìèäèì Àëëàùàäûð, ñîíðà ãîøóíà. Þç îüëàíëàðûìû âÿ áèð ãîúà úàíûìû
âÿòÿíÿ ãóðáàí äåìèøÿì. Ãåéðÿò éåðèäèð, ùÿçÿðàò! Íàìóñ éåðèäèð! Íàìóñ!
Íàìóñ! (Áèùàëÿò éûõûëûð ñÿíäÿëèí öñòöíÿ.)
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Òèôëèñèí ÿòðàôû. Ïÿðäÿ ãàëõàíäà áÿðê òîï-òöôÿíý ñÿñè ýÿëèð. Èêèíúè Èðàêëè óúà
éåðäÿ äóðóá, éàíûíäà Òàâàä Àìèëàõâàðè, Òàâàä Ìà÷àáåëè âÿ ö÷ àéðû ñÿðêÿðäÿ.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Ãîøóí øèð òÿê äàâà åëÿéèð. Òèôëèñèí éîëóíó îüëóì
Äàâèä êÿñèá âÿ îíóí òîïëàðûíûí íÿðÿñèíèí ìöãàáèëèíäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä èêè ýÿòèðäèéè ãîøóíúà ãîøóí ýÿòèðñÿ, äàâàì åäÿ áèëìÿç. Ãîøóíóí
éàñàðûíäà Òàâàä Ìóõðàíè äåéÿñÿí àúèçëèê ýþñòÿðèð. Áó ñààò áèð àäàì
ýåòñèí, îíà éåòèðñèí êè, ìþùêÿì äóðñóí.
Ñÿðêÿðäÿëÿðäÿí áèðè ýåäèð.
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ïàäøàù ñàü îëñóí, áèç ãîøóíó ö÷ äÿñòÿ
åòìèøèê. Èðàíûí ãîøóíó îí äþðä äÿñòÿ îëóá.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Ýöðúöñòàí ãîøóíó ùàìûñû úàíûíäàí êå÷èá. Úàíûíäàí êå÷ìèø ãîøóíóí ìöãàáèëèíäÿ Èðàí ãîøóíó ùÿð íå÷ÿ äÿñòÿ îëñà,
äàâàì åäÿ áèëìÿéÿúÿê. ßëÿëõöñóñ Ñåðåòåëè ñÿêêèç ìèí ãîøóíó èëÿ äàëäà äóðóá, ùÿð àíäà þçöíö êþìÿéÿ éåòèðìÿéÿ ùàçûðäûð.
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ïàäøàù ñàü îëñóí! Áèð ñþç äåìÿê èñòÿéèðÿì. Àììà äèëèì ýÿëìèð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Íÿ îëóá? Äå ýþðöì!
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ñîëîìîí ïàäøàù áèçÿ õÿéàíÿò åäèá.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Íåúÿ, õÿéàíÿò?
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ýþíäÿðäèéè ãîøóí úöìëÿòàíû èêè ìèí àäàììûø. Òàâàä Ñåðåòåëè ãîøóíó òîïà-òîïà åäèá äöçëÿðÿ äàüûäûá èìèø êè, ÷îõ
ýþðöíñöí. Áó ýåúÿ þçö äÿ, ãîøóíó äà ÷ûõûá ãà÷ûáëàð âÿ éîëëàðäà äà ùÿð
íÿ êÿíä-êÿñÿê ýþðöáëÿð, ùàìûñûíû ñîéóá, õàðàáà ãîéóá þòöáëÿð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Àé íàìÿðä èíñàí! Àëëàù áó äàâàäàí ìÿíè ñàëà__________
ìàò ãóðòàðñûí, ÿâÿçèíäÿ éàõøû ãóëëóã åäÿðÿì. (Ñÿðêÿðäÿéÿ) Òàâàä Ìà÷à180
áåëè, äàéàíìà, ìèí àòûíû, ÷àï ãîøóíóí áàøûíäàí àéàüûíà, ùàìûéà öðÿê
âåð! Äåýèíÿí êè, Ýöðúöñòàíûí öìèäè áèð Àëëàùàäûð, áèð äÿ þç ýöúöíÿ.
Ãîøóí öðÿêëÿ äàâà åëÿñèí. (Ìà÷àáåëè ýåäèð.) Åé áèâÿôà Ñîëîìîí!
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ïàäøàù ñàü îëñóí, áèð ãîøóíóí ãàáàüûíà
áàõ, ýþð ñÿíèí íÿâÿí Éóùàí íÿ ðÿøàäÿò ýþñòÿðèð. Áó ðÿøàäÿòèí àõûðû,
èíøàëëàù, ôÿòùäèð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (óúàäàí). Ãî÷àã áàëàì, ìþùêÿì äóð! Ãîðõìà,
Àëëàùûí ÿëè áèçèì öñòöìöçäÿäèð! Àôÿðèí, Éóùàí! Òàâàä Àìèëàõâàðè! Èðàíûí ö÷ áàéðàüû ÿëÿ êå÷äè, áóäóð ýÿòèðèðëÿð. Àé ñÿíÿ ãóðáàí îëóì, Éóùàí!
Àììà ãîøóí, äåéÿñÿí, çîð åëÿéèð. Øàùçàäÿ Äàâèäÿ áèð àòëû ýþíäÿð,
äåñèí òîïëàðûí áèð íå÷ÿñèíè äàüûí áàøûíà ÷ÿêèá, èðàíëûëàðû òÿíýëÿøäèðñèí.
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è . Ïàäøàù, äàüûí áàøûíà äöðöñò íÿçÿð éåòèð.
Øàùçàäÿ Äàâèäèí áåø òîïó îðàäà ýóðóëäàéûð.
Ò à â à ä Ì à ÷ à á å ë è (ö÷ áàéðàã ýÿòèðèð). Øàùçàäÿ Éóùàí òÿðÿôèíäÿí ïàäøàùûí õàêè-ïàéèíÿ áó ö÷ Èðàí áàéðàãëàðûíû éûõûðàì. Èíøàëëàù,
Èðàí ãîøóíóíóí ùàìûñû áó áàéðàãëàð òÿê ñÿíèí õàêè-ïàéèíÿ éûõûëàúàã.
Î ð á å ë è à í è (áèð íÿôÿð ãîøóí ÿùëè þçöíö éåòèðèð). Ïàäøàù ñàü îëñóí,
åâèìèç éûõûëäû. Àüà Ìÿùÿììÿä õàí òÿðÿôèíäÿí ùþêì îëäó, îí èêè ìèí
Ìàçàíäàðàí àòëûñû ùöúóì åëÿäè. Áèð áàõ, ýþð ãîøóí íåúÿ ïÿðàêÿíäÿ
îëóá äàüûëûð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è (óúàäàí). Åé ìÿíèì þç çèðè-äÿñòèìäÿí îëàí ãîøóí, íÿ äóðóáñóíóç? Âÿòÿí íàìóñó ÿëäÿí ýåòäè! Âóðóí þçöíöçö ãàáàüà!
(Ãûëûíúû ÷ÿêèá åíèð.)
Ò à â à ä À ì è ë à õ â à ð è (Èðàêëèíè ñàõëàéûá). Ïàäøàù ñàü îëñóí, äàéàí!
Äîüðóäóð, ãîøóíóìóç áàñûëäû, ïàäøàùçàäÿëÿð ÿùàòÿ îëóíóá, àììà
úÿìè ðÿèééÿò ñÿíèí ðÿøàäÿòèíÿ áÿëÿääèð âÿ ùàìû áèëèð êè, ñÿí âÿòÿí,
ìèëëÿò éîëóíäà þëìÿéè õîøáÿõòëèê ùåñàá åäèðñÿí. Áèð áåëÿ áÿäáÿõòëèéèí
ìöãàáèëèíäÿ êè, âÿòÿíÿ öç âåðèá, ñÿí äÿ þç þëìÿéèíëÿ âÿòÿíèí ãÿìèíè àðòûðìà! Ñÿíèí âöúóäóí âÿòÿíÿ, ìèëëÿòÿ ëàçûìäûð.
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Ìèëëÿò ÿëäÿí ýåäÿíäÿí ñîíðà, ìÿíèì âöúóäóìóí
ãàëìàüûíûí ôàéäàñû éîõäóð. (Þçöíö âóðóð ãîøóíà, ñÿðêÿðäÿ äàëûíúà.)
É ó ù à í (ýÿëèá òÿëëèí öñòöíÿ ÷ûõûð). Áÿñ áàáàì íåúÿ îëäó? Éîõñà
îíó äà þëäöðäöëÿð? Áó íÿäèð ýþðöðÿì? Äåéÿñÿí áàáàìû èðàíëûëàð ÿùàòÿ
åäèá, òóòìàã èñòÿéèðëÿð! Ãîéìàðàì òóòàëàð! Ýÿðÿê ìÿíèì öñòöìäÿ
ãàëàí ö÷ éöç ãîøóí äà éîõ îëà êè, áàáàì ÿñèð îëà! (Íÿðÿ âóðóð.) Åé ìÿíèì ãàðäàøëàðûì! Ïàäøàù ÿñèð îëóð, ãîéìàéûí! (Ãûëûíú ÷ÿêèð, òÿëëèí
öñòöíäÿí
åíèá ýåäèð, òîï-òöôÿíý ñÿñè óúàëûð. Áèð àçäàí ñîíðà Éóùàí Èðàê__________
ëèíè ýÿòèðèð). Áàáà, éàðàëàíìàéûáñàí êè?
181
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Éîõ, áàëà, éàðàëàíìàìûøàì. Íèéÿ ãîéìàäûí ìÿíè
þëäöðÿëÿð, âÿòÿíè áó ùàëÿòäÿ ýþðìÿéèì?!
É ó ù à í . Éîõ, áàáà, íÿ ãÿäÿð âÿòÿíèí íÿôÿñè âàð, ñÿí îíà ëàçûìñàí!
È ê è í ú è È ð à ê ë è . Òÿáèë âóðóí, ãîøóí ÷ÿêèëñèí! Äàâèäÿ õÿáÿð âåðèí
íàùàã éåðÿ ýöëëÿëÿðèíè ñÿðô åòìÿñèí. Òîïëàðû ýþòöðñöí, ÷ÿêèëñèí äàüëàðà.
Òèôëèñ ÿùàëèñèíèí ùàìûñûíà õÿáÿð åäèí êè, äóðìàéûá ùÿð íÿ ìàåùòàúëàðû
âàð, ýþòöðöá øÿùÿðäÿí ÷ûõñûíëàð. Àõ, íàìÿðä äöíéà! Íàìÿðä Ñîëîìîí!
Ýåäèðëÿð.
Èðàíûí ãîøóíó ñÿùíÿäÿí þòöð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð éàíûíäà áèð
íå÷ÿ ñÿðêÿðäÿ ýÿëèá, ÷ûõûð òÿëëèí öñòöíÿ.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Àôÿðèí Ýöðúöñòàí ãîøóíóíà!
Àíä îëñóí Ìÿùÿììÿäùöñåéí õàíûí ãÿáðèíÿ, áèð áåëÿ äàâà åòìèøÿì,
áó ðÿøàäÿòëÿ äàâà åäÿí äöøìÿí ýþðìÿìèøÿì! Àôÿðèí! Åé Èðàíûí ãÿéóð
ãîøóíó, äàùà ñèçèí âÿçèôÿíèç ãóðòàðûð. Âóðóí þçöíöçö Ýöðúöñòàíûí ïàéòàõòû ýþçÿë Òèôëèñÿ. Çèðö-çÿáÿð åäèá, ýÿðÿê äàøû äàø öñòöíäÿ ãîéìàéàñûíûç. Ýÿðÿê áó ýöí Ýöðúöñòàíà ìÿùøÿð ýöíöíöí íöìóíÿñèíè ýþñòÿðÿì. Ö÷ ýöí ãîøóíà ãàðÿò èçíè âåðèðÿì. Àììà, ìÿáàäÿ êÿëèñàëàðà ÿë
âóðàñûíûç... Êÿëèñà Àëëàùûí åâèäèð, åùòèðàìû – ìöñÿëìàíà âàúèáäèð. Þâðÿò,
óøàã ùÿð íÿ ÿëÿ êå÷ñÿ ÿñèð åäÿðñèíèç. Ãîúàëàðû ãûëûíúäàí êå÷èðÿðñèíèç!
(Ñÿðêÿðäÿéÿ) Ñàäûã õàí, áèíàýöçàðëûã áó ýöí ñÿíèíëÿäèð. Ýÿðÿê ñÿí
ýèðÿñÿí øÿùÿðèí è÷èíÿ.
Ñ à ä û ã õ à í . Áàø öñòÿ, ãèáëåéè-àëÿì!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . ßëÿ êå÷ÿí ÿñèðëÿðèí ùàìûñûíû
èòàÿòÿ ýÿëÿí õàíëàðà áàüûøëàéàúàüàì êè, ñàòûá ïóëëàðûíû õÿçèíÿëÿðèíÿ
ãîéóá, ìÿíèì èëòèôàòûìû ýþðñöíëÿð. Ãîøóíóí äàë òÿðÿôè ñàëàìàòäûð. Úÿìè
ãîøóíó, ùÿð íÿ âàð, äîëäóðóí Òèôëèñÿ, äþðä òÿðÿôäÿí îä âóðñóíëàð. Äàéàíìà, Ñàäûã õàí, ýåò. (Ñàäûã õàí ýåäèð.) Ãîé Èðàêëè âÿ úÿìè Ýöðúöñòàí Èðàíûí ãöäðÿòèíè ýþðñöíëÿð. Ýÿðÿê Èðàêëèíè áèð ùàëÿòÿ ñàëàì êè, ýÿëèá
ìÿíèì àéàüûìà ñöðöíÿ. Ýÿðÿê Ýöðúöñòàíà áèð äèâàí òóòàì êè, îíóí
àíúàã áèð àäû äöíéàäà ãàëñûí. (Ìÿúëèñè àëîâ èøûüû òóòóð.) Ýÿðÿê íàüûëëàðäà
äàíûøûëñûí êè, áÿëè, Ýöðúöñòàí àäûíäà êå÷ìèøäÿ áèð âèëàéÿò âàð èìèø.
(Øåéïóð ñÿñè ýÿëèð.) Íÿ øåéïóðäóð?
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãèáëåéè-àëÿì! Âàëè òÿðÿôèíäÿí åë÷è ýÿëèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Ãîøóíà õÿáÿð åëÿ, åë÷èéÿ éîë
âåðñèí. (Ñÿðêÿðäÿ ýåäèð.) Éÿãèí, Èðàêëè þç ìÿíôÿÿòèíè àíëàéûá, òÿáÿèééÿò
åòìÿê
èñòÿéèð. ×îõ àãèëàíÿ èø ýþðöð. Ùÿì þç úàíûíû ãóðòàðûð, ùÿì úà__________
ìààòûí úàíûíû.
182
Òàâàä Êåéõîñðîâ Àâåëèàíè (åë÷è ñèôÿòèíäÿ äàõèë îëóá, êàüûçû
âåðèð). Ýöðúöñòàí ïàäøàùû Èêèíúè Èðàêëè òÿðÿôèíäÿí õèäìÿòèíèçÿ ìÿêòóáäóð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (îõóéóð). ßýÿð ñÿí þçöíö øàù
âÿ úÿìè Èðàíûí ùþêìðàíû ùåñàá åäèðñÿí, íÿ ö÷öí ìÿíèì ïàéòàõòûìû
äàüûäûðñàí âÿ ðÿèééÿòèìè ÿñèð åäèðñÿí? ßýÿð ñÿí ïàäøàùñàí, ïàäøàùàíÿ
ðÿôòàð åò. Ñÿíÿ ëàçûìäûð êè, ôÿòùäÿí ñîíðà úàìààòà ÿìèíëèê âåðÿñÿí êè,
öðÿéè ñÿíÿ éàïûøà. Ñÿí, ýÿë ìÿíèì áó òÿêëèôèìè ãÿáóë åò! Äàâàíû äàéàíäûð. ßñèðëÿðè àçàä åò. Ñîíðà ìÿí ùàçûðàì ñÿíèíëÿ èòòèôàãíàìÿ áàüëàìàüà. Ìÿí ñþç âåðèðÿì êè, áèçèì àðàìûçäà èòòèôàãíàìÿ áàüëàíñà, îíà
åëÿ ÿìÿë åäèì, íÿ íþâ êè, ìÿíèì èíñàôûì, öðÿéèì âÿ ÿäàëÿòèì ìÿíÿ
áóéóðóð. ßýÿð ìÿíèì áó òÿêëèôèìè ãÿáóë åòìÿéÿñÿí, áèë êè, ìÿí îíäàí
ñîíðà Ýöðúöñòàíûí ùèôçèíäÿí þòðö àõûðàúàí ÷àëûøàúàüàì. Úÿìè ýöðúö
òàéôàñûíûí öðÿéè ãèñàñ àðçóñó èëÿ äîëóäóð. Âÿ ÿëàâÿ, Ýöðúöñòàíëà ùÿììÿçùÿá îëàí Ðóñèéà ùå÷ âÿäÿ ñÿíèí Ýöðúöñòàíà åëÿäèéèí çöëìö ãÿáóë
åòìÿç. (Åë÷èéÿ.) Ýåäèá âàëèéè-Ýöðúöñòàíà áèçèì äÿ øÿðòëÿðèìèçè éåòèðÿðñÿí. ßýÿð ãÿáóë åòñÿ, áèç ñþç âåðèðèê ÿñèðëÿðè àçàä åäÿê. Òèôëèñäÿ
äàüûëàí åâëÿðèí òÿìèðè ö÷öí ïóë âåðÿê âÿ âàëè èëÿ èòòèôàãíàìÿ áàüëàìàüû
ãÿáóë åäÿê. ßââÿëà, Ãàðàáàüäàí Ýöðúöñòàíà äàâàéà ýÿëÿíëÿðèí âåðèëìÿñè; èêèíúèñè, þç îüëàíëàðûíûí áèðèíè ýèðîâ âåðñèí âÿ ö÷öíúö, Ýöðúöñòàí
âàëèëÿðèíèí ÿëèíÿ Àçàä õàíäàí êå÷ÿí àëìàçû ýþíäÿðñèí.
Ý ö ð ú ö ñ ò à í å ë ÷ è ñ è . Ìÿí ïàäøàù òÿðÿôèíäÿí ñèçÿ úàâàá âåðìÿéÿ
âÿêèëÿì. Ïàäøàù, íàìóñóíà âÿ ñÿëòÿíÿòèíÿ òîõóíàí ùå÷ áèð òÿêëèôè ãÿáóë åòìÿéÿúÿê.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Îíäà èõòèéàð ñàùèáèäèð. Ýåäÿ
áèëÿðñÿí. Õîø ýÿëäèí. (Åë÷è ýåäèð) Åë÷èíè ñàëàìàò þòöðöí, ýåòñèí. (Èøûã
àðòûá ìÿúëèñè òóòóð.) Áÿù, áÿù, áÿù!.. Íÿ ýþçÿë ÷ûðàãáàíäûð! Éàí åé
Ýöðúöñòàíûí ýþçöíöí íóðó, øàèðëÿð òÿáèíèí ìàéÿñè, ýþçÿë Òèôëèñ! Éàíýèíÿí, òà ùóðèëÿðèí ýöë ÷þùðÿñèíÿ áÿíçÿð øþëÿí àñèìàíà áöëÿíä îëñóí.
Éàíýèíÿí, òà àôèòàáè-àëÿìÿôðóç âÿ úàùàíýÿðä äàñòàíûíû äöíéàíûí ùÿð
ãèòÿñèíÿ éåòèðñèí! Éàíýèíÿí, òà áóëóäëàð ñÿééàùëàðû ùóìàéëàð òàìàøàéà
ýÿëñèíëÿð! Ñÿí äÿ òàìàøà åò, åé óçàãäàí àëìàç òÿê ïàðûëäàéàí Ãàô äàüû!
Áó éàíàí ñÿíèí öðÿéèíäèð! Òàìàøà åëÿ, åé ãîúà Øåéõ Ñÿíàí! Ýÿëÿúÿê
çÿìàíÿëÿðäÿ çèéàðÿòèíÿ ýÿëÿíëÿðÿ Òèôëèñ ìàúÿðàñûíû íàüûë åëÿ! Ãîé úÿìè
äöíéàäà, éåðëÿðäÿ, ýþéëÿðäÿ çÿðá-äÿñòè Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð
äèëëÿðäÿ ñþéëÿíñèí!
__________
ÏßÐÄß
183
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÌßÚËÈÑ
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í – âÿçèð
Ø à ù ð ó õ Ð ç à ã ó ë ó Ì è ð ç ÿ – Íàäèð øàùûí îüëó
Ñ ÿ ð ä à ð Ì ó ñ ò à ô à õ à í – èðÿâàíëû.
Ú à â à ä õ à í – ýÿíúÿëè
Ñàäûã õàí
ñÿðêÿðäÿëÿð
Ùöñåéí õàí
Ö÷ íÿôÿð ÿëàùèääÿ ñÿðêÿðäÿ, ãîøóí ÿùëè âÿ ôÿððàøëàð
}
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Ìóüàí ñÿùðàñûíäà Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðûí ÷àäûðëàðû. Úàâàä õàí, Ìóñòàôà
õàí, Ñàäûã õàí, Ùöñåéí õàí.
Ú à â à ä õ à í . Øàùûí ôèêðè ýþðÿñÿí ùàðàäûð? Ãàðàáàüäûð, éà Õîðàñàí?
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ãàðàáàüëà ùÿëÿ øàùûí èøè îëìàéàúàã. Øóøà øÿùÿðèíèí ùàñàðû ÷îõ ìþùêÿìäèð. Øÿùÿð þçö áèð óúà äàüûí öñòöíäÿ äöøöá.
Àíúàã áèð òÿðÿôäÿí öñòöíÿ éåðèìÿê ìöìêöíäöð. Áó íþâ ãÿëÿíè àëìàã
ö÷öí àòëû ãîøóí éàðàìàç. Ïèéàäà ãîøóí âÿ ýöúëö òîï ëàçûìäûð. Àììà
øàùûí ãîøóíóíóí, äåìÿê îëàð êè, ùàìûñû àòëûäûð. Áó ãîøóíëà Øóøà ãÿëÿñèíè àëìàã ìöìêöí äåéèë. Íåúÿ êè, ìöìêöí îëìàäû. Øàùûí Ãàðàáàü
áàðÿñèíäÿ îëàí òÿäáèðè ÷îõ ýþçÿë òÿäáèðäèð. ßòðàôäà ãîéóëàí ãîøóí Ãàðàáàüûí êÿíäëÿðèíè äàüûäàð âÿ ÷öíêè øÿùÿðèí çèíäÿýàíëûüû áàüëûäûð
êÿíäëÿðÿ, øÿùÿð ÿùëè àúûíäàí òÿíýÿ ýÿëèá, ëàáöääÿí òÿñëèì îëàúàã.
Ú à â à ä õ à í . Éàõøû êè, áèç òÿáÿèééÿò åëÿäèê. Éîõñà, éÿãèí èíäè
Ýÿíúÿ, Èðÿâàí õàíëûãëàðû äà Ýöðúöñòàí òÿê òàð-ìàð îëìóøäó. Ìÿíèì
òÿáÿèééÿòèìèí ñÿìÿðè áó îëäó êè, ùÿì õàíëûüûì ÿëèìäÿ ãàëäû, ùÿì ðÿèééÿòèì äàüûëìàäû âÿ ùÿì Ýöðúöñòàíäàí ýÿëÿí îòóç ìèí ÿñèðèí ÷îõóñóíó
øàù ìÿíÿ áàüûøëàäû. Ùÿëÿ äÿ ñàòûá ãóðòàðà áèëìÿìèøÿì.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ìÿíèì þçöìÿ øàùûí èëòèôàòû àç îëìàéûá. ßñèðäÿí
ìÿíÿ äÿ àç áàüûøëàìàéûá. ßëàâÿ Áîð÷àëû âÿ Ãàçàõ ìàùàëëàðûíû Ýöðúöñ184
òàíäàí êÿñèá ìÿíÿ áàüûøëàéûá. Ìÿíè áàøäàí ÷ûõàðòìûøäûëàð. Ìÿí Èðàêëèíèí çîðóíà âÿ îíóí êþìÿêëèéèíÿ õàòèðúÿì èäèì. Íÿ áèëèðäèì êè, øàùûí
òÿäáèðè ùàìûñûíà ôàèã ýÿëÿúÿê. Îíóí ãîøóíóíäàí àðòûã òÿäáèðè èø ýþðäö.
Ñ à ä û ã õ à í . Øàùûí èëòèôàòûíäàí ìÿí äÿ øàêè îëà áèëìÿðÿì. Ìÿíÿ
äà àç ÿñèð áàüûøëàìàéûá. ßëàâÿ íåúÿ êè, ýþðöðñöíöç, úÿìè àòëû ãîøóíà
ñÿðêÿðäÿ ìÿí Ñàäûã õàíàì!
Ù ö ñ å é í õ à í . Ìåòñõåòäÿí ýÿòèðäèéèì äþâëÿò ìÿíÿ êèôàéÿòäèð.
Àììà Ìåòñõåò êåéôèééÿòè ùÿð éàäûìà äöøÿíäÿ ýöëìÿéèì òóòóð. Åëÿ êè
øàù ìÿíè âÿ Ñàäûã õàíû ýþíäÿðäè Ìåòñõåòÿ, øÿùÿðÿ éåòèøèá íåúÿ ëàçûì
èäè êàð ýþðäöê. Àõûðäà éåòèøäèê áèð äåéðÿ, ðàùèáëÿð ãà÷ìûøäûëàð, äåéð
áîø èäè. Ùöúðÿëÿðèí áèðèíÿ äàõèë îëóá ýþðäöì êè, äèâàðà áèð íÿðäèâàí
äàéàíûá. Äåäèì áó íÿðäèâàí íàùàã éåðÿ áóðàéà ãîéóëìàéûá. Íÿðäèâàíà áèð àäàì ÷ûõàðòäûì. Àäàì äèâàðûí öñòöíäÿí ýöúëö ïóë âÿ úàâàùèðàò
åíäèðäè. Áèíÿâà ðàùèáëÿð ãà÷àí âàõò ïóëó ýèçëÿäèá âÿ ãîðõäóãëàðûíäàí
íÿðäèâàíû äà äèâàðà ñþéêÿëè ãîéóá ãà÷ûáëàð.
Ñ à ä û ã õ à í . Ìåòñõåò êè, äàüûëäû âÿ áèç äÿ êè, ãîøóíó ðàùàò åëÿäèê,
ìÿí áèð íÿôÿð àòëû ýþòöðöá øÿùÿðèí ÿòðàôûíà ñÿéàùÿòÿ ÷ûõäûì. Ìÿí îðàäà áèð ôàúèÿ ýþðäöì. Èíäè äÿ éàäûìà äöøÿíäÿ öðÿéèì ãàíà äþíöð.
Ù ö ñ å é í õ à í . Íÿ ôàúèÿ? Íàüûë åëÿ ýþðÿê.
Ñ à ä û ã õ à í . Øÿùÿðèí ÿòðàôûíäà ýÿçÿðêÿí éîëóì áèð êÿëèñàéà äöøäö.
Êÿëèñàíûí äþðä ÿòðàôû õàðàáà èäè. Ýèðäèì ùÿéÿòÿ. Ùÿéÿò ùÿì÷èíèí áîø,
àììà áèð êöíúäÿ áàëàúà äàõìàäà ýþðäöì áèð ãîúà êèøè éàïûíúû àëòûíäà
éàòûá âÿ éàíûíäà äà ãîúà áèð åðìÿíè ÿéëÿøèá. Áóíëàðûí áó õàðàáà éåðäÿ
îëìàãëàðû ìÿíÿ ÷îõ òÿÿúúöá ýÿëäè. Åðìÿíèäÿí ñóàë åëÿäèì êè, áóðàäà
íÿ ãàéûðûðñûíûç âÿ áó éàïûíúû àëòûíäà éàòàí êèìäèð? Åðìÿíè áèð äÿðèí àù
÷ÿêèá úàâàá âåðäè êè, áó øÿõñ áèð áþéöê âöúóä èäè. Ãûðõ èë áóíóí àäû
úÿìè ìÿøðèãçÿìèíäÿ åùòèðàìëà ÷ÿêèëèá. Þìðöíöí àõûðûíäà áóíà áÿäáÿõòëèê öç âåðäè. Ìöëêöíö, ìàëûíû, ðÿèééÿòèíè òàðàú åëÿäèëÿð. Îüëàíëàðû
ôÿðéàäûíà éåòèøìÿäèëÿð. Áó éàïûíúûíûí àëòûíäà éàòàí Ýöðúöñòàí ïàäøàùû
Èêèíúè Èðàêëèäèð. Äîüðóñó, þçöìö ñàõëàéà áèëìÿéèá, áèèõòèéàð àüëàäûì.
Àòûí áàøûíû ÷þíäÿðèá éîëà äöøäöì.
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Áÿñ íèéÿ ÿñèð åëÿìÿäèí?
Ñ à ä û ã õ à í . Ìÿýÿð èíñàôäûð, áèð åâè éûõûëìûø, ìÿìëÿêÿòè äàüûëìûø,
÷ûðàüû ñþíìöø ãîúà êèøèíè ÿñèð åäÿñÿí? Îíäàí ñîíðà ìÿýÿð Àëëàùûí
ãÿçÿáèíäÿí ãóðòàðìàã îëàð?.. Äåéÿñÿí øàù ýÿëèð. (Ýåäèð.)
Ì ó ñ ò à ô à õ à í . Ëàçûìäûð Ñàäûã õàíûí áó úöð ùÿðÿêÿòèíè øàùûí
__________
ãóëëóüóíà ÿðç åòìÿê.
185
Ù ö ñ å é í õ à í . Áó áèð ôèêèð äåéèë, øàùûí Ñàäûã õàíà î ãÿäÿð ìÿùÿááÿòè âàð êè, áèçèì ñþçöìöçö øåéòàíëûã ùåñàá åäèá, èíàíìàéàúàã âÿ
èíàíñà äà îíà áèð øåé åòìÿéÿúÿê. Î áèçè éîëäàø áèëèá áó ñèððè áèçÿ à÷äû,
íÿ ðÿâàäûð éîëäàøëûãäà îíó øàùûí ãÿçÿáèíÿ ñàëàã, éàõøû ñèôÿò äåéèë.
Ýåäèðëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (Ùàúû Èáðàùèì õàíëà äàõèë îëóð).
Ùàúû Èáðàùèì õàí! Áåëÿ äåéèðëÿð êè, Øèðâàí ÿùëè ìÿí ýþíäÿðäèéèì ùàêèìè þëäöðöáëÿð. ßëáÿòòÿ, î úàìààòà ýÿðÿê áþéöê òÿíáåù îëñóí, áèð äÿ
áó úöðÿòè åëÿìÿñèíëÿð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ùàêèì úàìààòà ÷îõ çöëì åëÿéèðäè. Úàìààò
äà äàäà ýÿëèá áó ÿìÿëè òóòóá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí êè î ùàêèìè çöëìöíÿ ýþðÿ
ÿçë åëÿìèøäèì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí. Ñèçèí áó ìÿðùÿìÿòèíèç úàìààòû úöðÿòÿ ýÿòèðèá. Îäóð êè, ùàêèìè þëäöðöáëÿð. Èíäè Øèðâàí úàìààòû
àüñàããàëëàðû ùöçóðè-àëèéÿ ýþíäÿðèá, öçð èñòÿéèðëÿð. Òÿâÿããå åäèðëÿð êè,
îíëàðûí ÿââÿëêè õàíëàðûíû þçëÿðèíÿ âåðÿñèíèç. Õàí þçö äÿ ùÿì÷èíèí
èçùàðè-òÿáÿèééÿòëÿ äÿðáàðè-àëèéÿ ýÿëèá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Øèðâàí ÿùëèíÿ õÿáÿð ýþíäÿð êè,
ìÿí îíëàðûí òÿãñèðëÿðèíäÿí êå÷äèì âÿ õàíëàðûíû äà áàüûøëàéûá þç
éåðèíäÿ áàãè ãîéóðàì. Õàíëàð ùàìûñû áóðàäàäûðëàðìû?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí òÿÿúúöá åäèðÿì Èáðàùèì
õàíà. Áèëìèðÿì î íÿéÿ õàòèðúÿì îëóá, áèçèì ãîøóíóìóçóí ìöãàáèëèíäÿ äóðóá. Êå÷ìèøäÿ Ýöðúöñòàíà, Èðÿâàíà öìèä áàüëàéûðäû. Èíäè ôèêðè
íÿäèð? Íÿ îëàðäû, î äà ñàèð õàíëàð òÿê áåéÿò åäèá, èòàÿòÿ ýÿëÿéäè âÿ ìÿí
äÿ îíó þç éåðèíäÿ ãîéàðäûì. Ìÿýÿð áèëìèð êè, ìÿí Øóøàíû àëàúàüàì?
Ìÿýÿð ìÿíèì äèâàíûìûí ñÿäàñû îíóí ãóëàãëàðûíà ÷àòìàéûá?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, îíóí éàíûíäà áèð íÿôÿð ÷îõ
àãèë øÿõñ âàð. Ìîëëà Ïÿíàù àäëû, Âàãèô òÿõÿëëöñ. Èáðàùèì õàíûí ùÿð áèð
ìÿñëÿùÿòè îíóíëà îëóð. Õàíûí Øóøà ãÿëÿñèíäÿ ìþùêÿì äóðìàüûíà áàèñ
Ìîëëà Ïÿíàùäûð. Ùÿìèí øÿõñäèð êè, ãèáëåéè-àëÿìèí ýþíäÿðäèéè ôÿðäÿ
úàâàá éàçìûøäû:
Ýÿð íèýàùäàðè-ìÿí àíÿñò êè, ìÿí ìèäàíÿì,
Øèøÿðà äÿð áàüÿëè-ñÿíý íèýàù ìèäàðÿä.1
__________
1
ßýÿð ìÿíè ñàõëàéàí ìÿíèì òàíûäûüûìäûðñà, î, øöøÿíè äàüûí áàüðûíäà ñàõëàéà áèëÿð.
186
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Éàäûìà äöøäö, ýþðöíöð, ùÿãèãÿò êàìàëëû øÿõñäèð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí. Îíóí òÿáèíÿ âÿ êàìàëûíà
ñþç îëà áèëìÿç.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Áóéóð ñÿðêÿðäÿëÿðèí âÿ õàíëàðûí ùàìûñûíû áóðàéà ÷àüûðñûíëàð. (Ùàúû Èáðàùèì õàí ýåäèð.) Ãàëäû áèð
Õîðàñàí ñÿôÿðè, èíøàëëàù, áó äà ãóðòàðàð. Ãàéûäàðûã Ãàðàáàü öñòöíÿ.
Àììà ìÿí éåíÿ öìèäâàðàì êè, Èáðàùèì õàí þçö ïåøìàí îëóá, áåéÿòÿ
ýÿëÿ. (Ñÿðêÿðäÿëÿð äàõèë îëóðëàð.) Ùÿçÿðàò, áóäóð, íå÷ÿ ìöääÿòäèð, áèç
÷àëûøûðûã âÿ ÷àëûøìàüûìûçûí äà íÿòèúÿñè àøêàðäûð. Áóíóí ùàìûñû ÿââÿë
Àëëàùûí òþâôèãèíäÿíäèð âÿ ñîíðà ñèçèí ðÿøàäÿòèíèçäÿí. Èíäè áèçèì áèð
àüûð ñÿôÿðèìèç ãàëûá, î ñÿôÿð Õîðàñàí ñÿôÿðèäèð. Ýÿðÿê áóðàäàí Õîðàñàíà éîëà äöøÿê. Ìÿí áåëÿ ýöìàí åäèðÿì êè, Õîðàñàíû äàâàñûç àëàã.
×öíêè íÿ Íàäèð Ìèðçÿ âÿ íÿ àòàñû êîð Øàùðöõ áèçèì ìöãàáèëèìèçÿ ÷ûõà
áèëìÿéÿúÿêëÿð.
Ñ à ä û ã õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áèç ùàìûìûç èíäèéÿäÿê ñÿäàãÿòëÿ ãóëëóã åòìèøèê. Éåíÿ ùàçûðûã ãóëëóã åòìÿéÿ. Õîðàñàíûí àëûíìàüûíà äà øÿêê
îëà áèëìÿç âÿ äàâà îëñà äà åéèá åòìÿç. ×öíêè ÿëàùÿçðÿòèí äþâëÿòèíèí
ñàéÿñèíäÿí íÿ ãîøóí éîðóëóá, íÿ ñÿðêÿðäÿëÿð. Àììà áÿíäåéè-ùÿãèð,
ñÿðêÿðäÿëÿð âÿ ãîøóí òÿðÿôèíäÿí ùöçóðè-øàùÿíøàùèéÿ áèð ÿðç åäÿúÿéÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äå ýþðöì, Ñàäûã õàí.
Ùàúû Èáðàùèì õàí äàõèë îëóð.
Ñ à ä û ã õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, áó éåðèí êè, áèç äöøìöøöê, àäûíà Ìóüàí äåéÿðëÿð, î éåðäèð êè, áóðàäà ãÿäèì Èðàí øàùëàðû áàøëàðûíà òàú ãîéóáëàð. Áó éåðäÿ Íàäèð øàù áàøûíà Èðàíûí òàúûíû ãîéóá âÿ Øàù Ñÿôèíèí
ãûëûíúûíû áàüëàéûá. Áèç êÿìòÿðèí ñÿðêÿðäÿëÿð âÿ ãîøóí ÿùëè òÿâÿããåéèàúèçàíÿ åäèðèê êè, ÿëàùÿçðÿòè-øàùÿíøàù áèçÿ òàúýöçàðëûã áàéðàìûíû áó
Ìóüàíäà íÿñèá åëÿñèí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùÿçÿðàò! Áó òÿêëèô ìÿíÿ íå÷ÿ
äÿôÿ îëóá, ìÿí ãÿáóë åòìÿìèøÿì. Îíóí ñÿáÿáèíè äÿ èíäè ñèçÿ áÿéàí
åäÿðÿì. (Âÿçèðÿ) Ùàúû Èáðàùèì, òàúû âÿ ãûëûíúû ýÿòèð. (Ùàúû Èáðàùèì õàí
ýåäèð.) Èíäè êè ñèç áåëÿ òÿêèä åäèðñèíèç, ìÿí äÿ ãÿáóë åäèðÿì.
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ ë ÿ ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ùàìûìûç òÿâÿããå åäèðèê.
Ùàúû Èáðàùèì õàí òàúû âÿ ãûëûíúû õîí÷àäà ýÿòèðèá, äèçè öñòöíäÿ ÷þêöð øàùûí
ãàáàüûíäà.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿíèì ÿçèç âÿ ñåâýèëè ñÿðêÿð__________
äÿëÿðèì! Áèð øÿõñ êè, úàìààò âÿ ãîøóí áÿðýöçèäÿ åäèá òÿáÿèééÿò ýþñ187
òÿðÿ, î øÿõñ ïàäøàù îëàð. Èñòÿð áàøûíà òàú ãîéäó, éà ãîéìàäû. Òàúýöçàðëûã ïàäøàùëàð àðàñûíäà àíúàã áèð ðÿñìäèð. Àììà ìÿí áó ðÿñìÿ àéðû
áèð íÿçÿðëÿ áàõûðàì. Áó ãûëûíú êè, ýþðöðñöíöç, øàù Ñÿôèíèí ãûëûíúûäûð.
Áóíó úÿìè Ñÿôÿâè ïàäøàùëàðû áèðáÿáèð áåëëÿðèíÿ áàüëàéûáëàð âÿ ìÿí î
âÿäÿ áó ãûëûíúû áàüëàéà áèëÿðÿì êè, Øàù Àááàñ Ñÿôÿâè òÿê ïàäøàùûí
áÿðàáÿðè îëàì âÿ ïàäøàù Èñìàéûë òÿê èñëàìà ðÿâàú âåðìèø îëàì. Àììà
èíäè ñèçèí õàùèøèíèçÿ ýþðÿ áó ãûëûíúû áàüëàéûá äÿðýàùè-ðÿááèëàëÿìäÿí
èëòèìàñ åäèðÿì êè, ìÿðùÿìÿò íÿçÿðèíè Èðàíûí öñòöíäÿí êÿñìÿñèí âÿ ìÿí
ôÿãèð áÿíäÿñèíè äÿ øàù Àááàñ ìÿãàìûíà éåòèðñèí. (Ãûëûíúû þïöá áàüëàéûð.)
Ãûëûíúû áàüëàäûì, àììà áó òàúû ÿñëà áàøûìà ãîéìàéàúàüàì. Áó òàú
Íàäèðèí òàúûäûð. Áóíóí äþðä ãûçûë ëÿëÿéè èãëèìèí òÿñõèðèíè ñöáóò åäèð.
Ôàðñèñòàíûí, Ùèíäèñòàíûí, Òöðêöñòàíûí âÿ ßôãàíûñòàíûí. Ìÿí èíäèéÿäÿê
ìÿìëÿêÿò àëìàìûøàì, îíà ýþðÿ àíúàã áó áèð äÿíÿ úûããàíû áó òàúäàí
ýþòöðöá áàøûìà âóðóðàì. (Úûããàíû áàøûíà ñàíúûð.) Èëàùè, âÿòÿíè áÿëèééàòäàí ùèôç åëÿ! Ñàëàìàò îëñóí âÿòÿí, ñàëàìàò îëñóí Èðàí!
Ùàúû Èáðàùèì õàí âÿ ñÿðêÿðäÿëÿð (áÿðàáÿð). Ãèáëåéè-àëÿì,
òàúûíûç ìöáàðÿê îëñóí!
Ñ à ä û ã õ à í (óúà éåðäÿí). Åé Èðàíûí ðÿøèä ãîøóíëàðû! Áèëèí, áó ýöí
Èðàí ö÷öí áþéöê áàéðàìäûð! Áó ýöí, Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð Èðàí
ïàäøàùëàðûíûí òàúûíû áàøûíà ãîéìàãëà Èðàíû øÿðÿôðàç åëÿäè. Òÿáèëëÿð âóðóëñóí. Òîïëàðûí, òöôÿíýëÿðèí íÿðÿñè àñèìàíà áöëÿíä îëñóí! Ïàéÿíäÿ áàä
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð!
Òöôÿíý àòûëûð, ãîøóíäàí ñÿñ ýÿëèð: ïàéÿíäÿ áàä Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÍÈÌÌßÚËÈÑ
Õîðàñàí. Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí ìÿíçèëè. Ùàúû Èáðàùèì õàí âÿ Ñàäûã õàí.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ìÿí, äîüðóñó, ÷îõ åùòèéàò åëÿéèðÿì. Áó
òþâð êè áÿõò øàùÿ éàðäûð, ãîðõóðàì àõûðû áÿäáÿõòëèê îëà. Ìÿí áåëÿ ýöìàí åëÿéèðäèì êè, Õîðàñàíäà áþéöê äàâà îëàúàã âÿ úàìààò Íàäèð
Ìèðçÿíè ñàõëàéàúàã. Õîðàñàíûí äàâàñûç ÿëÿ êå÷ìÿéèíè ùå÷ êÿñ ýöìàí
åòìÿç èäè.
Ñ à ä û ã õ à í . Àõûðà ãàëàí Ãàðàáàüäûð. Ìÿýÿð Ãàðàáàü Ýöðúöñ__________
òàíäàí ìþùêÿì äóðàúàã? Ìÿí éÿãèí åòìèøÿì êè, Ãàðàáàüûí ÿùëè
188
àúûíäàí äàâà åòìÿéè áàúàðìàéûá, òÿñëèì îëàúàãäûð. Îíäàí ñîíðà úÿìè
Èðàí îëàúàã áèð úàí âÿ úàíûí áàøû Àüà Ìÿùÿììÿä øàù îëàúàã. Äÿõè
áÿäáÿõòëèê ùàðàäàí îëà áèëÿð?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Àëëàùûí èøèíè áèëìÿê îëìàç. Àíúàã ìÿí ùÿð
íàìàç ãûëàíäà âÿ ùÿð ýåúÿ éàòàíäà äóà åëÿéèðÿì, äåéèðÿì: ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí øàùû áÿëàäàí ñàõëà.
Ñ à ä û ã õ à í . Ñÿí öìèäèíè øàùûí òÿäáèðëÿðèíÿ áàüëà. Î òÿäáèðèí
ñàùèáè þçöíö áÿëàéà äö÷àð åòìÿç.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Õàí, ìÿíèì ãîðõóì Ðóñèéà òÿðÿôèíäÿíäèð.
Íÿ ãÿäÿð îëñà, Ðóñèéà âÿ Ýöðúöñòàí úàìààòû ùÿììÿçùÿáäèð. Ìÿí èíàíà
áèëìèðÿì êè, Ðóñèéà Ýöðúöñòàí ãèñàñûíû àëìàã ôèêðèíÿ äöøìÿéÿ.
Ñ à ä û ã õ à í . Áó íàùàã òÿøâèøäèð, Ùàúû Èáðàùèì õàí. Ðóñèéà äþâëÿòè ÿýÿð Ýöðúöñòàíà êþìÿê âåðìÿê èñòÿñÿéäè, âàõòûíäà âåðÿðäè. Èíäè
áÿäÿç õÿðàáåéè Áÿñðÿ âåðèëÿí êþìÿêäÿí íÿ ôàéäà?!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (äàõèë îëóð). Ñàäûã õàí, ýåò Øàùðöõö áóðàéà ýÿòèð! (Ñàäûã õàí ÷ûõûð.) Äîüðóñó, Ùàúû Èáðàùèì õàí, Àëëàù
ãèñàñû ãèéàìÿòÿ ãîéìàç. Íàäèðèí ýöíàùûíûí úàâàáûíû þâëàäû âåðèð.
Ñ à ä û ã õ à í (Øàùðöõö ýÿòèðèð). Ãèáëåéè-àëÿì! Áóäóð Íàäèðèí îüëó
Øàùðöõ Ðçàãóëó Ìèðçÿ.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Éàõûíà ýÿë, ãîúà.
Ø à ù ð ö õ . Êèìäèð ìÿíè éàõûíà ÷àüûðàí?
Ñ à ä û ã õ à í . Ñÿíèíëÿ äàíûøàí Èðàíûí øàùû Àüà Ìÿùÿììÿä øàùäûð.
Ø à ù ð ö õ . Èðàíäà ìÿí áèð øàù òàíûéûðäûì, ìÿíèì àòàì Íàäèð øàùû.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùÿäéàí äàíûøìà, ãîúà, éàõûíà ýÿë! Ñàäûã õàí, îíó éàõûíà ýÿòèð! (Øàùðöõö éàõûíà ýÿòèðèðëÿð.) Äå
ýþðöì, îüëóí Íàäèð Ìèðçÿ ùàðàäàäûð?
Ø à ù ð ö õ . Íàäèð Ìèðçÿ ßôãàí òÿðÿôÿ êå÷èá. Íåéëÿéèðñÿí Íàäèð
Ìèðçÿíè? Ìÿí îíóí ÿâÿçèíÿ ýÿëìèøÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Ãîúà, ñÿí äöíéàäà ÷îõ ìöñèáÿò ÷ÿêèáñÿí. Ìÿí èñòÿìèðÿì ñÿíèí àõûð ýöíëÿðèí äÿ ÿçèééÿòëÿ êå÷ñèí. Ìÿí áèëèðÿì Íàäèð ùÿð íÿ úàâàùèðàò ãîéóá, ùàìûñû ñÿíäÿäèð. Áóíäàí ñîíðà îíëàðûí ùå÷ áèðè ñÿíÿ ëàçûì äåéèë. Ýÿðÿê âåðÿñÿí ìÿíèì
õÿçèíÿìÿ.
Ø à ù ð ö õ . Ìÿíÿ Íàäèðäÿí ùå÷ øåé ãàëìàéûá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Ãîúà, íàùàã éåðÿ þçöíö ÿçàáà äö÷àð åëÿìÿ, ñÿíÿ ÿçèééÿò åäÿðëÿð. Àììà õîøëà úàâàùèðàòûí éåðèíè
__________
äåñÿí, ùÿìèøÿ ìÿíèì èëòèôàòûì ñÿíèí öñòöíäÿ îëàð.
189
Ø à ù ð ö õ . Ñÿíèí èëòèôàòûí ìÿíÿ ëàçûì äåéèë. Áóéóð, ùÿð íÿ ÿçèééÿò
åäÿúÿêëÿð, åòñèíëÿð. Ìÿí àíàäàí äöíéàéà áÿäáÿõò ýÿëìèøÿì, áÿäáÿõò
äÿ ýåäÿúÿéÿì. Ìÿí èéèðìè éàøûíäàí èíäèéÿäÿê þç êîðëóüóìà àüëàéûðàì. Àüëàìàãäàí äà ýþçëÿðèìèí éàøû ãóðòàðûá, ÿâÿçèíÿ úèéÿðèìèí
ãàíû ýÿëèá òþêöëöðäö. Èíäè ìÿí øöêöð åëÿéèðÿì Àëëàùûí äÿðýàùûíà êè,
ìÿí êîðàì âÿ ìÿíèì àòàì Íàäèð øàù òÿê ïàäøàùûí ìÿñíÿäèíäÿ ÿéëÿøÿíè ýþçëÿðèì ýþðìöð. Êèì äåéèð äöíéàäà èíñàô âàð? Êèì äåéèð äöíéàäà ÿäàëÿò âàð? ßýÿð äöíéàäà èíñàô âÿ ÿäàëÿò îëñàéäû, Íàäèð øàùûí
Ðçàãóëó Ìèðçÿ òÿê èñòÿêëè îüëó þç àòàñûíûí õàúÿñèíèí ãàáàüûíäà ÿñèð
ñàõëàíìàçäû. Êèì äåéèð äöíéàäà èíñàô âàð? Êèì äåéèð ÿäàëÿò âàð?
ßýÿð äöíéàäà èíñàô âÿ ÿäàëÿò îëñàéäû, òÿðëàí éåðèíäÿ çàü âÿ çÿüàí
îòóðìàçäû. (Àüëàéûð.) Îõ!.. Éîõäóð äöíéàäà ÿäàëÿò, éîõ, éîõ!.. Ýþçëÿðèì ÿëèìäÿí ýåäèá, áó ãóðó íÿôÿñè äÿ áóíäàí ñîíðà èñòÿìèðÿì,
àïàðûí, íÿ åëÿéÿúÿêñèíèç åëÿéèí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ñàäûã õàí! Áó ãîúàíû âåðÿðñÿí ôÿððàøëàðûí ÿëèíÿ. Íàäèðèí úàâàùèðàòûíû áèðáÿáèð áóíäàí èñòÿðëÿð.
ßëÿëõöñóñ áþéöê éàãóòó âåðìÿê èñòÿìÿñÿ, ëàçûìè ÿçèééÿò áóíà âåðÿðëÿð.
Ñàäûã õàí Øàùðöõö àïàðûð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, íÿ ãÿäÿð îëñà, áó, ïàäøàù
îüëóäóð. Ãûðõ áåø èëäèð êè, Àëëàùûí èøûãëû äöíéàñûíà ùÿñðÿòäèð. Îíà ÿçèééÿò âåðìÿê èíñàô äåéèë.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùàúû Èáðàùèì õàí! Áó, Íàäèðèí îüëóäóð. ßýÿð Íàäèðèí úÿìè þâëàäûíû êàáàá åäÿì, éåíÿ ìÿíèì öðÿéèìèí éàðàñû ñàüàëìàç. Íàäèð ìÿíÿ éàìàí éàðà âóðóá, Ùàúû Èáðàùèì õàí!
Ñ à ä û ã õ à í (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, Ñöëåéìàí õàí òÿðÿôèíäÿí
ùöçóðè-àëèéÿ ìÿêòóáäóð. (Êàüûçû âåðèð.)
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (êàüûçà áàõûá). Ùàúû Èáðàùèì
õàí! Ñÿðêÿðäÿëÿðè áóðàéà ÷àüûð!
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, ðÿíýèíèç ãà÷äû, íÿ õÿáÿðäèð
ýÿëÿí?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Áó ñààò áèëÿðñÿí. ×ûõ ñÿðêÿðäÿëÿðè áóðàéà ÷àüûð. (Ùàúû Èáðàùèì õàí ÷ûõûð.) Áó éàõøû îëìàäû.
Ô ÿ ð ð à ø á à ø û (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, úàâàùèðàòûí áèð-áèð éåðèíè
äåéèð. Àììà áþéöê éàãóòó âåðìÿê èñòÿìèð. Ùÿð íÿ ãÿäÿð ÿçèééÿò
åäèðèê, îëìóð. Äûðíàãëàðûíûí àðàñûíà ìûõ ÷àëäûã. Áåëèíäÿí ïàð÷à-ïàð÷à
__________
äÿðè ãîïàðûá éåðèíÿ äóç òþêäöê, éåíÿ äåìèð.
190
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Íåúÿ äåìèð? Ýåò äåýèíÿí îíóí
áàøûíûí ÿòðàôûíà õÿìèð éàïûøäûðûá îðòàñûíà ãóðüóøóí òþêñöíëÿð. Îíäà
éàãóòóí éåðèíè éÿãèí äåéÿð. (Ôÿððàøáàøû ÷ûõûð, ñÿðêÿðäÿëÿð âÿ Ùàúû
Èáðàùèì õàí äàõèë îëóðëàð.) Úàìààò, Ñöëåéìàí õàíäàí êàüûç ýÿëèá.
(Êàüûçû âåðèð Ùàúû Èáðàùèì õàíà.) Ùàúû Èáðàùèì õàí, àë áó êàüûçû îõó,
ñÿðêÿðäÿëÿð ãóëàã àññûíëàð.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ìÿðóçè-ùöçóðè-àëè îëñóí êè, îòóç áåø ìèí
ðóñ ãîøóíó ýåíåðàë Âàëåðèéàí Çóáîâóí òÿùòè-ðÿéàñÿòèíäÿ Ëÿíêÿðàí âÿ
Áàäêóáÿ ãÿëÿëÿðèíè àëûáëàð. Ýÿíúÿ âÿ Øàìàõû ùÿì÷èíèí êå÷èá Ðóñèéàíûí èõòèéàðûíà. Ýåíåðàë Çóáîâ ÿéëÿøèá Ìóüàíäà, Àçÿðáàéúàí öñòöíÿ
éåðèìÿê õÿéàëûíäàäûð âÿ Àçÿðáàéúàíû òÿñõèð åäÿíäÿí ñîíðà, Òåùðàí
öñòöíÿ ýåäÿúÿê.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ùÿçÿðàò! Êàüûçûí ìÿçìóíóíó áèëäèíèç. Ðóñèéàíûí ãîøóíó úöðÿò åäèá Èðàí òîðïàüûíà àéàã ãîéóá.
Àììà ìÿíèì ðÿøèä ãîøóíóì îíóí ìöãàáèëèíÿ øèð òÿê ýåäÿúÿê. Öìèäâàðàì êè, Àëëàùûí êþìÿêëèéè èëÿ áèð àç ìöääÿòäÿ Ðóñèéà ãîøóíóíóí
Èðàí òîðïàüûíäà áèð íèøàíÿñè äÿ ãàëìàç.
Ñ à ä û ã õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì. Ðóñèéàíûí îòóç áåø ìèí ãîøóíó ìöãàáèëèíäÿ ÿëàùÿçðÿòèí ñÿêñÿí ìèí ãîøóíó âàð. Áèð áåëÿ ãîøóíóíóí ìöãàáèëèíäÿ Ðóñèéà ãîøóíó ìÿýÿð äàâàì åäÿ áèëÿúÿê?
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äàéàíìàéûí, ýåäèí ãîøóíó
ùàçûð åäèí!
Ñÿðêÿðäÿëÿð ýåäèðëÿð.
Ôÿððàøáàøû (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì áóéóðàí òÿê åäèá, éàãóòó
àëäûã. (Éàãóòó âåðèð.)
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Þëäö, éà ñàüäûð?
Ôÿððàøáàøû. Õåéð, ãóðáàí, ñàüäûð, àììà úàíû àçäûð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Îíà ýåäèá äåéÿðñÿí êè, ÿçèééÿòèíÿ ñÿáÿá þçö îëäó âÿ ñàáàù ýþíäÿðÿðñÿí ýåòñèí Ìàçàíäàðàíà.
(Ôÿððàøáàøû ÷ûõûð.) Ùàúû Èáðàùèì õàí!
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí ñÿðêÿðäÿëÿðÿ äåäèéèì ñþçëÿðè åøèòäèí?
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí, åøèòäèì!
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ñÿí éÿãèí åëÿéèáñÿí êè, ìÿí
__________
äåäèéèì òÿê åëÿéÿúÿéÿì?
191
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . ßëáÿòòÿ, ýÿðÿê ãèáëåéè-àëÿìèí õàùèøè ÿìÿëÿ ýÿëÿ.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Ùàúû Èáðàùèì! Ìÿí ñÿíè èíäèéÿäÿê ÷îõ àãèë øÿõñ ùåñàá åäèðäèì. Àììà ùåéô, ñÿää ùåéô ìÿíèì çÿííèìÿ! Ìÿí ýöìàí åëÿìÿçäèì êè, ñÿí äÿ ìÿíèì ñÿðêÿðäÿëÿðèì òÿê
àüûëñûçñàí. Ñÿíèí òÿê àãèë øÿõñ ùå÷ õÿéàë åäÿ áèëÿðìè êè, ìÿí àïàðûì þç
áàøûìû Ðóñèéàíûí ôóëàä äèâàðûíà äþéöì âÿ éà ãîéóí ñöðöñöíÿ áÿíçÿð
ãîøóíóìó àïàðàì Ðóñèéàíûí ìöíòÿçÿì ãîøóíóíóí òîï-òöôÿíýèíèí ãàáàüûíà âåðÿì. Ìÿí áèëèðÿì íÿ åëÿéÿúÿéÿì. Áèð ðóñ ýöëëÿñè ìÿíèì ãîøóíóìà ÷àòìàéàúàã. Ãîé Ðóñèéàíûí ãîøóíó íÿ ãÿäÿð éåðèéÿúÿê éåðèñèí!
Ëÿíêÿðàíëà Òåùðàíûí àðàñûíû áèéàáàíà äþíäÿðÿúÿéÿì, ùÿð íÿ òàïñàëàð
àëñûíëàð. Ýÿë äàëûìúà!
Ýåäèðëÿð.
ÏßÐÄß
__________
192
ÁÅØÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
ßÙËÈ-ÌßÚËÈÑ
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð
Ùàúû Èáðàùèì õàí
Ñàäûã õàí
Ñÿôÿðÿëè
ïèøõèäìÿòëÿð
Àááàñ áÿé
Áèð íÿôÿð ñÿðêÿðäÿ.
}
Øóøà ãÿëÿñè. Ìÿùÿììÿä Ùÿñÿí àüàíûí åâèíäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí ìÿíçèëè.
Ìÿúëèñ îðòàäàí èêè áþëöíöá: ñàü òÿðÿôäÿ Ñÿôÿðÿëè âÿ Àááàñ áÿé ïèøõèäìÿòëÿðèí îòàüû,
ñîë òÿðÿôäÿ Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðûí éàòàúàã îòàüû. Îòàüûí îðòàñûíäàí ãûðìûçû
èïÿê ïÿðäÿ ÷ÿêèëèá. Ïÿðäÿíèí äàëûíäà Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàðûí òàõòû ãîéóëóá.
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð äþøÿê öñòöíäÿ ÿéëÿøèá, éàíûíäà ïèéñóç, ãàáàãäà Ùàúû
Èáðàùèì õàí àéàã öñòöíäÿ äóðóá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Äîüðóäóð, Ùàúû Èáðàùèì õàí,
áèð øÿõñè êè, Àëëàù óúàëäà, îíó ìÿõëóãàò ùå÷ âÿúùëÿ àøàüû ñàëà áèëìÿç
âÿ áèð øÿõñè êè Àëëàù àøàüû ñàëà, úÿìè ìàõÿëÿãÿëëàù éûüûëà óúàëäà áèëìÿç. ßýÿð, õóäàíÿêÿðäÿ, áèçèì ãîøóíóìóç ðóñ ãîøóíó èëÿ ðóáÿðó
ýÿëÿéäè, áèð àòëûìûç ãàëìàçäû âÿ Àëëàùûí ÿëè ìÿíèì öñòöìäÿ îëìàñàéäû, èíäè ðóñ úöìëÿ Èðàíà ìàëèê îëìóøäó. Ãÿçàíûí èøèíè ýþð. Äàâà ÿñíàñûíäà èìïåðàòðè÷ÿ âÿôàò åäèð, éåðèíÿ îüëó ÿéëÿøèð âÿ î äà ùþêì åäèð êè,
Èðàí öñòöíÿ ýåäÿí ãîøóí ýåðè ãàéûòñûí. ×îõ áþéöê õîøáÿõòëèêäèð, Ùàúû
Èáðàùèì õàí.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Áÿëè, ãóðáàí. Èíøàëëàù, ùÿìèøÿ Àëëàùûí òþâôèãè ãèáëåéè-àëÿìèí öñòöíäÿ îëàúàã.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ìÿí íåúÿ êè, éÿãèí åòìèøäèì,
åëÿ äÿ îëäó. Øóøà ãÿëÿñèíÿ äàâàñûç ìàëèê îëäóã. Ùåéô êè, Èáðàùèì õàí
ÿëÿ êå÷ìÿäè. Àììà öìèäâàðàì êè, áó ýöí Èáðàùèì õàíûí éà þçö âÿ éà
áàøû ýÿëÿ. Îíóí äàëûíúà ýåäÿí èêè ìèí àäàìûí ÿëèíäÿí ùàðàéà ãà÷à áèëÿúÿê? Î øàèð Ìîëëà Ïÿíàù íåúÿ îëäó?
__________
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, çèíäàíà ñàëûáëàð.
193
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Õóá, ñàáàù, ìÿíÿ éàçäûüû ôÿðäèí ëÿççÿòèíè îíà ýþñòÿðÿðÿì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, äåéèðëÿð Ìîëëà Ïÿíàù ýåúÿ
âàãèÿ ýþðöá, äåéèðìèø êè, ìÿíè Àüà Ìÿùÿììÿä øàù þëäöðÿ áèëìÿéÿúÿê.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Íÿ åëÿéèì, úöìÿ àõøàìû îëìàéàéäû, îíóí âàãèÿñèíèí äîüðó îëìàüûíû îíà ñöáóò åäÿéäèì!.. Àììà
Èáðàùèì õàí ÿëÿ êå÷ìÿñÿ, ìÿí ðàùàò îëà áèëìÿéÿúÿéÿì.
Ù à ú û È á ð à ù è ì õ à í . Ãèáëåéè-àëÿì, Èáðàùèì õàí ãóø äà îëñà èêè
ìèí ðÿøèä àòëûíûí ãàáàüûíäàí ùå÷ áèð éàíà ãà÷ûá ãóðòàðà áèëìÿç.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Àëëàù ñÿí äåéÿíè åëÿñèí. Ùàúû,
äÿõè ýåò, ðàùàò îë. Ìÿíè òÿê ãîé, éàòìàã âàõòû éàõûíëàøûð. Øàì íàìàçû ãûëûì. (Ùàúû ÷ûõûð, øàù úàíàìàç ýÿòèðèá èñòÿéèð à÷ñûí. Áó ùàëäà Ñàäûã õàí
äàõèë îëóð). Íÿ âàð? Íèéÿ ýÿëäèí.
Ñ à ä û ã õ à í . Ãèáëåéè-àëÿìèí ôÿðìàéèøèíÿ ýþðÿ ýÿëìèøÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Êèì éåòèðäè ñÿíÿ ìÿíèì ôÿðìàéèøèìè?
Ñ à ä û ã õ à í . Ñÿôÿðÿëè.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð . Áóðàéà ÷àüûð îíó. (Ñàäûã õàí
÷ûõûð.) Ìÿýÿð áó áèèíñàôëàð ìÿíè áèð äÿãèãÿ ðàùàò ãîéìàçëàð? (Ñÿôÿðÿëè
äàõèë îëóð.) Íÿ âàõò ìÿí ñÿíÿ äåäèì ýåò Ñàäûã õàíû ÷àüûð?
Ñÿôÿðÿëè. Éàðûì ñààò áóíäàí ÿãäÿì.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (ãÿçÿáëè). Éàëàí äåéèðñÿí, íàìÿðáóò!
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Îëà áèëÿð êè, ìÿíèì ãóëàãëàðûì ãèáëåéè-àëÿìèí ôÿðìàéèøèíè äöçýöí åøèòìÿéèáäèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Áèð ãóëàãëàð êè, ìÿíèì ôÿðìàéèøèìè äöðöñò åøèòìÿéÿëÿð, ìÿíÿ ëàçûì äåéèëëÿð. Ýåò úÿëëàäà äåýèíÿí
ãóëàãëàðûíûí èêèñèíè äÿ êÿññèí. (Ñÿôÿðÿëè ÷ûõûð. Ñÿðêÿðäÿ äàõèë îëóð.) Ùÿ,
íåúÿ îëäó?
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãèáëåéè-àëÿì, Òÿðòÿð ÷àéûíûí êÿíàðûíäà éåòèøäèê Èáðàùèì õàíà. Öñòöíäÿ áåø ìèíäÿí çèéàäÿ àòëû âàð èäè. ×îõ äàâà åëÿäèê âÿ
Èáðàùèì õàíûí ãîøóíóíäàí äà ÷îõ ãûðäûã. Àììà ÷îõ îëìàãëàðûíà ýþðÿ
áèçÿ ôàèã ýÿëäèëÿð. Õàíû ÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿäèê. Ãà÷äû Úàð Áèëÿêàí òÿðÿôÿ.
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð. Éàëàí äåéèðñÿí, íàìÿðáóò! Äîüðóñóíó äå ýþðöì, äàâà åëÿéèáñÿí, éà éîõ? Èáðàùèì õàí ùàðàäàí àëûðäû
áåø ìèí ãîøóíó? Ñÿí áèëèðñÿí êè, áó íå÷ÿ èëèí ìöääÿòèíäÿ Ãàðàáàüûí
àäàìëàðû áèð ùàëÿòÿ äöøöáëÿð êè, ãîëëàðûíäàí òóòàí îëìàñà, éàòäûãëàðû
__________
éåðäÿí äóðà áèëìèðëÿð. Äîüðóñóíó äå ýþðöì, äàâà åëÿéèáñÿí, éà éîõ?
194
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãèáëåéè-àëÿì, íåúÿ êè, ÿðç åëÿäèì, åëÿäèð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð (äóðóð àéàüà). Éàëàí äåéèðñÿí, éàëàí äåéèðñÿí! Èáðàùèì õàí èêè éöç àäàìäàí àðòûã àïàðìàéûá!
Ãîðõóá ãà÷ûáñûç! Äîüðóñóíó äå! Éîõñà, àíä îëñóí Àëëàùà, ÿòèíè òèêÿòèêÿ êÿñäèðèá ýþçöíöí ãàáàüûíäà éàíäûðàúàüàì!
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ñàùèáè-èõòèéàðñûíûç, ãèáëåéè-àëÿì. Àììà íåúÿ êè, ÿðç
åëÿäèì, î íþâäöð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Àïàðäûüûí àäàìäàí íÿ ãÿäÿð
ãûðûëûá?
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ . Ãîøóí ùàìûñû ñàëàìàò ãàéûäûá.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Ýåò! Ìÿëóì îëäó! Ñàáàù ñÿí äÿ
âÿ ñÿíèí ãîøóíóí äà ëàçûìè ÿíàìûíûçû àëàðñûíûç. (Ñÿðêÿðäÿ ýåäèð.) Ãàëñûí ñÿíèí òÿíáåùèí ñàáàùà. Ýþðöíöð, ãàðàáàüëûëàðûí êöéöíäÿí ãîðõóá
ãà÷ûáëàð. Äÿõè áèëìèðëÿð êè, þëöìäÿí ãà÷ûá þëöìÿ äö÷àð ýÿëÿúÿêëÿð.
Éîõ, éîõ... Ìÿí áóíà ñÿáð åäÿ áèëìÿéÿúÿéÿì. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, ìÿí
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð îëàì, úÿìè Èðàí ìÿíèì òÿùòè-ñÿëòÿíÿòèìäÿ
îëà, áèð Ãàðàáàü õàíû èêè éöç àòëû èëÿ ìÿíèì ÿëèìäÿí ãà÷ûá ãóðòàðà!
Éîõ, òàá ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿéÿì, ýþðöíöð, éóìøàëìûøàì! Åéáè éîõäóð,
éåíÿ ãèéàìÿòè áÿðïà åëÿðÿì. Éåíÿ Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð ýþçëÿðèíèí ãûçàðìàüûíû ýþðÿðëÿð. (Îòàãäà ùèðñëè ýÿçèíèð. Ñÿôÿðÿëè ãóëàãëàðû
äÿñìàëëà ñàðûíìûø âÿ Àááàñ áÿé þç îòàãëàðûíà ýèðèðëÿð).
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Þùþ... þùþ... þùþ... (Àüëàéûð.)
À á á à ñ á ÿ é . À êèøè, éåêÿ àäàìñàí, óøàã òÿê íèéÿ àüëàéûðñàí?
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Àááàñ áÿé, íèéÿ àüëàìàéûì? Ìÿí Ãàðàáàüäà áèð àäàì
ñàéûëûðäûì. Èíäè áó ñèôÿòäÿ ìÿí úàìààò è÷èíÿ ÷ûõàìû áèëÿúÿéÿì? Ìÿíèì ãóëàãëàðûìû êÿñäèðèíúÿ øàù áóéóðàéäû áèðäÿôÿëèê áîéíóìó âóðàéäûëàð, áóíäàí éàõøû îëàðäû. (Àüëàéûð, øàù ãóëàã âåðèð.)
À á á à ñ á ÿ é . Àüëàìà, àéûáäûð. Áèð äÿ øàùûí ùèðñè áÿðê òóòóá. Õóäàíÿêÿðäÿ, åøèäÿð, ãÿçÿáè áèð àç äà øèääÿò åëÿð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù à à ú à ð (ãåéçëè). Êèìäèð ãàïûíûí äàëûíäà ñÿñ åëÿéÿíëÿð? È÷ÿðè ýÿëèí! (Ñÿôÿðÿëè âÿ Àááàñ áÿé äàõèë îëóð.) Ñÿôÿðÿëè, ñÿíñÿí þâðÿò òÿê àüëàéàí? Ýþð ìÿíèì ñÿíÿ íÿ ãÿäÿð èëòèôàòûì âàð
êè, ñÿíèí áàøûíû áÿäÿíèíäÿ ãîéìóøàì! Àááàñ áÿé, ñÿí äÿ êöé åëÿéèá
ìÿíèì èñòèðàùÿòèìè ïîçóðñàí?! Ýåäèí, ñàáàù ùÿð èêèíèçèí ýÿðÿê áàøû
êÿñèëÿ. Ñèçäÿí ñàâàéû áèð íå÷ÿ äà íà÷èçëÿð âàð, îíëàðûí äà áàøû êÿñèëÿúÿê. Ñàáàù ýÿðÿê êÿëëëÿäÿí áèð ìèíàðÿ ãóðäóðàì êè, Øÿìêèð ìèíàðÿ__________
ñèíäÿí óúà îëà. Î ìèíàðÿíèí áàøûíäà ñèçèí èêèíèçèí áàøûíû ãîéäóðàúà195
üàì, ýåäèí! (Ñÿôÿðÿëè âÿ Àááàñ áÿé ÷ûõûðëàð.) ×îõäàíäûð, äèâàí åëÿìÿìèøÿì. Àììà ñàáàù ýÿðÿê äàâàäàí ãà÷àíëàðà þçöìö ýþñòÿðÿì. Ýÿðÿê
ñàáàù Ãàðãàð ÷àéûíäà ñó ÿâÿçèíÿ ãàí àõà! Ýÿðÿê ñàáàù áèð åëÿ äèâàí
åëÿéèì êè, Àðàçëà Êöðöí àðàñû çÿëçÿëÿéÿ ýÿëÿ! Ýÿðÿê áèð äèâàí åëÿéÿì
êè, ùÿçðÿòè-Ìóñà ìèíëÿðúÿ áàëàúà óøàãëàð áàøû êÿñäèðìèø Ôèðîíóí ýöíàùûíûí ÿôâèíè Àëëàù äÿðýàùûíäàí èñòèõàñÿ åëÿéÿ! Ýÿðÿê áèð äèâàí åëÿéÿì
êè, ßìèð Òåéìóðóí ñöìöêëÿðè Ñÿìÿðãÿíääÿ úöíáöøÿ ýÿëÿ! (Íÿôÿñèíè
àüûð-àüûð ÷ÿêèð.) Ýÿðÿê Áàüðûãàí äàüûíûí ñèíÿñèíäÿí ÿëÿìàí ñÿäàñû
êÿùêÿøàíè-ôÿëÿêÿ äöðÿêëÿíÿ! Ýÿðÿê áèð äèâàí åëÿéÿì êè, Ùöúúàú èáíèÉóñèô áàøûíû ãÿáèðäÿí ãîâçàéûá àôÿðèí äåñèí! Îô!.. Íÿ ÷ÿòèí ÿìðäèð
ïàäøàùëûã! (Ïèéñóçó ýþòöðöá ýåäèð ïÿðäÿíèí äàëûíà.)
Ñÿôÿðÿëè âÿ Àááàñ þç îòàãëàðûíäà.
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Øàùûí ñþçö ñþçäöð. Ñàáàù èêèìèçèí äÿ áàøûìûç êÿñèëÿúÿê.
À á á à ñ á ÿ é . Ãÿçàíûí òÿãäèðèíÿ ÷àðÿ éîõäóð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù
òàõòà ÿéëÿøÿíäÿí èíäèéÿäÿê ìèíëÿðúÿ áèçäÿí àðòûã úàíëàðû éîõ åëÿéèá,
èíäè íþâáÿò áèçÿ äöøöá.
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Áÿëè, ÿëàú éîõäóð, ñÿí ýåò áó ýåúÿíè þç þâðÿò-óøàüûíëà
êå÷èð. Ìÿí äÿ òÿê àäàìàì, ÿéëÿøèì, ðàçö íèéàç åëÿéèì. Áÿëêÿ Àëëàù
êå÷ìèø ýöíàùëàðû áàüûøëàéà. Áèð äÿ, Àááàñ áÿé, äîüðóñó, Ãàðàáàüû áó
ùàëäà ýþðìÿêäÿíñÿ þëìÿê éàõøûäûð. Þëêÿ âèðàí, åâëÿðäÿ ÷þðÿê éîõ,
àíàëàðûí äþøöíöí ñöäö ãóðóéóá. Àú ãàëìûø ñöäÿìÿð áàëàëàðûí ìÿëÿøìÿñèíäÿí éåð, ýþé òèòðÿéèð. Õàí áàøûíû ýþòöðöá äèéàðáÿäèéàð äöøöá. Áèð
äèããÿòëÿ áàõûðñàíìû, Àááàñ áÿé, áó áþéöêëöêäÿ øÿùÿðäÿ íåúÿ ñàêèòëèêäèð. Êö÷ÿëÿðäÿ áèð çèíÿôÿñ òàïûëìûð. Àíúàã, áèð ùàâàäà íÿø àðçóñóíäà
ýÿçÿí êÿðêÿñëÿðäÿí ñàâàéû áèð úàíëû ýþðöíìöð. Ýöíîðòà âÿ àõøàì
ìöÿççèí ñÿñèíäÿí ñàâàéû áèð ñÿñ åøèäèëìèð?! Ùå÷ äèããÿòëÿ áèð ÿçàí ñÿñèíÿ ãóëàã âåðèáñÿíìè? Î, ÿçàí ñÿñè äåéèë, úèéÿðëÿð íàëÿñèäèð. Áó íÿäÿíäèð? Îíäàíäûð êè, õàëã ãîðõóñóíäàí ÷ÿêèëèá åâèíÿ, ãàïûëàðû áàüëàéûá,
êöëôÿòèíè éûüûá áàøûíà, ãàðà ýöíöíÿ àüëàéûð... Àááàñ áÿé, àõûð, áèç ãàðàáàüëûéûã, áóíó ýÿðÿê áèçèì íàìóñóìóç ýþòöðìÿñèí.
À á á à ñ á ÿ é . Áèëèðñÿí, Ñÿôÿðÿëè, íÿ âàð? Íèéÿ áèç þëöðöê? Ãîé øàù
þëñöí. Èðàíäà éåòèìëÿðèí, äóë þâðÿòëÿðèí ôÿðéàäû êè, ÷ûõûá ýþéÿ! Ãîé, áèð
íÿôñ þëñöí, áÿëêÿ íå÷ÿ ìèí íÿôñ äèðèëÿ.
Ñ ÿ ô ÿ ð ÿ ë è . Àááàñ áÿé! Àíä îëñóí Àëëàùà, ñÿí ìÿíèì öðÿéèìäÿí
õÿáÿð âåðäèí. Øàù ýÿðÿê þëñöí! Þçö äÿ áó õÿíúÿðëÿ þëÿúÿê. Ãîé îíóí
þç áàøû, òÿìèðè ôèêðèíäÿ îëäóüó ìèíàðÿíèí áöíþâðÿñèíÿ ãîéóëñóí âÿ
__________
ìèíàðÿíè äÿ õóäàâÿíäè-àëÿìèí éÿäè-ãöäðÿòè òèêñèí.
196
À á á à ñ á ÿ é . Îíäà øàù éàòìûøêÿí ýèðÿê è÷ÿðè, ôöðñÿò ÿëäÿí ýåòìÿñèí.
Ùÿð èêèñè ãÿìÿëÿðèíè ÷ÿêèá ýèðèðëÿð øàù éàòàí îòàüà. Àááàñ áÿé ãàáàãúà éåðèéèá
ïÿðäÿíè éûüûøäûðûð ÿëèíÿ. Ãû÷ëàðû òóòóëóá, ïÿðäÿ ÿëèíäÿ ãàëûð. Øàù ãÿäèì õûðäà øöøÿëè
ïÿíúÿðÿíèí éàíûíäà éàòûá. Ïÿíúÿðÿéÿ àéûí èøûüû äöøöá. Òàõòûí àéàüûíûí àëòûíäà
ïèéñóñ éàíûð. Àááàñ áÿé âÿ Ñÿôÿðÿëè áèð ãÿäÿð âàõò áèð-áèðèíèí öçöíÿ áàõûðëàð. Àõûð
Ñÿôÿðÿëè úÿëä øàùûí öñòöíÿ ýåäèá, ãÿìÿíè ñàíúûð îíóí öðÿéèíÿ. Àááàñ áÿé âÿ Ñÿôÿðÿëè
ãà÷ûðëàð. Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð ùþâëíàê éåðèíäÿí ãàëõûá, îíëàðûí äàëûíúà, ÿëè
öðÿéèíäÿ, ãàïûéàäÿê éöéöðöð, ñîíðà ãàéûäûá îòàüûí îðòàñûíäà éûõûëûð.
À ü à Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä ø à ù Ã à ú à ð . Åé õàíÿõÿðàá, Èðàíðà âèðàí
êÿðäè1! (Þëöð.)
ÏßÐÄß
__________
1
Åé åâè äàüûëìûø, Èðàíû âèðàí ãîéäóí.
197
ÊÈÌÄÈÐ ÌÖÃßÑÑÈÐ
Âîäåâèë èêè ìÿúëèñäÿ
(Ìÿçìóí ÿõç îëóíóá)
ßØÕÀÑ
à à ñ û ì á ÿ é – ìöëêÿäàð
Ì à ù ì ó ä – úàâàí êÿíäëè
Á à ù à ð – îíóí þâðÿòè
ßÂÂßËÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Êÿíä. Ìàùìóäóí åâèíèí ãàáàüû. Ñîë òÿðÿôäÿ åâèí ãàïûñû, ãàïûíûí éàíûíäà áèð
úÿùðÿ ãîéóëóá. Åâèí ãàáàüû áàüäûð. Ñàü òÿðÿôäÿ, àüàúûí àëòûíäà áèð êþòöê âàð âÿ
êþòöéöí éàíûíäà íå÷ÿ äÿíÿ îäóí. Ìàùìóä îäóí éàðûð.
Ì à ù ì ó ä . Ùì!.. Ùì!.. Ùì!.. Àé ñÿíèí è÷èíÿ çÿùðèìàð ãàðûøñûí.
Ìÿýÿð éàðûëìàã áèëèð. (Àëíûíûí òÿðèíè ñèëèð.) Ùì!.. Ùì!.. Ùì!.. (Ãîëó
áîøàëûð, ñþéêÿíèð áàëòàéà.) Éîõ, ùå÷ éàðûëàñû úàíàâàðà îõøàìûð, áåëÿ
íàèíñàô îäóí ìÿí þìðöìäÿ ýþðìÿìèøÿì, áàøäàí àéàüà äöéöíäöð.
Áàëòà âóðìàãäàí ãîëëàðûì äöøäö, ÿëëÿðèì ñóëóã-ñóëóã ãàáàð îëäó. Òÿð
àëíûìäàí ñåë òÿê àõûð, àììà áó åâè éûõûëìûøûí îäóíó óçàíûá áóðàäà,
ùå÷ äöíéà âåúèíÿ äåéèë. Äåéèð, íÿ ãÿäÿð úàíûíäà úàí âàð, áàëòàäàí ÷ûðï,
þëñÿí äÿ éàðûëìàéàúàüàì. (Àù ÷ÿêèð.) Åëÿ êè ùÿðäÿíáèð ïàïàüûìû ãàáàüûìà ãîéóá, äöðöñò ôèêèð åëÿéèðÿì, áàõûá ýþðöðÿì êè, Àëëàùûí äöíéàäà
èíñàíäàí áÿäáÿõò ìÿõëóãó éîõäóð. Âàëëàù äîüðó äåéèðÿì. Áàõ, åëÿ áó
îäóí. Î äà ìÿíäÿí õîøáÿõòäèð. Èø ýþðìöð, áèð åùòèéàúû éîõ, àúëûã,
ñóñóçëóã áèëìèð, áÿéÿíäèéè éåðäÿ óçàíûð, êåôè êþê, äàìàüû ÷àü. Àììà
èíñàí áèð àç àüóéà äþíìöø ýþäÿí ýöëëÿñèíèí óúóíäàí, ýÿðÿê ùÿð ñöáù
òöëêöäóðìàçäàí äóðñóí, ýåúÿ éàðûñûíàäÿê òÿð òþêÿ-òþêÿ èøëÿñèí. Ýåúÿäÿí ñöáùÿäÿê áÿäÿíèí àüðûñûíäàí éàòà áèëìÿñèí. Áóíóí äà àäûíû
äîëàíàúàã, çèíäÿýàíëûã ãîéóáëàð. Àììà èíñàí ÿââÿë éàðàíàíäà èøëÿð
áåëÿ äåéèëìèø. Èíäè ìÿí äåéèì íåúÿ èìèø, ñèç ãóëàã âåðèí. (ßéëÿøèð
êþòöéöí öñòöíäÿ.) Àëëàù Àäÿìëÿ Ùÿââàíû éàðàòäû, ýþçÿë áåùèøòèíè äÿ
198
âåðäè îíëàðà äåäè: îòóðóí áóðàäà, îüóëáÿîüóë éåéèí-è÷èí, ÿëèíèçè àüäàí
ãàðàéà âóðìàéûí. Äàùà áóíäàí ýþçÿë íÿ îëàð? Éÿíè ìöôòÿ, çÿùìÿòñèç
÷þðÿê éåéèá éàòìàãäàí äà áèð ëÿççÿòëè øåé îëàð? Àíúàã Àëëàù áèð øÿðò
ãîéäó: áóéóðäó êè, áóüäà àüàúûíûí ìåéâÿñèíÿ äÿéìÿéèí. Íÿ åéáè âàð,
äÿéìÿ, äÿéìÿ! Àäÿì äåäè: áàø öñòÿ. Ùå÷ àüàúûí éàõûíûíà äà ýåòìÿðÿì. Àììà Ùÿââà... Àìàí, àìàí, àìàí!.. Äàä àðâàä ÿëèíäÿí!.. Äåäè:
îðòàìäàí äàüûëàðàì, áóüäàäàí éåìÿñÿì. Àäÿì éàëâàðäû, éàõàðäû, èëàí
äèëè ÷ûõàðòäû, îëìàäû êè, îëìàäû. Àõûðäà éàçûã êèøè ÿëàúû êÿñèëèá, áóüäàíû
öçöá âåðäè, äåäè: àëà, éå! Åëÿ êè áóüäàíû éåäèëÿð, èêèñèíèí äÿ ãîëóíäàí
òóòóá ñàëäûëàð åøèéÿ. Àììà íåúÿ áåùèøò!.. Äåéèðëÿð áèçèì àüàìûçûí åâèíäÿí éàõøû èìèø! Àäÿìè áåùèøòäÿí ãîâäóëàð, îíëàð äà äöøäöëÿð ìÿí
êþêÿ. Èíäè ìÿíèì äÿ áåùèøòèì áóäóð. (Àéàüû èëÿ îäóíó èòÿëÿéèð.) Áóäóð
ìÿíèì Ùÿââàì äà ýÿëèð. (Äóðóð àéàüà, áàøëàéûð îäóí éàðìàüà. Áàùàð ÷èéíèíäÿ õóðúóí äàõèë îëóð. Ñîíðà õóðúóíó ãîéóð éåðÿ.)
Á à ù à ð . Áó äà ìÿí. Ýÿëäèì ÷ûõäûì. Áàçàðäàí áóðàéà áèðíÿôÿñÿ ýÿëìèøÿì. Àéàãëàðûì òþêöëöð, ãàòûüû ñàòäûì ö÷ àááàñû áèð øàùûéà, éàüûí äà
ýèðâÿíêÿñèíè àëòû øàùûäàí ñàòäûì, éàõøûìû ñàòìûøàì? À êèøè, ñûìñûðûüûíû
íèéÿ ñàëëàéûáñàí? Äå ýþðöì éàõøûìû ñàòìûøàì?
Ì à ù ì ó ä (íàõàùè). ×îõ éàõøû ñàòûáñàí. (Áàøûíû àøàüû ñàëûá îäóí
éàðûð.)
Á à ù à ð . À êèøè, éåíÿ íÿ îëóá ñÿíÿ? (Ìåùðèáàí) Áèðúÿ áàõ ýþð áó
÷èéèíëèê éàõøûäûðìû? Áåëÿ óúóç àëìûøàì êè.
Ì à ù ì ó ä (íàõàùè). ×îõ éàõøûäûð.
Á à ù à ð (àüçûíû ÿéèð) ×îõ éàõøûäûð!.. Áèðúÿ áàõ, ñîíðà äå, àüçûíû
íèéÿ ýþéøÿê ìàë êèìè î éàí-áó éàíà òóòóðñàí?
Ì à ù ì ó ä (íàõàùè), Ýþðöðÿì, ýþðöðÿì, ùå÷ áåëÿ ÷èéèíëèê îëìàç.
Á à ù à ð . Áàõàðñàí áÿðè, áàõàðñàí! (Õóðúóíäàí áèð úöò ÷àðûã ÷ûõàðûð.)
Áèðúÿ áó ÷àðûãëàðà äà áàõ!
Ì à ù ì ó ä (úÿëä). Ýþðöì.
Á à ù à ð (äþðä áàðìàüûíû éóìóá áàø áàðìàüûíû ýþñòÿðèð). Àëà, ýþñòÿðäèì à, ýþð íÿ òåç áàõûð? (Îòóðóð úÿùðÿíèí éàíûíäà, ÷àðûãëàðû ýèçëÿéèð
àëòûíäà. Áàøëàéûð úÿùðÿíè áóëàìàüà.) Ýþð ìÿí íåúÿ éàõøû àðâàäàì êè,
ñÿíèí êèìè øàù òÿíáÿëèíÿ ÷àðûã àëûðàì, àììà ñÿí ùå÷ ìÿíèì ãÿäðèìè
áèëìèðñÿí.
Ì à ù ì ó ä . Ìÿí òÿíáÿëÿì? Ìÿí òÿíáÿëÿì? Åëÿ àüçûíû à÷ûðñàí:
òÿíáÿë,
òÿíáÿë!
__________
Á à ù à ð . Éàëàí äåéèðÿì? Ñÿíèí òÿíáÿëëèéèí úÿìè êÿíäÿ ìÿëóìäóð.
199
Ì à ù ì ó ä . Þçöí èøëÿìèðñÿí, åëÿ áèëèðñÿí õàëã äà òÿíáÿëäèð!
Á à ù à ð . Íåúÿ? Íåúÿ ìÿí èøëÿìèðÿì?
Ì à ù ì ó ä . Åëÿ-áåëÿ èøëÿìèðñÿí.
Á à ù à ð (úÿùðÿíè ýþñòÿðèð). Áÿñ áó íÿäèð?
Ì à ù ì ó ä . Áó íÿ íÿäèð?
Á à ù à ð . Ýþçöí ýþðìöð?
Ì à ù ì ó ä . Íèéÿ ýþðìöð, úÿùðÿäèð. Îíó áóëàìàüûí àäûíû ñÿí èø
ãîéìóñàí? Ìÿíèì áèð ãîúà ðÿùìÿòëèê íÿíÿì âàð èäè. Ãîëòóüóíäàí
òóòàí îëìàñàéäû, éåðèíäÿí ãàëõà áèëìèðäè, îíó î äà áóëàéûðäû.
Á à ù à ð . Áÿñ ñÿí èø íÿéÿ äåéèðñÿí?
Ì à ù ì ó ä . Äöíéàäà ìÿýÿð èø àçäûð? Õàíûì êè äåéèëñÿí, áåëÿ
éàõøû îäóí éàð, ýåò ñó ýÿòèð, îò áè÷, úöò ÿê!..
Á à ù à ð . À êèøè, íÿ äàíûøûðñàí? Îäóí éàð, úöò ÿê íÿäèð, ìÿýÿð áó
ìÿíèì èøèìäèð?
Ì à ù ì ó ä . Óòàíìàñàí äåéÿúÿêñÿí, ñÿíèí èøèíäèð. Áåëÿäèðìè?
Á à ù à ð . ßëáÿòòÿ, áóíëàð êèøè èøèäèð. Ìÿí êè êèøè äåéèëÿì.
Ì à ù ì ó ä . Åëÿ ìÿí êèøèéÿì äåéÿí, ýÿðÿê áèð áåëÿ çÿùìÿòëÿðèí
ùàìûñûíû ÷ÿêÿì? Ìÿí ãÿëÿò åëÿìèøÿì, áàøûìû äàøûí áþéöéöíÿ äþéìöøÿì àíàäàí êèøè îëìóøàì?
Á à ù à ð . Áÿñ íåúÿ, ýÿðÿê èøëÿéÿñÿí, éîõñà ÷þðÿê áàúàäàí äöøöð?
Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, ìÿí èøëÿéèì, ñÿí äÿ áþéðöí öñòöíäÿ éàò, îíóíáóíóí ãåéáÿòèíè åëÿ!
Á à ù à ð . Êèøè, ìÿýÿð ñÿíèí Àëëàùûí éîõäóð? Ìÿí êèìèí ãåéáÿòèíè
åëÿìèøÿì?
Ì à ù ì ó ä . Ùàìûíûí, êèìèí ãåéáÿòèíè åëÿìèðñÿí?
Á à ù à ð (äóðóá ýÿëèð îíóí éàíûíà). Ìÿí òÿíáÿëÿì? Ìÿí ãåéáÿò÷èéÿì?
Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, áÿëè, áÿëè! Ãåéáÿò÷èñÿí áèð äÿ öñòöíäÿí, èêè äÿ
öñòöíäÿí!
Á à ù à ð (àüëàéûð). Àëëàù, áó çöëìö ìÿýÿð ãÿáóë åëÿéÿúÿêñÿí?
Àõøàìàäÿê úÿùðÿ ÿéèð, èíÿê ñàü, ãàòûã ÷àë, íåùðÿ ÷àëõà, àäûíû äà òÿíáÿë
ãîéñóíëàð!
Ì à ù ì ó ä . Áàù, áàù, áàù! Áó õàíûì áþéöê èøëÿð ýþðöð! Áèð äå
ýþðöì ìÿí èíÿéè òóòóá, ýÿòèðèá àüàúà áàüëàìàñàì, ñÿí ñàüà áèëÿðñÿíìè? Ñÿí àéäà áèð éîë íåùðÿ ÷àëõàìûðñàí, åëÿ ùÿìèøÿ ìÿí ÷àëõàéûðàì. Ýþðöðñÿí ãàòûüû òþêäö íåùðÿéÿ, áèð ñÿíÿê äÿ ñóéó ùûããûíà-ùûããûíà
__________
ýþòöðöá òþêäö öñòöíäÿí, îíäàí äà ÷àüûðäû (þâðÿòèíè éàìñûëàéûð): Ìàù200
ìóä! Ìàùìóä! Ìàùìóä! Ýÿë, ñÿí Àëëàù, áó íåùðÿíè ýþéäÿí àñ! Âÿ
îíäàí ñîíðà áàøëàéûð êè, áåëèì àüðûéûð, íÿ áèëèì, ãîíøóéà èï ÿéèðèðÿì,
áó íåùðÿíè ÷àëõà. Èøèí ùàðàäà àüûðû âàð, òþêöðñÿí ìÿíèì öñòöìÿ. ßìÿéèìè äÿ èòèðèðñÿí. Áóäóð ùà, äöíÿí íåùðÿíè éåðäÿí ãàëõûçìûøàì, èíäè äÿ
áåëèì àüðûéûð. Î òþâð ìÿí çÿùìÿò ÷ÿêèðÿì, ñÿí äÿ àïàðûá ùÿð ùÿôòÿ
éàüû, ãàòûüû ñàòûá, ÿñêèéÿ-öñêöéÿ âåðèá, ýþòöðöá ýÿëèðñÿí.
Á à ù à ð . Áÿñ íÿ åëÿéèì? ×ûëïàã ýÿçèì?
Ì à ù ì ó ä . Ñÿíè äàíûøäûðàíûí þçöíöí àüëû éîõäóð, àðâàäñàí, àðâàäñàí, àðâàäñàí! Ñèçèí àíàäàí îëàíäàí þëÿíÿäÿê àéðû ôèêðèíèç éîõäóð: åëÿ
ïàëòàð, ïàëòàð. Àðâàä òàéôàñûíûí éöç äÿñò ïàëòàðû îëà, éåíÿ äåéÿúÿê ÷ûëïàüàì. Àõûð, àé àðâàä ñÿí ìÿíè äàüûòäûí, òÿðê åëÿäèí, áèðúÿ èíñàôûí îëñóí,
ìöðöââÿòèí îëñóí! Áèð òÿê ñÿíèí óúóíäàí ìÿí áèð áåëÿ òÿð òþêöðÿì.
(ßëè èëÿ àëíûíû ñèëèð.) Áèð ñààò éàíûìû éåðÿ âåðèá, äèíúÿëÿ áèëìèðÿì.
Á à ù à ð . Éàëàí èñÿ áàøûí áàòñûí! Àðàáà êþëýÿñèíäÿ éàòûðñàí, åëÿ
áèëèðñÿí þç êþëýÿíäèð. ×îõ ÿçèééÿò ÷ÿêèðñÿí, áåëèíÿ ÷þïäÿí äèðÿê! Ìÿíäÿí ñàâàéû áó åâäÿ çÿùìÿò ÷ÿêÿí âàð? Íÿ âàõò ñÿí ìÿíèì óúóìäàí
çÿùìÿòÿ äöøäöí?
Ì à ù ì ó ä . Áèðúÿ Ùÿââàíû éàäûíà ñàë, îíäà áèëÿðñÿí.
Á à ù à ð . Íÿ äåäèí?
Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, åëÿ îíó ÿðç åëÿäèì. Áèçèì áåùèøòäÿí ãîâóëìàüûìûçà êèì ìöãÿññèðäèð? Ùÿââà! Êèìèí ñÿáÿáèíÿ áèçèì ÿëèìèç áåùèøò
íåìÿòëÿðèíäÿí öçöëäö? Ùÿââàíûí! Êèìÿ èøòàù çîð åëÿäè, äåäè ýÿðÿê
áóüäàíû éåéÿì? Ìÿíÿ? Áóéóð ýþðÿê, íèéÿ äèíìèðñÿí? Èíäè áåëÿ áåøåøøÿêëè õîúà êèìè, ãÿøÿíý, ãû÷ûìû ãû÷ûìûí öñòöíäÿí àøûðûá áåùèøòäÿ êåô
åëÿðäèì. Áèëìèðäèì îäóí éàðìàã íÿéÿ äåéèðëÿð, ñó äàøûìàã íÿéÿ äåéèðëÿð, îò ÷àëìàã íÿéÿ äåéèðëÿð...
Á à ù à ð . Äåìÿê îëìàç, åëÿ èøëÿìÿêäÿí àðûã äöøöáñÿí...
Ì à ù ì ó ä . Ñÿí îëàñàí þëÿíëÿðèíèí ýîðó, ìÿíè áó ùèðñèìèí òóòìóø
âàõòûíäà ùàëäàí ÷ûõàðòìà! Àíä îëñóí ìÿíè éàðàäàíà, äÿéÿíÿêëÿ ãàáûðüàëàðûíû ñàíàðàì! Ãàðíûì ñàáóíñóç àðàáà ÷àðõû ñÿñè âåðèð. Ùàíû îúàãäà
ãàçàíûí? Íÿ îëàð áèð ö÷ éóìóðòà ñîéóòìà åëÿéèá âåðÿñÿí éåéèì?
Á à ù à ð . Äåéèðñÿí ñàáàùäàí áÿðè èøëÿéèðÿì, ùàíû éàðäûüûí îäóí?
Ñÿí îäóí éàð, ìÿí äÿ éàíäûðûì, ñÿíÿ áèøìèø áèøèðèì.
Ì à ù ì ó ä . Îäó åé... (Îäóíó ýþñòÿðèð.) Ñàáàùäàí áàëòà ÷àëûðàì,
áèð ãûõìûã äà ãîïàðà áèëìèðÿì. Îäóí äöéöíëöäöð, éàðûëìûð, àëíûìäàí
áèð ÷àé àõûá, ìÿíäÿ íÿ òàãñûð âàð?
__________
Á à ù à ð . Áÿñ òàãñûð ìÿíäÿäèð?
201
Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, ñÿíäÿäèð.
Á à ù à ð . Éàõøû, òàãñûð ìÿíäÿ íèéÿ îëñóí?
Ì à ù ì ó ä . Ñÿíäÿ îëìàñûí, îëñóí ñÿíèí íÿíÿí Ùÿââàäà, íÿ òÿôàâöòö âàð?
Á à ù à ð . Õåéð, áó éåðäÿ Ùÿââàíûí ùå÷ òàãñûðû éîõäóð.
Ì à ù ì ó ä . Áÿñ òàãñûð Ùÿââàäà äà äåéèë, ìÿíäÿäèð? Ùÿëÿ þçö áóüäàíû éåìÿéè áÿñ äåéèë, àïàðûá áèíÿâà Àäÿìÿ äÿ éåäèðòäè.
Á à ù à ð . ×îõ äà éåäèðòäè, Àäÿì éåìÿéÿéäè.
Ì à ù ì ó ä . Íåúÿ éåìÿéÿéäè? Ñèçèí ïàë÷ûüûíûçà øåéòàí áèð îâóú
òîðïàã ãàòûøäûðûá, îäóð êè, êèøèëÿðè éîëäàí ÷ûõàðòìàã ñèçÿ áèíàäàí èðñ
îëóá! Ýþðÿñÿí íÿ äèëäÿ éàçûã êèøèíè éîëäàí ÷ûõàðûá, áóüäàíû éåäèðäèá.
Á à ù à ð . Ýÿðÿê éåìÿéÿéäè. Èíäè êè éåéèá, ìöãÿññèðäèð.
Ì à ù ì ó ä . Àäÿì?
Á à ù à ð . Áÿëè, åëÿ þçö.
Ì à ù ì ó ä . Éöç äàíûøñàí, òàãñûð Ùÿââàäàäûð.
Á à ù à ð . Õåéð, Àäÿìäÿäèð.
Ì à ù ì ó ä . Ùÿââàäàäûð, Ùÿââàäàäûð, Ùÿââàäà, áåëÿ áèð äÿ öñòöíäÿí!
Á à ù à ð . Ìÿí ñÿíÿ áó ñààò ñöáóò åäÿðÿì êè, òàãñûð Àäÿìäÿ èäè.
Ì à ù ì ó ä . Åëÿ ýþðöì.
Á à ù à ð . Äè ãóëàã àñ! Î âÿäÿ áóüäà áèð óúà àüàúäà áèòèðäè. Ùÿââà äà
èñòÿäè êè, äÿðñèí, ÿëè ÷àòìàäû. Àäÿìÿ äåäè: ýÿë àéàüûìûí àëòûíäà éàò, ýÿëäè
éàòäû. Ùÿââà äà îíóí áåëèíÿ ÷ûõûá, áóüäàíû äÿðäè. Èíäè áàøà äöøäöíìö?
Ì à ù ì ó ä . Äöøäöì.
Á à ù à ð . Òàãñûð êèìäÿäèð?
Ì à ù ì ó ä . Êèìäÿäèð? (Áèð àç ôèêèðäÿí ñîíðà) Ùÿââàäà!
Á à ù à ð . Íåúÿ? Ùÿââàäà? Àäÿì íèéÿ îíóí àéàüûíûí àëòûíäà éàòûðäû?
Ì à ù ì ó ä . Íåúÿ åëÿéÿéäè? ßëàúû íÿ èäè? Éÿãèí àðâàä àüëàéûáñûòãàéûá, êèøè äÿ íàÿëàú ãàëûá, éàòûá àéàüûíûí àëòûíäà.
Á à ù à ð . Áÿñ î íÿ ýöíöí êèøèñè èäè? Ãóëàã àñìàéàéäû.
Ì à ù ì ó ä . Ãóëàã àñìàçäû, î äà ïàëòàðûíû éóìàçäû, ñàããàëûíà õûíà
ãîéìàçäû, áàøûíû áèòëÿìÿçäè.
Á à ù à ð . Áàõ ñàáàùäàí áÿðè áîø-áîø ñþéëÿéèðñÿí, èíäè èñòÿñÿéäèí áèð
ãóúàã îäóí éàðìûøäûí. Î ãûõìûãëàð ùÿð íÿäè, éûü àïàð è÷ÿðè, îúàüû ãàëà,
ãàçàíà äà ñó ãîé, àñ öñòöíÿ, ýÿëèì áèð àç øîðáà áèøèðèì, äè úÿëä îë!
Ì à ù ì ó ä (îäóíó ãóúàüûíà éûüûð). Àé áóüäà, âàé áóüäà!.. Ùå÷
__________
Àëëàù ñÿíè éàðàòìàéàéäû.
202
Á à ù à ð . Ýåò, äàùà ñþéëÿíìÿ, èíäèúÿ äåéèðäèí êè, àúûíäàí þëöðÿì.
(Ìàùìóä ýåäèð. Áàùàð úÿùðÿíèí éàíûíäà îòóðóð.) Ãîéàñàí åëÿ àõøàìàäÿê þçöíäÿí ýîï âóðóá äàíûøà, èø ýþðìÿç, ýöú ýþðìÿç, åëÿ çîðó
âåðèð ÷ÿíÿñèíÿ. Äåéÿíäÿ äÿ òÿíáÿëñÿí, àòûíû, èòèíè àëûãëàéûð, äöøöð ìÿíèì öñòöìÿ. Òÿíáÿë îëìàñà, ÿâÿçè éîõäóð. Ùå÷ èíäèéÿäÿê áèð äÿôÿ
ìÿíèì öñòöìÿ ÿë ãàëõûçìàéûá. Þçýÿ êèøèëÿð þâðÿòëÿðèíè ýöíäÿ áèð äþéöðëÿð, àììà áó ìÿíÿ ùå÷ áèð ÷ûðòìà äà âóðìóð.
Ì à ù ì ó ä (ãàéûäûð). Ñóéó àñäûì, äè áóéóð éåíÿ éàâàí øîðáàíû
áèøèð, éåéèì, èêè ýöí áîüàçûìäà ãàéíàñûí.
Á à ù à ð . Àëäàòäûì, ùàé àëäàòäûì! Ñÿí ùå÷ ìÿíèì ãÿäðèìè áèëìÿ,
áèðúÿ õóðúóíó à÷ áàõ ýþð è÷èíäÿ íÿ âàð?
Ì à ù ì ó ä (õóðúóíó à÷ûá áàõûð). Àðâàä äåéÿñÿí, ÿò àëûáñàí?
Á à ù à ð . Áÿñ íåúÿ? ßò àëìûøàì, éàüûìûç äà âàð, èíäè äóðóá ïëîâ
áèøèðÿúÿéÿì. Åëÿ ñÿí äåýèíÿí Áàùàð ïèñ àðâàääûð.
Ì à ù ì ó ä . Áàõ, èíäè ñÿíÿ éàõøû àðâàä äåéÿðÿì. Èíäè ýþðöðÿì êè,
ìÿíè èñòÿéèðìèøñÿí. Áèëèðÿì, áàçàðäà äåéèáñÿí êè, êèøèíèí éàâàí øîðáà
éåìÿêäÿí ãàðíûíäà øîðáà àüàúû áèòèá. Ãîé áèð àç ÿò àëûì àïàðûì, îíà
ïëîâ áèøèðèì. Áåëÿäèðìè, Áàùàð?
Á à ù à ð . Ìÿí éàõøû àðâàäàì, àììà ñÿí ïèñ êèøèñÿí, ìÿíÿ àúûüûí
òóòóð, öñòöìÿ ÷ûüûðûðñàí.
Ì à ù ì ó ä . Âàëëàù, ìÿíèì ñÿíÿ àúûüûì òóòìóð, ìÿíèì àúûüûì
Àäÿìÿ òóòóð. Àõûð î, íèéÿ àðâàäà éåïÿëÿê îëóðäó? Àëëàùûí àëòûíäà îíóí
éåðèíÿ ìÿí îëàéäûì!
Á à ù à ð . Áÿëè, äåìÿê îëìàç, äàüû äàü öñòöíÿ ãîéàðäûí! Íÿ îëñóí,
ìÿí äÿ Ùÿââàíûí éåðèíÿ îëñàéäûì, ùå÷ áóüäàéà ýþçöìöí ãóëàüû èëÿ
äÿ áàõìàçäûì.
Ì à ù ì ó ä . Éÿíè èíàíûì?
Á à ù à ð . Íèéÿ èíàíìûðñàí? Àäàìà äåéèðëÿð: ÿëèíè âóðìà – âóðìà,
éåìÿ – éåìÿ!
Ì à ù ì ó ä . Áÿëêÿ öðÿéèí èñòÿäè, îíäà íåúÿ?
Á à ù à ð . Úÿùÿííÿìÿ èñòÿñèí, ýîðà èñòÿñèí. Íÿôñèíÿ òÿò äåéèá ñÿáð
åëÿðñÿí.
Ì à ù ì ó ä . Éÿíè ñÿáð åëÿðñÿí?
Á à ù à ð . ßëáÿòòÿ åëÿðÿì.
Ì à ù ì ó ä . Åëÿ þìðöí îëàíû ñÿáð åëÿðäèí?
Á à ù à ð . Þìöð îëàíû, äàùà äà àðòûã.
__________
à à ñ û ì á ÿ é (äàõèë îëóð). Õîø ýþðäöê, ÿçèçëÿðèì!
203
Áàùàð öçöíö þðòöá, äèâàðà ãûñûëûð.
Ì à ù ì ó ä (áàø ÿéèð). Àüà! Ñÿí áèçèì áó êàñûá êîìàìûçà õîø
ýÿëèáñÿí! Åâèìèç, åøèéèìèç ùàìûñû ñÿíÿ ãóðáàí! (Þâðÿòèíÿ). Àé àðâàä,
äèâàðà íèéÿ ãûñûëûðñàí? Þç àüàìûçäûð, éàä àäàì äåéèë. Ýåò è÷ÿðèäÿí áèð
òÿìèç äþøÿê ýÿòèð, áÿé îòóðñóí.
à à ñ û ì á ÿ é . Ëàçûì äåéèë, îòóðìàéàúàüàì, áóðàäà ýÿçèðäèì, ñèçèí ñþùáÿòèíèçè åøèäèá ýÿëäèì. Ñèç áèëèðñèíèç êè, ìÿíèì ÷îõëó äþâëÿòèì
âàð, þçöìöí äÿ âàðèñèì éîõäóð. Ñèçèí ñþùáÿòèíèç ìÿíÿ ÷îõ õîø ýÿëäè,
îíà ýþðÿ èñòÿéèðÿì ñèçè áèð àç õîøáÿõò åëÿéèì, þç äþâëÿòèìèí, ìöëêöìöí éàðûñûíû ñèçÿ âåðèì. Ìÿí ýåäèðÿì, áèð ñààò áóíäàí ñîíðà ñèç èêèíèç
äÿ ýÿðÿê ìÿíèì åâèìäÿ îëàñûíûç. Ñàëàìàò ãàëûí.
Ì à ù ì ó ä . Àüà! Áèç íÿêàðÿéèê...
à à ñ û ì á ÿ é (ýåäÿ-ýåäÿ). Àðòûã ñþç ëàçûì äåéèë. Áèð ñààòäàí ñîíðà ìÿí ñèçè þç åâèìäÿ ýþçëÿéÿúÿéÿì...
Ãàñûì áÿé ýåäèð. Ìàùìóä âÿ Áàùàð áàø ÿéÿ-ÿéÿ àïàðûá þòöðöá, èêèñè äÿ
ìöòÿùÿééèð ãàéûäûðëàð.
Ì à ù ì ó ä . Áàùàð!
Á à ù à ð . Íÿäèð, Ìàùìóä?
Ì à ù ì ó ä . Áó íÿ èøäè?
Á à ù à ð . Ìàùìóä!
Ì à ù ì ó ä . Íÿäèð, Áàùàð?
Á à ù à ð . Áó íÿ èøäè?
Ì à ù ì ó ä . Àüëûí íÿ êÿñèð?
Á à ù à ð . Êèìèí? Ìÿíèì?
Ì à ù ì ó ä . Ùÿ, ñÿíèí.
Á à ù à ð . Ìÿíèì àüëûì ùå÷ çàä êÿñìèð. Áÿñ ñÿíèí àüëûí íÿ êÿñèð?
Ì à ù ì ó ä . Êèìèí? Ìÿíèì?
Á à ù à ð . Ùÿ, ñÿíèí.
Ì à ù ì ó ä . Ìÿíèì äÿ àüëûì ùå÷ çàä êÿñìèð.
Á à ù à ð . Èíäè íÿ äåéèðñÿí? Ýåäÿê?
Ì à ù ì ó ä . Áÿñ àüàìûç áóéóðàíäàí ñîíðà íÿ ãàéûðàúàüûã? Òåç îë
éûüûø, ýåäÿê.
Á à ù à ð . Äè îíäà ìÿí úÿùðÿíè, õóðúóíó ãîéóì è÷ÿðè, ãàïûíû áàüëàéûì ýåäÿê. (Áàùàð úÿùðÿíè, õóðúóíó ýþòöðöð. Ìàùìóä äà îäóíëàðû ãóúàüûíà éûüûá, îíóí äàëûíúà ýåäèð). À êèøè, áàëòà ãàëäû. Ýþðöíöð àüëûí
áàøûíäàí ÷ûõûá. Áàëòàíû áóðàäà ãîéóá, îäóíó íèéÿ è÷ÿðè àïàðûðñàí?
__________
(Ìàùìóä ãàéûäûá áàëòàíû ýþòöðöð.) Îäóí íÿéÿ ëàçûìäûð? Òþê éåðÿ.
204
Ì à ù ì ó ä . Éîõ àðâàä, åëÿ äåìÿ. Áÿé ñþçöíÿ áåë áàüëàìàã îëìàç, áÿëêÿ áèðäÿí ñàëäûëàð åøèéÿ, éåíÿ ùÿð íÿäèð îäóíäóð, ÿìÿëÿ ýÿëÿð.
Ùÿð èêèñè è÷ÿðè ýèðèá øåéëÿðè ãîéóðëàð. Àðâàä ÷àðøàáûíû ýþòöðöð, ÷ûõûðëàð.
Á à ù à ð . Èíäè äåéèðñÿí ýåäÿê?
Ì à ù ì ó ä . Áÿñ íÿäèð, ýåäÿê.
Á à ù à ð . Íÿ äåéèðÿì, ýåäÿê äåéèðñÿí, ýåäÿê.
Ýåäèðëÿð.
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÌßÚËÈÑ
Ãàñûì áÿéèí åâèíäÿ áèð îòàã. Îòàüûí îðòàñûíäà ñòîë ãóðóëóá, ñòîëóí öñòöíäÿ ùÿð
íþâ õþðÿêëÿð âÿ øÿðáÿòëÿð. Îòàüà õàëûëàð ñàëûíûá âÿ éóìøàã äèâàí âÿ êöðñöëÿð ãîéóëóá. Ñîë òÿðÿôäÿ ýèðäÿ ñòîëóí öñòöíäÿ àüçû þðòöëö áèð ãàá âàð. Ìàùìóä âÿ Áàùàð
äàõèë îëóð.
Ì à ù ì ó ä . Éÿíè Ãàñûì áÿé ýþðÿñÿí áèð áåëÿ úÿëàëû áèçÿ âåðÿúÿê?
Âàëëàù, ùå÷ èíàíìûðàì. Äÿñòýàùà áàõ, úÿëàëà áàõ! (Êöðñöëÿðè ýþñòÿðèð.)
Èíäè ýþðÿñÿí áóíëàðû äà ãîéóáëàð öñòöíäÿ îòóðàã? (ßéëÿøèð äèâàíûí öñòöíäÿ, äèâàí îíó éóõàðû òóëëàéûð). Áÿù, áÿù, áÿù! Áàùàð, Áàùàð, àé Áàùàð, ýÿë éàíûìà!
Á à ù à ð (þçöíö äèâàíûí öñòöíÿ éûõûð). Áÿù, áÿù, áÿù! Ñÿíèí úàíûí
ö÷öí, Ìàùìóä, àðõûí ãûðàüûíäàêû ãóìäàí éóìøàãäûð.
Ì à ù ì ó ä . Ñÿí áèð àéàüûíûí àëòûíäàêû õàëûéà áàõ, ýþð áåëÿ øåéè äÿ
àäàì ãûéûá àéàã àëòûíà ñàëàðìû?
Á à ù à ð (ãàëõûá õàë÷àíûí öñòöíäÿ ÷þêöð). Ìàùìóä, Ìàùìóä!
Ïèøèéÿ áàõ, ýþð íÿ ýþé÷ÿê òîõóéóáëàð! Áàõ, äèøè äÿ âàð, ýþçö äÿ âàð,
ãóëàãëàðû äà âàð. Ýþðöðñÿí áÿé áóíà èéèðìè ìàíàò âåðèáäèðìè?
à à ñ û ì á ÿ é (äàõèë îëóð, ýöëÿ-ýöëÿ). Èéèðìè ìàíàò éîõ, îí ñÿêêèç
ìàíàò éàðûì âåðìèøÿì.
Áàùàð, Ìàùìóä äèêñèíèðëÿð.
Á à ù à ð . Áûé, ìÿíèì áàøûìà õåéèð! Áÿé áóðàäà èìèø.
Ì à ù ì ó ä . Áÿé, áàüûøëàýèíÿí, ãàíìàç ðÿèééÿò àäàìûã.
à à ñ û ì á ÿ é . Åéáè éîõäóð. Õîø ýÿëèáñèíèç, ìÿíèì ÿçèç ãîíàãëà__________
ðûì. Áó ìÿíçèë ñèçèí òÿçÿ ìÿíçèëèíèçäèð. Àíúàã ñèçëÿ ìÿíèì áèðúÿ øÿð205
òèì âàð. ßýÿð î øÿðòÿ ÿìÿë åäÿ áèëñÿíèç, áó úÿëàëû ùÿìèøÿëèê ñèçÿ âåðÿúÿéÿì, éîõ, ÿìÿë åëÿéÿ áèëìÿñÿíèç, éåíÿ ãàéûäàúàãñûíûç þç êîìàíûçà.
Ì à ù ì ó ä . Áóéóð ýþðÿê, íÿ øÿðòäèð, áÿëêÿ åëÿ ÷ÿòèíäèð êè, áèç áàúàðàñû äåéèë.
à à ñ û ì á ÿ é . Õåéð, ìÿíèì øÿðòèì ÷îõ-÷îõ àñàíäûð. Ãóëàí àñûí:
ñèç áóðàäà ÿéëÿøèí, áó ñöôðÿíèí êÿíàðûíäà, êåôèíèç èñòÿäèêúÿ éåéèí, è÷èí.
Àíúàã èíäèäÿí ö÷ ñààò êå÷èíúÿ ýÿðÿê àüçû þðòöëö ãàáû éåðèíäÿí òÿðïÿòìÿéÿñèíèç âÿ àüçûíû à÷ûá è÷èíÿ áàõìàéàñûíûç. ×öíêè áó ãàáûí è÷èíäÿ áèð øåé âàð êè, îíó ñèç ýÿðÿê ö÷ ñààò ýþðìÿéÿñèíèç. Ö÷ ñààòäàí ñîíðà
ãàáûí è÷èíäÿêèíè ñèçÿ âåðÿúÿéÿì. Ìÿíèì øÿðòèì áóäóð, ÿýÿð ÿìÿëÿ
ýÿòèðäèíèç, áó äþâëÿò ùàìûñû ñèçÿ ãàëàñûäûð, éîõñà...
Ì à ù ì ó ä . Éîõñà, áèçè ÿë-ÿëÿ âåðèá, ùÿð áèðèìèçÿ áèð òÿïèê âóðóá,
èòè ìÿñúèääÿí ãîâàí êèìè ãîâàúàãñàí.
à à ñ û ì á ÿ é . Éîõ, ÿýÿð ìÿíèì øÿðòèìÿ ÿìÿë åëÿéÿ áèëìÿñÿíèç,
áó äþâëÿò éåíÿ ìÿíèì þçöìÿ ãàëàñûäûð. Áàøà äöøäöíöç? (Ñààò áèð äÿôÿ
âóðóð.) Èíäè ýöíîðòàäàí áèð ñààò êå÷èá, ìÿí ýåäèðÿì, äöç ö÷ ñààòäàí
ñîíðà ýÿëÿúÿéÿì. (Ýåäÿ-ýåäÿ) Ãàá ýÿðÿê à÷ûëìàñûí âÿ è÷èíÿ
áàõûëìàñûí. (Ýåäèð.)
Ì à ù ì ó ä . Ùà!.. Ùà!.. Ìÿí äÿ äåéèðÿì, ýþðÿñÿí, áÿé íÿ øÿðò
ãîéàúàã. (Àðâàäûíûí ãîëóíäàí ÷ÿêèð.) Ñöôðÿéÿ òÿðÿô ýÿë ýþðÿê, éå áó
ýþçÿë õþðÿêëÿðäÿí.
Îòóðóðëàð.
Á à ù à ð (éåéèð). Äåéèðÿì, Ìàùìóä, Àëëàù áèçÿ åëÿ ýöí âåðèáäèð êè,
éàòñàã éóõóìóçäà äà ýþðìÿðèê.
Ì à ù ì ó ä . ßýÿð ìÿíèì âàãèÿìÿ áèð áåëÿ úÿëàë ýèðâÿ, éàëàí äåéÿí àäàì äåéèë, èòÿ äþíöì, î áèðè áþéðöì öñòöíÿ ÷þíöá, òÿçÿäÿí éàòàðàì. Áåëÿ áÿõò ùàðàäàí ÿëÿ äöøÿð?
Á à ù à ð . Ö÷ ñààòäàí ñîíðà áóíëàð ùàìûñû áèçèì îëàúàã. Ñÿí äÿ
îëàúàãñàí Ìàùìóä áÿé...
Ì à ù ì ó ä . Ñÿí äÿ îëàúàãñàí Áàùàð õàíûì.
Á à ù à ð . Äåéÿñÿí àõûð áèçèì áÿéèí àüëû ÷àøûá, éàõøû, ö÷ ñààò ãàáûí
è÷èíÿ áàõìàìàã íÿ áþéöê èøäèð êè, áóéóðäó?
Ì à ù ì ó ä . Åù! Ãàá ìÿíèì ÷îõäàí éàäûìäàí ÷ûõûá, èñòÿð ö÷ éöç
ãàá îðàäà áèð-áèðèíèí éàíûíà äöçöëÿ éåíÿ ìÿíèì ùàëûìà òÿôàâöò åëÿìÿç. Áèð áåëÿ éåéèíòè îëàí éåðäÿ àäàìûí éàäûíà ãàáìû äöøÿð? Áèð êÿòÿéÿ áàõ, øèò éàüû äà áàñûáëàð àðàñûíà, àäàìûí àüçûíûí ñóéó àõûð. Ñÿíÿ äÿ
__________
âåðèììè?
206
Á à ù à ð . Áèð òèêÿ âåð.
Ì à ù ì ó ä . Áèð òèêÿ íÿäèð, àé àõìàã? Áöòþâöíö ýþòöðöá ëîìáàëàéà áèëìèðñÿí? Àëà ãîé ãàáàüûíà! Øÿðáÿò äÿ èñòÿéèðñÿíìè?
Á à ù à ð . Áèð àç òþê âåð.
Ì à ù ì ó ä . Øöøÿñèíè ýþòöð ÷ÿê áàøûíà. Áèð àç òþê âåð íÿäèð, àé
ñÿôåù? Áóíëàð ùàìûñû áèçèì èõòèéàðûìûçäàäûð. Áèðúÿ àüçû þðòöëö ãàáäàí
ñàâàé. (Ñààò èêè äÿôÿ âóðóð). Ýþð âàõò íÿ òåç êå÷èð? Ñààòûí áèðè ùå÷
áèëìÿäèê íÿ òþâð êå÷äè.
Á à ù à ð . Àëëàù, ñÿíÿ øöêöð! Èêèúÿ ñààòäàí ñîíðà ãàáûí è÷èíäÿêèíè áèëÿúÿéÿì. Àììà, Ìàùìóä, áàõ ýþð íÿ ýþçÿë ãàáäûð, ìÿí ùå÷ áåëÿ ãàá
ýþðìÿìèøÿì.
Ì à ù ì ó ä . Èñòÿìèðÿì, áàõìûðàì, íÿ ëàçûì, éàõøû äåéèë, ùå÷ ñÿí
äÿ áàõìà.
Á à ù à ð . Íèéÿ áàõìàéûì, ãûðàãäàí áàõìàã äà êè, ãàäàüàí äåéèë,
íÿ îëàð áàõàíäà?
Ì à ù ì ó ä . Áàõìà, áÿëêÿ áèð øåé îëäó.
Á à ù à ð . Éàõøû, áÿñ ýþçöéóìóëó îòóðóì? Ãàáäûð, äóðóá ýþçöíöí
ãàáàüûíäà, íÿ òþâð áàõìàéûì?
Ì à ù ì ó ä . Öçöíö î éàíà äþíäÿð, ýþçöí ýþðìÿñèí.
Á à ù à ð . Àõûð öçöìö ýåðè äþíäÿðñÿì, ñÿíè ýþðìÿðÿì. Ýÿë éåðèìèçè äÿéèøÿê.
Ì à ù ì ó ä . Éàõøû, äÿéèøÿê äåéèðñÿí, äÿéèøÿê. (×îõ àüûð ãàëõûð.)
Åëÿ áåëÿ éàõøûäûð, íÿ ëàçûì, áÿëêÿ áèð øåéòàí õàòàñû îëäó.
Éåðëÿðèíè äÿéèøèðëÿð, Áàùàð ýþçöíö äþíäÿðèð ãàáà òÿðÿô.
Ì à ù ì ó ä . Éåíÿ íèéÿ áàõûðñàí?
Á à ù à ð . Áàõûá åëÿìèðÿì, ãîðõóðàì ãîëóì òîõóíà, ýþðìöðñÿí, ëàï
áþéðöìäÿäèð? Ùå÷ áèëìèðÿì áó ãàá íÿ èäè, áÿé ýÿòèðäè áèçÿ àâàë åëÿäè?
Âàëëàù, éàëàíäûð, îíóí è÷èíäÿ ùå÷ çàä éîõäóð.
Ì à ù ì ó ä . Àé àðâàä, Àëëàùû ñåâÿðñÿí, áàøûíû àøàüû ñàë, ÷þðÿéèíè
éå. Íÿ ãàá-ãàá äåéèá óúóëóéóáñàí?
Á à ù à ð . Äîüðó äåéèðñÿí, Ìàùìóä. Ùå÷ äàùà éàäûìà äà ñàëìàðàì.
Ìàùìóä áàøûíû àøàüû ÿéèð. Áàùàð àùÿñòÿ ãàëõûá ãóëàüûíû ãàáà âåðèð.
Ì à ù ì ó ä (ýþðöá óúàäàí ãûøãûðûð). Àé àðâàä, íÿ ãàéûðûðñàí?
Á à ù à ð (äèêñèíèð). À êèøè, öðÿéèì ãîïäó, íèéÿ áåëÿ áàüûðûðñàí? ßëè__________
ìè êè, âóðìóðàì, ãóëàã àñìàã äà îëìàç?
207
Ì à ù ì ó ä . Éîõ, îëìàç, ìÿí èçèí âåðìèðÿì. Àðâàä, àõûð äåéÿñÿí
øåéòàí ñÿíÿ äèíúëèê âåðìèð?
Á à ù à ð (ÿéëÿøèá). Éàõøû, áàõìàðàì, áàõìàðàì. (Áèð àçäàí ñîíðà)
Ìàùìóä!
Ì à ù ì ó ä . Íÿ äåéèðñÿí?
Á à ù à ð . Ñÿí Àëëàù, ãîé áèðúÿ òèêÿ ãàáûí ãûðàüûíû ãàëõûçûì áàõûì.
Ì à ù ì ó ä . Àðâàä, ýÿë ñÿí, ëÿíÿò øåéòàíà äå, ìÿíèì úèíèìè òóòäóðìà, âàëëàù ñÿíÿ áèð òîé òóòàðàì êè, þìðöí îëàíû äàäû äàìàüûíäàí
ýåòìÿç.
Á à ù à ð (àúûãëû). Âàëëàù, ùå÷ ïóô äà åëÿéÿ áèëìÿçñÿí! Àõûð ìÿíÿ
äåéÿí ýÿðÿê, áóíóí íÿéèíÿ éàëâàðûðñàí? (Èñòÿéèð ãàïàüû ãàëõûçñûí).
Ì à ù ì ó ä (ùþâëíàê). Ýþçöíö ãàí þðòöáäöð íÿäèð, àé àðâàä?
(Ãàëõûá ãîëóíäàí òóòóá ñöðöéöð.) Ýÿë áÿðè, ýÿë îòóð áóðàäà. Öçöíö äÿ
áåëÿ ÷þíäÿð. Ùà áåëÿ ùà!.. Èíäè íÿ ýþçëÿðèí ýþðñöí, íÿ öðÿéèí áóëàíñûí.
Á à ù à ð . Êèøè, âàëëàù, ñÿí ìÿíè ëàï þëäöðìÿê èñòÿéèðñÿí! Ìÿí äÿõè
áóðàäà îòóðìàðàì, ýåäÿúÿéÿì þç åâèìèçÿ, áóðàäà áèð ñÿí ãàë, áèð äÿ
áó ãàá.
Ì à ù ì ó ä . Àé àðâàä, áèðúÿ ýþçëÿðèí îëñóí! Àõûð áóðà õàëèñ áåùèøòäèð, î ùèñëè-ïàñëû äàõìàäà íÿ ýþðöáñÿí? Àõûð áèðúÿ áàøà äöøýöíÿí, âàëëàù, áàõìàã îëìàç.
Á à ù à ð . Áàõìàã îëìàç, ÷öíêè ñÿíèí ìÿíäÿí çÿùëÿí ýåäèð. Èñòÿéèðñÿí ìÿí þëöì, ýåäèá þçöíÿ áèð ýþé÷ÿê õàíûì àðâàä àëûá ýÿòèðÿñÿí.
Ìÿí áó åâÿ éàðàøìûðàì. (Àüëàéûð.)
Ì à ù ì ó ä . Áàùàð, Áàùàð ñÿí Àëëàù, àüëàìà! Ñÿí àüëàéàíäà ìÿíèì äÿ öðÿéèì êþâðÿëèð, àüëàìàüûì òóòóð... Àé àðâàä, íÿ îëàð áèð àçúà
ñÿáð åëÿéÿñÿí.
Á à ù à ð . Äè îíäà ñàëàìàò ãàë, äàùû ìÿí ýåäèðÿì. (Äóðóá ãàïûéà
òÿðÿô ýåäèð).
Ì à ù ì ó ä . Íÿ äåéèðÿì, ýåäèðñÿí ýåò, Àëëàù éàõøû éîë âåðñèí. Ýþðöíöð ñÿí ÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêÿðñÿí, þç ùþúÿòëèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿçñÿí.
Á à ù à ð . Áÿëè, áóðàäà àüëàéûì, ìÿíèì áàüðûì ÷àòëàñûí, ñÿí äÿ áóíóí àäûíû ùþúÿòëèê ãîé! Ìÿí áóðàäà áèð äÿãèãÿ îòóðìàðàì, ñàëàìàò ãàë!
Ì à ù ì ó ä . Íÿ äåéèðÿì, õîø ýÿëäèí. (Ýåäèá óçàíûð äèâàíûí öñòöíäÿ.)
Á à ù à ð (ãàïûéà ýåäèð, ãàéûäûð). Íÿ äåäèí? Òåç îë ñþçöíö äå,
òÿëÿñèðÿì.
__________
Ì à ù ì ó ä . Êèì íÿ äåäè?
208
Á à ù à ð . Áÿñ ñÿí ìÿíè èíäèúÿ ÷àüûðìàäûí?
Ì à ù ì ó ä . Ùå÷ àüëûìà äà ýÿëìÿäè.
Á à ù à ð . Îíäà ñàëàìàò ãàë!
Ì à ù ì ó ä . Õîø ýÿëäèí.
Á à ù à ð (ãàïûéà ýåäèá, ãàéûäûð). Ìàùìóä!
Ì à ù ì ó ä . Íÿ äåéèðñÿí?
Á à ù à ð . Èíäè äåéèðñÿí ãàáûí àüçûíû à÷ìàã îëìàç.
Ì à ù ì ó ä . Õåéð, îëìàç.
Á à ù à ð (ãåéçëÿ). Îëìàç?!
Ñààò ö÷ äÿôÿ âóðóð.
Ì à ù ì ó ä . Éîõ, éîõ, éîõ! Áèð àç ñàêèò îë, ìÿíèì éóõóì ýÿëèð,
éàòàúàüàì, áÿéèí ýÿëìÿéèíÿ áèð ñààò ãàëûð.
Á à ù à ð . Ùÿëÿ áèð ñààò ãàëûð?
Ì à ù ì ó ä . Áèð ñààò ÷îõäóð?
Á à ù à ð (ãÿçÿáëè). Éÿíè äåéèðñÿí îëìàç?
Ì à ù ì ó ä . Õåéð, îëìàç!
Á à ù à ð (ãåéçëè). Îëìàç!
Ì à ù ì ó ä . Îëìàç.
Á à ù à ð (éûõûëûð). Àé öðÿéèì äàüûëäû!.. Àé þëäöì!.. Àé Àëëàùû ñåâÿí!..
Ì à ù ì ó ä (ãàëõûá úÿëä îíóí éàíûíà ýÿëèð). Áàùàð, íÿ ãàéûðûðñàí?
Íÿ îëäó ñÿíÿ, ãóðáàíûí îëóì!..
Á à ù à ð . Þëäöì, þëäöì, þëäöì!
Ì à ù ì ó ä . Àõûð íÿ îëäó ñÿíÿ? Íèéÿ åëÿ åëÿéèðñÿí? Àëà, øÿðáÿò
âåðèì, è÷... È÷ìèðñÿí? Áÿñ íÿ èñòÿéèðñÿí, îíó äå?
Á à ù à ð . Î ãàáûí àüçûíû à÷ìàñàí, þëÿúÿéÿì.
Ì à ù ì ó ä . Äè éàõøû, ýÿë à÷ûì. (Áàùàð äóðóá ýÿëèð ãàáûí éàíûíà.)
Èíäè öðÿéèí ñàêèò îëäóìó?
Á à ù à ð . Ùÿ, îëäó.
Ì à ù ì ó ä . ×îõ ýþçÿë, äè ýåò îòóð éåðèíäÿ.
Á à ù à ð . Áÿñ ãàá?
Ì à ù ì ó ä . Àõû îëìàç, âàëëàù îëìàç. Áèð àçúà ýþçëÿñÿí íÿ îëàð?
Á à ù à ð . Ýþðöíöð, ñÿí ìÿíèì þëìÿéèìè èñòÿéèðñÿí, ìÿí äÿ þëöðÿì.
(Éûõûëûð.) Äàùà ìÿí þëäöì, ìÿí ñÿíè ùàëàë åëÿäèì, ñÿí äÿ ìÿíè ùàëàë åò.
Ì à ù ì ó ä (àüëàéûð). Þëäö, âàëëàù þëäö! Ìÿí íÿ òþâð åëÿéèì, áàøûìà
__________
íÿ ÷àðÿ ãûëûì? Áàùàð, Áàùàð, þëìÿ ãóðáàíûí îëóì... Áàõ, áóäóð, à÷ûðàì...
209
Á à ù à ð . Äè òåç îë, à÷... Úàíûì ÷ûõìàìûø áèð ýþçöì ýþðñöí.
Ì à ù ì ó ä . Ïÿíàù Àëëàùà, ùÿð íÿ îëà-îëà! (Ãàáûí àüçûíû à÷ûð,
è÷èíäÿí áèð ãóø ÷ûõûá ó÷óð.)
Á à ù à ð (éåðèíäÿí ñû÷ðàéûá). Ãîéìà, ãà÷äû! Òóò! Ãîéìà!
Ì à ù ì ó ä . Ýþð íÿ òåç äèðèëäè.
Á à ù à ð . Àé ÿìÿçÿê, Àëëàù ñÿíè äþéñöí! Íèéÿ ãîéóðäóí ãà÷ñûí,
èíäè íÿ òþâð åëÿéÿê?.. Ýþäÿí, ùåéâàí, þêöç!..
Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, ýÿë èíñàíà éàõøûëûã åëÿ, àäûíû äà þêöç ãîéñóíëàð!
Ìÿí ñÿíÿ äåìÿäèììè êè àðâàä, ñÿáð åëÿ?
Á à ù à ð (àüçûíû ÿéèð). Ñÿáð åëÿ, ñÿáð åëÿ... ×îõ äà ìÿí ñÿáð åëÿìÿäèì, ýÿðÿê åëÿ ñÿí ùåéâàíëûüûíà ñàëûá ãóøó ãà÷ûðäàéäûí? Àéûíûí éåêÿñè!
Ì à ù ì ó ä . Íÿ åëÿéÿéäèì, àðâàä, þëöðäöí àõûð?
Á à ù à ð . Åëÿ ìÿí þëöðÿì äåäèì, ñÿí äÿ èíàíäûí?
Ì à ù ì ó ä . Àé áÿäáÿõò êèøèëÿð! Þâðÿòëÿð èøè õàðàá åëÿñèíëÿð, ñèçè
äÿ ñþéñöíëÿð. Ýþðöíöð, áèçèì áÿõòèìèç áåëÿäèð. Àõ!.. Àõ!.. Àõ!.. Áèð
áåëÿ äþâëÿò, áó ýþçÿë åâ, áþéöê úÿëàë, ùàìûñû áèð äÿãèãÿäÿ ïûðð.. ó÷äó
ýþéÿ. (Ñààò äþðä äÿôÿ âóðóð.) Áÿëè, ëÿççÿò ãóðòàðäû!
à à ñ û ì á ÿ é (äàõèë îëóð). Íåúÿñèíèç, ÿçèçëÿðèì? Éàõøû êå÷èíäèíèçìè?
Ì à ù ì ó ä . Àëëàù þìðöíö óçóí åëÿñèí, àüà, ÷îõ éàõøû êå÷èíäèê.
à à ñ û ì á ÿ é . Ãàáëà èøèíèç îëìàéûáäûð?
Ì à ù ì ó ä . Õåéð, èøèìèç éîõäóð.
à à ñ û ì á ÿ é (ãóëàüûíû âåðèð ãàáà). È÷ÿðèäÿí áèð ñÿñ ýÿëìèð, äåéÿñÿí, ãàáûí àëòûíäàêû éîõäóð? (Ãàáûí àüçûíû à÷ûð.) Áàùî... Áÿñ áóðàäàêû ãóø íåúÿ îëäó? Èíäè, ÿçèçëÿðèì, áåëÿ ýþðöíöð êè, äöíéàäà èíñàíà
íÿ ãÿäÿð íàç-íåìÿò âåðñÿí, éåíÿ îíóí ýþçëÿðè äîéìàç. ×îõ éàõøû îëàð
êè, ñèç éåíÿ ãàéûäàñûíûç þç äàõìàíûçà. Ñèçèí ýöíöíöç îðàäà áóðàäàí
éàõøû êå÷èð. Ùÿð áèð åùòèéàúûíûç äà îëñà éåíÿ ìÿíèì éàíûìà ýÿëÿ áèëÿðñèíèç. Ìÿí ñèçÿ ùÿìèøÿ êþìÿê åëÿìÿéÿ ùàçûðàì. (Ýåäèð.)
Ì à ù ì ó ä . Áàùàð!
Á à ù à ð . Íÿäèð, Ìàùìóä?
Ì à ù ì ó ä . Áó íÿ èøäè?
Á à ù à ð . Ìàùìóä!
Ì à ù ì ó ä . Íÿäèð, Áàùàð?
Á à ù à ð . Áó íÿ èøäè?
__________
Ì à ù ì ó ä . Àüëûí íÿ êÿñèð?
210
Á à ù à ð . Êèìèí? Ìÿíèì?
Ì à ù ì ó ä . Ùÿ ñÿíèí.
Á à ù à ð . Ìÿíèì àüëûì ùå÷ çàä êÿñìèð. Ñÿíèí àüëûí íÿ êÿñèð?
Ì à ù ì ó ä . Êèìèí? Ìÿíèì?
Á à ù à ð . Ùÿ, ñÿíèí.
Ì à ù ì ó ä . Ìÿíèì äÿ àüëûì ùå÷ çàä êÿñìèð.
Á à ù à ð . Èíäè äåéèðñÿí ýåäÿê?
Ì à ù ì ó ä . Áÿñ àüàìûç áóéóðàíäàí ñîíðà ýåòìÿéèá íÿ ãàéûðàúàüûã? Äàéàíìà, òåç îë ýåäÿê.
Á à ù à ð . Íÿ äåéèðÿì, ýåäÿê äåéèðñÿí ýåäÿê.
Ì à ù ì ó ä . Äè äöø ãàáàüûìà. Àé Ùÿââàíûí ùàëàëúà áàëàñû.
Ýåäèðëÿð.
ÏßÐÄß
__________
211
ÀÚ ÙßÐÈÔËßÐ
Ìÿçùÿêÿ áèð ìÿúëèñäÿ
ßØÕÀÑ
Ù ÿ ñ ÿ í – êàáàá÷û
Ç ÿ ð á ÿ ë è – øàýèðäè
È á ð à ù è ì á ÿ é – ÷èíîâíèê
Âÿëè
àðòèñòëÿð
Ùöñåéí
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä – “Èôòèðà” ãÿçåòèíèí ìöùÿððèðè
Ñàëìàí
èêè éîëäàø
Ñöëåéìàí
Ëÿòèô
Ñÿìÿä
ãîíàãëàð
ßùìÿä
Ðçà
}
}
}
ßùâàëàò êå÷èð êàáàá÷û Ùÿñÿíèí äöêàíûíäà, áèçèì ÿñðèìèçäÿ.
Êàáàá÷û Ùÿñÿíèí äöêàíû. Áåø äÿíÿ ãûðìûçû ñöôðÿ èëÿ þðòöëìöø ñòîë ãîéóëóá, èêèñè
ìöãàáèëäÿ, èêèñè äàëäà, áèðè îðòàäà. Äöêàíûí èêè ãàïûñû âàð: áèðè îðòàäàí êö÷ÿ ãàïûñû
âÿ ñàü òÿðÿôäÿí ìÿòáÿõ ãàïûñû. Ìöãàáèëäÿ, ñàü òÿðÿôäÿ ãîéóëìóø ñòîëóí äàëûíäà
öçö úàìààòà òÿðÿô Èáðàùèì áÿé ÿéëÿøèá. Äàë ñòîëëàðûí áèðèíäÿ Ëÿòèô âÿ Ñÿìÿä,
îðòàëûãäà Ðçà ÿéëÿøèáëÿð. Ùàìû ÷þðÿê éåìÿéÿ ìÿøüóëäóëàð. Ìÿòáÿõäÿí
äÿùðÿ-òàõòà ñÿñè ýÿëèð.
È á ð à ù è ì á ÿ é (ãàøûãëà ñó øöøÿñèíè äþéöð). Êàáàá÷û! Êàáàá÷û!
Ç ÿ ð á ÿ ë è (ýÿëèð). Íÿ áóéóðóðñàí?
È á ð à ù è ì á ÿ é . Õîçåéíè áóðàéà ÷àüûð.
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Õîçåéèí äîëìà áöêöð, íÿ ãóëëóüóí âàð áóéóð.
È á ð à ù è ì á ÿ é . Ýåò õîçåéíè ÷àüûð äåéèðÿì ñÿíÿ, õîçåéíè ÷àüûð.
Ôöçóë ìèëëÿòè ôöçóë! Úÿëä îë! Ñöðöê! (Çÿðáÿëè ýåäèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (äàõèë îëóð). Áÿé íÿ áóéóðóðäóí?
È á ð à ù è ì á ÿ é . Éàõûíà ýÿë ýþðöì. (Ùÿñÿí éàõûíà ýÿëèð.) Íÿ îëóá
__________
éåíÿ ãàø-ãàáàüûíû òóðøàëäûáñàí?
212
Ù ÿ ñ ÿ í . Ùå÷, åëÿ áåëÿ, áàçàðûí êàñàäëûüû îâãàòûìû òÿëõ åëÿéèá.
È á ð à ù è ì á ÿ é . Àù, ìÿí äÿ äåéèðÿì ýþðÿñÿí íÿ îëóá. Àäàì äà
äöíéà ìàëû ö÷öí öðÿéèíè ãûñàðìû? Áèð ýöí ìÿäàõèë ÷îõ îëàð, áèð ýöí àç
îëàð, íÿ ëàçûì öðÿê ãûñìàã? Ìÿñÿëÿí, ìÿí äöíÿí àëäûüûì ìÿâàúèáè ãÿïèéèíÿäÿê óäóçìóøàì, ùå÷ ÿñëà âåúèìÿ äåéèë.
Ù ÿ ñ ÿ í . Îíäà, ýþðöíöð, áó ýöí äÿ áèçèì ùåñàáû ÷ÿêìÿéÿúÿêñÿí?
È á ð à ù è ì á ÿ é . Ùåñàáûí áóðà íÿ äÿõëè âàð? Ìÿí ñÿíÿ íå÷ÿ
áîðúëóéàì?
Ù ÿ ñ ÿ í . Áó ñààò. (×àüûðûð.) Àé ýÿäÿ, Çÿðáÿëè, Çÿðáÿëè!
Çÿðáÿëè. Áÿëè!
Ù ÿ ñ ÿ í . ×îðòêÿíè áóðà ýÿòèð! Òåç! (Çÿðáÿëè ÷îõ ÷èðêëè ÷îòêÿ ýÿòèðèá
âåðèð, éåíÿ ýåäèð.) Êå÷ìèøäÿí ãàëûá èêè ìàíàò àëòû øàùû ö÷ ãÿïèê, áóýöíêö äÿ èêè àááàñû. Úöìëÿòàíè åéëÿéèð èêè ìàíàò îí äþðä øàùû ö÷ ãÿïèê.
È á ð à ù è ì á ÿ é . Èêè ìàíàò îí äþðä øàùû ö÷ ãÿïèê. Éÿíè èêè ìàíàò
éåòìèø ö÷ ãÿïèê.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿëè, èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèê.
È á ð à ù è ì á ÿ é . ×îõ ýþçÿë! Íÿ àç èìèø, ìÿí ÷îõ áèëèðäèì. Èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèê. À êèøè, Àëëàù áÿðÿêÿò âåðñèí ìöñÿëìàí àøïàçõàíàñûíà. Ãàðíûí äîéóíúà éåéèðñÿí, þçö äÿ óúóç. Î ýöí áèð íÿôÿð éîëäàøûì ìÿíè ðåñòîðàíà ãîíàã àïàðìûøäû. Ãóçó ÿòè èñòÿäèì, áèð ïàð÷à ýÿòèðäè, ùå÷ éàðûì ýèðâÿíêÿ îëìàçäû. Ãèéìÿòè íå÷ÿ? Ìàíàò éàðûì. Äåäèì:
àé íàèíñàô óøàüû, ìÿýÿð ñèçèí Àëëàùûíûç éîõäóð? Áèçèì éåðëÿðäÿ ìàíàò
éàðûìà áèð áöòþâ ãóçó àëìàã îëàð. Äåéèð êè, áÿñ íÿ áèëèì èúàðÿéÿ áèð áåëÿ
âåðèðÿì, ìÿâàúèá áèð áåëÿ, òöñòö ïóëó áèð áåëÿ... Úÿùÿííÿìÿ âåð, ýîðà
âåð! Àëëàù áÿðÿêÿò âåðñèí Ùÿñÿí äàéûíûí ðåñòîðàíûíà, ùåñàáûí íÿ åëÿäè?
Ù ÿ ñ ÿ í . Èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèê.
È á ð à ù è ì á ÿ é . ×îõ ýþçÿë. (ßëèíè øàëâàð úèáèíÿ ñàëûá, ÿââÿë ñàü
òÿðÿôÿ, ñîíðà ñîë òÿðÿôÿ, àõûðäà ãîëòóã úèáèíÿ ñàëûá, ïàïèðîñ ãóòóñóíó
÷ûõàðûá è÷èíäÿí áèð ïàïèðîñ ÷ûõàðäûð.) Áèð ñïè÷êà âåð.
Ù ÿ ñ ÿ í (÷àüûðûð). À ýÿäÿ, Çÿðáÿëè!
Çÿðáÿëè (ìÿòáÿõäÿí). Áÿëè!
Ù ÿ ñ ÿ í . ×îð áÿëè, çÿùðèìàð áÿëè, âÿðÿì áÿëè! Ñïè÷êà ýÿòèð.
Çÿðáÿëè ñïè÷êà ÿâÿçèíÿ ìàøàäà îä ýÿòèðèð.
È á ð à ù è ì á ÿ é (éàíäûðûá àéàüà ãàëõûð). Èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿ__________
ïèê, õóá, ñàáàù ÷àòàð.
213
Ù ÿ ñ ÿ í . À áàøûíà äþíöì, íåúÿ ÷àòàð? Àéûí èéèðìèñèíÿ âÿäÿ ãîéìóøäóí, àéûí èéèðìèñè äÿ äöíÿí êå÷äè, ýÿëìÿäèí, áó ýöí äÿ áåëÿ äåéèðñÿí, àõû ìÿí äÿ éàçûüàì.
È á ð à ù è ì á ÿ é . Éàçûüàì äåéÿíäÿ, ìÿíèì èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèéèìÿ ìþùòàú äåéèëñÿí. Àäàìñàí, äåéèðÿì ñàáàù ÷àòàð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿé, äîüðóñó, ýÿðÿê áó ýöí âåðÿñÿí, ñàáàùà ýþçëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéÿì.
È á ð à ù è ì á ÿ é . Ýþçëÿéÿ áèëìÿéÿúÿêñÿí, ýþçëÿìÿ! Éåðäÿí ÷ûõàðäûì ïóëó? Àäàìñàí, ñÿíÿ äåäèì êè, îëàí ïóëóìó óäóçìóøàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àé áÿé, áÿëêÿ ñàáàù äà âåðìÿäèí, íåúÿ îëñóí?
È á ð à ù è ì á ÿ é . Íåúÿ îëñóí? Ñàáàù îëìàñûí, èêè ýöíäÿí ñîíðà îëñóí, áåø ýöíäÿí ñîíðà îëñóí, ýÿëÿí ùÿôòÿ îëñóí. Éåìÿéÿúÿéÿì ñÿíèí
èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèéèíè. (Ãàïûéà òÿðÿô ýåäèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (îíó ãàáàãëàéûð). Áÿé, Àëëàùû àðàäà ýþð, ìÿíè èíúèòìÿ.
È á ð à ù è ì á ÿ é . À êèøè, ÷ÿêèë êÿíàðà, ýþðöì à! Ñÿíèíëÿ éóìøàã äàíûøäûãúà àçûðñàí. (Èòÿëÿéèá òåç ãàïûäàí ÷ûõûð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (îíóí äàëûíúà). Àé áÿé! Àé áÿé! (Ãàéûäûð, öçöíö òóòóð
ñàèð ÷þðÿê éåéÿíëÿðÿ.) Áó äà áÿé! Ãîéàñàí àõøàìàäÿê ïàïàüûíû ÿéðè
ãîéóá, ÷ÿêìÿñèíè úûðûëäàäà, êíéàç êèìè ýÿçÿ. Úèáèíäÿ äÿ áèð ãÿïèê
ãàðà ïóë éîõ! Àäàìëà äà åëÿ äàíûøûð, ýóéà Áàáàõàí ñÿðäàðûí îüëóäóð!
Àïàð, èñòÿìÿäèì î èêè ìàíàò éåòìèø ö÷ ãÿïèéè. Î äà ñÿíèí, Àëëàùûí ìèí
áèð áÿëàñû äà! Àäûí äà óòàíìûð, áÿé ãîéóð.
Ìèðçÿ Ìàùìóä äàõèë îëóð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ìèðçÿ, áóéóðýèëÿí! Íÿ éåéÿúÿêñÿí? (Éåð ýþñòÿðèð.)
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä (ÿéëÿøèð, èøàðÿ èëÿ Ùÿñÿíè ÷àüûðûá éàâàøäàí ãóëàüûíà äåéèð.) Ìÿíèì ö÷öí, äåýèíÿí, éàðûì ïîðñèéà êîòëåò âåðñèíëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í (óúàäàí ÷àüûðûð). À ýÿäÿ, Çÿðáÿëè!
Ìèðçÿ Ìàùìóä èøàðÿ åäèð êè, ãûøãûðìàñûí.
Çÿðáÿëè (ìÿòáÿõäÿí). Áÿëè.
Ù ÿ ñ ÿ í (óúàäàí). Ìèðçÿ Ìàùìóä ö÷öí éàðûì ïîðñ êîòëåò ýÿòèð!
Çÿðáÿëè (ìÿòáÿõäÿí). Áó ñààò!
Çÿðáÿëè áîøãàá, ÷þðÿê ýÿòèðèá ãîéóð. Ëÿòèô áîøãàáû äþéöð, Çÿðáÿëè îðà
òÿðÿô ýåäèð. Ùÿñÿí ìÿòáÿõÿ ýåäèð.
Ë ÿ ò è ô . Çÿðáÿëè, ãî÷àã îüëàí, ýÿëñÿíÿ ìÿíÿ áèð ìàíàò áîðú âåðÿ__________
ñÿí, øÿíáÿ ýöíö ñÿíÿ áèð ìàíàò àëòû øàùû âåðèì!
214
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Áàø öñòÿ, þçöìäÿ éîõäóð, ýåäèì õîçåéíäÿí àëûì. (Ýåäèð,
ñîíðà êîòëåò ýÿòèðèá Ìèðçÿ Ìàùìóäóí ãàáàüûíà ãîéóð. Ìàíàòû äà àïàðûá Ëÿòèôÿ âåðèð.) Áóéóð!
Ë ÿ ò è ô (ïóëó àëûð). ×îõ ñàü îë. (×àüûðûð.) Ùÿñÿí äàéû!
Ù ÿ ñ ÿ í (ìÿòáÿõäÿí). Áÿëè, áó ñààò! (Äàõèë îëóð.) Íÿ áóéóðóðñàí?
Ë ÿ ò è ô . Íå÷ÿ âåðÿúÿéèê?
Ù ÿ ñ ÿ í . Çÿðáÿëè, àüàëàðà íÿ âåðèáñÿí?
Çÿðáÿëè. Áèð äÿíÿ ïèòè, îí äÿíÿ ëöëÿêàáàá.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ïèòè èêè àááàñû, ëöëÿêàáàá äà áèð àááàñû, úÿìè ö÷ àááàñû.
Ë ÿ ò è ô . Àë! (Ìàíàòû âåðèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (ïóëó àëûá àðòûüûíû ãàéòàðûð). Áó äà ñèçèí èêè àááàñûíûç.
Àëëàù áÿðÿêÿò âåðñèí.
Ë ÿ ò è ô â ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Õóäàùàôèç.
Ýåäèðëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ìöøÿððÿô åëÿäèíèç, ýþç öñòÿ ýÿëäèíèç.
Ùöñåéí, Âÿëè äàõèë îëóðëàð, èêèñè äÿ Ùÿñÿíÿ éàõûíëàøûá,
ãóëàüûíà ñþç äåéèðëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í (óúàäàí). Õåéð, õåéð, ÿñòÿüôöðóëëàù, ìÿí, ÿëùÿìäöëèëëàù,
þçöì ìöñÿëìàí, áóðà äà ìöñÿëìàí àøïàçõàíàñû, ìÿí åëÿ øåéëÿðè áóðàäà ñàõëàéàìû áèëÿðÿì? Ãèéàìÿòäÿ ìÿí íÿ úàâàá âåðÿðÿì?
Ù ö ñ å é í . Ìÿí þëöì, ìöìêöí èñÿ äöçÿëò, éîõñà áèç àðòèñò áàáàéûã,
îíñóç áèð òèêÿ ÷þðÿê éåéÿ áèëìÿðèê.
Ù ÿ ñ ÿ í . ßðç åëÿéèðÿì êè, òàïûëìàç.
 ÿ ë è (Ùöñåéíÿ). À êèøè, íàùàã éåðÿ íÿ áàøûíû àüðûäûðñàí? Ýþðöðñÿí âåðìèð. Ýÿë ýåäÿê ðåñòîðàíëàðûí áèðèñèíäÿ ãàéäàñûíúà þçöìöçö äîéóçäóðàã. Ìÿí äåäèì ìÿíôÿÿòè ìöñÿëìàíà âåðÿê. Íèéÿ ãàðàäàâîé äàë
ãàïûäàí ìÿòáÿõÿ ýèðÿíäÿ òàïûëàð, àðòèñò ýÿëÿíäÿ òàïûëìàç? Ýÿë áÿðè,
ýåäÿê.
Èñòÿéèðëÿð ýåòñèíëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áèð ýåðè ãàéûäûí. (Ùöñåéí, Âÿëè ãàéûäûðëàð.) Òÿâÿããå åäèðÿì áèð àäàì áèëìÿñèí, éîõñà àêñûç ýÿëÿð äöêàíûìû êþêöíäÿí áàüëàð.
 ÿ ë è â ÿ Ù ö ñ å é í . Áó íÿ ñþçäöð, áèç ìÿýÿð øïèéîíóã?
Ù ÿ ñ ÿ í . Îíäà áóéóðóí ìÿòáÿõÿ.
__________
Ùöñåéí âÿ Âÿëè ìÿòáÿõÿ ýåäèðëÿð.
215
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä (îíëàðû ñÿñëÿéèð). Úÿíàá àðòèñòëÿð!
 ÿ ë è . Ìèðçÿ Ìàùìóä, áóðàäà èìèøñÿí? Áàüûøëà, ñÿíèí úàíûí ö÷öí
ýþðìÿäèê.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Àðòèñòèí åòèáàðû áåëÿäèð, åùòèéàúû îëàíäà àäàìû
ýåúÿ-ýöíäöç àõòàðàð, îëìàéàíäà àðàüû òÿê è÷ÿðëÿð. Åéáè éîõäóð, ìÿí
äÿ áó ùÿôòÿ ãÿçåòäÿ ñèçèí áàøûíûçà áèð îéóí à÷ûì êè, áèð äÿ ñÿùíÿ àäû åøèäÿíäÿ ýþçëÿðèíèç õîðòäàìûø þëöíöí ýþçëÿðèíÿ îõøàñûí. Åéáè éîõ!
Ù ö ñ å é í â ÿ Â ÿ ë è. À êèøè, ñÿí Àëëàù, îéóíáàçëûã åëÿìÿ. Ñÿí
þëÿñÿí, ýþðìÿäèê, ýÿë áÿðè.
Äàðòûá îíó ìÿòáÿõÿ àïàðûðëàð. ßùìÿä äàõèë îëóð.
Ð ç à . Äè ýÿë ÷ûõ äà! Ýþçëÿìÿêäÿí ñÿíè òÿíýÿ ýÿëäèì êè. Áóäóð,
éàðûì ñààòäûð íàùàðû ãóðòàðìûøàì, äóðà áèëìèðÿì.
ß ù ì ÿ ä (ÿéëÿøèð). ×îõ äàíûøìà, íþêÿðè ÷àüûð.
Ð ç à (éóìðóãëà ñòîëó äþéöð, Çÿðáÿëè ýÿëèð). Ýþð àüà íÿ èñòÿéèð,
ýÿòèð. (ßùìÿäÿ) Íÿ éåéÿúÿêñÿí?
ß ù ì ÿ ä . Ùå÷ çàä éåìÿéÿúÿéÿì, áó ñààò íàùàð åëÿìèøÿì. ßýÿð
îëñà áèð ñòÿêàí ãÿùâÿ è÷ÿðÿì.
Çÿðáÿëè. Ãÿùâÿ éîõäóð, éàõøû òÿçÿ äÿìëÿíìèø Ïîïîâ ÷àéûìûç âàð.
ß ù ì ÿ ä . Áèð ñòÿêàí òþê ýÿòèð, à÷ûã åëÿ, þçö äÿ äèøëÿìÿ.
Çÿðáÿëè. Áàø öñòÿ. (Ýåäèð.)
Ùöñåéí, Âÿëè, Ìèðçÿ Ìàùìóä ãàéûäûðëàð. Ùÿðÿñèíèí ÿëèíäÿ áèð ïàð÷à ÷þðÿê
âÿ áèð ãÿäÿð ïåíèð. Ìèðçÿ Ìàùìóä þç éåðèíäÿ ÿéëÿøèð. Ùöñåéí, Âÿëè äÿ
þçýÿ ñòóëäà. Çÿðáÿëè áèð ñòÿêàí ÷àé ýÿòèðèá ßùìÿäÿ âåðèð, ñîíðà
ýåäèð Ùöñåéíëÿ Âÿëèéÿ òÿðÿô.
Çÿðáÿëè. Íÿ áóéóðàúàãñûíûç?
Ù ö ñ å é í . Íÿéèí âàð éåìÿéÿ?
Äàíûøûã ÿñíàñûíäà Ñàëìàí àùÿñòÿ äàõèë îëóð, ãàïûíûí àüçûíäà äàéàíûá ãàðíûíû
îâúàëàéà-îâúàëàéà î éàí-áó éàíà áàõûð, ñîíðà ýÿëèá ãàáàãäà, ñàü òÿðÿôäÿ
ãîéóëìóø ñòîëóí éàíûíäà îòóðóð.
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Éàõøû ëÿòèô ïèòè âàð, êöôòÿ-áîçáàø âàð, êÿëëÿïà÷à âàð,
êîòëåò âàð.
Ù ö ñ å é í . Ìÿíèì ö÷öí êÿëëÿïà÷à ýÿòèð.
 ÿ ë è . Ìÿíèì ö÷öí äÿ.
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Áàø öñòÿ. (Ýåäèð).
__________
Ñöëåéìàí äàõèë îëóá Ñàëìàíûí éàíûíäà äóðóð.
216
Ñ ö ë å é ì à í . À áàëàì, ñÿí Ñàëìàí äåéèëñÿí?
Ñ à ë ì à í . Äàéàí, áÿñ ñÿíäÿ Ñöëåéìàí äåéèëñÿí?
Ñ ö ë å é ì à í . Àé ñÿíÿ ãóðáàí îëóì, à Ñàëìàí, áó íå÷ÿ èëäèð ùàðàäàñàí? Áèðúÿ ýÿë þïöøÿê!
Ãóúàãëàøûá þïöøöðëÿð.
Ñ à ë ì à í . Áèð ÿéëÿø ýþðÿê. (Éóìðóüó èëÿ ñòîëó äþéöð.)
Ç ÿ ð á ÿ ë è (ìÿòáÿõäÿí). Áó ñààò! (Äàõèë îëóá, èêè ãàá êÿëëÿïà÷à
Ùöñåéíëÿ Âÿëèéÿ âåðèð. Ñîíðà Ñàëìàíëà Ñöëåéìàíûí éàíûíà ýÿëèð).
Ñ à ë ì à í . Èêè äÿíÿ ïèòè ýÿòèð.
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Áàø öñòÿ (Ýåäèð).
Ñ à ë ì à í (Ñöëåéìàíà). Áèðúÿ äå ýþðöì, áó íå÷ÿ èëäÿ ùàðàäà èäèí?
Ùå÷ ñÿíäÿí áèð õÿáÿð ýÿëìèðäè.
Ñ ö ë å é ì à í . Ñèáèðäÿ äÿìèðéîë ïîäðàòûíà ýèðìèøäèì. Áèð íå÷ÿ èë
éàõøû ãàçàíäûì. Àõûðäà èøèì ÿéäè. ßëèìäÿ îëàíûí ùàìûñû ÷ûõäû, àíúàã áèð
éîë õÿðúè äöçÿëäèá âÿòÿíÿ ãàéûòìûøàì. Ñÿí ùàðàäà èäèí, íÿ èøäÿñÿí?
Çÿðáÿëè ïèòèëÿðè ýÿòèðèá ãîéóð.
Ñ à ë ì à í . ×þðÿéèìèçè éåéÿê, ýåäÿê øÿùÿð áàüûíà. Ìÿíèì ãÿçàâöãÿäÿðèì ÷îõ óçóíäóð. Îðàäà íàüûë åäÿðÿì.
Éåéèðëÿð, àùÿñòÿ ñþùáÿò åäèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä (ùèðñëè ãàëõûá ñòîëó áÿðê äþéöð.) Êàáàá÷û!
Êàáàá÷û!
Çÿðáÿëè (äàõèë îëóá). Íÿ áóéóðóðñàí?
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Áó ñààò õîçåéíè áóðàéà ýþíäÿð?
Çÿðáÿëè ÷ûõûð.
Ù ÿ ñ ÿ í (äàõèë îëóá). À ìèðçÿ, íÿ îëóá áåëÿ ãûøãûðûðñàí?
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Íÿ îëàúàã, éàõûíà ýÿë. (Ùÿñÿí ýÿëèð.) Áó íÿäèð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Áèð øåé äåéèë, ÿòèí äàìàðûäûð.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Äöðöñò áàõ, áó, äàìàðäûð, éà êè ñè÷àí ãóéðóüó? Ñÿí ìÿíè íÿ ùåñàá åëÿéèðñÿí? Èíäè ìÿí äöøöíöðÿì êè, ÿùàëè
àðàñûíäà ýöíäÿí-ýöíÿ èíòèøàðû àðòàí òàóíóí, âÿáàíûí, éàòàëàüûí âÿ ñàèð
èìðàçè-ìèñðèééÿíèí ñÿáÿáè íÿäèð. Ùàìûñûíà áàèñ ñÿíèí àøõàíàí òÿê
ìÿíáÿëÿðäèð.
Ù ÿ ñ ÿ í (öçöíö ãîíàãëàðà òóòóð). À ñèçÿ ãóðáàí îëóì, áèðúÿ ìÿíè
__________
áàøà ñàëûí ýþðöì, áó íÿ äåéèð? Èòÿì ÿýÿð áóíóí áèð ñþçöíö àíëàéûðàìñà.
217
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . ßëáÿòòÿ àíëàìàçñàí âÿ àíëàìàìàüûí äà òÿáèèäèð. Ñèç ëîãàíòà÷ûëàð ôÿãÿò þç ìÿíàôåéè-øÿõñèééÿòèíèçè òÿãèá åòìÿêäÿñèíèç. Îäóð êè, ìÿíàôåéèíèçÿ àèä îëàí áÿéàíàòû àíëàìûðñûíûç. Ñÿí
ìÿíè òàíûéûðñàí, éà éîõ?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåúÿ òàíûìûðàì. Ìèðçÿ Ìàùìóäñàí äà!
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Áÿëè, Ìèðçÿ Ìàùìóäàì, íåúÿ Ìèðçÿ Ìàùìóä?
“Èôòèðà” úÿðèäÿñèíèí ìÿøùóð ìöùÿððèðè. Ìÿí, ÿëáÿòòÿ, ýÿðÿê þç ùèôçèñÿùùÿòè ö÷öí ìöãÿééÿä îëàíëàðû ìöòòÿëå åäÿì. Èøòÿ, ñàáàù “Èôòèðà”íûí
ÿââÿëèíúè ñÿùèôÿñèíäÿ éöç ñÿòèðäÿí èáàðÿò áó ñÿðëþâùÿëè ìÿãàëÿíè
îõóéóðñàí: “Òÿõðèáè-ìÿäÿùàéè-õÿëàéèã, éàõóä êîòëåò è÷èíäÿ ñè÷àí
ãóéðóüó”. Î ìÿãàëÿíè îõóéàíëàð ùàìûñû áåëÿ ìÿáäÿéè-èìðàçäàí ÿëáÿòòÿ èúòèíàá åäÿðëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àé ìèðçÿ, Àëëàùû ñåâÿðñÿí, êàñûá àäàìàì, ìÿíèì åâèìè
éûõìà, éåäèéèí íàùàð äà àíà ñöäö êèìè ùàëàëûí îëñóí.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Íÿ äåäèí? Ñÿí ìÿíèì ìÿñëÿêèìè áèð íàùàðà
ñàòûí àëìàã èñòÿéèðñÿí? Ìÿí ñÿíÿ î èõòèéàðû ùå÷ âÿäÿ âåðìÿðÿì.
Ù ÿ ñ ÿ í (àðòèñòëÿðÿ). Àé àüàëàð, ñèç Àëëàù, áóíó áèð òþâð ýþðöí ðÿùìÿ
ýÿòèðÿ áèëÿðñèíèçìè?
Ù ö ñ å é í . Ùÿñÿí äàéû, áóðàéà ýÿë. (Êÿíàðà ÷ÿêèð.) Ýþð áèð-èêè ìàíàòûí âàðìû, âåð àüçû éóìóëñóí. Ùÿãèãÿò, ýåäèá ãÿçåòäÿ éàçñà, ýÿðÿê
äöêàíûíû áàüëàéàñàí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Âàëëàù, áèð ìàíàò ïóëóì âàð.
Ù ö ñ å é í . Ùÿð íÿäèð âåð, ãÿáóë åëÿð.
Ù ÿ ñ ÿ í (ýåäèá Ìèðçÿ Ìàùìóäóí îâúóíà áèð ìàíàò áàñûð). Ìèðçÿ,
òÿâÿããå åäèðÿì, áóíó äà ïàïèðîñà âåðÿñÿí. Àëòû áàø êöëôÿòèì âàð, ìÿíèì åâèìè éûõìà.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä (ïóëó àòûð). Õàì õÿéàë åòìÿ, ÿçèçèì! Ñÿí áóíó
áèë êè, ãÿçåò ìöùÿððèðè, ÿëÿëõöñóñ “Èôòèðà” úÿðèäÿñèíèí ìöùÿððèðè ùå÷
âÿäÿ þç ÿãèäÿñèíè âÿ ìÿñëÿêèíè úèôåéè-äöíéàéà ñàòìàç.
 ÿ ë è (ìàíàòû ýþòöðöá âåðèð Ìèðçÿ Ìàùìóäà). À êèøè, ôöçóëëóã íÿ
ëàçûìäûð? Éöç ñÿòèð éàçûá áèð ìàíàò àëàúàãñàí, áó ñÿíèí áèð ìàíàòûí.
Íàùàð äà ìöôòÿ äöøäö, äàùû íÿ èñòÿéèðñÿí?
Ù ÿ ñ ÿ í (Ñàëìàíëà Ñöëåéìàíà). Àé àüàëàð, ñèç Àëëàù, ñèç äÿ òÿâÿããå åäèí áÿëêÿ ìÿíÿ ðÿùìè ýÿëÿ.
Ñàëìàí, Ñöëåéìàí âÿ àðòèñòëÿð Ìèðçÿ Ìàùìóäó ÿùàòÿ åäèðëÿð.
__________
Ð ç à (ßùìÿäÿ). Àðàëûã ãàðûøûã èêÿí ìÿí ÿêèëèì, ñÿí îòóð áóðàäà.
218
ß ù ì ÿ ä . ßêèë, åéáè éîõäóð.
Ðçà ýåäèð.
Ì è ð ç ÿ Ì à ù ì ó ä . Áó äÿôÿ ñÿíè áó øÿõñëÿðÿ áàüûøëàäûì. Áóíäàí
ñîíðà òÿáÿõëÿðÿ äöðöñò äèããÿò åäÿðñÿí. (Ýåäèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í . Áàø öñòÿ, úàí öñòÿ. Øöêöð Àëëàùà, áèð ìàíàò ïóë, éàðûì
ïîðñ êîòëåòëÿ ãóðòàðäûì.
Ãîíàãëàð ãàéûäûá éåðëÿðèíäÿ ÿéëÿøèðëÿð. ßùìÿä ñòÿêàíû äþéöð,
Ùÿñÿí îíà òÿðÿô ýÿëèð.
ß ù ì ÿ ä . Àë. (Ïóë âåðèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (ïóëà áàõûð). Íÿ âåðèðñÿí?
ß ù ì ÿ ä . Íÿ âåðÿúÿéÿì?! Áèð ñòÿêàí äèøëÿìÿ ÷àé è÷ìèøÿì, åëÿð
áèð ãÿïèê, ãÿïèéèíè àë.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿñ éîëäàøûí éåéÿí íàùàðûí ïóëó íåúÿ îëñóí?
ß ù ì ÿ ä . Ìÿí íÿ áèëèì íåúÿ îëñóí? Îíà äà êè, ìÿí áîðúëó äåéèëÿì. Áèð ñòÿêàí ÷àé è÷ìèøÿì, áîðúëóéàì ïóëóíó âåðèì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿñ éîëäàøûí íåúÿ îëäó?
ß ù ì ÿ ä . ×ûõäû. Äåäè, áó ñààò ãàéûðäûðàì. Ãàéûäàð, ïóëóíó àëàðñàí.
(Ýåäèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (÷àüûðûð). Çÿðáÿëè! Çÿðáÿëè! (Çÿðáÿëè äàõèë îëóð.) À ýÿäÿ,
êîð îüëó êîð, ãîíàã äóðóð ýåäèð, õÿáÿðèí íèéÿ îëìóð? Áèð ÷ûõ ýþð áóðàäà ÷þðÿê éåéÿí íåúÿ îëäó. Úÿëä! (Çÿðáÿëè ÷ûõûð.) Àé úàìààò, áóýöíêö
ýöí ìÿí íÿ ýöíàù åëÿìèøÿì? Êèì ìÿíÿ ãàðüûéûá? ×þðÿê éåéÿí ãà÷ûð,
÷þðÿê éåéÿí ãà÷ûð. Àäëàðûíû àüà ãîéóáëàð, ùàìûñû æóëèêäèðëÿð, æóëèê!..
(Çÿðáÿëè ýÿëèð.) Íåúÿ îëäó?
Ç ÿ ð á ÿ ë è. Óñòà, ýåòäèì éîëäà ÿòÿêëÿäèì, áèð ãàïàç âóðäó éûõûëäûì,
ìÿí äóðóíúà ìèíäè êîíêàéà ãà÷äû.
Ù ÿ ñ ÿ í . Éåðÿ ñîõóì ñÿíè, ãàðàäàâîé ÷àüûðà áèëìèðäèí? Éàõøû, ýåò
ìÿòáÿõÿ, àé òàìàì îëàí êèìè ñÿíè èòè ãîâàí êèìè ãîâàúàüàì! Ýåò.
Ùÿñÿí âÿ Çÿðáÿëè ìÿòáÿõÿ ýåäèðëÿð.
Ù ö ñ å é í (Âÿëèéÿ). Éåäèí, ãóðòàðäûí?..
 ÿ ë è . Ãóðòàðäûì.
Ù ö ñ å é í . Äè áàøëà ýþðÿê.
 ÿ ë è (þñêöðöð). À áàëàì, ñÿí þçöíÿ àðòèñò äåéèðñÿí? Ñÿí éöç èë
__________
ãàíãàë îòëàéàñàí, Ìàçàíäàðàíñêèíèí áèð äûðíàüû îëà áèëìÿçñÿí.
219
Ù ö ñ å é í . Ñÿí íÿ àíëàéûðñàí àðòèñò íÿéÿ äåéèðëÿð? Íÿ ãÿäÿð åøøÿê
çÿôÿðàíïëîâäàí áèð øåé àíëàñà, áèð åëÿ äÿ ñÿí àíëàðñàí êè, àðòèñò-òðàýèê
íÿäèð?
 ÿ ë è . Ìÿí àíëàìûðàì? Ìÿí þçöì òðàýèê îëìàäûì, íÿ îëàð. Ìÿí
áàøûìûí òöêö ñàíû àðòèñòëÿð ýþðìöøÿì. Ñÿíèí òÿê äþâð-ÿç ùÿçÿðàò àðòèñòèí éöçöíö ÷àéà ñóñóç àïàðûá ãàéòàðàðàì. Ìàçàíäàðàíñêèíèí ìöãàáèëèíäÿ ñÿí ùå÷ áèð ìèë÷ÿê äÿ äåéèëñÿí. Îíóí Ôðàíñ ôîí Ìîîð ðîëóíäà
àòàñûíû áîüìàüû ñÿíèí úÿìè îéíàìàüûíà äÿéÿð.
Ù ö ñ å é í . Îäóð êè, ùå÷ çàä àíëàìûðñàí äà. Ìÿí Ìàçàíäàðàíñêè òÿê
àäàìëà ñÿùíÿéÿ ÷ûõìàüû þç àäûìà ëàéèã áèëìèðÿì. Áîéíóí àðäûíäàí
òóòóá øàù äàìàðû ñûõìàüà áîüìàã äåéÿðëÿð? Îäóð êè, ãûðõ éàøûí âàð, ùÿëÿ
ïðîñòàãñàí.
 ÿ ë è . Ùèðñëÿíìÿê ëàçûì äåéèë.
Ù ö ñ å é í . Íåúÿ ùèðñëÿíìÿéèì? Ãàíìàéûá, äàíûøûá áÿäÿíèìÿ îä
ãîéóðñàí. Ìàçàíäàðàíñêè äÿ àðòèñòäèð, î äà àðòèñòäèð?
Ù ÿ ñ ÿ í (éàõûíà ýÿëèá). À áàøûíûçà äþíöì, ñèçÿ íÿ îëóá äàëàøûðñûíûç?
Ù ö ñ å é í . Ùå÷ áèð àäûíû àðòèñò ãîéàí, àäàìû äàëäà áîüìàç. Àäàìû,
áàõ, áåëÿ áîüàðëàð. (Ùÿñÿíèí áîüàçûíäàí éàïûøûá áîüóð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (ãûøãûðûð). À áàøûíà äþíöì, ìÿíè íèéÿ þëäöðöðñÿí? Àé áîüóëäóì, àé þëäöì, ãîéìàéûí. (Éûõûëûð.)
Ù ö ñ å é í (Âÿëèéÿ). Èíäè ýþðöðñÿíìè, ùåéâàí, íåúÿ áîüìàã ëàçûìäûð êè, åôôåêò îëñóí? Ñÿíèí Ìàçàíäàðàíñêèí ìÿíèì ÿëèìÿ ñó òþêìÿéÿ
éàðàìàç.
Ù ÿ ñ ÿ í (àéàüà ãàëõûð). Àé úàíûì, ìÿíè íèéÿ þëäöðöðñöíöç, ìÿí
íÿ ýöíàùûí ñàùèáèéÿì?
Ù ö ñ å é í . Áàüûøëà, Ùÿñÿí äàéû. (Öçöíäÿí þïöð.) Àðòèñò êè ãûçûøäû,
äàùà ýþçëÿðè éåðè-ýþéö ýþðìÿç. Ìÿí áó ùåéâàí éîëäàøûìà ñÿùíÿäÿ
àäàì áîüìàüûí ãàéäàñûíû ýþñòÿðèðÿì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøûíà òåàòð ãàéäàñû ýþñòÿðèðñÿí, ìÿíèì áîüàçûìûí
òàãñûðû íÿäèð? Áÿëêÿ ìÿí þëÿéäèì?
Ù ö ñ å é í . Îíäàí õàòèðúÿì îë. Àðòèñò àäàìû åëÿ áîüìàç êè, þëÿ. Ìÿí
þëöì áàüûøëà. Åëÿ ñÿíäÿí ñîðóøàúàüàì, Ùÿñÿí äàéû, ùå÷ òåàòðà ýåäèáñÿí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Áó èë àçûíäàí éöç äÿôÿ.
Ù ö ñ å é í . Àôÿðèí, Ùÿñÿí äàéû!
Ù ÿ ñ ÿ í . Åëÿ ýöí îëóá áåø äÿôÿ ýåòìèøÿì.
Ù ö ñ å é í . Íå÷ÿ, áåø äÿôÿ? Òåàòðà áèð ýöíäÿ áèð äÿôÿ ýåäèðëÿð. Äö__________
øÿíäÿ áèð-èêè äÿôÿ ýåäèðëÿð, î äà áàéðàìäà-çàääà.
220
Ù ÿ ñ ÿ í . Ìÿíèì éåðèìÿ ñÿí îëñàéäûí, ýöíäÿ èéèðìè áåø äÿôÿ ýåäÿðäèí. Àëëàù åâëÿðèíè éûõñûí ðóñ îéóí÷óëàðûíûí. Ìÿíäÿí ãûðõ-ÿëëè ìàíàòëûã éåéèíòè àïàðìûøäûëàð, ýåäèá-ýÿëìÿêäÿí òÿíýÿ ýÿëäèì. Àõûðäà áèð
îí èêè ìàíàòûì äà ãûðûëäû îíëàðäà ãàëäû. Äåäèì, àòàëàðûíûí ÿòè îëñóí, ãîé
àïàðñûíëàð.
Ù ö ñ å é í . Áÿñ ùå÷ òåàòðûí è÷èíÿ ýèðìÿéèáñÿí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Òåàòðûí è÷èíäÿ ìÿíèì íÿ èøèì âàð? Êàñûá áàáàéàì, ìÿíèì
òåàòðûì åëÿ áó àøïàçõàíàìäûð. (Ýåäèð.)
 ÿ ë è . Éîõñà þç îéíàìàüûí áàðÿñèíäÿ êàáàá÷û Ùÿñÿí êèìè áþéöê
áèð òÿíãèä÷èíèí ðÿéèíè ñîðóøìàã èñòÿéèðäèí? Àôÿðèí ñÿíèí òÿê òðàýèê àðòèñòÿ.
Ù ö ñ å é í (ãåéçëÿ). Âÿëè, áóíà íàìóñà ñàòàøìàã äåéÿðëÿð. Àðòèñòèí
íàìóñó ùÿð íàìóñà áÿíçÿìÿç. Ìÿí áóíó ãÿáóë åëÿéÿ áèëìÿðÿì. Ýÿðÿê áó ñààò áóðàäà ìÿíèìëÿ äóåëÿ ÷ûõàñàí. (Òàïàí÷à ÷ûõàðûð.) Áó äöíéàäà ýÿðÿê éà ñÿí ãàëàñàí, éà ìÿí. (Ñàëìàíëà Ñöëåéìàíà) Ãàðäàøëàð,
áóðàéà çÿùìÿò ÷ÿêèí, ñèç áóðàäà áèçèì ñåêóíäàíòûìûç îëóí. (Âÿëèéÿ)
Òàïàí÷àíû ÷ûõàðò!
Ñàëìàí âÿ Ñöëåéìàí äóðóá ýÿëèðëÿð.
 ÿ ë è . Ìÿíèì ÿãèäÿìúÿ, äóåë ùàðàì áèð ÿìÿëäèð. Ìÿí ùàðàìà ìöðòÿêèá îëà áèëìÿðÿì.
Ù ö ñ å é í . Áÿñ îíäà ñÿí ãîðõàã òöëêöñÿí. Òöëêöíö äÿ ýÿðÿê òöëêö
òÿê þëäöðìÿê. Àë ýÿëäè. (Ùàâàéà áèð ýöëëÿ àòûð.)
 ÿ ë è (ãûøãûðûð). Àé ìöñÿëìàíëàð, ãîéìàéûí, áó êàôèð ìÿíè þëäöðäö! Àé ùàðàé, àé àìàí!
Ù ÿ ñ ÿ í (úÿëä ýÿëèð). À êèøèëÿð, íèéÿ áèð-áèðèíèçè ãûðûðñûíûç, àìàíäûð,
Àëëàùäàí ãîðõóí, áóðà ãàí òþêìÿéèí. À ýÿäÿ, Çÿðáÿëè! Çÿðáÿëè!
Ç ÿ ð á ÿ ë è . Áóðàäàéàì, õîçåéèí!
Ù ÿ ñ ÿ í . À ýÿäÿ, òåç îë, ãàðàäîâîé ÷àüûð! Úÿëä îë! Éöéöð!
Çÿðáÿëè ãàïûéà òÿðÿô ýåäèð, Ùöñåéí ãàáàüûíû êÿñèð.
Ù ö ñ å é í . Ãàéûò ýåðè, éîõñà èòè þëäöðÿí êèìè þëäöðÿðÿì!
Çÿðáÿëè ìÿòáÿõÿ ãà÷ûð. Âÿëè èñÿ “àé ùàðàé, àé ãîéìàéûí”, äåéÿ-äåéÿ äîëàíûð,
Ùöñåéí îíóí äàëûíúà. Àõûðäà Âÿëè þçöíö ïÿíúÿðÿäÿí ÷þëÿ àòûð.
Ù ö ñ å é í . Ìÿíèì ÿëèìäÿí ñÿí ùå÷ ùàðàéà ãà÷ûá ãóðòàðà áèëìÿéÿúÿêñÿí. (Äàëûíúà ïÿíúÿðÿäÿí àòûëûð.)
Ù ÿ ñ ÿ í . À êèøèëÿð, ýþðöðñöíöç? Ùå÷ íàùàãäàí áèð-áèðèíè þëäöðöá,
__________
ãàíû òþêÿúÿêäèëÿð äöêàíà, ìÿí äÿ äöøÿúÿêäèì èøÿ. Ýÿðÿê èë óçóíó
221
èøèìè-ýöúöìö, äöêàíûìû óíóäóá, äèâàíà éîë äþéÿéäèì. Éàõøû îëäó ðÿää
îëäóëàð. Êÿëëÿïà÷àíûí äà ïóëó úÿùÿííÿì, òÿê õàòàëàðûíû áàøûìäàí ñîâñóíëàð. Ëàï äÿëè èìèøëÿð êè! Áó îéóíáàçëàðûí ÿëèíäÿí íÿëÿð ÷ÿêìèøÿì,
îíó áèð òÿê ìÿí áèëèðÿì. Ðóñ îéóí÷óëàðûíäàí ÿëëè ìàíàòûìûí îòóç ñÿêêèçèíè àëûíúà àíàäàí ÿìäèéèì ñöä áóðíóìäàí ýÿëäè. Áó ìöñÿëìàí
îéóíáàçëàðû äà îíëàðäàí ãàëìàçëàð. Áóíëàðûí ùàìûñûíû áèð ãàëûáäàí ÷ûõàðûáëàð. Ãÿðèáÿ äÿ þçëÿðèíÿ àä ãîéóáëàð: äåéèðëÿð, áèç îéóíáàç äåéèëèê,
áèç “àðñûç”ûã. Ùå÷ áåëÿ àä îëìàç, àðñûç êè, àðñûç. (Ýåäèð.)
Ñ à ë ì à í . Ñöëåéìàí, ýåòìÿéÿê?
Ñ ö ë å é ì à í . Íàùàðû åëÿäèê, òàé íÿ îòóðàã, äóð ýåäÿê áàüà.
Ñ à ë ì à í . Îíäà ÷àüûðàã àøïàçû, ïóëóíó âåðÿê. (ßëèíè úèáèíÿ ñàëûð.)
Ñ ö ë å é ì à í . Íÿ ãàéûðûðñàí? Åëÿ øåé îëà áèëìÿç. Íàùàðûí ïóëó ìÿíäÿí ÷àòàúàã.
Ñ à ë ì à í . Ñÿíèí úàíûí ö÷öí, ÿñëà ãÿáóë åëÿìÿðÿì. Éîõñà íå÷ÿ èëèí
àéðûëûüûíäàí ñîíðà èñòÿéèðñÿí àðàìûçà èíúèêëèê äöøñöí? Ñÿíè ìÿí ýþéäÿ
àõòàðûðäûì, éåðäÿ ÿëèìÿ äöøöáñÿí. Ìÿí êè ñÿíè áèð äÿôÿ ãîíàã åòìÿéÿúÿéÿì, íÿéÿ ëàçûìàì?
Ñ ö ë å é ì à í . Áó äÿôÿ ãîé ìÿí âåðèì ïóëó. Ñàáàù ìÿí ñÿíÿ ãîíàã îëàðàì.
Ñ à ë ì à í . Ìÿí ñÿíèí úàíûíà àíä è÷ìèøÿì, àíäûìû ïîçñàì àäàì
îëìàðàì.
Ñ ö ë å é ì à í . Õóá, ñþçöì éîõäóð, òÿê ñÿíèí õàòèðèí õîø îëñóí,
âåðèðñÿí âåð.
Ñàëìàí. Áàõ áåëÿ ñþéëÿ êè, õîøóìà ýÿëÿñÿí. (Úèáëÿðèíè àõòàðûð.) Ñöëåéìàí, áèð èø âàð àõû... Ñÿí þëÿñÿí, ùå÷ áåëÿ éàìàí èøÿ äöøìÿìèøäèì...
Ñ ö ë å é ì à í . Íÿ îëóá?
Ñ àëìàí . Íÿ îëàúàã, õÿúàëÿò ÷ÿêèðÿì äåìÿéÿ, ïóë êèñÿì åâäÿ ãàëûá.
Ñ ö ë å é ì à í . Áèðäèáëè äåýèíÿí ïóëóì éîõäóð. Ñÿí þëÿñÿí, ìÿíèì
þçöìäÿ äÿ äèø ãóðòëàìàüà áèð ãóðóø òàïûëìàç.
Ñ à ë ì à í . Áÿñ îíäà òÿäáèð ëàçûìäûð. (Äóðóá Ñöëåéìàíûí ãóëàüûíà
ñþç äåéèá ÿéëÿøèð éåðèíäÿ.)
Ñ ö ë å é ì à í . ×îõ ýþçÿë òÿäáèðäèð. Ùå÷ áåëÿ òÿäáèð îëìàç. (Ãàáû
äþéöð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (äàõèë îëóð). Íÿ áóéóðóðñóíóç?
Ñ ö ë å é ì à í . Íå÷ÿ ÷àòàúàã? (Äóðóð àéàüà.)
__________
Ù ÿ ñ ÿ í . Äþðä àááàñû.
222
Ñöëåéìàí ÿëèíè úèáèíÿ ñàëûð.
Ñ à ë ì à í (éàõûíà ýÿëèá). Ùå÷ ìöìêöí äåéèë, íàùàðûí ïóëó ìÿíäÿí
÷àòàúàã. Ìÿøÿäè, áóðàéà ýÿë. (Ùÿñÿíèí ãîëóíäàí òóòóá ñÿùíÿíèí î áàøûíà àïàðûð.)
Ñ ö ë å é ì à í . Êèøèíèí ñþçö áèð îëàð. Äåìèøÿì íàùàðà ãîíàãñàí,
äàíûøìà. (Ýåäèá Ùÿñÿíèí ãîëóíäàí òóòóá ñÿùíÿíèí î áèðè òÿðÿôèíÿ ÷ÿêèð.
Îðàäà úèáèíè ãóðòäàëàéûð, ýóéà ïóë ÷ûõàðìàã èñòÿéèð.)
Ñ à ë ì à í . Ñöëåéìàí, ìÿí þëöì, áó ãÿäèì ùþúÿòëèéèíäÿí ÿë ýþòöð.
Áó íÿ õàñèééÿòäèð ñÿíäÿ? (Ýÿëèá Ùÿñÿíèí ãîëóíäàí òóòóá î áèðè òÿðÿôÿ
àïàðûð.) Áÿðè ýÿë.
Ñ ö ë å é ì à í . Äåéèðÿì ãÿáóë åòìÿéÿúÿì, èíàí! Éîõñà àðàìûçäà ùÿãèãÿò, èíúèêëèê îëàð. (Ùÿñÿíèí ãîëóíäàí òóòóá î áàøà àïàðûð.) Áóðàéà ýÿë!
Ù ÿ ñ ÿ í . À áàøûíûçà äþíöì, áóíóí ìàëèééÿòè äþðä àááàñûäûð. Ùàíñûíûç âåðèðñèíèç âåðèí, äàùà ìÿíè íèéÿ ÷àããàë ñöðöòìÿñè åëÿéèðñèíèç?
Ñ à ë ì à í (Ùÿñÿíÿ). Ìÿøÿäè, áèç èêè äîñòóã, íå÷ÿ èëäèð áèð-áèðèìèçäÿí
àéðûëìûøûã. Ùå÷ ñÿí äÿ ðàçû îëìàýèíÿí êè, äþðä àááàñûíûí öñòöíäÿ áèçèì
äàâàìûç äöøñöí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àëëàù åëÿìÿñèí, äþðä àááàñû íÿ àðòûã øåéäèð êè, îíóí öñòöíäÿ áèð äàâà äà ñàëàñûíûç. Ùÿð áèðèíèç èêè àááàñû âåðèí, ãóðòàðñûí ýåòñèí.
Ñ à ë ì à í . Î äà îëìàéàúàã. Ñÿí ýÿë áèð øåéè ãÿáóë åëÿ. Áèç äÿñìàëëà ñÿíèí ýþçëÿðèíè áàüëàéàã. Ùàíñûìûçû òóòñàí, ïóëó î âåðñèí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ äåéèðÿì, òÿêè ñèçèí àðàíûçäà èíúèêëèê äöøìÿñèí.
Ùÿñÿíèí êÿìÿðèíäÿí äÿñìàëûíû àëûá ýþçëÿðèíè áàüëàéûðëàð, ñîíðà ãà÷ûðëàð.
Ùÿñÿí èêè ãîëëàðûíû à÷ûá àõòàðûð. Áó ùàëäà Çÿðáÿëè ìÿòáÿõäÿí ÷ûõûá
Ùÿñÿíÿ òÿðÿô ýÿëèð.
Ù ÿ ñ ÿ í (Çÿðáÿëèíè ãóúàãëàéûð). Àùà, éàõøû òóòìóøàì. (Äÿñìàëû
ýþçöíäÿí ýþòöðöá, Çÿðáÿëèíèí áàøûíà ãàïàç âóðóð). Ñÿí íÿ ÿëàéàüà äîëàøûðñàí, íàäöðöñò ìÿëóí! Éîëëà äöç ýåäÿ áèëìèðñÿí? Éÿ!
(Ìàò-ìÿùáóò î éàí-áó éàíà áàõûð).
ÏßÐÄß
__________
223
ÕßÉÀËÀÒ
Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâóí òÿâÿëëöäöíöí éöç èëëèê
éóáèëåéè ìöíàñèáÿòèëÿ éàçûëìûø
Áèð ìÿúëèñäÿ
ßØÕÀÑ
Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâ
Ð ÿ ø è ä – îíóí îüëó
Êèòàáïàéëàéàí øÿõñ
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à – ìöëêÿäàð, ãàðàáàüëû
Ù à ú û Ã à ð à – ñþâäàýÿð
Ä ÿ ð â è ø Ì ÿ ñ ò ÿ ë è ø à ù – úàäóýÿðè-ìÿøùóð
Ì î ë ë à È á ð à ù è ì Õ ÿ ë è ë – êèìéàýÿð
Í þ ê ÿ ð – Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí åâèíäÿ
ßùâàëàò âàãå îëóð Òèôëèñäÿ, Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí åâèíäÿ. Ìèðçÿ Ôÿòÿëè ÿéëÿøèá éàçû
ñòîëóíóí äàëûíäà. Äàõèë îëóð êèòàáïàéëàéàí øÿõñ.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ùÿ, íÿ õÿáÿðëÿ ýÿëäèí? Êèòàáëàðûí ùàìûñûíû ïàéëàéà áèëäèíìè?
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Íÿ ÿðç åäèì? Åëÿ ïàéëàäûì êè, ïàéëàìàñàéäûì îíäàí éàõøû îëàðäû.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Íåúÿ?
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Áèð ìöñÿëìàí êèòàáà éàõûí äöøìÿäè. Ùÿð êÿñÿ
âåðäèì, äåäè...
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Íÿ äåäè?
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Äåéÿ áèëìèðÿì. Ãîðõóðàì îâãàòûíûç òÿëõ îëà.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ñÿí äåìÿìèø äÿ ìÿí þçöì àíëàéûðàì. Äåéèáëÿð, àò î éàíà êàôèðèí êèòàáûíû! Áåëÿäèðìè?
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Áÿëè! Äåéèðëÿð êèòàá îõóìàã èñòÿñÿê, î ãÿäÿð
ëàçûìëû êèòàáëàð âàð êè, öñòöíö òîç áàñà-áàñà ãàëûá áó øêàôëàðäà. Îòóðóá
ùÿð ãàðàâÿëëèíè îõóñàã, ýÿðÿê àäûìûçû äÿëè ãîéàã. Ùÿòòà áèð áÿé âàð èäè,
__________
äåäè: “Ìÿí Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíè éàõøû òàíûéûðàì, þçö èëÿ äà ãÿäèìäÿí àøíà224
ëûüûì âàð. Îíà äåýèíÿí êè, î áèð àüûëëû àäàì ñàéûëûð, åéèá äåéèëìè êè, áåëÿ
úÿôÿíýèéàòà ãÿëÿìèíè ñÿðô åäèá, þçöíö àëÿì è÷èíäÿ ðöñâàé åäèð” Áó
ùàëäà áèð ùàúû öçöíö úàìààòà òóòóá äåäè: “Úàìààò, ãà÷ûí áó êèòàáëàðäàí. ßýÿð áóíëàð ìÿíôÿÿòëè êèòàáëàð îëñàéäû, úàìààòà ìöôòÿ ïàéëàìàçäûëàð. Éÿãèí Ìèðçÿ Ôÿòÿëè, íåúÿ êè, þçö ëàìÿçùÿá îëóá, Àëëàùûí éîëóíäàí ÷ûõûá, åëÿ äÿ èñòÿéèð úàìààòû ëàìÿçùÿá åòñèí”. Õöëàñÿ, áèð íÿôÿð
êèòàáëàðà éàõûí äöøìÿäè.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Áÿñ êèòàáëàð íåúÿ îëäó?
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Ñàáàùû ýöíö úàìààò êèòàáëàðûí öñòöíÿ áèð ùàëÿòëÿ òþêöëäö êè, þçöì äÿ òÿÿúúöá åòäèì: äåäèì, àéà, áèð ýåúÿäÿ áó
òÿüéèð áóíëàðäà ùàðàäàí ÿìÿëÿ ýÿëäè? Ñîíðà åøèòäèì êè, áèð ìîëëàíûí
òÿùêèðèíÿ ýþðÿ ýÿëèá, ìÿíäÿí êèòàáëàðû àëûá àïàðûá îäëàéûáëàð âÿ áèð ãÿäÿðèíè äÿ áèðè áèð ìàíàòäàí åðìÿíèëÿðÿ ñàòûáëàð. Ùåéô îëñóí ñèçèí çÿùìÿòèíèç, ñÿéèíèç.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Åéáè éîõäóð. Àíëàéàíà íÿñèùÿò åòìÿê àüûëñûçëûüà
äÿëàëÿò åäÿð. Íÿñèùÿòè àâàìà, ãàíìàéàíà åäÿðëÿð. Àâàì ÿââÿë ñÿíèí
íÿñèùÿòèíè àíëàìàéàúàã, ñÿíÿ ÿçèééÿò åäÿúÿê, ôþùø âåðÿúÿê. Ùàìûñûíà
ìöòÿùÿììèë îëìàëû. Áèçäÿí ãàáàã äà êèøèëÿð ýÿëèáëÿð âÿ ìèëëÿò éîëóíäà ÷àëûøûáäûðëàð. Îíëàðû íÿ ìöñèáÿòëÿðÿ äö÷àð åäèáëÿð? Þëäöðöáëÿð,
îäà àòûáëàð, êèòàáëàðûíû ìÿíèì êèòàáëàðûì êèìè îäëàéûáëàð. Èëëÿð êå÷èá,
çÿìàíÿëÿð äîëàíûá, î øÿõñëÿðèí ÿêäèêëÿðè òîõóìëàð áàð âåðèá. Èíäè îíëàðûí ãÿáèðëÿðè çèéàðÿòýàù îëóáäóð. Âàõò îëàð ìÿíèì äÿ òîõóìëàðûì áàð
âåðÿð. Ìÿí áÿëêÿ î ýöíëÿðè ýþðìÿéèì. Àììà îüëóì, íÿâÿëÿðèì äÿ
ýþðñÿëÿð ìÿíÿ ùåñàáäûð. Úàìààòûí àâàìëûüûíà áàõìà, ìÿí ñÿïäèéèì
òîõóì ãàáèë òîðïàüà ñÿïèëèá. Ìÿí ìèëëÿòèìèí ýÿëÿúÿéèíÿ âÿ õîøáÿõò
ýöíëÿðèíÿ õàòèðúÿìÿì âÿ áó õÿéàëëà äà þëöá ýåäÿúÿéÿì. Ùÿð áèð ãàðàíëûüûí àõûðû èøûãäûð âÿ ìÿíèì ìèëëÿòèì äÿ éÿãèíèìäèð êè, çöëìÿòèÿáÿäè è÷èíäÿ äåéèë, îíóí äà áèð ûøûãëû ýöíëÿðè âàð. Î âÿäÿ þç áàáàëàðûíûí
ÿìÿëëÿðèíäÿí õÿúàëÿò ÷ÿêèá, õåéèðõàùëàðû èëÿ áÿäõàùëàðûíû, ÿëáÿòòÿ,
òàíûéàúàãëàð. Àðçó åäÿðäèì êè, ìÿíèì òÿê òÿêôèð îëàíëàðûí ãÿäÿðè ÷îõ
îëàéäû, áÿëêÿ ìèëëÿòèí èøûãëû ýöíö òåç ýÿëÿéäè. (Êèòàáïàéëàéàíà) Çÿùìÿò ÷ÿêèáñÿí, éîðóëóáñàí, ýåò ðàùàò îë.
Ê è ò à á ï à é ë à é à í . Ìèðçÿ, ìÿíèì çÿùìÿòëÿðèì ñèçèí çÿùìÿòëÿðèíèçèí éöçäÿí áèðè îëà áèëìÿç. Ìèëëÿò éîëóíäà çÿùìÿò ÷ÿêìÿê áþéöê
ðàùàòëûã äåéèëìè?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Êàø ùàìû áåëÿ àíëàéàéäû! Íÿ îëàðäû, áèçèì äÿ ñàèð
__________
ìèëëÿòëÿð òÿê ùÿð øÿùÿðäÿ ö÷-äþðä ãàíàí, îõóìóø àäàìëàðûìûç îëàéäû
225
êè, àâàìà òÿðáèéÿ âåðèá òÿðÿããè éîëëàðû ýþñòÿðÿéäèëÿð. Áó ÿééàìäà
øÿùÿð úàìààòûíûí öìèäýàùëàðû àõóíäëàð âÿ ùàúûëàðäûð. Êÿíä ÿùàëèñèíèí
öìèäýàùû áÿéëÿðäèð. Áóíëàðûí ùå÷ áèðèñè ìèëëÿò ö÷öí ÷àëûøìûð. Ùàìûñû þç
úèáëÿðè ö÷öí çÿùìÿò ÷ÿêèðëÿð. Óòàíìûðëàð, ùÿéà åëÿìèðëÿð, äèíäèðÿíäÿ
áèð ìÿñÿë äÿ ÷ÿêèðëÿð, äåéèðëÿð: “Åë ö÷öí àüëàéàí ýþçñöç ãàëàð”. Ùå÷
êÿñ îíëàðà äåìèð êè, àüëàéûí åë ö÷öí, àüëàéûí ìèëëÿò ö÷öí, ãîéóí ýþçëÿðèíèç êîð îëñóí. Î ãÿäÿð àüëàéûí, úàíûíûç ÷ûõûíúà âÿ áèëèí êè, ñèçèí ìèëëÿò éîëóíäà êîð îëàí ýþçëÿðèíèç, àüëàìàéàí ýþçëÿðèí ùàìûñûíäàí éàõøûäûð! Íàìÿðäëÿð, íàìÿðäëÿð!.. Ýþçëö èêÿí êîðëàð!.. Äèðè èêÿí þëìöøëÿð!..
(Êèòàáïàéëàéàíà) Ýåò ðàùàò îë!
Êèòàáïàéëàéàí ýåäèð. Ðÿøèä – îí áåø éàøûíäà óøàã, ðÿíýè ãà÷ìûø äàõèë îëóð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è (Ðÿøèäÿ). Áàëà, ðÿíýèí íèéÿ ãà÷ûá?
Ð ÿ ø è ä . Àòà, éîëà ÷ûõûðàì, úàìààò ìÿíè ðàùàò ãîéìóð. Øêîëàéà ýåäèá ýÿëèíúÿ èêè ìèí ïèñ-ïèñ ñþçëÿð äåéèðëÿð. Äåéèðëÿð êè, Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí
îüëóäóð, áóíóí àòàñû áöòöí ìöñÿëìàíëàðûí êèøèëÿðèíè, þâðÿòëÿðèíè ùÿúâ
åäèá. Îíóí åâèíè äàüûäûá, þçöíö äÿ þëäöðÿúÿéèê. Áèð óøàã äà äàëûìúà áèð
äàø àòäû, äÿéñÿ èäè, þëìöøäöì. Éàõøû êè, äÿéìÿäè. Àòà, áÿëêÿ ýÿëäèëÿð
áèçè ãûðäûëàð?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ãîðõìà, áàëà, ùå÷ êÿñ áèçè þëäöðÿ áèëìÿç. Ñÿíèí
àòàí úàìààòà ùàãã éîëó ýþñòÿðèð. Áþéöéöá òÿâàðèõäÿ äÿ ýþðÿðñÿí êè,
ùàãã äàíûøàíëàðà íÿ ÿçèééÿòëÿð åäèáëÿð. Íÿ åéáè âàð, ãîé áèçÿ äÿ ÿçèééÿò åòñèíëÿð. Áèð âàõò îëàð áó éàìàí äàíûøàí àäàìëàðûí þâëàäëàðû ìÿíèì
çÿùìÿòëÿðèìÿ ãèéìÿò âåðÿðëÿð. Ýåò àíàíûí éàíûíà, íàùàðûíû åëÿ.
Ðÿøèä ýåäèð.
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Àüà, Ùàòÿìõàí àüà, áóäóð, ÷îõ ùèðñëè ýÿëèð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ãîé ýÿëñèí.
Íþêÿð ÷ûõûð.
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à (äàõèë îëóð). ×îõ ñàü îë, ìèðçÿ! ×îõ ñàü îë! Áèç
ùÿìèøÿ ôÿõð åäÿðäèê êè, ìöñÿëìàíäàí äà áèð íÿôÿð ÷ûõûáäûð êè, áó ìÿíñÿáÿ ÷àòûá, ñÿðäàðà äèëìàíú îëóá. Ñÿí äÿ áåëÿ? À êèøè, ñÿíèí àòàí áèð ìþìèí, ìöãÿääÿñ ìîëëà èäè. Ùå÷ óòàíìûðñàí, àòà-áàáàíûí éîëóíó èòèðèðñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ãûçûøìà, Ùàòÿìõàí àüà! Áèðúÿ ÿéëÿø, ýþðöì íÿ
äåéèðñÿí?
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à . ßéëÿøìÿéÿúÿéÿì. Ýåäèðÿì, åëÿ áèð íå÷ÿ ñþç
__________
äåìÿëèéÿì.
226
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Áóéóð ýþðÿê íÿ äåéÿúÿêñÿí?
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à . Úÿìè àëÿì áèëèð êè, ñÿí ìöñÿëìàíëûãäàí ÷ûõûáñàí. Îðóú áèëìÿçñÿí, íàìàç áèëìÿçñÿí, þçöí äÿ ðóñ ãàéäàñû èëÿ äîëàíûðñàí. Áó ñÿíèí þç èøèíäèð, þçöí áèëÿðñÿí âÿ Àëëàùûíà äà ãèéàìÿòäÿ
þçöí úàâàá âåðÿðñÿí. Áèðúÿ äå ýþðöì ñàèð úàìààòäàí íÿ èñòÿéèðñÿí?
Ñÿíñèç äÿ åëÿ úàìààò Àëëàù éîëóíó èòèðèá. Åëÿ áèðè ìÿíèì þçöì. Áèð íÿôÿð ÷þð-÷þï éûüàí êàôèð ôèðÿíýè íå÷ÿ âàõò åâèìäÿ ñàõëàìûøàì. Åâèìåøèéèì îëóá ìóðäàð. Ãàá-ãàúàüûì ùàìûñû ñÿýäÿì. Äàùû áóíäàí àðòûã
ìÿíäÿí íÿ èñòÿéèðñÿí? Éîõñà õàùèø åäèðñÿí êè, áó àüñàããàë âàõòûìäà
þâðÿòèí áàøûíäàí éàéëûüûíû àëûì, áóðàõûì êö÷ÿëÿðÿ? Âÿ éà ãîëóíó ãîëóìà êå÷èðèá àïàðûì î Ìöúòÿùèä áàüûäûð, íÿ äàüûëìûøäûð, îðàäà îíà
ðóñóí ÷àéûíû, ãÿùâÿñèíè è÷èðäèì? Âÿ éà áó êè, ìÿí äÿ ãàðäàøûì îüëó
Øàùáàç òÿê áàøûìûí òöêöíö óçàäûá, èêè éàíà äàðàéûì? Çÿùìÿò ÷ÿêìÿ,
ìèðçÿ! Çÿùìÿò ÷ÿêìÿ! Ìÿí ùå÷ âàõò àéàüûìà ÷ÿêìÿ ýåéèá, êö÷ÿëÿðèí
ïàë÷ûüûíû åâèìÿ ýÿòèðìÿðÿì. Ùå÷ âàõò ùÿíàäàí, ðÿíýäÿí ÿë ÷ÿêìÿðÿì. Éöç ñÿíèí òÿê Ìèðçÿ Ôÿòÿëè ýÿëÿ, ìÿí áó ýþçÿë ÿëëÿðèìè ãîéóá
ãàøûãëà õþðÿê éåìÿðÿì. Ìÿí äÿëè äåéèëÿì äþðä àüàúû áèð-áèðèíÿ
úàëàéûá àäûíû êöðñö ãîéóá, Ìÿùÿððÿì áÿéèí ãûðüûñû òÿê öñòöíÿ ãîíàì.
Àéûáäûð, ÿçèçèì, þçöí, éåíÿ äåéèðÿì, ùÿð íÿ áèëèðñÿí åëÿ. Äàùà ìöñÿëìàíëàðûí ÿìÿëëÿðèíÿ òîõóíìà. Áóíóí àõûðû õåéèð íÿòèúÿ âåðìÿç.
Àõûðäà ðöñâàéè-úàùàí îëàðñàí.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ùàòÿìõàí àüà! Ìÿí ÿëèìÿ ãÿëÿì àëàíäà ðöñâàéèúàùàí îëìàüû, òÿêôèðè, ôþùøö, ùÿòòà þëöìö ãÿáóë åòìèøÿì. Ùÿð íÿ äåéÿúÿêñÿí äå. Ùàìûñû ãÿáóëóìäóð âÿ íÿ ñÿáÿáÿ äÿ ãÿáóë åòìèøÿì, îíó
ñÿí àíëàìàçñàí. Àíúàã áèð âàõò îëàð, ñÿíèí îüëóí âÿ íÿâÿí àíëàð. Ñÿí
ìÿíÿ ñþéöðñÿí, àììà ñÿíèí îüëóí âÿ ãÿâÿí ìÿíÿ ðÿùìÿò îõóéàúàãëàð, éÿãèí áèë.
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à . Ìÿíèì îüëóì? Ìÿíèì íÿâÿì? Ñÿùâ åòìÿ!
Ìÿíèì îüëóì ìÿíèì áåëèìäÿí ÿìÿëÿ ýÿëèá. Ìÿíèì îüëóì ýÿäàôÿðçÿíääÿí äîüóëìàéûáäûð! (Ãåéçëè) ßýÿð ìÿíèì îüëóì ìÿí òóòäóüóì
éîëäàí áèð ãÿäÿì êÿíàðà ãîéà, ìÿíÿ Àëëàù ëÿíÿò åòñèí ÿýÿð îíà íèôðÿò
åäèá, îíó îüóëëóãäàí ÷ûõàðòìàñàì. Åëÿ îüëó Àëëàù ýÿðÿê ãèéàìÿòäÿ
äîíóç ñèôÿòèíäÿ ýÿòèðñèí. Ùÿëÿ áóíëàð ùàìûñû áèð êÿíàðà, ñÿí ìÿíèì
þçöìö ìÿñõÿðÿéÿ ãîéóáñàí, áó ùå÷, áó þâðÿò-óøàãëà íÿ èøèí âàð? Ñÿí
þçöí ùÿð÷ÿíä ìöñÿëìàíëûãäàí êÿíàð áèð àäàìñàí, àììà éåíÿ íÿ
ãÿäÿð îëñà, ñÿíèí ãàíûí ìöñÿëìàí ãàíûäûð. Ùå÷ ñÿíÿ ìöñÿëìàíûí èñìÿòèíÿ òîõóíìàã éàðàøàðìû? Ãàðäàø, íèéÿ ìÿíèì þâðÿòèìèí, ãûçûìûí àäûíû
__________
úàìààò áèëñèí? Åéèá îëñóí ñÿíèí ö÷öí, ÷îõ åéèá îëñóí!
227
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ùàããûí âàð, Ùàòÿìõàí àüà, ñÿíèí äÿ úÿìè ñÿíÿ
îõøàéàíëàðûí äà ùàãëàðû âàð. Ìÿí ñèíÿìè ñèçèí íàñÿçà ñþçëÿðèíèçÿ ñèïÿð
åëÿìèøÿì.
Ù à ò ÿ ì õ à í à ü à . Áóíëàð ùàìûñû ùå÷ áèð øåé äåéèë, ìÿýÿðèíêè
ÿäàâÿò. ßëáÿòòÿ, ýÿäà îüëó ýÿëèá áèð ìÿíñÿá ñàùèáè îëàíäà, áèçèì òÿê
íÿúèá áÿéëÿðè áÿéÿíìÿç. Åéáè éîõäóð, ìÿí äÿ ýåäÿðÿì úÿìè Ãàðàáàüûí áÿéëÿðèíè éûüàðàì áó éåðÿ, äåéÿðÿì: “Àé áÿéëÿð, áèð íÿôÿð øÿêèëè
ìîëëàñûíûí îüëó ýåäèá îòóðóá Òèôëèñäÿ, ùàìû áèç áÿéëÿðäÿ ñàòàøìàìûø
éåð ãîéìàäû. Þçöìöçö ìÿñõÿðÿ åäèá, þâðÿò-óøàãëàðûìûçû ìÿñõÿðÿ åäèá,
äîëàíàúàüûìûçà ñàòàøûð, äèíèìèçÿ, ìÿçùÿáèìèçÿ ÿë àòûð, ýÿðÿê áó...
ßñòÿüôöðóëëàù, éåíÿ àüçûìà ýÿëÿíè äåìèøäèì... Ýÿðÿê îíóí àüçû éóìóëñóí. Îíäà ýþðÿðñÿí áàøûíà íÿ îéóí à÷àðëàð. (Àéàüà äóðóð.) ×èéíèíÿ
áèð ãàòìà áàüëàéûáñàí, åëÿ áèëèðñÿí êè, ùå÷ êÿñèí ñÿíÿ ÿëè ÷àòìàç? Ñÿíäÿí ñÿðäàðûí õóä þçöíÿ åëÿ áèð ìþùêÿì äîíîñ âåðäèðèì êè, ñÿíè áèðáàø
Ñèáèðÿ èòèðñèíëÿð. (Ýåäÿ-ýåäÿ) Áèç áÿéëÿðèí ÿëèíèí çÿðáèíè ñûíàéàðñàí,
ñîíðà ñàêèò îëàðñàí!
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ýåò, ýåò ñàùèáè-èõòèéàðñàí. (×àüûðûð.) Àé ýÿäÿ, àüàíûí áàøìàãëàðûíû úöò åäèí.
Ùàòÿìõàí àüà ýåäèð. Ìèðçÿ Ôÿòÿëè ãàéûäûá þçöíö êöðñöíöí öñòöíÿ éûõûð,
èêè ÿëè èëÿ áàøûíû òóòóá äèðñÿêëÿðèíè áÿðê ñòîëà ÷ûðïûð.
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Àüà, áèð êèøè ýÿëèá, ñèçè ýþðìÿê èñòÿéèð. Äåéèð
Àüúàáÿäèäÿí ýÿëìèøÿì, àäûì äà Ùàúû Ãàðàäûð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . ×àüûð ýÿëñèí è÷ÿðè.
Íþêÿð ÷ûõûð.
Ù à ú û Ã à ð à (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì!
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . ßëåéêÿññàëàì. Ùàúû, áóéóð ýþðÿê ñÿíäÿ íÿ õÿáÿð âàð. Éÿãèí ìÿíèìëÿ äàëàøìàüà ýÿëèáñÿí, áåëÿäèðìè?
Ù à ú û Ã à ð à . Íÿ áóéóðóðñàí, ìèðçÿ, ìÿíèì íÿ ùÿääèì âàð ñÿíèíëÿ äàëàøàì? Àììà ñÿíÿ øèêàéÿòèì âàð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Êèìäÿí?
Ù à ú û Ã à ð à . Ñÿíèí þçöíäÿí.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ìÿíèì þçöìäÿí ìÿíÿ øèêàéÿò?
Ù à ú û Ã à ð à . Áÿëè!
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Íåúÿ éÿíè?
Ù à ú û Ã à ð à . Ìèðçÿ, áèçèì ãÿäèì ùàãã-ñàëàìûìûç âàð âÿ þçöìöç
__________
äÿ ÷îõäàíûí ìöøòÿðèñèéèê. Íå÷ÿ äÿôÿ ýÿëèá ìÿíäÿí ìàë àëûáñàí. Ùå÷
228
áèð äÿôÿ ñÿíè àëäàòìûøàì? Ýåòäèéèì Áåéòÿ àíä îëñóí, ñÿíÿ ùÿìèøÿ
ìàëûí àðøûíûíû þçýÿëÿðäÿí éàðûì ãÿïèê àøàüû âåðìèøÿì. Àõûð ìÿíèì
òàãñûðûì íÿäèð êè, ñÿí ìÿíè áåëÿ ìÿñõÿðÿéÿ ãîéóðñàí? Ïóëó áàòàí ìÿí,
ìàëû òóòóëàí ìÿí, åâè éûõûëàí ìÿí, áÿñ ìÿñõÿðÿäÿ îëàí äà ìÿí?.. Íÿ
åëÿéèì, à ñÿíÿ ãóðáàí îëóì? Ðóñ ìàëû àëûðàì ñîëüóí ÷ûõûð, ãûçûëáàø ìàëû
àëûðàì ÷öðöê ÷ûõûð. Ìàë ýÿðÿê ìöøòÿðèýèð îëñóí. Îäóð, äöêàíû äîëäóðìóøàì, áèð íÿôÿð ìàëûí öçöíÿ äÿ áàõìûð. Ýóéà ÿëÿòäÿí ãàéûðûëàíëàðûí
ñîâõàñûäûð. ßëàúûì êÿñèëäè, òàìàù çîð åëÿäè, äåäèì áó áÿéëÿðëÿ ýåäÿðÿì Òÿáðèçÿ, áèð ãÿäÿð ôèðÿíý ìàëû ýÿòèððÿì, áÿëêÿ çÿðÿðèì ÷ûõà. Î äà
áåëÿ ýåòäè. Ùÿì ïóëóì ÿëèìäÿí ýåòäè, ùÿì þçöì ðöñâàé îëäóì.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Áèëèðñÿí, Ùàúû, ñÿí áèð àüëû áàøûíäà êèøèñÿí. Þçöí
ýþðöðñÿí êè, õàòàëû éîëà ýåäÿíèí áàøûíà íÿ áÿëàëàð ýÿëèð. Î ñÿáÿáÿ ìÿí
äÿ ñÿíèí êåéôèééÿòèíè êèòàáûìäà éàçìûøàì êè, õàëã îõóéóá èáðÿò åäèá,
ùàëàë àëûø-âåðèøè ãîéóá ùàðàìûí äàëûíúà ýåòìÿñèí.
Ù à ú û Ã à ð à . Ãÿëÿò åëÿðÿì, òþâáÿ, òþâáÿ, òþâáÿ! Ãóðáàíûí îëóì,
ýåòäèì ñàããàë ýÿòèðìÿéÿ, áûüû äà ãîéäóì ýÿëäèì. Ùÿð áÿéäÿ éöç òöìÿíèì áàòäû. Ìàëûì òóòóëäó, þçöì Àðàçäàí êå÷ÿíäÿ éûõûëäûì ñóéà.
Áèð àç ãàëìûøäû áàòàì, þëÿì. Èíäè ãàëìûøàì àú, ÿëè ãîéíóíäà. Ìèðçÿ,
áèð òÿâÿããåì âàð ñÿíäÿí. Ñÿí áèð áþéöê àäàìñàí, ýþð áèð òþâð åäÿ
áèëÿðñÿíìè êè, ìÿíèì ìàëûìû þçöìÿ ãàéòàðñûíëàð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Áàø öñòÿ, ñèçèí ìóðîâ ìÿíèìëÿ àøíàäûð. Îíà éàçàðàì, ñÿé åëÿñèí, ñÿíèí ìàëûíû äà þçöíÿ ãàéûòñûí âÿ áÿéëÿðäÿí äÿ áèð
òþâð ñÿíèí ïóëóíó àëûá âåðñèí.
Ù à ú û à à ð à . Îíäà úàíûìû ñÿíÿ ãóðáàí åäÿðÿì. Àëëàù ñÿíè ìöñÿëìàíëàðà ÷îõ ýþðìÿñèí. Àëëàù îüëóíó ñàõëàñûí! Ìöðÿõõÿñ îëóì.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Õîø ýÿëäèí, Ùàúû! Áèð íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðà áèð áóðàéà ýÿë.
Ù à ú û Ã à ð à . Áàø öñòÿ. (Ýåäèð.)
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ýåò, ýåò... Åùòèéàúûí îëìàñà, ÿââÿë òÿêôèð åäÿí
ñÿí îëàðñàí.
Ä ÿ ð â è ø Ì ÿ ñ ò ÿ ë è ø à ù (ãÿçÿáíàê äàõèë îëóð). Éà ùó, éà ùÿãã!..
(Íàúàüûíû éåðÿ âóðóð.) Ñÿíñÿí áèç äÿðâèø ñèíôèíè ìÿñõÿðÿ åäÿí? Ñÿíñÿí úàäóéà, ñåùðÿ øÿêê ýÿòèðÿí? Ñÿíñÿí úÿìè ÿúèííÿ òàèôÿñèíèí ìÿíèì
èòàÿòèìäÿ îëìàüûíû èíêàð åäÿí? Ñÿíñÿí ìÿíèì Ïàðèñè äàüûòìàüûìà
èíàíìàéàí?
__________
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Íÿ ãûøãûðûðñàí, íÿ èñòÿéèðñÿí?
229
Ä ÿ ð â è ø Ì ÿ ñ ò ÿ ë è ø à ù . Ùå÷ áèð øåé! Ìÿíèì áóðàéà ýÿëìÿêäÿí
ìóðàäûì ñÿíÿ þç ãöââÿòèìè ñöáóò åòìÿêäèð. Ìÿí ñÿíèí áó åâèíè áàøûíà
ó÷óðäàðàì, î âÿäÿ àüëûí áàøûíà ýÿëÿð âÿ èíàíàðñàí êè, Ïàðèñè äÿ ó÷óðìóøàì! Ìÿí áó ñààò åëÿ áóðàäà, áó îòàüûí è÷èíäÿ áèð äàèðÿ ÷ÿêèá ÿéëÿøÿðÿì î äàèðÿäÿ, áàøëàðàì øàù íÿôèðè ÷àëìàüà. Îíäà ýþðÿðñÿí êè,
íåúÿ ñÿíèí åâèí òàð-ìàð îëóá áàøûíà ó÷àð.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ñÿáð åò, àüà äÿðâèø, ñÿáð åò! Ìÿí ñÿíèí áàðÿíäÿ
ñÿùâ åòìèøÿì âÿ êèòàáûìäà äà ñÿíäÿí éàçìàüûìà ïåøìàí îëìóøàì.
Ìÿí áèëèðäèì âÿ åòèãàäûì äà áóíàäûð êè, íÿ ãÿäÿð ñèç äÿðâèøëÿð âÿ ñèçèí
ÿìñàëûíûç âÿ ùÿììÿñëÿêèíèç äöíéà öçöíäÿ ìþâúóäñóíóç, íÿèíêè ìÿíèì åâèì, úÿìè èñëàì àëÿìè ïàéìàëäûð. Äîüðó äåéèðñÿí, ùÿëÿëèêäÿ ñèçèí
ãöââÿòèíèç ÷îõ áþéöêäöð âÿ ñöáóòóíà äà åùòèéàú éîõäóð. Òÿâÿããå
åäèðÿì áóðàäàí ýåäÿñÿí âÿ ìÿíè ÿôâ åäÿñÿí.
Ä ÿ ð â è ø Ì ÿ ñ ò ÿ ë è ø à ù . Áåëÿ êè éàëâàðàúàãñàí, áÿñ íÿ ö÷öí ùÿð
ùÿäéàíû éàçûðñàí? Áóíäàí ñîíðà àäàìûíû òàíû!
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è (÷àüûðûð). À ýÿäÿ. (Íþêÿð äàõèë îëóð.) Äÿðâèøè
éîëà ñàë, ýåòñèí.
Í þ ê ÿ ð . Áàáà äÿðâèø, áóéóð.
Ä ÿ ð â è ø Ì ÿ ñ ò ÿ ë è ø à ù (Ìèðçÿ Ôÿòÿëèéÿ). ßìÿëèíäÿí ïåøìàí
îëìàñàéäûí, ýþðÿðäèí ýöíöíö. (Ýåäèð.)
Í þ ê ÿ ð (äÿðâèøè éîëà ñàëûá ãàéûäûð). Àüà! Êèìéàýÿð Ìîëëà Èáðàùèì Õÿëèë ÷îõëó àäàìëà ýÿëèá, èñòÿéèð çîðëà è÷ÿðè ýèðñèí. Íÿ áóéóðóðñàí?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Áóðàõ è÷ÿðè.
Íþêÿð ÷ûõûð.
Ìîëëà Èáðàùèì Õÿëèë (äàõèë îëóð). Áÿù, áÿù, áÿù!.. Éàõøû èýèäèí
àäûíû åøèò, öçöíö ýþðìÿ! Áó ñèôÿòäÿ àäàìäàí ìÿýÿð îíäàí àðòûã ÿìÿë
áàø âåðÿúÿê?! Áèð øÿõñèí êè, ñèôÿòèíäÿ ÿñëà ìöñÿëìàíëûã íèøàíÿñè îëìàéà, îíäàí íÿ ýþçëÿìÿê îëàð?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ñþçöíö áóéóð, äèáà÷ÿ ëàçûì äåéèë.
Ì î ë ë à È á ð à ù è ì Õ ÿ ë è ë . Áèð äå ýþðöì, ñÿíèí Àëëàùäàí, äèíäÿí,
èìàìäàí, ìöñÿëìàíëûãäàí õÿáÿðèí âàðìû?
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Òÿâÿããå åäèðÿì ìöõòÿñÿð åäÿñÿí.
Ì î ë ë à È á ð à ù è ì Õ ÿ ë è ë . Áóéóð ýþðÿê ñÿí íÿ ùàãëà åëìè-êèìéàíû
äàíûá,
áèç êèìéàýÿðëÿðè ìÿñõÿðÿ åäèðñÿí? Áèð åëì êè ùÿçðÿòè Ñöëåéìàí
__________
ÿëåéùèññÿëàìäàí ãàëà, îíó äàíìàãìû îëàð? Ìÿýÿð ñÿí Õàúÿ Íÿñèðè230
Òóñèíèí åëìè-êèìéàäà èúòèùàä éåòèðäèéèíè âÿ áàøãàñûíûí ÷ÿðìÿêèñèíè
ãûçûë åòäèéèíè îõóìàéûáñàí? Âÿ éàèíêè ñÿí Øåéõ Áÿùàèíè äàíàúàãñàí?
Éà Ìèð Äàìàäû èíêàð åäÿúÿêñÿí? Ùÿêèì Ìèð Ôåíäåðñêèäÿíìè õÿáÿðèí
éîõäóð? Éà ðèñàëåéè-Úàáèð ßíñàðèíè îõóìàéûáñàí? Áóíëàð êå÷ÿíäÿí
ñîíðà, ìÿýÿð ìÿíÿ áó Òèôëèñäÿí âåðèëÿí êèìéàýÿðëèê øÿùàäÿòíàìÿñèíäÿí õÿáÿðèí éîõäóð? Êèì äåéÿ áèëÿð êè, íå÷ÿ øàùèäèí éàíûíäà ßéëèñ
åðìÿíèëÿðèíèí ýÿëèá ìÿíäÿí ÿëëè ïóä õàëèñ ýöìöø àïàðäûãëàðû éàëàíäûð?
Áóíëàðû ýþòöðöá ìÿñõÿðÿ åäèíúÿ, íÿ îëàðäû êè, þç ùÿìøÿùðèí Øåéõ
Ñÿëàùû ÷àüûðûá ñîðóøàéäûí êè, ýþçö ýþðäöéöíö ñÿíÿ ñþéëÿéÿ èäè? Ñÿí
ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí ãàëàí åëìè äàíûðñàí. Îíà ýþðÿ ñÿí ëàéèãè-òÿêôèðñÿí!
Áóäóð, ãàïûäà ìèíëÿðúÿ àäàìëàð ùàçûðäûðëàð. ßýÿð ÷ûõûá îíëàðûí ýþçöíöí ãàáàüûíäà òþâáÿ åëÿìÿéÿñÿí, ìÿí ñÿíè òÿêôèð åëÿéÿúÿéÿì âÿ
áèëýèíÿí êè, îíäàí ñîíðà äöíéàäà òÿê ãàëàúàãñàí. Áèð íÿôÿð ñÿíÿ ñàëàì
âåðìÿéÿúÿê, áèð íÿôÿð ñÿíèí õåéèð-øÿððèíÿ ýÿëìÿéÿúÿê âÿ þëÿíäÿ äÿ
áèð ìîëëà ñÿíèí íàìàçûíû ãûëìàéàúàã.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Àüà! Ñÿí êèìè àëäàòìàã èñòÿéèðñÿí? Ñÿí ýåò Õà÷ìàç äàüëàðûíäà Íóõó áÿéëÿðèíè àëäàò, ïóëëàðûíû àë. Êèìéà íÿäèð? Ìÿí
åëìè-êèìéàéà ãàèëÿì, íÿèíêè äàøûí äþíöá ãûçûë îëìàüûíà. Ýåò, íÿ åäÿúÿêñÿí åò. (Ñòîëóí öñòöíäÿí áèð äÿñòÿ êàüûç ýþòöðöð.) Áóäóð áàõ,
Ýÿíúÿäÿí òÿêôèð, Íóõàäàí íèôðèí, Ãàðàáàüäàí äàíîñ, Áàêûäàí òÿëèí,
Øèðâàíäàí ùÿúâ, Äÿðáÿíääÿí ôþùø! Ýåò ñÿí äÿ òÿêôèð åò, ãÿáóëóìäóð.
Ì î ë ë à È á ð à ù è ì Õ ÿ ë è ë . Ýþðÿðñÿí àõûðûíû, ýþðÿðñÿí! (×ûõûð,
÷þëäÿí ñÿñè ýÿëèð! “Úàìààò! Áèëèí âÿ àýàù îëóí êè, Ìèðçÿ Ôÿòÿëè þç êàôèðëèéèíè èãðàð åòäè”.)
× þ ë ä ÿ í ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Êàôèðäèð, êàôèðäèð, êàôèðäèð!..
Ð ÿ ø è ä (ãîðõìóø äàõèë îëóð). Àòà! Áó úàìààò íèéÿ êöéëÿøèð? Éîõñà áèçè þëäöðÿúÿêëÿð?!
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è . Ãîðõìà áàëà, ùå÷ êÿñ áèçè þëäöðìÿç. (Þç-þçöíÿ)
Ùàìû ìÿíäÿí öç äþíäÿðèá âÿ áóíà äà ñÿáÿá ìÿíèì ùÿãã éàçìàüûì,
ùÿãã äàíûøìàüûì âÿ úàìààòûí åéáèíè à÷ûã öçöíÿ äåìÿéèì. Ùÿãã àúû
èñÿ äÿ ìåéâÿñè øèðèí îëàð! Áÿëè, èíäè ìÿí òÿêÿì âÿ áó òÿêëèéèìÿ äÿ ôÿõð
åäèðÿì.
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóá òåëåãðàì ýÿòèðèð). Àüà! Áàêûäàí ýÿëèá.
Ì è ð ç ÿ Ô ÿ ò ÿ ë è (à÷ûá îõóéóð). “Áó ñààò áóðàäà, êëóáóí çàëûíäà
ðåàëíû
ìÿêòÿáèíèí øàýèðäëÿðèíèí èøòèðàêû èëÿ ñèçèí “Ìÿðäè-õÿñèñ” àäëû
__________
êîìåäèéàíûç îéíàíäû. Ìÿêòÿá øàýèðäëÿðè Íÿúÿô Âÿçèðîâ, ßñýÿð Àäû231
ýþçÿëîâ þç âÿçèôÿëÿðèíè ëàéèãèíúÿ èôà åòäèëÿð. Úÿì îëàí ÿøõàñûí òÿâÿããåíÿ ýþðÿ áó òåëåãðàìû ñèçÿ ýþíäÿðèá, ñèçèí òÿñíèôàòûíûçûí ÿââÿë
ñÿùíåéè-òàìàøàéà ãÿäÿì ãîéìàüûíû öðÿêäÿí òÿáðèê åäèðÿì. Ùÿñÿí
áÿé Ìÿëèêîâ”. (Ðÿøèäÿ) Åøèòäèíìè, îüëóì? Äàùà ìÿíèì ãÿìèì éîõäóð. ×îõ øöêöð îëñóí Àëëàùûìà êè, ÿêäèéèì òîõóì þç ñàüëûüûìäà áàð
âåðäè. Äöíéàäà ÷îõ éàøàìàüà öìèäèì éîõ èäè. ×öíêè áèð éàíäàí ãîúàëûã,
áèð éàíäàí çöëìÿò è÷èíäÿ ãàëìûø úàìààòûí äÿðäè ìÿíè ÿëäÿí ñàëûá.
Àììà áó òåëåãðàì ìÿíèì þìðöìö îí èë àðòûðäû. Øöêöð îëñóí Àëëàùà.
ÏßÐÄß
__________
232
ÃÛÐÛÌÛÇÛ ÃÀÐÛ
Áèð ïÿðäÿäÿ (õÿéàëû)
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ãûðìûçû ãàðû
Ïàäøàù
Âÿçèð
Áàðýàù ÿìÿëÿñè
Êÿíèç
Áèðèíúè ãàðîâóë÷ó
Èêèíúè ãàðîâóë÷ó
Ðÿããàñÿëÿð
Ãûðìûçû ÿñýÿðëÿð
Ï à ä ø à ù ûí ãÿáóë îòàüû. Ìöãàáèëèíäÿ, ãàïûíûí ùÿð òÿðÿôèíäÿ áèð ãàðîâóë÷ó,
ÿëèíäÿ íèçÿ, äàéàíûá. Òàõòûí äàëûíäàí Ãûðìûçû ãàðû ÷ûõûá, òàõòûí öñòöíäÿ ÿéëÿøèð.
Á è ð è í ú è ã à ð î â ó ë ÷ ó . Òàõòà ÿéëÿøÿíè ýþðöðìöñÿí?
È ê è í ú è ã à ð î â ó ë ÷ ó . Åëÿ áó øÿùÿðäÿ ÿùâàëàòû ñþéëÿíèëÿí Ãûðìûçû
ãàðû äåéèëìè? Áó äÿãèãÿ íèçÿíè îíóí öðÿéèíÿ ñîõàúàüàì. Ýþçÿë ôöðñÿòäèð. Ïàäøàùäàí çèãèéìÿò ÿíàì àëàðàì. (Ùöúóì åäèð.) Åé èôðèòÿ, íÿ
âàõòàäÿê ñÿí áó úàìààòû íàðàùàò åäÿúÿêñÿí?! Àë íèçÿíè! (Èñòÿéèð âóðñóí, ãàðû ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèð, ãàðîâóë÷óíóí ÿëèíäÿí íèçÿ äöøöð. Ãàðû ãàëõûá
àùÿñòÿ îðòà ãàïûäàí ÷ûõûð. Ãàðîâóë÷ó äàëûíúà áàõûð.)
Á è ð è í ú è ã à ð î â ó ë ÷ ó (èêèíúèéÿ). Ìÿí ñÿíè áåëÿ ãîðõàã áèëìÿçäèì. Ìÿí áó ñààò îíó þëäöðÿðÿì. (Ãàðûíûí äàëûíúà ÷þëÿ ÷ûõûð, ìÿéóñ
ýåðè ãàéûäûð.) Éîõäóð, áèëìèðÿì éåðÿ áàòäû, éàèíêè ýþéÿ ÷ûõäû? Íÿ âàõòàäÿê áåëÿ áþéöê áèð ùþêóìÿò áó ãîúà ãàðûíûí ÿëèíäÿ àúèç ãàëàúàã?
Àéàã ñÿñè ýÿëèð, ãàðîâóë÷óëàð úÿëä þçëÿðèíè äöçÿëäèðëÿð. Öçëÿðèíè òóòóðëàð ãàïûéà.
Ãàáàãäà âÿçèð, äàëûíúà áàðýàù ÿìÿëÿñè äàõèë îëóðëàð.
 ÿ ç è ð . Ñèç ÷îõäàíìû áóðàäàñûíûç?
Á è ð è í ú è ã à ð î â ó ë ÷ ó . Áèð ñààòäàí àðòûãäûð.
 ÿ ç è ð . Îòàüà êÿíàð àäàì ýèðìÿéèáäèð êè?
È ê è í ú è ã à ð î â ó ë ÷ ó . Îòàãäà ùå÷ êÿñ éîõ èäè. Ãÿôëÿòÿí ïàäøàùûí
òàõòû
öñòöíäÿ ãûðûìûçû ëèáàñäà áèð ãàðû ýþðöíäö. Ùöúóì åòäèê þëäöð__________
ìÿéÿ, ýþçöìöçäÿí ãåéá îëäó.
233
 ÿ ç è ð . Áó èôðèòÿ íå÷ÿ âàõòäûð êè, øÿùÿðèí î éàí-áó éàíëàðûíäà ýþðöíìÿêäÿäèð. Éÿãèí áþéöê áèð ùàäèñÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðÿúÿêäèð.
Á à ð ý à ù ÿ ì ÿ ë ÿ ñ è . Ö÷ èëäèð êè, ýþðöíìÿéèðäè. Ùàìû îíó þëìöø
ùåñàá åäèðäè. Íÿ ùàäèñÿ åëÿìèø îëà áèëÿð? Ïàäøàùûí úàíû ñÿëàìÿò, ìÿìëÿêÿòäÿ ÿìèí-àñàéèø. Âÿòÿí âÿ ïàäøàù áÿäõàùëàðû ùàìûñû äÿñòèýèð, ìþùêÿì çÿíúèðëÿðÿ âóðóëóá. Êÿíàð ìÿìëÿêÿòëÿðäÿí ùå÷ áèð àôÿò ýþçëÿíìèð. Íÿ îëà áèëÿð?
 ÿ ç è ð . Áåø èë áóíäàí ãàáàã ýåúÿëÿð Ãûðìûçû ãàðû áàðýàùûí ãàáàüûíäà ýþðöíöðäö. Àç ÷ÿêìÿäè êè ïàäøàùûí ÿí ñåâèìëè àðâàäû ôèúÿòÿí
âÿôàò åòäè. Èêè èë îíäàí ñîíðà éåíÿ ãàðûíû ýåúÿ âàõòû òîïõàíà ìåéäàíûíäà ýþðöáëÿð. Ñöáù âÿëèÿùäèí øèêàðäà àòäàí éûõûëûá þëäöéöíöí õÿáÿðèíè ýÿòèðäèëÿð. Î âàõòäàí ãàðû éîõ îëìóø èäè. Èìäè éåíÿ ýÿëèá, ïàäøàùûí
áöòöí ùàëûíû ìöòÿüÿééèð åäèá.
Ï à ä ø à ù (äàõèë îëóð). Îõ!.. Î ìÿëóí éåíÿ øÿùÿðèí êö÷ÿ âÿ ìåéäàíëàðûíäà ïåéäà îëóð. Êèìäèð ìÿíè îíóí øÿðèíäÿí õèëàñ åòñèí?
Ðÿããàñÿëÿð îéíàéûð.
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì. Îíà ùå÷ áèð ñèëàù êàð åòìÿéèð. Ýöëëÿ âóðóðëàð, þëäöðìÿéèð. Õÿíúÿð ÿòèíè êÿñìÿéèð. Ùÿòòà áèð àç âàõò áóíäàí ÿãäÿì
ãàðîâóë÷óëàð ãàðûíû ùÿì÷èíèí áó îòàãäà, ñèçèí òàõòûíûçûí öñòöíäÿ ÿéëÿøìèø ýþðöáëÿð. Ãàðîâóë÷óëàð þëäöðìÿê ö÷öí öñòöíÿ ùöúóì åäèáëÿð,
íÿùàéÿò, ãàðû ýþçäÿí ãàéûá îëóáäóð.
Ï à ä ø à ù . Ìÿíèì òàõòûìûí öñòöíäÿ ÿéëÿøìèø ýþðöáëÿð?! Áó òÿçÿ
õÿáÿðäèð.
 ÿ ç è ð . Ïàäøàùûì, åùòèéàò åäèíèç.
Ï à ä ø à ù . Íÿ åùòèéàò åäÿúÿéÿì? Àíúàã îíó éåíÿ ýþðöíìÿéè îüëóìóí âÿ þâðÿòèìèí þëöìöíö éàäûìà ñàëûáäûð. Ùàëûìû ïèñ åäèð. Íå÷ÿ
ýöíäöð êè, ãàðû øÿùÿðäÿ ýþðöíöð?
 ÿ ç è ð . Èëê äÿôÿ, úöìÿ ýöíö ìÿñúèäèí ìèíàðÿñèíèí áèðèíäÿ àçàí
÷ÿêèëÿí âàõò, ãàðû ìèíàðÿíèí öñòöíäÿ ýþðöíöáäöð. Íå÷ÿ íÿôÿð ôÿððàø
ìèíàðÿíèí àéàüûíäà îíóí äöøìÿéèíÿ ìöíòÿçèð îëóáëàð. Îðàäàí ãàðû äöøìÿéèá, ìèíàðÿäÿí ãåéá îëóáäóð.
Ï à ä ø à ù . Éîõ, áó íöìàéèøëÿð ìÿíèì õîøóìà ýÿëìÿéèð, ÿëàú ëàçûìäûð. ßëÿëõöñóñ äà ìÿíèì òàõòûìäà ýþðöíìöø. Äàùà ùàðàäà ýþðöíöáäöð?
 ÿ ç è ð . Áèð äÿ êÿíèç íÿãë åäèðäè, úàùàðøÿíáÿ ýöíö àõøàì, ñèçèí éà__________
òàúàã îòàüûíûçäà ýþðöá. Íÿ ãÿäÿð ñÿñëÿíèáäèð, ãàðû úàâàá âåðìÿéèá.
234
Ï à ä ø à ù (ùèääÿòëÿ). Ìÿíèì éàòàúàã îòàüûìäà! Áó ñààò ñÿí êÿíèçè
áóðà ÷àüûð. (Ôèêèð åäèð.) Ìÿíèì éàòàúàã îòàüûìäà?!
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, òÿøâèøÿ ùå÷ áèð ñÿáÿá éîõäóð. Øöêöð îëñóí
Àëëàùà, úàíûíûç ñÿëàìÿò, ùàìû ìÿõëóã äÿñòýèð. Øÿùÿðëÿðèí èçùàðèöáóäèééÿò õÿáÿðèíè ùÿð ýöí åøèäèðèê. Áöòöí ìÿìëÿêÿò ñèçèí þìðöíöçÿ
äóà ýþíäÿðèðëÿð. Ãîðõó ùå÷ éåðäÿí îëà áèëìÿç.
Êÿíèç äàõèë îëóð.
Ï à ä ø à ù (êÿíèçÿ). Ãàðûíû íåúÿ ýþðäöí,ñþéëÿ.
Ê ÿ í è ç (äèçè öñòÿ ÷þêöð). Ïàäøàùûì, ÷àùàðøÿíáÿ ýöíö, àçàí âàõòû
ðÿõòõàá äöçÿëòìÿê ö÷öí ñèçèí éàòàúàã îòàüûíûçà ýåòìèøäèì. Ãàïûíû
à÷àí òÿê ýþðäöì Ãûðìûçû ãàðû ÷àðïàéûíûí áàøû òÿðÿôèíäÿ äóðóá, ÿéèëèáãàëõìàãäàäûð. Îíó ýþðÿíäÿ äèçëÿðèìÿ òèòðÿòìÿ äöøäö. Èñòÿäèì ãûøãûðàì, ãàðû ìÿíÿ áèð íÿçÿð èëÿ áàõäû êè, ãîðõóäàí íÿôÿñèì òóòóëäó. Ñÿñ
÷ûõàðà áèëìÿäèì. Íàçèê áèð ñÿñ èëÿ õÿáÿð àëäûì: ñÿí êèìñÿí, áóðàäà íÿ
èø ýþðöðñÿí? Ìÿíÿ ùå÷ áèð úàâàá âåðìÿéèá, îòàãäàí ÷ûõäû. Äàëûíúà
ìÿí äÿ ÷ûõäûì åøèéÿ. Ýþðäöì êè, éîõäóð. Äöáàðÿ îòàüà ãàéûäûá, ÷àðïàéûíûí öñòöíäÿí áèð ïàð÷à çÿíúèð òàïäûì. (Ýþñòÿðèð.)
Ï à ä ø à ù . Áóðàéà âåð çÿíúèðè. (Àëûá áàõûð.) Þçöäöð, þçö! (Êÿíèçÿ)
Äóð àéàüà ìöðÿõõÿññÿí, ýåäÿ áèëÿðñÿí. (Áàø ÿéèá ýåäèð.) Àõ, âÿçèð,
÷àùàðøÿíáÿ ýöíöíäÿí áÿðè áó çÿíúèð ïàð÷àñû ìÿíÿ ðàùàòëûã âåðìÿéèð.
Áèð ãÿäÿð ýþçöìÿ éóõó ýåäÿí òÿê áó çÿíúèð ïàð÷àñû âàãèÿäÿ ùÿìèí
Ãûðìûçû ãàðûíûí ÿëèíäÿ áàøûìûí öñòöíäÿ çûíãûëäàéàí ýþðöá ùÿìèí äÿãèãÿ ùþâëíàê éóõóäàí îéàíäûì.
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ãàðûíûí âàùèìÿñè ÿáÿñ éåðÿ úàìààòûí öðÿéèíÿ äöøöá, ùàìûíû ãàðà áàñûáäûð. Ãàðûíûí íÿ ùÿääè âàð ñèçèí éàòàúàã
îòàüûíûçà ýèðñèí âÿ ùÿòòà ýÿëèá òàõòûíûçûí öçÿðèíäÿ ÿéëÿøñèí?!
Ï à ä ø à ù . Ìÿíÿ òÿñÿëëèìè âåðèðñÿí? Áÿñ áó çÿíúèð ïàð÷àñûíà íÿ äåéèðñÿí? Áóíóí ìÿíàñûíû áèëìèðñÿí, âÿçèð? Ãàðû áó çÿíúèðè ãîéìàãäà
õÿáÿð âåðèð êè, úÿìè çÿíúèðÿ òóòóëàíëàðûí èíòèãàìûíû ñÿíäÿí àëàúàüàì.
(Áèðäÿí) Ìÿíèì äèëèìäÿí ÿìð âåð. Ìÿìëÿêÿòèí ùÿð áèð øÿùÿðèíÿ, ãÿñÿáÿñèíÿ âÿ êÿíäèíÿ úàñóñëàð ýþíäÿðñèíëÿð. Ùÿð áèð éåðäÿ çÿððÿúÿ èíãèëàá íèøàíÿñè ýþðöíñÿ, îíóí êþêöíö êÿññèíëÿð. (Ôèêèð åäèð.)
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ðÿèééÿòäÿ öñéàí éîõäóð. Öñéàí÷ûëàð ùÿð íÿ
âàð, ÿðç åòäèì êè, òóòóëóá. Îí éåääè êÿíä òîï àòÿøè èëÿ Éåð öçöíäÿí ñöïöðöëöá, ùÿáñõàíàëàð öñéàí÷ûëàð èëÿ äîëóäóð. Ùàìûñûíûí áîéóíëàðûíà
__________
çÿíúèðëÿð âóðóëóá, ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ ùàëÿòëÿðè éîõäóð.
235
Ï à ä ø à ù . Äàéàí! Éåíÿ çÿíúèð äåäèí, çÿíúèð éàäûìà äöøäö, êèôàéÿòäèð, äåéèðñÿí ÿìíèééÿòäèð?
 ÿ ç è ð . Áÿëè, ãóðáàí.
Ï à ä ø à ù . ×îõ ýþçÿë, èíàíûðàì ñþçöíÿ, àììà ýÿðÿê ùÿð òÿùÿð îëñà
Ãûðìûçû ãàðûíûí äÿôè ö÷öí ÷àðÿ åòìÿê. Íÿ ãÿäÿð áó èôðèòÿ ñàüäûð, ìÿí
ðàùàò îëìàéàúàüàì.
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, áó ãàðû áèð ñàùèðÿäèð. Ìÿìëÿêÿòèí ñàùèðëÿðèíè áóðàéà úÿì åäÿðÿì. Éÿãèí îíóí øÿððèíèí äÿôè ö÷öí áèð ÿëàú òàïûëàð.
Ñèç, ãèáëåéè-àëÿì, ãàðà ôèêðèëÿðè áàøûíûçäàí êÿíàð åäèíèç. Ìÿøüÿëÿíèçè
áèð íå÷ÿ ýöí åéø-èøðÿòÿ âåðèí. Èíøàëëàù òåçëèêëÿ ñàùèðëÿðèí ãöââÿñè èëÿ
ãàðû éîõ îëàð.
Ï à ä ø à ù . Ýþçÿë ìÿñëÿùÿòäèð, ÿìð âåð ùÿðÿìõàíàäà îëàí ðÿããàñÿëÿð áóðàéà úÿì îëñóíëàð.
Âÿçèð ÷ûõûð, ïàäøàù çÿíúèð ïàð÷àñûíû àëûá áàõûð. Áó ùàëäà Ãûðìûçû ãàðû ãàïûíûí
àüçûíäà ïåéäà îëóð.
Ï à ä ø à ù . Ñÿíñÿí áó äöíéàíû ãàðûøäûðàí ìÿëóí! (Ãûëûíúû ÷ÿêèá, éöéöðöð ãàðûíûí öñòöíÿ.) Àë, ìÿëóí!
Ãàðû (ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèð). Äàéàí, íÿ ñÿíèí âÿ íÿ äÿ ñÿí òÿê äöíéàäàêû ïàäøàùëàðûí ãûëûíúû ìÿíÿ éàðà âóðà áèëìÿç. Ìÿí ãûðìûçû òóôàí åë÷èñèéÿì. Î òóôàí áó ñààòäà Éåð öçöíäÿ ÿñìÿêäÿäèð. Îíóí ãàðøûñûíäà
ïàäøàùëàð òàõòû äàâàì ýÿòèðìÿéèá, áèðáÿáèð ñÿðíèýóí îëìóøëàð. Èíäè äÿ
ãûðìûçû òóôàí ñÿíèí áàðýàùûíà éàõûíëàøìàãäàäûð. Áó ýöí, ýöí áàòàíäà
ñÿí äÿ ýöí èëÿ áàòàúàãñàí! (Ãàðû ýåäèð. Ïàäøàù îíóí äàëûíúà ÷ûõûð, ìÿéóñ ãàéûäûð éåðèíäÿ ÿéëÿøèð. Ðÿããàñÿëÿð äàõèë îëóðëàð.)
Ï à ä ø à ù . Ñèç ýÿðÿê áó ýöí ìÿíè ëàçûìûíúà þçöíöçäÿí ðàçû åäÿñèíèç. Õÿëÿòèí ùåñàáû îëìàéàúàãäûð. Õÿçèíÿíèí àüçûíû à÷ûá úÿìè äþâëÿòèìè ãàðà ôèêèðëÿðè áàøûìäàí ÷ûõàðàíëàðà âåðÿúÿéÿì. Äè áàøëàéûí.
Ðÿããàñÿëÿð îéíàéûðëàð.
 ÿ ç è ð (äàõèë îëóð). Ãèáëåéè-àëÿì, ìÿìëÿêÿò ÿëäÿí ýåòäè. Ùÿð áèð
éåðäÿí áó ñààòäà õÿáÿð ýÿëèáäèð êè, ãûðìûçû òóôàí ìÿìëÿêÿòè áöðöéöáäöð. Òóôàíûí ãàáàüûíäà áèð íÿôÿð îüëàí, þçö äÿ ãûðìûçû ëèáàñäà! Àü àòûí
àéàãëàðû éåðÿ äÿéìÿéèð âÿ ãàáàüûíäà ùå÷ áèð ãöââÿ äàâàì ýÿòèðìÿéèð.
Ìÿìàíÿò ýþñòÿðÿí äÿ ôþðÿí éàíûá, ïó÷ îëóð. Çÿíúèðëÿð þçö þçáàøûíà
ãûðûëûá éåðÿ òþêöëöð. Ùÿð áèð éåðäÿ ðÿèééÿò âÿ ãîøóí îíóí òÿðÿôèíÿ êå__________
÷èðëÿð. Òóôàí áöðöéöáäöð, òÿáäèð ëàçûìäûð, òÿäáèð.
236
Ï à ä ø à ù . ßìð âåð øÿùÿð äàðâàçàëàðûíû, áàðýàùûí ãàïûëàðûíû âÿ ïÿíúÿðÿëÿðèíè ìþùêÿì áàüëàñûíëàð. Ãàðîâóëëàð þç éåðëÿðèíäÿ äàéàíñûíëàð.
Âàé î àäàìûí ùàëûíà ñÿùëÿíêàðëûã åäÿ! (Âÿçèð ýåäèð, ðÿããàñÿëÿðè) Äàéàíìàéûíûç! Áèð íþâ ðÿãñ åäèíèç êè, àéàãëàðûíûçû ãîéäóüóíóç éåðëÿð
ëÿðçÿéÿ ýÿëñèí! (Ìóñèãè ÷àëûíûð. Ðÿããàñÿëÿð îéíàéûðëàð.) Ùàáåëÿ, ãî÷àãëàðûì, ùàáåëÿ, èéèäëÿðèì. (Áó âàõò ÿòðàô ãûçàðûð, èëäûðûì ÷àõûð,
ýóðóëòó ñÿùíÿíè òóòóð, ïÿðäÿ äöøÿíÿ ãÿäÿð ýóðóëòó ñÿñè êÿñèëìÿéèð.) Àõ!
Ãûðìûçû òóôàí áàðýàùû áöðöäö. Åéáè éîõäóð, ãàïûëàð áàüëûäûð. Ãàðîâóëëàð éåðëÿðèíäÿäèðëÿð. Ùå÷ êÿñèí ÿëè ìÿíÿ ÷àòìàç! Ìÿí ùàìûäàí ãöââÿòëèéÿì, ãöââÿòëè! Àõ, éåíÿ áó çÿíúèð ñÿñè ýÿëèð! Íÿ éàìàí ùàëÿòäèð!
×àëûí, îéíàéûí, ìÿí ñèçèíëÿ îéíàéàúàüàì! (Ðÿããàñÿëÿð ãàðûøûá
îéíàéûðëàð.) Ýþçÿë àëÿìäèð! ßúÿá àëÿìäèð!
Îéíàéûðëàð. Ïàäøàù áèùàëÿò éûõûëûá þëöð. Ãàïûëàð þçáàøûíà à÷ûëûð. Ãàáàãúà èêè
úÿðýÿ ÿñýÿð äàõèë îëóá äóðóðëàð. Îíëàðûí äàëûíúà áèð íÿôÿð ãûðìûçû ëèáàñëû
îüëàí ÿëèíäÿ áàéðàã ãàïûíûí àðàñûíäàí äàõèë îëóð.
à û ð ì û ç û à à ð û (êöíúäÿí ÷ûõûð). Ãûðìûçû òóôàí áó ìÿìëÿêÿòè äÿ
àëäû! Èíäè äàùà ìÿíèì áóðàäà âÿçèôÿì áèòäè. Áó ìÿìëÿêÿòäÿí ìÿí èíäè
áàøãà ìÿìëÿêÿòÿ ýåäèðÿì. Áó úàâàí íÿèíêè òÿê áó ïàäøàùûí, úÿìè äöíéà
ïàäøàùëàðûíûí ãÿíèìèäèð. Îíóí èñìè úàâàí âÿ èíñàíèééÿòäèð! (Ãàðû ýåäèð.)
ÏßÐÄß
__________
237
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÌßÙßÁÁßÒÈ
Áèð ìÿúëèñäÿ
ßØÕÀÑ
Ïàäøàù
Þâðÿòè
Âÿçèð
Òàúöë-öëÿìà
Ñÿèä
Òÿëõÿê
Ãóëàì
Âàãå îëóð øàùûí ñàðàéûíäà.
Ïàäøàù âÿ þâðÿòè.
Þ â ð ÿ ò . ßçèçèì, ÿáÿñ éåðÿ íÿ îëóá þçöíö áó ùàëà ñàëûáñàí? Áóäóð,
òàìàì èêè ùÿôòÿäèð êè, ñÿíèí ðàùàòëûüûí éîõäóð. Ýåúÿëÿð ýþçöíÿ éóõó
ýåòìèð, ùþêóìÿò èøëÿðèíè áèëìÿððÿ áóðàõûáñàí. Ñÿí áó âàõòûíäà ìÿùÿááÿòäÿí äÿì âóðóðñàí. Áó ìÿýÿð ïàäøàùà éàðàøàí ñèôÿòäèð êè, áèð ýÿäàíûí þâðÿòèíÿ àøèã îëóá, äÿðäèíäÿí þçöíö ÷öðöäÿ-÷öðöäÿ éóõóíó, ÷þðÿéèíè þçöíÿ ùàðàì åäÿ?
Ï à ä ø à ù . Áó äàíûøûãëàðûí ùå÷ áèðè ìÿíèì ãóëàüûìà ýèðÿí äåéèë.
Ñÿí þçöí þâðÿò îëäóãäà, áóðàéà áèð áàøãà þâðÿòèí ýÿëìÿéèíÿ äàâàì
åòìÿçñÿí. Áóíà ðÿãàáÿò äåéÿðëÿð. Áóíó áèëýèíÿí, ÿýÿð Ñÿèäèí þâðÿòèíè
áîøàäûá àëìàã ìÿíÿ ìöìêöí îëìàñà, áöòöí ùÿðÿìõàíàäàêû þâðÿòëÿðè
ãûðäûðàúàüàì ñÿíèíëÿ áèð éåðäÿ âÿ àõûðäà þçöìö ùÿëàê åäÿúÿéÿì. Ìÿí
ñÿíÿ ÿìð åäèðÿì: Ñÿèäèí þâðÿòèíäÿí ðèçà àëìàã ñÿíèí þùäÿíÿ òàïøûðûëûð.
Ñÿèäè äÿ ðàçû åòìÿê âÿçèðÿ òàïøûðûëûá. Áóíà ñþç éîõäóð êè, ÿñðèí ïàäøàùûéàì. Õàùèø åòñÿì, áèð àíäà Ñÿèäèí áàøû áîéíóíäàí ýþòöðöëÿð âÿ þâðÿòè äÿ ôþâðÿí ùÿðÿìõàíàéà ÷ÿêèëÿð. Àììà ìÿí èñòÿéèðÿì êè, ùÿì
ìÿíèì õàùèøèì ÿìÿëÿ ýÿëñèí, ùÿì äÿ ìÿìëÿêÿòäÿ ÿäàëÿòñèçëèê òþðÿìÿñèí. Ýåò, íÿ òÿáäèð åäèðñÿí åò.
Þ â ð ÿ ò è . Ñóëòàíûì, ÿçèçèì!
Ï à ä ø à ù . Äàíûøìà, ýåò, ÿìðèìÿ èòàÿò òÿëÿá åäèðÿì. (Þâðÿò ýåäèð.)
Ãóëàì! (Ãóëàì ýÿëèð.) Ýåò âÿçèðè áóðàéà ÷àüûð!
Ãóëàì áàø ÿéèá ÷ûõûð. Ïàäøàù àéàüà äóðóá áèð-èêè áàø, ìöòÿôÿêêèð, îòàãäà
__________
ýÿçèíèð. Ñîíðà ïÿíúÿðÿíè à÷ûá òÿçÿ ùàâàäàí íÿôÿñ àëûá áèð àù ÷ÿêèð.
Âÿçèð äàõèë îëóð.
238
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ÿìðèíèç?
Ï à ä ø à ù . Ñÿèäëÿ ñþùáÿòèíèç íÿ éåðÿ ìöíúÿð îëäó?
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ùå÷ âÿúùëÿ ðàçû åòìÿê îëìóð. Íÿ ãÿäÿð íÿñèùÿò åòäèì, ãóëàã àñìàäû, ùÿäñèç ãûçûë òÿêëèô åòäèì, ãÿáóë åòìÿäè. Àõûðäà áóäóð äþðä ýöíäöð êè, áóðàäà çèíäàíäàäûð, ãóðó ÷þðÿêëÿ ñóäàí áàøãà
áèð øåé ãîéìóðàì âåðÿëÿð, áÿëêÿ áó íþâëÿ ðàçû åòìÿê îëà. Àììà äåéèð
áó çèíäàíäà ÷öðöéöá þëÿðÿì, þâðÿòèìè áîøàìàðàì.
Ï à ä ø à ù . Àäûí âÿçèðäèð, áàøûíäà àüûë éîõ, òÿäáèð éîõ. Ýåò, ìþùêÿì òÿäáèðëÿð åò. Öëÿìàíû úÿì åëÿ âÿ îíëàðäàí ôèòâà àë. Áèëèðñÿí ìÿí íÿ
äåéèðÿì? Õÿçèíÿíèí éàðûñû ëàçûì îëñà, âåð, àíúàã ôèòâà àë!
 ÿ ç è ð . Ïàäøàùûì, öëÿìà íåúÿ øÿðèÿòè ïîçà áèëÿð, âàõò êè, øÿõñ þç
þâðÿòèíè áîøàìàã èñòÿìèð.
Ï à ä ø à ù . Ïóë âåðñÿí éîë òàïûëàð. Ýåò, íÿ ãÿäÿð èñòÿñÿëÿð ïóë âåð.
Ýåò, òÿëõÿéè ìÿíèì éàíûìà ýÿòèð, áÿëêÿ áèð ãÿäÿð ìÿíèì ôèêðèìè ìÿøüóë åäÿ.
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì! Áþéöê áèð ìÿìëÿêÿò ñÿíèí òÿùòè-ùþêóìÿòèíäÿäèð. ßùàëèäÿ úàâàí ãûçëàð âàð êè, Ñÿèäèí þâðÿòèíäÿí ìèí äÿôÿ
âÿúèùÿëèäèðëÿð, ýÿëèí áó õÿéàëäàí äàøûíûí. Àõ, õóäàéà, íÿ îëàðäû, áèçèì
øèêàð éîëóìóç Ñÿèäèí åâèíèí ãàáàüûíäàí äöøìÿéÿéäè âÿ ãèáëåéè-àëÿì
äÿ îíóí þâðÿòèíè ýþðìÿéÿéäè!
Ï à ä ø à ù . Ýåò, âÿçèð, ÿìðèìÿ èòàÿò åò! Òÿëõÿéè ýþíäÿð ýÿëñèí.
Âÿçèð áàø ÿéèá ÷ûõûð. Ïàäøàù ôèêðÿ ýåäèá, àù ÷ÿêèð. Áèðäÿí òÿëõÿê “ùîïï...”
– äåéèá àòûëàðàã è÷ÿðè äöøöð, ïàäøàù äèêñèíèð.
Ò ÿ ë õ ÿ ê . Ïàë÷ûã äèçäÿí, ñó ãóðøàãäàí, éåðäÿí òîç ãîïàð, åøøÿê
àüàúà ÷ûõàð, úàìûø áàøûíû ãûðõäûðàð, äÿâÿ äÿëëÿêëèê åëÿäè. Ãàðûøãà áàøûíû
ãûðõäû. Ãàðûøãà áèð øûëëàã âóðäó, äÿâÿíèí ýþçö òþêöëäö. Ùà, ùà, ùà. Ïàäøàùûì ìÿíè ñþùáÿòÿ ÷àüûðûá.
Ï à ä ø à ù . Ýÿë, ýÿë, ìÿíèì ÿáëÿùèì, òÿëõÿéèì, ýÿë áèð ãÿäÿð ùÿäéàí ñþéëÿ, áÿëêÿ öðÿéèì à÷ûëñûí. Î ñþçö íåúÿ äåäèí? Ãàðûøãà øûëëàã âóðäó,
äÿâÿíèí ýþçö òþêöëäö? Àé àõìàã, ãàðûøãà øûëëàüûíäàí äÿâÿ ýþçö òþêöëÿð?
Ò ÿ ë õ ÿ ê . Áÿëè, èøëÿð, òÿðñèíÿ äþíÿíäÿ ãàðûøãà øûëëàüû äÿâÿ ýþçö
òþêÿð. Èëàíûí ãóéðóüóíó áàñàðñàí, ãàéûäûá áàøûíäàêû òàúà áàõìàéàðàã
÷àëàð. Ïàäøàùûì! Äåéèðëÿð, åøã äèâàíÿñè îëóáñàí. Ùå÷ ïèñ èø äåéèë. Ïàäøàù îëóá úàìààò ôèêðè ÷ÿêèíúÿ, äÿëè îë, ãîé úàìààò ñÿíèí ôèêðèíè ÷ÿêñèí.
Âàëëàù
äîüðó äåéèðÿì. Ìÿúíóí äà Ëåéëèéÿ àøèã èäè, ýåäèá ìåøÿäÿ ÿé__________
ëÿøìèøäè, ùåéâàíëàðëà öíñ òóòìóøäó. Áàøûíäà ãóøëàð éóâà òèêìèøäèëÿð.
239
Ñÿí äÿ ýåò ìåøÿäÿ îòóð, áàøûíäà ãóøëàð éóâà òèêñèíëÿð, ùÿðäÿí-áèðäÿí
Ñÿèäèí þâðÿòèíÿ ãóøëàðäàí ìÿêòóá ýþíäÿð. Âàëëàùû éàõøû îëàð. Àììà,
áÿøÿðò êè, ìÿíè äÿ þçöíëÿ àïàðàñàí. Ìÿñëÿùÿò äÿ áåëÿäèð. ×öíêè èêè äÿëèíèí ãèéìÿòè áèð äÿëèíèí ãèéìÿòèíäÿí àðòûãäûð.
Ï à ä ø à ù (îíó ÷óáóãëà âóðóð). Äóð, íàìÿðáóò, ðÿää îë, äÿõè äÿ
îâãàòûìû òÿëõ åëÿäèí, ýåò.
Ò ÿ ë õ ÿ ê . Ãèáëåéè-àëÿì! Àõìàã ñþçöí äîüðóñó àüûëëû ñþçöí éàëàíûíäàí éàõøûäûð. Ãÿçÿáèí òóòóá, ãîâàðñàí, ìÿðùÿìÿò öñòÿ ýÿëèá éåíÿ
÷àüûðàðñàí éåíÿ ýÿëÿðÿì. Øèðèí éàëàíëàðû áóðàõûá, àúû äîüðóëàðäàí äàíûøàðàì. Ýåòäèì, ùîïï, ìèë÷ÿê áèð øûëëàã âóðäó, äÿâÿíèí ýþçö òþêöëäö.
(Ýåäèð.)
Ïàäøàù èêè ÿëè èëÿ áàøûíû òóòóá éóìðóüóíó òàõòà ÷ûðïûð. Ñîíðà ÿë ÷àëûð.
Ãóëàì äàõèë îëóð.
Ï à ä ø à ù . Äåýèíÿí ðÿããàñÿëÿð ýÿëñèí.
Ãóëàì áàø ÿéèá ÷ûõûð. Ðÿããàñÿëÿð ýÿëèðëÿð. Ìóñèãè ÷àëûíûð, ðÿããàñÿëÿð ðÿãñ
åäèðëÿð. Ðÿããàñÿëÿð ýåäèðëÿð. Âÿçèð, Òàúöë-öëÿìà âÿ ùÿì÷èíèí Ñÿèä äàõèë îëóðëàð.
 ÿ ç è ð . Ãèáëåéè-àëÿì, ëàçûìè òÿäáèð îëóáäóð. Àüàéè Òàúöë-öëÿìà
áèð íþâ éîë òàïûá, àíúàã èëòèôàòûíûç îëñà, áèð äÿãèãÿëèéÿ î áèðè îòàüà êå÷ÿñèíèç. Ìÿñÿëÿ ùÿëë îëàíäàí ñîíðà òÿøðèô ýÿòèðÿðñèíèç.
Ïàäøàù ýåäèð.
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Ñÿèä, ýþðöíöð, ñÿí Àëëàùûí ÿí áÿäáÿõò âÿ êîð
áÿíäÿëÿðèíäÿíñÿí. Âèëàéÿòèí ïàäøàùû øèêàðà ýåäÿðêÿí ñÿíèí þâðÿòèíè
ýþðöá, îíà åøã éåòèðèá âÿ ÿìð åäèð êè, ñÿí þâðÿòèíèí òàëàüûíû âåðÿñÿí âÿ
ïàäøàù îíó þçöíÿ ÿéàë åòñèí. Àììà ñÿí êîð áÿíäÿ áóíó ãÿáóë åòìèðñÿí. Àõìàã êèøè, ïóë íÿ ãÿäÿð èñòÿéèðñÿí âåðèëèð, ðöòáÿ èñòÿéèðñÿí ùàçûð,
ìÿìëÿêÿòèí ýþçÿë ãûçëàðûíäàí ùÿð êÿñè áÿéÿíñÿí ñÿíèí ö÷öí àëñûíëàð
âÿ ìÿìëÿêÿòäÿ ìþùòÿðÿì øÿõñëÿðèí áèðè îë. Áåëÿ áèð íåìÿòÿ ñÿí þç
àõìàãëûüûíäàí éàõûí äóðìóðñàí. Áóäóð, íå÷ÿ ýöíäöð çèíäàíäà ÿçèééÿò
÷ÿêèðñÿí, íÿéÿ ëàçûìäûð? Ýÿë, ñÿí þç ðàçûëûüûíëà þâðÿòèíèí òàëàüûíû âåð,
ïàäøàùè-àëÿìïÿíàùû äà þçöíäÿí ðàçû ñàë.
 ÿ ç è ð (Ñÿèäÿ). Áèëýèíÿí êè, Ñÿèä, ïàäøàù ÿìð åòñÿ, ñÿíè áèð àíäà
éîõ åäÿðëÿð. Àììà ýþð, ãèáëåéè-àëÿì íåúÿ ðÿùìäèëäèð êè, èñòÿìèð ñÿíèí
þâðÿòèíè çîðëà àëñûí.
Ñ ÿ è ä . Úÿíàá âÿçèð! Àüàéè Òàúöë-öëÿìà! Ïàäøàùûí ìÿíèì ìàëûìà,
__________
úàíûìà èõòèéàðû êå÷ÿð. Ìÿíèì ìàëûìû çÿáò åòäèðÿ áèëÿð, þëäöðìÿéÿ, éàí240
äûðìàüà, äàð àüàúûíà ÷ÿêäèðìÿéÿ ìóõòàðäûð. Àììà ìÿíèì íàìóñóìà
ùå÷ êÿñèí ÿë àòìàñûíà ùàããû éîõäóð. Èñòÿð ïàäøàù îëà, èñòÿð ðÿèééÿò. Þâðÿòÿ òàëàã âåðìÿê ìÿíèì èõòèéàðûìäàäûð. Ìÿí äÿ þëÿíÿ ãÿäÿð òàëàã
âåðìÿéÿúÿéÿì.
 ÿ ç è ð . Ñÿí áèëýèíÿí êè, Ñÿèä, ñÿíèí þâðÿòèí áó ñààò áóðàäàäûð. Èíäè
êè ñÿí þç èíàíäûíäà áåëÿ ìþùêÿì äóðóðñàí, þâðÿòèí ùÿìèøÿ áóðàäà ãàëàúàã, þçöí äÿ çèíäàíäà ùÿìèøÿëèê ìÿùáóñ îëóá õþðÿéèí äóçëó ñó èëÿ
ãóðó ÷þðÿê îëàúàã. Ùÿð ýåúÿ äÿ þâðÿòèí ïàäøàùûí éàòàúàã îòàüûíà àïàðûëìàñûíû ñÿíÿ ýþñòÿðÿúÿêëÿð. Èíäè èõòèéàðûí âàð.
Ñ ÿ è ä . Ñèç ÿäàëÿòäÿí äÿì âóðóðñóíóç! Áóíà ÿäàëÿòìè äåéèðëÿð?
Õóäàéà, áèð áåëÿ èíñàíà çöëì åäÿðëÿð?
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Úÿíàá Ñÿèä! Ìÿí âÿçèðèí áó ñþçëÿðèíè ùå÷ âÿúùëÿ
õîøëàìûðàì, ÷öíêè âÿçèð áóéóðàí õèëàôè-øÿðð áèð ÿìÿëäèð âÿ õèëàôè-øÿðð
ÿìÿëÿ ùå÷ âàõò ýÿðÿê àäèë ïàäøàù ìöðòÿêèá îëìàñûí. Àììà ìÿí èøèí
ñÿëàùû ö÷öí áèð ìÿñëÿùÿò ýþðöðÿì. Ñÿí ýÿë áó éöíýöë ìÿñÿëÿéÿ ðàçû
îëýèíÿí, ùÿì ïàäøàùûí õàùèøè áèð íþâ ÿìÿëÿ ýÿëñèí, ùÿì ñÿíèí þâðÿòèí
ãàëñûí þçöíäÿ, ÿëàâÿ âÿ çèíäàíäàí ãóðòàð âÿ áèð ãÿäÿð äÿ ïóë ñàùèáè îë.
Ñ ÿ è ä . Áóéóðóí, àüà!
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Ñþç éîõäóð êè, ñÿíèí þâðÿòèí øÿðÿí ñÿíèí ìàëûíäûð, òàìàìÿí ñÿíèí èõòèéàðûíäàäûð. Ñÿíÿ ìöìêöíäöð êè, þâðÿòÿ îëàí
èõòèéàðûíûí éàðûñûíû ïàäøàùà ñàòàñàí. ßââÿëà, áþéöê ìÿáëÿü àëàðñàí âÿ
áó ñàòûøûí íÿòèúÿñè áó îëàð êè, ïàäøàù öðÿéèíäÿ ñÿíèí þâðÿòèíÿ áèð ãÿäÿð
èõòèéàðû îëäóüóíó ùèññ åäèá, àäè ùàëûíà ýÿëÿð, ìÿøüóë îëàð ìÿìëÿêÿò èøëÿðèíÿ âÿ àõûðäà òÿäðèúÿí öìóðàòûí ÷îõëóüóíäàí ñÿíèí þâðÿòèíèí ôèêðè
îíóí áàøûíäàí áèëìÿððÿ ÷ûõàð. Ñÿí ýÿë, ñÿëàùè-ìÿìëÿêÿò ö÷öí áó éöíýöë òÿêëèôè ãÿáóë åò!
Ñ ÿ è ä . ßýÿð ñÿí þâðÿòèìèí ùÿìèøÿëèê åâèìäÿ ãàëìàñûíà çÿìàíÿò
åäèðñÿíñÿ, ìÿí áó òÿêëèôè ãÿáóë åäèðÿì.
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Çÿìàíÿò åäèðÿì.
 ÿ ç è ð . Ìÿí äÿ çÿìàíÿò åäèðÿì. Úÿíàá Òàúöë-öëÿìà, ñèç áó áåéèøÿðè çÿùìÿò ãÿáóë åäèá, éàçû âÿçèôÿñèíè úàðè åäèí, ìÿí äÿ ýåäèì ïàäøàùà ìöæäÿ âåðèì. (×ûõûð.)
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à (êàüûçû éàçûá âåðèð Ñÿèäÿ.) Èìçà åò.
Ñ ÿ è ä . Ñèç àëèìèí ñþçöíÿ åòèáàðÿí âÿ ñÿëàùè-ìÿìëÿêÿòè íÿçÿðÿ àëûá,
èìçà åäèðÿì. (Èìçà åäèð).
__________
Âÿçèð, ïàäøàù äàõèë îëóðëàð. Ïàäøàù ÿéëÿøèð òàõòûí öñòöíäÿ.
241
 ÿ ç è ð . Úÿíàá Òàúöë-öëÿìà, êàüûç ùàçûðäûð?
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Áÿëè úÿíàá, áóéóðóí. (Êàüûçû âåðèð âÿçèðÿ.)
 ÿ ç è ð (îõóéóð). Úÿíàá Òàúöë-öëÿìà þç èøèíè ãóðòàðäû. Èíäè ìÿí
þç èøèìÿ øöðó åäèðÿì. Äå ýþðöì þâðÿòèíè àëäûüûí íå÷ÿ ìöääÿòäèð?
Ñ ÿ è ä . Ö÷ àé òàìàìäûð.
 ÿ ç è ð . Ôèòâàíûí ìþâúèáèíúÿ, ÷öíêè ñÿí èõòèéàðûíûí éàðûñûíû ÿëàùÿçðÿòÿ ñàòûáñàí, ýÿðÿê þâðÿòèí ö÷ àé ïàäøàùà ìàë îëñóí. Îíäàí ñîíðà
ùÿì÷èíèí èëèí éàðûñûíû þâðÿòÿ ñÿí ìàëèê îëàúàãñàí âÿ éàðûñûíû ïàäøàù.
Ñ ÿ è ä . Íàèíñàôëàð! Áèìöðâÿòëÿð! Ìÿýÿð ñèç ìÿíèìëÿ áåëÿ øÿðò åòäèíèç? Úÿíàá Òàúöë-öëÿìà, ìÿýÿð ñèçèí ôèòâàíûçûí íÿòèúÿñè áóäóð?
Ò à ú ö ë - ö ë ÿ ì à . Ôèòâàíû áåëÿ äÿ èìçà åòìÿê îëàð.
Ñ ÿ è ä . Íàèíñàôëàð! Úàíèëÿð!..
 ÿ ç è ð . Ñÿèä, ÷îõ ñþéëÿìÿéèí éåðè éîõäóð, ïóë àëûá ìàë ñàòûáñàí,
äàíûøûã ôàéäà âåðìÿç. ßýÿð ôèòâàíûí ÿëåéùèíÿ ñþç ñþéëÿðñÿíñÿ, ãàíóíà
ýþðÿ ãÿòëèí âàúèá ýÿëÿð.
Ñ ÿ è ä . Úÿíàá âÿçèð! Ñèç óíóäóáñóíóç! Áó ôèòâàäàí áàøãà áèð ôèòâà
äà âàð. Î äà íàìóñ ôèòâàñûäûð. Î äà áóäóð. (Þçöíö âóðóð.) Ñèçèí ãàíóíóçà ýþðÿ íàìóñà òÿúàâöç åäÿíÿ åäàì úÿçàñû âåðèðëÿð. Èíäè ìÿí ñèçèí
èõòèéàðûíûçäàéàì. Ìÿí þëÿíäÿí ñîíðà äà þâðÿòèì àçàääûð. Ìÿùâ îëñóí
çöëì, éàøàñûí ÿäàëÿò! (Ïàäøàùûí òàõòûíûí öñòöíÿ éûõûëûð, þëöð.)
ÏßÐÄß
__________
242
ßÄÀËßÒ ÃÀÏÛËÀÐÛ
Äðàì èêè øÿêèëäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ïàäøàù
Ïàäøàùûí ãûçû
Ð è ç â à í – áàüáàí îüëó
À ñ è é ÿ – êÿíèç
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç – ãóëàì
Ãóëàìëàð, êÿíèçëÿð, ðÿããàñÿëÿð
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Âàãå îëóð ïàäøàùûí ùÿðÿìõàíàñûíäà. Ïàäøàùûí ãûçû, ÿòðàôûíäà íå÷ÿ íÿôÿð ðÿôèãÿëÿðè ÿéëÿøèáëÿð. Ðÿããàñÿëÿð îéíàéûðëàð. Ùàìûñûíûí ýþçëÿðèíäÿ ôÿðÿù, øàäëûã ÿëàìÿòè ýþðöíöð. Òÿê ïàäøàùûí ãûçû ìÿéóñ ÿéëÿøèá. Ðÿããàñÿëÿð áèð ãÿäÿð ðÿãñ åòäèêäÿí ñîíðà ïàäøàùûí ãûçû èøàðÿ åäèð, ùàìû ýåäèð, êÿíèçäÿí áàøãà.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ìåùðèáàí áàúûì, áóäóð, èêè àéäûð ìÿí íàõîøàì, ìÿðÿçèì ýöí-ýöíäÿí øèääÿò åòìÿêäÿäèð. Ìÿìëÿêÿòäÿ áèð òÿáèá
ãàëìàéûáäûð êè, àòàì îíó ìÿíÿ ìöàëèúÿ åòìÿê ö÷öí ýÿòèðìÿìèø îëñóí.
Ùå÷ áèðè ìÿíèì äÿðäèìèí äÿðìàíûíû òàïìàéûá, ÿë ÷ÿêèá ýåäèáëÿð. Àõûðäà ÿúíÿáè âèëàéÿòäÿí ýÿëìèø áèð òÿáèáèí ìÿñëÿùÿòèíÿ ýþðÿ, ìÿíè ùÿð
ýöí ðÿôèãÿëÿð àðàñûíäà, ÷ÿìÿíëÿð ñÿéàùÿòèíÿ âÿ ðÿãñëÿð òàìàøàñûíà
ìÿúáóð åäèðëÿð. Áóíëàðûí ùå÷ áèðèñè ìÿíèì äÿðäèìèí ÿëàúû äåéèëäèð. Íÿ
ðÿãñ, íÿ õàíÿíäÿ, íÿ ÷ÿìÿíëÿðäÿ âÿ íÿ ÷àé êÿíàðûíäà ñÿéàùÿò, ùå÷
áèðè ìÿíèì öðÿéèìè à÷ìûð. Áàø àüðûñû, öðÿê àüðûñû ýöí-ýöíäÿí àðòìàãäàäûð. Àììà òÿíùà ãàëûá, áèð ãÿäÿð àüëàéàíäàí ñîíðà ðàùàò îëóðàì.
Ðèúà åäèðÿì ìÿíè éàëãûç áóðàõ.
À ñ è é ÿ . Õàíûì, íå÷ÿ èëäèð êè, ìÿí ñèçèí õèäìÿòèíèçäÿéÿì, ñÿäàãÿòèì ñèçÿ ìÿëóìäóð. Íÿ îëàð äÿðäèíèçè à÷ûá ìÿíÿ ñþéëÿéÿéäèíèç. Ñèçèí
êÿíàðà ÷ÿêèëèá àüëàìàüûíûçäàí áèð øåé àíëàìàéûðàì. ßôâ åäèíèç, à÷ûã
äàíûøàúàüàì. Ìÿðÿçèíèç ìÿùÿááÿò ìÿðÿçèäèð. Íÿ îëàð êè, à÷ûá ïàäøàùà
__________
äåéÿñèíèç? Áàõûí, ÿòðàô ìÿìëÿêÿòëÿðèí ùàìûñûíäàí åë÷èëÿð ýÿëèð. Ùå÷
243
áèðèíÿ àòàíûç ñèçèí õàùèøèíèçè áèëìÿìèø úàâàá âåðìèð... Ýþðöíöð, ñèçèí
õàùèøèíèç ïàäøàù õàùèøèäèð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . ßçèç áàúûì! Ìÿíèì ìÿðÿçèìè äöðöñò àíëàéûáñàí. Ôÿãÿò ìÿí àòàìà áèð ñþç à÷ûá äåìÿðÿì. ×öíêè àòàì áèëñÿ, îíó
éöç ïàð÷à åëÿð. Îäóð êè, äàíûøà áèëìÿéèá ýöíö-ýöíäÿí øàì òÿê ÿðèéèðÿì. (Áèð íÿôÿð ãàðà ãóë ùÿðäÿí ýÿëèá, õÿëâÿò ãóëàã àñûð.) Áóðàäà àíúàã
áèð íÿôÿð ìÿíèì äÿðäèìè áèëèð. Îíäàí ñàâàéû ùå÷ êÿñÿ äÿðäèìè à÷ìàðàì. Ýåò, áàúû, ñÿí äÿ ýåò, ìÿíè òÿê áóðàõ. (Àñèéÿ ýåäèð.)
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (àùÿñòÿ ýåäèá ñîë ãàïûäàí ÷àüûðûð). Õàúÿ Ôèðóç!
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç (ãîúà ãàðà ãóë äàõèë îëóð). ßìðèíèç íÿäèð, õàíûì?
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ýÿëèáäèðìè?
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Áÿëè, ýÿëèáäèð, ìöíòÿçèðäèð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ýþíäÿð ýÿëñèí. Þçöí ãàïûäà îë, ýþðäöí êè, ýÿëÿí
âàð, ôþâðÿí õÿáÿð âåð.
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Áàø öñòÿ, õàíûì. (×ûõûð, Ðèçâàí – úàâàí, ýþçÿë îüëàí
äàõèë îëóð).
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Àõ Ðèçâàí! (Áîéíóíó ãóúàãëàéûð.)
Ð è ç â à í . Ìÿí ñèçèí àúèç áÿíäÿíèç ñèçèí ìÿùÿááÿòèíèçÿ íàèë îëìóøàì. Ìÿíèì áó ãàáà öðÿéèìäÿ íàçèê ùèññëÿð ýöí-ýöíäÿí àðòìàãäàäûð.
Ñèç ÷ÿêÿí ÿçèééÿòè ìÿí áèëèðÿì. Ôÿãÿò ìÿí èêè-ö÷ äÿôÿ àðòûã ÷ÿêèðÿì.
Íÿ ýöíäöçëÿð èø ýþðÿ áèëèðÿì, íÿ ýåúÿëÿð ýþçöìÿ éóõó ýåäèð. Ýåúÿëÿð
ñöáùÿ êèìè àéëà, óëäóçëàðëà äàíûøûðàì. Ñþç éîõäóð êè, ãèáëåéè-àëÿì ñèçè
áàüáàí îüëóíà âåðìÿéÿúÿê âÿ áèçèì ìÿùÿááÿòèìèçäÿí õÿáÿðäàð îëñà,
éÿãèí íÿòèúÿñè ùÿì ñèçèí, ùÿì ìÿíèì ö÷öí éàìàí îëàúàã...
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Þëöìäÿí éàìàí íÿòèúÿ îëà áèëìÿç. Ìÿí ìÿùÿááÿò éîëóíäà þëöìäÿí ãîðõìóðàì. Áèð âàõò êè, ÿëèì éàðûìäàí öçöëÿúÿê, ÿëáÿòòÿ, þëöì ìÿñëÿùÿòäèð. Ñÿíèí ãîðõìàüûí ìÿíè ùåéðÿòÿ ýÿòèðèð.
Ìÿí ñÿíè áåëÿ àúèç áèëìÿçäèì.
Ð è ç â à í . Õàíûì! Äöíéàäà èêè äÿôÿ þëöì éîõäóð. Ùÿð äöíéàéà
ýÿëÿí áèð äÿôÿ äöíéàäàí ýåäÿúÿê. Àíúàã ýåúè, òåçè âàð. Ùàìûìûç þëÿúÿéèê âÿ ñèçèí ìÿùÿááÿòèíèç éîëóíäà úàí âåðìÿê ìÿíèì ö÷öí åéíè
ñÿàäÿòäèð. Ìÿí þëöìäÿí ãîðõìóðàì, îíäàí áÿäòÿðèíäÿí ãîðõóðàì.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Þëöìäÿí áÿäòÿð íÿ îëà áèëÿð?
Ð è ç â à í . Þëöìäÿí áÿäòÿð ÿäàëÿò ãàïûñûíäàí êå÷ìÿêäèð. Îíäàí
ãîðõóðàì.
__________
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Î íåúÿ ãàïûäûð?
244
Ð è ç â à í . Áó òÿçÿ áèíàäûð! Áèð ãàðàíëûã ìàüàðàíûí è÷èíäÿ äþðä äÿíÿ
ãàïû âàð êè, îíëàðà “ßäàëÿò ãàïûëàðû” äåéèðëÿð. Ïàäøàùûí ÿìðè èëÿ ìöãÿññèðëÿðè ýÿòèðèðëÿð î ãàïûíûí áÿðàáÿðèíÿ âÿ ùþêì åäèðëÿð êè, ãàïûëàðûí
áèðèíè þç õàùèøè èëÿ à÷ûá äàõèë îëñóí. Ãàïûíûí áèðèíäÿí äàõèë îëàí ÿôè èëàíëàðà äö÷àð îëóð. Î áèðèñèíäÿí ýèðÿí âÿùøè úàíàâàðëàðà õþðÿê îëóð. Ö÷öíúöñöíäÿí äàõèë îëàí úÿùÿííÿì òÿê íÿðÿ âóðàí àëîâ è÷èíÿ äöøöá éàíûð.
Áèð òÿê äþðäöíúö ãàïûíû à÷àí, ãàäûíà äö÷àð ýÿëèð âÿ î ãàäûíû àëìàüà ìÿúáóð îëóíóð, òàãñûðû áàüûøëàíûð. Àíúàã ùàíñû ãàïûäà áÿëà âÿ ùàíñû ãàïûäà
ãàäûí îëäóüóíó ìöãÿññèð áèëìèð. Áóäóð ÿäàëÿò ãàïûëàðû. Ùÿð ãàïûäàí äàõèë
îëñàì, ÿëèì ñÿíäÿí ÷ûõàúàã. Àòÿø è÷èíÿ, èëàí âÿ úàíàâàðëàð éûüûíúàüûíà
äöøñÿì, þçöìö áÿõòèéàð ùåñàá åäÿðÿì. Àììà àõûðûíúûñûíäàí ãîðõóðàì.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ãîðõìà, Ðèçâàí! Õàúÿ Ôèðóç ùÿð òÿäáèðè ýþðöáäöð. Áó ýåúÿ áèç áóðàäàí ãà÷àðûã. Ñöáù à÷ûëìàìûø ìÿìëÿêÿò ñÿðùÿäèíè
êå÷ÿðèê. Îíäàí ñîíðà áèçè ùå÷ êÿñ ÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿç. Áèð êÿíàð ýóøÿéÿ
÷ÿêèëèá, èñòèðàùÿòëÿ þìöð áàøà àïàðàðûã âÿ ëàçûì ãÿäÿð þçöìëÿ
úàâàùèðàò ýþòöðìöøÿì. Î äà îëìàñà, ÿëèìèçëÿ èøëÿéèá äîëàíàðûã.
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç (þçöíö èòèðìèø äàõèë îëóð). Àìàíäûð, ãèáëåéè-àëÿì
áóðàéà ýÿëèð. (×ûõûð).
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (òÿëÿñèê). Ýåò, ýåò, ÿçèçèì, òåç ýåò. Ýåúÿ ö÷öí
ùàçûð îë. (Ðèçâàí ÷ûõûð.)
Ï à ä ø à ù (äàõèë îëóð, ãÿçÿáèíè ñàõëàìûø). Íåúÿñÿí, ãûçûì, áàøûíûí
àüðûñû êÿñèëèáäèðìè.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Áÿëè, àòà, áèð àç éàõøûéàì.
Ï à ä ø à ù (èñòåùçà èëÿ). Ñàüàëàðñàí, ãûçûì, òåçëèêëÿ ñàüàëàðñàí. Ñÿíèí
ö÷öí òÿçÿ áèð úöôò ýþçÿë àò àëìûøàì. ×ûõ áèð òàìàøà åëÿ. (Ãûç ÷ûõûð. Ïàäøàù ãàïûäàí.) Õàúÿ Ôèðóç!..
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç (äàõèë îëóð). Áÿëè, ãóðáàí!
Ï à ä ø à ù (õàúÿíèí èêè ãîëóíäàí òóòóá äèçè öñòÿ ÷þêäöðöð). Ãîúà ìÿëóí, ñÿí êè ìÿíèì ãûçûìûí úÿìè ñèðëÿðèíè áèëèðñÿí, èíäèéÿäÿê íèéÿ ìÿíÿ
õÿáÿð åòìÿéèáñÿí?
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Ãèáëåéè-àëÿì! Ñèç ìÿíè øàùçàäÿ õàíûìûí õèäìÿòèíÿ òÿéèí åäÿíäÿ, ÿìð åòäèíèç êè, îíà ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åäèì âÿ ñÿäàãÿò
äÿ áóíäàí èáàðÿòäèð êè, ýþðäöéöìö âÿ åøèòäèéèìè áèð êÿñÿ ñþéëÿìÿéèì.
Ï à ä ø à ù (âóðóð). Ìÿíÿäÿìè ñþéëÿìÿéÿñÿí?
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Øàùçàäÿ õàíûìûí ÿìðè îëìàñà, ñèçÿ äÿ ñþéëÿìÿéèì.
Ï à ä ø à ù (âóðóð). Ìÿëóí! Äå ýþðöì, áó ñààò áóðàäà êèì âàð èäè?
__________
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Áèëìèðÿì, ãèáëåéè-àëÿì!
245
Ï à ä ø à ù . Éàëàí äàíûøìà, èôðèò! Ñÿí áèëìèðñÿí, ìÿí áèëèðÿì. Áóðàäàí ýåäÿí òóòóëóá ùÿáñäÿäèð âÿ ñàáàù ÿäàëÿò ãàïûñûíäàí êå÷ÿúÿê âÿ ñÿíè
äÿ ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åòäèéèí õàíûìûí ãàðøûñûíäà ïàð÷à-ïàð÷à åòäèðÿúÿéÿì. (ßë ÷àëûð, èêè ôÿððàø äàõèë îëóð.) Àïàðûí áóíó, ìþùêÿì ñàõëàéûí.
Õàúÿ Ôèðóçó àïàðûðëàð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (äàõèë îëóð). Àòà, àòëàð ÷îõ ÿúÿáäèðëÿð.
Ï à ä ø à ù . Áÿëè, ýþçÿë ùåéâàíëàðäûð. Îíëàðû áèð íÿôÿð Ìÿêêÿäÿí ýÿëìèø òàúèð òþùôÿ ýÿòèðèá. Äè ýÿë, ãûçûì, ÿéëÿø. Èíøàëëàù, èêè ýöíÿäÿê ñàëàìàòà ÷ûõàðñàí. Ñàáàù ñÿíèí ö÷öí áèð ýþçÿë òàìàøà òÿðòèá åòäèðÿúÿéÿì
êè, èíäèéÿ ãÿäÿð ýþðìÿéèáñÿí. Ñÿíÿ òÿçÿ áèíà åòäèéèì ÿäàëÿò ãàïûëàðûíû
ýþñòÿðÿúÿéÿì.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Àõ, åøèòìèøÿì, åøèòìèøÿì, èñòÿìèðÿì. Íÿ ýåäÿðÿì, íÿ òàìàøà åäÿðÿì.
Ï à ä ø à ù (èñòåùçà èëÿ). Ýåäÿðñÿí, ãûçûì, ñÿíèí ö÷öí õöñóñè áèð òàìàøàäûð. (Ïàäøàù ýåäèð.)
À ñ è é ÿ (ïàäøàùûí ãûçûíà éàõûíëàøûð). Ñàáàù áèð íÿôÿð ýþçÿë îüëàíû
ÿäàëÿò ãàïûñûíäàí êå÷èðÿúÿêëÿð. Ïàäøàù ùþêì âåðÿíäÿ åøèòäèì. Íÿäÿíñÿ, ãîúà Õàúÿ Ôèðóç äà ùÿáñ åäèëìèøäèð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (ìöòÿüÿééèð). Ñþéëÿ, ñþéëÿ!
À ñ è é ÿ . Ïàäøàù ùþêì âåðäè êè, ùÿáÿøäÿí òÿçÿ ýÿòèðèëìèø ãàðà
êÿíèçè ö÷öíúö ãàïûíûí äàëûíäà ãîéñóíëàð. Áèëìèðÿì éàçûã íÿ òàãñûðûí
ñàùèáèäèð. Äåéèðëÿð, ÿäàëÿò ãàïûñûíäàí êå÷èðèëìÿê áþéöê áèð òÿíáåùäèð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Äåéèðñÿí Õàúÿ Ôèðóç äà ùÿáñäÿäèð?
Àñèéÿ. Áÿëè, øàùçàäÿ õàíûì! Íÿ îëäó êè, ðÿíýèíèç áåëÿ ñàðàëäû?
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ùå÷, áèð øåé éîõäóð. Ãîúà íþêÿðÿ éàçûüûì ýÿëäè.
Ìÿí ýåäèá àòàìäàí îíóí ÿôâèíè èñòÿðÿì. Ùÿ... ùÿ... áèëèðÿì... íÿ èøäèð...
Äåéèðñÿí ãàïûíûí äàëûíäà ùÿáÿø ãûçû ãîéàúàãëàð?
À ñ è é ÿ . Áÿëè, ö÷öíúö ãàïûíûí äàëûíäà.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (áèð ãÿäÿð ôèêèð åäèð). ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë. (Òÿëÿñèê ýåäèð.)
ÏßÐÄß
__________
246
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ãàðà, ìàüàðàéà îõøàð áèð ìÿíçèëäèð. Ìöãàáèëèíäÿ äþðä ãàïû âàð. Ãàïûëàðûí
ãàáàüûíäà ãàðà ëèáàñäà äÿðáàíëàð äàéàíûáëàð âÿ ñîë òÿðÿôäÿ ïàäøàù ö÷öí òàõò
ãîéóëóáäóð. Øåéïóð ÷àëûíûð. Ïàäøàù ÿéàíëà äàõèë îëóá òàõò öñòöíäÿ ãÿðàð òóòóð.
Éàíûíäà áèð íÿôÿð öçö þðòöêëö ãûç ÿéëÿøèáäèð.
Ï à ä ø à ù . Ãûçûì, ýþð ñÿíèí ö÷öí íÿ ýþçÿë òàìàøàëàð ùàçûðëàìûøàì.
Ýÿòèðèí ìöãÿññèðëÿðè! (Ðèçâàíû âÿ Õàúÿ Ôèðóçó ýÿòèðèðëÿð.) Ðèçâàí, ñÿí
ìÿíèì êþùíÿ âÿ èñòÿêëè áàüáàíûì Íÿñèðèí îüëóñàí. Àòàí Íÿñèð êèìè
ñàäèã, ôÿãèð âÿ ÿäÿáëè êèøèíèí îüëóíäàí ñàäèð îëàí áó áÿä ÿìÿëèí ñÿáÿáè
íÿäèð? Íÿ ùÿäëÿ ñÿí ìÿíèì ùÿðÿìõàíàìà àéàã áàñûðñàí âÿ þç ìÿãàìûíû àíëàìûðñàí? Ùÿòòà úöðÿòè áó ìÿðòÿáÿéÿ éåòèðèáñÿí êè, ìÿíèì
ãûçûìà èçùàðè-ìÿùÿááÿò åäèáñÿí? Ìÿýÿð ñÿí þç ìÿðòÿáÿíëÿ øàùçàäÿ
ìÿðòÿáÿñèíèí òÿôàâöòöíö àíëàìûðñàí? Áó òàãñûðëàðûí ìöãàáèëèíäÿ áó
äþðä ãàïûíûí áèðèíÿ äàõèë îëìàëûñàí. Éà ùåéâàíëàðà âÿ àòÿøÿ õþðÿê
îëàðñàí âÿ éà áèð àðâàäà ìàëèê îëàðñàí êè, îíó àëìàüà ìÿúáóð
åäèëÿðñÿí. Î âàõò ÿäàëÿò éîëó èëÿ ñÿíè àçàä åäèá, àðâàäûíëà áèð éåðäÿ
õàðèú åäÿúÿéÿì...
Ð è ç â à í . Ãèáëåéè-àëÿì! ßìðèíèçÿ èòàÿò åòìÿê áîðúóìäóð. Ôÿãÿò
þëìÿêäÿí ãàáàã áèð íå÷ÿ ñþç äåìÿéÿ èçèí èñòÿéÿúÿéÿì.
Ï à ä ø à ù . Ñþéëÿ.
Ð è ç â à í . Ãèáëåéè-àëÿì! Ñèç ïàäøàùñûíûç, ìÿí ðÿèééÿò âÿ ÿäíà.
Áóéóðóí ýþðÿê, ñèç ÿúäàäûíûç äöíéàéà ïàäøàùìû âÿ ìÿíèì ÿúäàäûì
áàüáàíìû ýÿëèáäèð? Âÿ éà ïàäøàù áÿäÿíè ãûçûëäàí, áàüáàí áÿäÿíè ïàë÷ûãäàíìû éîüðóëóá? Ìÿýÿð ïàäøàù öðÿéè úàâàùèðàòäàí âÿ áàüáàí öðÿéè
ÿòäÿíäèðìè? Ùàìûíûí ïàë÷ûüû áèð éåðäÿí ýþòöðöëöá, ùàìû áèð íöòôÿäÿí
ÿìÿëÿ ýÿëèáäèð. Ùàìûíûí öðÿéè ÿòäÿíäèð âÿ þëÿíäÿí ñîíðà ùå÷ áèð êÿñ
ïàäøàù ñöìöêëÿðèíè áàüáàí ñöìöêëÿðèíäÿí àéûðà áèëìÿç. Ñèç áàüäà
ýÿçèá, ìÿíèì ÿëëÿðèìëÿ áåúÿðèëìèø ýöëëÿðèí ÿòðèíäÿí ëÿççÿò àïàðûðñûíûç.
Ñèç ïàäøàù ÿìð åäÿ áèëÿðñèíèçìè êè, î ýöëëÿðèí ÿòðèíè ìÿíèì äèìàüûì
ùèññ åòìÿñèí? Èíñàí äèìàüû áèðäèð. Èñòÿð ïàäøàù îëñóí, èñòÿð ýÿäà. ßìð
åäÿ áèëÿðñèíèçìè ùàâàéà êè, ìÿíè áÿñëÿìÿñèí? ßìð åäÿ áèëÿðñèíèçìè
ýöíÿ êè, ìÿíèì öçÿðèìÿ øÿôÿãèíè ñàëìàñûí? Ùàíñû ïàäøàù öðÿéÿ ùþêì
åäÿ áèëÿð êè, ñåâìÿñèí? Ùàíñû ïàäøàù ýþçÿëëèéÿ ÿìð åäÿ áèëÿð êè, öðÿêëÿðÿ òÿñèð åòìÿñèí? Ýþç ýþðÿí ýþçÿëè öðÿê ñåâÿúÿê! Èñòÿð ïàäøàù öðÿéè,
èñòÿð áàüáàí. Ñèçèí ãûçûíûç ìÿíè ñåâèá, ìÿí äÿ îíó ñåâìèøÿì. Ìÿ__________
ùÿááÿò îëàí éåðäÿ íÿ ïàäøàù îëàð, íÿ áàüáàí âÿ òÿê ìÿùÿááÿò èêè
247
öðÿéèí ïàäøàùû îëóá, îíëàðà ùþêì âåðÿð. Ñèçèí ùþêìöíöç ìÿíèì úàíûìà, ìàëûìà êå÷ÿ áèëÿð, àììà öðÿéèìÿ õåéð. Úàíûìû ñèç áóðàäà îäà
éàõà áèëÿðñèíèç, àììà öðÿéèìäÿêè ìÿùÿááÿò éàíìàç.
Ï à ä ø à ù . Äÿõè êèôàéÿòäèð! Ìÿíèì ãûçûì ïàäøàù ãûçûäûð, ùå÷ âàõò ñÿí
òÿê ýÿäàëàðà ðÿüáÿò ýþñòÿðìÿç. ßýÿð îíóí öðÿéèíäÿ çÿððÿúÿ ìÿùÿááÿò
îëñàéäû áåëÿ ñàêèò îòóðìàçäû. Êèôàéÿòäèð! À÷, ãàïûíûí áèðèíÿ äàõèë îë!
Ð è ç â à í . Öðÿéèìäÿ þëìÿç áèð ìÿùÿááÿòëÿ þëöìÿ ýåäèðÿì.
Ïàäøàùûí éàíûíäà ÿéëÿøÿí ãûç Ðèçâàíà ö÷ áàðìàüûíû ýþñòÿðèð. Ðèçâàí ö÷öíúö
ãàïûíû à÷ûð, îðàäàí áèð öçö þðòöëö ãàäûí ÷ûõûð.
Ï à ä ø à ù . ßäàëÿòèì ìÿíÿ ÿìð åäèð êè, ñÿíèí òàãñûðûíäàí êå÷èì.
Ýÿðÿê áó àðâàäû íèêàù åäèá, áóíóíëà áàùÿì ìÿìëÿêÿòäÿí ÷ûõàñàí!
Ð è ç â à í . Ãèáëåéè-àëÿì. Èçèí âåðèí î áèðè ãàïûëàðäàí áèðèíÿ äàõèë
îëóì. Ìÿíèì öðÿéèìäÿ áèð ìÿùÿááÿò âàðäûð. Îíóíëà äà þëìÿê èñòÿéèðÿì. Ìÿí áó àðâàäà ñàùèá îëà áèëìÿðÿì.
Èñòÿéèð î áèðè ãàïûíû à÷ûá äàõèë îëñóí, áó ùàëäà ö÷öíúö ãàïûäàí ÷ûõìûø îëàí
ïàäøàùûí ãûçû öçöíöí íèãàáûíû àòûð.
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û (Ðèçâàíà). Äàéàí, ïàäøàùûí àõûðûíúû ñþçö ãÿòèäèð. Ýÿðÿê áóíà ÿìÿë îëóíñóí.
Ï à ä ø à ù (þç ãûçûíû òàíûéûð, òÿÿúúöáëÿ). Àõ ãûçûì! Áó íÿ àëÿìäèð?
Ñÿí íÿ íþâ áóðàéà ýÿëäèí? Áÿñ áó ìÿíèì éàíûìäà îòóðàí êèìäèð?
Ïàäøàùûí ãûçû. Àòà, ÿôâ åäèíèç, ìÿí õÿáÿð òóòäóì êè, áó ãàïûíûí äàëûíäà ùÿáÿø ãûçû ãîéóëàúàã. Ýåúÿ ýåäèá îíà éàëâàðûá, îíóí ëèáàñûíû
ýåéèíèá âÿ þç ëèáàñûìû îíà âåðäèì âÿ þçöì äÿ ýåäèá ÿéëÿøäèì îíóí
ìÿíçèëèíäÿ, îíó äà ýþíäÿðäèì þç ìÿíçèëèìÿ. Ãûçûí ìÿíçèëèíäÿí ìÿíè
ýþòöðöá áóðàéà ýÿòèðèáëÿð. Ñÿíèí éàíûíäà îòóðàí ùÿìèí ùÿáÿø ãûçûäûð
êè, ìÿíèì éîëóìäà úàíûíäàí êå÷èáäèð. Àòà, ÿìðèíäÿ áàãè ãàë. Ìÿí áó
îüëàíû ñåâèðÿì. ßýÿð áèçèì èçäèâàúûìûçû þç øÿíèíÿ ëàéèã áèëìèðñÿí, áóðàäàí áàøûìûçû ýþòöðöá áèð åëÿ äèéàðà ýåäÿðèê êè, áèçèì ùàðàäà îëäóüóìóçó ÿñëà áèëìÿçñÿí.
Ï à ä ø à ù . Áó ìöìêöí äåéèë. Áó ñààò ñÿíè äÿ þëäöðÿúÿéÿì!
Ï à ä ø à ù û í ã û ç û . Ìÿí Ðèçâàíëà áèð éåðäÿ þëìÿéÿ ùàçûðàì! Àììà
áó, ÿäàëÿòäèðìè?
Ï à ä ø à ù . ßäàëÿò ìÿíèì õàùèøèìäèð. Ýþòöðöí áó îüëàíû àòûí áèðèíúè
ãàïûéà, äàëûíúà áó ùÿáÿø ãûçûíû àòûíûç! Ãûçûìûí òÿíáèùèíè Õàúÿ Ôèðóçëà
__________
áèð éåðäÿ åäÿúÿéÿì. Ýþòöðöí!
248
Ôÿððàøëàð èñòÿéèðëÿð Ðèçâàíû ýþòöðñöíëÿð.
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç (éåðèéèð ãàáàüà). Äàéàíûí, ãàðäàøëàðûì! (Ùàìû
äàéàíûð.) Ìÿí ãîúà õàúÿ Ôèðóç àëòìûø èëäèð êè, áó äÿðáàðäà õèäìÿò
åäèðÿì. Áó àëòìûø èëèí ìöääÿòèíäÿ áó ìÿìëÿêÿòäÿ ÿäàëÿò íÿ îëäóüóíó
ìÿí ýþðìÿìèøÿì. Úàìààò ùÿìèøÿ àçàð âÿ ÿçèééÿòäÿ. Àùó-íàëÿ âÿ
íèôðèí ýþéÿ äèðÿíèáäèð. Áó ïàäøàùûí ñàéÿñèíäÿ ùþêóìÿò ÿðêàíû ùÿìèøÿ
úàìààòû ãóëäóð òÿê ñîéìàüà ìÿøüóëäóð. Úàìààòûí ÿêäèéè, áè÷äèéè, ãàçàíäûüû áóíóí öìÿðàéè-äþâëÿòèíèí âÿ îíóí ÿòðàôûíäà äóðàí áó ìöôòÿõîðëàðûí úèáèíäÿäèð. Úàìààò àú, ýþç éàøû òþêöð. Àììà áóíëàð éåéèá
øèøèðëÿð. Áó ïàäøàù òàõòà ÿéëÿøÿí ýöíäÿí èíäèéÿäÿê ñÿëàùè-ìÿìëÿêÿò
âÿ úàìààò ö÷öí áèð äÿãèãÿ äÿ îëñóí ôèêèð åòìÿéèá. Ïåøÿñè âÿçèðëÿðè
áàøûíà éûüûá, úàìààòà àçàð âåðìÿê ö÷öí ÿíâàè-òÿíáèùëÿð èúàä åòìÿêäèð. Ýàù Ùèíäèñòàíäà úàìààò ïóëó èëÿ ÿôè èëàíëàð ýÿòèðäèð âÿ éà ìåøÿëÿðäÿí éûðòûúû ùåéâàíëàð ýÿòèðèá, ìöãÿññèðëÿðè îíëàðëà ýöëÿøäèðèá, ëÿççÿò
àïàðûð. Ãàðäàøëàð, áóäóð îíóí ùþêóìÿòèíèí úàìààòà õèäìÿòè! Îíóí
àõûðûíúû èúàäû äà áó úÿùÿííÿì ãàïûëàðûäûð êè, àäûíà “ßäàëÿò ãàïûëàðû”
äåéèð. Àðõàäàøëàð, äÿõè êèôàéÿòäèð! Ýþç éàøëàðû ñèëàá òÿê ìÿìëÿêÿòè
òóòóá. Áóíà äàâàì åòìÿê îëìàç. Ìÿí ãîúà Õàúÿ Ôèðóçà ñèç ùÿìèøÿ àòà
äåéèáñèíèç. Èíäè äÿ ìÿíèì àòà ñþçöìÿ ãóëàã àñûí. Àëûí áó çàëûì ïàäøàùûí þçöíö âÿ éàíûíäàêû õóíõàðëàðû, îíóí þç òèêäèðäèéè áèíàíûí è÷èíÿ
àòûí! Ãîéóí ãàçäûüû ãóéóéà þçö äöøñöí!
Ï à ä ø à ù (ãàëõûð àéàüà, ãåéç èëÿ). Ìÿëóí, íÿ úöðÿò åäèá áó ñþçö
äåéèðñÿí? (Ãûëûíúû ÷ÿêèð. ßìÿëÿëÿð ïàäøàùûí âÿ éàíûíäàêûëàðûí öçÿðèíÿ
ùöúóì åäèá ãûëûíúëàðûíû àëûá, þçëÿðèíè òóòóðëàð.)
Õ à ú ÿ Ô è ð ó ç . Ìÿí éåòìèø èë äöíéàäà þìð åëÿìèøÿì. Ùå÷ êÿñ áó
ìöääÿòäÿ ìÿíäÿí éàëàí âÿ éàìàíëûã ýþðìÿéèáäèð. Ìÿëóí ñÿíñÿí êè,
ìÿìëÿêÿòè ìÿçàðûñòàíà äþíäÿðèáñÿí! Ýþòöðöí, ãàðäàøëàð! (ßìÿëÿëÿð
ïàäøàùû âÿ âÿçèðëÿðè àòûðëàð îäóí è÷ÿðèñèíÿ. Õàúÿ Ôèðóç Ðèçâàíëà ïàäøàùûí ãûçûíû ÿë-ÿëÿ âåðäèðèð.) Áàõûí, ãàðäàøëàð, áóäóð ÿäàëÿò!
Ù à ì û . Éàøàñûí ÿäàëÿò! Éàøàñûí ãîúà àòàìûç Õàúÿ Ôèðóç!
ÏßÐÄß
__________
249
ÀÜÀÚ ÊÞËÝßÑÈÍÄß
Äðàì, èêè ïÿðäÿäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é – ìöëêÿäàð
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä – îíóí äàðüàñû
Î ú à ã â å ð ä è – êÿíäëè
Ý ö ë ï ÿ ð è – îíóí ãûçû, Ìóñòàôà áÿéèí ñèüÿñè
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì – êÿíä ìöÿëëèìè
Êÿíä ÿùàëèñè, ãàäûíëàð, ÷îúóãëàð
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ßùâàëàò âàãå îëóð. Ìóñòàôà áÿéèí åâèíèí ãàáàüûíäà. Ñÿùíÿíèí îðòàñûíäà áèð áþéöê àüàú. Ýöëïÿðè àüàúûí àëòûíäà áèð áþéöê õàë÷à âÿ äþøÿê ñàëûá ÿòðàôûíà ñó ñÿïèð.
Íå÷ÿ íÿôÿð êÿíäëè, ÿëëÿðèíäÿ òîðáà, õóðúóí, ìöíòÿçèð äóðóáäóðëàð. Ñàèð êÿíäëèëÿð,
ÿëëÿðèíäÿ îðàã, áàëòà, áåë, êöðÿê ñÿùíÿäÿí ýÿëèá, éûüûëàíëàðà ñàëàì âåðèá êå÷èðëÿð.
Î ú à ã â å ð ä è (ÿëèíäÿ òîðáà, Ýöëïÿðèéÿ). À ãûç, àüàí ùÿëÿ ýÿëìÿéèáäèð êè?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Èíäèúÿ àòäàí äöøöá, äÿäÿ, áó ñààò ýÿëÿð. Àììà ÷îõ
ùèðñëèäèð.
Î ú à ã â å ð ä è . Éåíÿ íÿ õÿáÿðäèð?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Íÿ îëàúàã, ñÿùÿð äàðüà õÿáÿð ýÿòèðäè êè, áó ýåúÿ Àòàêèøè
îüëó Úÿôÿð ñó îüóðëàéûá. Êÿùðèçäÿí ãîë àéûðûá, àïàðûá ïàìáûüûíû ñóâàðûá. Áÿé äÿ ÷îõ ùèðñëè äóðóá, àòûíû ìèíèá ýåòäè. Èíäè Úÿôÿðèí áîüàçûíà èï
ñàëûá, éÿùÿðèí äàëûíà áàüëàéûá áóðàéàäÿê ñöðöéöá. Éàçûüû î ãÿäÿð äþéäöðöáäöð êè, áÿäÿíèíäÿ ñàü éåð ãàëìàéûá. (Ñÿñ ýÿëèð.) Áóäóð, àüà ýÿëèð.
Ùàìû êÿíàðà ÷ÿêèëèð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é (äàõèë îëóð). Ùåéâàí óøàüû ùåéâàí! (Ýöëïÿðèéÿ)
Àé ãûç, ýåò àéðàí ýÿòèð. (Ýöëïÿðè ýåäèð.) Ùåéâàí óøàüû ùåéâàí! (Îòóðóð
àüàúûí
äèáèíäÿ.) Íÿ ùàëàë ãàíûðëàð, íÿ ùàðàì. Çàëûì îüëó, ïàìáûüà ñó
__________
ëàçûìäûð, èíñàí êèìè ýÿë èñòÿ, àïàð. (Úàìààòà.) Ùàìûíûç ùàðàìõîðñóíóç,
250
ùàìûíûç îüðóñóíóç! Ýóéà Àëëàù áóéóðàí éîëëà ñó àïàðûá, ïàìáûã ìÿùñóëóíóí äþðääÿí áèðèíè áÿéÿ âåðñÿíèç, úàíûíûç ÷ûõàð. Îäóð êè, Àëëàùûí
ãÿçÿáè ñèçÿ êå÷èá, ÿêèíëÿðèíèçè ýàù ÷ÿéèðòêÿ éåéèð, ýàù äîëó âóðóð, ýàù
ãóðàã àïàðûð. Þçöíöç äÿ éàç ÿêèí÷è, ãûø äèëÿí÷è. (Ýöëïÿðè êàñàäà àéðàí
ýÿòèðèð, áÿé è÷èð.) Èíäè, áóäóð, áóðàéà éûüûëûáñûíûç, íÿ èñòÿéèðñèíèç?..
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àüà, ÷þðÿéèìèç ãóðòàðûá, áèð àç àðïàéà ýÿëìèøèê. Þçöí áèëèðñÿí, áè÷èí âàõòûíà áèð øåé ãàëìàéûá, õûðìàí âàõòû ýÿòèðèá âåðÿðèê.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áóäóð... Èêè àéäàí ñîíðà àðïà äþéÿúÿêñèíèç. Èíäè
àúûíäàí þëöðñöíöç. Íÿ ãÿäÿð àðïà ëàçûìäûð?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àäàìà éàðûì ÷óâàë îëñà, áÿñäèð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Àäàìà éàðûì ÷óâàë âåðÿðÿì, áÿøÿðòèùà õûðìàíäà
ùÿð áèðèíèç áèð ÷óâàë àðïà âåðÿðñèíèç!
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àé àüà, àõû áèç ñÿíèí þâëàäûíûã. Áèçè íèéÿ áåëÿ
äàðà ãûñíàéûðñàí?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . ßñêèê îëìàç. Èñòÿìèðñèíèç, úàíûíûç ÷ûõñûí, àúûíäàí ãûðûëûí. Çàëûì óøàãëàðû, ìÿíèìëÿ øÿðèêëè êÿùðèç ÷ûõàðòäûðûáñûíûç êè,
ñóéóìó äà îüóðëàéûðñûíûç?!
Î ú à ã â å ð ä è . Óøàãëàð, äàíûøûã ëàçûì äåéèë, áÿé áèð ÷óâàë èñòÿéèð,
áèç äÿ áèð ÷óâàë âåðÿðèê. Ýÿëèí áÿðè.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Îúàãâåðäè, ñÿí ÷îõ áàø àïàðûðñàí. Éîõñà ýöìàí
åäèðñÿí êè, ãûçûí ìÿíèì åâèìäÿäèð, ñÿíÿ ìÿí ùå÷ áèð øåé åäÿ áèëìÿðÿì? Âàëëàù, ñÿíè Úÿôÿðäÿí ïèñ êþêÿ ãîéàðàì!
Î ú à ã â å ð ä è . Áÿé, áèçèì úàíûìûç áÿðêäèð. Ùÿð øåéÿ äàâàìûìûç
âàð, íÿ îëàð, äþéÿíäÿ äþéÿðñÿí. Ãûçûìû çîðëà åâèìäÿí ÷ÿêäèðèá àïàðûá
þçöíÿ ñèüÿ åëÿäèí, ÿëèìäÿí íÿ ýÿëäè êè, éåíÿ äÿ íÿ ýÿëñèí?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ñÿíèí ãûçûí ìÿíèì åâèìäÿ àðâàääûð, ñÿí ýÿðÿê
ôÿõð åëÿéÿñÿí. Íÿèíêè áîø-áîø äàíûøûðñàí. (Ìèðçÿ Êÿðèì ýþðöíöð). Ùàìûíûçû, áàõ áó ýÿëÿí (ýþñòÿðèð) õàðàá åëÿéèá.
Îúàãâåðäè êÿíäëèëÿðÿ ÿë åäèð, ùàìûñû ýåäèðëÿð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . À áÿé, àõû Úÿôÿð êèøè þëöð. Áÿäÿíèíäÿ ñàëàìàò éåð éîõäóð.
Þëö êèìè éûõûëûá, íÿôÿñè äÿ ÷ûõìàéûð. Áîüàçûíäàí áèð äàìúû ñó êå÷ìÿéèð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ùå÷ çàä îëìàç. Ðÿèééÿò úàíû èò úàíûíäàí áÿðê
îëàð. Ýåò ýåäÿëÿðÿ äåýèíÿí áÿäÿíèíÿ òÿïèòìÿäÿí çàääàí ñàëñûíëàð.
__________
Ýöëïÿðè ýåäèð.
251
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Òÿçÿ ãÿçåò àëûáñàíìû? Íÿ âàð íÿ éîõ, éåíÿ íÿ
éàëàí-ïàëàí éàçûáëàð?
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Éàëàí-ïàëàíäàí ñîíðà ñÿíÿ ñþéëÿðÿì. Àíúàã,
áÿé, éàõøû èø ýþðìöðñöíöç. Èíäè áó ñààò Úÿôÿðèí îüëó ýÿëìèøäè éàíûìà,
äåéèð, áÿé àòàìû î ãÿäÿð äþéöáäöð êè, àòàì þëöð. Áÿé, äîüðóñó, áåëÿ
èøëÿðèí àõûðû õåéèð îëìàç.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ìèðçÿ Êÿðèì, áó êÿíäèí è÷èíäÿ áèðúÿ àüûëëû àäàì
ñÿíñÿí. Ñÿí äÿ áó úöð äàíûøàíäà ìÿí òÿÿúúöá åäèðÿì. Ìÿí õÿðú
÷ÿêìèøÿì, ïóë òþêìöøÿì, ãàò-ãàò ãàáûã ãîéóá, êÿùðèç ÷ûõàðòìûøàì.
Úàìààòäàí ìÿí ñóéó ìöçàéèãÿ åòìèðÿì, ýÿëñèíëÿð àïàðñûíëàð. Àììà
ãàéäàñû èëÿ, Àëëàù áóéóðàí éîëëà. Íÿèíêè îüóðëóãëà. Ñÿí äÿ, åøèäèðÿì,
úàìààòà íÿñèùÿò åòìÿêäÿí, îíëàðû áàøûíà éûüûá ùàìûñûíû äà õàðàá åëÿéèðñÿí. Áóäóð, úàìààò òàìàì èòàÿòäÿí ÷ûõûá. Úàìààòû éûüûá îíëàðà
ãÿçåò îõóéóðñàí, íÿ áèëèì, Ðóñèéÿäÿ áÿéëÿðè ýöëëÿ ãàáàüûíà ãîéóðëàð,
ìöëêëÿðèíè àëûá úàìààòà âåðèðëÿð, äàùà íÿ ãàéûðûðëàð áèëìèðÿì. Àõûð áóíëàð íÿéÿ ëàçûìäûð? Íÿ ãÿäÿð êè ñÿí áó êÿíäÿ ýÿëìÿìèøäèí, úàìààò
áóíäàí éóìøàã èäè. Èíäè óøàüû äà äèíäèðìÿê îëìóð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿé, úàìààòûí ìöÿëëèìè ìÿí äåéèëÿì, âàõò þçö
ìöÿëëèìäèð, çÿìàíÿ þçö ìöÿëëèìäèð. Ãàðàíëûãäà ãàëàíëàðûí, èøûã àðçóñóíäà, ÿñàðÿòäÿ, çèíäàíäà ãàëàíëàðûí àçàäÿëèê àðçóñóíäà îëìàëàðû òÿáèèäèð.
Äþðä ÿòðàôû èøûã òóòàí çàìàí ãàïûëàðû áàñûá úàìààòû èøûãäàí ìÿùðóì
åòìÿéèí íÿòèúÿñè áó îëàð êè, òÿãàçàéè-âàõò î ãàïûíû à÷àð âÿ áàüëàéàíû
úÿçàñûíà éåòèðÿð. Áàüûøëàéûí, áÿé, ñþùáÿò äöøöáäöð, äàíûøûðàì. Îäóð,
Úÿôÿð êèøèíèí áîüàçûíà èï ñàëûá ñöðöòäöéöáñÿí âÿ þçöíö äÿ î ãÿäÿð
äþéäöðöáñÿí êè, èíäèéÿäÿê þçöíÿ ýÿëìÿéèá. Áóíóí àäûíû íÿ ãîéìàã
îëàð? Ìÿýÿð èíäè õàí ÿñðèäèð? Úàìààòûí àéàüû Òèôëèñäÿ, Áàêûäà,
Ýÿíúÿäÿ. Ùàìûñûíûí ýþçëÿðè à÷ûëûá, ùàìûñû àéûëûáëàð. Íà÷àëíèêëÿðÿ, ïðèñòàâëàðà, éàñàâóëà áåë áàüëàìàã îëìàç. Úàìààò ãèñàñû ñåë òÿê àõàðñà,
îíóí ãàáàüûíû àëìàã ÷ÿòèí îëàð. Ñèç èíäè áóéóðäóíóç êè, ïóë ãîéóá êÿùðèç ÷ûõàðòìûøàì. Ùàðàäàíäûð î ïóë? Î ïóë ðÿèééÿòëÿðèí ÿçèééÿòèíèí íÿòèúÿñè äåéèëìè? Áóéóðóðñóíóç ãàò-ãàò ãàáûã ãîéìóøàì. Õåéð, éàëàíäûð.
Ñèç ãàáûã ãîéìàìûøñûíûç. Î ãàáûüû áó ôÿãèð úàìààò ãîéóá. Ñèç àíúàã
ôÿùëÿíèí áàøûíûí öñòöíö çàëûì êèìè êÿñäèðèá, òàìàøà åëÿéèáñèíèç. Êÿùðèçè
÷ûõàðàí ôÿùëÿäèð. Áóíëàð êå÷ÿíäÿí ñîíðà Úÿôÿð êèøè ñó îüóðëàéûá. Ñÿíèí
îüëóí îíà ñóéó áèð ýåúÿëèê ñàòûá, ïóëóíó àëûá øÿùÿðÿ êåôÿ ýåäèá. Áóíó
__________
ìÿí òÿùãèã åòìèøÿì.
252
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ãóðòàðäûí?
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿëè, áÿé, ãóðòàðäûí. Áàüûøëàéûí, áàøàüðûñû îëäó.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Èíäè äÿ ìÿí äåéèì.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áóéóðóíóç.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áèëèðñÿí, Ìèðçÿ Êÿðèì, ìÿí ñÿíèí õàòûðûíû ÷îõ èñòÿéèðÿì. ×öíêè äîüðóäàí äà áàøûäîëó îüëàíñàí. Àììà ñÿíäÿí ìÿí òÿâÿããå åäèðÿì, ýöíäöç ýåäèá øêîëàäà äÿðñèíè âåðèá, ãàéûäûá åâèíäÿ îòóðàðñàí. Ñÿíäÿí äÿ ãàáàã áóðàäà ìöÿëëèì âàð èäè. Íÿ úàìààò îíó òàíûéûðäû, íÿ î úàìààòû. Ñÿí ó÷èòåëñÿí, äÿðñèíÿ ìÿøüóë îë. Ñÿíèí íÿ áîðúóíà,
áÿé áåëÿ ýÿëäè, ðÿèééÿò áåëÿ ýåòäè. Ãÿçåò àëûðñàí, þçöí îõó. Éûüûá îíëàðà
ãÿçåò îõóìàã ëàçûì äåéèë. Úàìààò ãÿçåòè íÿ åëÿéèð? Ãîé ýåòñèíëÿð
ÿêèíëÿðèíèí, áè÷èíëÿðèíèí äàëûíúà. Éåíÿ ñÿíÿ äåéèðÿì, àüûëëû îë, ñÿí áèð
àüûëëû îüëàíñàí. Áèð êàñûá êèøèíèí îüëóñàí, ýÿëèá áóðàäà áèð ïàð÷à ÷þðÿê
éåéèðñÿí. Ìÿí èñòÿìèðÿì êè, áèçèì àðàìûçäà èíúèêëèê îëñóí.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿé, ìÿí ñèçèí õåéðèíèçè äåäèì. Ìÿí éîõñóë áèð
ìöÿëëèì áàáàéàì. Ùàðàéà ýåòñÿì, áåø óøàüà äÿðñ âåðèá äîëàíàúàüàì.
Ìöëêöì éîõ, åâèì éîõ, ìàëûì éîõ, ãîâóëìàãäàí äà ãîðõìóðàì. Äóñòàãõàíàéà ñàëäûðàðñàí, áèð ïàð÷à ÷þðÿê éåéèá äóñòàãëàðà äÿðñ âåðÿðÿì.
Ñöðýöí åëÿòäèðÿðñÿí, ùàðàéà ýåòñÿì, ìöÿëëèìëèê ìÿíÿ ÷þðÿê âåðÿúÿê.
Àììà âàé ñèçèí ùàëûíûçà. Áóíà ýþðÿ äÿ ìÿí ñèçèí þç ìÿñëÿùÿòèíèçè
äåéèðÿì. Éîõñà, áèð åùòèéàúûì éîõäóð. Àõûðû ñèçèí ö÷öí ïèñ êå÷ÿð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ìÿíèì ö÷öí ïèñ êå÷ÿðñÿ, ÿëàúûíû äà þçöì åëÿðÿì. Ñÿíäÿí òÿâÿããå åäèðÿì úàìààòûí èøëÿðèíÿ ãàðûøìàéàñàí. Ùàìûíû
õàðàá åäèáñÿí. (Áó ùàëäà Îúàãâåðäè, ÿëèíäÿ òîðáà, êå÷èð.) Íÿ ùàëàëû ùàðàìäàí ñå÷èðëÿð, íÿ àëäûãëàðûíû âåðèðëÿð. Áóäóð, ùàìàí áó Îúàãâåðäè ö÷
èë òàìàìäûð, áåø ìàíàò àëûá âåðìèð.
Î ú à ã â å ð ä è (äàéàíûð). Áÿé, íåúÿ áåø ìàíàò?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Éàäûíäàäûðìû êè, ñÿíèí åâèíäÿ ãîíàã ãàëàí êàçàêûí ãàì÷û÷û èòìèøäè. Êàçàê ñÿíè àüàú àëòûíà ñàëûá þëäöðöðäö. Áåø ìàíàò
êàçàêà âåðäèì, ñÿíè ãóðòàðäûì.
Î ú à ã â å ð ä è . Éàäûìäàäûð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Âàõòè êè, éàäûíäàäûð, íèéÿ èíäèéÿäÿê áîðúóíó âåðìèðñÿí?
Î ú à ã â å ð ä è . Áÿé, ìÿí ñÿíäÿí òÿâÿããå åëÿäèì êè, êàçàêà ïóë
âåðèá ìÿíè ãóðòàðàñàí? Ìÿíèì áåëèì àòà-áàáàäàí àüàúà þéðÿíèá. Éöç
äÿôÿ ñÿí äþéöáñÿí, ãîé áèð äÿôÿ äÿ êàçàê äþéñöí. Íÿ îëàðäû, þëìÿéÿ__________
úÿêäèì êè! ßëáÿòòÿ, äþéöá, äþéöá ÷ûõûá ýåäÿðäè âÿ áîðú ïóë ëàçûì
253
îëñàéäû, àëäûüûì éåðè áèëÿðäèì. Áèð äÿ ìÿí áåëÿ ýöìàí åëÿäèì êè, ñÿí
î ïóëó êàçàêà ïåøêÿø âåðèðñÿí. Èíäè êè, áîðú ùåñàá åäèðñÿí, áàø öñòÿ,
ýåäèá áó ñààò ýÿòèðèì. (Ìèðçÿéÿ) Ìèðçÿ Êÿðèì, ýþð éàíûíäà ïóë âàðñà,
áåø ìàíàò âåð. Ñàáàù ùÿôòÿ áàçàðûíà èíÿê àïàðàúàüàì ñàòìàüà, ñàòûá
ýÿòèðèá ïóëóíó âåðÿðÿì.
Ìèðçÿ ÿëèíè ñàëûð úèáèíÿ.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áÿñ ìÿíèì ïóëóì ö÷ èëäèð ãàëûá, îíóí ìöàìèëÿñè
íåúÿ îëñóí? Ìÿí ùåñàá åëÿìèøÿì, ñÿíèí ìÿíÿ îëàí áîðúóí ìöàìèëÿñè
èëÿ áèð éåðäÿ èéèðìè äþðä ìàíàò åëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿé, ñèç áåëÿ åòìÿéèí, áåëÿ èøëÿðÿ èíñàô éîë
âåðìÿç!
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ìÿí ýÿðÿê áóíëàðûí íÿôÿñèíè êÿñèì êè, àüûëëàðû
áàøëàðûíà ýÿëñèí.
Î ú à ã â å ð ä è . Ìèðçÿ Êÿðèì, ùå÷ áèð ñþç ëàçûì äåéèë. Áåëÿ äþâëÿòëè
áÿé èñòÿéÿí éåðäÿ, ìÿí ÷óëóúûðûã âåðÿúÿéÿì. Èñòÿð èéèðìè äþðä ìàíàò
îëìàñûí, éöç èéèðìè äþðä ìàíàò îëñóí. Áÿé, ñàáàù ïóëóí ÷àòàð. Áèð ýöíöí äÿ ìöàìèëÿñèíè ýÿëÿðñÿí öñòöíÿ, ùÿð íÿ ãÿäÿð åäÿðñÿ, àëàðñàí. Ìÿí
êàñûá áàáàéàì, áóäóð, àðïà àïàðûðàì, ÷þðÿê åëÿéèá éåéÿúÿéÿì. Àììà
ñÿíÿ ïëîâ ëàçûìäûð, öñòöíäÿ éàüëû ÿìëèê ÿòè îëñóí.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é (ùèðñëè). Äè, ñöðöí ýåò. Ýþçöíÿ ýèðñèí èéèðìè äþðä
ìàíàò.
Î ú à ã â å ð ä è . Õåéð, áÿé, ýþçöìÿ ýèðìÿç, ãÿïèéèíÿäÿê ýÿòèðèá âåðÿúÿéÿì. Éåéèá ýåúÿëÿð äÿ ðàùàò éàòàñàí! (Ýåäèð.)
Úàìààò, äàëëàðûíäà òîðáà, êå÷èðëÿð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áèùÿéà îüëó áèùÿéàíûí äàíûøûüûíà áàõ! Ìèðçÿ
Êÿðèì, áóíëàð ùàìûñû ñÿíèí êÿëÿéèíäèð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Õåéð, áÿé, úèéÿð éàíàíäà íÿôÿñ ÿâÿçèíÿ àëîâ ÷ûõàð.
Ó ø à ã (ãÿçåò ýÿòèðèð). Ìèðçÿ, äÿôòÿðõàíàäàí ýþíäÿðèáëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì (ãÿçåòè à÷ûð). Ãÿðèáÿ èøäèð! Øÿùÿðäÿí óçàã îëìàüûí ñÿìÿðè áóäóð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íÿ îëóáäóð?
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Òÿçÿ ãÿçåòäèð. Áàêûäàí ýÿëèá, “Êîììóíèñò”.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Êîììóíèñò? Éÿíè íÿ îëñóí?
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Êîììóíèñò íÿ îëäóüóíó úàìààò ñèçÿ àíëàäàð.
__________
Áàêûäà Øóðà ùþêóìÿòè åëàí îëóíäó. Äþâëÿòëèëÿðèí ìàë, ÿìëàêû êå÷èð
254
öìóìè úàìààò èõòèéàðûíà. Ôàáðèêëÿð, çàâîäëàð ùàìûñû úàìààò ìàëû îëóð.
Áÿéëÿðèí, õàíëàðûí éåðëÿðè ùàìûñû ÿëëÿðèíäÿí àëûíûá úàìààòà, ðÿíúáÿðëÿðÿ âåðèëèð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Éàëàíäûð, éàëàí! Åëÿ øåé îëà áèëìÿç. Êèìèí íÿ
èõòèéàðû âàð ìÿíèì àòà-áàáàäàí ãàëàí ìàë-äþâëÿòèìè, ÿìëàêûìû ÿëèìäÿí àëûá, úàìààòà ïàéëàñûí?! Éàëàíäûð!
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì (ãÿçåòè ýþñòÿðèð). Áóäóð, áàõûí.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íÿéÿ áàõàúàüàì! Ùàíñû ñàâàäëà áàõàúàüàì? Áó
éàëàíäûð. Ýþðÿñÿí ùàíñû ÿëè äèíú äóðìàç áó ãÿçåòè éàçûá ýþíäÿðèáäèð.
Ìèðçÿ Êÿðèì, òÿâÿããå åäèðÿì, áó ãÿçåòè áèð àäàìà ýþñòÿðìÿ. Ìÿí
øÿùÿðÿ àòëû ýþíäÿðÿðÿì, áèð ñÿùèù õÿáÿð ýÿòèðñèí. (×àüûðûð.) Ýöëìÿììÿä! (Ýöëìÿììÿä äàõèë îëóð.) Ýÿðÿê áó ñààò àòû ìèíèá øÿùÿðÿ ýåäÿñÿí.
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Áÿé, Úÿôÿð þëäö. Èíäè íåúÿ åëÿéÿê?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íÿ äàíûøûðñàí? Íåúÿ þëäö?..
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Ùÿãèãÿò, þëäö.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é (ùþâëíàê ãàëõûð). Ýåäÿê! (Öðÿéè äàðûõìûø éûõûëûð
Ýöëìÿììÿäèí ãóúàüûíà.)
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Þëìÿç, ãîðõìà, éóõóéà ýåäèá. Àéûëûá áàøãà áèð
äöíéà ýþðÿúÿêñÿí. Ãèñàñ äöíéàñû!..
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ùÿìèí éåðäÿ. Ìóñòàôà áÿé âÿ Ýöëìÿììÿä ñþùáÿò åäèëÿð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . À áàëàì, áó êÿíäÿ íÿ îëóá? Õàðàáàéà äþíöá, áèð
èíñàí ýþðöíìöð.
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Úàìààò àõøàìäàí ýåäèá, âàõòäûð, èíäè ãàéûäàðëàð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ùàðàéà ýåäèáëÿð?
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Ùÿôòÿ áàçàðûíà. Àõøàì éöçáàøû ùþêì ýÿòèðìèøäè
êè, Áàêûäà òÿçÿ ùþêóìÿò ÿìÿëÿ ýÿëèá. Íÿ áèëèì, äåéèðëÿð êè, áÿéëÿðèí
éåðëÿðèíè áöòöí àëûá ðÿèééÿòÿ ïàéëàéàúàãëàð. Èíäè ùÿôòÿ áàçàðûíà ùþêóìÿò àäàìëàðû ýÿëèá. Úàìààòû îðàéà ÷àüûðûðëàð êè, òÿçÿ çàêîíó îíëàðà
õÿáÿð âåðñèíëÿð. Áó õÿáÿð ýÿëÿí êèìè ó÷èòåë Ìèðçÿ Êÿðèì úàìààòû éûüûá
__________
áàøûíà äåäè: ýÿðÿê êÿíääÿ áèð íÿôÿð áàøûïàïàãëû ãàëìàéà. Ùàìûíû äà
255
ùÿôòÿ áàçàðûíà àïàðäû. Éöçáàøûíûí äà àéàüûíà áóõîâ âóðóá, òþâëÿéÿ ñàëäûëàð. Úàìààòäàí àéàüûíà ýöúö ÷àòàí, ùÿìèí ñààò ïèéàäà éîëà äöøäö.
Ãàëàíû äà àäàìà áèð àò, èêè àäàìà áèð àò ìèíèá ýåòäèëÿð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áÿñ áóíó íèéÿ ìÿíÿ õÿáÿð âåðìÿäèí?
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Î âÿäÿ ñÿí éàòìûøäûí. Îéàòìàüà úöðÿò åëÿìÿäèì. Áèð äÿ, áÿé, õÿáÿð âåðìÿéèí íÿ ôàéäàñû?! Áóðàíûí áÿéè Ìèðçÿ
Êÿðèìäèð. Úàìààòûí óøàãëàðûíûí áàøëàðûíû òóòóá áèð-áèð êÿñÿ, îíäàí
èíúèìÿçëÿð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ìèðçÿ Êÿðèì äÿ ýåäèá?
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Ìÿýÿð áèëìèðñÿí êè, úàìààò èøëÿðèíäÿ ùÿìèøÿ
ãàáàüà äöøÿí Ìèðçÿ Êÿðèìäèð? Âàõòûíäà úèëîâóíó ÷ÿêìÿäèí. Èíäè äÿ
äàëûíû áàüëàìàã îëìàéûð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íÿ ÷àðÿ ãûëûì? Ïðèñòàâà íå÷ÿ äÿôÿ äåäèì. Íà÷àëíèê áèçÿ ýÿëÿíäÿ îíà éàëâàðäûì, áó íàäöðöñòö ìÿíèì áàøûìäàí ðÿää
åëÿñèí, ñþç âåðäè. Ñîíðà øêîëàëàð áþéöéö ýÿëäè. Î äà äåéèð êè, áÿé, èíäèéÿ òÿê áó êÿíä øêîëàñû îí-îí áåøäÿí àðòûã øàýèðä ýþðìÿéèá. Àììà
Ìèðçÿ Êÿðèì éåòìèøäÿí àðòûã éûüûá. Áåëÿ ÿâÿçñèç ìöÿëëèìè ùå÷ âàõò
ýþòöðìÿê îëìàç. Äåéèð, ÿýÿð øêîëà òóòñà, úàìààò îíà èêè éöç óøàã âåðÿð.
Õöëàñÿ, îíäàí äà ÿëàú îëìàäû. Èíäè ýÿðÿê áàøûìûçû íîõòàëàéûá âåðÿê
îüóë-óøàã ÿëèíÿ!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Áÿé, þçöí äÿ áîøëóã åëÿéèáñÿí. Íÿ îëàðäû, ýÿäÿëÿðèí áèðèíÿ ìèí ìàíàò âåðÿéäèí, ãóëàüûíûí äèáèíÿ áèð ýöëëÿ ãîéàéäûëàð,
éàòàéäû éåðÿ!..
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Åëÿ îíó äå äÿ! Î äà ìÿíèì àõìàãëûüûìäàí! Áóíäàí ñîíðà îíóí ãàáàüûíäà äóðìàã îëàúàã?!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Áÿé, ìÿí áóíäàí äà áÿäòÿðèíäÿí ãîðõóðàì.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íåúÿ áÿäòÿðèíäÿí?!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Ãîðõóðàì, úàíûìûç äà ÿëäÿí ýåäÿ. Éöçáàøûíûí
àéàüûíà áóõîâ âóðàí êèìè, áèçÿ äÿ ÿë ãàòàðëàð. ßëÿëõöñóñ êè, ùÿôòÿ áàçàðûíäàí àüçû éåëëè ýÿëÿëÿð. Ùÿòòà áóíó ñèçÿ äåìÿê èñòÿéèðäèì. Ýåäÿíäÿ äåéèðäè êè, áàçàðäàí ãàéûäàíäàí ñîíðà Ìóñòàôà áÿéè éöçáàøûäàí ïèñ
êþêÿ ãîéàúàüàì!..
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é (ôèêðÿ ýåäèð). Éàìàí ýöíÿ äöøìöøöê. Äîüðóäàí
äà, ùàðàìçàäÿäÿí íÿ äåñÿí ÷ûõàð. Áèëèðñÿí, Ýöëìÿììÿä, áèç áóðàäà
äàéàíà áèëìÿéÿúÿéèê. Óøàãëàðà äåýèíÿí àòëàðû ÷ÿêñèíëÿð, ìèíÿê, áèð
éàíà ÷ûõàã.
__________
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Àò íÿ ýÿçèð ìèíÿñÿí.
256
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Íåúÿ? Íÿ ñþéëÿéèðñÿí?!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Ñþéëÿìÿê éîõäóð, àõøàì ìåùòÿð òþâëÿíèí ãàïûñûíû à÷ûá, àòëàðûí ùàìûñûíû âåðäè úàìààòà! Ñÿíèí êöðÿí àòûíû äà Ìèðçÿ
Êÿðèì ìèíäè.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áèðúÿ à íàäöðöñò ìåùòÿðè áóðàéà ÷àüûð, îíóí àòàñûíà îä âóðóì. Òåç ÷àüûð!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Áóðàäà ìåùòÿð íÿ ýÿçèð, ÷àüûðûì! Î äà ìÿíèì
àòûìû ìèíèá ýåäèá.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áÿñ, î áÿäáÿõò îüëó, íèéÿ ýÿëèá ìÿíÿ õÿáÿð âåðìÿäèí? Éàòìûøäûì, àéàüûìäàí ñöðöéöá îéàäà èäèí.
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . ×îõ äà îéàòäûì, íÿ ôàéäàñû? Áèð àç äà ùþðìÿòèí
ýåäÿúÿê èäè. Ìåùòÿðÿ ìÿí äåéÿíäÿ êè, àé áàëàì, ìÿíèì àòûìû íèéÿ
ìèíèðñÿí, äåäè, äàéàí, áàçàðäàí ýÿëèá ñÿíèí þçöíö ìèíÿúÿéÿì. Ùÿëÿ
÷îõ ñþç äåäè, äîüðóñó, äåìÿê èñòÿìèðÿì. (Áèð àç äàéàíûá) Ùÿëÿ ñÿíèí
äÿ ùàããûíäà áèð àç àðòûã-ÿñêèê äàíûøäû. Äåéèð, àüàíëà ñÿí ìÿíÿ åøøÿê
àðïàñû éåäèðòìèñèíèç. Èíäè äÿ ïëîâó éåéèá àðïàíû ñèçÿ éåäèðäÿúÿéÿì.
Õöëàñÿ, ÷îõ áàø àïàðäû.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Éîõ, èø ãîðõóëóäóð. (Ýöëìÿììÿäÿ) Õàòà ýþðöíöð, óøàãëàðà äåýèíÿí êè, ùàìûñû éàðàãëàíñûíëàð.
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Áÿé, áó êÿíääÿ áàøûïàïàãëû áèð ñÿíñÿí, áèð äÿ ìÿí!
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áÿñ íÿ åòìÿëè, íÿ ÷àðÿ åòìÿëè?
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Þçöíö òîõòàã ñàõëà, áóäóð, úàìààò ãàéûäûð.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é (ùÿéÿúàíëà ýÿçèð). Éîõ, éàìàí éåðäÿ àõøàìëàäûã.
Ùàìûñûíû åëÿéÿí î Ìèðçÿ Êÿðèìäèð. (Úàâàí áèð êÿíäëè ñÿùíÿäÿí êå÷èð.)
Àé ýÿäÿ, áèð äàéàí ýþðöì.(Êÿíäëè äàéàíûá ÿéðè-ÿéðè áàõûð.) Êå÷ÿíäÿ
íèéÿ ñàëàì âåðìèðñÿí? (Êÿíäëè úàâàá âåðìÿéèá êå÷ÿðêÿí) À ýÿäÿ áèð
äàéàí!
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è (äàéàíûð). Íÿ äåéèðñÿí?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ùàðàäàí ýÿëèðñÿí?
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Ùÿôòÿáàçàðûíäàí.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Î Áàêûäàí ýÿëÿíëÿð êèìäèð? Íÿ äàíûøûðäûëàð?
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Èíäè âàõòûì éîõäóð, ñîíðà äåéÿðÿì. (Ýåäèð)
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áèùÿéàíû ýþðöðñÿí!
Ý ö ë ì ÿ ì ì ÿ ä . Àëëàù áÿäòÿðèíäÿí ñàõëàñûí.
__________
Ìèðçÿ Êÿðèì ñÿùíÿäÿí êå÷èð.
Ìóñòàôà áÿé. Ìèðçÿ Êÿðèì, Ìèðçÿ Êÿðèì. Áèð áóðàéà çÿùìÿò ÷ÿê.
257
Úàìààò äÿñòÿ èëÿ êå÷èð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Íÿ áóéóðóðñàí, áÿé?
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áèðúÿ ñÿí áó èøëÿðè ìÿíÿ áàøà ñàë!
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Ìÿí, äîüðóñó, ùå÷ áèð øåé áàøà ñàëà áèëìÿðÿì!
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Áó Áàêûäàí ýÿëÿíëÿð íåúÿ øåéäèð?
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿé, ìÿí áèð íå÷ÿ èëëÿðäèð êè, áó áàðÿäÿ äàíûøûðäûì. Èíäè äÿõè ñþçöì éîõäóð. Áóíäàí ñîíðà úàìààòëà þçöíöç äàíûøàúàãñûíûç. Ìÿí âÿçèôÿìè ãóðòàðìûøàì!
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Äîüðóñó, ìèðçÿ, úàìààòûí ùàëûíû ïèñ ýþðöðÿì. Ãîðõóðàì, ìÿíè áèùöðìÿò åëÿéÿðëÿð. Ñÿí îíëàðà íÿñèùÿò åëÿ. Äåýèíÿí àüñàããàë àüàíûçäûð, îíóí ùþðìÿòè âàúèáäèð. ßýÿð èñòÿìèðëÿð, áàø öñòÿ,
ìÿí åëÿ áó ýöí áóðàäàí áàø ýþòöðöá ýåäÿðÿì. Êÿíä äÿ ñèçèí, ìöëê äÿ
ñèçèí, ÿêèí äÿ, ñó äà, ùåéâàíëàð äà...
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Áÿé, úàâàáûíû áèð íå÷ÿ ýöí áóíäàí ãàáàã äþéäöðöá þëäöðäöéöíöç Àòàêèøè îüëó Úÿôÿðèí îüëó ñèçÿ âåðÿð. Ìÿí ÷îõ äåäèì. Ùÿðýàù ìÿíèì äåäèêëÿðèìÿ ÿìÿë îëóíñàéäû, ýèðÿ äÿ äöøìÿçäèíèç!
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Ìèðçÿ Êÿðèì, àâàìàì, ñàâàäûì éîõäóð, äÿðñèì
éîõäóð. Áàøà äöøìÿìèøÿì. Àìàíäûð, úàìààò ùàìûñû ñÿíèí ñþçöíÿ áàõûð.
Ýÿðÿê ìÿíÿ ñÿí áèð òÿùÿð ÷ÿêÿñÿí!
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Ñÿùâ åäèðñèíèç, áÿé. Ùå÷ áèð ñàâàä ÿùëè ñÿí ýþðÿí
èøè áàúàðìàç. Ùå÷ áèð àëèì óñòàëûãäà ñèçÿ ÷àòìàç! Ñèç íÿ áóéóðóðñóíóç!
Áàüûøëàéûí, ìÿíèì ÿëèìäÿí ùå÷ áèð øåé ýÿëìÿç. Áóäóð, úàìààò ýÿëèð.
Ñþùáÿòè åëÿéÿ áèëÿðñèíèç.
Ìèðçÿ Êÿðèì ÷ÿêèëèð êÿíàðà. Áó äÿñòÿ úàìààò, ãàáàüûíäà Îúàãâåðäè, ÿëèíäÿ
ãûðìûçû þðòöëö òàáàã äàõèë îëóð. Ñÿùíÿ îüóë-óøàãëà äîëóð.
Î ú à ã â å ð ä è (áàø ÿéèð). Áÿé, ñÿí èíäèéÿäÿê áèçÿ àüàëûã åëÿéèáñÿí.
Áàáàëàðûìûç ñÿíèí áàáàëàðûíà ãóëëóã åäèá. Àòàëàðûìûç àòàíûçûí ãàïûñûíäà îëóáëàð. Þçöìöç äÿ þçöíöçÿ íþêÿð îëìóøóã. Èíäè äÿ èøëÿð äÿéèøèá.
Ùàìû áÿéëÿðèí éåðëÿðè âÿ äþâëÿòëÿðè ðÿèééÿòÿ ïàéëàíûð. Áèç äÿ áîðú áèëèðèê, ýÿëèá ñÿíäÿí èíäèéÿäÿê ýþðäöéöìöç èíñàíèééÿòèí, éàõøûëûüûí ðàçûëûüûíû åäÿê. Ùÿìèøÿ ãàïûíà òàõûëà, ïóëà ýÿëìèøèê, ÷þðÿéÿ ýÿëìèøèê, ùå÷
âÿäÿ ÿëèáîø éîëà ñàëìàéûáñàí! Áèç ñÿíäÿí ÷îõ ðàçûéûã. Àëëàù ñÿíäÿí
ðàçû îëñóí.
Ì ó ñ ò à ô à á ÿ é . Úàìààò, Àëëàù áèëèð êè, ìÿí ùå÷ âÿäÿ ñèçè þç
þâëàäûìäàí
__________ñå÷ìÿìèøÿì. Ùÿìèøÿ ñèçèí õîøáÿõòëèéèíèçè èñòÿìèøÿì.
Äîüðóäóð, áÿçèíèçè èíúèòìèøÿì, îëà áèëñèí äþéìöøÿì, éà ñþéìöøÿì.
258
Ùàìûñûíû àòàëûã, áþéöêëöê úÿùÿòèíúÿ åëÿìèøÿì. Àììà éåíÿ äÿ òÿâÿããå åäèðÿì ìÿíè áàüûøëàéàñûíûç!.. Ìÿí þçöì þç õîøóìëà âàð-éîõóìó
ñèçÿ âåðèá, áó ýöí áóðàäàí ýåäÿúÿéÿì.
Î ú à ã â å ð ä è . Àëëàù ñèçäÿí ðàçû îëñóí, àüà! Áèç ñÿíäÿí ÷îõ ðàçûéûã
âÿ ñÿíè áóðàäàí ùå÷ éàíà ãîéìàéàúàüûã ýåäÿñÿí! Ýÿðÿê ùÿìèøÿëèê
áèçèì è÷èìèçäÿ ãàëàñàí. (Òàáàüû ãîéóð éåðÿ.) Áó ïåøêÿøè äÿ òÿâÿããå
åäèðèê áèç íþêÿðëÿðèíèçäÿí ãÿáóë åäÿñÿí.
Ìóñòàôà áÿé ïåøêÿøè àëûð, þðòöéö ýþòöðäöêäÿ áèð äÿíÿ èëìÿê ùþðöëìöø êÿíäèð
ýþðöá ðÿíýè ãà÷ûð âÿ þçöíö èòèðèð.
Î ú à ã â å ð ä è . Áÿé, áó áèð øåé äåéèë, áó ùÿìèí Úÿôÿð êèøèíèí áîüàçûíà ÷àëûá ñöðöòäöðäöéöí êÿíäèðäèð. Áèëèðñÿí, áÿé, ñÿí áó àüàúû ÷îõ
ñåâèðñÿí âÿ ùÿìèøÿ äÿ äåéèðäèí êè, ìÿí âÿñèééÿò åäÿúÿéÿì êè, þëÿíäÿ
ìÿíè áó àüàúûí äèáèíäÿ áàñäûðñûíëàð. Èíäè áèç äÿ áåëÿ ìÿñëÿùÿò ýþðìöøöê êè, ñÿíè áó àüàúäàí àñàã, ùÿìèí áó ãàíëû èïëÿ âÿ áÿäÿíèíè äÿ þç
âÿñèééÿòèíÿ ýþðÿ áóðàäà áàñäûðàã! Òà ùÿìèøÿëèê áó ñåâýèëè àüàúûí
êþëýÿñèíäÿ éàòàñàí. Áó èñòÿêëè íþêÿðèí Ýöëìÿììÿäè äÿ ñÿíäÿí àéûðìàéàúàüûã. Çÿùìÿò îëìàñà, àéàüà ãàëõ! (Ìóñòàôà áÿé èñòÿéèð ñþç äåñèí,
äèëè òóòóëóð, ñþç äåéÿ áèëìèð.) Óøàãëàð, äåéÿñÿí áÿéèí ãû÷û àüðûéûð, àéàüà
ãàëõà áèëìèð. Ùå÷ çÿùìÿò âåðìÿéèí! Ýÿëèí þçöíöç ýþòöðöí! (Áÿéÿ)
Áÿé, ùå÷ ñèçÿ ÿçèééÿò îëìàéàúàã. Êÿíäèð ãàéäà èëÿ ñàáóíëàíûáäûð. Ö÷
äÿãèãäÿí ñîíðà ðóùóí úÿííÿòäÿ ïëîâ éåéÿúÿê. Ýÿòèðèí, óøàãëàð. (Íå÷ÿ
íÿôÿð úàâàí, áÿéè ýÿòèðèá àüàúäàí àñûðëàð.) Ýöëìÿììÿäèí äÿ ãîëëàðûíû
áàüëàéûí.
Ýöëìÿììÿäè äÿ òóòóðëàð.
Ý ö ë ï ÿ ð è (äàõèë îëóð). Áóíóìó èñòÿéèðäèí, Ìóñòàôà áÿé? Èíäè àë
ïàéûíû! Úàìààò, ìÿí ñèçèí ãûçûíûçàì. Áó çàëûì ìÿíè ýöúëÿ àòàìûí ÿëèíäÿí àëûá, ýÿòèðèá çèíäàíà ñàëûá, èíäèéÿäÿê ÿçàá âåðèðäè. Èíäè áó úÿçàñûíà
÷àòäû. Ìÿí äÿ áóíóí ãàïûñûíû ñèçÿ à÷ûðàì. Ýÿëèí íÿ ãÿäÿð ïóëó, ìàëû,
äþâëÿòè, ãûçûëû âàð, ùàìûñûíû àïàðûí. Ùàìûñû ñèçÿ ãóðáàíäûð.
Úàìààò òþêöëöøöðëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì (ãàáàüà éåðèéèð). Úàìààò, ñàêèò îëóí. (Ùàìû ñàêèò
îëóð.) Ìóñòàôà áÿéèí äþâëÿòèíäÿí ýÿðÿê ùå÷ øåé äàüûëìàñûí. Ùàìûñû
ýÿðÿê
ñèéàùèéÿ ñàëûíñûí âÿ ãàéäà öçðÿ úàìààò âÿêèëëÿðèíèí èõòèéàðûíà âå__________
ðèëñèí êè, îíëàð äà úàìààòà òÿãñèì åòñèíëÿð. Èíäè, úàìààò, ìèí èëëÿðëÿ
259
áîéíóìóçäà îëàí ÿñàðÿò çÿíúèðè ãûðûëäû âÿ áó ÿìëàêà ñèç ñàùèá îëäóíóç.
Ñèç äÿ ýÿðÿê ñöáóò åäÿñèíèç êè, áó íåìÿòëÿðÿ ëàéèãñèíèç. Èíäèéÿäÿê áÿéëÿðÿ èøëÿìèñèíèç, èíäè þçöíöçÿ èøëÿéÿúÿêñèíèç. Áÿé ñèçè çîðëà èøëÿäèá,
èíäè èñÿ þçöíöç ùÿâÿñëÿ, óøàãëû-áþéöêëö ÷àëûøàñûíûç âÿ èêèãàò, ö÷ãàò
çÿùìÿò ÷ÿêèá áó èõòèéàðûíûçà êå÷ÿí ìöëêö àáàä åäÿñèíèç. Èíäèéÿ ãÿäÿð
ýöíäöçëÿð èøëÿéèá ýåúÿëÿð éàòûáñûíûç. Èíäè èñÿ ëàçûì îëñà ýÿðÿê ýåúÿ äÿ
èøëÿéÿñèíèç. Ýÿðÿê ñèçèí ùÿð áèðèíèçèí äàõìàëàð ÿâÿçèíÿ ýþçÿë èìàðÿòèíèç îëñóí. Ãàïûíûçäà ùåéâàíëàðûíûç îëñóí. Åâëÿðèíèçäÿ åëåêòðèê ÷ûðàãëàðû éàíñûí. Éàâàí ÷þðÿê ÿâÿçèíÿ ïëîâ éåéÿñèíèç. Áóíóí ùàìûñû çÿùìÿòëÿ
îëàð. Èíäèéÿäÿê ùþêóìÿò ïóëóí ÿëèíäÿ èäè. Áóíäàí ñîíðà ùþêóìÿò
çÿùìÿòêåøëÿðèí ÿëèíäÿ îëàúàã. Àü ÿëëÿðèí äöíéàñû ìÿùâ îëäó. Èíäè
éàøàñûí ãàáàðëû ÿëëÿð!..
Ú à ì à à ò . Éàøàñûí Ìèðçÿ Êÿðèì! Éàøàñûí áèçèì ìöÿëëèìèìèç!..
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Àíàëàð, áàúûëàð! Ñèç äÿ úÿùðÿëÿðèíèçè, äàðàãëàðûíûçû ñàçëàéûí, áàøëàéûí éóí ÿéèðìÿéÿ, øàë òîõóìàüà. Ñèçèí éîëóíóçäà
ãàíëàð òþêöëÿúÿê. ×öíêè ùÿëÿ äöíéà òÿìèçëÿíìÿéèáäèð. Ìóñòàôà áÿéëÿð
÷îõäóð. Áó éîëäà ÷àëûøàí úàâàíëàðûìûçà ëèáàñ ëàçûìäûð. Áóíó ñèç àíàëàð
âåðÿúÿêñèíèç. Õûðäà óøàãëàð äà ýÿðÿê ìÿêòÿáÿ ýåòñèíëÿð. ×öíêè áèçèì
ýÿëÿúÿê öìèäëÿðèìèç áàëàëàðäûð. Ìÿêòÿáèìèç äàð îëìàüûíà ýþðÿ Ìóñòàôà áÿéèí åâèíè ìÿêòÿá âÿ úàìààò åâè ãàéûðûðûã. Ùàéäû, ãàðäàøëàð, öðÿêëÿ
éàïûøûí êîòàíûí äÿñòÿéèíäÿí! Éàøàñûí çÿùìÿò! Ìÿùâ îëñóí çöëì!
Ú à ì à à ò . Éàøàñûí çÿùìÿò! Éàøàñûí Ìèðçÿ Êÿðèì!
Ì è ð ç ÿ Ê ÿ ð è ì . Éàøàñûí úàìààò ùþêóìÿòè!
ÏßÐÄß
__________
260
ÃÎÚÀ ÒÀÐÇßÍ
Áèð ïÿðäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Òàðçÿí.
Îíóí þâðÿòè.
Ö÷ íÿôÿð ñàçÿíäÿ.
Òàðçÿíèí îòàüû, ñàäÿ äþøÿíìèø. Ìöãàáèëäÿ áèð ÷àðïàéû ãîéóëóá. Òàðçÿíèí þâðÿòè ÿéëÿøèá òèêèøëÿ ìÿøüóëäóð. Ãàïûäà òàããûëòû åøèäèá, úÿëä ãàëõûá ãàïûéà òÿðÿô ýåäèá
à÷ûð. Òàðçÿí-ãîúà àüàúà ñþéêÿíÿðÿê äàõèë îëóð. Þâðÿòè îíóí ãîëóíäàí éàïûøûá
ýÿòèðèá ÷àðïàéûíûí öñòöíäÿ ÿéëÿøäèðèð.
Ò à ð ç ÿ í . Áèð àç ñó âåð è÷èì.
Þ â ð ÿ ò (ñó âåðèð). À êèøè, áó íàõîø ùàëÿò èëÿ áèð áåëÿ ùàðàäà èäèí?
Ò à ð ç ÿ í . Óçàã ýåòìèøäèì. ßéëÿøìèøäèì áàüäà, òÿçÿ ÷ûõàí
÷è÷ÿêëÿðÿ, ýþé îòëàðà òàìàøà åäèðäèì. Âÿ þçöì-þçöìÿ ôèêèð åäèðäèì êè,
íÿ îëàðäû, èíñàí äà ÿëÿôèééàò êèìè ãûøäà éóõóéà ýåäÿéäè âÿ áàùàð ýÿëÿíäÿ ýöë-÷è÷ÿê êèìè à÷ûëàéäû. Óøàãëàð øàä-õöððÿì áàüûí õèéàáàíûíäà
ùÿð òÿðÿôÿ éöéöðöøöá îéíàøûðëàð. Îíëàðà áàõäûãúà ôèêèð åäèðäèì êè, õóäàéà, ýþðÿñÿí áó óøàãëàðûí ùå÷ ôèêèðëÿðèíÿ ýÿëèðìè êè, îíëàð äà ãîúàëàúàãëàð, ÿëèë îëàúàãëàð. Èíäè âÿùøè úåéðàíòÿê éöéöðÿí áàëàëàð áèð âàõò
ìÿíèìòÿê ÿëè àüàúñûç éåðäÿí ãàëõìàéàúàãëàð. Áèð âàõò âàð èäè, ìÿí äÿ
óøàã èäèì, úàâàí èäèì... Èíäè íÿéÿ ëàçûìàì? Ýþç ýåäèá, ãîë ýåäèá,
ãàáèëèééÿò ýåäèá. Ìÿí èëÿ áèð ÷öðöê àüàúûí òÿôàâöòö éîõäóð. Áèð ýöí
ãÿôëÿòÿí éûõûëàúàì. Âÿ éûõûëäûì íÿ îëàúàã, äöíéàäàí íÿ ÿñêèëÿúÿê,
êèìÿ ìÿíèì þëìÿéèì òÿñèð åäÿúÿê?.. Îõ, îõ, îõ... Î òàðû ìÿíÿ âåð
ýþðöì. (Þâðÿò òàðû âåðèð, ãîúà èñòÿéèð ÷àëñûí, áàúàðìàéûá ãîéóð éåðÿ.)
Éîõ, îëìàäû... Áàðìàãëàðûì ìèçðàáû òóòìàéûðëàð. Àõ êå÷ÿí ýöíëÿð!
Ìÿíäÿí áàø òàð ÷àëàíìû òàïûëàðäû?! Øÿùÿðëÿðäÿí òåëåãðàô âóðóá ìÿíè
àïàðàðäûëàð. Òàðû ñèíÿìÿ áàñûá, ÿââÿëèíúè ìèçðàáû âóðàíäà áöòöí úàìààòûí íèòãè áàòàðäû. Áèð àäàìäàí ñÿñ ÷ûõìàçäû. ×àëûá ãóðòàðàðäûì, òàðû
__________
ãîéàðäûì éåðÿ, áàõàðäûì òàðûí òÿñèðèíäÿí àéðûëìàéûá. Ìÿíèì ðàñòûìû
261
áèð çèíÿôñ ÷àëà áèëìÿçäè. Èíäè áèð ìèçðàá âóðà áèëìèðÿì. Ìÿíèì áàøûìäàí ïóëó éàüûø êèìè éàüäûðàíëàð ùàðàéà ýåäèáëÿð? Ìÿíè ìÿúëèñëÿðèíäÿ
ýþðìÿêäÿí ôÿõð åäÿíëÿð èíäè ñàëàì äà âåðìèðëÿð. Ãÿðèáÿäèð òÿáèÿòèí
ãàíóíó. Ùå÷ áèð ìåìàð þç òèêäèéè áèíàíû þç ÿëèëÿ ó÷óðìàç. Áÿñ ñÿáÿá
íÿäèð èíñàí êèìè ýþçÿë áèð áèíàíû éàïàí òÿáèÿò îíó òÿõðèá åäèð? Ìÿíèì
ùàëÿòèìÿ ñàëûð. Ìÿíè áàðìàüû èëÿ ýþñòÿðÿíëÿð íåúÿ îëóáëàð? Ùàðàéà
ýåäèáëÿð? (Ãàïû äþéöëöð.) Þâðÿò, äóð ãàïûíû à÷, ýÿðÿê áèçèì óøàãëàð
îëñóí, áàüäà ýþðäöì, äåäèì ýÿëñèíëÿð, áèð àç èõòèëàò åéëÿéÿê. Áèð òÿê
ñÿíÿòêàð ñÿíÿòêàðûí ãÿäðèíè áèëèá éàääàí ÷ûõàðòìàç. (Þâðÿò ãàïûíû à÷ûð,
ö÷ íÿôÿð ñàçÿíäÿ ÷àëüû àëÿòëÿðè èëÿ äàõèë îëóðëàð.) Ýÿëèí, ýÿëèí, ìÿíè
ýþçÿë øàýèðäëÿðèì, àíúàã ñèç ìÿíè éàääàí ÷ûõàðòìàéûðñûíûç.
Þ â ð ÿ ò . À êèøè, áó íÿ ùàëÿòäèð ñÿíäÿ! Áóäóð ö÷ àéäûð éîðüàíäþøÿêäÿñÿí, áó ùàëÿòè ñÿíäÿ ìÿí ýþðìÿìèøÿì. Ýÿçèá ýÿëèáñÿí, áèð àç
óçàí, éîëäàøëàðûí ñÿíèíëÿ ñþùáÿò åòñèíëÿð. Éîõñà ÷îõ äàíûøìàã ñÿíè
äàùà äà çÿèô ñàëàð.
Ò à ð ç ÿ í . Ìÿí þçöì äÿ áóýöíêö ùàëÿòèìè àíëàìàéûðàì. Èñòÿéèðÿì
÷àëàì, îõóéàì, îéíàéàì. Áàùàðûí ýöíöíäÿíäèðìè, ùàâàíûí õîøëóüóíäàíäûðìû, úÿìè èíäèéÿäÿê éàòìûø ùèññèéàòûì îéàíûá. Õóá, ìÿí
óçàíûì. (Ñàçÿíäÿëÿðÿ) Ñèç äÿ ìÿí þéðÿòäèéèì ðàñòû ÷àëûí. (Óçàíûð,
ñàçÿíäÿëÿð ðàñò ÷àëûðëàð.) Àõ áèâÿôà ôÿëÿê, íÿ éàäûìà äöøäö: Øàìàõû
éàéëàüûíäà éàé ôÿñëè, àéäûíëûã áèð ýåúÿäÿ ÷àéûí êÿíàðûíäà ìÿúëèñ ãóðóëóá. Àé äóðóá áàøûìûçûí öñòöíäÿ, èøûüû äöøöá ÷àéà. Ýþç éàøû êèìè ÷àéûí
ñóéó øûðûëòû èëÿ àõûð âÿ àéûí èøûüû ñóéà äöøöá ðÿíýàðÿíý íÿãøëÿð ýþñòÿðèð.
Ìÿí ùÿìèí áó ðàñòû ÷àëûðàì. ×àé êÿíàðûíäàêû áàüûí áöëáöëëÿðè ñÿññÿñÿ âåðèá òàð èëÿ áàùÿì îõóéóðëàð. Ìÿí äàéàíàíäà îíëàð äà äàéàíûð,
ìÿí ÷àëìàüà áàøëàéàíäà îíëàð äà îõóìàüà áàøëàéûðëàð. Ýåúÿ ñàêèò,
ìÿúëèñ ýóøùóø èëÿ ãóëàã âåðèð, ýóéà àé âÿ ýþéöí óëäóçëàðû, ùàìûñû þç
ýÿðäèøèíäÿí äàéàíûá ìàò-ìÿáùóò ìÿíèì ÷àëüûìà ãóëàã àñûðëàð. Îíäà
ýþðäöì áèð äÿíÿ áöëáöë ìÿíèì öñòöìÿ ýÿëèá þçöíö òàðà ÷ûðïûá ýåòäè.
Äÿðùàë Ìàùìóä àüà, Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí, ãàëõûá ìÿíèì àëíûìäàí
þïöá äåäè: “Àôÿðèí ñÿíÿ! Þëìÿ, éàøà!”. Áóäóð þëìÿéèá éàøàéûðàì, áóäóð þëìÿéèá éàøàéûðàì. (Ñàçÿíäÿëÿð øèêÿñòÿéè-ôàðñà êå÷èðëÿð. Òàðçÿí
ùþâëíàê ãàëõûð.) ×àëûí, ÷àëûí, áó ñààò äÿðóíèìäÿ áàøãà áèð ôÿðÿù, áàøãà
áèð ðóù ùèññ åäèðÿì. Ìÿí áó äÿìäÿ ãîúà äåéèëÿì, úàâàíàì âÿ úÿìè
úàâàíëàðäàí
__________úàâàíàì. ×àëàí ñèç äåéèëñèíèç! Éîõ, éîõ, ìÿí ÷àëûðàì! Î
ìÿíèì ìèçðàáûì, ìÿíèì áàðìàüûìäûð. Áèð òàìàøà åäèí, àé åíèð àøàüû,
262
óëäóçëàð òþêöëöøöðëÿð, áöëáöëëÿðèí àüûçëàðûíäàí ÷ûõàí øÿðàðÿëÿð óëäóçëàðûí èñòèãáàëûíà ýåäèðëÿð. Äöðöñò áàõûí... Äöðöñò áàõûí! Ýþéöí ãàïûñû
à÷ûëäû, îðàäàí ìÿëàêÿëÿð ÿë ÷àëûá, ìÿíÿ àôÿðèí äåéèðëÿð. Åøèäèðñèíèç,
åøèäèðñèíèçìè? Áàõûí, áèð ìöðÿññÿ òÿõò ìÿíèì ö÷öí åíèð. Òÿõòèí ùÿð òÿðÿôèíäÿí èêè ìÿëÿê éàïûøûá. Ìÿëÿêëÿð ÿë åäèá ìÿíè þçëÿðèíÿ òÿðÿô ÷àüûðûðëàð. Ýÿëäèì, ýÿëäèì, àé Àëëàùûí ýþçÿë ìÿëÿêëÿðè, Øÿðãèí ÿí íàìäàð
òàðçÿíè ñèçÿ õèäìÿò åòìÿéÿ ùàçûðäûð. Ýÿëèí, ýþòöðöí ìÿíè, ÷ÿêèí ùàâàéà...
ßëâèäà, ÿëâèäà, éîëäàøëàð, äàùà éåð ìÿíè ýþðìÿç, ìÿí ýþéëÿðÿ ëàçûì
îëìóøàì, ÿëâèäà! (Éûõûëûá þëöð.)
ÏßÐÄß
__________
263
ÂÀÂÅÉËÀ
Èêè ïÿðäÿëè äðàì
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ôàçèë Äÿðáÿíäèíèí ùåéêÿëè
Ì î ë ë à Ê à ç û ì – Èðàíäà ôàëàáàõàí,
Ãàôãàçäà ìÿðñèéÿõàí.
Ãîúà àðâàä
Úàâàí îüëàí
Ãîúà êèøè
Ì î ë ë à Ú à á á à ð – Èðàíäà ìåéìóíîéíàäàí, Ãàôãàçäà øÿáèùýÿðäàí.
Êÿðáÿëàéè Õóäàâåðäè
ß ê á ÿ ð – îíóí îüëó
ßêáÿðèí àðâàäû
ßêáÿðèí àíàñû
Ð ÿ ñ ó ë – àðèô áèð áèð îüëàí
Êÿðáÿëàéè Ãÿäèì
Áèð íÿôÿð åðìÿíè àðâàäû
Èðàíëû áèð îüëàí
Ì î ë ë à Ã ó ð á à í – Èðàíäà äÿðâèø,
Ãàôãàçäà øÿáèùýÿðäàí
Øÿùÿð ÿùàëèñè, àðâàä-óøàãëàð
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ïÿðäÿ à÷ûëäûãäà Èðàíäà øÿùÿð ìåéäàíû ýþðöíöð. Ñÿùíÿíèí îðòàëûüûíäà Ôàçèë
Äÿðáÿíäèíèí ùåéêÿëè åøøÿê öñòöíäÿ ÿéëÿøèá, ÿòðàôûíäà íå÷ÿ íÿôÿð êþùíÿ êóëàê,
áîéóíëàðûíäà êÿíäèð âÿ êÿíäèðèí óúëàðû Ôàçèëèí ÿëèíäÿ. Ôàçèë ýàù ìÿúëèñÿ, ýàù ÿòðàôûíäàêûëàðà áàõûð.
Ô à ç è ë . Èñìÿó-èôùÿìó-éà ÿééöùÿë-ãàôèëóí. Åøèäèí âÿ àéûëûí, åé
Àëëàùûí õàáè-ãÿôëÿòäÿ óéóìóø áÿäáÿõò áÿíäÿëÿðè! À÷ûí ýþçëÿðèíèçè âÿ
êàð ãóëàãëàðûíûçäàí ïÿíáåéè-ãÿôëÿòè êÿíàð åäèíèç. Ìÿíÿì ãàáàüûíûçäà
äóðàí, ìÿíÿì ìÿøÿëè-äèíè-èñëàì, ìÿíÿì ÿôçÿëöë-öëÿìà, ìÿíÿì
Ôàçèë Äÿðáÿíäè... (Ìÿúëèñÿ.) Íÿ áàõûðñûíûç ýþçöìöí è÷èíÿ? Íÿ ñÿáÿáÿ
ùàìûëûãëà àéàüà ãàëõûá òÿçèì åòìèðñèíèç?! Ôèêèð åäèí, ùàìûíûç þëÿúÿêñèíèç âÿ ñèç êè áåëÿ ôèêèð äÿðéàñûíà ãÿðã îëóáñóíóç, àéà, ãèéàìÿòÿ íÿ
ñèôÿòëÿ ýÿëèá, ýöíàùëàðûíûçà íÿ öçð ýÿòèðÿúÿêñèíèç? Ùóøóíóçó áàøûíûçà
úÿì åäèí, òþâáÿ ãàïûñû ùÿìèøÿ à÷ûãäûð. Ãîðõóí ãèéàìÿò ÿçàáûíäàí, íèéÿ
ñàêèò ÿéëÿøèá åòèíà åòìèðñèíèç? Éîõñà ýöíàùëàðûíûçûí ùåñàáûíûí ÷îõëóüó
ñèçè
ìàò åäèáäèð? Ãîðõìàéûí, ãîðõìàéûí. Áèð ãÿòðÿ ýþç éàøû ñèçèí úÿìè
__________
ýöíàùëàðûíûçû éóéóá àïàðàð. Èñìÿó-èôùÿìó-éà ÿééöùÿë-ãàôèëóí. Ìÿí
264
áÿêà-þâ ÿáêà-þâ òÿáàêà âÿúàáÿò-ëÿùöë-úÿííÿò. Ùÿð êÿñ àüëàéà, àüëàäà âÿ éà àüëàéàíà þçöíö îõøàäà áåùèøò îíà âàúèáäèð. Áóíó ìÿí
äåéèðÿì, ìÿí ìîëëà àüà Ôàçèë Äÿðáÿíäè äåéèðÿì ñèçÿ, ìÿùÿððÿì àéû
éàõûíëàøûð, àüëàéûí, áàøûíûçà äþéöð... Ñèíÿëÿðèíèçè ãàðà äàøëà ÿçèí, áàøûíûçà ñàìàí òþêöí, ùÿð íÿ ýöíàù åòìèø îëñàíûç, èñòÿð ñÿüèðÿ, èñòÿð êÿáèðÿ,
ùàìûñû áèð àíäà áàüûøëàíàð. Áàõûí ìÿíèì ÿòðàôûìäàêû ìþìèíëÿðÿ.
(ßòðàôäàêûëàð äèçëÿðè öñòÿ ÷þêöá, àüëàøûðëàð). Áóäóð ìÿøùóð òàúèð, äöíéàäà íÿ àðøûíû, íÿ òÿðÿçèñè äöç îëìàéûá, ïåøÿñè àâàì êÿíäëèëÿðÿ ÷öðöê
ìàëû èêèãàò ãèéìÿòÿ àëäàäûá ñàòìàã îëóá, íå÷ÿ éåòèìÿ ãÿééóì îëóá,
ìàëëàðûíû éåéèá... Àììà, åé ãÿôëÿòäÿ éàòàíëàð! Åé èìàíñûçëàð! Áèëèí,
áèðúÿ äÿãèãÿ àøóðà ýöíö ñèäãè-äèëäÿí àüëàìàüûíà ýþðÿ úÿìè ýöíàùëàðû
áàüûøëàíûá, þçöíÿ äÿ ìÿíèìëÿ áèð éåðäÿ áåùèøòäÿ ìÿêàí âåðèëèá.
Áóäóð, èéèðìè ñÿíÿ ãàëàáÿéèëèê åòìèø. Áóäóð, îòóç èë êÿíäõóäàëûã åäÿí.
Áóäóð, ìÿøùóð ãî÷ó êè, ÿëèíäÿí ùåñàáñûç ãàíëàð òþêöëöá. Áóäóð,
ìÿøùóð øöðáè êè, èëäÿ îí áèð àé àéûã îëìàéûá. Áèðúÿ ìÿùÿððÿì àéû
è÷êèíè êÿíàð ãîéóá, òÿçèéÿäàð îëóá... Ýþðöí áóíëàðû, èáðÿò åäèí. Áèð áó
ãÿäÿð èøëÿðè ýþðÿíäÿí ñîíðà, éîõñà éåíÿ èíàíìûðñûíûç? Äöðöñò ôèêèð
åäèí, þçöíöçÿ, þâëàäûíûçà éàçûüûíûç ýÿëñèí. Áèëèí êè, áèð ãÿòðÿ ýþç éàøû
íÿèíêè ñèçèí, ùÿòòà àòà-áàáàëàðûíûçûí äà ýöíàùëàðûíû éóéóá àïàðûð.
(ßòðàôäàêûëàð éåíÿ àüëàéûðëàð.) Áóíó ìÿí äåéèðÿì, ìÿí Ôàçèë Äÿðáÿíäè, ìÿí áÿêà-þâ ÿáêà-þâ òÿáàêà âÿúàáÿò-ëÿùöë-úÿííÿò. Ýåäèí, åé
Àëëàùûí ìþìèí áÿíäÿëÿðè. (Ýåäèð, úàìààò äà äàëûíúà.)
Ñÿùíÿíèí äàëûíäàí Ìîëëà Êàçûì ÿììàìÿñèç, áàøûíäà ïàïàã, éàíûíäà áèð
ãîúà àðâàä, áèð úàâàí îüëàí âÿ áèð ãîúà êèøè äàõèë îëóðëàð. Ìîëëà Êàçûì
äàø öñòÿ ÿéëÿøèð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ùÿ, ñþéëÿéèí ýþðöì, äÿðäèíèç íÿäèð? (Àðâàäà)
Áàúû, ñÿí éàâóüà ýÿë, (ãàëàíëàðà) ñèç áèð ãÿäÿð êÿíàðà ýåäèí, áÿëêÿ
áàúûíûí äÿðäè õÿëâÿòäèð.
×ÿêèëèðëÿð.
à î ú à à ð â à ä . Áÿëè, ãóðáàíûí îëóì, ìÿí ýÿðÿê ñþçöìö àõóíä àüàéà õÿëâÿò äåéèì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Îíëàð ýåòäèëÿð, ñþçöíö äå...
à î ú à à ð â à ä . Ìîëëà Êàçûì, àéàãëàðûíûí àëòûíäà þëöì, ýþéäÿ Àëëàù,
éåðäÿ
ñÿíèí ÿòÿéèíäÿí òóòìóøàì. Íÿ èñòÿéèðñÿí ìÿíäÿí àë, ìÿíèì
__________
äÿðäèìÿ ÿëàú åëÿ.
265
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìöõòÿñÿð åëÿ, ýþðöðñÿí õàëã ìÿÿòòÿëäèð. Äÿðä áèð
ñÿíèí äÿðäèí äåéèë.
à î ú à à ð â à ä . Äåéèðÿì, ñÿíÿ ãóðáàí îëóì, Àëëàùäàí ýèçëèí äåéèë,
áÿíäÿäÿí íÿ ýèçëèí. Ö÷ èë áóíäàí ãàáàã ýåäèá îüëóìà áèð ýÿëèí ýÿòèðìèøÿì. Íåúÿ ýÿëèí! Áèð ýöë ïàð÷àñû, áèðúÿ åéáè éîõäóð êè, þâëàäû îëìóð.
Îüëóì äåéèð: î ñÿíèí àéàüûíûí àüûðëûüûíäàíäûð, áóíóí ÿâÿçèíÿ ýåäèá
áàøãà àðâàä àëñàéäûí, éÿãèí èìäè èêè óøàã àòàñû îëàðäûì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Îüëóí áó ñààò ùàðàäàäûð?
à î ú à à ð â à ä . Îüëóì, áàøûíà äþíöì, áó ñÿùÿð Òÿáðèçÿ éîëà äöøäö âÿ òàïøûðäû êè, ÿýÿð ìÿí Òÿáðèçäÿí ãàéûäûá àðâàäûìû ùàìèëÿ ýþðìÿñÿì, ùàìàí ýöí áîøàéàúàüàì âÿ ñÿíè äÿ î ãÿäÿð äþéÿúÿéÿì, áÿäÿíèí
ãàðà òóëóüà äþíöíúÿ. Áàøûíà äþíöì, Ìîëëà Êàçûì, ÿë ìÿíèì, ÿòÿê
ñÿíèí. Éà ÿëèìè êÿñ, éà ÿòÿéèìè...
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . ×îõ ÿúÿá. Ìöàëèúÿñè àñàíäûð. Áåëÿ àðâàäëàðûí ÷îõóñóíó ìÿí ìöàëèúÿ åòìèøÿì.
à î ú à à ð â à ä . Áèëèðÿì, ñÿíÿ úàíûì ãóðáàí, îäóð êè, ÿòÿéèíäÿí
éàïûøìûøàì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Úÿìè øÿùÿðäÿ áèçèì îúàüûí êÿðàìÿòè ìÿëóìäóð.
à î ú à à ð â à ä . Îúàüûíà ãóðáàí îëóì, àé àüà!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Äàéàí. Áó àõøàì ýÿëèíèíè ýÿòèðÿðñÿí áèçèì åâÿ.
Ìÿí îíóí ñóðÿòèíÿ úîøÿí-êÿáèð îõóéàðàì âÿ áó ýåúÿ äÿ áèçèì îúàãäà
éàòàð, ñöáù ýÿëèá àïàðàðñàí. Ãàáàãúà ñÿíäÿí áèð äèíàð áåëÿ èñòÿìèðÿì.
ßýÿð äþðä àéäàí ñîíðà ýÿëèíèí ùàìèëÿ îëäóüó ìÿëóì îëñà, îíäà ìÿíèì õÿëÿòèìè ýÿòèðÿðñÿí, éîõñà îëìàñà, éåíÿ áèð äèíàð èñòÿìèðÿì.
à î ú à à ð â à ä . Ãóðáàí îëóì, àõóíä, îüëóì ýÿëèá áèëñÿ, ñöìöêëÿðèìè ñûíäûðàð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Öðÿéèíÿ ãàðà ôèêèðëÿð ýÿëìÿñèí, àðâàä, àéûáäûð,
ýöíàùäûð. Ìîëëà Ãèéàñ îúàüûíà øÿêê ýÿòèðÿíèí ýþçëÿðè òóòóëàð. Ñÿíèí
ýÿëèíèí ìÿíèì çþâúÿìëÿ áèð îòàãäà éàòàúàã. Äÿõè ýåò, úàìààòû ìÿÿòòÿë
åëÿìÿ.
à î ú à à ð â à ä . Ýåäèðÿì, áàøûíà äþíöì. Áó àõøàì ýÿëèíèìëÿ ýÿëÿðÿì. Ìÿí äÿ... Ìÿí äÿ ýÿëèíëÿ áèð éåðäÿ éàòà áèëÿðÿììè?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Éîõ, àðâàä, éîõñà éåíÿ øÿêê åëÿéèðñÿí? ×ûõ ýåò,
ìÿí ýÿëèíèíÿ ìöàëèúÿ åòìèðÿì.
à î ú à à ð â à ä . Àúûüûí òóòìàñûí, àé àõóíä, íÿ äåéèðÿì, ñÿí áóéó__________
ðàí îëñóí.
266
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Íàõîøóí éàíûíäà ìÿíèì çþâúÿìäÿí áàøãà ùå÷
êèìñÿ îëà áèëìÿç. ×öíêè ýåúÿ éàðûñû îíó ùÿçðÿò Õûçûð ÿëåéùèññÿëàì éîëóõàúàã, î âàõò îðàäà éàä àäàì îëà áèëìÿç.
à î ú à à ð â à ä . Ùÿçðÿò Õûçðà äà ãóðáàí îëóì, ñÿíÿ äÿ. Áó áèð úöò
úîðàáû äà ñÿíèí àäûíà òîõóéóá ýÿòèðìèøÿì. Áóíó ìÿíäÿí ãÿáóë åëÿ.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìÿí äåäèì êè, ãàáàãúà áèð äèíàð àëìàðàì. Äÿõè
ñÿí ýÿòèðèáñÿí, öðÿéèíÿ äÿéìèðÿì. (Úîðàáû àëûð.) ßúÿá úîðàáäûð. Íÿçðèí ãÿáóë îëñóí...
à î ú à à ð â à ä . Äÿõè ìÿí ãóëëóüóíäàí ìöðÿõõÿñ îëóðàì. (Ýåäèð.)
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Õîø ýÿëäèí. (Àðâàäûí äàëûíúà áàõûá þñêöðöð âÿ
ÿëëÿðèíè áèð-áèðèíÿ ñöðòöð, ñîíðà ãîúà êèøèíè ÷àüûðûð.) À êèøè, ýÿë ýþðöì
ñÿíèí äÿðäèí íÿäèð?
à î ú à ê è ø è (éàõûíà ýÿëèð). Ìîëëà Êàçûì, ìÿíè Ìîëëà Ãèéàñ Àõóíäóí ãÿáðèíÿ äîëàíäûð, ìÿíÿ ÿëàú åëÿ.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìöõòÿñÿð åëÿ, äÿðäèíè äå.
à î ú à ê è ø è . Àõóíä, Àëëàùäàí ýèçëèí äåéèë, ñÿíäÿí íÿ ýèçëèí. Áóäóð, íå÷ÿ ýöí îëàð êè, áèð ÿéàë ýÿòèðìèøÿì. Çàëûì ãûçû ùÿð÷è åäèðÿì öçöìÿ áàõìûð. Éàâûüûíà ýåäÿíäÿ åëÿ ãûøãûðûð êè, ýóéà êè áèð èëàí, ÿæäàùà
ýþðöð. Áàüðûì ÷àòëàéûð, þëöðÿì, ìÿíè éåðäÿí ýþòöð. Íÿ äÿ èñòÿéèðñÿí àë...
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . ßéàëûí íå÷ÿ ñèííèíäÿäèð?
à î ú à ê è ø è . Áó äà ëàçûìäûð?..
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . ßëáÿòòÿ ëàçûìäûð, ëàçûì îëìàñà ñîðóøàðàì?
à î ú à ê è ø è . Îëàð áèð îí äþðä, îí áåø éàøûíäà.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áÿñ íÿ ÿúÿá áåëÿ áèð úàâàí ãûç ñÿíÿ ÿéàëëûüà ðàçû
îëóá?
à î ú à ê è ø è . Áóðàñûíû õÿáÿð àëìàñàíûç éàõøûäûð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Éîõ, èøèí ùÿð òÿðÿôèíè áèëìÿê ëàçûìäûð.
à î ú à ê è ø è . Äîüðóñó, îíó ìÿí îüëóìóí àäûíà ýÿòèðìèøÿì. Àììà
êÿáèíè þç àäûìà êÿñäèðìèøÿì. Èìäè ýÿëèá ýþðöð ÿðè îüëóì äåéèë, ìÿíÿì. Àõøàìàäÿê ýþçö îüëóìäàäûð. Ìÿí òÿðÿôÿ ùå÷ áàõìûð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Íÿ ëàçûì áåëÿ åëÿéèðäèí êè, èíäè ÿë-àéàüà äöøÿñÿí? Ãûç ñåâìèøäèí, ýÿëÿéäèí ìÿí Ìîëëà Êàçûìûí éàíûíà, áèð äÿãèãÿäÿ äöçÿëäÿéäèì.
à î ú à ê è ø è . Êå÷èáäèð, àíëàìàìûøàì, ãóðáàíûí îëóì, ÿëàú åëÿ.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Èêè òöìÿí ïóë âåð.
à î ú à ê è ø è . Àë, ãóðáàíûí îëóì. (Âåðèð.)
__________
Ì î ë ë à Ê à ç û ì (áèð ïàð÷à êàüûç ÷ûõàðäûð). Ãûçûí âÿ àíàñûíûí àäû?
267
à î ú à ê è ø è . Ãûçûí àäû Ïÿðèúàùàí, àíàñûíûí äà àäû Ýöëñöìäöð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ïÿðèúàùàí çàéÿíäåéè-Ýöëñöì. (Éàçûð.) Àë, ìÿíèì ãîëòóüóìäà ùÿð äÿðä ö÷öí äóà ùàçûðäûð. Åëÿ øÿõñèí þç àäû èëÿ
àíàñûíûí àäûíûí éåðëÿðè ãîéóëóð. Áó äóàíû äèëèíèí àëòûíäà ýèçëÿäèá, ýåäÿðñÿí ÿéàëûíûí éàíûíà, ÿëáÿòòÿ, ñÿíÿ áóíäàí ñîíðà ìÿùÿááÿò ñàëàð.
à î ú à ê è ø è . Ìöðÿõõÿñ îëóì. Àëëàù ñÿíè áó úàìààòà ÷îõ ýþðìÿñèí. Õóäàùàôèç. (Ýåäèð.)
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Õîø ýÿëäèí. (Úàâàí îüëàíà) Ñÿí ýÿë ýþðöì,
äÿðäèí íÿäèð? (Îüëàí éàõûíà ýÿëèð.) Àììà ñþçöíö ìöõòÿñÿð åëÿ, âàõòûì éîõäóð.
Ú à â à í î ü ë à í . Ñþçöì ìöõòÿñÿðäèð. Àììà âàëëàù, äîüðóñó, õÿúàëÿò ÷ÿêèðÿì äåìÿéÿ.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ñÿí äåìÿñÿí äÿ ìÿí áèëèðÿì úàâàíûí äÿðäè íÿ
îëàð? Éÿãèí ãûç ñåâìèñÿí, î äà ñÿíÿ ýÿëìèð.
Ú à â à í î ü ë à í . Åëÿ îíà îõøàéàí áèð èøäèð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Íåúÿ îíà îõøàéàí? Ìöõòÿñÿð åëÿ, âàõòûì éîõäóð!
Ú à â à í î ü ë à í . Ãûç äåéèë, ýÿëèíäèð. ßðèíÿ àðòûã ìÿùÿááÿòè îëäóüóíäàí, ìÿíÿ ìÿùÿë ãîéìóð. Ìÿí äÿ îä òóòóá éàíûðàì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Îüëàí, ñÿíÿ íÿ äöøöá þçýÿíèí ÿéàëûíà òÿÿøøöã
éåòèðèðñÿí? Ìÿýÿð áèëìèðñÿíìè áó, ýöíàùè-êÿáèðÿ ùåñàá îëóíóð?
Ú à â à í î ü ë à í . Íÿ åëÿéèì, àé àõóíä? Öðÿéÿ ÿìð âåðìÿê îëìàç.
Ýþç ýþðöá, êþíöë ñåâèá. Ìÿíèì íÿ ýöíàùûì âàð? Ùÿðýàù ìàúàðàíû áàøäàí íàüûë åòñÿì, äîüðóäàí äà, ìÿíÿ éàçûüûíûç ýÿëÿð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìöõòÿñÿð åëÿ, âàõòûì éîõäóð?
Ú à â à í î ü ë à í . Ìöõòÿñÿðìè? Áåø òöìÿí, âÿññàëàì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áó, àüûë êÿñÿí âÿ ÷îõ ìöõòÿñÿð äÿëèëäèð. Ãûçûí àäû
âÿ àíàñûíûí àäû.
Ú à â à í î ü ë à í . Ãûçûí àäû Ìÿëÿêíèñà, àíàñûíûí àäû äà Ñÿðÿíúàìäûð.
Ìîëëà õóðúóíäàí áèð øöøÿ ÷ûõàðäûð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áó øöøÿäÿêè ãóðä éàüûäûð. Áóíó àðâàäûí ÿðèíèí
ïàëòàðûíûí öñòöíÿ ñöðòÿðñÿí. Î âàõò àðâàä îíäàí íèôðÿò åäÿúÿê âÿ îíó
ÿñëà ýþðìÿê èñòÿìÿéÿúÿê. (Áèð àò íàëû ÷ûõàðäûð.) Åëÿ êè ùÿìèí éàüû ñöðòäöðäöí, ö÷ ýöí îíäàí ñîíðà ýåúÿ éàðûñû îúàã ãàëàéûá áó íàëû ñàëàðñàí
îúàüà, íàë ãûçàðàíòÿê ùÿìèí ýÿëèí éàíûíäà îëàúàã. ßýÿð çÿíúèðÿ áàüëû
îëñà,
éåíÿ ýÿëÿúÿê. Ýÿëèíèí àäûíû âÿ àíàñûíûí àäûíû áó ñààò áó íàëûí
__________
öñòöíÿ éàçàðàì. (Éàçûð.) Ìÿëÿêíèñà çàéÿíäåéè-Ñÿðÿíúàì, áóéóð...
268
Ú à â à í î ü ë à í . ×îõ ðàçûéàì, àõóíä àüà, áóéóðóí. (Ïóë âåðèð.)
Ýÿëÿúÿêäÿ ñÿíÿ àðòûã ãóëëóã åäÿðÿì. Õóäàùàôèç.(Ýåäèð.)
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Õîø ýÿëäèí! (Ïóëëàðû ñàéûð.)
Áó ùàëäà ñÿùíÿíèí ñàü òÿðÿôèíäÿí ìåéìóíîéíàäàí ñÿñè ýÿëèð.
Ìåéìóíîéíàäàí:
Àé øÿëÿêöì, ìÿÿëëÿêöì,
Éåðè-éåðè, ÷îáàí éåðè,
Äàüëàðû äîëàí, éåðè,
Ìÿðùàáà, îüëàí, éåðè,
À áÿðÿêàëëàù, à áÿðÿêàëëàù.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì (ñÿñ ýÿëÿí òÿðÿôÿ áàõûð). Ïàùî, àé Ìîëëà Úàááàð.
Ìîëëà Úàááàð ìåéìóíóí èïèíè áóðàõûá ýÿëèð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Îüëàí, áó íÿ îéóíäóð?
Ì î ë ë à Ú à á á à ð . Ãàðäàø, íÿ åòìÿëè? Ìÿùÿððÿìëèê ýÿëèíúÿéÿäÿê
ýÿðÿê áèð íþâ äîëàíàã. Àëëàù áÿðÿêÿò âåðñèí, ö÷ éîëäàø áèð ìåéìóíóí
ñÿáÿáèíÿ ÷þðÿê éåéèðèê. Áÿñ ñÿí íÿ èøäÿñÿí, éîõñà ìàéàäàí éåéèðñÿí?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Íèéÿ, ìÿí äÿ äþé-ñûíäûð äîëàíûðàì. Äóàäàí, ôèëàíäàí éàçûá úàìààòûí êàðûíà ýÿëèðÿì, úàìààò äà ìÿíèì êàðûìà ýÿëèð.
Àëëàùûí äþâëÿòèíäÿí íÿ ÷îõäóð äöíéàäà áàø-ãóëàã, íÿ ãÿäÿð èñòÿéèðñÿí
ãûðõ. Äîüðóäóð, úàìààò áèð ãÿäÿð àéûëàíà îõøàéûð, úàäóéà, ôèëàíà èíàíìûðëàð, àììà éåíÿ äÿ áèçÿ êèôàéÿò åëÿéÿí ãÿäÿð òàïûëûð.
Ä ÿ ð â è ø (ñîë òÿðÿôäÿí). Åé äóñò, ìþâëàéè-ìÿí, ùÿçàð øöêöð êè,
òóòäóì òÿðèãè-èìàíû, þçöìÿ ôÿðç åëÿäèì ìÿçùÿáè-ìöñÿëìàíû. (Äàõèë
îëóð.) Ñàëàìÿëåéêöì, àüà Ìîëëà Êàçûì, àüà Ìîëëà Úàááàð! ßùâàëèøÿðèô, äèìàüè-ëÿòèô, íÿ ÿúÿá ñèç äÿ áóðàäàñûíûç?
Ì î ë ë à Ú à á á à ð . Âÿ ÿëåéêöñÿññàëàì, àüàéè Ìîëëà Ãóðáàí, ñÿí äÿ
äåéÿñÿí áó ëîòóëóãëà ìåéäàíà ÷ûõûáñàí, èíäè äÿ äÿðâèøëèê åäèðñÿí.
Ì î ë ë à Ã ó ð á à í . Íÿ åòìÿëè? Èëèí îí áèð àéûíû áåêàðûã, ÷þðÿê ëàçûìäûð. Àðâàä-óøàüû àú ñàõëàìàã îëìàç, ýÿðÿê ÿëäÿ áèð âÿñèëÿ îëñóí.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . À êèøè, ñÿíèí ïåøÿí ýþçÿë ïåøÿäèð. (Ìîëëà Úàááàðû
ýþñòÿðèð.) Áó áÿäáÿõò îüëó ìåéìóí îéíàòìàãëà ÷þðÿê ãàçàíûð.
Ì î ë ë à Ú à á á à ð . Ìÿí ìåéìóí îéíàäûá, õàëãûí ïóëóíó àëûá, ùå÷
îëìàñà, ÿâÿçèíäÿ áèð òàìàøà âåðèðÿì. Ñÿí íÿ ãàéûðûðñàí? Éàëàí-ïàëàí
__________
úàäóëàðëà õàëãûí áàøûíû òîâëàéûá, ïóëóíó àëûðñàí.
269
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . ßñëèíÿ áàõàíäà áèç ùàìûìûç ìåéìóíîéíàäàíûã! Þç àðàìûçäûð, áèð éàä àäàì éîõäóð. Îíó ñþéëÿéèí ýþðÿê ìÿùÿððÿì
àéû éàõûíëàøûá, ùàðàéà ýåòìÿê ëàçûìäûð?
Ì î ë ë à Ã ó ð á à í . Ìÿíèì õÿéàëûì Ýÿíúÿ-Ãàðàáàü òÿðÿôÿ ýåòìÿêäèð. Õåéèðëè, áÿðÿêÿòëè úàìààòäûð, ùÿð èë îðàéà ýåäèðÿì âÿ éàõøû
ìÿíôÿÿòëÿ ãàéûäûðàì.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìÿí þçöìö Áàêû-Ëÿíêÿðàí òÿðÿôÿ âóðàúàüàì.
Îðàäà ìÿíèì ìöðèäëÿðèì ÷îõäóð. Áóäóð íå÷ÿ ÿäÿä êàüûç éàçûáëàð,
ìÿíè äÿâÿò åäèðëÿð.
Ì î ë ë à Ú à á á à ð . Ìÿíèì ÿëèìäÿí ìÿðñèéÿõàíëûã ýÿëìÿç. Ìåéìóíóìó, àéûá îëìàñûí, óøàãëàðûí àíàñûíà òàïøûðûá, äöøÿúÿéÿì éîëà,
ýåäèá Øèðâàí òÿðÿôäÿ øÿáèù ÷ûõàðûá äîëàíàúàüàì. Áèð äÿíÿ óçóí áàéðàã,
äÿáèëãÿäÿí, çèðåùäÿí, ãàëõàíäàí, ãûëûíúäàí åøøÿéÿ éöêëÿéèá äöøÿúÿéÿì êÿíäáÿêÿíä. Þçöì äÿ ÷îõ éàõøû Éåçèä, Èáí-Ñÿèä, Øöìöð âÿ Ùàðèñ
øÿáèùëÿðè îëóðàì. Éîëäàøëàðûì äà ìÿíäÿí ãàëìàçëàð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áÿñ ñÿíèí ìîëëàëûã ëèáàñûí ùàðàäàäûð?
Ì î ë ë à Ú à á á à ð . Áóäóð éàíûìäà. (Õóðúóíó éåðÿ ãîéóá, áèð äÿñò
ìîëëà ëèáàñûíû ÷ûõàðûð.) Áó ìÿí!
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è (îüëó èëÿ äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì.
Ì î ë ë à ë à ð . Âÿÿëåéêöìÿññàëàì-âÿðÿùìÿòóëëàù-âÿáÿðÿêàòö, ùàðàäàí òÿøðèô ýÿòèðèáñèíèç?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Îüëóìëà Êÿðáÿëà çèéàðÿòèíÿ ýåòìèøäèì, èíäè îðàäàí ãàéûäûðûã, âÿòÿíÿ ýåäÿúÿéèê. Áóðàäà áèð äöøìÿëè êàðâàíñàðà éîõäóðìó?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì (ýþñòÿðèð). Áó êö÷ÿíèí àõûðûíäà áþéöê áèð òÿìèç
êàðâàíñàðà âàð, äöøÿ áèëÿðñèíèç. Ñÿôÿðèíèç ùàðàéàäûð?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Áèç Àçÿðáàéúàí òÿðÿôÿ ýåäÿúÿéèê.
Ìÿùÿððÿìëèê éàõûíëàøûð, îüëóìóí äà áèð õåéèð èøè âàð. Ýÿðÿê âÿòÿíÿ
éåòèðèá òàìàì åäÿê. Àëëàù ñèçèí äÿ þâëàäûíûçà ãèñìÿò åëÿñèí.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Àëëàù ìöáàðÿê åëÿñèí. Áèç ö÷öìöç äÿ î òÿðÿôÿ
ýåäèðèê, éîëäàøëû ýåäÿðèê.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Òåçìè éîëà äöøÿúÿêñèíèç?
Ìîëëà Êàçûì. Ñàáàù ñààò õîøäóð. Ñàáàù, Àëëàù ãîéñà, éîëà äöøÿðèê.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . ×îõ éàõøû îëàð. Åëÿ ìÿí äÿ ñèçèí ãóëëóüóíóçäà ýåäÿðÿì. Áóéóðäóíóç, êàðâàíñàðà ùàðàäàäûð?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áó êö÷ÿ èëÿ ýåäèá, Ùàúû Øöêöð êàðâàíñàðàñûíû
__________
ñîðóøàðñûíûç.
270
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Õóäàùàôèç. Àëëàù ñèçèí þìðöíöçö óçóí
åëÿñèí. Ýåäÿê, áàëà.
Ùÿð èêèñè ýåäèðëÿð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . À êèøè, äîüðó ìÿñÿëäèð êè, êîð ëåéëÿéèí éóâàñûíû
Àëëàù þç ÿëè èëÿ òèêÿð. Áóäóð, èêè íÿôÿð óçóíãóëàã êå÷èá ÿëèìèçÿ. Àðàçû
î òÿðÿôÿ êå÷èíúÿ ÿëèìèçè úèáèìèçÿ ñàëìàéúàüûã!
Ãîë-ãîëà âåðèá îõóéóðëàð:
×óí ýÿëäè ìÿùÿððÿì, éåíÿ ìåéäàí äà áèçèìäèð,
Ìåéäàí äà áèçèì, ÿðñÿäÿ úþâëàí äà áèçèìäèð.
Ñÿðñöôðÿäÿ ÿðáàáè-íàëÿì ìÿùçÿðèìèçäÿ,
Åéâàç èëÿ, èêðàì èëÿ äþâðè-áÿðèìèçäÿ.
Ìèí íåìÿòè ÿëâàí äöçöëöá ãÿíøÿðèìèçäÿ,
Ñþâäàéè-ïëîâ, øóðè-÷ûüûðòìà ñÿðèìèçäÿ.
ßëéîâì éåíÿ ñÿðâÿòè-ñàìàí äà áèçèìäèð…
Òàúèð äÿ áèçèì, áÿé äÿ áèçèì, õàí äà áèçèìäèð.
ßéàí äà áèçèìäèð, ôÿðìàí äà áèçèìäèð.
×öí ýÿëäè ìÿùÿððÿì, éåíÿ ìåéäàí äà áèçèìäèð.
Ýåäèðëÿð. Ôàçèë Äÿðáÿíäè ñÿùíÿíèí äÿðèíëèéèíäÿí èêè ÿëèíè óçàäûð.
Ô à ç è ë Ä ÿ ð á ÿ í ä è . Ìÿí áÿêà-þâ ÿáêà-þâ òàáàêà âÿúÿáÿò-ëÿùöëúÿííÿò.
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ãàôãàçäà øÿùÿð ìåéäàíûíäà áþéöê èçäèùàì. Àðâàä, óøàã, êèøèëÿð áèð-áèðèíÿ
ãàðûøûá. Ñÿùíÿíèí äàëûíäàí òÿáèë âÿ çèíú ñÿñè ýÿëèð. Øàõñåé, âàõñåé ñÿäàñû åøèäèëèð.
Úàâàíëàðûí áîéóíëàðûíà àðâàäëàð áèð-áèð êÿôÿí òèêèá, éîëà ñàëûðëàð. ßêáÿð, ÿëèíäÿ
ãûëûíú, ãîëòóüóíäà àü, ýÿëèá, àðâàäëàðûí è÷èíäÿ àíàñûíû òàïûá ÷àüûðûð.
ß ê á ÿ ð . Àíà ýÿë áó àüû ìÿíèì áîéíóìà òèê.
ß ê á ÿ ð è í à í à ñ û (ýÿëèíèíÿ). À áàëàì, ýÿë, þçöí ßêáÿðèí áîéíó__________
íà àü òèê. (Ýÿëèí ÿëëÿðè òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ ßêáÿðèí áîéíóíà àü òèêèð.)
271
ß ê á ÿ ð è í à ð â à ä û . ßêáÿð, ýÿë ñÿí áîéíóíäàêû àüû áè÷, áèð éåòèìÿ áàüûøëà. Ýåúÿ ïèñ éóõó ýþðìöøÿì, öðÿéèìÿ ãàðà ôèêèðëÿð ýÿëèð.
ß ê á ÿ ð . Åëÿ äàíûøìà, áó, èìàì éîëóäóð, áó éîëäà õàòà îëà áèëìÿç.
Äþðä èëäèð ãöðáÿòäÿéÿì, àüêþéíÿê îëìàìûøàì, èíäè ýÿðÿê ùàìûñûíûí
ÿâÿçèíè ÷ûõàì. Ñÿí áèð óúà éåðÿ ÷ûõ, îðàäàí òàìàøà åò, ýþð íÿ ãèéàìÿò
ãîïàðäàúàüàì.
ß ê á ÿ ð è í à í à ñ û . ßêáÿð, íÿ ñþùáÿò åäèðñÿí?
ß ê á ÿ ð . Ùå÷, àíà, ýÿëèíèí ìÿíÿ àüêþéíÿê îëìàüû ìÿñëÿùÿò ýþðìöð.
ß ê á ÿ ð è í à í à ñ û . Î ñÿíè ÷îõ èñòÿìÿêäÿíäèð. (Ýÿëèíèíÿ) Áàëàì,
èìàì éîëóäóð, áóðàäà äàíûøìàã ýöíàùäûð. Ìÿíèì îüëóì íåúÿ òàéòóøäàí ýåðè ãàëà áèëÿð?
ß ê á ÿ ð . Èýèä ýÿðÿê þçöíö áåëÿ-áåëÿ éåðëÿðäÿ ýþñòÿðñèí. (Îíëàðäàí àéðûëûá, áèð íå÷ÿ ãÿäÿìäÿ Ðÿñóëà ðàñò ýÿëèð.)
Ð ÿ ñ ó ë . Ñÿí ùàðàéà ýåäèðñÿí?
ß ê á ÿ ð . Ýþðìöðñÿí ùàðàéà ýåäèðÿì? Äàùà ñîðóøìàüûí íÿ ëöçóìó?
Ð ÿ ñ ó ë . Ýþðöðÿì ùàðàéà ýåäèðñÿí, äþðä èë ýåäèá äöíéàíû ñÿéàùÿò
åäèá ãàéûäàíäàí ñîíðà, éåíÿ àüëûí áàøûíà ýÿëìÿéèá. Âóðäóí áàøûíû éàðäûí. Áèð áåø ýèðâÿíêÿ äÿ ãàíûí àõäû, ýþðÿê íÿ ãàçàíàúàãñàí äöíéà
ö÷öí âÿ éà àõèðÿò ö÷öí…
ß ê á ÿ ð . Äöíéàäà þçöì ö÷öí àä ãàçàíàðàì, àõèðÿòäÿ áåùèøò. Ìÿíèì äàíûøìàüà ìÿúàëûì éîõäóð. Òÿâÿããå åäèðÿì áåëÿ ýöíëÿðäÿ ìÿíèìëÿ áåëÿ ñþùáÿòëÿðè åëÿìÿéÿñÿí. Þçýÿ âàõò äàíûøàðûã. Èíäè ìÿíèì
ýþçëÿðèì ãûçûøûá, ãàí âóðóá áàøûìà, ãóëàüûì ùå÷ áèð øåé åøèòìèð, ùÿòòà
ÿëèìäÿí õàòà äà ÷ûõà áèëÿð. Îäóð Ìîëëà Êàçûì ìÿðñèéÿõàí ýÿëèð. Îíóíëà
äàíûø, î ìÿíäÿí àüûëëûäûð. Áóäóð, îí áåø ýöíäöð áèçèì åâèìèçäÿ ãîíàãäûð. Èðàíäàí ìÿíèìëÿ áèð éåðäÿ ýÿëèá. Îí áåø ýöíäÿ ìÿíÿ ñþéëÿäèéè
íÿñèùÿòëÿðäÿí ñÿíÿ äÿ äåñÿ, áÿëêÿ ñÿí äÿ èìàíà ýÿëÿðñÿí. Ñÿí ÷îõäàíûí áèäèíèñÿí.
Àðâàäëàð âÿ ßêáÿð ýåäèðëÿð, áèð íå÷ÿ íÿôÿð äàõèë îëóðëàð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ùÿçÿðàò, áèëèí âÿ àýàù îëóí, ùÿð êÿñ áó ýöí áèð
ãÿòðÿ ýþç éàøû òþêñÿ, îíóí éåòìèø éåääè ìèí ýöíàùû îëñà áàüûøëàíàð.
Ùàìû àüëàéûð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã ÿ ä è ì (éöéöðÿðÿê äàõèë îëóð). Õóäàéà, úÿëàëûíà øöêöð! Èíäè ñÿíÿ èíàíìàéàíëàð ñÿíèí ãöäðÿòèíè þç ýþçëÿðè èëÿ ýþðäöëÿð.
__________
Ð ÿ ñ ó ë . Íÿ âàð, àé êÿðáÿëàéè, íÿ îëóá?
272
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã ÿ ä è ì . Ñÿí ÷ÿêèë êÿíàðà. Èíäè ýþðÿðñÿí íÿ âàð.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Êÿðáÿëàéû, íÿ îëóá?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã ÿ ä è ì . Íÿ õÿáÿð îëàúàã, õóäàâÿíäè-àëÿì áó ñààò
þç ãöäðÿòèíè áöòöí áèäèíëÿðÿ ñöáóò åòäè. Áóíäàí ñîíðà êàôèðèí äèëè âàð,
äàíûøñûí. Áåëÿ áþéöê ìþúöçÿíèí ãàáàüûíäà ýþðöì áèð ïàðà äèíè, ìÿçùÿáè áÿéÿíìÿéÿíëÿð, àäëàðûíû ìöñÿëìàí ãîéàí ìÿëóíëàð íÿ äàíûøàúàãëàð âÿ íÿ äàíûøà áèëÿúÿêëÿð?..
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áèð òåç äå ýþðöì íÿ ìþúöçÿäèð?
Ùàìû îíó ÿùàòÿ åäèð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã ÿ ä è ì . Éàðûì ñààò áóíäàí ÿãäÿì, áèð íÿôÿð åðìÿíè àðâàäû, îí áåø éàøûíäà, àíàäàí äîüìà êîð îüëóíó ýÿòèðèá éûõäû ìÿñúèäèí ãàïûñûíà. Äåäè: àé ìöñÿëìàíëàðûí Àëëàùû! ßýÿð ñÿí ùàãã Àëëàùñàí,
ìÿíèì áó îüëóìóí ýþçëÿðèíÿ èøûã âåð. Ôþâðÿí óøàüûí ýþçëÿðè à÷ûëäû,
åðìÿíè àðâàäû ùàìàí ñààò äþíöá ìöñÿëìàí îëäó. Óøàüûí ëèáàñûíû
ïàð÷à-ïàð÷à åäèá úàìààò þç àðàñûíäà ãèñìÿò åòäè. Ïóë àðâàäûí áàøûíäàí
äîëó êèìè éàüûð, áóäóð, áóðàéà ýÿëèð.
Åðìÿíè àðâàäû, éàíûíäà óøàã, ÿòðàôûíû úàìààò àëìûø, äàõèë îëóðëàð.
Å ð ì ÿ í è à ð â à ä û . Áåëÿ ìóñóðìàíëàðûí Àëëàùûíà üóðáàí îëóì.
Ìóñóðìàíëàðûí äèíèíÿ, ìÿçùÿáèíÿ üóðáàí îëóì. Îí áåø èëäèð áó ïàüûð
óøàã êîð èäè, åëÿ àíàäàí êîð ýÿëèá. Äåäèì: àïàðûá áó øàõñåé-âàõñåé
ýöíö ìóñóðìàíëàðûí Àëëàùûíûí àéàüûíà éûõàúàüàì, îüëóìóí ýþçëÿðèíÿ
øàïàã âåðñèí. Áóäóð, êîð ýþçö ýåäèá, éåðèíÿ øàïàãëû ýþç ýÿëèá.
Ðÿñóë êÿíàðäàí ýöëöð.
Ú à ì à à ò . Õóäàéà, êÿðàìÿòèíÿ øöêöð. Ñÿíÿ èíàíìàéàíà ìèí ëÿíÿò,
ìþúöçÿ øÿêê ýÿòèðÿíëÿðÿ ìèí ëÿíÿò!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Àçàí÷û Ìÿøÿäè Ñÿëèìÿ äåéèí ÷ûõñûí ìèíàðÿäÿí
ìèíàúàò ÷ÿêñèí, òà áöòöí øÿùÿð áåëÿ áþéöê ìþúöçÿäÿí õÿáÿðäàð îëñóí.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û à ÿ ä è ì . Ìÿøÿäè Ñÿëèì ÷îõäàí ìèíàðÿíèí áàøûíäàäûð. Ìÿýÿð ñÿñèíè åøèòìèðñèíèç?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ùÿçÿðàò, àõûð âàõòëàðäà áèð ïàðà áèäèíëÿð ÷ûõûáëàð
îðòàëûüà, úàìààòû äà þçëÿðè êèìè áèäèí åëÿìÿê èñòÿéèðëÿð. Äåéèðëÿð: îðóú
íàùàã, íàìàç íàùàãäûð. Èìàì òÿçèéÿñè íàùàãäûð. Àëëàù, ôèëàí éîõäóð.
Èíñàíû äîëàíäûðàí ùàâàäûð. Èíñàíûí Àäÿì ÿëåéùèññàëàìäàí õÿáÿðè éîõäóð, ùàìû ìåéìóíäàí ÿìÿëÿ ýÿëèáäèð. Áåëÿ áèäèíëÿð ùàãã éîëäàí ÷ûõûá
__________
úàìààòûí äà ÿãèäÿñèíè ïîçìàã èñòÿéèðëÿð. Ìÿí ùÿð èë áó òÿðÿôëÿðÿ ýÿëè273
ðÿì. Èëáÿèë úàìààòûí ÿãèäÿñèíèí ýÿëäèêúÿ ïîçüóíëóã òÿðÿôèíÿ ýåòìÿéèíè
ìöøàùèäÿ åäèðÿì. Áåëÿ ýåòñÿ, áöòöí úàìààò àõûðäà áèäèí îëóá éîëäàí
÷ûõàúàãëàð. Îäóð êè, õóäàâÿíäè-àëÿì áåëÿ ìþúöçÿëÿðëÿ î áèäèíëÿðèí
áÿòàëÿòëÿðèíè ñöáóò åäèð. Èëàùè, úÿëàëûíà øöêöð.
Ù à ì û . Õóäàéà, úÿëàëûíà øöêöð!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Úàìààò, ùÿð êÿñ ãöââÿñèíäÿí íÿ ýÿëèð, àç-÷îõ áó
àðâàäà åùñàí åäèí, ãÿáóë îëàñû åùñàíäûð.
Úàìààò ïóë âåðèð.
Å ð ì ÿ í è à ð â à ä û . Àëëàù ñèçÿ áÿðÿêÿò âåðñèí, ìÿçùÿáèíèçÿ üóðáàí îëóì.
Ø ÿ ù ÿ ð ë è (Ðÿñóëà). Ñÿí íèéÿ áåëÿ êÿíàðäàí áàõûðñàí?
Ð ÿ ñ ó ë . Ìþúöçÿéÿ òàìàøà åäèðÿì, ãÿðèáÿ ìþúöçÿäèð.
Ø ÿ ù ÿ ð ë è . Àé Ðÿñóë, ñÿí ùÿìèøÿ äàíûøûðñàí, èíäè íÿ îëóá äèëèí áàòûá?
Àõûð ìÿí áó åðìÿíè àðâàäûíû òàíûéûðàì, î äà ìÿíè éàõøû òàíûéûð. Ìÿí
áóíëàðûí êÿíäèíäÿí ùÿìèøÿ ýåäèá òîéóã-úöúÿ, éóìóðòà àëûðàì. Âàëëàù,
áóíóí êîð îüëó éîõäóð. Áó óøàüûí þçöíö äÿ ùÿìèøÿ ãàïûäà ýþðöðäöì
êè, îéíàéûð. Êîð, ôèëàí äà äåéèëäè. Äàíûøìàã éåðè èíäèäèð.
Ð ÿ ñ ó ë . Áó ùàëäà áåëÿ áàøëàðûí ùàíñûíû èíàíäûðìàã îëàð? Ýþçëÿð
ãàíëà äîëóá, áåéèí ãûçûøûá, ÷îõ äàíûøàðñàí âóðóá úÿìäÿéèíè éûõàðëàð éåðÿ.
Ùÿð êÿñ áèð ëîòóëóãëà ÷ûõûð ìåéäàíà, úàìààòûí ãóëàüûíû êÿñèð. Åðìÿíè
àðâàäû äà áó êÿëÿêëÿ ìåéäàíà ÷ûõûá. Êàñûá àðâàääû, ãîé ïóëäàí-çàääàí
âåðñèíëÿð, àïàðûá ãàïûñûíà áèð-èêè þêöçäÿí-èíÿêäÿí àëñûí. Åðìÿíè àðâàäû èëÿ Ìîëëà Êàçûìûí ùå÷ òÿôàâöòö éîõäóð. Âàõòûíäà áó ãîéóí êèìè
úàìààò õåéèð-øÿððèíè ýþçÿëúÿ àíëàéàúàã. Áó åðìÿíè àðâàäûíû òÿê ñÿí
òàíûìûðñàí, ñÿíäÿí äÿ ñàâàéû òàíûéàí ÷îõäóð. Àììà äàíûøìàüà ãîðõóðëàð, ÷öíêè ìþâãå ìöñàèä äåéèë, âàõòû äåéèë. (Åðìÿíè àðâàäû úàìààòäàí óçàãëàøûð.) Ýåòäè ãóëàã êÿñìÿéÿ, àéáû éîõäóð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è (áàøûíà äþéÿ-äþéÿ). Åâèìè éûõàí
îüëóì âàé! Ìÿíè ãîúà âàõòûìäà äöçëÿðäÿ ãîéàí îüëóì âàé! Áåëèìè
ñûíäûðàí îüëóì âàé! Ýþçöìöí èøûüû, ãîëóìóí ãöââÿòè îüëóì âàé!..
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Àé Êÿðáÿëàéû Õóäàâåðäè, íÿ âàãå îëóá?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Íÿ îëàúàã? Ýþçöìöí àüû-ãàðàñû áèðúÿ
îüëóì ÿëèìäÿí ýåòäè.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Àüëàìà, Êÿðáÿëàéû Õóäàâåðäè, ýöíàùäûð. Ñÿíèí
îüëóí áó ñààò úÿííÿòè-ÿëàäà ìÿãàì òóòóá. Áåëÿ þëöìö ùàìû ýÿðÿê
__________
àðçó åëÿñèí, àüëàìà…
274
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Õ ó ä à â å ð ä è . Ìÿíèì åâèìè éûõàí ñÿí Ìîëëà Êàçûìñàí! Àëëàù ñÿíèí åâèíè éûõñûí! Ñÿíè äÿ ìÿíèì êèìè ÿëè ãîéíóíäà
áàëàñûç ãîéñóí! Áóäóð, èêè ùÿôòÿäèð ýåúÿ-ýöíäöç îüëóìóí áàøûíû äîëäóðäóí. Áèð óúäàí äåäèí: ùÿð êÿñ áó éîëäà þçöíö øÿùèä åëÿñÿ, éåðè,
áèñóàë, úÿííÿòäèð. Èíäè ìÿí ãîúà àòàñûíû, ãîúà àíàñûíû, úàâàí, îí áåø
ýöíëöê þâðÿòèíè êèì ñàõëàéàúàã? Àëëàù ñÿíèí åâèíè éûõñûí! (Ýåäèð.)
ß ê á ÿ ð è í à í à ñ û . Ùàíû ìÿíèì îüëóìóí ãàíëûñû? Ùàíû î èíñàôñûç,
ìöðöââÿòñèç? Àëà ýþçëö áàëàì âàé! (Ìîëëà Êàçûìû ýþðöð.)
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Áàúû, íàùàã éåðÿ þçöíö ýöíàùà áàòûðìà. Àëëàù
áèçèì ùàìûìûçà åëÿ áèð þëöì ãèñìÿò åëÿñèí. Îüëóí áó ñààò áåùèøòäÿ ÿéëÿøèá, ñÿíèí âÿ àòàñûíûí ýöíàùûíû áàüûøëàìàüû èñòèðùàì åäèð.
ß ê á ÿ ð è í à í à ñ û . Òîéó éàñà äþíÿí áàëàì âàé! Àëëàù, ìÿíè îüóëñóç ãîéàíû îüóëñóç ãîé!
Ð ÿ ñ ó ë . Áó äà ìþâùóìàò ãóðáàíû!
Áèð íÿôÿð øÿùÿðëè. Ö÷ íÿôÿð äÿ éåíÿ þëäö. Áèðè Ùàúû Âÿëèíèí îüëó,
áèðè Êÿðáÿëàéû Íàìàçûí îüëó ßñÿä, áèðè äÿ Ùàúû Ãÿìáÿðèí îüëó Áÿøèð.
Ö÷ íÿôÿð áàøëàðûíà äþéÿ-äþéÿ éöéöðöðëÿð.
Ð ÿ ñ ó ë . Áó äà ö÷ ãóðáàí.
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ùàìûñûíûí ðóùó áó äÿìäÿ úÿííÿòäÿäèð.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð è ð à í ë û (äàõèë îëóð). Ùÿçÿðàò, áóðàäà Ìîëëà Êàçûì
êèìäèð?
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìÿíÿì, íÿ áóéóðóðñàí?
È ð à í ë û . Ñÿíìèñÿí î ìÿëóí, áèäèí ëîòó? Ìÿí ñÿíèí ñîðàüûíû êÿíäáÿêÿíä, øÿùÿðáÿøÿùÿð àëûá, ýÿëèá áóðàäà òàïìûøàì. ×îõ éàõøû ÿëèìÿ êå÷èáñÿí. Èíäè ñÿíèí êèì îëäóüóíó úàìààòà áèëäèððÿì!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ìÿëóí, êöôð äàíûøìà! Öëÿìà öçöíÿ àü îëàíûí
éåðè úÿùÿííÿìäèð!
È ð à í ë û . Àëèì ñÿíìèñÿí, ãûðûøìàë?! Ùÿçÿðàò, òàíûéûí áóíó, áó Ìîëëà
Êàçûì äåéèëÿí áèçèì øÿùÿðäÿ ýÿëèá ÿéëÿøèá àðâàäëàðà úàäó éàçûðäû.
Óøàüû îëìàéàí àðâàäëàðû ýÿòèðèá åâèíÿ éàòûðäûá, îíëàðà ÿë àòûðäû. Èñòÿéèðäè áó îéóíó ìÿíèì äÿ àðâàäûìûí áàøûíà ýÿòèðñèí. Àììà éàõàñû âÿ
ñàããàëû íàìóñëó àðâàä ÿëèíÿ êå÷äè. Ìÿí áóíóí íåúÿ ëàçûìäûð ãóëëóüóí
åäÿúÿéÿì. Àììà ñèç äÿ áèëèí, ìÿðñèéÿõàí ñèôÿòè èëÿ ýÿëèá ñèçè òîâëàéûá,
ïóëóíóçó àëàí ëîòóëàð Èðàíäà ÷îõäóð!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Ùÿçÿðàò, áó, áàáûäûð, éàëàí÷ûäûð. Áóíóí ñþçöíÿ
èíàíìàéûí!
275
È ð à í ë û . Éàëàí÷û ìÿí äåéèëÿì, ñÿíñÿí. Ôèêèð åäèí, ùÿçÿðàò, ùå÷ áèð
úàâàí, öðÿéè éàíìàñà, ýÿëèá úàìààò àðàñûíäà þç àðâàäûíûí ñþùáÿòèíè
åäÿðìè? Ýþðöí áó ëÿèí âöúóä ìÿíè íåúÿ îäà éàõûá?
Ð ÿ ñ ó ë . Ùÿçÿðàò, áó îüëàí éàëàí÷û äåéèë. Ìÿí ùÿð âàõò ñèçÿ äåéÿíäÿ áèð ïàðà ëîòóëàðà èíàíûá ìàëûíûçû, ïóëóíóçó ÷þëëÿðÿ äàüûòìàéûí, ìÿíÿ
êàôèð äåäèíèç. Áóäóð, áó ýöí äþðä úàâàí, ÿúÿëñèç, äöíéàäàí ýåòäè. Îíëàðûí àíà-áàúûëàðû, ÿéàëëàðû ñàùèáñèç ãàëäûëàð. Èíäè ýþðÿê Ìîëëà Êàçûì
îíëàðà ÷þðÿê âåðÿúÿêìè? Áóíëàð ñèçÿ äåéèðëÿð êè, áó éîëäà þëÿí øÿùèä
çöìðÿñèíäÿí îëóðëàð. Åëÿ èñÿ áÿñ áóíëàð þçëÿðè íèéÿ áàøëàðûíû ÷àïìûðëàð?
Ôèêèð åäèí áèðúÿ, ùå÷ áèð ìîëëà àüêþéíÿê îëóá, áàøûíû éàðäûüûíû ýþðÿí
âàðìû? Ñÿáÿá íÿäèð?
Ú à ì à à ò ä à í á è ð è . Äîüðóäàí äà, ùå÷ ìîëëàäàí, ìÿðñèéÿõàíäàí
àüêþéíÿê, áàø éàðàí, çÿíúèð âóðàí ýþðìÿìèøÿì!
Ð ÿ ñ ó ë . Èíäè êè ýþðìÿéèáñèíèç, áèëèí êè, áó ÿìÿë éàõøû îëñà, ãàáàãúà ìîëëàëàð ýåäÿð. Áóíëàð àíúàã ìþâùóìàòëàðû þçëÿðè ö÷öí ìÿäàõèë
éîëó ãàéûðûáëàð. Úàìààòûí áàøûíû äîëäóðóá, êÿíàðäàí òàìàøà åòìÿêëÿ
ëÿççÿò àïàðûðëàð. Èíàíìàéûí, úàìààò, áåëÿ àäàìëàðà. Ýåäèí ñÿíÿò äàëûíúà, åëì äàëûíúà, òà áèð èøûüà ÷ûõàñûíûç! Î ýóéà êîð óøàã êè, åðìÿíè àðâàäû
ýÿçäèðèðäè, îíó áó øÿùÿðäÿ ÷îõ àäàì òàíûéûð. Ìÿíèì áèð éàõøû äîñòóì
áó ñààò ìÿíÿ äåäè êè, î åðìÿíè àðâàäûíû èëäÿ áèð îòóç äÿôÿ ýþðöð âÿ
þçöíö äÿ òàíûéûð. Îíóí îüëó êîð äåéèë. Äåéèð: áóðàäà îíó òàíûéàí ÷îõäó, äàíûøìàüà ãîðõóðëàð.
Í å ÷ ÿ í ÿ ô ÿ ð ú à ì à à ò ä à í (öðÿêëÿ). Ìÿí äÿ òàíûéûðàì.
Ð ÿ ñ ó ë . Áóäóð, åøèäèí, àüëûíûçû áàøûíûçà úÿì åäèí! Ìîëëà Êàçûìëàðäàí þçöíöçö ãîðóéóíóç.
È ð à í ë û (èñòåùçà èëÿ). Èíäè, úÿíàá àõóíä Ìîëëà Êàçûì, çÿùìÿò ÷ÿê
ýåäÿê ñþùáÿòÿ!
Ì î ë ë à Ê à ç û ì . Îüëàí, ÿë ÷ÿê ìÿíäÿí!
È ð à í ë û . Ùÿëÿ ñÿíÿ ÿë âóðìàìûøàì êè, ÿë ÷ÿêèì. Áèð ãÿäÿð ÿëèì
äÿéÿíäÿí ñîíðà ÿë ÷ÿêÿðÿì. Áóéóð, çÿùìÿò ÷ÿê! (Áèð-èêè äÿôÿ áîéíóíà âóðóá àïàðûð.)
Úàìààò ìàò-ìöòÿùÿééèð îíëàðûí äàëûíúà ýåäèðëÿð. Íå÷ÿ ÿäÿä ìåéèò ñÿùíÿäÿí
êå÷èðèá àïàðûðëàð. Ìåéèòëÿðèí äàëûíúà àðâàä-óøàã àüëàéàðàã ýåäèðëÿð.
Ñ ÿ ù í ÿ ä à ë û í ä à í ñ ÿ ñ . Ìÿí áÿêà-þâ ÿáêà-þâ òÿáàêà âÿúàáÿòëÿùöë-úÿííÿò...
__________
ÏßÐÄß
276
ÑßÙÍß ÃÓÐÁÀÍÛ
Ùöñåéí ßðÿáëèíñêèíèí âÿôàòûíäàí éåääè èë êå÷ìÿñè ìöíàñèáÿòèëÿ
Áèð ìÿúëèñäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ùöñåéí ßðÿáëèíñêè
Àíàñû
Äàéûñû.
É î ë ä à ø û Â ÿ ë è – àêòéîð
Âàãå îëóð ßðÿáëèíñêèíèí îäàñûíäà. Äèâàðäàí àêòéîðà ëàçûì îëàí ëèáàñ, ÿñëÿùÿ,
òàú âÿ íþâáÿíþâ øåéëÿð àñûëìûø. Ùöñåéí, ÿëèíäÿ ðîë äÿôòÿðè, äàõèë îëàðàã ýàù äÿôòÿðè îõóéóð, ýàù ýÿçèíÿðÿê îõóäóüóíó ÿçáÿðëÿéèð.
Ù ö ñ å é í . Êèì îíó òÿëèí åäèá1 åâäÿí òÿáèä åòäè?2 Êèì îíó ìöùàðèáÿéÿ ýåòìÿéÿ ìÿúáóð åòäè? Àù, èñòÿêëè ãàðäàøûì Êàðë! Îõ, àòà ñèç,
þçöíöç òÿëèíÿ ëàéèãñèíèç! Ñèç ãàòèëñèíèç! (Áó ñþçëÿðè òÿêðàð îõóéóð. Áèð
êöðñö ýÿòèðèá îäàíûí îðòàñûíäà ãîéóð. Ãîúà Ìîîðó êöðñö öñòöíäÿ ÿéëÿøìèø çÿíí åäÿðÿê äàíûøûð.) Ãîúà ÿëèë, àõèðÿòÿ êèìè ñàüìû ãàëàúàãñàí?
Þë! Þë! (Ýóéà áîüóð.) Éîõ... (×àüûðûð.) Àíà, àíà.
Àíàñû áàøûíû ãàïûäàí è÷ÿðè ñàëûð.
À í à ñ û . Íÿ âàð, àé îüóë?
Ù ö ñ å é í . Àíà úàí, áèðúÿ äÿãèãÿëèéÿ ýÿë áó êöðñöíöí öñòöíäÿ ÿéëÿø.
À í à ñ û . Íÿ ö÷öí, àé áàëà?
Ù ö ñ å é í . Ñÿí ìÿíèì úàíûì, ýÿë ÿéëÿø, èìäè áèëÿðñÿí.
À í à ñ û . Ùÿëÿ ýþð áèð àç ïóëóí âàðìû? Ýöíîðòà ýÿëèá õþðÿê èñòÿéÿúÿêñÿí. Ýþíäÿðèì áèð àç ÿòäÿí, ñîüàíäàí àëûá ýÿòèðñèíëÿð.
Ù ö ñ å é í . Áó ñààò ÿò-ñîüàí âàõòû äåéèë, áèð áóðàäà ÿéëÿø, èøèì âàð.
À í à ñ û . Àé îüóë, Àëëàùû ñåâèðñÿí ìÿíè îéíàòìà, éàõàìäàí ÿë ÷ÿê.
Ù ö ñ å é í (àíàñûíûí ãîëóíäàí òóòóá ÿéëÿøäèðèð). Ùà áåëÿ, ÿéëÿø, áàøûíû àøàüû ñàë, äàíûøìà.
À í à ñ û . Àõûð íÿ åëÿìÿê èñòÿéèðñÿí?
__________
1
2
Ëÿíÿòëÿíäèðèëèá.
Óçàãëàøäûðäû.
277
Ù ö ñ å é í . Áó ñààò ýþðÿðñÿí.
À í à ñ û . Äè êÿëÿéèí íÿäèð, ýþñòÿð.
Ù ö ñ å é í (êÿíàðà ÷ÿêèëèá áèðäÿí àíàñûíûí öçÿðèíÿ ùöúóì åäèð). Ãîúà
ÿëèë, àõèðÿòÿ êèìè ñàüìû ãàëàúàãñàí? (Áîüóð, àíàñû ãûøãûðûá ãàëõûð.)
À í à ñ û . Àé îüóë, àìàíäûð, ñÿíÿ íÿ éàìàíëûã åòìèøÿì ìÿíè þëäöðöðñÿí? (Ùöñåéí ýöëöð.) Àìàíäûð, îüóë, éàçûüàì, ìÿíè þëäöðìÿ. Ñàõëàìàéûðñàí ÷ûõûì ýåäèì ãàðäàøûìûí åâèíÿ.
Ù ö ñ å é í . Àé àðâàä, ìÿéÿð ìÿí ñÿíè þëäöðìÿê èñòÿéèðÿì? Àäàì
äà þç àíàñûíû þëäöðÿðìè? Ñÿí ìÿíèì éàõøû àíàìñàí, ýþé÷ÿê àíàìñàí.
(Öçöíäÿí þïöð.) Áèðúÿ ýÿë éåíÿ ÿéëÿø.
À í à ñ û . Àé îüóë, âàëëàù, ñÿíèí àüëûí ÷àøûá. Ìÿíè þëäöðÿúÿêñÿí. ßéÿð
ìÿíè þëäöðìÿê õèéàëûí éîõñà, íèéÿ ãûøãûðûá äåéèðäèí: "Ãîúà ÿëèë, àõèðÿòÿ êèìè ñàüìû ãàëàúàãñàí?". Éà äÿëè îëìóñàí, éà äà êè ïèéàíñàí.
Ù ö ñ å é í . Ïèéàí-çàä äåéèëÿì, àíà úàí, äåäèéèì ñþçëÿðÿ áàõ. Áó
äÿôòÿðäÿ éàçûëûáäûð. Áó ìÿíèì ðîëóìäóð. Áóíó ÿçáÿðëÿéèá ñîíðà òåàòðäà îõóéàúàüàì. Éîëäàøëàðäàí áèðè äÿ ìÿíèì ãîúà àòàì îëóá êöðñö
öñòöíäÿ ÿéëÿøÿúÿê. Ìÿí îíó áîüóá þëäöðÿúÿéÿì. Èìäè ýÿðÿê ìÿí ìÿøã
åäÿì êè, îðàäà éàõøû ÷ûõñûí. Áîüóá þëäöðìÿðÿì. (ßéëÿøäèðèð.)
À í à ñ û . Àé îüóë, ñÿí Àëëàù, éàâàø áîü, éîõñà ãîúà àäàìàì, þëÿðÿì.
Ù ö ñ å é í . Õàòèðúÿì îë, àíà, áîüìàðàì. Äè îòóð, òÿðïÿíìÿ! (Éåíÿ
ùöúóì åäèð.) Ãîúà ÿëèë, àõèðÿòÿ êèìè ñàüìû ãàëàúàãñàí? Þë! Þë!
 ÿ ë è (äàõèë îëóð). À äÿëè, àðâàäû íèéÿ áîüóðñàí?
À í à ñ û . Àé îüóë, ñÿí ýÿë áó äÿëè éîëäàøûíà íÿñèùÿò åëÿ. Èìäèúÿ
ìÿíè áîüóá þëäöðìöøäö êè, ìÿí òåàòð ÷ûõàðûðàì.
Ù ö ñ å é í . Íÿ åëÿéèì, àé Âÿëè? Ôðàíñ Ìîîðóí ðîëóíó þéðÿíèðÿì.
Áîø êöðñö èëÿ íÿ ãÿäÿð ÷àëûøäûì áèð øåé ÷ûõìàäû. Àõûð ÿëàúûì êÿñèëäè.
Ãîúà Ìîîðóí ÿâÿçèíÿ àíàìû ÿéëÿøäèðäèì.
 ÿ ë è . Åëÿ èø åëÿìÿ. Ãîúà àðâàääûð. Õÿòàäûð, áèðäÿí ãûçûøûá äîüðóäàí éàçûüû áîüàðñàí, ñÿíäÿí íÿ äåñÿí ÷ûõàð.
À í à ñ û . Åëÿ ìÿí äÿ îíó äåéèðÿì. Àé îüóë, áóíó ìÿí îüóë áÿñëÿìÿäèì, úàíûìà áèð áÿëà áÿñëÿäèì. Åâäÿ éåìÿéÿ ÷þðÿê éîõäóð, ÿëèíÿ
äöøÿíè àïàðûá õÿíúÿðÿ, ãûëûíúà, ãàëõàíà âåðèð, íÿ áèëèì, òàú ãàéûòäûðûð,
íÿ îéóí ÷ûõàðûð. Ýóéà ìÿíèì ö÷öí Éåçèä øÿáèùè îëàúàã.
 ÿ ë è . Äöç äåéèðñÿí, àíà. Áèçèì èøèìèç åëÿ Éÿçèä øÿáèùè îëìàã êèìè
áèð øåéäèð.
À í à ñ û . Çÿùìÿò ÷ÿêäèéèíäÿí ÿëèíÿ äÿ áèð øåé ýÿëìÿéèð. Áóäóð,
ñàáàùäàí äåéèðÿì ïóë âåð, áàçàðà ýþíäÿðèì, äóðóá ìÿíèìëÿ Øàù Ñÿ__________
ëèì îéóíó îéíàéûð.
278
Ù ö ñ å é í . Åéáè éîõäóð, àíà! Áèð íå÷ÿ âàõò ñÿáð åò. Áèð âàõò ýÿëÿð
ùÿð éåðäÿ ìÿíè áàðìàãëà ýþñòÿðÿðëÿð. Ìÿíè êö÷ÿäÿ "áûüû ãûðõûã ëîòó"
äåéèá äàøëàéàí óøàãëàðûí ùàìûñû äåéÿúÿêëÿð: àõ, áèç äÿ áþéöéÿíäÿ
îíóí êèìè îëàéäûã. Ìÿíè åâèíÿ ãîéìàéàí, ìÿíè þçöíÿ ãîùóì ùåñàá
åëÿìÿéÿí äàéûì, áèð âàõò îëàð, ùÿð éåðäÿ ôÿõð åäÿð êè, Ùöñåéí ßðÿáëèíñêè ìÿíèì áàúûì îüëóäóð. Ìÿíèì äàéûìûí ïóëó, ìàëû âàð, ìÿíèì
ãàáèëèééÿòèì, áàúàðûüûì, èãòèäàðûì âàð. Àíúàã áèð àçäàí ñîíðà þçö
ýåäÿúÿê, àäû äà þëÿúÿê; ìàëû, äþâëÿòè, ïóëó äà òÿëÿô îëàúàã. Àììà
Ùöñåéí ßðÿáëèíñêèíèí àäû ãèéàìÿòÿ êèìè äèðè ãàëàúàã. Ùÿð ìÿúëèñäÿ
ñÿí àíàìû Ùöñåéí ßðÿáëèíñêèíèí àíàñûäûð äåéèá, éóõàðû áàøà êå÷èðÿúÿêëÿð. Ñÿáð åëÿ, àíàì, àõûðäà ýþðÿðñÿí êè, áó Éåçèä øÿáèùè îüëóí íÿ
áèð îüóë îëàúàã. Áåëÿäèð, ßáöëôÿò!
 ÿ ë è . Áåëÿäèð êè âàð!
Ù ö ñ å é í . Ýþð áèð ìàíàòûí âàðñà, âåð áóðàéà, áàçàðà ýþíäÿðèì.
 ÿ ë è (ÿëèíè úèáèíÿ ñàëûð). Ñÿí þëÿñÿí, âàð-éîõ áó ýöí áèð ìàíàòûì
âàð èäè. Àëòû øàùûñûíû ïàïèðîñà âåðìèøÿì, îí äþðä øàùûñû äóðóð. (Âåðèð.)
Ù ö ñ å é í . Âåð áóðàéà, áèð áîçáàø ÿìÿëÿ ýÿëÿð. Ñÿí äÿ íàùàðûíû
áóðàäà åëÿðñÿí. Àë, àíà, ýþíäÿð áàçàðà. (Àíàñû ýåäèð.) Äè ýÿë ÿéëÿø áóðàäà, áèð áàëàúà ìÿøã åäÿê. ßéëÿø.
 ÿ ë è (ÿéëÿøèð). Ôðàíñ, âåð ìÿíèì îüëóìó!
Ù ö ñ å é í . Êèì îíó òÿëèí åäèá åâäÿí òÿáèä åòäè? Êèì îíó ìöùàðèáÿéÿ ýåòìÿéÿ ìÿúáóð åòäè? Àù, èñòÿêëè ãàðäàøûì Êàðë! Îõ, àòà, ñèç
þçöíöç òÿëèíÿ ëàéèãñèíèç, ñèç ãàòèëñèíèç!..
 ÿ ë è . Âàëëàùè, òÿëèíÿ ëàéèãÿì, þç þâëàäûìûí ãàòèëèéÿì. Î, ìÿíè
þçöíäÿí àðòûã ñåâèðäè.
Ù ö ñ å é í . Î þëäö. Ñîíðàêû ïåøìàí÷ûëûã ôàéäà âåðìÿç. Þëìÿê
éàõøûäûð!
 ÿ ë è . Ôðàíñ! Îíó òÿëèí åòìÿéÿ ñÿí ìÿíè ìÿúáóð åòäèí. Âåð ìÿíèì îüëóìó! Âåð ìÿíèì Êàðëûìû!
Ù ö ñ å é í . Ìÿíè ñèç ùèðñëÿíäèðìÿéèíèç. Âàëëàù, ñèçè òÿê áóðàõìàðàì. Ñèçè þëöì… þëöì ìÿãàìûíäà ñàõëàðàì!
 ÿ ë è . Âåð ìÿíèì îüëóìó! Îô! Âåð ìÿíèì îüëóìó!
Ù ö ñ å é í . Ãîúà ÿëèë, àõèðÿòÿ êèìè ñàüìû ãàëàúàãñàí? Þë! Þë! (Áîüóð.)
Þëöáäöð, þëöáäöð! Áÿëêÿ éàòûð? Áÿëè, þéëÿ éàòûð êè, áèð äàùà îíóí ãàëõìàüà èõòèéàðû îëìàéàúàãäûð. (Ýþçëÿðèíè þðòöð.) Ýþçëÿðèíè þðòìÿê ëàçûìäûð.
__________
 ÿ ë è (ãàëõûð). Ñîõ ýþçÿë! Áÿðÿêàëëàù! Ðîëó ÿâÿçñèç àïàðàúàãñàí.
279
Ù ö ñ å é í . Ñÿí Àëëàù, ÿéÿð áèð ãöñóð ýþðäöíñÿ, äå. Ùÿð êÿñ ìÿíÿ
ãöñóðóìó ýþñòÿðÿ, îíóí áàøûíà äîëàíàðàì. Äöíÿí ýåäèá Îðëåíîâóí
îéóíóíà òàìàøà åäèðäèì. Çàëûì áàëàñû þçýÿ àðòèñòäèð. Îíäàí íÿ ãÿäÿð
ùÿðÿêÿòëÿð ÿõç åòìèøÿì. Ùàìûñû âàõòûíäà ëàçûì îëàúàã… ùÿëÿ õÿáÿðèí
éîõäóð êè?
 ÿ ë è . Íÿäÿí?
Ù ö ñ å é í . Àòàíûí ýîðó öñòöí, àòàìûí ýîðó ö÷öí, Àüà Ìÿùÿììÿä
øàù ö÷öí áèð òàú ãàéûðòäûðìûøàì, áèð àòà äÿéÿð. (Ñàíäûãäàí ÷ûõàðûð.)
Ýþð áèð íÿ ìàëäûð.
 ÿ ë è (ÿëèíäÿ äîëàíäûðûð). Äîüðóäàí äà ýþçÿë òàúäûð. Åëÿ áèë øÿêèëäÿ ÷ÿêèëèáäèð. Î éàí-áó éàíû éîõäóð. Áèð áàøûíà ãîé ýþðöì. (Ùöñåéí
òàúû áàøûíà ãîéóð.) Áÿù, áÿù, ÷îõ ýþçÿëäèð.
Ä à é û ñ û (äàõèë îëóð). Þë ùà! Þë ùà! Àäÿ, ïÿñ íÿ âàõò àäàì îëàúàãñàí? Áó íÿäèð, øåéòàí ïàïàüûäûð, áàøûíà ãîéóáñàí? Õÿëÿô îüëó Ìÿùÿììÿä ñÿíè ãîéóá ýåäèíúÿ áèð ïàð÷à äàø ãîéóá ýåäÿéäè. Ñèðèíÿ áàõ,
ñèôÿòèíÿ áàõ!
Ù ö ñ å é í . Äàéû, òÿâÿããå åäèðÿì ìÿíè þç ùàëûìà ãîéàñàí. Åëÿ áèë
ùå÷ Ùöñåéí àäëû áàúûîüëóí éîõäóð.
Ä à é û ñ û . Àäÿ, íåúÿ ìÿíè þç ùàëûìà ãîé? Ìÿýÿð ìÿí èíñàí äåéèëÿì? Ìÿýÿð ìÿí àáðó ñàùèáè äåéèëÿì? Ìÿí áàçàðäàí þòöá êå÷ÿ áèëìèðÿì! Ùÿð ýþðÿí äåéèð: “Îäóð, áóüó ãûðõûã Ùöñåéíèí äàéûñû ýåäèð". Àäÿ,
à áèíàìóñ! À áèãåéðÿò! Àéíà ãàáàüûíäà äóðóáñàí? Áèð ñèôÿòèíÿ äöðöñò
äèããÿò èëÿ áàõ! Ýþð íÿéÿ îõøàéûðñàí?! Àäÿ, êèøè äÿ áóüëàðûíû ãûðõäûðûá
þçöíö áó ñèôÿòÿ ñàëàð? Áûü ãûðõäûðìàã áèíàìóñëóã, áèãåéðÿòëèê íèøàíÿñèäèð. À áèíàìóñ, ìÿýÿð þçöíÿ áèð ïåøÿ òàïìàéûðñàí? Ýÿë ìÿíèì
êîíòîðóìäà îòóð. Õàðèúèëÿðÿ âåðäèýèì ìÿâàúèáè àðòûãëûüû èëÿ âåðèì
ñÿíÿ, ïàäøàù êèìè äîëàí! Éîõñà ÿëèíÿ äöøÿíè àïàð âåð çèð-çèáèëÿ, òàõ
áàøûíà, îéóíáàçëûã åëÿ, àäûíû äà èø àäàìû ãîé! Áó äà ñÿíÿòäèð? Áó äà
ïåøÿäèð? Òôó ñÿíèí öçöíÿ!
Ù ö ñ å é í . Ñþçöíö ãóðòàðäûí?
Ä à é û ñ û . Ãóðòàðäûì. Íåúÿ?
Ù ö ñ å é í . Ìÿí äóðóá ñÿíÿ ñÿíÿòèìèí íÿ îëäóüóíó íÿãë åòñÿì, ñÿí
åøèòìÿéÿúÿêñÿí, åøèòñÿí äÿ àíëàìàéàúàãñàí! Ìÿí îéóíáàçàì, ùîããàáàçàì, áèàðàì, áèíàìóñàì, éàõøû! Òÿâÿããå åäèðÿì áóðàäàí äöç ÷ûõàñàí.
Ä à é û ñ û . Àäÿ, íÿ ãÿëÿò åëÿéèðñÿí? Éîõñà èñòÿéèðñÿí òÿïÿíÿ áèð
__________
ýöëëÿ âóðóì îðàäà éàòàñàí?
280
Ù ö ñ å é í . Ñÿíäÿí îíó äà ýþçëÿìÿê îëàð. Ìÿí ñÿíÿòèì éîëóíäà
úàíûìû ãîéìóñàì. ßââÿë-àõûð ñÿíèí êèìè ïóëà Àëëàù äåéÿíëÿðèí áèðè î
ýöëëÿíèí áèðèíè ìÿíèì áàøûìà âóðàúàã. Ìÿí ùàçûðàì. Íÿ âàõò èñòÿñÿíèç ìÿíè þëäöðÿ áèëÿðñèíèç. Èìäè èñÿ çÿùìÿò ÷ÿê, áóðàäàí òÿøðèô àïàð.
Ä à é û ñ û . Áèíàìóñ, áèãåéðÿò, ýþð ñÿíèí áàøûíà íÿ ýÿòèðÿúÿéÿì.
(Ýåäèð).
Ù ö ñ å é í . Âÿëè, ýþðöðñÿí? Êö÷ÿäÿ ýöíöì áó, áàçàðäà ýöíöì áó.
ßìè, äàéû, ãîùóì, ãàðäàø, ùàìû ìÿíäÿí öç äþíäÿðèá. Êö÷ÿäÿ óøàãëàð
ìÿíè äàøëàéûðëàð. Áèð ýöí áó íàèíñàôëàð ìÿíè þëäöðÿúÿêëÿð. Áó ìÿíèì
éÿãèíèìäèð. Àììà ãîé þëäöðñöíëÿð. Íÿ ãÿäÿð úàíûì ñàüäûð, ìÿñëÿêèìäÿ ìþùêÿì äóðìóøàì âÿ äóðàúàüàì.
 ÿ ë è (ÿë âåðèð). Ùàðà ýåòñÿí ñÿíèíëÿ âàðàì. Èñòÿéèð ýåòäèéèí éîë
þëöì éîëó îëñóí.
Ù ö ñ å é í . Áèçèì éîëóìóç áàòìàç áèð ýöíÿøÿ òÿðÿôäèð. Ãîé êîð øÿáïÿðÿëÿð þç ãàðàíëûã éóâàëàðûíäà äöíéàäàí áèõÿáÿð éàòûá þçëÿðèíè èíñàí
ùåñàá åòñèíëÿð. Áèð âàõò ýÿëÿð, êèìèí èíñàí îëäóüó ìÿëóì îëàð.
ÏßÐÄß
__________
281
ÊÞÙÍß ÄÓÄÌÀÍ
Äþðä ïÿðäÿäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ
Ï ÿ ð â è ç õ à í – áþéöê ìöëêÿäàð
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë – õàíûí âÿêèëè
Ñ à ä û ã á ÿ é – õàíûí éàõûí êþìÿê÷èñè
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à – êÿíäõóäà
Õàíûí ãûçû
Áàø ùÿðÿì
Èêèíúè ùÿðÿì
Ð ÿ ø è ä – õàíûí ãóëëóã÷óñó
À ë ë à ù ã ó ë ó – êàñûá êÿíäëè
Á ÿ ä ÿ ë – îíóí îüëó
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì – îíóí ãûçû
Ù ö ñ å é í – ïèøõèäìÿò
À á ä ó ë ë à õ à í – Ïÿðâèç õàíûí äöøìÿíè
Úàâàí êÿíäëè
Åðìÿíè
Òàüû
Ùåéäÿð
Õÿëèë
ãà÷àãëàð
Øèðèí
Ñÿôè
Àüñàããàëëàð, úàâàíëàð, íþêÿð, õàúÿ, ïÿùëÿâàí, ãàñèä, ñÿðêÿðäÿ, ãàðîâóë, óøàã
âÿ êÿíä úàìààòû
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ïÿðâèç õàíûí êÿíäèíäÿ. Àìèëèí åâè. Åâèí ãàáàüûíäà âàãå ìåéäàí÷àäà áþéöê
èçäèùàì. Õàíûí âÿêèëè Ìèðçÿ Èñìàéûë áàëêîíäà ÿéëÿøèá. Úàìààò äÿñòÿ-äÿñòÿ
îðàäà-áóðàäà òîïëàøûá äàíûøûðëàð. Áèð êÿíàðäà áèð ãîúà êÿíäëè – Àëëàùãóëó èëÿ áèð
úàâàí êÿíäëè ñþùáÿò åäèðëÿð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Äåéèðëÿð, õàí áó ýöí êÿíäÿ áóéóðàúàã. Ùå÷
áèëèðñÿí, îíóí ùÿð ýÿëìÿéèíäÿí ðÿèééÿòÿ íÿ ãÿäÿð çèéàí òîõóíóð?
Îíóí äà êè, þç ðÿèééÿòèíÿ éàçûüû ýÿëìèð. Ðÿèééÿò, äåéÿíäÿ, àüàíûí
þâëàäûäûð. Àüà äà ýÿðÿê þç þâëàäûíà çöëì åòìÿñèí.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Îüëóì, ùÿëÿ ñÿí úàâàíñàí. Åëÿ êè, ìÿí éàøà éåòäèí,
îíäà áèð àç àüûëëû äàíûøàðñàí. (ßòðàôà áàõûð.) Áèð àç êÿíàðà ÷ÿêèëÿê, äàíûøäûüûìûçû åøèòìÿñèíëÿð. (×ÿêèëèðëÿð êÿíàðà.) Áàëà, àüà íÿ ãÿäÿð óçàãäà îëñà, êÿíäëè ö÷öí áèð åëÿ éàõøûäûð. Îòóðàð åâèíäÿ, ëàçûì îëàíäà ìàëúÿùÿò
ö÷öí þç âÿêèëèíè ýþíäÿðÿð. Áèç äÿ âÿêèëÿ àç âåðèá, ÷îõ éàëâà__________
ðàðûã, ÷îõ âåðèá, àç éàëâàðàðûã, áèð òþâðëÿ éîëà ñàëàðûã ýåäÿð.
282
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Àüà äà ýÿëÿíäÿ, ýåäèá àéàüûíà éûõûëûá, äåéÿðñÿí, ãóðáàíûí îëóì, ìÿùñóëóìóç àç îëäó, ãóðàãëûã äöøäö, ñó àçëûã åëÿäè,
ñåë ýÿëìÿäè, ÷ÿéèðòêÿ éåäè. Äþâëÿòëè õàíäûð, ýþðÿðñÿí úàìààòà ðÿùì
åëÿéèá, âåðýèíèí éàðûñûíäàí êå÷äè.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Îüëóì, äöíéà ýþðìÿéèáñÿí, ñÿí äåéÿí Ïÿðâèç õàí
äåéèë, êþëýÿñèäèð. Áèð õàí êè, ðÿèééÿòè ãàðàìàë êèìè ãóëàüûíäàí òóòóá ñàòà,
îíà íÿ éàëâàðìàã, íÿ éàõàðìàã! Îíóí åëÿ êÿíäÿ ýÿëèá, ö÷ ýöí ãàëûá
ýåòìÿñè, ìÿäàõèë èñòÿìÿñÿ äÿ, úàìààòûí íÿôÿñèíè êÿñèð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (áàëêîíäàí). Ðÿúÿá êÿíäõóäà, úàìààòû áèð éåðÿ
òîïëà!
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Àé úàìààò, áóðàéà éûüûëûí. Ìèðçÿíèí ñèçÿ
áóéðóüó âàð.
Úàìààò áàëêîíóí ãàáàüûíäà òîïëàøûð.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ýåäÿê éàâóüà. Ãóëàã àñ, ýþð ìèðçÿ íÿ áóéóðàúàã, î
âàõò ìÿí äåäèêëÿðèìè àíëàðñàí.
Ýåäèðëÿð éàâóüà.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Úàìààò, Ïÿðâèç õàí, íåúÿ êè, ñèçÿ ìÿëóìäóð,
èëòèôàò åëÿéèá, áó ýöí ñèçÿ ãîíàã ýÿëèð.
Ú à ì à à ò . ×îõ õîø ýÿëèð, ýþçöìöç öñòöíäÿ éåðè âàð. Àëëàù îíóí
êþëýÿñèíè áèçèì áàøûìûçäàí ÿñêèê åëÿìÿñèí.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Ýÿðÿê ãîíàüà, íåúÿ êè ëàçûìäûð ãóëëóã åëÿéÿñèíèç. ßââÿëà, àüñàããàëëàð ùàìûñû ãàáàãëàðûíäà êÿíäèí ìîëëàñû, ýÿðÿê
êÿíäèí ýèðÿúÿéèíäÿ ýåäèá äàéàíñûíëàð. Úàâàíëàð äà ùàìûñû àòëàíûá õàíûí
ãàáàüûíà ýåòñèíëÿð. Õàíà éåòèøèá, áàø ÿéÿíäÿí ñîíðà, ãàéûäûá êÿíäÿ
ýèðèíúÿ õàíûí ãàáàüûíäà àò îéíàòñûíëàð. Éàõøû àò îéíàäàíëàðà õàí õÿëÿò
áàüûøëàéàúàã. Õàí êÿíäÿ äàõèë îëàí òÿê, ýÿðÿê àéàüûíûí àëòûíäà áèð
þêöç êÿñèëñèí. Èêèíúè þêöç ãóðáàíû êÿíäèí îðòàñûíäà êÿñèëìÿëèäèð. Õàí
ñèçÿ ö÷ ýöí ãîíàã ãàëàúàã. Áó ö÷ ýöíäÿ õàíûí þçöíÿ âÿ îíóí öñòöíúÿ
ýÿëÿí îòóç íÿôÿð àòëûéà ýÿðÿê áàúàðäûüûíûç ùþðìÿòè åëÿéÿñèíèç. Ðÿúÿá
êÿíäõóäà, áèíàýöçàðëûã ñÿíèíëÿäèð. (È÷ÿðè äàõèë îëóð.)
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Úàìààò, ìèðçÿíèí áóéðóüóíó åøèòäèíèç êè?
Ú à ì à à ò . Áÿëè, åøèòäèê.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Äè äàéàíìàã éåðè äåéèë. Õàí êÿíäÿ éàõûíëàøìàãäàäûð.
__________ Àüñàããàëëàð ýåäèá õàíëûã äÿéèðìàíûíûí ãàáàüûíäà õàíû
ýþçëÿñèíëÿð. Ìîëëàéà äà õÿáÿð âåðèí. Úàâàíëàð, íÿ äàéàíûáñûíûç?! Ùàéäû,
283
òåç îëóí. Áó ñààò éîëà äöøöí! Éîõñà ñèçÿ áèð åë÷è äÿ ýþíäÿðÿúÿêëÿð?
Òåç îëóí!
Àüñàããàëëàð, úàâàíëàð ýåäèðëÿð.
À ë ë à ù ã ó ë ó (úàâàíà). Äè ýåò, ñÿí äÿ àòûíû ìèí, ÷àï õàíûí ãàáàüûíà. Ýþðöðñÿí, áàëà? Õàíûí ýÿëìÿéè áåëÿ îëóð. Èêè þêöç áó ýöí êÿñèëÿúÿê. Ùÿð ýöíäÿ äÿ ýÿðÿê èêè þêöç êÿñèëñèí êè, áÿëêÿ õàíûí öñòöíúÿ
ýÿëÿí àú ãóðäëàðûí ãàðûíëàðû äîëñóí. Îíäàí ñàâàéû äà ùÿð êÿñèí åâèíäÿ íÿ
âàð, ýÿðÿê õàíûí ãóëëóüóíà ÷ÿêñèí: ãàòûãìû, ãàéìàãìû, éàüìû, ìîòàëìû,
ãóçóìó. Õàí áóðàäàí ýåäÿíäÿ äÿ áèð íå÷ÿ àðàáà äà áåëÿ øåéëÿðëÿ
äîëäóðóá þçö èëÿ àïàðàúàã. Èíäè, áàëà, ýþðöðñÿíìè, "õàí ýÿëäè" íåúÿ îëàð?
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Ýþðöðÿì, ÿìè, ìÿí áåëÿ áèëìèðäèì.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ùÿëÿ áó íÿ óúóäóð, íÿ îðòàñû, ÷îõ øåé ýþðÿúÿêñÿí.
Áóíäàí äà éàìàí èøëÿð âàð. Õàí ö÷öí úàìààòûí àðâàäëàðûíû, ãûçëàðûíû
÷ÿêÿúÿêëÿð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . ßìè, ìÿýÿð ðÿèééÿòèí íàìóñó àüàíûí íàìóñó
äåéèë? Áåëÿ èøè äÿ àüà åëÿðìè?
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ðÿèééÿòäÿ ìÿýÿð íàìóñ ãîéóáëàð? Áèçèì ùàìûìûçû
áèíàìóñ åëÿéèáëÿð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . ßýÿð áèð êÿñ ìÿíèì êöëôÿòèìÿ, àíàìà, áàúûìà
òîõóíà, ùÿð êÿñ îëóð-îëñóí, úÿìäÿéèíè éåðäÿ ãîéàðàì.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Áó ñþçëÿðè ÷îõëàðû äåéèáëÿð.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (ãîúàéà). Àëëàùãóëó, íÿ óçóí ñþéëÿéèðñÿí?
Ýÿë, úÿëä îë, õàíëûã äÿéèðìàíà òÿðÿô éîëà äöø. Èíäè õàíûí ýÿëÿí âàõòûäûð. (Úàâàí êÿíäëèéÿ) Áàëà, Ãÿíáÿð, ñÿí äÿ äàéàíìà. Ñþùáÿòèí õàí
ýåäÿíäÿí ñîíðàéà ãàëñûí.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Äåìÿëè, ìÿí õàíûí ãàáàüûíà ÷ûõìàñàì õàí éîëäàí
ãàéûäûá, êÿíäÿ ýèðìÿéÿúÿê?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Ýÿë ýåò, àéûáäûð, ãàíûíûí áàùàñûíû àüçûíà
àëìà. Áèëèðñÿí êè, õàí åøèòñÿ àòàíû ãÿáèðäÿí ÷ûõàðäàð.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ýåäèðÿì, ýåäèðÿì. (Úàâàí êÿíäëèéÿ) Áàëà, ñÿí äÿ
ýåò, àòûíû ìèí, ÷àï õàíûí ãàáàüûíà. Áÿëêÿ õÿëÿòäÿí, ôèëàíäàí ñÿíÿ èëòèôàò
åëÿéÿ.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Àëëàùãóëó, ýåò äåéèðÿì ñÿíÿ. Óçóí äàíûøûã
ôàéäà âåðìÿç. Ýþðöíöð àüñàããàë âàõòûíäà áåëèí êþòÿê èñòÿéèð.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Áèç êþòÿêñèç ìÿýÿð äîëàíà áèëÿðèê? Áåëèìèç àäÿò
__________
åëÿéèá. Èêè ýöí êþòÿê äÿéìÿéÿíäÿ áÿäÿíèìèç ãàøûíìàüà áàøëàéûð.
284
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Ýÿë, ýåò äåéèðÿì. Îíäàí ãîðõ êè, áèð êþòÿêëÿ úàíûí ãóðòàðìàéà.
À ë ë à ù ã ó ë ó (úàâàíà). Ýåäÿê áàëà!
Ýåäèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (áàëêîíà ÷ûõûð). Ðÿúÿá êÿíäõóäà, úàìààò ùàìûñû ýåòäèìè?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Áÿëè, ìèðçÿ, ùàìû ýåòäè. (Ãîúà âÿ úàâàíû
ýþñòÿðèð.) Áóíëàð äà, áóäóð, ýåäèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Îíëàðëà íÿ ñþùáÿò åëÿéèðäèí? Ñÿí äÿ, ôöçóë îüëó
ôöçóë, ñþùáÿò åëÿìÿéÿ âàõò òàïûáñàí? Áèð àäàìûí éàõàñûíäàí éàïûøàíäà áóðàõìàã èñòÿìèðñÿí. (Êÿíäëèëÿðÿ) Ýåäèí, ãàðäàøëàð, äàéàíìàéûí.
(Ãîúà âÿ úàâàí ýåäèðëÿð. Ìèðçÿ Èñìàéûë åíèð àøàüûéà.) Äå ýþðöì îíëàðëà íÿ äàíûøûðäûí?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Áèð äàíûøìàã éîõ èäè. Áó Àëëàùãóëó êèøè äÿ
áèð äèêáàøûí áèðèäèð. Ùå÷ êÿñäÿí äèëèíè ñàõëàìûð. Îíóí äèëèíè êÿñèá áèð
éàõøû òþâáÿ âåðìÿê ëàçûìäûð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Íåúÿ?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Íåúÿñè éîõäóð. Àüçûíà ýÿëÿíè õàíûí ùàããûíäà äàíûøûð. Áèð àäàì äà éîõäóð êè, îíóí àüçûíûí èïèíè ÷ÿêñèí. Äåéèðÿì ýåò äÿéèðìàíûí ãàáàüûíà, äåéèð, ìÿí ýåòìÿñÿì, õàí êöñöá äàëà
ãàéûäàúàã?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Íåúÿ, éîõñà õàíûí ãÿçÿáèíäÿí õÿáÿðè éîõäóð?
Áèëìèðìè êè, î ãÿäÿð âóðàðëàð, ãàì÷û àëòûíäà úàíû ÷ûõûá, èò êèìè ìóðäàð
îëàð?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Ùÿãèãÿò, ìèðçÿ, áåëÿ àäàìëàðà òþâáÿ âåðìÿê ëàçûìäûð. Éîõñà ýþðÿðñÿí, úàìààòû äà éîëäàí ÷ûõàðòäû.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Õóá, õàí ýÿëÿð, ìÿí ãóëëóüóíà ÿðç åëÿðÿì.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Ìèðçÿ, ñÿíÿ áèð ñþç äåéèì. Ñÿíèí ÷þðÿéèí
ùàããû, Àëëàùãóëóíóí åâèíäÿ òÿçÿ éåòèøìèø åëÿ áèð ãûçû âàð êè, äöíéàíûí
éàðûñûíà âåðìÿçñÿí. Ìÿí äåéÿ áèëÿðÿì êè, õàíûí ùÿðÿìõàíàñûíäà åëÿ
úàí éîõäóð. Õàëèñ ïàäøàù ìàëûäûð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áÿñ, à çàëûì îüëó, èíäèéÿäÿê áóíó ìÿíÿ íèéÿ
õÿáÿð âåðìÿéèáñÿí?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Õÿáÿð âåðÿðäèì, ãûçûí ãàðäàøûíäàí ãîðõóðäóì, îíäàí ãàí èéè ýÿëèð.
__________
Ìèðçÿ Èñìàéûë. Îíóí ãîðõóñó éîõäóð. Ùÿãèãÿò, ãûç ÷îõ ýþçÿëäèð?
285
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . ßðç åëÿäèì êè, ïàäøàùà ëàéèã ãûçäûð: óçóí
áîéëó, ãàðà ýþçëö, éàíàã, – äåìÿ ýþðìÿäèì, – áèð øöøÿ äîëó ãàí, éåðèøè
ñîíà éåðèøè, ñà÷ëàðû òîïóüóíäàí, ýóéà çàëûì ãûçûíà ýöí èøûüû äÿéìÿéèá.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Äàùà êÿñ ñÿñèíè, êàôèð! Àüçûìûí ñóéó àõäû. ßëáÿòòÿ, õàíà áèð áåëÿ ïåøêÿø âàúèáäèð.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Àíúàã, ìèðçÿ, ñÿíäÿí òÿâÿããå åëÿéèðÿì,
õàíûí ãóëëóüóíà î ãûçûí õÿáÿðèíè ìÿí ýÿòèðäèéèìè ÿðç åëÿéÿñÿí. Áÿëêÿ
õàíäàí ìÿíÿ áèð õÿëÿò ÷ûõà.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . ßëáÿòòÿ äåéÿðÿì.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Àíúàã, ìèðçÿ, áèð øåé âàð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Íÿ øåé?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Äîüðóñó, éåíÿ äåéèðÿì, Àëëàùãóëóíóí îüëóíóí õàòàñûíäàí ýÿðÿê ìÿíè ãîðóéàñàí.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Îíóí ÿëàúû àñàíäûð. Àðõàéûí îë. (Àò àéàüû ñÿñè
åøèäèëèð.) Ðÿúÿá êÿíäõóäà, ýþð õàíäûðìû ýÿëÿí?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (éöéöðöá áàõûá, òåç äàëà ãàéûäûð). Áÿëè, ìèðçÿ, õàí òÿøðèô ýÿòèðèð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Éöéöð õàíûí àòûíû þçöí òóò. Ñîíðà ìÿí ñÿíè
õàíûí íÿçÿðèíÿ âåðÿðÿì: ãî÷àã àäàìñàí, ñÿäàãÿòëè ãóëëóã÷óñàí.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Þëÿíÿäÿê áàøëà, úàíëà õàíà ãóëëóã åëÿìÿê
áîðúóìóçäóð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Òåç îë, éöéöð!
Ðÿúÿá êÿíäõóäà, Ìèðçÿ Èñìàéûë äà îíóí äàëûíúà ýåäèðëÿð. Ïÿðâèç õàí, éàíûíäà
Ìèðçÿ Èñìàéûë, ÿòðàôûíäà êÿíäèí àüñàããàëëàðû âÿ úàâàíëàðû äàõèë îëóðëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Úàìààò, ñèçèí ùàìûíûçû õîø ýþðäöê!
Ú à ì à à ò . Õîø áÿõòèíèç îëñóí, õàí!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íåúÿñèíèç, ñàëàìàòñûíûçìû?
Ú à ì à à ò . Øÿôàÿòèí àðòûã îëñóí, õàí! Àëëàù ñèçèí êþëýÿíèçè áèçèì
áàøûìûçäàí ÿñêèê åëÿìÿñèí!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ßêÿíÿúÿéèíèç íåúÿäèð? Ìàëûíûç, ãîéóíóíóç
ñàëàìàòäûðìû?
Ú à ì à à ò . Äþâëÿòèíèçäÿí ñàëàìàòëûãäûð.
Úàìààòëà õàí äàíûøàí ÿñíàäà Àëëàùãóëó êÿíàðäà äóðóá äèíìÿç ãóëàã àñûð.
Õàí îíà òÿðÿô áàõàíäà íàõàùè áàø ÿéèð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Úàìààò, õàí éîðóëóáäóð. Ñèç äÿ ñàáàùäàí àéàã
öñòöíäÿ
ìÿÿòòÿëñèíèç. Ýåäèí åâëÿðèíèçÿ, õàí äà äèíúèíè àëñûí. Ùÿð êÿñèí
__________
íÿ äÿðäè âàð, ñàáàù ýÿëèá õàíà ÿðç åëÿéÿ áèëÿð.
286
Úàìààò áèð-áèð: ìöðÿõõÿñ îëàã, ìöðÿõõÿñ îëàã, – äåéÿðÿê ýåäèðëÿð.
Àëëàùãóëó áàø ÿéìÿéèá úàìààòûí äàëûíúà ýåäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìèðçÿ, òÿê êÿíàðäà äóðàí êèøè êèì èäè?
Ìèðçÿ Èñìàéûë. Ãóðáàíûí îëóì, îíà Àëëàùãóëó Îðóú îüëó äåéèðëÿð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áÿëè, åøèòìèøÿì. Î éåíÿ úàìààòà ãàðûøìàéûá, áèçäÿí áîéóí ãà÷ûðòäû?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Õàí ñàü îëñóí, îíóí þùäÿñèíäÿí íÿ ìÿí, íÿ äÿ
éàçûã Ðÿúÿá êÿíäõóäà ýÿëÿ áèëèðèê. Áàøûäèêèí áèðèäèð. Êÿíääÿ àüçûíà
ýÿëÿíè äàíûøûð, úàìààòû äà éîëäàí ÷ûõàðäûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Åéáè éîõäóð, úÿçàñûíà ÷àòàð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Àììà, õàí ñàü îëñóí, äåéèðëÿð, åâèíäÿ åëÿ áèð
âÿúèùÿ ãûçû âàð êè, ùå÷ âÿñôÿ ýÿëÿí äåéèë.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íÿ äàíûøûðñàí?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áàøûí ö÷öí, õàí, ÿýÿð äåéèëÿí äîüðó èñÿ, ùÿãèãÿò ùÿðÿìõàíà ìàëûäûð êè, þçöíëÿ àïàðàñàí.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áó ýåúÿ îíó ìÿíèì éàíûìà ýÿòèðÿðñÿí. Õîøóìà
ýÿëñÿ, àïàðàðàì ùÿðÿìõàíàéà.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áàø öñòÿ, õàí. Õîøóíà ýÿëñÿ, Ðÿúÿá êÿíäõóäàéà ýÿðÿê õÿëÿò âåðÿñÿí. ×öíêè ãûç õÿáÿðèíè ýÿòèðÿí îäóð. Þçö äÿ èò
ñÿäàãÿòèíäÿ áèð ãóëëóã÷óäóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áèð àäàì ýþíäÿð, Àëëàùãóëóíó áóðàéà ýÿòèðñèí.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (÷àüûðûð). Ðÿúÿá êÿíäõóäà!
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (éöéöðÿðÿê ýÿëèð). Áÿëè, Ìèðçÿ!
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áó ñààò õàíûí ôÿððàøëàðûíäàí äà áèð íå÷ÿ íÿôÿð
ýþòöðöá, ýåäèá Àëëàùãóëó Îðóú îüëóíó õàíûí ãóëëóüóíà ýÿòèðÿðñÿí. Äåéÿðñÿí, õàí ñÿíè ùöçóðà èñòÿéèð.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Áàø öñòÿ! (Áàø ÿéèá ýåäèð.)
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìèðçÿ, úàâàíëàðûí ñèéàùûñû ùàçûðäûðìû?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áÿëè, ùàçûðäûð. Èýèäëÿðäÿí îí áåø íÿôÿð ñå÷ìÿëÿðèíèí àäëàðûíû ñèéàùû åëÿìèøÿì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áèëèðñÿí áó íÿ ö÷öíäöð?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Õåéð, ãóðáàí, áèëìèðÿì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Éàäûíäàäûðìû íå÷ÿ èë áóíäàí ÿãäÿì Ðÿùèì õàí
ìÿíÿ èêè ýöëÿøÿí äÿâÿ âÿ èêè äÿ éàõøû áîüóøàí êþïÿê ýþíäÿðìèøäè?
Ìèðçÿ Èñìàéûë. Áÿëè, ãóðáàíûí îëóì, ÷îõ ýþçÿë éàäûìäàäûð. Ùÿòòà
ãûçûë êþïÿê, Àáäóëëà õàíûí éöç ãûçûëà àëäûüû êþïÿéèíè áîüäó äà, éàäûìäàäûð. Àáäóëëà õàí ùàìàí ñààò èòè ýöëëÿ èëÿ âóðóá þëäöðäö. Þçö äÿ àòûíû
__________
ìèíèá íàùàðñûç ýåòäè.
287
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àôÿðèí! Ýþçÿëúÿ éàäûíäàäûð. Èíäè äÿ Ðÿùèì õàí
ìÿíÿ ìÿêòóá ýþíäÿðèá, éàçûð êè, ñèçèí Ùåéäÿðõàíëûíûí úàâàíëàðû ÷îõ
èýèä îëóðëàð. Òÿâÿããå åäèðÿì, îíëàðäàí îí áåø íÿôÿð ìÿíÿ ñàòàñûíûç êè,
éàíûìúà ëàçûì îëàí éåðëÿðÿ àòëàíñûíëàð. Ùÿð áèðèíÿ äÿ éöç ÿëëè ãûçûë
òÿêëèô åëÿéèð. Áó äà ÷îõ éàõøû ãèéìÿòäèð. Ìÿí äÿ úàâàáûìäà éàçäûì êè,
áó ãèéìÿòäÿí ñàòìàüà ùàçûðàì. Áóðàäà ùÿì ïóë âàð, ùÿì äÿ äÿâÿëÿðèí
âÿ êþïÿêëÿðèí õÿúàëÿòèíäÿí ÷ûõàðàì. Àáäóëëà õàí èíäè äÿ ìÿíèìëÿ
äàíûøìûð. Ùà, ùà, ùà…
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . ×îõ éàõøû ñþâäàäûð, Àëëàù õåéèð âåðñèí. (Ñèéàùûíû óçàäûð.) Áóéóð, ãóðáàí! (Õàí ñèéàùûíû àëûá îõóéóð.) Àíúàã áóðàäà
áèð ñÿùâ âàð, îíó äöçÿëòìÿê ëàçûìäûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íÿ ñÿùâ?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Éàõøû îëàð êè, ñèéàùûäàí Ùÿñÿí Ïèðãóëó îüëóíó
ïîçóá, ÿâÿçèíÿ Àëëàùãóëó îüëó Áÿäÿëè éàçàã. Îíóí áóðàäàí ýåòìÿñè
ìÿñëÿùÿòäèð. Äÿëè èýèääèð, ÿëèíäÿí õÿòà ÷ûõà áèëÿð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àíëàäûì íÿ äåéèðñÿí. ×îõ ýþçÿë, àë, ïîçóðñàí ïîç!
ßâÿçèíÿ Áÿäÿëè éàç! (Ñèéàùûíû âåðèð.)
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (ñèéàùûíû àëûá, äöçÿëäèð). Áóéóð, ãóðáàí! (Âåðèð
õàíà.)
Àëëàùãóëóíó îüëó èëÿ õàíûí ãóëëóüóíà ýÿòèðèðëÿð. Ùÿð èêèñè áàø
âóðóá ÿëè áàüëû äóðóðëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í (äèããÿòëÿ Àëëàùãóëóíóí îüëóíà áàõûð). Éàâóüà ýÿë,
ãî÷àã! (Áÿäÿë ãàáàüà éåðèéèð.) Àäûí íÿäèð?
Á ÿ ä ÿ ë . Õàíûí íþêÿðèíèí àäû Áÿäÿëäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àôÿðèí! Ýþçÿë úàâàá âåðäèí. Éÿãèí êè, ìÿíèì ñàäèã
ðÿèééÿòëÿðèìäÿíñÿí. (Áÿäÿë áàø ÿéèá áèð ñþç äåìèð.) Ìèðçÿ Èñìàéûë, áó
îüëàíû ùàðàéà ëàçûì áèëèðñÿí ýþíäÿð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (Ðÿúÿáÿ). Ðÿúÿá êÿíäõóäà, ñèéàùû èëÿ ÷àüðûëàí
úàâàíëàð ùàðàäàäûðëàð?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Äèâàíõàíàäàäûðëàð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áó îüëàíû äà àïàð îðàéà. Ùÿñÿí Ïèðãóëó îüëóíó
äà áîøëà ýåòñèí åâèíÿ.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (Áÿäÿëÿ). Éåðè ýåäÿê. (Àïàðûð.)
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ×îõ ãà÷àã îüëàíà îõøàéûð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Èýèäëèêäÿ, ãî÷àãëûãäà òàéû, áÿðàáÿðè éîõäóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñèôÿòèíäÿí, áàõàíäà, ãî÷àãëûã éàüûð. Áåëÿ áèð îü__________
ëàíû éöç ÿëëè ãûçûëà âåðìÿê úÿôàäûð.
288
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Ìÿñëÿùÿò áåëÿäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Äîüðóäóð, áåëÿ îüëàíû ýþðöá, Ðÿùèì õàí äà ìÿíäÿí ðàçû ãàëàð.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ìèðçÿ, ìÿíèì îüëóìó ùàðàéà ýþíäÿðäèí?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Ñÿí íÿ ùàãëà áó ñóàëû ìÿíÿ âåðèðñÿí?
À ë ë à ù ã ó ë ó . Íåúÿ? Ìÿýÿð àòà äåéèëÿì? Îüëóìóí ùàðàéà àïàðûëìàüûíû áèëìÿéèì?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Ùàìûíûí àòàñû õàíäûð. Ùàìûíûí èõòèéàðû äà îíóí
ÿëèíäÿäèð. Íÿ èñòÿðñÿ åëÿð. Ùÿð êÿñÿ þë äåäè, ýÿðÿê þëñöí, ãàë äåäè,
ãàëñûí âÿ ñÿíèí äÿ õàí ãóëëóüóíäà äàíûøìàüà èõòèéàðûí éîõäóð. Ãîúà
êèøèñÿí, áó éîëëàðûí ùàìûñûíû éàõøû áèëèðñÿí. Ñÿíè ùöçóðà ÷àüûðûáëàð, íÿ
õÿáÿð àëàðëàð, úàâàá âåðèá, åâèíÿ ýåäÿðñÿí.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Ìèðçÿ, ìÿí îüëóìóí ùàðàéà àïàðûëìàüûíû éàõøû
áèëèðÿì. Ìÿýÿð ðÿèééÿò ãàðàìàëäûð êè, áèð-áèð àïàðûá ñàòàñûíûç?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Õàí ñàü îëñóí, èíäè þçöíöç áóíóí íÿ íþâ áèð èíñàí îëäóüóíó ýþðöðñöíöç. Õàí ãóëëóüóíäà úöðÿò åëÿéèá áó äèëäÿ äàíûøàí, ýþðöí êÿíàðäà íÿëÿð ñþéëÿéÿ áèëÿð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ýþðöðÿì. (Àëëàùãóëóéà) Àëëàùãóëó, ìÿí ñÿíèí ùàããûíäà ÷îõ øåéëÿð âÿ ñþçëÿð åøèòìèøäèì. Àììà áþùòàí ùåñàá åëÿéèá
èíàíìûðäûì. Èìäè ìÿí ñÿíè äöðöñò òàíûäûì. Ýÿðÿê ìÿíèìëÿ ýåäèá ùÿìèøÿëèê éàíûìäà ãàëàñàí. Ñÿíè áó êÿíääÿ ãîéìàã îëìàç.
À ë ë à ù ã ó ë ó . Õàí ñàü îëñóí, ìÿýÿð àòà öðÿéè éàíàíäà äàíûøìàã
äà ãàäàüàíäûð? Ùåéâàíûí áàëàñû èòÿíäÿ î äà ýþðöðñÿí ùÿð éåðè äîëàíûá
àõòàðûð. Ìÿýÿð ìÿí ùåéâàíúà äà äåéèëÿì?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (äàõèë îëóð). Ìèðçÿ, àïàðûá äèâàíõàíàäà
ãîéäóì. Ïèðãóëó îüëóíó äà áóðàõäûì ýåòäè.
Ï ÿ ð â è ç õ à í (Àëëàùãóëóéà). Ìÿíèì íÿèíêè ñÿíèí îüëóíà, ùÿòòà
òàìàì êöëôÿòèíÿ, ñÿíèí ìàëûíà, úàíûíà áåëÿ èõòèéàðûì ÷àòàð. Ñÿíèí ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíäà àçìû àäàì äàðà ÷ÿêèëèá? Ðÿúÿá êÿíäõóäà, áóíó àïàðûá
ö÷ éöç ÷óáóã âóðäóðàðñàí. Áèð äÿ õàí ãóëëóüóíäà úöðÿò åëÿéèá äàíûøìàç.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (Àëëàùãóëóíóí ãîëóíäàí éàïûøûð). Ýåäÿê!
Àëëàùãóëó ÷ÿêèíèð.
Á à ë à ú à ó ø à ã (éöéöðÿðÿê ýÿëèð). Àòà! Áó ñààò õàíûí àäàìëàðû ýÿëèá,
áàúûìû ÷ÿêèá àïàðäûëàð. Ãàðäàøûìû íÿ ãÿäÿð àõòàðäûì òàïìàäûì.
À ë ë à ù ã ó ë ó (áàøûíà äþéöð). Áó äà áèð ìöñèáÿò! Õàí, îüëóìó àïà__________
ðûá ìÿíè êþìÿêñèç ãîéäóí. Èíäè äÿ ìÿíèì íàìóñóìà ÿë àòûðñàí? Àäûíû
289
áåëÿìè àòà ãîéóáñàí? Áàòñûí ñÿíèí êèìè àòà! Ñÿí àòà äåéèëñÿí, ãàíè÷ÿíñÿí, úàíàâàðñàí!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Äàùà êèôàéÿòäèð! Ðÿúÿá êÿíäõóäà, áóíóí áîüàçûíà
êÿíäèð êå÷èðèá, äàë ùÿéÿòäÿ, ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäà òóò àüàúûíäàí
àñàðñàí! Ìÿëóí, êþïÿê! Ñÿí áèëèðñÿíìè êè, ñèçèí ùàìûíûçûí úàíûíûí, ìàëûíûí, êöëôÿòèíèí èõòèéàðûíû Àëëàù þçö ìÿíÿ òàïøûðûáäûð?!
À ë ë à ù ã ó ë ó . Áèð Àëëàù êè, úàìààòûí èõòèéàðûíû ñÿíèí êèìè úàíàâàðà
òàïøûðà, åëÿ Àëëàùà ìÿí áÿíäÿëèê åëÿìÿê èñòÿìèðÿì!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Úÿëä îëóí, àïàðûí äèëèíè êÿñèí!
Àëëàùãóëóíó ÷ÿêèðëÿð.
À ë ë à ù ã ó ë ó (ôÿððàøëàðû èòÿëÿéèð). ×ÿêèëèí êÿíàðà! Ìÿíèì îüëóì
ýåòäè, ãûçûì ýåòäè, íàìóñóì àéàã àëòûíäà òàïäàëàíäû, úàíûì äà ýåäèð!
Õàí ìÿíè äàðà ÷ÿêäèðìÿñÿ äÿ, ìÿí þçöì äöíéàäà áóíäàí ñîíðà éàøàìàéàúàüàì! Ùå÷ êÿñäÿí äÿ áó ñààò ãîðõóì éîõäóð! (Õàíà) Õàí,
ñÿíèí àòàí Ñóðõàé õàí ìÿíèì àòàìû ãàéàäàí àòäûðäû. Éàçûã ãàéàíûí ñèíÿñèíäÿ áèòìèø áèð êîëà èëèøèá áàøû öñòöíäÿ àñûëû ãàëäû. Ãóçüóíëàð, ÷àëàüàíëàð äèðè-äèðè îíóí áÿäÿíèíè ñþêäöëÿð. Àõûðäà êèøèíèí ãóðó ñöìöêëÿðè
ãàéàíûí äèáèíÿ òþêöëäö. Ñÿí äÿ ìÿíè äàðà ÷ÿêäèðèðñÿí, íÿ åéèá åëÿð?!
ßëáÿò áèð âàõò ñÿíäÿí âÿ ñÿíèí þâëàäûíäàí ùàéûô àëàí òàïûëàð.
Àëëàùãóëóíó ÷ÿêèá àïàðûðëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ùÿãèãÿò, þëìÿëè ìÿëóíìóø!
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Àëëàùà äà ñÿáá åëÿäèéèíè åøèòäèíèç?! Áåëÿ àäàìûí
øÿðÿí äÿ ãÿòëè âàúèáäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ßëáÿòòÿ, âàúèáäèð.
Ôÿððàø ýÿëèá êÿíàðäàí Ìèðçÿ Èñìàéûëà áàøû èëÿ èøàðÿ åäèð.
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë (õàíà). Õàí ñàü îëñóí, ãûç ùàçûðäûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ×îõ ýþçÿë, þòöðñöíëÿð éàòàúàã îòàüûíà. Ýåäÿê, Ìèðçÿ,
èñòÿéèðÿì ïÿíúÿðÿäÿí î ìÿëóí Àëëàùãóëóíóí ÷àïàëàìàñûíà òàìàøà åëÿéèì. Ñîíðà äà áèð ãÿäÿð èñòèðàùÿòÿ ìÿøüóë îëàì. Ýåäÿê!
Ýåäèðëÿð.
__________
ÏßÐÄß
290
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ïÿðâèç õàíûí ñàðàéûíäà áèð îòàã. Ùÿðÿìëÿð, ùÿðÿìõàíà ÿìÿëÿëÿðè ÷àëûá îéíàéûðëàð.
Õ à ú ÿ (äàõèë îëóð). Õàí òÿøðèô ýÿòèðäè. Þçö èëÿ äÿ áèð ìàðàë ýÿòèðèáäèð êè, éåìÿ, èñìÿ, õÿòòö-õàëûíà, ýöë úàìàëûíà, òàìàøà åëÿ.
Ù ÿ ð ÿ ì ë ÿ ð ä ÿ í á è ð è . Íåúÿ, éîõñà áèçèì ùàìûìûçäàí ýþçÿëäèð?
Õ à ú ÿ . Àù! Ñèçèí ùå÷ áèðèíèç îíóí áÿðàáÿðè îëà áèëìÿçñèíèç.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ýÿëÿð áàõàðûã. (Î áèðè ãàäûíëàðà) Äàüûëûí áóðàäàí,
ùå÷ êÿñ ãàëìàñûí!
Ùàìû áàø ÿéèá ýåäèð. Ïÿðâèç õàí äàõèë îëóð. Áàø ùÿðÿì òÿçèì åäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íåúÿñèíèç, ñàëàìàòëûãäûðìû?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áèçèì ñàëàìàò îëóá, éà îëìàäûüûìûç ñèçÿ ëàçûìäûðìû? Ñèçèí ö÷öí þç ðàùàòëûüûíûç ùÿð øåéäÿí ÿôçÿëäèð. Áóéóðóá, êÿíääÿ
èñòèðàùÿò åëÿéèá, áèð íàçÿíèí ñÿíÿì äÿ ãóëëóüóíóçäà ýÿòèðèáñèíèç. Ýóéà
áóðàäàêûëàð ñèçèí ö÷öí àçäûðëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Öðÿéèíÿ áàøãà áèð ôèêèð ýÿëìÿñèí, ÿçèçèì. Ñÿí áó
ùÿðÿìõàíàíûí áàø ùÿðÿìè îëóá, ùÿìèøÿ þç éåðèíäÿ ìþùêÿì ÿéëÿøÿúÿêñÿí. Ñÿí ýöìàí åòìÿ êè, ìÿí þçöì ö÷öí òÿçÿ áèð êÿíèç ýÿòèðìèøÿì. Õåéð! Äàùà êèôàéÿòäèð. Àíúàã éåòèì âÿ áèëìÿððÿ ñàùèáñèç áèð ãûç
îëäóüóíäàí ýÿòèðìèøÿì êè, ùÿðÿìõàíàäà ñèçÿ ãóëëóã åëÿñèí.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ýÿòèðñÿí äÿ, ýÿòèðìÿñÿí äÿ, ñàùèáè-èõòèéàðñàí. Áèçèì íÿ ñþçöìöç îëà áèëÿð?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìÿí ñÿíÿ éåíÿ äåéèðÿì êè, õÿéàëûíà þçýÿ ôèêèð ýÿëìÿñèí. (ßë ÷àëûð, ãóëàì äàõèë îëóð.) Ýåò, êÿíääÿí òÿçÿ ýÿëÿí ãûçû áóðàéà ýþíäÿð. (Ãóëàì áàø ÿéèá ÷ûõûð.) Îíó ñÿíèí èõòèéàðûíà âåðÿúÿéÿì.
Íåúÿ áèð ùÿéàëû ãûç îëäóüóíó ýþðÿðñÿí. (Ãûç äàõèë îëóá ãàïûäà äàéàíûð.)
Ãîðõìà, éàõøû ãûç, éàâóüà ýÿë. (Ãûç ãûñûëàðàã éàâóüà ýÿëèð.) Ñÿí áó
ýöíäÿí áó õàíûìûí ãóëëóüóíäà îëàúàãñàí. Îíóí ýÿðÿê ùÿð ÿìðèíÿ ñÿäàãÿòëÿ èòàÿò åëÿéÿñÿí. Àíëàäûíìû, éàõøû ãûç? (Ãûç áàøû èëÿ èøàðÿ åäèð.
Õàí áàø ùÿðÿìÿ) Ýþðöðñÿí íåúÿ ùÿéàëû ãûçäûð? Èìäè þçöí áóíóíëà ñþùáÿò åëÿéÿ áèëÿðñÿí. (Ýåäèð. Èêèíúè ùÿðÿì äàõèë îëóð.)
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Àé ãûç, àäûí íÿäèð?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Àäûì Ýöëñÿíÿìäèð.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Àòàí, àíàí ÷îõäàíìû þëöáëÿð?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Àíàì ÷îõäàí þëöá. Àòàìû äà õàíûí öçöíÿ àü îëäó__________
üóíà ýþðÿ, ö÷ ýöí áóíäàí ãàáàã áîüàçûíäàí àñäûëàð.
291
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì (èêèíúè ùÿðÿìÿ). Èìäè áóíóí íåúÿ éåòèì ãûç îëäóüóíó áèëäèê. (Ýöëñÿíÿìÿ) Íå÷ÿ éàøûí âàð, ãûçûì?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Îí àëòû.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Éåíÿ äàíûøäûð, áóíäàí ÷îõ ÿùâàë áèëìÿê îëàúàã.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áàúûíäàí, ãàðäàøûíäàí íÿéèí âàð?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Èêè ãàðäàøûì âàð. Áþéöê ãàðäàøûìû õàí áó ñÿôÿð ýÿëÿíäÿ Ðÿùèì õàíà ñàòäû, àïàðäûëàð. Áèð áàëàúà ãàðäàøûì âàð, î äà åâäÿ
ãàëäû.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áÿñ îíà êèì ïÿðÿñòàð îëóð?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Áèëìèðÿì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Íåúÿ áèëìèðÿì? Áÿñ ñÿí îíó íåúÿ ñàùèáñèç ãîéóá
ýÿëäèí?
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Ìÿí þçöì ýÿëìÿäèì. Ìÿíè ôÿððàøëàð ýöúëÿ ÷ÿêèá
ýÿòèðäèëÿð õàíûí éàíûíà. Îðàäàí äà áóðàéà ýÿòèðäèëÿð. Äàùà ãàðäàøûìäàí õÿáÿðèì éîõäóð.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . ×îõ ýþçÿë. Äè ýåò ãûçûì, êÿíèçëÿðèí è÷èíäÿ îòóð. ×àüûðàíäà ýÿëÿðñÿí. (Ãûç ýåäèð. Èêèíúè ùÿðÿìÿ). Áó èøëÿðäÿí íÿ ýþðöðñÿí?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Èø àéäûíäûð. Îí àëòû éàøûíäà áèð ãûç, ùÿãèãÿò äÿ,
ùàìûìûçäàí ýþçÿë. Áèð àç êå÷ÿúÿê êè, ùàìûìûçûí öñòöìöçäÿ áþéöêëöê
åëÿéÿúÿê.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Îíäà òÿäáèð ëàçûìäûð.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Òÿäáèð íÿ îëà áèëÿð? Áàøûíû áàòûðìàãäàí þçýÿ áèð
òÿäáèð îëà áèëìÿç.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Îíäàí ñîíðà õàíûí ãÿçÿáèíèí ãàáàüûíäà äóðìàãìû
îëàð?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Íÿòèúÿñèíÿ ìÿí úàâàá âåðÿðÿì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Òÿäáèðèí íÿäèð ñþéëÿ?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Áóðàäà, áèçÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá èøëÿìÿê ëàçûìäûð. Îíà
ýþðÿ ñÿíäÿí áèð ñþç õÿáÿð àëàúàüàì. Àíúàã ýÿðÿê ñóàëûìäàí ãÿçÿáëÿíìÿéÿñÿí.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ãÿçÿáëÿíìÿðÿì, õÿáÿð àë!
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Ïèøõèäìÿò Ðÿøèäèí ñÿíÿ áÿíä îëäóüóíäàí õÿáÿðèí âàðìû?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áó íÿ íþâ ñóàëäûð åëÿéèðñÿí?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Âÿäèíäÿ ìþùêÿì äóð, ãÿçÿáëÿíìÿ. Ìÿí ãóëàüûìëà åøèòäèéèìè äåéèðÿì. Ìÿòáÿõäÿ àøïàçëà äàíûøäûüûíû åøèòìèøÿì.
__________
Äåéèðäè êè, áèð ýöí õàíûìû ýþðìÿéÿíäÿ ýåúÿ éàòà áèëìèðÿì.
292
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Îíóí íÿ ùÿääè âàð ìÿíèì àäûìû ÷ÿêèð? Ìÿýÿð áèëìèð êè, õàí õÿáÿðäàð îëñà, îíóí àòàñûíûí ñöìöêëÿðèíè ãÿáèðäÿí ÷ûõàðäûá
îäëàð?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Åøã áàøà âóðàíäàí ñîíðà, àäàì þëöìÿ äÿ ùÿâÿñëÿ ýåäÿð. Àíúàã èíäè ãÿçÿáëÿíìÿê éåðè éîõäóð. Íÿ òÿíáåù ëàçûìñà,
ñîíðà åëÿéÿ áèëÿðñÿí. Ùÿëÿëèê äöøìÿíè àðàäàí ýþòöðìÿê ëàçûìäûð. Ñÿí
Ðÿøèäè õÿëâÿò ýÿòèðò éàíûíà, îíóíëà áèð íþâ ìåùðèáàí ñþùáÿò åëÿ, ãàøýþçëÿ îíà áèð ïàðà öìèäëÿð âåð. Ñîíðà Ýöëñÿíÿìèí àðàäàí ýþòöðöëìÿñèíè îíà òÿêëèô åëÿ.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Î áó òÿêëèôè ãÿáóë åëÿðìè?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Î ñþçëÿðè êè, ìÿí åøèòìèøÿì, íÿèíêè áàø âÿ úàíëà
ãÿáóë åëÿð, ùÿòòà ñÿíèí éîëóíäà þç àòàñûíûí äà áàøûíäàí êå÷ÿð.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ñîíðà õàíûí þùäÿñèíäÿí íåúÿ ýÿëÿðñÿí?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Ùÿëÿëèê îíóí àäû êÿíèçäèð. Áèð êÿíèç öñòöíäÿ
õàí þçöíÿ çÿùìÿò âåðèá äàíûøìàç. Îíà íÿ âàð? Õàíëûüûí ãûçëàðûíûí ùàìûñûíûí òÿÿëëöãö îíà äåéèëìè? Ýåäèá áèðèíè äÿ ýÿòèðÿð. Îíóí ö÷öí éà
àðâàä þëöìö, éà áèð òîéóã þëöìö. Áèð àç ñþéëÿíèá îòóðàúàã éåðèíäÿ.
Àììà âàõò êè, îíà ùÿðÿì àäû ãîéóá éóõàðû áàøà àääàòäû, îíäà ýÿðÿê
áèç ùàìûìûç áóðàäàí áàøûìûçû ýþòöðöá, ÷ûõûá ýåäÿê.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Õàí áó ñààò ùàðàäàäûð?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Éîðóëóá éàòûáäûð.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Õóá, ìÿí Ðÿøèäè áó ñààò áóðàéà ÷àüûðòäûðûá, îíóíëà
äàíûøàðàì. (Î áèðè ãàïûíû à÷ûá õàúÿíè ÷àüûðûð. Õàúÿ äàõèë îëóð.) Ìÿíèì
ö÷öí áèð ãÿëéàí ýÿòèð. Ðÿøèäè äÿ áó ñààò õÿëâÿòúÿ ìÿíèì éàíûìà þòöð.
(Õàúÿ ýåäèð. Èêèíúè ùÿðÿìÿ). Ñÿí õàíûí éàòàúàã îòàüûíûí ãàïûñûíäà ýèçëÿí. Åëÿ êè îéàíäûüûíû ýþðäöí, ìÿíÿ òåç õÿáÿð âåð, Ðÿøèäè ãà÷ûðäûì.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Áàø öñòÿ, ìÿí ýåäèðÿì. Ýÿðÿê Ðÿøèäëÿ åëÿ áèð
øèðèí äèëëÿ äàíûøàñàí êè, ñÿíäÿ îíà ìÿùÿááÿòèí îëäóüóíà äöðöñò èíàíà.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Éàõøû, ìåùðèáàí äàíûøàðàì. Ñÿí ýåò, ãàïûäàí óçàãëàøìà.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Èøèíè õàòèðúÿì òóò. (Ýåäèð.)
Õàúÿ, ÿëèíäÿ ãÿëéàí, äàëûíúà Ðÿøèä äàõèë îëóð. Ãÿëéàíû õàíûìà âåðèá ÷ûõûð.
Ðÿøèä ÿëè áàüëû ãàïûäà äàéàíûð. Áàø ùÿðÿì òàõò öñòöíäÿ ÿéëÿøìèø, ãÿëéàí
÷ÿêèð, ùÿðäÿíáèð ýþçöíöí àëòû èëÿ Ðÿøèäÿ áàõûð. Áó ìèíâàëëà íå÷ÿ
äÿãèãÿ êå÷èð. Ñîíðà öçöíö Ðÿøèäÿ òóòóð.
__________
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Éàâóüà ýÿë, Ðÿøèä, ñÿíäÿí ñþç ñîðóøàúàüàì.
293
Ð ÿ ø è ä (éàâóüà ýÿëèá). ßìðèíèç íÿäèð, õàíûì?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ñÿí ìÿíèì öçöìÿ íèéÿ áåëÿ ìÿçëóì áàõûðñàí? Ýóéà
öðÿéèíäÿ äÿðìàíñûç áèð äÿðäèí âàð?
Ð ÿ ø è ä . Ñèçèí òÿê õàíûìûí, Ïÿðâèç õàí òÿê àüàíûí ãóëëóüóíäà éàøàéàíûí íÿ äÿðäè îëà áèëÿð?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ðÿíýèí ýöí-ýöíäÿí ñàðàëûð. Éîõñà áèð àäàìà áÿíäñÿí? Ùÿð êÿñäèðñÿ, äåýèíÿí áó ñààò ÿìð åäèì âåðñèíëÿð ñÿíÿ. (Ðÿøèä
äÿðèí áèð àù ÷ÿêèð.) Íèéÿ áåëÿ àù ÷ÿêäèí?
Ð ÿ ø è ä . Áàüûøëàéûí, õàíûì, ãóëëóüóíóçäà áèÿäÿáëèê åëÿäèì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ñÿíäÿí áèð ñþç ñîðóøàúàüàì, äîüðó úàâàá âåð.
Ð ÿ ø è ä . Éàëàí úàâàá âåðìÿéÿ ùÿääèì éîõäóð, õàíûì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äå ýþðöì, ìÿí ñÿíèí õîøóíà ýÿëèðÿììè?
Ð ÿ ø è ä . Õàíûì, áó íÿ ñóàëäûð åäèðñèíèç?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ñóàëûìà úàâàá âåð, éà äåýèíÿí áÿëè, éà äåýèíÿí õåéð.
Ð ÿ ø è ä . Õàíûì, ìÿí íÿêàðàéàì, íÿ úöðÿò åëÿéèá áåëÿ øåéëÿðè õÿéàëûìäàí äà êå÷èðÿ áèëÿðÿì?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ìÿí ñîðóøäóüóìó áèëèðÿì. Ñÿíèí äÿ äàíûøäûãëàðûíû
åøèòìèøÿì.
Ð ÿ ø è ä . Àòàì ñÿíÿ ãóðáàí, õàíûì, ìÿíè Ïÿðâèç õàíûí ãÿçÿáèíÿ
òîõóìà. Éîõñà áÿäÿíèìèí ùÿð òèêÿñè áèð êîëäà ãàëàð. Ùÿð íÿ äåéèáëÿðñÿ, ÿäàâÿòëÿ äåéèáëÿð. Àõû ìÿí íÿ úöðÿò åäèá ñèçèí ñþçöíöçö äàíûøà
áèëÿðÿì?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äþðä ýöí áóíäàí ãàáàã ìÿòáÿõäÿ àøïàçëà íÿ äàíûøûðäûí? Ùà, ðÿíýèí ãà÷äûìû? Ýþðöðñÿí, ùàìûñûíû áèëèðÿì. Äè ñóàëûìà
úàâàá âåð!
Ð ÿ ø è ä (îíóí àéàüûíà éûõûëûð). Õàíûì, ìÿíè áàëàëàðûíûí áàøûíà
÷åâèð. Ìÿíè Ïÿðâèç õàíûí áàøûíà ÷åâèð. Áèð ãÿëÿòäèð åëÿìèøÿì, àíëàìàìûøàì. Àðòûã-ÿêñèê ñþç äàíûøìûøàì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äóð àéàüà. (Ðÿøèä ãàëõûð.) Åéáè éîõäóð, ýþé÷ÿê õàíûìëàðûí ùàããûíäà ùàìû äàíûøàð. Íÿ îëàð? Ìÿýÿð íþêÿð öðÿéè èëÿ ñàèð
öðÿêëÿðäÿ òÿôàâöò âàð? Ùàìûíûí öðÿéèíäÿ ìÿùÿááÿò îëà áèëÿð. Ïÿðâèç
õàí, ìÿñÿëÿí, õàíäûð, íå÷ÿ ìèí ðÿèééÿòèí úàíûíûí, ìàëûíûí ñàùèáèäèð.
Áóíóíëà áåëÿ, ìÿùÿááÿò íÿ îëäóüóíó àíëàìûð. Áóäóð, ùÿðÿìõàíàñûíäà
îí èêè àðâàäû âàð. Îíëàðûí ùàíñûíà î, ìÿùÿááÿò áàüëàéûá? Ùÿð áèðèíäÿí
äîéàíäàí ñîíðà, ýåäèá áèð òÿçÿñèíè ýÿòèðèð. Áóíà ìÿùÿááÿò äåìÿçëÿð,
áó, ùåéâàíëûãäûð. Áóäóð, èìäè äÿ êÿíääÿí áèð òÿçÿñèíè ýÿòèðèá. Ýþðÿê
îíóíëà íå÷ÿ ìöääÿò äîëàíàúàã. Àììà áèç àðâàäëàð ùåéâàíëûã àõòàð__________
ìûðûã. Áèç ùÿãèãè ìÿùÿááÿò àõòàðûðûã. Ñÿí ìÿíèì åâèìäÿ íþêÿðñÿí.
294
Ñÿíèí äÿ äèëèíäÿí ìÿùÿááÿò ñþçö åøèäÿíäÿ öðÿéèìèç îéíàéûð. Äå ýþðöì,
àøïàçà äåäèéèí ñþçëÿð öðÿêäÿí èäè, éà éîõ?
Ð ÿ ø è ä . Àéàüûíûí àëòûíäà ãóðáàí êÿñèëèì, õàíûì, ìÿíÿ èçèí âåð áó
ýöí áóðàäàí ÷ûõûá, áàøûìû ýþòöðöá áèð àç óçàã éåðÿ ýåäèì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . ßýÿð äîüðóñóíó ñþéëÿìÿñÿí, ñÿíè Ïÿðâèç õàíûí ÿëèíÿ âåðÿúÿéÿì. Î äà áèëèðñÿí êè, ÿòèíè êàáàá åëÿéÿúÿê.
Ð ÿ ø è ä . Àé õàíûì, ñÿíÿ àòàì, àíàì ãóðáàí! Àõû ìÿí åâè éûõûëìûø
íÿ äåäèì?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áîéíóíà àë, ýþðöì ìÿí ñÿíèí õîøóíà ýÿëèðÿì, éà
éîõ?
Ð ÿ ø è ä . Áó íÿ ãÿëÿò èäè ìÿí åëÿäèì? Íÿ äàø èäè áàøûìà ñàëäûì?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Àõûð ñóàëûìäûð, úàâàá âåð!
Ð ÿ ø è ä . Äîüðóñó, õàíûì, áèð ãÿëÿò åëÿéèá äåìèøÿì, ãÿçÿáèí òóòìàñûí.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Öðÿêäÿí äåéèáñÿí, éà ëàü èëÿ?
Ð ÿ ø è ä . Ìÿíèì íÿ ùÿääèì âàð ñÿíÿ ëàü åëÿéèì. Öðÿêäÿí äåìèøÿì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äåìÿëè, ìÿí ýþé÷ÿê õàíûìàììû?
Ð ÿ ø è ä . Ìÿýÿð áóíà áèð ñþç îëàð? Ýþé÷ÿê îëìàñàéäûí, Ïÿðâèç õàí
ñÿíè áàø ùÿðÿì åëÿðäèìè?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Îíó äåìèðÿì. Ñÿíèí ýþçöíäÿ íåúÿ?
Ð ÿ ø è ä . Âàõò êè ìÿíèì àüàìñàí, ÿëáÿòòÿ ýþçÿëñÿí.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . À÷ûã äàíûø, éîõñà áó ñààò äÿðèíè ñîéäóðàðàì.
Ð ÿ ø è ä . Äàùà íÿ ýèçëÿòìÿê, ýþçÿëñÿí!
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äè àë ìÿíèì ÿëèìäÿí þï.
Ð ÿ ø è ä . Ãÿëÿò åëÿðÿì, õàíûì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Þï äåéèðÿì ñÿíÿ! (Ðÿøèä îíóí ÿëèíäÿí þïöð.) Íåúÿäèð, äàäëûäûðìû?
Ð ÿ ø è ä . Äàùà íÿ ñþç îëà áèëÿð?!
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . ßýÿð ìÿíèì õàùèøèìè ÿìÿëÿ ýÿòèðñÿí, ìÿí äÿ ñÿíèí ùÿð õàùèøèíè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿðÿì. Áó ýöí ÿëèìäÿí þïäöí, ñîíðà äà
àíëà íÿ äåéèðÿì…
Ð ÿ ø è ä . ßìð åëÿ, õàíûì, þçöìö ñóéà ãÿðã åëÿéèì, áÿäÿíèìè îäëàðà àòûì, éàíäûðûì. Ýþçöíöí ãàáàüûíäà õÿíúÿðè öðÿéèìÿ ÷àõûá, ãàíûìû ñÿíèí àéàüûíûí àëòûíà òþêöì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Õåéð, ìÿíèì õàùèøèì áóíëàðûí ùå÷ áèðèñè äåéèë. Õàí
êÿíääÿí òÿçÿ áèð êÿíèç ýÿòèðèá. Ìÿí áàõûðàì, î, úàâàí, ìÿíäÿí ýþçÿë.
Ãîðõóðàì áèð àçäàí ñîíðà õàí îíó áèçèì áàøûìûçà ìèíäèðÿ. ßýÿð ñÿíèí
__________
öðÿéèíäÿ ìÿíÿ ìÿùÿááÿò âàðñà, ýÿðÿê î ãûçûí áàøûíû áàòûðàñàí.
295
Ð ÿ ø è ä . Õàíûì, ìÿíèì þç úàíûìà ãöââÿòèì ÷àòàð. Îíó äà, íåúÿ
êè, ÿðç åëÿäèì, ñÿíèí éîëóíäà ãîéìàüà ùàçûðàì. Àíúàã ìÿíÿ ñÿí íàùàã
ãàí òþêäöðìÿ.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áÿñ îíäà ñÿíèí ìÿùÿááÿòèí éàëàíìûø.
Ð ÿ ø è ä (þçöíö äöáàðÿ îíóí àéàüûíà àòûð). Õàíûì, àë áó õÿíúÿðè,
÷àõ ìÿíèì öðÿéèìÿ, ýþð ìÿí "óô" äà äåéÿðÿììè?! Àììà ìÿíèì
ìÿùÿááÿòèìÿ éàëàí äåìÿ… Íÿ áóéóðóðñàí, ùàçûðàì.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ìÿí ñàáàù î ãûçû õàúÿëÿðèí áèðèñè èëÿ ÷àé êÿíàðûíà
ïàëòàð éóìàüà ýþíäÿðÿúÿéÿì. Áèð êîëóí äàëûíäàí îíó ýöëëÿ èëÿ âóðóá
þëäöðÿðñÿí. ßýÿð õàúÿ åøèäèá, ñÿíè ýþðöá-òàíûñà, åéá åëÿìÿç, îíó äà
âóðóá þëäöðÿðñÿí. Ãÿáóë åëÿéèðñÿí?
Ð ÿ ø è ä . Ãÿáóë åëÿðÿì, õàíûì, àíúàã…
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Áó ñààò ùÿð øåéè ãÿáóë åëÿðñÿí. (Áàðìàüû èëÿ öçöíö
ýþñòÿðèð.) Äè áóðàäàí äà áèð þïöø àëà áèëÿðñÿí.
Ðÿøèä õàíûìûí öçöíäÿí þïÿí ùàëäà Ïÿðâèç õàí äàõèë îëóð.
Ðÿøèä ãà÷ûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àé ëÿ÷ÿð, àé ôàùèøÿ, áó îí ñÿêêèç èëèí ìöääÿòèíäÿ
áåëÿìè ñÿäàãÿòëÿ äîëàíûáñàí?! Áÿñ ýþðöíöð îí ñÿêêèç èë ìÿíèì þç
áèíàìóñëóüóìäàí õÿáÿðèì îëìàéûá! Ìÿí Ïÿðâèç õàí îëóì, òàìàì
ÿòðàô õàíëàð ìÿíèì àäûì ýÿëÿíäÿ òèòðÿøìÿéÿ äöøñöíëÿð, àììà åâèìèí
è÷èíäÿ, þç ùÿðÿìèì, áàø ùÿðÿìèì ìÿíè áèíàìóñ åëÿñèí? Éîõ!.. Éîõ!..
Áóðàäà ãèéàìÿòè áÿðïà åäÿúÿéÿì! Òàìàì ùÿðÿìõàíà ÿùëèíè ãûðàúàüàì! Áàõûí, Ïÿðâèç õàíûí áàø ùÿðÿìè þç ÿðèíèí ýþçöíöí ãàáàüûíäà
íþêÿðëÿ ìàçàã åëÿéèð. Äàùà äöíéàäà áóíäàí äà áþéöê áèàáûð÷ûëûã
ìöìêöíäöðìö? Áóíäàí ñîíðà ùàíñû àðâàäà åòèáàð åëÿéÿñÿí? (ßë ÷àëûð,
õàúÿëÿð äàõèë îëóðëàð.) Ýÿëèí àïàðûí áó ôàùèøÿíè ñàëûí çèíäàíà! Ñàáàù
áóíà áèð úÿçà âåðèì êè, úÿìè ùÿðÿìõàíàéà èáðÿò îëñóí. Î ìÿëóí Ðÿøèäè
äÿ ùàðàäà îëñà, òàïûá éàíûìà ýÿòèðÿðñèíèç.
Áàø ùÿðÿìè àïàðûðëàð.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì (äàõèë îëóð). Ýþðäöíìö àðâàäûíûí âÿôàñûíû? Ìÿí
äåéÿíäÿ, èíàíìûðäûí. Àõûðäà îíóí ÿìÿëèíÿ þç ýþçëÿðèíëÿ òàìàøà åëÿäèí. Äåéèðäèí, îíäàí ñÿäàãÿòëè àðâàä éîõäóð. Ýÿòèðèá áàø ùÿðÿì åëÿéèá,
áèçèì áàøûìûçà ÷ûõàðòìûøäûí. Èíäè ñÿäàãÿòëè êèì îëäóüóíó ýþðöðñÿíìè?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ùàìûíûç áèð íÿñèëäÿíñèíèç, ùàìûíûç ôàùèøÿñèíèç,
__________
ùàìûíûçû ãûëûíúà ñÿêäèðÿúÿéÿì!
296
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Áèçëÿðäÿí áèð õàòà ýþðñÿí, áàø öñòÿ. Áèð äÿôÿ
÷ÿêäèðìÿ, èêè äÿôÿ, áåø äÿôÿ ãûëûíúà ÷ÿêäèð. Ìÿí ÷îõ ñåâèíäèì êè, ñÿí
äîüðó èëÿ ÿéðèíè ýþðäöí.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Èìäè ñàáàù ýþðÿðñÿí êè, îíà ìÿí íÿ úÿçà âåðÿúÿéÿì. Ýÿðÿê îíó ñèçèí ýþçöíöçöí ãàáàüûíäà þç àøíàñû Ðÿøèäÿ þëäöðäÿì.
Ñîíðà Ðÿøèäèí áÿäÿíèíè èêè ïàð÷à åëÿéèá, øÿùÿðèí äàðâàçàñûíà âóðäóðàì.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Ðÿøèääÿ òàãñûð íÿäèð? Úàâàí îüëàí ýþé÷ÿê àðâàääà åøãè ýþðÿíäÿ, ÿëáÿòòÿ, ñóñàéàúàã. Ðÿøèääÿ òàãñûð éîõäóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Éîõ! Î ìÿëóí áþéöê òÿíáåùÿ ëàéèãäèð. Îíóí íÿ
ùÿääè âàð, ìÿíäÿí áèèçèí ìÿíèì àðâàäûìûí îòàüûíà ýèðñèí! Ìÿí îíà òÿíáåù åòìÿñÿì, ñàèð ÿìÿëÿíèí äÿ àüëû áàøûíà ýÿëìÿç.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Ìÿí ñÿíÿ áóíäàí äà áÿäòÿðèíè äåéÿðÿì êè, õÿáÿðèí éîõäóð. Àíúàã ãÿçÿáèí òóòìóø âàõòû äåìÿéÿ ãîðõóðàì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñþéëÿ ýþðöì äàùà íÿ áèëÿðñÿí?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Äîüðóñó, ãÿçÿáèíäÿí ãîðõóðàì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñþéëÿ, éîõñà íÿøèíè áóðàäà éûõàðàì éåðÿ!
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Îíóí ãûçû äà þçö êèìèäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íÿ äåäèí, ìÿíèì ãûçûì?
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Áÿëè, ñÿíèí ãûçûí.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áþùòàí äåéèðñÿí, ëÿ÷ÿð! Ùå÷ êÿñ ìÿíèì ãûçûìà
ëÿêÿ âóðà áèëìÿç. Ìÿíèì ãûçûì ãûçûë ýöëäÿí òÿìèçäèð.
È ê è í ú è ù ÿ ð ÿ ì . Éàëàí îëñà, ùÿð áèð úÿçàéà ëàéèãÿì. Ñÿíèí ãûçûí
Ðÿùèì õàíûí ýþíäÿðäèéè ïÿùëÿâàíëà àøíàäûð. Îíóí ìÿðäàíÿ ýöëÿøìÿéèíè
ýþðöá, áÿíä îëóáäóð. Íå÷ÿ äÿôÿ îíëàðû áèð éåðäÿ ýþðöáëÿð. Àììà ãîðõóäàí ñÿíÿ õÿáÿð âåðÿ áèëìÿéèáëÿð. Áóäóð, ãûçûí þçö äÿ ýÿëèð. (Ýåäèð.)
Õ à í û í ã û ç û (äàõèë îëóð). Àòà, ìÿíèì àíàìûí ýöíàùû íÿ èäè, îíó
çèíäàíà ñàëäûðûáñàí? Àòà úàí, âàëëàù ìÿíèì àíàìûí ùå÷ òàãñûðû éîõäóð.
Éàëâàðûðàì àòà, àéàãëàðûíäàí þïöðÿì, ÿìð åëÿ ìÿíèì àíàìû çèíäàíäàí ÷ûõàðòñûíëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñÿíèí þçöíÿ àíàíäàí áÿä òÿíáåù åëÿéÿúÿéÿì!
Õ à í û í ã û ç û . Ìÿí íÿ ýöíàù åëÿìèøÿì, àòà?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñþéëÿ ýþðöì, Ðÿùèì õàí ýþíäÿðÿí ïÿùëÿâàíëà ñÿíèí àðàíäà íÿ âàð?
Õ à í û í ã û ç û . Ùå÷ áèð øåé éîõäóð, àòà.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ùå÷ áèð øåé éîõäóð? (ßë ÷àëûð, õàúÿ äàõèë îëóð.)
×óáóã ùàçûð åëÿéèí. Ðÿùèì õàíûí éàíûíäàí ýÿëÿí ïÿùëÿâàíû ìÿíèì
__________
éàíûìà ýÿòèðèí. (Õàúÿ áàø ÿéèá ýåäèð.) Äîüðóñóíó äå, éîõñà ñÿíè ñî297
éóíäóðóá áÿäÿíèíÿ þëöíúÿ ÷óáóã âóðäóðàúàüàì. (Õàúÿ áèð äÿñòÿ ÷óáóã ýÿòèðèð.) Ñîéóíäóð áóíó!
Õ à í û í ã û ç û . Àòà, ðÿùì åëÿ, ìÿíèì ýöíàùûì éîõäóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ×óáóã äÿéÿíäÿ áîéíóíà àëàðñàí. (Ïÿùëÿâàíû ýÿòèðèðëÿð). Éàâóã ýÿë, ãî÷àã! (Ïÿùëÿâàí éàâóüà ýÿëèð.) Äå ýþðöì, íÿ ùÿäëÿ
ìÿíèì ãûçûìà ÿë àòûáñàí?
Ïÿùëÿâàí. Õàí ñàü îëñóí, áóðàäà ÿë àòìàã ñþçö éîõäóð. Ñÿíèí ãûçûí
ìÿíè ñåâèá, ìÿí äÿ îíó ñåâìèøÿì. Àðàìûçäà äà êÿáèí âàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áÿñ áåëÿ?! Åëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ìÿíèì þçöì ñèçÿ
éàõøû êÿáèí êÿñäèðÿðÿì.
Õ à í û í ã û ç û . Àòà, èçèí âåð èêèúÿ ñþç äåéèì. Ñÿí ìÿíè Ðÿùèì
õàíûí îüëóíà íèøàíëàíäûðûáñàí. Ìÿí ýåíäÿí î îüëàíû ýþðìöøÿì. Àðûã,
ðÿíýè ñàðàëìûø, éîë ýåäÿíäÿ, äåéèðñÿí èíäèúÿ éûõûëûá þëÿúÿê. Þçöíöí
äÿ, äåéèðëÿð, áàøûíäà áèð òèêÿ àüëû éîõäóð. Àììà ñÿí áèðúÿ áó îüëàíà
áàõ. Ýþð íåúÿ ýþçÿë, íåúÿ øàä, ãöââÿòëè, áîéëó-áóõóíëóäóð. Þçö äÿ
ìÿíè ñàü ýþçöíäÿí àðòûã èñòÿéèð. Ðÿùèì õàíûí îüëó ÷îõ äà îëñóí õàí
îüëó, ìÿí ãûçûë òÿøòè íåéëÿéèðÿì è÷èíÿ ãàí ãóñàì. Ìÿí áó øöúàÿòäÿ
îüëàíû èêè éöç Ðÿùèì õàíûí îüëó êèìè òöëêöéÿ äÿéèøìÿðÿì. Ìÿí áóíó
ñåâìèøÿì, íÿ áèëèðñÿí ìÿíÿ åëÿ! Þëöìÿ äÿ ýþíäÿðñÿí, øþâãëÿ ýåäÿúÿéÿì! Îíó äà áèë êè, áîéóì äîëóäóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àõ, íÿ áèíàìóñëóã, íÿ áþéöê áèàáûð÷ûëûã! Ðÿùèì
õàíà ìÿí íÿ úàâàá âåðÿúÿéÿì? Ñÿí ìÿíè Ðÿùèì õàí êèìè êèøèíèí
éàíûíäà õÿúàëÿòëè åëÿäèí! Ñÿíè ýþðöì èêè äöíéàäà öçöí ãàðà îëñóí!
(Õàúÿëÿðÿ, ôÿððàøëàðà) Áóíëàðû àïàðûí! Äåéèí äàø âÿ ãóì ùàçûð åëÿñèíëÿð! Ýÿðÿê áóíëàðûí èêèñèíè äÿ ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäà äèðè-äèðè
äèâàð è÷èíäÿ ãîéóá ùþðñöíëÿð. Àïàðûí èêèñèíè äÿ!..
Ïÿùëÿâàí. Õàí, áóíëàðûí ìÿíÿ ýöúëÿðè ÷àòìàç. Àììà ìÿí þçöì
ýåäèá þç ñåâýèëèìëÿ áèð ãÿáðÿ ùÿâÿñëÿ äàõèë îëàðàì.
Õ à í û í ã û ç û . Ýåäÿê, ÿçèçèì. ßëâèäà, ñåâýèëè àòàì.
à ó ë à ì (äàõèë îëóð). Õàí ñàü îëñóí, Ðÿøèäè ùå÷ éåðäÿ òàïìàã ìöìêöí îëìóð. Òàìàì ÿòðàôû àòëûëàð ýÿçèáëÿð, êÿíääÿí ýÿòèðäèéèíèç ãûç äà
îíóíëà áàùÿì ãà÷ûáäûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í (ãÿçÿáíàê). Áó íÿ õÿáÿðäèð? Áó ñààò èêè éöç àòëû ùÿð
òÿðÿôÿ ñàëûíñûí âÿ îíëàðûí èêèñèíèí äÿ þçëÿðèíè, éà ìåéèòëÿðèíè òàïûá ýÿòèðñèíëÿð! Éîõñà, ãàíû ñó éåðèíÿ àõûäàðàì. Àõ, àõ!.. (Áàøûíû òóòóá òàõòûí öñòöíÿ éûõûëûð.)
__________
ÏßÐÄß
298
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Äàüëàð àðàñûíäà ãà÷àãëàð ìÿñêÿíè. Èêè íÿôÿð ãà÷àãëàðäàí Òàüû âÿ Ùåéäÿð ãàçàíäà õþðÿê áèøèðèðëÿð. Áèð íÿôÿð éóõàðûäà ÿëè òöôÿíýëè ãàðîâóë ÷ÿêèð.
à à ð î â ó ë (ÿëèíè ýþçöíöí öñòöíÿ ãîéóá, óçàüà òàìàøà åëÿéèð). Ùå÷
áèð ãàðàëòû ýþðöíìöð. Ýåäÿí éîëäàøëàðäàí äà ýþçÿ áèð íèøàí äÿéìèð.
Äÿñòÿáàøûìûç äà þç ìàüàðàñûíäà ÿéëÿøèá. Ö÷ ýöíäöð íÿ èñÿ áèçèìëÿ
äàíûøìàã èñòÿìèð.
Ò à ü û . Äÿñòÿáàøûíûí äÿðäèíè ìÿí áèëèðÿì. Îíóí íèýàðàí÷ûëûüû åâèíäÿíäèð. Áàúûñûíû õàí ÷ÿêäèðèá àïàðàíäàí ñîíðà, åâäÿ ãàëìûø áàëàúà ãàðäàøûíûí ãåéäè îíó àëûáäûð.
Ù å é ä ÿ ð . Éîõ, î, àòàñûíûí âÿ áàúûñûíûí ùàéôûíû àëìàéûíúà, ðàùàò
îëìàéàúàã.
Ò à ü û . Ïÿðâèç õàíûí àäû ýÿëÿíäÿ úÿìè àëÿì òöê ñàëûð. Áÿäÿë îíà íÿ
åëÿéÿ áèëÿúÿê?
Ù å é ä ÿ ð . Äöíéàíûí èøèíè áèëìÿê îëìàç. Ôÿëÿê ÷îõ Áÿäÿë êèìèëÿðè
éóõàðû ãàëõûçûá. Ïÿðâèç õàí êèìèëÿðè àéàã àëòûíà ñàëûáäûð. Ïÿðâèç õàíûí
úàìààòëà ðÿôòàðû áèð àç äà áåëÿ ýåäÿðñÿ, àõûðäà òÿê ãàëàð.
à à ð î â ó ë . Áèð õàí êè þç ðÿèééÿòèíè ãàðàìàë êèìè ñàòà, î, ðÿèééÿò
ìÿùÿááÿòèíè ãàçàíàìû áèëÿð êè, ÷ÿòèíÿ äÿ äöøÿíäÿ ðÿèééÿò îíóí àðõàñûíäà äóðñóí?
Ò à ü û . Ðÿèééÿò àëûø-âåðèøè åëÿéÿí áèð Ïÿðâèç õàí äåéèë, ùàìû õàíëàð
áó èøè òóòóðëàð.
Ãàðîâóë. Ùàìûñûíûí äà àõûðû áèð îëàúàã.
Ù å é ä ÿ ð . Äîüðó äåéèðñÿí, ãàðäàøûì. Áèç ãî÷àã ÷ûõäûã. Ðÿùèì
õàíà ñàòûëìûø îí áåø íÿôÿð ñèëàùëàíàíäàí ñîíðà, äàüëàð àðàñûíà ãà÷ûá, ãóëäóðëóüà ãóðøàíäûã. Ãà÷ìàã áàúàðìàéàíëàð ùàìûñû îðàäà, áóðàäà áîéóíäóðóã àëòûíäà ãûðûëûðëàð.
Ù å é ä ÿ ð . Áÿõòèìèç îíäà êÿñäè êè, áèçèì îí áåøèìèçè äÿ áèð àäàìà
ñàòäûëàð. Éîõñà áþëöøäöðöá ùÿð áèðèìèçè áèð éàíà ñàòñàéäûëàð, ùàìûìûç
ïó÷ îëìóøäóã.
Ò à ü û . Áÿäÿëòÿê èýèä éîëäàø áèçèì àðàìûçäà îëìàñàéäû, Ðÿùèì
õàíûí ãóëëóüóíäà áèçèì ÿòèìèç òþêöëöá, ñöìöêëÿðèìèç ãàëàúàãäû.
Áÿäÿë è÷ÿðèäÿí ÷ûõûð, ãà÷àãëàð ãàëõûðëàð.
Á ÿ ä ÿ ë . Ýåäÿí óøàãëàðäàí áèð õÿáÿð éîõäóð?
à à ð î â ó ë . Áó éåðäÿí ýþç èøëÿäèêúÿ, äþðä ÿòðàôà áàõûðàì, ùå÷ áèð
__________
øåé ýþðñÿíìèð.
299
Ò à ü û . Ðÿùèì õàíûí àäàìëàðû èìäè áèçè àõòàðìàìûø éåð ãîéìàéûáëàð. Ãîðõóðàì éîëäàøëàðûìûç ýèðÿ êå÷ÿëÿð.
Á ÿ ä ÿ ë . Ìÿí Ðÿùèì õàíäàí ãîðõìóðàì. Ùå÷ êÿñäÿí äÿ ãîðõìóðàì. Áèçèì ãà÷äûüûìûçà ýþðÿ, Ïÿðâèç õàíëà Ðÿùèì õàíûí àðàëàðûíäà,
ÿëáÿòòÿ, ÿäàâÿò äöøÿúÿêäèð. Áó äà áèçÿ ÿëâåðèøëè îëàð. Èò èòëÿ áîüóøàð,
éîë÷óíóí èøè àâàíä äöøÿð. Áèçÿ áó äàüëàðûí àðàñûíäà ùå÷ áèð ãöââÿò áàòà
áèëìÿç.
à à ð î â ó ë . Èêè ãàðàëòû ýþðöíöð, éÿãèí îíëàðäûð.
Ò à ü û . Àé Áÿäÿë, íÿ îëóáäóð ñÿíÿ êè, íåúÿ ýöíäöð ùàëûí þçöíëÿ
äåéèë? Éîõñà áèð øåéäÿí ãîðõóðñàí? ßýÿð áèð ãîðõó âàðñà, áèçè äÿ õÿáÿðäàð åëÿ.
Á ÿ ä ÿ ë . Ìÿí íÿäÿí ãîðõàúàüàì? Óçàã áàøû þëöìäöð. Þëöìäÿí
äÿ ìÿí ãîðõàí äåéèëÿì. Àíúàã ìÿíè ÷ÿðëÿäÿí áèð äÿðääèð. Ìÿí Áÿäÿë
îëàì, èýèäëèéèì ùÿð éåðäÿ äàíûøûëà, ìÿíèì àòàìû þëäöðöá, áàúûìû ýÿëèá
ñöðöéöá àïàðñûíëàð?! Éîõ, ìÿí áó áèàáûð÷ûëûüû éåéÿ áèëìÿéÿúÿéÿì âÿ
íÿ ãÿäÿð äÿ êè, ùàéûô àëìàìûøàì, ìÿí þçöìÿ ýÿëìÿéÿúÿéÿì.
à à ð î â ó ë . Éîëäàøëàð þçëÿðè èëÿ áèð ýþçö áàüëû àäàì ýÿòèðèðëÿð.
Á ÿ ä ÿ ë . Ýÿòèðñèíëÿð ýþðÿê, íÿ èøäèð. Éÿãèí ýåðè ãàéûäàñû áèð àäàìäûð, èñòÿìèðëÿð éîëó þéðÿíñèí.
Ãà÷àãëàðäàí Õÿëèë âÿ Øèðèí áèð íÿôÿðè ýþçö áàüëû ýÿòèðèðëÿð.
Á ÿ ä ÿ ë . À÷ûí îíóí ýþçëÿðèíè, þçöíö äÿ àïàðûí áèð êÿíàðäà ñàõëàéûí. Ñîíðà äàíûøäûðàðàì. (ßñèðèí ýþçëÿðèíè à÷ûá áèð êÿíàðà àïàðûðëàð.)
Õÿëèë, ñþéëÿéèí ýþðöì, íÿ èø ýþðÿ áèëäèíèç?
Õ ÿ ë è ë . Õîðóçëàð áàíëàøàí çàìàí ýèðäèê êÿíäÿ. Ùàìû éàòìûøäû.
Íîâðóçãóëóíóí åâèíÿ ÷àòàíäà èòëÿð öñòöìöçÿ ýÿëäèëÿð. Èòëÿðèí ãàáàüûíà
éàíûìûçúà ýþòöðäöéöìöç áèð ïàð÷à ÿòè àòûá, éåðèäèê ãàáàüà. Ãàïûíû
äþéäöê. Íîâðóçãóëó îéàíûá, õÿáÿð àëäû: "Êèìñÿí?" Äåäèê: "Áèçèê".
Ñÿñèìèçäÿí òàíûéûá ãàïûíû à÷äû, ýèðäèê è÷ÿðè. Õîðóçëàðûí ö÷öíúö áàíûíàäÿê ñþùáÿò åëÿäèê. Äåéèð, úàìààòûí úàíû áîüàçûíà éûüûëûá, áèðúÿ ýöëëÿíèí àòûëìàñûíà ìÿÿòòÿëäèð. Õàëãûí ýþçö, äåéèð, Áÿäÿëäÿäèð. Ùàìû,
äåéèð, Áÿäÿëèí àòëû, êÿíäèí îðòàñûíà ýèðìÿéèíè ýþçëÿéèð. Äåéèð, úàìààòûí
ñþçö áóäóð: áåëÿ éàøàìàãäàíñà þëìÿê éàõøûäûð!
Á ÿ ä ÿ ë (áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà). Íîâðóçãóëó éàëàí÷û êèøè äåéèë. Î,
èøèí ùÿãèãÿòèíè ñþéëÿéèá. Ìÿíèì áàëàúà ãàðäàøûìäàí íÿ ÿùâàë áèëäèíèç?
Õ ÿ ë è ë . Íîâðóçãóëó äóà ýþíäÿðèá äåéèðäè, ãàðäàøûíäàí ùÿð áàðÿäÿ
__________
àðõàéûí îëñóí. Ùàìûìûç îíà àòàëûã, ãàðäàøëûã åëÿéèðèê. Êå÷ÿí èë õàí
300
äàðà ÷ÿêäèðäèéè Ñÿôäÿð êèøèíèí àðâàäûíû ýÿòèðèá ñÿíèí åâèíäÿ ãîéóáëàð.
Ãàðäàøûíà ìöãÿééÿä îëóð. Ùÿð ýöí äÿ äîëàíàúàüûíà ëàçûì îëàí úàìààòäàí âåðèëèð. Íîâðóçãóëó äåéèð, þçöìöç àú, ÷ûëïàã ãàëìàüà ðàçûéûã,
àììà Áÿäÿëèí ãàðäàøûíû êîðëóã ÷ÿêìÿéÿ ãîéìàðûã.
Á ÿ ä ÿ ë . Ãàðäàøëàð, ÷îõ ðàçûéàì ñèçäÿí. ×îõ çÿùìÿò ÷ÿêäèíèç. Âàõòûíäà Íîâðóçãóëóíóí äà õÿúàëÿòèíäÿí ÷ûõàðûã. Ýþçö áàüëû ýÿòèðäèéèíèç
êèìäèð?
Õ ÿ ë è ë . Áó àäàì áèçÿ éîëäà ðàñò ýÿëäè. Äåäè Áÿäÿë õàíà âàúèá ñèôàðèø àïàðûðàì, îíóí éåðèíè ìÿíÿ ýþñòÿðèí. Áèç äÿ ýþçëÿðèíè áàüëàéûá
ýÿòèðäèê, êè, õÿëâÿò éîëó ýþðìÿñèí.
Á ÿ ä ÿ ë . Áóðàéà ýÿòèðèí îíó. (Õÿëèë ýåäèð.) Éîëäàøëàð, äàùà áóíäàí
ñîíðà ìÿíè áèêåô ýþðìÿñèíèç. Áèðúÿ ãåéäèì áàúûìûí ÿñèðëèêäÿí ãóðòàðìàñûäûð. Î äà ñèçèí êþìÿéèíèçëÿ ìöìêöí îëàð. (Õÿëèë êèøèíè ýÿòèðèð.)
Êèìñÿí, íÿ÷èñÿí?
Ê è ø è . Ìÿí Àáäóëëà õàíûí éàõûí àäàìëàðûíäàíàì. Ìÿíè õàí þçö
ñÿíèí éàíûíà ýþíäÿðèá. Ñÿíèíëÿ ýþðöøöá, áèð ïàðà èøëÿð ùàããûíäà ñþùáÿò
åëÿìÿê èñòÿéèð.
Á ÿ ä ÿ ë . Àáäóëëà õàíûí ãà÷àãëàð äÿñòÿáàø÷ûñû èëÿ íÿ àëûá-âåðÿúÿéè
îëà áèëÿð?
Ê è ø è . Õàíûí ñèçèíëÿ âÿ ñèçèí éîëäàøëàðûíûçëà âàúèá ñþùáÿòè âàð.
Ðàçû îëñàíûç èêèúÿ íÿôÿð àäàìëà ýÿëÿð.
Á ÿ ä ÿ ë . Àáäóëëà õàí óçàãäàäûðìû?
Ê è ø è . Õåéð, áó éàâóãäà, ÷àéûí êÿíàðûíäà ãóø îâëàäûð.
Á ÿ ä ÿ ë . Î éåðëÿð êè Ïÿðâèç õàíûí îâëàüûäûð?
Ê è ø è . Áÿëè!
Á ÿ ä ÿ ë . Ïÿðâèç õàí îíà ãóø îâëàòìàüà èçèí âåðèáäèðìè?
Ê è ø è . Õåéð. Àáäóëëà õàí áóéóðóð êè, ýÿðÿê Ïÿðâèç õàíûí îâëàüûíû
õàðàáà ãîéàì.
Á ÿ ä ÿ ë . Ñÿáÿáè íÿäèð? Îíëàð êè, äîñò èäèëÿð?
Ê è ø è . Äàùà ñÿáÿáèíè áèëìèðÿì.
Á ÿ ä ÿ ë . Ýåò Àáäóëëà õàíà ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí ÿðç åëÿ êè, ùÿð âàõò
áóéóðñà, îíóí ãóëëóüóíäà ùàçûðàì. Áó êèøèíè àïàðûí þòöðöí ýåòñèí.
Áèð íÿôÿð îíó àïàðûð.
à à ð î â ó ë. Éîëëà áèð àòëû ýåäèð, òÿðêèíäÿ äÿ äîëó õóðúóí.
Á ÿ ä ÿ ë . Èêè íÿôÿð ýåäèí, ýþðöí êèìäèð, ýÿòèðèí áóðàéà. (Èêè íÿôÿð
__________
ýåäèð.) Áèëèðñèíèçìè, ãàðäàøëàð, áèç, äîüðóäóð, àäûìûçû ãà÷àã-ãóëäóð ãîé301
ìóøóã, àììà áèçèì ãÿñäèìèç éîë àäàìëàðûíû ÷àïûá òàëàìàã äåéèë. Áèðèíúè ãÿñäèìèç ÷àëûøûá þçöìöçö âÿ þç êàñûá ãàðäàøëàðûìûçû Ïÿðâèç õàí
âÿ Ðÿùèì õàí êèìè ãàíè÷ÿíëÿðèí úàéíàãëàðûíäàí ãóðòàðìàãäûð. Áèçèì
êèìè åâèíäÿí, åøèéèíäÿí äèäÿðýèí äöøÿíëÿð ÷îõäóð. Îíëàðûí ùÿð áèðèíèí
äàëûíúà ãàëàí ýþçëÿð âàð. Úàìààò õàíëàðûí çöëìöíäÿí òÿíýÿ ýÿëèá.
Îíëàðà áèðúÿ èøàðÿ åëÿìÿê ëàçûìäûð êè, ùàìûñû áèð àäàìòÿê õàíëàðûí öçëÿðèíÿ äóðñóíëàð. Îäóð êè, áèç ýÿðÿê ãöââÿìèçè àðòûðûá, êÿíäëèëÿðèí àðàñûíà àäàì ñàëûá, úàìààòû òÿðïÿäÿê. Îíäàí ñîíðà àñàíëûãëà ìÿðàìûìûçà
÷àòàðûã...
Ò à ü û . Îíäàí ñîíðà ñÿí áèçèì õàíûìûç îëàðñàí.
Á ÿ ä ÿ ë . Ùå÷ êÿñ õàí îëìàç. Ôàðàüàò ÷ÿêèëèá, õûøûìûí äÿñòÿñèíäÿí
éàïûøñàì, þçöìö õàíëàðûí ùàìûñûíäàí áþéöê ùåñàá åëÿðÿì.
Ø è ð è í . Áÿñ áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ, áèç áóðàäà íÿ éåéèá äîëàíàúàüûã?
Á ÿ ä ÿ ë . ßââÿëà, Ðÿùèì õàíäàí ýÿòèðäèéèìèç ñóðñàò íå÷ÿ ìöääÿò
áèçè ýþðÿð. ßëàâÿ, ìÿí äåìèðÿì êè, áèç áóðàäà áèêàð îòóðàúàüûã. Äþâëÿòëè õàíäàí, áÿéäÿí, òàúèðäÿí ÿëÿ êå÷äè, ÿëáÿòòÿ, ñîéàúàüûã. Àììà
êàñûá-êóñóáëà ýÿðÿê ùå÷ êÿñèí èøè îëìàñûí. Äþâëÿòëèíèí ìàëû ùàëàëäûð.
(Ãà÷àãëàð áèð åðìÿíè ýÿòèðèðëÿð.) Éîëäà ýåäÿí àòëû áó èäèìè?
à à ÷ à ã . Áÿëè.
Á ÿ ä ÿ ë . Àëëàù ñàõëàñûí, à êèðâÿ, éàõûíà ýÿë ýþðöì.
Å ð ì ÿ í è . Àé õàí, ãóðáàíûí îëóì, ìÿíè áàëàëàðûíûí áàøûíà ïûðëàíäûð. Ùÿð íÿéèì âàð âåðèì, ìÿíè áîøëà ýåäèì. Èìäè áàëàëàðûìûí ýþçëÿðè
éîëäàäûð.
Á ÿ ä ÿ ë . Ìÿí õàí äåéèëÿì, éàõûíà ýÿë. (Åðìÿíè éàâóüà ýÿëèð.)
Ùàðäàí ýÿëèðäèí?
Å ð ì ÿ í è . Ãóðáàíûí îëóì, õàí…
Á ÿ ä ÿ ë . Éåíÿ ìÿíÿ õàí äåäèí? Áèð äÿ õàí äåñÿí ñÿíè þëäöðÿðÿì.
Å ð ì ÿ í è . Éîõ, áàøûüà äþíöì, äàùà äåìÿðÿì. Øÿùÿðäÿí ýÿëèðÿì.
Ãûçûì ö÷öí áèð àç éàëàâàøëûã àëìûøàì, àïàðûðàì. Ñàáàù ãûçûìûí òîéóäóð.
Á ÿ ä ÿ ë . À÷ ýþðöì íÿ àëûáñàí. (Åðìÿíè ãîðõà-ãîðõà õóðúóíóí
à÷ûð.) Åëÿ áó?
Å ð ì ÿ í è . Áÿ íÿ îëàð, áàøûíà äþíöì? Ìÿíèì äÿ ýöúöì áóíà ÷àòûð.
Åëÿ áóíó àë, ìÿíè áîøëà ýåäèì. Èñòÿìèðÿì, ãûçûìû úåùèçñèç äÿ éîëà
ñàëàðàì.
Á ÿ ä ÿ ë . Áó àçäûð, àé êèðâÿ, áóíóíëà òîé îëìàç. (×ûõàðûá ïóë âåðèð.)
Àë
áó áåø ãûçûëû, ãàéûò áàçàðà, áèð àç äà ïàð÷àäàí-çàääàí àë àïàð. Ãûçûíà
__________
ÿìÿëëè òîé åëÿ.
302
Å ð ì ÿ í è (ãîðõóá, ïóëó àëìàã èñòÿìèð). Éîõ, ãóðáàíûí îëóì, ìÿíèìëÿ çàðàïàò åëÿìÿ. Ïàüûð àäàìàì, áóðàõ ýåäèì. Ùÿìèøÿ ñàüà êèëèñàäà äóà åëÿéèì.
Á ÿ ä ÿ ë . Äóàí ëàçûì äåéèë. Àë ïóëó. (Åðìÿíè ïóëó àëûð). Äè øåéëÿðèíè äÿ ãàéòàð éûü õóðúóíà. (Åðìÿíè éûüûøäûðûð.) Äè ýåäÿ áèëÿðñÿí. (Éîëäàøëàðûíà) Óøàãëàð, áóíó ñàëàìàò þòöðöí, ýåòñèí.
Å ð ì ÿ í è . Àëëàù ñÿíè þç ïÿíàùûíäà ñàõëàñûí. Òàâàùãà åëÿéèðÿì çÿùìÿò ÷ÿêèá éîëäàøëàðûíëà ìÿíèì üûçûìûí òîéóíà ýÿëÿñÿí.
Á ÿ ä ÿ ë . Éîõ òîéà ýÿëÿ áèëìÿðèê. Àíúàã ùÿð êÿñ ñÿíäÿí ñîðóøñà êè,
áó áèð áåëÿ ïóëó ñÿíÿ êèì âåðäè, äåýèíÿí Àëëàùãóëó îüëó Áÿäÿë.
Å ð ì ÿ í è . Áàøûüà äþíöì, î Áÿäÿë äåéèëÿí ñÿíñÿí? Áÿñ ñÿíè áèð
éàìàí üàíè÷ÿí àäàì ñþéëÿéèðëÿð?
Á ÿ ä ÿ ë . Ãàí è÷äèéèìè ýþðäöí. Äè ýåò, íàüûë åëÿ.
Å ð ì ÿ í è . Ìóðàõàñ îëóì.
Á ÿ ä ÿ ë . Õîø ýÿëäèí.
Å ð ì ÿ í è (ýåäÿ-ýåäÿ). Ùÿð áàçàð ýöíö ñàüà äóà åëÿéÿúÿéÿì.
Á ÿ ä ÿ ë . Ýåò, íÿ ãÿäÿð êåôèíäèð äóà åëÿ.
Åðìÿíè ýåäèð. Àáäóëëà õàí èêè íÿôÿðëÿ äàõèë îëóð.
À á ä ó ë ë à õ à í . Áÿäÿë ñÿíñÿíìè?
Á ÿ ä ÿ ë . Áÿëè, ìÿíÿì. Ìÿíÿ ýþðÿ ãóëëóüóí íÿäèð, õàí?
À á ä ó ë ë à õ à í . Õàùèø åäèðÿì áóðàäà ñÿíäÿí âÿ ìÿíäÿí áàøãà
àäàì ãàëìàñûí.
Á ÿ ä ÿ ë (éîëäàøëàðûíà). Êÿíàðà ÷ÿêèëèí.
Ùàìû ýåäèð.
À á ä ó ë ë à õ à í (àäàìëàðûíà). Ñèç äÿ ýåäèí, î éàíäà ìÿíè ýþçëÿéèí. (Àäàìëàð ýåäèðëÿð, Áÿäÿëÿ) Èìäè ÿéëÿø ñþùáÿò åëÿéÿê.
Ùÿð èêèñè äàø öñòöíäÿ ÿéëÿøèðëÿð.
À á ä ó ë ë à õ à í . Áèëèðñÿíìè ìÿí ñÿíèí éàíûíà íèéÿ ýÿëìèøÿì?
Á ÿ ä ÿ ë . Áóéóð õàí.
À á ä ó ë ë à õ à í . Áóðàéà ýÿëìÿêäÿí ãÿñäèì, ñÿíäÿí þçöìÿ êþìÿê èñòÿìÿêäèð.
Á ÿ ä ÿ ë . Õàí, ìÿí áèð áàëàúà àäàìàì. Áåø-îí éîëäàøëà ñÿíÿ íÿ
êþìÿê âåðÿ áèëÿðÿì?
À á ä ó ë ë à õ à í . Ñÿíèí èýèäëèéèí ùÿð éåðäÿ ñþéëÿíèð. Ïÿðâèç õàíûí
__________
ÿëèíäÿí ðÿèééÿòè úàíà äîéóá. Ùÿð äÿãèãÿ îíóí öñòöíÿ ùöúóìà ùàçûð303
äûðëàð. Àíúàã áàøáèëÿíëÿðè éîõäóð. Ñÿíèí êèìè áèð èýèä îíëàðûí ãàáàüûíà
äöøñÿ, ùàìûñû îíóí äàëûíúà ýåäÿðëÿð. Îäóð êè, ñÿíèí ìÿíÿ ÷îõ êþìÿéèí äÿéÿ áèëÿð. Ìÿíèì áåø éöçäÿí çèéàäà àòëûì âàð. Ùàìûñûíûí äà ñÿðêÿðäÿëèéèíè ñÿíÿ âåðÿðÿì. Ñÿíèí öðÿéèí Ïÿðâèç õàíäàí äàüëàíûá. Ìÿí
äÿ ýÿðÿê îíóí ùÿôòàä ïöøòöíÿ îä âóðàì.
Á ÿ ä ÿ ë . Ñèçèí àðàíûçäà, ÿäàâÿò îëäóüóíó ìÿí åøèòìÿìèøÿì.
À á ä ó ë ë à õ à í . Ö÷ èë áóíäàí ãàáàã î ìÿíÿ áèð éàðà âóðóá, ùÿëÿ
äÿ ñàüàëìûð.
Á ÿ ä ÿ ë . Íåúÿ éàðà?
À á ä ó ë ë à õ à í . Áó ÿùâàëàòû ùàìû áèëèð. Ìÿí Àáäóëëà õàí îëàì,
ùàìû áÿéëÿðèí, õàíëàðûí éàíûíäà ìÿíèì ùþðìÿòèì îëñóí, àììà Ïÿðâèç
õàí ìÿíèì êþïÿéèìè þç êþïÿéèíÿ áîüäóðñóí? Ìÿí áó áèíàìóñëóüó
ùå÷ âàõò éåéÿ áèëìÿðÿì.
Á ÿ ä ÿ ë . Àé õàí, èòè áîüóëìàã íÿ áþéöê èøäèð?
À á ä ó ë ë à õ à í . Ñÿí áèëìèðñÿí, îüóë. Áèç õàíëàðûí àðàñûíäà àäàìûí éà èòè áîüóëäó, éà þçö, ùå÷ òÿôàâöòö éîõäóð. Ìÿí ýÿðÿê Ïÿðâèç
õàíûí þçöíö èò êèìè áîüàì.
Á ÿ ä ÿ ë . Õàí, ñÿíèí áó òÿêëèôèí öðÿêäÿíäèð, éà äèëäÿí?
À á ä ó ë ë à õ à í . Àáäóëëà õàí éàëàí äàíûøìàç. Ìÿí ñÿíÿ õàëèñ öðÿê
ñþçöìö äåäèì. ßëèíè ìÿíÿ âåð. Ñÿí ìÿíÿ êþìÿê÷è, ìÿí äÿ ñÿíÿ.
Á ÿ ä ÿ ë (áèð àç ôèêèð åäèá). Àë, áó äà ìÿíèì ÿëèì. Ùàçûðàì.
À á ä ó ë ë à õ à í . Ìÿí ýåäèðÿì, ùÿð ùàçûðëûüûìäàí ùÿð âàõò ñÿíè õÿáÿðäàð åäÿúÿéÿì.
Á ÿ ä ÿ ë . ×îõ ýþçÿë, åòèáàð åëÿäèéèí àäàìëàðäàí áèð íå÷ÿñèíè äèëÿí÷è, éà ÷ÿð÷è ñèôÿòè èëÿ ñàë Ïÿðâèç õàíûí êÿíäëÿðèíÿ, úàìààòû ùàçûðëàñûíëàð.
À á ä ó ë ë à õ à í . Ýþçÿë ìÿñëÿùÿòäèð, åëÿðÿì. Ñàëàìàò ãàë. (ßë âåðèð.)
Á ÿ ä ÿ ë . Õîø ýÿëäèí, õàí. Éàõøû îëàðäû, ÿéëÿøÿéäèí áèð ãóçó êÿñäèðÿéäèì.
À á ä ó ë ë à õ à í . ×îõ ñàü îë. Ñÿíèí ìÿíèìëÿ áèðëÿøìÿéèí þçö áèð
áþéöê ãîíàãëûãäûð. (Ýåäèð.)
Á ÿ ä ÿ ë (îíó þòöðöá ãàéûäûð). Éîëäàøëàð, áóðàéà éûüûëûí. (Éîëäàøëàðû úÿì îëóðëàð.) Ãàðäàøëàð, àç êå÷ÿð êè, ùàìûìûç éåíÿ åâëÿðèìèçÿ ãàéûäûá êàñûá÷ûëûüûìûçëà ìÿøüóë îëàðûã.
Ø è ð è í . Éîõñà, Ïÿðâèç õàí áèçèì òàãñûðûìûçäàí êå÷èá âÿ Àáäóëëà
õàíû äà áóðàéà òÿâÿããå ö÷öí ýþíäÿðèá?
Á ÿ ä ÿ ë . Éîõ, Àáäóëëà õàí áèçèìëÿ áèð éåðäÿ îíóí öñòöíÿ ýåäÿúÿê.
Ø è ð è í . Èíàíìà, Áÿäÿë. Àäàì õàíà èíàíìàç. Õàí õàíûí àéàüûíû
__________
áàñìàç. Àõûðäà éåíÿ ùÿð íÿ òîõóíñà áèçÿ òîõóíàúàã.
304
Á ÿ ä ÿ ë . Éîõ, åëÿ äåéèë. Áèçèì áèðèìèçèí áàúûñûíû ÷ÿêèáëÿð, áèðèìèçèí ãûçûíû ÷ÿêèáëÿð. Êèìèíèí àòàñûíû þëäöðöáëÿð, êèìèíèí îüëóíó àòàñûíûí
ýþçöíöí ãàáàüûíäà ñàòûáëàð. Áóíëàð ÷îõ áþéöê çöëìäöð. Àììà Àáäóëëà õàíà äÿéÿí çöëì áóíëàðûí ùàìûñûíäàí éàìàíäûð.
É î ë ä à ø ë à ð . Íÿ çöëì? Íÿ çöëì?
Á ÿ ä ÿ ë . Ïÿðâèç õàíûí êþïÿéè Àáäóëëà õàíûí êþïÿéèíè áîüóáäóð.
Éîëäàøëàð ýöëöøöðëÿð.
Ø è ð è í . Äîüðóäàí äà áþéöê çöëìäöð. Õàíûí èòè áîüóëà, ùàéôûíû
÷ûõìàéà? Îíäà ýÿðÿê õàíëûüûíäàí ÿë ÷ÿêñèí.
Á ÿ ä ÿ ë . Ùÿãèãÿò, çàðàôàòà ñàëìàéûí, éîëäàøëàð, õàí èòè áîüóëìàã
áþéöê èøäèð.
Ñÿôè âÿ áèð íÿôÿð éîëäàøû Ìèðçÿ Èñìàéûëëà Ðÿúÿá êÿíäõóäàíû ãîëó
áàüëû ýÿòèðèðëÿð.
Á ÿ ä ÿ ë . Áÿù!.. Áÿù!.. Íÿ ýþçÿë ãîíàãëàðûìûç ýÿëèðëÿð! Áó áþéöêëöêäÿ ãóðáàíëàðû ùàðäàí îâëàäûíûç?
Ñ ÿ ô è . Äîüðóñó, àõûð ýöíëÿðäÿ áèç ñÿíèí öçöíÿ áàõà áèëìèðèê. Ñÿíè
áèêåô ýþðäöêúÿ öðÿéèìèç ãàíà äþíöðäö. Àõûð ôèêèðëÿøäèê êè, ýåäèá áóíà
áèð éàõøû ïåøêÿø ýÿòèðÿê, áÿëêÿ êåôè à÷ûëà. Ýåúÿ, õÿëâÿò ýåäèá ýèðäèê
êÿíäÿ. Óøàãëàðäàí áèð íå÷ÿ íÿôÿð ýþòöðöá, ýåäèá Ìèðçÿ Èñìàéûëûí éàòäûüû éåðäÿ àüçûíû áÿðê áàüëàéûá, åâèíäÿí ÷ûõàðûá ÷ÿêäèê õàíëûã äÿéèðìàíà. Îðàäà ãîéóá, ýåòäèê Ðÿúÿá êÿíäõóäàíûí öñòöíÿ. Áèðáàø ýèðäèê
åâèíÿ, “êèìñÿí” äåéèá, ãàëõàí êèìè èêè òÿðÿôäÿí òöôÿíýè äàéàäûã ãàáûðüàñûíà. Ñÿñèíè îðàäà êÿñäè. Îíó äà àïàðäûã äÿéèðìàíà. Îðàäà ùÿð èêèñèíèí ãîëëàðûíû ãûñ-ãûâðàã áàüëàéûá ýÿòèðäèê ãóëëóüóíà. Áóíäàí ñîíðà
áóíëàðûí èõòèéàðû ñÿíèí ÿëèíäÿäèð. Èñòÿðñÿí þëäöð, èñòÿðñÿí äèðèëò.
Á ÿ ä ÿ ë . ×îõ ðàçû îëäóì ñèçäÿí, ãàðäàøëàð. Áåëÿ ãóëëóüà úàíäàí êå÷ìÿê äåéÿðëÿð. Ùÿãèãÿò, äÿéÿðëè ïåøêÿø ýÿòèðèáñèíèç. (Ìèðçÿ Èñìàéûëà)
Ìèðçÿ Èñìàéûë! ßùâàëûí íåúÿäèð, ñàëàìàòñàíìû?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Äàùà ìÿí íÿ ñþéëÿéèì, ÿùâàëûìûí íåúÿ îëäóüóíó ýþðöðñÿí.
Á ÿ ä ÿ ë . Ýþðöðÿì, éàõøû ýþðöðÿì. Áÿñ áèëìèðäèíìè êè, õàí åâèíäÿ
éåäèéèí ïëîâó áèð ýöí áóðíóíäàí òþêÿðëÿð? Ýöìàí åäèðäèí êè, ùÿìèøÿ
õàí ãóëëóüóíäà ãàëûá, éåéèá éàòàúàãñàí?
__________
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Àé Áÿäÿë õàí...
305
Á ÿ ä ÿ ë . Õàí þçöíñÿí, ùÿð áèð ãóëäóðà õàí äåìÿéÿ äèëèí þéðÿíèá.
Ìÿíèì àòàìû õàíà ÷óüóëëàéûá, áîüàçûíäàí ÷ÿêäèðÿíäÿ, áàúûìû ñöðöéöá
õàíûí éàòàúàã îòàüûíà ñàëàíäà ìÿíÿ õàí äåìèðäèí, èìäè íÿ îëóáäóð?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Áèç àòà-áàáàäàí õàí åâèíäÿ, õàí ãóëëóüóíäà,
õàí ÷þðÿéè èëÿ áþéöìöø àäàìëàðûã. Ñÿäàãÿòëÿ õàíëàðà õèäìÿò åëÿìÿê
áèçèì âÿçèôÿìèç îëóáäóð. Áàøãà ãóëëóüó íÿ ýþðìöøöê, íÿ äÿ åøèòìèøèê.
Áèç ðÿèééÿòè õàíûí ãàïûñûíäà ýÿçÿí äþðäàéàãëûäàí àéûðìàìûøûã. Áó
òàãñûð äà áèçäÿ äåéèë. Áèçÿ àòà-áàáàäàí âåðèëÿí òÿðáèéÿäèð.
Á ÿ ä ÿ ë . Áÿëè, ñÿíèí ñþçöíö åøèòäèê. Èìäè, Ðÿúÿá êÿíäõóäà, áóéóð
ýþðÿê ñÿíèí öçðöí íÿäèð? Áó êèøè àò-áàáàäàí, íåúÿ êè, ñþéëÿäè, õàí ãóëëóüóíäà îëóá. Õàíà äîüðóëóãëà ãóëëóã åëÿéèð. Ñÿí êè, àé éåêÿáàø ùåéâàí, êÿíäëè îüëóñàí, êÿíääÿ éåéèá, è÷èá áþéöìöñÿí, ñÿíÿ íÿ äöøöáäö
áó ìöôòÿõîðëàðà ãîøóëóá, ðÿèééÿòè õàíûí àéàüûíà âåðèðäèí? Êÿíääÿ ãûç
ãàëìàäû ÷ÿêèá àïàðûá õàíà âåðìÿéÿñÿí. Êÿíäèí íå÷ÿ èýèäëÿðèíè ýöäàçà
âåðäèí. Òôó ñÿíèí ñèôÿòèíÿ! Èìäè þçöí äå ýþðöì, ñÿíèí úÿçàí íÿäèð?
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à . Áÿäÿë, ÿìèîüëó, ãóðáàíûí îëóì, áèð ãÿëÿòäèð åëÿìèøÿì. Áàøûìû äàøûí áþéöéöíÿ äþéìöøÿì. Ìÿíè Àëëàùãóëó
ÿìèíèí ýîðóíà áàüûøëà. Áóðàäà ìÿíè éàíûíäà ñàõëà, ñÿíÿ èò êèìè ãóëëóã
åëÿéèí.
Á ÿ ä ÿ ë . Ñÿíèí ãóëëóüóí ìÿíÿ ëàçûì äåéèë. (Éîëäàøëàðûíà) ×ÿêèí
áóíó äàøûí äàëûíà ðàùàò åëÿéèì.
Ð ÿ ú ÿ á ê ÿ í ä õ ó ä à (Áÿäÿëèí àéàãëàðûíà éûõûëûð). Àòàì, àíàì ñÿíÿ
ãóðáàí, Áÿäÿë. Ìÿíèì áàëàëàðûìû éåòèì ãîéìà.
Á ÿ ä ÿ ë . Ñÿí þçöí àç áàëàëàð éåòèì ãîéìàéûáñàí. Ñöðöéöí áóíó
áóðàäàí! (Ðÿúÿá êÿíäõóäàíû ñöðöéöá àïàðûðëàð.) Ìèðçÿ Èñìàéûë, èìäè
ñÿíèí àõûð ñþçöí íÿäèð?
Ì è ð ç ÿ È ñ ì à é û ë . Ìÿíèì áèð ñþçöì éîõäóð. Ìÿíèì èõòèéàðûì
ñÿíèí ÿëèíäÿäèð. Þëäöðìÿê, éà áàüûøëàìàã ñÿíèíëÿäèð. (Èêè ýöëëÿ ñÿñè
ýÿëèð.) Õàùèø åëÿðñÿí, ñÿíèí éàíûíäà ãàëûá, ñÿäàãÿòëÿ õèäìÿò åëÿðÿì.
Ñÿíÿ áèð ñàâàäëû àäàì ëàçûìäûð...
Ðÿúÿá êÿíõóäàíû àïàðàíëàð ãàéûäûðëàð.
Á ÿ ä ÿ ë . Íåúÿ îëäó?
Éîëäàøëàðäàí áèðè. Ñàü-ñàëàìàò ýþíäÿðäèê àòà-áàáàñûíûí éàíûíà.
Á ÿ ä ÿ ë . ×îõ ýþçÿë. (Ìèðçÿ Èñìàéûëà) Áèç þç áàøûìûçûí ÷àðÿñèíè þçöìöç åëÿéÿúÿéèê. Ãàðíû õàíëûã àøïàçõàíàñûíûí ãàçìàüû èëÿ äîëó îëàíëàðäàí
áèçÿ ôàéäà ÷àòìàç. (Éîëäàøëàðûíà) Óøàãëàð, áóíó äà àïàðûí Ðÿúÿá
__________
êÿíäõóäàíûí éàíûíà. Áóíëàðû áèð-áèðèíäÿí àéûðìàã ýöíàùäûð.
306
Ìèðçÿ Èñìàéûëû àïàðûðëàð.
à à ð î â ó ë . Éóõàðûäàí áèð íÿôÿð àòëû, òÿðêèíäÿ áèð ãûç, ÷àïàðàã áóðàéà ýÿëèð.
Á ÿ ä ÿ ë . Éÿãèí ùÿð êÿñ èñÿ, ãûç ýþòöðöá ãà÷ûá, áèçÿ ïÿíàùëàíìàüà
ýÿëèð, ãîé ýÿëñèí ýþðÿê. (Èêè ýöëëÿ àòûëûð.) Áÿëè, Ìèðçÿ Èñìàéûë äà òÿøðèô
àïàðäû. Èìäè íþâáÿò Ïÿðâèç õàíûíäûð. Ãàðäàøëàð, äîüðóäóð, ùÿð éåðäÿ
ìÿíè èýèä ñþéëÿéèðëÿð, àììà èíäèéÿäÿê ùå÷ êÿñèí íÿ ìàëûíà âÿ íÿ úàíûíà ãÿñä åëÿìÿìèøÿì. Éàíûìäà òîéóã áàøû êÿñèëÿíäÿ öçöìö êÿíàðà
òóòìóøàì. Àììà áó ìÿëóíëàðûí þëöìö ìÿíÿ ëÿççÿò âåðèð.
à à ÷ à ã ë à ð ä à í á è ð è . Íèéÿ, áèð îéìàüûí àäàìëàðû äåéèëèêìè? Ñÿíè
êèì òàíûìûð?
Ðÿøèä, éàíûíäà Ýöëñÿíÿì, äàõèë îëóð.
Ý ö ë ñ ÿ í ÿ ì . Þëöìöì àéàüûíûí àëòûíäà îëñóí, àé ãàðäàø! Éöç øöêöðëÿð îëñóí êè, ñÿíè ýÿëèá ñàü-ñàëàìàò òàïäûì. (Þçöíö Áÿäÿëèí öñòöíÿ àòûð.)
Á ÿ ä ÿ ë (îíó ãóúàãëàéûð). ßçèç áàúûì, õîø ýÿëäèí. Äàùà ìÿíèì áèð
ãåéäèì ãàëìàäû. Áÿñ áó ñÿíè ýÿòèðÿí îüëàí êèìäèð?
Ð ÿ ø è ä . Ìÿí Ïÿðâèç õàíûí ïèøõèäìÿòëÿðèíäÿíÿì. Àäûì Ðÿøèääèð.
Áó ãûçû ýÿòèðäèëÿð õàíûí åâèíÿ. Áàõäûì êè, ùÿðÿìëÿð áóíó, ýþçÿëëèéèíÿ
ýþðÿ, þëäöðÿúÿêëÿð. Äîüðóñó, ìÿí þçöì êÿíäëè áàëàñûéàì, áèð êÿíäëè
ãûçûíûí ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäà þëäöðöëìÿñèíè íàìóñóì ýþòöðìÿäè. Áóíó ãàïûäà ýþðöá äåäèì, áàúû, ñÿí áóðàäàí ãà÷ìàñàí, ñÿíè
þëäöðÿúÿêëÿð. Ýÿë ìÿí ñÿíè ãà÷ûðûì. Ãûç ðàçû îëäó. Ïÿðâèç õàíûí àòëàðûíûí áèð éàõøûñûíû éÿùÿðëÿéèá, ìèíèá, áóíó äà òÿðêèìÿ àëûá ãà÷äûì.
Ùàðà ãà÷äûüûìû þçöì äÿ áèëìèðäèì. Êÿíäáÿêÿíä ýÿçèá îðàäà, áóðàäà
ýèçëÿíäèê. Ñîíðà ñÿíèí Ðÿùèì õàíûí éàíûíäàí éîëäàøëàðûíëà ãà÷äûüûí
õÿáÿðè éàéûëäû. Áó àüëàéûá þçöíö þëäöðäö êè, ýÿðÿê ìÿíè ãàðäàøûìà
éåòèðÿñÿí. Áóäóð, ìÿí äÿ ýÿòèðäèì.
Á ÿ ä ÿ ë . ×îõ ðàçûéàì, ãàðäàøûì. Àäûí Ðÿøèääèð, éÿãèí þçöí äÿ
ðÿøèäñÿí.
Ð ÿ ø è ä . Èçèí îëñà, ìÿí äÿ ùÿìèøÿëèê áóðàäà, ñèçèí éàíûíûçäà ãàëàðàì.
Á ÿ ä ÿ ë . ×îõ éàõøû îëàð. Ãàðäàø, ñÿíèí áó éàõøûëûüûí ÿâÿçèíäÿ ñÿíÿ
áèð ëàéèãëè ÿíàì âåðÿúÿéÿì. Îíó äà Ïÿðâèç õàíûí íÿøèíèí öñòöíäÿ àëàúàãñàí. Éîëäàøëàð, áóðàéà éûüûëûí! (Éîëäàøëàð úÿì îëóðëàð.) Éîëäàøëàð
äàùà áèç áóðàäà ãàëà áèëìÿðèê. Ïÿðâèç õàí, Ìèðçÿ Èñìàéûëûí âÿ Ðÿúÿá
êÿíäõóäàíûí îüóðëàíäûüûíû åøèäèá, éÿãèí ýÿëèá êÿíäè äàüûäàúàã. Îíà
__________
ýþðÿ ýÿðÿê þçöìöçö êÿíäèí êþìÿéèíÿ éåòèðÿê. Êÿíä âÿ áèçèì ýÿëìÿ307
éèìèçè ýþçëÿéèð. Ùàçûðëàøûí, ãàðàíëûã äöøÿí òÿê ýÿðÿê áóðàäàí òÿðïÿíÿê.
(Ðÿøèäè ýþñòÿðèð). Áó îüëàí äà êè, ìÿíèì áàúûìû ÿñèðëèêäÿí ãóðòàðûá, áèçèì éîëäàøûìûç âÿ ãàðäàøûìûç îëàúàã. Àç êå÷ÿð, ãàðäàøëàð, Ïÿðâèç õàí
õàðàáà ãîéäóüó éåðëÿðäÿ àáàäëûã ýþðÿðñèíèç. Úàìààòûìûç õàí úàéíàüûíäàí ãóðòàðûá þç ÿëèíèí ÿìÿéèíè ðàùàò éåéèá éàøàéàð. Èìäèñÿ, éîëäàøëàð,
áèð ãÿäÿð êåô ÷ÿêìÿéèí åéáè éîõäóð. Áèð àç ÷àëûá-îéíàéûá éîëà äöøÿðèê.
Áàëàáàí ÷àëûíûð. Úàâàíëàð îéíàéûðëàð.
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Ïÿðâèç õàíûí ñàðàéû. Áþéöê, øåéëÿðè äàüûíûã áèð îòàã. Õàúÿëÿð îòàüûí øåéëÿðèíè
äèøàðû ÷ûõàðäûðëàð. Ïÿðâèç õàí, ÿëèíäÿ òöôÿíý, ÿñÿáè ùàëÿòäÿ îòàãäà ýÿçèíèð. Ñàäûã
áÿé äàõèë îëóð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Äå ýþðöì, íÿ õÿáÿð âàð?
Ñ à ä û ã á ÿ é . Íÿ õÿáÿð îëàúàã?! Àáäóëëà õàí õàíëûã ãîðóãäà ÷àäûðëàðûíû ãóðóá ÿéëÿøèá. Õàíëûüûí ùÿð éåðèíäÿí äÿ îíà êþìÿê ýÿëìÿêäÿäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìÿíèì þç úàìààòûì ìÿíèì öçöìÿ àü îëóá, äöøìÿíèìÿ êþìÿê âåðèð. Ùåéäÿðõàíëû àòëûëàðû ýÿðÿê áó ýöí þçëÿðèíè áóðàéà éåòèðÿëÿð. Îðàäàí äà áèð õÿáÿð éîõäóð. Ìèðçÿ Èñìàéûë, áèëìèðÿì,
ùàíñû úÿùÿííÿìÿ ýåäèáäèð. Áóäóð, áèð ùÿôòÿäèð îíäàí êàüûç éîõäóð.
Ùÿòòà Àáäóëëà õàíûí ìÿíèì öñòöìÿ éåðèìÿê õÿáÿðèíè åøèäÿí òÿê
Ìèðçÿ Èñìàéûëûí öñòöíÿ ÷àïàð ýþíäÿðìèøÿì. Î äà èíäèéÿäÿê ãàéûòìàéûá. Íÿ ãÿäÿð ôèêèð åäèðÿìñÿ, áèð øåé àíëàéà áèëìèðÿì. ×ûõ ÿìð âåð,
òÿçÿäÿí Ùåéäÿðõàíëûéà áèð ÷àïàð ýþíäÿðñèíëÿð. Áÿëêÿ Àáäóëëà õàíëà
áèçèì äàíûøûüûìûç ãóðòàðûíúà àòëûëàð þçëÿðèíè éåòèðÿëÿð.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Õàí, Ùåéäÿðõàíëûéà ÷àïàð ýþíäÿðìÿéèí ôàéäàñû
éîõäóð, ýþíäÿðñÿê äÿ ýåäèá ýÿëìÿéÿúÿê.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áó íÿ ñþçäöð? Íÿ äåìÿê èñòÿéèðñÿí? Ìÿíèìëÿ à÷ûã
äàíûø.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Áàüûøëàéûí, õàí. Áèç àíúàã èêè éöç íÿôÿð àòëû úÿì åäÿ
áèëìèøèê. Îíëàðà äà àðòûã öìèä áàüëàìàã îëìàç. Áÿðêÿ äöøÿíäÿ ùàìûñû
öç äþíäÿðÿúÿêëÿð. Ðÿùèì õàíà ñàòäûüûíûç Áÿäÿë Àëëàùãóëó îüëó áó ñààò
éîëäàøëàðû
èëÿ áèð éåðäÿ ÿéëÿøèá Ùåéäÿðõàíëûäà. Òàìàì êÿíä ÿùëè äÿ
__________
éàðàãëû, ÿñëÿùÿëè îíóí áóéðóãëàðûíà èòàÿò åëÿìÿêäÿäèðëÿð.
308
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áÿñ Ìèðçÿ Èñìàéûë íèéÿ èìäèéÿäÿê ìÿíÿ áèð ìÿëóìàò âåðìèð? Ìÿí áó ÿùâàëàòû áèëñÿéäèì, Àáäóëëà õàíëà þçýÿ äèëëÿ
äàíûøàðäûì.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Õàí, Ùåéäÿðõàíëûäà áó ñààò íÿ Ìèðçÿ Èñìàéûë âÿ íÿ
äÿ Ðÿúÿá êÿíäõóäà âàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íåúÿ îëóáëàð?
Ñ à ä û ã á ÿ é . Îíëàðûí ùÿð èêèñèíè, ýåúÿ éàòäûãëàðû éåðäÿ, Áÿäÿëèí
àäàìëàðû îüóðëàéûáëàð âÿ éÿãèí êè, þëäöðöáëÿð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áÿñ áó õÿáÿðè èíäèéÿäÿê ìÿíÿ íèéÿ ýÿòèðìÿéèáëÿð?
Ñ à ä û ã á ÿ é . Êèì ýÿòèðÿúÿê? Ùåéäÿðõàíëûäàí áóðàéà áèð íÿôÿð ýÿëìèð. Ñèç ýþíäÿðÿí àäàìëàðû äà þëäöðìÿéèáëÿðñÿ äÿ, òóòóá êÿíääÿ ñàõëàéûáëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í (áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà). Äåéèðñÿí èêè éöç àòëûí âàð?
Ñ à ä û ã á ÿ é . Áÿëè, àíúàã òîïëàìàã ìöìêöí îëäó.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ðÿùèì õàíäàí äà íå÷ÿ ýöíäöð áèð õÿáÿð éîõäóð.
Îíóí àòëûëàðû áó ýöíÿäÿê ýÿðÿê áóðàäà îëàéäûëàð.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Õàí, ìÿýÿð Ðÿùèì õàí ñèçÿ êþìÿê ýþíäÿðÿð?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íåúÿ ýþíäÿðìÿç? Áÿñ íèéÿ Ðÿùèì õàí Õóäàéàð
õàíëà äàâà åëÿéÿíäÿ ìÿí îíà ö÷ éöç íÿôÿð Ùåéäÿðõàíëû àòëûñû ýþíäÿðäèì? Âÿ îíëàðûí êþìÿêëèéè èëÿ Ðÿùèì õàí ãàëèá ýÿëäè.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Þçöíöç áèð ôèêèð åäèí? Ðÿùèì õàíà îí áåø íÿôÿð
Ùåéäÿðõàíëû úàâàíëàðûíäàí ñàòäûíûç. Îíëàð äà Ðÿùèì õàíäàí àëäûãëàðû
ñèëàùëàðû ýþòöðöá, îíóí ìàë-ãîéóíóíó äà ãàáàãëàðûíà ñàëûá, äàüëàðà ÷ÿêèëäèëÿð âÿ ãóëäóðëóüà ãóðøàíäûëàð. Ãûçûíûçû Ðÿùèì õàíûí îüëóíà âåðìÿéè âÿäÿ åòäèíèç, î äà áàø òóòìàäû. Áóíäàí ñîíðà Ðÿùèì õàí ñèçÿ
êþìÿêìè âåðÿð?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìÿýÿð Ðÿùèì õàí àíëàìûðìû êè, Àáäóëëà õàí ìÿíè
ìÿüëóá åëÿéÿíäÿí ñîíðà ýöúëÿíèá, Ðÿùèì õàíû äà ðàùàò ãîéìàéàúàã.
Ðÿùèì õàí þç úàíûíû ñàõëàìàãäàí þòðö ýÿðÿê ìÿíÿ êþìÿê âåðñèí.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Ðÿùèì õàíûí Àáäóëëà õàíëà áèð ÿäàâÿòè éîõäóð. Ùÿëÿ,
íåúÿ êè, ñèçÿ ìÿëóìäóð, àðàëàðûíäà ãîùóìëóã äà âàð. Ðÿùèì õàíûí ãûçû
Àáäóëëà õàíûí îüëóíäàäûð. ßëàâÿ, ëàçûì îëàí âàõò Ðÿùèì õàí Èðàíäàí
êþìÿê äÿ àëà áèëÿð. Áóíóí ö÷öí àíúàã Èðàí øàùëàðûíûí òÿùòè-ùèìàéÿëÿðèíÿ
êå÷ìÿê ëàçûìäûð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìÿýÿð ìÿí äÿ áó éîëëà êþìÿê àëà áèëìÿðÿì?
Ñ à ä û ã á ÿ é . Ýåúäèð, õàí. Äöøìÿí ÿòðàôû áöðöéöá, ùÿòòà ñèçÿ ãà÷__________
ìàã éîëó äà ãîéìàéûáëàð.
309
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Îíäà ñÿí ìÿíÿ áèð ìÿñëÿùÿò òþê. Èøäÿí ÷ûõìûø, íå÷ÿ
áåëÿ ÷ÿòèíëèêëÿðÿ äöøìöø àäàìñàí.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Ìÿñëÿùÿò éîëó ãàëìàéûáäûð. Õàí, éà ýÿðÿê Àáäóëëà
õàíûí èñòÿäèéèíè âåðÿñèíèç, éà îíóíëà äàâàéà ýèðèøÿñèíèç.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Àáäóëëà õàíûí òÿêëèôè ìÿýÿð åøèäèëÿñèäèð? Î ìÿíäÿí õàëãûìûí éàðûñûíû âÿ îí ìèí ãûçûë ïóë òÿëÿá åëÿéèð. Ìÿí äÿ úàâàáûíäà îíà ìÿêòóá ýþíäÿðèá éàçìûøàì êè, áèç õûðäà õàíëàðûí ùàìûñûíûí
áàøëàðûíûí öñòöíäÿ Èðàí êèì áþéöê áèð äöøìÿí äóðóáäóð. Îíóí ìöãàáèëèíäÿ áèç àíúàã áèðëÿøìÿêëÿ äàâàì ýÿòèðÿ áèëÿðèê. Áèçèì àðàìûçäà
ÿäàâÿò îëàðñà, òÿêëèêäÿ áèçè àñàíëûãëà éîõ åëÿéÿðëÿð. Áóíó éàçàíäàí
ñîíðà îíà îí áåø êÿíä âÿ èêè ìèí äÿ ãûçûë òÿêëèô åëÿìèøÿì. Èìäè úàâàá
ýþçëÿéèðÿì. Éÿãèí òÿêëèôèìè ãÿáóë åëÿéÿúÿê. Îíäàí ñîíðà, ìÿí áèëèðÿì öç äþíäÿðÿí, íÿìÿêáÿùÿðàì êÿíäëèëÿðèí áàøëàðûíà íÿ ìöñèáÿò
ýÿòèðÿúÿéÿì. Ñÿí äàùà ýåò ãîøóíëàðûíûí éàíûíà. Ùÿð ùàëäà áèçÿ ùàçûðëûã ëàçûìäûð. (Ñàäûã áÿé ýåäèð. Ïÿðâèç õàí, áàøûíû òóòìóø, îòàãäà
ýÿçèíèð. Ãàñèä äàõèë îëóð.) Ùÿ, íÿ õÿáÿð ýÿòèðäèí?
à à ñ è ä . Õàí ñàü îëñóí, Àáäóëëà õàí êàüûçû îõóéàíäàí ñîíðà ñÿðêÿðäÿëÿðèíè éûüûá ìÿñëÿùÿò åëÿäè. Ñîíðà ìÿíè ÷àüûðûá áóéóðäó êè, Ïÿðâèç õàíëà äàùà ùå÷ áèð äàíûøûüà ýèðìÿéÿúÿéÿì. Ùÿòòà îíäàí èñòÿäèéèìè
äÿ âåðñÿ ãÿáóë åëÿìÿéÿúÿéÿì. Ìÿí ýÿðÿê îíóí áöòöí õàíëûüûíà
ñàùèáëÿíèì. Ùåéäÿðõàíëû Àëëàùãóëó îüëó Áÿäÿë äÿ íå÷ÿ éöç àòëû èëÿ
îðàäàäûð. Ìÿíè êÿíàðà ÷àüûðûá äåäè, ýåäèá õàíûíà äåéÿðñÿí, Àáäóëëà
õàíëà áàðûøñà äà èøè ìÿíèìëÿ îëàúàã âÿ Àáäóëëà õàíû îíóíëà áàðûøìàüà
äà ìÿí ãîéìóðàì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . ×ûõ, úÿëä Ñàäûã áÿéè ýåðè äþíäÿð. (Ãàñèä ÷ûõûð.
Ïÿðâèç õàí áàøûíû òóòìóø ùàëäà îòàãäà ýÿçèíèð âÿ òåç-òåç ýåäèá ïÿíúÿðÿäÿí áàõûð. Ñàäûã áÿé äàõèë îëóð.) Ñÿíÿ ìÿëóì åòìÿëèéÿì êè, áèçèì
ìöùàðèáÿäÿí ñàâàéû áàøãà éîëóìóç ãàëìàéûáäûð. Àáäóëëà õàí áèçèì
òÿêëèôèìèçè ðÿää åëÿéèáäèð. ßýÿð Àáäóëëà õàíûí ãîøóíóíà ôàèã ýÿëñÿíèç,
ìÿíäÿí èñòÿäèéè îí ìèí ãûçûëû ñÿíÿ âÿ ñÿíèí ñÿðêÿðäÿ éîëäàøëàðûíà âÿäÿ
åëÿéèðÿì. Ýåò, ãàðäàøûì.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Áèç äàâàéà ùàçûðûã âÿ äàâà äà åëÿéÿúÿéèê. Àíúàã Àáäóëëà õàíûí ãîøóíó áåø áèçèìêè ãÿäÿðäèð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñÿíýÿðëÿðèíèçè áàúàðäûãúà ìþùêÿì åäèí. Àòëûëàðà
ìöìêöí îëäóãúà öðÿê âåðèí âÿ ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí îíëàðà éàõøû ÿíàìëàð âÿ õÿëÿòëÿð âÿäÿ åëÿéèí.
Ñ à ä û ã á ÿ é . Áàø öñòÿ, õàí. ßëèìèçäÿí ýÿëÿí ãÿäÿð ÷àëûøàúàüûã.
__________
Äàùà ìÿí ýåäèì.
310
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ýåò, ãàðäàøûì, ýåò, îüëóì.
Ñàäûã áÿé ýåäèð. Õàí äèâàíÿâàðû ýÿçèíèð.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì (ñàáèã èêèíúè ùÿðÿì, äàõèë îëóð). ßçèçèì õàí, áó íÿ
èøäèð? Äåéèðëÿð áó ñààò Àáäóëëà õàíëà äàâà áàøëàéûðñàí?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Áÿëè, áàøëàéûðàì, ñÿíëèê íÿ âàð?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ìÿýÿð ùå÷ ùÿðÿìõàíàíûí ôèêðèíè ÷ÿêìÿéèáñÿí? Áÿñ
áèç ùàðàéà ãà÷àúàüûã?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñèç ãà÷àúàãñûíûç úÿùÿííÿìÿ, ýîðà! Íÿ áèëèì ùàðàéà ãà÷àúàãñûíûç? Ìÿíèì áàøûìà ýÿëÿí ìöñèáÿòëÿðèí ùàìûñûíûí ñÿáÿáè
ñÿí ìÿëóíñàí!
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Äàùû ýþð íÿ âàð? Ìÿí íèéÿ ñÿáÿá îëóðàì? Ìÿí íÿ
åëÿìèøÿì?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Äàùà íÿ åëÿéÿúÿêñÿí? Áàø ùÿðÿì îëìàã ö÷öí ìÿíÿ
þç àðâàäûìû þëäöðòäöí. Þç ÿëèìëÿ ãûçûìû äèâàð àðàñûíà ãîéóá ùþðäöðäöì. Èìäè ìÿíèì ãûçûì Ðÿùèì õàíûí åâèíäÿ îëñàéäû, Àáäóëëà õàí ùå÷
âàõò ìÿíèì öñòöìÿ àéàã àëìàüà úöðÿò åëÿìÿçäè.
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ãûçûéûí àøíàáàçëûã åëÿäèéèíè ìÿí êè, ñÿíÿ éàëàíäàí
äåìÿäèì. Àðâàäûéûí Ðÿøèäëÿ þïöøäöéö ýþçöíëÿ ýþðìÿäèíìè?
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ýþðäöì, ýþçöìëÿ ýþðäöì. Ìÿýÿð ìÿíèì ùÿðÿìõàíàìäà áèð ñàëàìàò àðâàä âàð? Ùàìûíûç ôàùèøÿñèíèç. Áó ñààò ñÿíèí
áàøûíû þç ÿëèìëÿ êÿñÿúÿéÿì, ìÿëóí! (Áîüàçûíäàí éàïûøûá éûõûð éåðÿ,
õÿíúÿðè ÷ÿêèð.)
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Àé ùàðàé, àé àìàí, ãîéìàéûí!
Ù ö ñ å é í (úÿëä äàõèë îëóá, õàíû èòÿëÿéèð). Êÿíàð îë!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñÿí íÿ÷èñÿí? Íÿ èõòèéàðëà áóðàéà äàõèë îëäóí?
Ù ö ñ å é í . Ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäà ùå÷ êÿñ ñåâýèëèìè þëäöðÿ
áèëìÿç!
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Íÿ ñþéëÿéèðñÿí, íàìÿðáóò? Êèìäèð ñÿíèí ñåâýèëèí?
Á à ø ù ÿ ð ÿ ì . Ñåâýèëèñè ìÿíÿì, ìÿí! Ñÿí ùÿðÿìõàíàíû àðâàäëà
äîëäóðóá, ùàìûñûíû éîõñà èòàÿòäÿ áèëèðñÿí? (Ùöñåéíÿ ãûñûëûð.)
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Èêèíèçè äÿ áóðàäà ïàð÷à-ïàð÷à åëÿéÿúÿéÿì. Íàúèíñëÿð, íÿìÿêáÿùÿðàìëàð! (Èñòÿéèð öñòëÿðèíÿ ýåòñèí, Ùöñåéí îíó èòÿëÿéèá
éûõûð, áàø ùÿðÿìëÿ îòàãäàí ÷ûõûð. Õàí, ÿëèíäÿ õÿíúÿð, îíëàðûí äàëûíúà éöéöðöð. Àòûøìà áàøëàíûð, íþêÿð õàíû ýÿòèðèð îòàüà.)
Í þ ê ÿ ð . Õàí ñàü îëñóí, ùÿð òÿðÿôäÿí ýöëëÿ äîëó êèìè éàüûð. Þçöíö
__________
õàòàéà òîõóìà. ßéëÿø îòàãäà. Áèç, íÿ ãÿäÿð úàíûìûç âàð, äàâà åäÿúÿéèê.
311
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ýåòìÿ, äàéàí áóðàäà ìÿíèì éàíûìäà, ýåòìÿ. (Þçöíö òàõòûí öñòöíÿ éûõûá, ýþçëÿðè áþéöìöø ùàëäà î éàí-áó éàíà áàõûð.
Àòûøìà ýåòäèêúÿ àðòûð âÿ éàâóãëàøûð.)
Ñ ÿ ð ê ÿ ð ä ÿ (äàõèë îëóð). Õàí ñàü îëñóí, ãîøóí äàâàì ýÿòèðÿ áèëìèð. Àáäóëëà õàíûí àòëûëàðû äîëóáëàð êÿíäÿ âÿ õàíëûã òèêèëèëÿðèíÿ îä ãîéóáëàð. Îä ýÿëäèêúÿ ñàðàéà éàâóãëàøìàãäàäûð. Áóðàäàí ñèçèí éàéûíìàüûíûç ëàçûìäûð. (×ûõûð.)
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ìÿí õàí äåéèëÿì, ùå÷ çàä äåéèëÿì. Ìÿí éûðòûúû
êþïÿéÿì, úàíàâàðàì, úÿëëàäàì! Àéàüûìû áóðàäàí áèð ãÿäÿì äÿ êÿíàðà
ãîéìàéûá, þëöíúÿ ãàëàúàüàì. (Íþêÿðÿ) Òöôÿíýè äîëäóð, áóðàéà âåð.
(Íþêÿð òöôÿíýè ñöìáÿ èëÿ ëöëÿñèíäÿí äîëäóðóá âåðèð. Õàí àòûð.) Þëìÿêäÿí ãàáàã áó ìÿëóíëàðäàí ýÿðÿê áèð íå÷ÿñèíè úÿùÿííÿìÿ ýþíäÿðèì.
(Õàí áèð òöôÿíýè òóøëàéûá àòûíúà, íþêÿð î áèðè òöôÿíýè äîëäóðóá ùàçûð
åäèð.) Î áèðè òöôÿíýè âåð áóðàéà! (Àòûð.) Àë, áóíó äîëäóð. Áàõ, î àòëûíû
ýþçëÿ. (Àòûð.) Ýþð àòäàí íåúÿ äÿ äÿéäè éåðÿ. Àë áóíó, î áèðèñèíè âåð.
(Àòûð.) Áó äà áèðèñè. Àôÿðèí, Ïÿðâèç õàí! Áó äà áèðè.
Àòûøìà äàùà äà øèääÿò åëÿéèð. Õàí ýöëëÿ àòìàãäà äàâàì åäèð. Àëîâ åâè ÿùàòÿ
åäèð. Ïÿíúÿðÿäÿí áèð ýöëëÿ íþêÿðÿ äÿéèð. Íþêÿð éûõûëûð. Õàí ãÿôÿñÿ äöøìöø
âÿùøè ùåéâàí òÿê þçöíö î éàí-áó éàíà ÷ûðïûð. Áÿäÿë âÿ Ðÿøèä äàõèë îëóðëàð.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñÿí êèìñÿí?
Á ÿ ä ÿ ë . Õàí ñàü îëñóí, éîõñà òàíûìûðñàí?
Ï ÿ ð â è ç õ à í (äèâàíÿâàðû). Éîõ, òàíûìûðàì!
Á ÿ ä ÿ ë . Ìÿí áîüàçûíäàí àñäûðäûüûí Àëëàùãóëóíóí îüëó, çîðëà ÷ÿêäèðèá àïàðäûüûí Ýöëñÿíÿìèí ãàðäàøû, Ðÿùèì õàíà éöç ÿëëè ãûçûëà ñàòäûüûí Áÿäÿëÿì.
Ï ÿ ð â è ç õ à í . Ñÿí íÿ èõòèéàðëà þç õàíûíûí öñòöíÿ ýÿëèðñÿí?
Á ÿ ä ÿ ë . Íÿ èõòèéàðëà? Áó èõòèéàðëà! (Ýöëëÿ èëÿ âóðóð. Õàí éûõûëûð.)
Äàùà öðÿéèìäÿ äÿðäèì ãàëìàäû. Àõûðûíúû ùàéûôû àëäûì. (Àéàüûíû ãîéóð
õàíûí áÿäÿíèíèí öñòöíÿ). Ðÿøèä, éàâóüà ýÿë. Ìÿí áó õàíûí íÿøèíèí öñòöíäÿ ñÿíÿ áèð õÿëÿò âÿä åëÿìèøäèì. Áó ïåøêÿñ ìÿíèì áàúûìäûð êè,
áóðàäà ñÿíÿ âåðèðÿì.
Ð ÿ ø è ä . ×îõ ýþçÿë, áó ìÿíèì öðÿéèìäÿí êå÷ÿí ïåøêÿøäèð. Ýÿë
ãàðäàø, áó ôÿòùäÿí ñîíðà áèð øèðèí þïöøÿê.
Ãóúàãëàøûá þïöøöðëÿð.
__________
ÏßÐÄß
312
ÁÀÁÀ ÉÓÐÄÓÍÄÀ
Áåø ïÿðäÿäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ:
Ú à ù à í ý è ð à ü à – èéèðìèíúè ÿñðèí
ÿââÿëèíäÿ, Ïÿðâèç õàí íÿñëèíäÿí áèð
ìöëêÿäàð, îòóç áåø éàøûíäà
Å ù ñ à í õ à í – ãîúà ìöëêÿäàð, Úàùàíýèð
àüàíûí ìöëê ãîíøóñó
Í à ì à ç – Úàùàíýèð àüàíûí äàðüàñû
Ýöëíèñÿ
êÿíä ãûçëàðû
Áàëàãûç
Ù ÿ ñ ÿ í – Ýöëíèñÿíèí àòàñû
Ò ó á ó – Ùÿñÿíèí àðâàäû
}
}
Ñàäûã
êÿíäëèëÿð
Ùÿçðÿòãóëó
Ø à ù ì à ð á ÿ é - ïðèñòàâ
À ø û ã Ú ÿ ô ÿ ð – ñàç àøûüû
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ – äàèðÿ èúðàèééÿ
êîìèòÿñè ñÿäðè
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä – êàòèá
Êÿíäëèëÿð, øèêàéÿò÷èëÿð, ãàäûí, éàñîâóë,
éöçáàøû, òîéáàøû, ôÿððàø, ìèðàá,
ìèëèñèîíåð âÿ ñ.
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Úàùàíýèð àüàíûí åâèíèí ãàáàüûíäà áèð áàü÷à. Íå÷ÿ íÿôÿð ôÿùëÿ èøëÿéèð. Àðâàäëàð, ãûçëàð àëàã åäèðëÿð.
Ý ö ë í è ñ ÿ (Áàëàãûçà). À Áàëàãûç, äàùà ìÿí ñàáàùäàí áóðàéà èøëÿìÿéÿ ýÿëìÿéÿúÿéÿì.
Á à ë à ã û ç . Íèéÿ ýÿëìÿéÿúÿêñÿí? Ýöíäÿ äþðä àááàñû ïóë àëûðñàí,
àç êè äåéèë.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Äþðä àááàñûíû ìÿíÿ ùàðàäà èøëÿñÿì âåðÿðëÿð.
Á à ë à ã û ç . Èìäè êè åëÿäèð, äàùà íèéÿ ýåäèá ãàïûëàðäà èøëÿéÿñÿí? Þç
åâèíèí è÷èíäÿ þç àüàìûçà èøëÿ.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Éîõ, èø îíäà äåéèë.
Á à ë à ã û ç . Áÿñ íÿäÿäèð?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Äîüðóñó, ìÿí àüàäàí ãîðõóðàì.
Á à ë à ã û ç . Íèéÿ ãîðõóðñàí? Àüà êè, ñÿíè òóòóá éåìÿéÿúÿê.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Äàíûøàíäà àäàìûí ýþçöíöí è÷èíÿ áèð òþâðëÿ áàõûð êè, àç
ãàëûð àäàìûí áàüðû éàðûëñûí. Ùÿðäÿíáèð îíäàí åëÿ ñþçëÿð åøèäèðÿì êè,
__________
ùå÷ àíàäàí îëàíäàí åøèòìÿìèøÿì, ëàï ãóëàãëàðûì òàããûëäàéûð.
313
Á à ë à ã û ç . Þçýÿ àüàëàð äà áóíóí êèìè. Àüàëàð, áÿéëÿð ùàìûñû áèð
úöðäöð. Áèð äöçýöí ãûç ñèôÿòè ýþðÿíäÿ àüûçëàðûíûí ñóéó àõûð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ìÿíäÿ äöçýöí ñèôÿò íÿ ýÿçèð, àüàëàðûí õîøóíà ýÿëÿ?
Á à ë à ã û ç . Íàùàã éåðÿ þçöíö ìàçàòà ãîéìà. Áó êÿíääÿ ñÿíäÿí
ýþçÿë êèì âàð êè? Êÿíäèí îüëàíëàðû ùàìûñû ñÿíäÿí þòðö äèâàíÿäèðëÿð.
Áàõ, î ãûðàãäà èøëÿéÿí Ñàäûüû ýþðöðñÿí? Áóäóð, èêè èëäèð ñÿíèí äàëûíúà
ñöðöíöð. Åëÿ áèëèðñÿí ùå÷ êÿñèí õÿáÿðè éîõäóð? Ñÿôè îüëó Èñêÿíäÿð
ýåúÿëÿð ñÿùÿðÿäÿê ñèçèí äîããàçäà áàéàòû ÷àüûðûð. Ùå÷ íàùàã éåðÿ àüçûíû éîðìà. Áèëèðÿì, ñÿíèí äÿ îíäà êþíëöí âàð. Íÿ îëàð? Éàõøû îüëàíäûð. ×îõ ìöáàðÿê îëñóí. Àòàéûí äåéÿñÿí îíäàí õîøó âàð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àòàìûí ÷îõ äà õîøó îëñóí, ìÿíèì îíäà (áàðìàüûíûí
óúóíó ýþñòÿðèð) ùå÷ áèðúÿ áåëÿ äÿ êþíëöì éîõäóð. Ãîé áîüàçû éûðòûëûíúà áàéàòû ÷àüûðñûí.
Á à ë à ã û ç . Áèëèðÿì, áèëèðÿì! Þçöíö ôàããûëûüà âóðìà. Î ýöíö ãûçëàð
íàüûë åëÿéèðäèëÿð êè, ñÿí áóëàãäà ñó äîëäóðàí âàõò Èñêÿíäÿð ñÿíè ýåíäÿí
àëìà èëÿ âóðóá. Ñÿí äÿ äþíöá áàõûá ýöëöáñÿí. Ñîíðàäàí î éàí-áó éàíà
ýþç ýÿçäèðèá, ýþðöáñÿí êè, áàõàí éîõäóð, àëìàíû éàâàøúàäàí ýþòöðöá
úèáèíÿ ãîéóáñàí.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Éàëàíäûð, àòàìûí úàíû ö÷öí éàëàíäûð. Öñòöìÿ íàùàãäàí
øÿð àòûðëàð. Ãàäàì îíóí àëìàñûíà äà, þçöíÿ äÿ.
Á à ë à ã û ç . Éàëàí äåéèë. Íàùàã éåðÿ àíä è÷ìÿ. Äîüðóäóð, áèð äÿ öñòöíäÿí. Ýþçëÿðè èëÿ ýþðÿíëÿð äåéèáëÿð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Èìäè êè áåëÿäèð, éàõøû åëÿéèðÿì. ßëèìèí è÷èíäÿí ýÿëèð.
ßââÿë-àõûð áèð ãûç áèð îüëàíûíäûð. Àòàì åâèíäÿ ãàëûá óí ÷óâàëûíà òàé îëìàéàúàüàì êè?!
Úàùàíýèð àüà è÷ÿðèäÿí ÷ûõûð. Ãûçëàð äàíûøûüû êÿñèðëÿð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íàìàç! Íàìàç! (×àüûðûð.)
Í à ì à ç (êÿíàðäàí). Áÿëè, àüà.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áó àõøàì óøàãëàðäàí áèð-èêè íÿôÿð ýþíäÿð, ýåäèá
ñóéóí áàøûíû ïàìáûüà ñàðû ÷åâèðñèíëÿð. Ïàìáûã éàíûð, ùå÷ êÿñèí õÿáÿðè
éîõäóð.
Í à ì à ç . ×îõ éàõøû õÿáÿðèì âàð, àüà. Àíúàã èêè ýöí Úÿáðàéûë êèøèéÿ àõàúàã, îíäàí ñîíðà íþâáÿò áèçèì ïàìáûüà äöøÿúÿê.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Úÿáðàéûë êèøè ãÿëÿò åëÿéèð. Îíóí éàðûì äåñéàòèí
ïàìáûüû
éàíàúàã äåéÿ ìÿí þçöìÿ îòóç ìèí çèéàí âóðà áèëìÿðÿì êè.
__________
Íÿ òþâð äåéèðÿì, åëÿ äÿ åëÿ.
314
Í à ì à ç . Áàø öñòÿ, àüà.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Óçàãäàí íèéÿ äàíûøûðñàí? Éàâóüà ýÿë ýþðöì.
(Íàìàç éàâóüà ýÿëèð.) Ýÿäÿëÿðèí ÷þðÿêëÿðè ãóðòàðûá. Äÿéèðìàíà éàðûì
÷óâàë äàðû, éàðûì ÷óâàë àðïà ýþíäÿð, öéöäöá ýÿòèðñèíëÿð. Éîõñà àõøàì
óøàãëàð àú ãàëàðëàð.
Í à ì à ç . Áàø öñòÿ.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Àðâàäûíà äà òàïøûð, éàü ÷àëõàéàíäàí ñîíðà àéðàíûíû ÷öðöäöá øîð ãàéûðñàí à... Ñÿùÿð óøàãëàð ÷þðÿêëÿðèíÿ éàâàíëûã
åëÿñèíëÿð.
Í à ì à ç . Áàø öñòÿ, àüà.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Îâà ýåäÿí óøàãëàð áèð øåé âóðà áèëèáëÿðìè?
Í à ì à ç . Áÿëè, àüà, èêè ãûðãîâóë, áèð òóðàú, áèð äÿíÿ äÿ äîâøàí âóðóáëàð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Õóá, äîâøàíû âåð þçëÿðè áèøèðèá éåñèíëÿð. Òóðàúû
âåð êàáàá åëÿéèá àõøàì ïëîâóí éàíûíà ãîéñóíëàð. Ãûðãîâóëëàðû äà áèð
àäàìíàí ïðèñòàâà ýþíäÿðÿðñÿí.
Í à ì à ç . Àüà, ïðèñòàâ ñÿùÿð áóðàäàí Õîúàáÿùìÿíëèéÿ àäëàéûá âÿ
äåéèáäèð êè, ãàéûäàí áàø Úàùàíýèð àüà èëÿ ýþðöøÿúÿéÿì. Ãûðãîâóëëàðû
äà ãàéûäàíäà éàñàâóëóíà âåðÿðÿì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Õîúàáÿùìÿíëèäÿ ýþðÿñÿí íÿ èòòèôàã îëóá? Ãàíçàä äöøìÿìèø îëà. Îëñàéäû, áèç áèëÿðäèê. Ýÿðÿê êè, úàìààò çîðëà áÿéèí
éåðèíè ÿêèá. Ïðèñòàâ äà áÿéèí ùàðàéûíà ýåäèá. Ãàéûäàíäà þçöíäÿí ñîðóøàðàì, íàüûë åëÿð. Úàìààò ýåòäèêúÿ õàðàáëàøûð. Ýÿäÿ-ýöäÿíè äèíäèðìÿê
äÿ îëìóð. Íàìàç, áèð áóðàéà ýÿë. (×ÿêèð ñÿùíÿíèí ãàáàüûíà.) Ùå÷
ýþðöðñÿí áó Ùÿñÿí êèøèíèí ãûçû Ýöëíèñÿ íÿ ìàëäûð?! Äöíéàíûí õÿðàúûíà
äÿéÿð.
Í à ì à ç . Íÿ ÷àðÿ åëÿìÿëè, àé àüà? Àðìóäóí éàõøûñûíû ìåøÿäÿ àéû
éåéÿð. Ñÿôè îüëó Èñêÿíäÿð áó ãûçà áÿíääèð. Ùÿñÿí êèøèíèí äÿ éåäÿéèíè
ÿëäÿí ãîéìóð. Ùÿñÿí êèøèíèí äÿ äåéÿñÿí ãûçû îíà âåðìÿéÿ êþíëö âàð.
Îäóð, éåíÿ èêèñè áèð éåðäÿ ýÿëèðëÿð.
Ùÿñÿí âÿ Èñêÿíäÿð, ÿëëÿðèíäÿ øàíà, ýÿëèá ñàëàì âåðèá êå÷ìÿê èñòÿéèðëÿð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . À Ùÿñÿí, àõûð äåéÿñÿí áó Èñêÿíäÿðëÿ ÷îõ äîñòñàí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåéëÿéèì, àé àüà? Îüóëñóç ýÿðÿê þçöíÿ îüóë àõòàðñûí.
Èñêÿíäÿð äÿ ìÿíèì îüëóì îëóá. Úöò ÿêèðÿì, þêöçëÿðèí ãàáàüûíúà ýåäèð,
õûðìàí äþéÿíäÿ, éåíÿ êþìÿê åëÿéèð. Òàõûëû ïóòãà ãàéûðûð, ñîâóðóð...
__________
Éàõøû îüëàíäû, þìðö óçóí îëñóí.
315
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Äåìÿëè, Èñêÿíäÿðè þçöíÿ îüóë åëÿìÿê èñòÿéèðñÿí? ×îõ ìöáàðÿêäèð! Òîéóíó äà þçöì åëÿéÿúÿéÿì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Øÿôàÿòèí àðòûã îëñóí. Êþëýÿí áèçèì öñòöìöçäÿí ÿñêèê
îëìàñûí. Åëÿñÿí äÿ ñàü îë, åëÿìÿñÿí äÿ.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Éîõ, éîõ!.. Èñêÿíäÿð éàõøû îüëàíäûð, ãóëëóãäàð
îüëàíäûð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Þç íþêÿðèíäèð. Ìöðÿõõÿñ îëàã ãóëëóüóíäàí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Õîø ýÿëäèíèç. (Ùÿñÿí âÿ Èñêÿíäÿð ýåäèðëÿð. Íàìàçà.) Ùå÷ èíñàôäûð êè, áåëÿ ìÿëàèêÿ êèìè ãûçû ÿëäÿí áóðàõûì? Êå÷ìèø
çàìàíëàð îëñàéäû, àñàíäû, ÷ÿêèá àïàðàðäûì åâÿ, ùå÷ êÿñèí äÿ àüçûíû
à÷ûá äàíûøìàüà ùÿääè îëìàçäû. Èìäè çÿìàíÿ áàøãàäûð, çàêîí áàøãàäûð.
Åëÿìÿê îëìàç. Êÿíäëèëÿðèí ýþçÿë ãûçëàðû ùàìûñû ìÿíèì áàáàëàðûìûí
ìàëëàðû èäè. Àììà áèç ýåíäÿí áàõûá àüçûìûçûí ñóéóíó óäóðóã.
Í à ì à ç . Àüà, èñòÿñÿí Ùÿñÿí êèøèíèí ãûçû éåíÿ ñÿíèí îëà áèëÿð, áèð
÷ÿòèí èø äåéèë.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íåúÿ îëà áèëÿð? Ìÿí ýåäèì ðÿèééÿòèìèí íèøàíëûñûíû ÿëèíäÿí àëûì? Áó éàðàìàç. Áèð þçýÿ éîë äà áèëìèðÿì.
Í à ì à ç . Àéðû éîë, áèð òÿùÿðëÿ Èñêÿíäÿðè àðàäàí ÷ûõàðòìàã. Ñîíðà
èø àñàíäûð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Îíó ìÿí äÿ ôèêèð åëÿéèðÿì. Àíúàã íåúÿ åëÿìÿëè
êè, öñòö à÷ûëìàñûí?
Í à ì à ç . Î ìÿíèì ÿëèìäÿ.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Éÿãèí?
Í à ì à ç . Éÿãèí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áÿøÿðòè, ìÿíèì àäûìà ëÿêÿ òîõóíìàéà.
Í à ì à ç . Äÿðÿ èøè ìÿíèì ÿëèìäÿ, äèâàí èøè ñÿíèí. Ïðèñòàâëà äîñòñàí, ñèëèñò÷è èëÿ äîñòñàí. Îíëàð ñÿíè ùå÷ êÿñèí àéàüûíà âåðìÿçëÿð. Ùå÷
ñÿíèí àäûíû äà ÷ÿêÿí îëìàç. Ñÿí éàéûí ýåò åâÿ, èøèí àõûðûíû ýþçëÿ. Ìÿí
Íàìàç äåéèëÿì, ÿýÿð Ýöëíèñÿ ñÿíèí îëìàñà.
Úàùàíýèð à ü à . Ìÿí ýåòäèì, õÿëÿòèí äÿ ýþçöìöí öñòöíäÿ. (Ýåäèð.)
Í à ì à ç (êÿíàðäà èøëÿéÿí êÿíäëèíè ÷àüûðûð). Ñàäûã! Ñàäûã!
Ñ à ä û ã . Íÿ äåéèðñÿí, Íàìàç ÿìè?
Í à ì à ç . Ýÿë, äÿéèðìàíà áèð àç àðïà èëÿ äàðû àïàð, öéöò ýÿòèð. Àõøàì éåìÿê èñòÿéÿúÿêñèíèç.
Ñ à ä û ã (éàâóüà ýÿëèð). Äÿíè äÿéèðìàíà íÿäÿ àïàðàúàüàì?
Í à ì à ç . Ùÿìèøÿ íÿäÿ àïàðûáñàí, éåíÿ îíäà. Þêöçëÿðè ãîø àðàáàéà,
äÿíè àò àðàáàíûí öñòöíÿ, ñöð àïàð... Áèð éàâóüà ýÿë, áèð ñþç äÿ äå__________
éÿúÿéÿì ñÿíÿ.
316
Ñ à ä û ã (ýÿëèð îíóí éàíûíà). Íÿ ñþç äåéÿúÿêñÿí?
Í à ì à ç . Ùÿñÿíëÿ Èñêÿíäÿðèí áóðàäàí êå÷äèêëÿðèíè ýþðäöí?
Ñ à ä û ã . Ýþðäöì.
Í à ì à ç . Ýþðäöí íåúÿ ìåùðèáàí ýåäèðäèëÿð? Ùÿñÿí Ýöëíèñÿíè îíà
âåðìÿê èñòÿéèð. Ïàéûç äöøÿí êèìè äÿ òîéóíó åëÿéÿúÿê.
Ñ à ä û ã . Åëÿ èø îëà áèëìÿç, Íàìàç ÿìè! Ìÿí äöíéàíû äàüûäûðàì.
Þçöìö þëäöðÿðÿì êè, î ãûçû ãîéìàðàì áàøãà àäàì àïàðñûí.
Í à ì à ç . Ñÿíèí íàìóñëó îüëàí îëäóüóíó áöòöí àëÿì áèëèð. Ùàìûéà
äà ìÿëóìäóð êè, áóäóð, èêè èëäèð ñÿí Ýöëíèñÿíè èñòÿéèðñÿí. ßýÿð ìÿí
ñÿíè îüëóìäàí àðòûã èñòÿìèðÿìñÿ, Éåçèäÿ ýÿëÿí ëÿíÿò ìÿíèì úàíûìà
ýÿëñèí. Äîüðóñó, áó èøè ìÿíèì äÿ íàìóñóì ýþòöðìöð.
Ñ à ä û ã . Ãûçûí àíàñû ìÿíèì àíàìà ñþç âåðèáäèð. Èìäè íåúÿ ãûçû þçýÿ
àäàìà âåðÿ áèëÿðëÿð? Éîõñà ìÿíèì äÿëè úèíèìäÿí õÿáÿðëÿðè éîõäóð?
Í à ì à ç . Àíàñû ÷îõ äà ñþç âåðèá. Ùÿñÿí êèøè àðâàäûí àüçûíà áàõàúàã? Èìäè ýöë êèìè ãûçû ýþòöðöá âåðÿúÿê Èñêÿíäÿð êèìè èòèí áèðèíÿ. Î
äà ïàïàüûíû ãèéüàú ãîéóá ñÿíèí ãàáàüûíäà ýÿçÿúÿê. Ñÿí äÿ îíäàí ñîíðà
àäûíû êèøè ãîéóá, òàé-òóø àðàñûíäà ýÿçÿúÿêñÿí.
Ñ à ä û ã . Îíäà ìÿí àòàìûí îüëó îëìàðàì, îíà áèð åëÿ ýöëëÿ âóðìàéàì êè, òîéóã êèìè ïàðòëàìàñûí!
Í à ì à ç . Ãûç ÿëäÿí ÷ûõàíäàí ñîíðà Èñêÿíäÿðÿ îòóç ýöëëÿ âóð, íÿ
ôàéäàñû? Áó ñààò Ùÿñÿí þçö àüàéà äåäè êè, Èñêÿíäÿðè îüóëëóüà ýþòöðìöøÿì. Éÿíè êè, ãûçûìû îíà âåðÿúÿéÿì. Äîüðóñó, ìÿí éåíÿ äåéèðÿì,
áó èøëÿðè ìÿíèì íàìóñóì ýþòöðìöð. Íÿ äåéèì?! Ñÿíèí éåðèíÿ ìÿí
îëàéäûì... Áó ñààò î êàôèð îüëó Èñêÿíäÿðèí ãàáûðüàñûíà áèð øàõ ýöëëÿ ÷àõàðäûì. Èñêÿíäÿð ãûçû àëàíäàí ñîíðà ýÿðÿê äàùà ñÿí êÿíäèí àðàñûíäà
ýþðöíìÿéèá, áàøûíû àëûá ýåäÿñÿí.
Ñ à ä û ã . Íÿ îëóá ãöðáÿòÿ ýåäèì? Ùå÷ ýåòìÿðÿì, áèð äÿ öñòöíäÿí,
åëÿ áó ñààò îíóí àòàñûíû éàíäûðàðàì.
Í à ì à ç . Áàõ, áåëÿ äàíûø, ãî÷àã îüëóì! Èìäè ýþðöðÿì ñÿí Àñëàí
êèøèíèí àñëàí îüëóñàí. ßëèíäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿ. Úàùàíýèð àüà êèìè êèøèíèí íþêÿðèíÿ êèìèí àüçûäûð ýöëäÿí àüûð ñþç äåéÿ áèëñèí?! Ãàíû àðàäà
ýåäÿð. Ýöëíèñÿ äÿ îëàð ñÿíèí ùàëàë ìàëûí.
Ñ à ä û ã . Éÿãèí Èñêÿíäÿð áó ñààò Ùÿñÿí êèøèíèí ãàïûñûíäà îò òàéàëàéûð. Ùÿñÿí êèøèíèí ùÿéÿòè, àüàëûã äàìûí öñòöíäÿí àïà÷ûã ýþðöíöð. ×ûõûá
îðàäàí îíó òóøëàéûá åëÿ âóððàì êè, àüçûíû áèðúÿ äÿôÿ à÷ûá éóìàð.
Í à ì à ç . Îíäà äàùà äàéàíìàã éåðè äåéèë.
__________
Ñ à ä û ã . Íàìàç ÿìè, òöôÿíý ùàðàäàäûð?
317
Í à ì à ç . Äàìäà, äèâàðäàí àñûëûäûð. Þçö äÿ äîëó. (Ñàäûã éöéöðöð.
Íàìàç îíóí äàëûíúà óúàäàí). Àðïà äà, äàðû äà àíáàðäàäûð. Ùÿð áèðèíäÿí
éàðûì ÷óâàë þë÷, àïàð äÿéèðìàíà.
Ñ à ä û ã . Áàø öñòÿ. (Ýåäèð.)
Úàùàíýèð àüà ïÿíúÿðÿäÿí áàõûá, ÿùâàëàòûí ùàìûñûíû ýþðöð, Ñàäûã
ýåäÿíäÿí ñîíðà, ÷ûõûð åøèéÿ.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íàìàç, äåéÿñÿí øåéòàí èøè òóòäóí.
Í à ì à ç . Àüàñûíà äîüðóëóãëà ãóëëóã åëÿéÿí, øåéòàíûí àòàñûíûí äà
èøèíè òóòàð. Èíäèúÿ èø òàìàì îëàð.
Í þ ê ÿ ð (éöéöðÿðÿê ýÿëèð). Ïðèñòàâ áó ñààò àòäàí äöøäö, ýÿëèð áóðàéà.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ýÿëñèí.
Úàùàíýèð àüà ãàáàüà ýåäèð. Áàü÷àäà èøëÿéÿíëÿð ãàëõûðëàð àéàüà. Úàìààò
ïðèñòàâûí ýÿëäèéèíè ýþðöá, îðäàí-áóðàäàí ùÿéÿòÿ éûüûøûðëàð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à (ïðèñòàâà). Øàùìàð áÿé, ñöáù áóðàäàí þòöá ýåòäèéèíèçè åøèòäèì. Íÿ âàãå îëìóøäó êè, éîë öñòöíäÿí äþíöá áèð-èêè ðóìêà
êîíéàê äà è÷ìÿäèíèç?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Åéáè éîõäóð, ÿâÿçèíè èìäè ÷ûõàðàì. Éîðóëìóøàì,
èñòÿéèðÿì áó ýåúÿ ñèçäÿ ãîíàã ãàëûì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áó, ÿâÿçñèç èø îëäó. Áÿõòèíèçäÿí óøàãëàð áó ýöí
èêè äÿíÿ ãûðãîâóë âóðóáëàð. Àõøàì ïëîâóí áàøûíà ãîéàðûã.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Úàùàíýèð àüà, ìÿí ýÿëìÿñÿéäèì, éÿãèí ãûðãîâóëëàðû òÿê éåéÿúÿêäèíèç, áåëÿ äîñòëóã îëìàç.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ñèçèí úàíûíûç ö÷öí, èêèñèíè äÿ ñèçÿ ýþíäÿðÿúÿêäèì. Íàìàçà äà òàïøûðìûøäûì. Íàìàç õÿáÿð ýÿòèðäè êè, ñöáù ýÿëèá áóðàäàí þòöáñöíöç âÿ ñèôàðèø äÿ åëÿéèáñèíèç êè, ãàéûäàí áàø áóðàéà äþíÿúÿêñèíèç. Î ñÿáÿáÿ ñàõëàäûì êè, þçöíöçëÿ àïàðàñûíûç. Èìäè êè áóðàäà ãàëìàëû
îëäóíóç, äàùà éàõøû, ãûðãîâóëëàðû øÿðàêÿòëè éåéÿðèê. (×àüûðûð.) Íàìàç!
Í à ì à ç . Áÿëè àüà!
Úàùàíýèð àüà. Äåýèíÿí Øàùìàð áÿéèí éàñîâóëëàðûíà áèð äîüëó
âåðñèíëÿð, þçëÿðè êÿñèá íÿ êåôëÿðè èñòÿñÿ áèøèðñèíëÿð.
Í à ì à ç . Áàø öñòÿ. (Ýåäèð.)
Úàùàíýèð àüà (íþêÿðÿ). Àé ýÿäÿ, ýåò è÷ÿðèäÿí èêè äÿíÿ êöðñö ýÿòèð.
(Íþêÿð ýåäèð.) Øàùìàð áÿé, Õîúàáÿùìÿíëèéÿ ýåòìÿêäÿ õåéèð èäèìè?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . ßæäÿð áÿé êàüûç éàçìûøäû êè, úàìààò ìÿäàõèë âåð__________
ìÿê èñòÿìèð, ÿëáÿò þçöíö ìÿíÿ éåòèðÿñÿí. Îíóí ö÷öí ýåòìèøäèì.
318
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áó íÿ ÿùâàëàòäûð?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Áîø èøäèð. Áó ÿééàìûí úàâàíëàðûíà Àëëàù èíñàô âåðñèí. Ùÿì ùþêóìÿòè ðàùàò ãîéìóðëàð, ùÿì äÿ þç åâëÿðèíè éûõûðëàð. Áèð
íÿôÿð úàâàí îüëàí Ìîñêâàäàíìû, ùàðàäàíìû ýÿëèá, úàìààòà äåéèð êè,
íÿ ùàãëà áÿé ýåäèá åâèíäÿ àéàãëàðûíû óçàäûá éàòûð, ñèç äÿ èøëÿéèá éûüäûüûíûçû àïàðûá îíà âåðèðñèíèç? (Íþêÿð èêè ÿäÿä êöðñö ýÿòèðèá ãîéóð.
Úàùàíýèð àüà, ïðèñòàâ ÿéëÿøèð.) Äåéèð, áÿéèí íÿéè ñèçäÿí àðòûãäûð, úàíû
÷ûõñûí, áÿé äÿ ýÿëñèí ñèçèí êèìè èøëÿñèí. Úàìààò äà îíóí ñþçöíÿ èíàíûá,
áÿéèí äàðüàñûíû äþéöá ãîâóáëàð. Êÿíäÿ ýåäèá ùàìàí îüëàíû ÷àüûðûá
îíà äåäèì: “Îüëóì, ñÿí çÿùìÿò ÷ÿêèá îõóéóðñàí êè, àõûðäà áèð ÷þðÿê
éèéÿñè, éà ðöòáÿ éèéÿñè îëàñàí. Èìäè ìÿí ñÿíè òóòóá ùþêóìÿòÿ âåðñÿì,
áèëèðñÿíìè ñÿíÿ íÿ åëÿð?”. Áèðäÿí áàøûíû ãàëõûçûá ýþðöí ìÿíÿ íÿ äåéèð:
“Ìÿí åëÿäèéèìè ÷îõ éàõøû àíëàéàðàì. Ùþêóìÿò ÿëèíÿ äÿ êå÷ñÿì,
áèëèðÿì ìÿíÿ íÿ åëÿéÿúÿêëÿð. Òÿâÿããå åäèðÿì áó íÿñèùÿòëÿðè þç ãóëëóüóíóçäà ñàõëàéàñûíûç âÿ íÿ ãÿäÿð äÿ ìÿí àú ãàëñàì, ñèçèí ãàïûíûçà
ýÿëìÿéÿúÿéÿì”.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Àõìàã îüëó àõìàüûí áèùÿéàëûüûíû ýþðöðñÿí?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ìÿí þìðöìäÿ áåëÿ áèùÿéà ýþðìÿìèøÿì. Äîüðóñó, áèð èñòÿäèì áóðàõûì ÷ûõñûí ýåòñèí, äåäèì, óøàãäûð, àíëàìûð. Àíúàã
äàùà áåëÿ äàíûøìàãäàí ñîíðà, ëàáöä ãàëûá, ãîëëàðûíû áàüëàéûá, ýþíäÿðäèì øÿùÿðÿ íà÷àëíèêèí èõòèéàðûíà. Éîëäà äåéèðìèø êè: “Àç êå÷ìÿç,
ïðèñòàâûí äà ãîëóíó ùà áåëÿ áàüëàðëàð”.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Éîõ, çÿìàíÿ òàìàì äþíöá.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Îíó øÿùÿðÿ ýþíäÿðÿíäÿí ñîíðà, êÿíäèí íå÷ÿ íÿôÿð
àüñàããàëëàðûíäàí ãàðûí-ãàðûíà ñàðûòëàéûá, àüûëëàðû áàøëàðûíà ýÿëèíúÿ äþéäöðäöì. Ñþç âåðäèëÿð êè, àüàíûí ìÿäàõèëè ö÷ ýöí ÿðçèíäÿ ÷àòàð.
Ýöëëÿ à÷ûëûð ïðèñòàâ äèêñèíèð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íàìàç, î íÿ òöôÿíý ñÿñèäèð? Ýþð òöôÿíý àòàí êèìäèð? Çàëûì óøàãëàðûíà ìèí äÿôÿ òàïøûðìûøàì êè, êÿíä è÷èíäÿ òöôÿíý àòìàñûíëàð. Ýåäèá àäàìà, éà ùåéâàíà äÿéÿð, ïåøìàí÷ûëûüû îëàð.
Íàìàç ýåäèð.
É à ñ à â ó ë . Òöôÿíý àüàëûã äàìûí öñòöíäÿí àòûëäû.
Ø à ù ì à ð á ÿ é (éàñàâóëà). Óøàãëàðà õÿáÿð âåð, åâè ÿùàòÿ åëÿñèíëÿð. Ýöëëÿ àòàí ìÿëóíó äà ùÿð êÿñ èñÿ, ýÿòèðñèíëÿð áóðàéà. (Éàñàâóë ýåäèð.
__________
Íàìàç ãàéûäûð.)
319
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íàìàç, àòûëàí ýöëëÿ èäè?
Í à ì à ç . Äåéÿñÿí, ýöëëÿ Ùÿñÿí êèøèíèí ãàïûñûíäà áèð àäàìà äÿéèá.
Îðàäàí ãûøãûðûã ñÿñè ýÿëèð. Àðâàä-óøàã äà ùÿð éåðäÿí îðàéà éöéöðöøöð.
Ý ö ë í è ñ ÿ (áèðäÿí ãûøãûðûð). Îé!.. Îíó âóðäóëàð! Àìàí, àìàí!
(Éûõûëûð. Áàëàãûç îíó ñàõëàéûð.)
Á à ë à ã û ç . Ãûøãûðìà, àé ãûç, àéûáäûð, àüà áàõûð. Êèì áèëèð, þëÿí êèìäèð. Áÿëêÿ ùå÷ àäàìà äÿéìÿéèáäèð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Éîõ! Éîõ!.. Îíó âóðäóëàð. Ãîëóí ãûðûëñûí, ãàíëû! Ãàíà
áàòàñàí, ãàíëû! Îé, îé!.. (Àüëàéà-àüëàéà éöéöðöð, Áàëàãûç äà äàëûíúà.)
É à ñ à â ó ë (Ñàäûüû ýÿòèðèð.) Àüà, äàìäàí ýöëëÿ àòàí áó èäè.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ãî÷àã, äàìäàí ýöëëÿíè ùàðàéà àòûðäûí?
Ñ à ä û ã . Ãàðüàéà ýöëëÿ àòûðäûì, ýöíäÿ ýÿëèá òîéóãëàðûí úöúÿëÿðèíè
äàøûéûð.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Èìäè âóðäóüóí ãàðüàíû ýþðÿðèê.
Ù ÿ ñ ÿ í (àüëàéà-àüëàéà äàõèë îëóð). Àé ïðèñòàâ àüà! Àé Úàùàíýèð
àüà! Ìÿíèì åâèì éûõûëäû, ãîëóìóí ãöââÿòèíè, êþìÿéèìè ÿëèìäÿí àëäûëàð. Úàâàí, ëàé äèâàð òÿê îüëàíû âóðóá éûõäûëàð éåðÿ. ßýÿð ÿäàëÿò âàðñà,
ýÿðÿê çàëûìû úÿçàñûíà ÷àòäûðàñàí!
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Âóðóëàí êèìäèð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Áàøûíà äþíöì, âóðóëàí Ñÿôè îüëó Èñêÿíäÿð, þëäöðÿí äÿ áó
çàëûì îüëó. (Ñàäûüû ýþñòÿðèð.)
Ñ à ä û ã . Àé àüà, áàøûí ö÷öí ìÿí ãàðüàéà ýöëëÿ àòìûøàì. Ìÿíèì
õÿáÿðèì éîõäóð. Áÿëêÿ ýöëëÿ ãÿôëÿòÿí äÿéèá. (Íàìàçà) Íàìàç ÿìè,
ìÿíè ïðèñòàâ àüàäàí çàìûíà ýþòöð, ìÿí ùå÷ éàíà ãà÷àí äåéèëÿì. ßýÿð
ñîíðà ìÿíÿ áèð ýöíàù ñöáóò îëñà, ìÿíè áîüàçûìäàí ÷ÿêñèíëÿð. Úàùàíýèð àüà, ñÿí äÿ ïðèñòàâ àüàäàí òÿâÿããå åëÿ, ìÿíè çàìûíà âåðñèí.
Í à ì à ç . Ùå÷ êÿñ ñÿíè çàìûíà ýþòöðìÿç. Ìÿëóí, Àëëàùûí ëÿíÿòè
ñÿíèí úàíûíà ýÿëñèí! Ìÿí ñÿíè äÿéèðìàíà äÿí öéöòìÿéÿ ýþíäÿðäèì,
éîõñà, äåäèì ýåò, àäàì âóð, þëäöð? Úàíûí ÷ûõñûí, úÿçàíû ÷ÿê!
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Øàùìàð áÿé, òÿâÿããå åäèðÿì, áó ùàðàìçàäÿéÿ
íåúÿ ëàçûìäûð òÿíáåù îëñóí. Ùàðàìçàäÿ, ìÿíèì åâèìäÿ ÿçèç ãîíàã,
ñÿí ÷ûõûá ìÿíèì áàøûìûí öñòöíäÿí ýöëëÿ àòûá, àäàì þëäöðÿñÿí?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Òÿíáåù, ãàíóíà ýþðÿ îëàúàã. (Éàñàâóëëàðà) Éöçáàøûíû áóðàéà ÷àüûðûí!
Éöçáàø û : Áóðàäàéàì, àüà. (Éåðèéèð ãàáàüà.)
Ø à ù ì à ð á ÿ é (éöçáàøûéà). Áóíó àïàð äóñòàã åëÿ. (Éàñàâóëà) Ñÿí
__________
äÿ úÿëä ýåò àòûíû ùàçûðëà, êàüûç âåðÿúÿéÿì, ÷àïàðàã àïàðûá âåðÿðñÿí
320
ñèëèñò÷èéÿ, ùÿêèìëÿ áèð éåðäÿ ñàáàù áóðàäà îëñóíëàð. (Éöçáàøûéà) Éöçáàøû, ñÿí äÿ ÿìð åëÿ ñèëèñò÷è âÿ ùÿêèì ýÿëèíúÿ ìåéèòè äÿôí åëÿìÿñèíëÿð.
(Úàùàíýèð àüàéà) Úàùàíýèð àüà, áóéóðóí êàüûç ãÿëÿì âåðñèíëÿð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áóéóðóí, è÷ÿðèäÿ éàçûí.
Ïðèñòàâ ýåäèð.
É ö ç á à ø û (Ñàäûüà). Äöø ãàáàüûìà, ñèëèñò÷è ýÿëèíúÿ ñÿíè ìÿí éàõøû
äàíûøäûðàúàüàì.
Ñ à ä û ã . Àé àüà, àé Íàìàç ÿìè, ìÿíè çàìûíà ýþòöðöí. Ìÿí ñèëèñò÷è
ýÿëèíúÿ ùå÷ éàíà ãà÷ìàðàì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à (éöçáàøûéà). Éöçáàøû, ïðèñòàâûí ÿìðèíÿ ÿìÿë åëÿ.
(Ñàäûüà) Ùàðàìçàäÿ, ýöëëÿ àòìàüà áàøûíà éåð ãÿùÿò èäè? Ýÿðÿê ìÿíè
ïðèñòàâûí éàíûíäà õÿúèë åëÿéÿéäèí, ùàðàìçàäÿ!
Éöçáàøû (Ñàäûüû èòÿëÿéèð). Äöø ãàáàüûìà! (Àïàðûð, úàìààò äà äàëûíúà ýåäèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (àüëàéûð). Àé èíñàôñûç îüëó, î éàçûã ñÿíÿ íÿ åëÿìèøäè, îíó
ãàíûíà áÿëÿäèí?
Ú à ì à à ò ä ÿ í á è ð è . Ýÿðÿê áóíó áîüàçûíäàí àñàëàð êè, õàëãà äà
ýþç îëñóí.
Á à ø ã à ë à ð û . Àé çàëûì îüëó, àäàì äà Èñêÿíäÿð êèìè îüëàíà ãûéûá
ýöëëÿ àòàðìû? Àé ñÿíèí ãîëóí éàíûíà äöøñöí.
Ýåäèðëÿð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áÿä îëìàäû, Íàìàç, ãî÷àã àäàììûøñàí.
Í à ì à ç . Èìäè áóíóí äàëûíäàí äÿéèá, ÿëëè-àéàãëû èòèðìÿê ëàçûìäûð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Î ìÿíèì ÿëèìäÿ. (Ýåäèð, Íàìàç äà äàëûíúà.)
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Ùÿñÿí êèøèíèí åâè. Îðòàëûãäà îúàã éàíûð. Êöíúöí áèðèíèí ãàáàüûíà ÷ÿòÿí ÷ÿêèëèá,
äèâàðëàðäàí òîðáàëàð àñûëûá. Áèð êöíúäÿ èêè-ö÷ äÿñò éîðüàí-äþøÿê éûüûëìûø. Ùÿñÿí
êèøèíèí àðâàäû Òóáó ÿéëÿøèá úÿùðÿ ÿéèðèð, ãûçû Ýöëíèñÿ òèêèø èøèíÿ ìÿøüóëäóð.
Ò ó á ó . Àé ãûç, àòàíëà áèð éåðäÿ øÿùÿðÿ ýåäÿíëÿð ùàìûñû ãàéûòäûëàð,
èìäèúÿ
àòàí äà ýÿëÿúÿê. Ãàëõ àéàüà, îúàüûí öñòöíÿ áèð ãàçàí ãîé. Áèð
__________
àç äöéö àðûòëà, àòàíà áèð äþâðÿ ñöòëö éàéìà áèøèð.
321
Ý ö ë í è ñ ÿ . Áó ñààò äóðàðàì, àíà. Òèêèøèìèí áèð àçúà éåðè ãàëûá, îíó
äà ãóðòàðûì.
Ò ó á ó . Áèëìèðÿì áó áèð àðõàëûã íÿ îëóáäóð êè, áóäóð áåø ýöíäöð
îíó òèêèá ãóðòàðà áèëìèðñÿí. Ìÿí åâÿ ýèðÿíäÿ òèêèøè àëûðñàí ÿëèíÿ, ìÿí
÷ûõàíäà äÿì âåðèðñÿí ýþçëÿðèíÿ. Àõûð, àé áàëà, íÿ âàõòàúàí ñÿí àüëàéàúàãñàí? Èìäèéÿúÿí îüëó þëÿí êèðèäè, ãàðäàøû þëÿí êèðèäè, àììà ñÿí
êèðèìÿê áèëìèðñÿí. Èñêÿíäÿð ñÿíèí ÿðèí äåéèëäè, íèøàíëûí äåéèëäè. Þëäöðöáëÿð, éÿãèí þëäöðÿíÿ äÿ áèð úÿçà âåðÿðëÿð. Äàùà ñÿí íèéÿ ýþçëÿðèíè
êîð åëÿéèðñÿí?
Ý ö ë í è ñ ÿ (ãàëõûá îðòà îúàüû äöçÿëäèð). Àíà, ìÿí îíà àüëàìûðàì.
Ìÿíè éàíäûðàí îäóð êè, îíó Ñàäûã ìÿíèì öñòöìäÿ þëäöðäö. Àòàì âàõòûíäà ìÿíè Ñàäûüà âåðñÿéäè, èìäè î áÿäáÿõò ñàü èäè.
Ò ó á ó . Îíäà äà Èñêÿíäÿð âóðóá Ñàäûüû þëäöðÿúÿêäè. Éåíÿ åëÿ ñÿíèí öñòöíäÿ áèð ãàí îëàúàãäû. Íàùàã éåðÿ, ãûçûì, þëÿí þëöá, ñÿí äÿ þç
úàíûíû ïó÷ åëÿìÿ. Íÿ ÷îõäóð êÿíäèìèçäÿ éåíèéåòìÿ úàâàíëàð. Îíëàðäàí äà éàõøûñûíà ýåäÿðñÿí. Áó þëöì äÿ éàäûíäàí ÷ûõàð. Þçöí äÿ
õîøáÿõò îëàðñàí.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àíà, ìÿíè äàùà þëäöðñÿëÿð äÿ ùå÷ êÿñÿ ýåòìÿéÿúÿéÿì.
Áèð äÿ, àòàì ýÿëÿíäÿ äåýèíÿí ìÿíè àïàðñûí Ãûçûëÿùìÿäëèéÿ, õàëàìýèëÿ.
Ò ó á ó . ×îõ éàõøû îëàð. Èìäè àòàí ýÿëÿíäÿ äåéÿðÿì. Áèð íå÷ÿ ýöí
îðàäà ãàëàðñàí, ãÿìèí-ãöññÿí äàüûëàð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Äîüðóñó, àíà, äàùà ìÿí îðàäàí áóðàéà ãàéûòìàéàúàüàì. Ìÿí áóðàäàí ãîðõóðàì.
Ò ó á ó . Íÿäÿí ãîðõóðñàí, ãûçûì?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Þçöì äÿ áèëìèðÿì íÿäÿí ãîðõóðàì. Èñêÿíäÿð þëÿí ýöíäÿí ýåúÿëÿð ðàùàò éàòà áèëìèðÿì. Öðÿéèìÿ ìèí úöð ãàðà-ãàðà ôèêèðëÿð
ýÿëèð. Ýåúÿ éóõóäà ýàù ìÿíè ãàéàäàí àòûðëàð, ýàù ãóéó äèáèíÿ ñàëûðëàð.
Àõûð êè, ìÿíèì áàøûìûí áèð áÿëàñû âàð.
Ò ó á ó . Áóíëàð ùàìûñû Èñêÿíäÿðèí ôèêðèäèð. Áàúàð, éàäûíäàí ÷ûõàðò.
Îíäàí ñîíðà ïèñ éóõó ýþðìÿçñÿí.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Îíäàí äåéèë, àíà, öðÿéèìÿ þçýÿ ôèêèðëÿð ýÿëèð. Àììà
äåìÿê èñòÿìèðÿì.
Ò ó á ó . À ãûçûì, áÿñ ñÿí äÿðäèíè àíàíà äåìÿéèá êèìÿ äåéÿúÿêñÿí?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àíà, äöéö òîðáàñû ùàðàäàäûð?
Ò ó á ó . Îðàäà, ÷ÿòÿíèí äàëûíäà ýþéäÿí àñûëûá. (Ýöëíèñÿ ýåäèá äöéöíö ýÿòèðèð). Äè áèðúÿ äå ýþðöì äÿðäèí íÿäèð?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àíà, ñöäëö éàéìàíû úûëõàúà ñöääÿí áèøèðèì, éîõñà ñó
__________
äà ãàòûøäûðûì? (Äöéö àðûäûð.)
322
Ò ó á ó . Éàðû ñöä åëÿ, éàðû ñó. Äè òåç îë äÿðäèíè ñþéëÿ.
Ù ÿ ñ ÿ í (éîðóëìóø äàõèë îëóð). Áèð áåëÿ ÿçàá îëàð êè, áó þëìöø éàáû
ìÿíÿ âåðäè. Áóäóð, òàìàì áèð èëäèð, äåéèðÿì àïàðûì áó ÷ÿð äÿéìèøè
ñàòûì, ìÿíè ãîéìóðñàí. Øàëëàã âóðìàãäàí ãîëëàðûì, òÿêàí âóðìàãäàí
àéàãëàðûì àç ãàëûá äöøÿ. Çàëûì îüëóíóí ñàòäûüû, äåéèð, úàíûí äà ÷ûõñà
éåðèøèìÿ áèðúÿ òèêÿ ùàðàì ãàòìàéàúàüàì.
Ò ó á ó . Éàáû, éåíÿ ùÿð íÿäèð, àéàãëàðûíû éåðäÿí ýþòöðöð. Ñàòàíäà
îíà íÿ ïóë âåðÿúÿêëÿð êè, áèð éàõøû àò àëà áèëÿñÿí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøëàð íÿ âàõòäûð ýÿëèá, åâëÿðèíäÿäèðëÿð, àììà ìÿí
èìäè ýÿëèá ÷ûõûðàì. Ùàìûäàí äàëäà ãàëìûøàì. Éîëäà Íàìàç äåéèð: “À
Ùÿñÿí êèøè, þçöíÿ íèéÿ áèð ÿìÿëëè àò àëìûðñàí?”. Äåäèì: “À ñÿíè ïèð îëàñàí, ÿìÿëëè àòà ÿìÿëëè äÿ ïóë èñòÿéèðëÿð. Ùàðàäàí àëûì?”. Äåéèð: “Ñÿí
áóíó ñàò, áàøäàí åëÿ, Úàùàíýèð àüàéà ìÿí äåéÿðÿì êÿùÿð éàáûíû ñÿíÿ
áàüûøëàñûí, ãóø êèìè ó÷àí áèð àòäûð”. Äåéèðÿì: “Éàõøû, Úàùàíýèð àüà
ìÿíÿ íÿ ö÷öí àò áàüûøëàñûí?”. Äåéèð: “Àüàíûí ñÿíÿ ÷îõ èëòèôàòû âàð”.
(Áó éåðäÿ Ýöëíèñÿ äöéö áîøãàáûíû ÿëèíäÿí ñàëûá ùþíêöðòö èëÿ àüëàéûð.)
Àé ãûç, ñÿíÿ íÿ îëäó, íèéÿ áåëÿ àüëàäûí?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ùå÷, àòà, åëÿ ñÿíÿ öðÿéèì éàíäû. Àõûð ñÿí íèéÿ åëÿ îëàñàí êè, þçýÿëÿðèí ðÿùìè ýÿëèá, àò áàüûøëàéàëàð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àüëàìà, ãûçûì, àüàíûí ìÿýÿð ðÿèééÿòèíÿ øÿôàÿòè îëìàç?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Èñòÿìèðÿì, áàüûøëàìàñûí, ëàçûì äåéèë. (Ùþíêöðÿðÿê åâäÿí ÷ûõûð.)
Ù ÿ ñ ÿ í . Áèëìèðÿì áó éàçûã ãûçà íÿ îëóá, äèíäèðèðñÿí ýþçëÿðèíäÿí
éàø òþêöëöð.
Ò ó á ó . Èñêÿíäÿð âóðóëàíäàí áÿðè, åëÿ ýöíö áóäóð. Íÿ ãÿäÿð íÿñèùÿò åëÿéèðÿì, îëìóð. Èìäè äåéèð àòàì ìÿíè õàëàì åâèíÿ àïàðñûí.
Ñàáàùäà-çàääà îíó àïàð ãîé õàëàñûíûí éàíûíäà, áèð-èêè àé îðàäà ãàëñûí,
áÿëêÿ ôèêðè äàüûëà.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àò ìÿíè ÷îõ èíúèäèá. Áèð-èêè ýöí äèíúèìè àëûì, ýþòöðöá
àïàðàðàì, éàõøû îëàð.
Ýöëíèñÿ äàõèë îëóá, ãàçàíû ýÿòèðèð.
Ò ó á ó . Àé ãûç, ãàçàíû ùàðàéà àïàðûðñàí?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àïàðûá ãàïûäà áèøèðÿúÿéÿì. Áóðàäà îúàã òöñòö åëÿð,
áÿëêÿ
àòàì éàòàúàã. (×ûõûð.)
__________
Ò ó á ó . Éàçûã ãûç ñàðàëûá, çÿôÿðàíà äþíöá.
323
Ù ÿ ñ ÿ í . Ãàðà òîðïàüûí öçö ñîéóã îëàð. Àüëàéûá, àüëàéûá, àõûðäà
ñàêèò îëóá, îòóðàúàã éåðèíäÿ.
Ò ó á ó . Áèðúÿ äå ýþðöì, Ñàäûüûí èøè ùàíúàðû îëäó?
Ù ÿ ñ ÿ í . Àé êèøè, úöìëÿ äöíéàíû àõòàðñàí Úàùàíýèð àüà êèìè àüà
áèð äÿ þçöäöð. Øàùèäëÿðè íåúÿ âàð äîéäóðìóøäó. Íàìàçûí ñþçö èëÿ
øàùèäëÿðÿ áåø éöç ìàíàòàúàí ïóë ïàéëàéûáäûð âÿ òàïøûðûáäûð êè, áàúàðäûãúà î êàôèð îüëóíóí ïåéèíè âóðñóíëàð. Øàùèäëÿð äÿ, ãî÷àãëàðûì, íåúÿ
êè ëàçûìäûð äàíûøäûëàð. Ýþð êàôèð îüëó ñóäëàðà íÿ äåéèð? Äåéèð: “Ìÿíèì
Èñýÿíäÿðëÿ áèð ÿäàâÿòèì éîõ èäè, ìÿíè éîëäàí ÷ûõàðäûá, îíó þëäöðÿí
Úàùàíýèð àüàíûí äàðüàñû Íàìàç îëäó”. Ýóéà Íàìàçûí Èñêÿíäÿðëÿ áèð
êàðàñû âàð èäè. Àõìàã îüëó àõìàã, äàíûøìàüà ñþç äÿ òàïìàäû. Àõûðäà
éåääè èë Ñèáèð êÿñäèëÿð.
Ò ó á ó . Áÿñ Èñêÿíäÿð êèìè úàâàíûí ãàíû éåðäÿ ãàëàúàã èäè?
Ýöëíèñÿ äàõèë îëóá, äöéö ýÿòèðèð âÿ äàíûøûüû åøèäèá, äàéàíûð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Õöëàñÿ, Úàùàíýèð àüà îëìàñàéäû, øàùèäëÿðèí ÷îõó ñþçëÿðèíè äÿéèøäèðÿúÿêäèëÿð. Àüà äåéèð: “Ìÿíèì Èñêÿíäÿð êèìè ãî÷àã ðÿèééÿòèìè þëäöðÿíè ýþçöìöí ãàáàüûíäà òèêÿ-òèêÿ äîüðàéàëàð, óô äà äåìÿðÿì”. Ñàü îëñóí Úàùàíýèð àüà, ÿñë àüàäûð.
×þëäÿí Íàìàçûí ñÿñè ýÿëèð.
Í à ì à ç . Àé Ùÿñÿí, àé Ùÿñÿí!
Ù ÿ ñ ÿ í (ãàëõûð). Áó, Íàìàçûí ñÿñèäèð. (Úàâàá âåðèð.) Áÿëè! Áÿëè!
Í à ì à ç (÷þëäÿí). Áèð ÷ûõ, áó èòëÿðèí ãàáàüûíäà äóð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àòà, î áóðàéà íèéÿ ýÿëèð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ áèëèì, àé áàëà, ÿëáÿò áèð èøè âàð êè, ýÿëèð. Ýÿëÿíäÿ íÿ
îëàð?
Ý ö ë í è ñ ÿ .Éîõ, ýÿëìÿñèí, ýÿëìÿñèí! Î áóðàéà ýÿëñÿ, ìÿí þçöìö
áîüóá þëäöðÿúÿéÿì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõìàã ãûçû àõìàã. Áàøûíà ùàâà ýÿëìÿéèá? Þçöíö íèéÿ
áîüóðñàí? Íàìàç áóðàéà ýÿëÿíäÿ ãèéàìÿò ãîïìàç êè? Ìÿí äóðóá
àüàíûí äàðüàñûíû åâèìäÿí ãîâàúàüàì? (Ãàïûéà òÿðÿô ýåäèð.)
Ý ö ë í è ñ ÿ (îíóí ÿòÿéèíäÿí éàïûøûð). Àòà, ãóðáàíûí îëóì, î êèøèíè
åâèíÿ ãîéìà. Ìÿí îíäàí ãîðõóðàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõìàüûí áèðè, ÿë ÷ÿê ýþðöì à!..
__________
Ýöëíèñÿ àüëàéàðàã î áèðè ãàïûäàí ýåäèð.
324
Ò ó á ó . Áó ãûç áàøûíû ýþòöðöá ùàðàéà ýåòäè? Äÿëè îëäó, íÿäèð? (Äóðóá äàëûíúà ÷ûõûð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (÷þëäÿí). Áóéóð è÷ÿðè, áóéóð!
Í à ì à ç (äàõèë îëóð, äàëûíúà Ùÿñÿí). Áÿñ áó åâèí àäàìëàðû ùàðàäàäûðëàð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Éÿãèí áàéûðäàäûðëàð. Ýÿë îòóð ýþðÿê. Áèçè áåëÿ éàäà ñàëìàãäà õåéèðäèðìè?
Í à ì à ç . Íÿùëÿò øÿððÿ! Õåéèð îëìàìûø íÿ âàð? Åëÿ áèð ÿùâàëàò âàð
èäè, îíó ñÿíÿ ñþéëÿìÿéÿ ýÿëäèì... (×óáóüóíó ÷ûõàðäûá äîëäóðóð.) Ùÿëÿ
ãàáàãúà áèð äå ýþðöì, íÿíÿñè þëìöø Úàùàíýèð àüàíû íåúÿ ýþðäöí?
Íÿðäè, íÿð!..
Ù ÿ ñ ÿ í . Äîüðóñó, ìÿí îíó áåëÿ áèëìèðäèì. Êèøè íÿúèá íÿñèëäÿí îëäóüóíó ùàìûéà àïà÷ûã ýþñòÿðäè.
Í à ì à ç . Çàðàôàò äåéèë, îíà Ïÿðâèç õàíûí íÿâÿñè äåéÿðëÿð. Ïÿðâèç
õàíûí àäû èìäè äÿ äèëëÿðäÿ äàíûøûëûð. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, îíóí ðÿèééÿòèíè
ýþçöíöí ãàáàüûíäà þëäöðñöíëÿð, î äà òàìàøà åëÿñèí? Éîõ, Úàùàíýèð
àüà þçýÿ êèøèäè. Ñÿí áèð î àõìàã îüëó Ñàäûüà áàõ, äåéèð: “Ìÿíè þéðÿäÿí àüàíûí äàðüàñû Íàìàç îëäó”. Éàõøû, Èñêÿíäÿð Íàìàçà íÿ åëÿìèøäè? Íàìàçûí àòàñûíû þëäöðìöøäö? Íàìàçûí ÷þðÿéèíè ÿëèíäÿí àëûðäû,
Íàìàç îíó þëäöðòñöí? Íàìàç êè, áèð àäàìûí òîéóüóíà äàø àòìàéûá.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áèð àç áóíäàí ãàáàã åëÿ ìÿí äÿ ùÿìèí ñþçö àðâàäà äåéèðäèì. Ñÿíè êèì òàíûìûð? Àõìàã ñþçëÿðäè, àüçûíà ýÿëèá äàíûøûðäû, åëÿ
áèëèðäè îíóíëà úàíûíû ãóðòàðàúàã.
Í à ì à ç . Ùàìû áèëèð êè, î ñÿíèí ãûçûíà íÿ ãÿäÿð åë÷è ýþíäÿðèá. Àõûð
áàõûá ýþðäö êè, ñÿíèí êþíëöí Èñêÿíäÿðäÿäèð, âóðäó éàçûüû þëäöðäö.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ùÿãèãÿò, ÿäàëÿò äèâàí îëäó. Éåääè èë Ñèáèð îíà àçäûð, ýÿðÿê îíó áîüàçûíäàí ÷ÿêÿéäèëÿð.
Í à ì à ç . Úàùàíýèð àüàéà äåéèðÿì: àüà, äîüðóäàí, áþéöê èø ýþðäöí. Äåéèð: “Áÿñ èíñàôäûð êè, îüóëñóç, éèéÿñèç Ùÿñÿíèí ÿëèíäÿí îíóí
àõûð öìèäèíè àëûá, éàçûã êèøèíè ÿëè ãîéíóíäà ãîéñóíëàð?”. Äåéèð: “Ýÿðÿê
ìÿí ÿëèìäÿí ýÿëÿí éàõøûëûüû Ùÿñÿíÿ åëÿéèì, òà Èñêÿíäÿðèí þëöìö îíóí
éàäûíäàí ÷ûõûíúà”. Ìÿí äåäèì: àé àüà, Ùÿñÿí êèøèíèí éàáûñû ùå÷ çàäà
éàðàìûð, èíäè êè, îíà øÿôàÿòèí âàð, åëÿ êÿùÿð éàáûíû îíà áàüûøëà. Áóéóðäó: “Éîõ, àë áó ö÷ éöç ìàíàòû, àïàð âåð Ùÿñÿíÿ, äåýèíÿí þçöíÿ éàõøû
àò àëñûí. Àðòûüûíà äà áèð ìóçäóð òóòóá, èøèíè ýþðäöðñöí”. (Ïóëó âåðèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (ïóëó àëûð). Øÿôàÿòè àðòûã îëñóí, þìðö óçóí îëñóí. Àëëàù
__________
îíóí êþëýÿñèíè áèçèì öñòöìöçäÿí ýþòöðìÿñèí.
325
Í à ì à ç . Úàùàíýèð àüà áèð ñþç äÿ áóéóðóð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿëè?
Í à ì à ç . Áóéóðóð êè, áó úàìààòûí àúûüûíà ýÿðÿê Ùÿñÿíè þç äþøöìÿ ÷ÿêÿì. Ýÿðÿê îíó åëÿ áèð àäàì åëÿéÿì êè, áàõàíûí ïàõûëëûüû òóòñóí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àüà ìÿíÿ áèð éåðäÿí ö÷ éöç ìàíàò ïóë ýþíäÿðèá. Äàùà
áóíäàí àðòûã íÿ èëòèôàò îëà áèëÿð?
Í à ì à ç . Õåéð, áó íÿäèð êè? Áåëÿ õÿëÿòëÿðäÿí ÷îõ àëàúàãñàí. Àüà
áóéóðóð êè, èìäè, êè Èñêÿíäÿðè þçöíÿ îüóë åëÿéÿ áèëìÿäè, úàìààòûí
ýþçöíöí ãàáàüûíäà þçöì îíà îüóë îëàúàüàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ äåäè? Àíëàìàäûì. Éÿíè íåúÿ îüóë îëàúàüàì?
Í à ì à ç . Äàùà íèéÿ àíëàìûðñàí? Úàùàíýèð àüà ìÿíè ñÿíèí ãûçûíà
åë÷è ýþíäÿðèá.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íàìàç! Áó äàíûøûüû ñÿí åëÿ áóðàäà ãîé ãàëñûí. Ìÿí ùàðà,
Úàùàíýèð àüà ùàðà? Ðÿèééÿòëÿ äÿ àüàíûí ãîùóìëóüó òóòàðìû? Ãûçûìû
àïàðûá áåø ýöí, îí ýöí ñàõëàéûá, àõûðäà áèð ìóðäàð ÿñêè êèìè ýÿòèðèá öñòöìÿ àòàúàã.
Í à ì à ç . Íÿ äàíûøûðñàí, à êèøè, àüëûíû áèð áàøûíà éûü. Úàùàíýèð àüà
êèìè íÿúèá àüà ùå÷ áèð îéìàãäà òàïûëàð? Î ñÿíèíëÿ íèéÿ åëÿ ðÿôòàð åëÿñèí? Î, Àëëàùûí ÿìðè èëÿ ñÿíèí ãûçûíû èñòÿéèð. Ìÿíè äÿ þç òÿðÿôèíäÿí
êÿáèí êÿñäèðìÿéÿ âÿêèë åëÿéèá. Ñÿí äÿ þç ãûçûéûí âÿêèëè. Äóð áó ñààòà
ýåäÿê àõóíäóí éàíûíà, êÿáèíèíè êÿñäèðÿê, ãóðòàðñûí ýåòñèí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Äàéàí, àüëûì áàøûìà ýÿëñèí, ñîíðà.
Í à ì à ç . Àüëûíà íÿ îëäó êè? Àüàíûí àíúàã ñÿíÿ éàçûüû ýÿëèð. Äåéèð:
“Öðÿéèí ñûíûãäûð, äöøìÿíèí àúûüûíà, Ùÿñÿíèí ãûçûíû õàíûì, þçöíö
ãàéûíàòà åëÿéÿúÿéÿì”. Áóäóð, èìäè ö÷ éöç ìàíàò ýþíäÿðèáäèð, äàëûíúà
áèð íå÷ÿ ñàüìàë èíÿê âåðÿð, ãàïûíäà ñàõëàðñàí. Óúó-áóúàüû òöêÿíìÿç
ìåøÿñèíäÿí àüàú-óüàú âåðÿð, þçöíÿ áèð éàõøû îòàã òèêäèðÿðñÿí. Þçöíÿ
âÿ àðâàäûíà ïàëòàð àëàð. Áèð áåø àäàìûí è÷èíäÿ äÿ òÿøÿõõöñëÿ þçöíö
÷ÿêèá äåéÿðñÿí êè, ìÿí Úàùàíýèð àüàíûí ãàéûíàòàñûéàì. Ïðèñòàâ, ýþðÿúÿêñÿí, ñÿíÿ ÿë âåðèð. Áèð ùàìïà êèøè îëàúàãñàí. Éîõñà, äåéèðñÿí, ãîé
àüëûì áàøûìà ýÿëñèí. Ñÿíèí àüëûí áàøûíà ýÿëèíúÿ, ýþðÿðñÿí àüàíû äà éåðèíäÿí îéíàòäûëàð. Îäóð, Åùñàí õàí àéäà áèð àüàíû åâèíÿ ãîíàã ÷àüûðûð,
íå÷ÿ ýöíëÿðëÿ éàíûíäà ñàõëàéûð. Ìÿí äÿ ùÿìèøÿ àüàíûí éàíûíúà ýåäèðÿì. Ýþçöì äÿ êîð äåéèë, à÷ûã ýþðöðÿì êè, Åùñàí õàí èñòÿéèð Äàðàá
àüàäàí ãûçûíû áîøàäûá, áèçèì Úàùàíýèð àüàéà âåðñèí. Àüà äà äåéèð:
“Ìÿí äóë àðâàä àëàí äåéèëÿì”. Áèð äÿ ýþðÿðñÿí Åùñàí óòàíäûðäû, ðàçû
åëÿäè âÿ éà àðâàäà úàäóäàí-ôèëàíäàí äöçÿëòäè. Ôöðñÿòè ÿëèíäÿí âåðìÿ,
__________
äóð ýåäÿê ìîëëàíûí éàíûíà.
326
Ù ÿ ñ ÿ í (áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà). Éÿíè ñÿí çàìûí îëóðñàí êè,
ìÿíèì ãûçûì ùÿìèøÿëèê Úàùàíýèð àüàíûí åâèíäÿ àðâàä îëàúàã?
Í à ì à ç . Ñÿùÿðäÿí áÿðè Ãóðàí îõóéóðàì, áó éåíÿ þç äåäèéèíäÿ
äóðóá.
Ù ÿ ñ ÿ í . Éàõøû, ñÿí ýåò, ìÿí äÿ äàëûíúà ýÿëÿðÿì. Äåéèðÿì, ãûçûí
àíàñûíà äà áèð ýÿíÿøèì.
Í à ì à ç . Äàùà íÿ ýÿíÿøìÿê? Àðâàäëûã áóðàäà íÿ èø âàð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Àðâàäëûã áèð èø éîõäóðñà äà, éåíÿ åëÿ éàõøû îëàð. Õöëàñÿ,
ñÿí ýåò ìÿíè ìîëëàíûí åâèíäÿ ýþçëÿ.
Í à ì à ç . Éàõøû, ñÿí äåéÿí îëñóí. Ìÿí ýåäèì, àíúàã ëÿíýèìÿ, òåç
ýÿë.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ëÿíýèìÿðÿì. Áó ñààò ýÿëèðÿì.
Íàìàç ýåäèð.
Ò ó á ó (äàõèë îëóð). Íàìàç ýåòäè? Î ùå÷ áèçè áÿéÿíèá áóðàëàðà ýÿëìÿç. Èìäè íÿ îëìóøäó?
Ù ÿ ñ ÿ í . Ýÿë áèð éàíûíû ãîé, ýþð íÿ äåéèðÿì.
Ò ó á ó (îòóðóð). Äå ýþðöì íÿ âàð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Øÿùÿðäÿí áèç éîëà äöøÿíäÿ, áàéàã ñÿíÿ äåäèì êè, Íàìàç
ñþç âåðäè êè, Úàùàíýèð àüàéà äåñèí, ìÿíÿ áèð éàáû áàüûøëàñûí. Èìäè áóäóð,
àüà Íàìàçíàí ö÷ éöç ìàíàò ïóë ýþíäÿðèá êè, ýåòñèí þçöíÿ áèð àò àëñûí.
Ò ó á ó . À êèøè, áó ïóëëàðäàí àüà èðÿëèëÿðäÿ íèéÿ ýþíäÿðìèðäè? Éàäûíäàäûðìû, äàðûí éàíûðäû, ýåòäèí àüàäàí ö÷ ýöíëöéÿ éàðûì áàø ñó èñòÿäèí, îíó ñÿíÿ ïóëñóç âåðìÿäè. Äåäè: “Ýÿðÿê äàðûéûí äþðääÿ áèðèíè ìÿíÿ
âåðÿñÿí”. Ñÿí âåðìÿäèí, äàðû äà éàíäû. Èìäè ö÷ éöç ìàíàò áèðäÿí
ýþíäÿðèð. Áóðàäà éÿãèí áèð êÿëÿê âàð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Êÿëÿê-ìÿëÿê éîõäóð. Àüà äåéèð êè, Ùÿñÿíèí ÿëè Èñêÿíäÿðäÿí ÷ûõûá, èìäè ìÿí þçöì îíà, úàìààòûí àúûüûíà, îüóë îëàúàüàì.
Ò ó á ó . Áèð áåëÿ ìûñ-ìûñ åëÿéèíúÿ, áèð éîëëóã äåýèíÿí Ìóñòàôà. Äåýèíÿí Íàìàç ãûçûìà åë÷è ýÿëìèøäè. Äóð áó ñààò î ö÷ éöç ìàíàòû àò àüàíûí öñòöíÿ, ñîõñóí ýþçëÿðèíÿ! Áèçÿ îíóí ïóëó ëàçûì äåéèë. Ìÿí ö÷ éöç
ìàíàòà ýöë êèìè ãûçûìû ñàòìàðàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àðâàä, äÿëè-äÿëè íÿ ñþéëÿéèðñÿí? Ñÿíäÿí ïóëíàí ãûç àëàí
êèìäèð? Êèøè Àëëàùûí ÿìðè èëÿ ìÿíäÿí ãûç èñòÿéèð. Íàìàçû äà þç òÿðÿôèíäÿí êÿáèí êÿñäèðìÿéÿ âÿêèë åëÿéèá. Èìäè Íàìàç ìÿíè ìîëëàíûí
åâèíäÿ ýþçëÿéèð.
Ò ó á ó . Êèøè, äåéÿñÿí, ñÿíÿ ãàðüà áåéíè éåäèðèáëÿð, àüëûí îéíàéûá.
__________
Àüà ñÿíèí òàéûí, òóøóíäóð, îíà ãûç âåðèðñÿí? Ãûçûíû áèð åëÿñèíÿ âåð êè,
327
ëàçûì îëàí âàõò ãîëóíäàí éàïûøñûí. Áèðúÿ äå ýþðöì, ñÿí úöò ÿêÿí âàõò
àüà ýÿëèá ñÿíèí ÷àðýîâóíà ìèíÿúÿêäèðìè?
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõìàã-àõìàã íÿ äàíûøûðñàí, àé àðâàä?
Ò ó á ó . Àõìàã äàíûøìûðàì, ñþçöí ýåð÷ÿéèíè ìÿí äåéèðÿì. Àõìàã
ñÿíñÿí êè, áèð àç ïóë ýþðìöñÿí, àüçûéûí ñóéó àõûð. Äå ýþðöì, ñÿí äàðû
úàäûíû àéðàíà äîüðàéûá éåéÿíäÿ, àüà äà áèð ãàøûã ýþòöðöá ñÿíèíëÿ î
äîüðàìàäàí éåéÿúÿêäèðìè? Ñÿí áîéóíäóðóüó þêöçëÿðèí áîéíóíà ãîéàíäà, àüà äà ýÿëèá îíóí ñàìû áàüûñûíû áàüëàéàúàãäûðìû?
Ù ÿ ñ ÿ í . Àé àõìàã ãûçû àõìàã! ×öðöê-÷öðöê íÿ äàíûøûðñàí? Êèøè
ìÿíè ýþçëÿéèð. Ñÿí äÿ áóðàäà âÿëÿççàëèí îõóéóðñàí. Áóíëàð ìÿýÿð àüà
èøèäèðìè? Àüàíûí úèáè ïóëíàí äîëóäóð. ßñýèíàçäàí âåðèá ôÿùëÿ òóòóá èøëÿäÿð. Þçö íèéÿ ÷àðýîâà ìèíñèí, éà õûðìàí äþéñöí?
Ò ó á ó . Áèçÿ þçö èøëÿéÿí ëàçûìäûð. Ìÿí ýåäèá ýöíîðòàéàúàí áîéíóìó áöêöá àüàíûí ãàïûñûíäà èøèìäÿí àâàðà îëà áèëìÿðÿì êè, ýþðöì
ùà âàõò àüà éóõóäàí îéàíûá, ìÿíèì ÿëèìÿ ïóë óçàäàúàã, ìÿí äÿ ýåäèá
ìóçäóð òóòàúàüàì. Éîõ, àüà ìÿíèì òàéûì, éîëäàøûì äåéèë. Ìÿí ðàçû
äåéèëÿì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ìÿí ñÿíè õÿáÿðäàð åëÿìÿê èñòÿäèì. Ñÿíèí ðàçûëûüûíû ñîðóøàí êèìäèð? Ìÿí þç õåéðèìè ùàìûäàí éàõøû ýþðöðÿì. Ðàçû îëìóðñàí,
ùå÷ îëìà!
Ò ó á ó . Ýåäèðñÿí ýåò. Úàí ñÿíèí, úÿùÿííÿì Òàíðûíûí. Ñîíðà âàéñûíàíäà ñÿíèíëÿí äàíûøàðàì.
Ý ö ë í è ñ ÿ (éöéöðÿê äàõèë îëóá, àòàñûíûí ÿòÿéèíäÿí éàïûøûð). Àòà,
àéàãëàðûíûí àëòóíäà þëöì, îòóð åâäÿ, ýåòìÿ!
Ù ÿ ñ ÿ í . Àé ãûç, ñÿí íÿ äåéèðñÿí? Ìÿí ùàðà ýåäèðÿì êè?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ùàìûñûíû åøèòìèøÿì, ãóðáàíûí îëóì, äÿäÿ, ýåòìÿ! Éà
ýåäèðñÿí, ãàáàãúà ìÿíèì áàøûìû êÿñ, îíäàí ñîíðà ùàðà ýåäÿúÿêñÿí, ýåò!
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõìàüûí ãûçû, ÷ÿêèë î éàíà, ãîé èøèìè ýþðöì. Äîüðó äåéèáëÿð: “Ðÿùìÿò ãàïûñû à÷ûã îëàíäà êþïÿéèí éóõóñó ýÿëÿð”. ×ÿêèë î
éàíà! (Èòÿëÿéèá ÷ûõûð.)
Ý ö ë í è ñ ÿ (éûõûëûð ãàëûð, ãåéðè-òÿáèè ãûøãûðòû èëÿ). Àíà, ãóðáàíûí
îëóì, îíó ãîéìà ýåòñèí! Àíà, ñÿíÿ éåñèð îëóì, ãîéìà!
Ò ó á ó . Àíàéûí áàøûíà äàø äöøñöí, þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëèðÿììè?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Àíà, ñÿí ãàðäàøûìûí ÿçèç ýîðó, ãîéìà ýåäÿ! (Ùþíêöðòö èëÿ éûõûëûð éåðÿ.)
__________
ÏßÐÄß
328
Ö×ÖÍÖÚÖ ÏßÐÄß
Ñÿùíÿ èêè ïàð÷àäûð: ñîëäà Úàùàíýèð àüàíûí åâèíäÿ áèð îòàã, ñàüäà êÿíä ìåéäàí÷àñû. Êÿíäëèëÿð éîëäà î éàí-áó éàíà þòöðëÿð. Íå÷ÿ íÿôÿð êÿíäëè, åâèí ýèðÿúÿéèíäÿ ïèëëÿ öñòöíäÿ ÿéëÿøèá ñþùáÿò åäèð. Îòàãäà Íàìàç âÿ Ùÿñÿí.
Í à ì à ç . Ùÿñÿí! Àõûð ñÿí ìÿíèìëÿ äöç äîëàíìûðñàí. Ãîðõóðàì
àõûðäà àðàìûçäà áèð äàâà äöøÿ.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåúÿ?
Í à ì à ç . Äàùà áóðàäà áèð “íåúÿ” éåðè éîõäóð. Ñÿí äåéÿíäÿ áèð
ãîòóð êÿíäëèíèí áèðè èäèí. Ìÿí ñÿíè ýÿòèðèá áó ìÿðòÿáÿéÿ ÷ûõàðòìûøàì.
Úàùàíýèð àüà èëÿ áèð ñöôðÿäÿ îòóðóá õþðÿê éåéèðñÿí. Èìäè ñÿíèí ìÿíÿ áàäàëàã ãóðìàüûíûí ùå÷ àäû éîõäó. Ìÿíèì àäûì äàðüàäûð. Ñÿíäÿí ãàáàã
àüàíûí ñàü ÿëè ìÿí èäèì. Ñÿí áó ãàïûéà àéàã ãîéàíäàí áÿðè, ìÿí áèëìèðÿì ìÿíèì èøèìèí àäû íÿäèð? Ñÿí ýÿë ìÿíèìëÿ äöç éîëà ýåò. Éîõñà äîüðóäàí äàëàøàðûã. Ìÿíÿ äÿ Íàìàç äåéÿðëÿð. Þçöí éàõøû áèëèðñÿí êè, ìÿí
èñòÿäèéèìè òèêÿðÿì âÿ òèêäèéèìè äÿ áèð ýþç éóìóá à÷ûíúà ó÷óðäàðàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íàìàç, ñÿí íàùàã éåðÿ ìÿíäÿí èíúèéèðñÿí. Ñÿí þç èøèíäÿñÿí, ìÿí þç èøèìäÿ. Ìÿíèì ãàáàüûìà áèð ÿòÿê ãûçûë òþêÿëÿð, ìÿí
èñòÿìÿðÿì êè, ñÿíèí ÿëèíäÿí äàðüàëûüû àëûá ìÿíÿ âåðñèíëÿð. Ìÿí àüàíûí
ãàéûíàòàñû îëóá, öñòöìÿ äàðüà àäû ãîéóì? Áó ùå÷ ìÿíÿ ëàéèã äåéèë.
Äåéèðñÿí, ñÿí ìÿíè ÷þðÿéÿ éåòèðèáñÿí? Ìÿíèì ãûçûì îëìàñàéäû, ýþðöì ìÿíè íåúÿ ÷þðÿéÿ éåòèðÿðäèí? Ìÿí ãûçûìûí ñÿáÿáèíÿ áó ÷þðÿéÿ
÷àòìûøàì. Ìÿíÿ ìèííÿò ãîéìàüûí íàùàãäûð. Ýåò, àòàì, þç èøèíäÿ îë,
ìÿí ñÿíè äèíäèðèá ñþéëÿòìèðÿì.
Í à ì à ç . Éàõøû äàíûøìûðñàí. Èìäèéÿäÿê àüà èëÿ èøè îëàíëàðûí ùàìûñû ìÿíèì éàíûìà ýÿëèðäèëÿð. Èìäè èñÿ ùå÷ ìÿíäÿí ñîðóøàí éîõäóð êè,
àéûí íå÷ÿñèäèð. Éåðèíäÿí ãàëõàí áèðáàø ñÿíèí öñòöíÿ ýÿëèð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Úàíëàðû ÷ûõñûí, éöéöðìÿñèíëÿð. Ìÿí ùå÷ êÿñÿ íÿ åë÷è ýþíäÿðèðÿì, íÿ äÿ ãÿíä áàøû.
Í à ì à ç . Éîõ, Ùÿñÿí, äîüðóñó, áåëÿ ýåòñÿ, àðàìûçà èíúèêëèê äöøÿúÿêäèð. Áóíäàí äà çèéàí ÷ÿêÿí ñÿí îëàúàãñàí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ìÿíÿ íÿ åëÿéÿúÿêñÿí? ßëèíäÿí íÿ ýÿëÿúÿê? Áó ãàïûäà
àçäàí, ÷îõäàí ÷þðÿê éåéèðñÿí. ×îõ äàíûøàðñàí, îíó äà ÿëèíäÿí àëàðëàð.
Äèíìÿç îòóð éåðèíäÿ, ìÿíÿ äÿ ñàòàøìà!
Í à ì à ç . Áåëÿ?
Ù ÿ ñ ÿ í . Áÿëè, áåëÿ!
__________
Í à ì à ç . Îíäà ýþðÿê! (Ñîë ãàïûäàí ýåäèð.)
329
Ù ÿ ñ ÿ í . Ýþðÿê! (Ýåäèá éîëà ÷ûõàí ãàïûíû à÷ûá, ïèëëÿ öñòöíäÿ
îòóðàíëàðûí áèðèíè ÷àüûðûð.) Ùÿçðÿòãóëó, áóðàéà ýÿë! (Ùÿçðÿòãóëó è÷ÿðè
äàõèë îëóð.) Ñÿíè áóðà ìÿí ÷àüûðòìûøàì. Áóäóð, íå÷ÿ ýöíäöð êè, ñÿíèí
ùåéâàíëàðûí àüàëûã éàòàãäà îòëàéûð, îíóí èçíèíè ñÿí êèìäÿí àëûáñàí?
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Ìÿíèì ùåéâàíëàðûì ùÿð èë ïàéûçäà àüàëûã éàòàãäà
îòëàð. Èçíèíè äÿ äàðüà Íàìàçäàí àëàðàì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íàìàç íÿ àäàìäûð, èçèí âåðñèí, éà âåðìÿñèí? Áó ñààò ùåéâàíëàðûíû éàòàãäàí ÷ûõàðäàðñàí. Þçöì äÿ ýÿëèá éàòàüûí çèéàíëûüûíû éîëóõàúàüàì. Çèéàíëûüûí ùàìûñûíû ñÿíèí ýþíöíäÿí ñîéàúàüàì.
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Ùÿñÿí ÿìè, áó äàíûøûã íÿéÿ ëàçûìäûð? Ìÿí ìöôòÿ
ìàë îòàðìûðàì. Úûüúûüà ÿñýèíàçëàð ñàéûá éàòàã àëìûøàì, ùåéâàíëàðûìû
íèéÿ ÷ûõàðäûì, çèéàíëûã íèéÿ âåðèì?
Ù ÿ ñ ÿ í . Ñÿí ãàáàãúà áèð àüçûéûí äàíûøûüûí áèë. Ìÿí ùÿð àäàìûí
ÿìèñè äåéèëÿì êè, ìÿíÿ Ùÿñÿí ÿìè äåéÿñÿí. Èêèíúèñè, úûüúûüà ÿñýèíàç
ñàéìàéûá, ñàðû ãûçûë ñàéìûø îëàñàí, éåíÿ ñÿíèí ýþíöíö ñîéàúàüàì. Éàòàã
ëàçûìäûð, ìÿíèì éàíûìà ýÿë! Ñþçöí âàð, ìÿíÿ äå! Íàìàç êèìäèð, íÿ
àäàìäûð? Áó ñààò ýåäèá ùåéâàíëàðûíû éàòàãäàí ÷ûõàðàúàãñàí. Éîõñà
ýÿëèá îðàäà íÿ ùåéâàí ýþðñÿì, ùàìûñûíû ýöëëÿëÿéèá ãûðàúàüàì!
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Àõûð ìÿí ïóë âåðèá àëäûüûì éàòàãäàí ìÿíèí ùåéâàíëàðûìû ñÿí íÿ ùàãëà ÷ûõàðàúàãñàí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Ñÿí ÷îõ ãÿëÿò åëÿéèá ïóë âåðèáñÿí. Ñÿíÿ éàòàã èúàðÿéÿ
âåðÿí äÿ áàøûíû äàøûí éåêÿñèíÿ äþéöá. Èìäè ýÿëèá ñÿíèí ùåéâàíëàðûíû
éàòàãäàí ÷ûõàðäàíäà ýþðÿðñÿí! Éåêÿ-éåêÿ äàíûøìàüûíà áàõ! Äè ýåò!
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Àõûð, Ùÿñÿí ÿìè...
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõûð-ìàõûð éîõäóð. Ýåò äåéèðÿì, ýåò! (Èòÿëÿéèá ÷ûõàðäûð.)
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó (÷ûõûá, ãàïûäàêû êÿíäëèëÿðÿ). À áàøûíûçà äþíöì, áó
íÿ áÿëà îëóá áèçèì úàíûìûçà! Èêè éöç ìàíàò ïóë ñàéûá éàòàã èúàðÿéÿ
ýþòöðìöøÿì. Èìäè äåéèð, éà ýåò ùåéâàíëàðûíû îðàäàí ÷ûõàðò, éà ýÿëèá ùàìûñûíû ýöëëÿ èëÿ ãûðàúàüàì.
Ê ÿ í ä ë è . Îíäàí íÿ äåñÿí ÷ûõàð. Îíóí êÿñäèéè áàøûí ñîðüó-ñóàëû
éîõäóð. Âàðûí èñÿ áåø, îí, èéèðìè ìàíàò àïàð, áàñ îâúóíà, àüçû éóìóëñóí.
Îíóí ãàðíûíûí àüðûñû åëÿ îäóð.
Ùÿñÿí îòàãäà ýÿçèíèð âÿ ùÿðäÿí ãàïûéà ýåäèá êÿíäëèëÿðèí äàíûøûüûíà ãóëàã âåðèð.
Ùÿçðÿòãóëó. Àõûð, ïóëóì éîõäóð, èéèðìè ìàíàò ùàðàäàí àëûì. Áèð
äÿ, Ùÿñÿíèí ãûðûìû éàìàí ãûðûìäûð, ïóëà-çàäà éàõûí äöøÿí úàíàâàðà
îõøàìûð.
__________
Ê ÿ í ä ë è . Ñÿí ìÿí äåéÿíÿ ãóëàã àñ.
330
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Êèøè, äåéèðÿì ïóëóì éîõäóð.
Ê ÿ í ä ë è . Ìÿí âåðÿðÿì. (Ïóë âåðèð.) Àë, àïàð âåð!
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Éîõ, ãàðäàø, ìÿí áèð äÿ îíóíëà öç-öçÿ ýÿëìÿéÿúÿéÿì. Åëÿ ìÿíèì ÿâÿçèìäÿí ñÿí àïàð âåð.
Ê ÿ í ä ë è . ×îõ éàõøû. (Êÿíäëè è÷ÿðè ýèðèð.) Ùÿñÿí ÿìè, Ùÿçðÿòãóëó áèð
éàõøû ãóëëóãäàð îüëàíäûð. Ñÿí îíóí êþíëöíÿ íàùàã äÿéèðñÿí. Áèëìÿéèá,
áàøà äöøìÿéèá. Ùÿìèøÿ éàòàüû Íàìàçäàí èúàðÿéÿ ýþòöðöá, éåíÿ îíóí
éàíûíà ýåäèá. Ãÿëÿò åëÿéèá, áèð äÿ áóíäàí ñîíðà Íàìàçûí ùÿíäÿâÿðèíÿ
äîëàíìàç. Áó èéèðìè ìàíàòû äà àë òÿíáÿêèéÿ âåð, îíóí òàãñûðûíäàí êå÷.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ñÿíèí àòàí Ìÿñòàëû êèøè áèð éàõøû àäàìäû. Ñÿí äÿ åëÿ îíà
îõøàéûáñàí. Ùÿð àäàìûí éåðèíè áèëèðñÿí, ÿäÿá-ÿðêàíëà äà äàíûøûðñàí.
Ìÿí Ùÿçðÿòãóëóéà àäàì êèìè ñþç äåéèðÿì, äåéèð, úûüúûüà ÿñýèíàç
âåðìèøÿì. Úûüúûüà àäàìûí áÿáÿêëÿðèíÿ äöðòÿðëÿð.
Ê ÿ í ä ë è . Äàùà áèð ãÿëÿòäèð, åëÿéèá, úàùûëäûð, àíëàìàéûá. (Ïóëó âåðèð.)
Ù ÿ ñ ÿ í (ïóëó àëûð). Áó ñÿôÿð îíó ñÿíÿ áàüûøëàäûì. Äåýèíÿí ýÿëÿúÿêäÿ áèð áåëÿ ãÿëÿòëÿðè åëÿìÿñèí. (Îðòà ãàïûäàí ýåäèð.)
Ê ÿ í ä ë è (äàëûíúà). ×îõ ñàü îë, Ùÿñÿí ÿìè, áþéöê èíàéÿò åëÿäèí.
(×ûõûð, Ùÿçðÿòãóëóéà) Ïóëëàðû àëûá þòöðäö è÷ÿðè. Äè ýåò èøèíäÿ îë.
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Àõûð, àé ãàðäàø, íÿ âàõòàúàí áó Ùÿñÿí êèøè õàëãûí
áàøûíà áöéÿëÿê÷è îëàúàã? Ãûçûíû àüàéà âåðèá, äåéèí, ýÿðÿê õàëãûí áàøûíà ìèíñèí?
Ê ÿ í ä ë è . Áåëÿäèð äÿ! Íÿ åëÿìÿëè?
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Òàìàì úàìààò îíóí ÿëèíäÿí úàíà äîéóá, Íàìàçà
ìèí ðÿùìÿò! Ìÿí áóíó áåëÿ ãîéìàéàúàüàì. Àëÿìè áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðàúàüàì. Ãîé õàëã ùàìû éûüûëûá ýÿëñèí àüàíûí éàíûíà, Ùÿñÿíèí ãîâóëìàüûíû èñòÿñèí. Àüà úàìààòû áèð éåðäÿ ýþðöá ñþç äåéÿ áèëìÿéÿúÿê.
Ãÿáóë åëÿìÿç, áèç äÿ ïàïàüûìûçû òÿðñèíÿ ÷åâèðÿðèê. Áåø éöç åâ úàìààòû
ãûðäûðìàéàúàãäûð êè.
Êÿíäëèëÿð ýåäèðëÿð. Îðòà ãàïûäàí Ùÿñÿí ÷ûõûð. Äàëûíúà àðâàäû Òóáó.
Ò ó á ó . Ùàðà ýåäèðñÿí? Áèð äàéàí ýþðöì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Ùàðà ýåäèðÿì, ìÿí áèëëÿì. Íÿ èñòÿéèðñÿí ìÿíäÿí?
Ò ó á ó . ßìÿçÿê! Àëëàù ñÿíè äþéñöí. Ñÿíèí êèìè êèøèëÿð ýþðöì ãàðà
òîðïàã àëòûíäà éàòñûí. Ýþð íåúÿ Àëëàùäþéìöøñÿí êè, áó äþðä èëäè Íàìàç
êèìè áèð àçüûí ýÿäÿíèí äÿ þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìèðñÿí!
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ åëÿéèì, àé àðâàä? Íàìàç àòà-áàáàäàí áó ãàïûäàäûð.
Ìÿí äöíÿí ýÿëìèøÿì. Îíó íåúÿ ãîâäóðóì? Íå÷ÿ äÿôÿ àüàéà äåìèøÿì,
__________
ãóëàã àñìûð. Ýàù äà ýþðöðñÿí ãóëàãàðäûíà âåðèð.
331
Ò ó á ó . Èíäè êè, ñÿí îíó ãîâäóðà áèëìèðñÿí, ìÿí àðâàäëûüûìëà îíó
ãîâäóðóì, ñÿí äÿ òàìàøà åëÿ. Ìÿí ýåúÿéàçàíû àüàíûí úàíûíà ñàëûøäûðûì, îíäàí ñîíðà ýþð ãîâàð, éà éîõ?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ äàíûøûðñàí, àðâàä “ýåúÿéàçàí” íÿäèð?
Ò ó á ó . Ýåúÿéàçàí – ùÿð êèøèíèí àðâàäû. Ìÿí èìäè Ýöëíèñÿíè þéðÿäÿðÿì, î îíó éàõøû ãîâäóðàð. (Ýåäèá ñîë ãàïûäàí ÷àüûðûð.) À ãûç,
Ýöëíèñÿ, áóðàéà ýÿë!
Ý ö ë í è ñ ÿ (ýÿëèð). Íÿ äåéèðñÿí, àíà?
Ò ó á ó . Àé ãûç, ñûìñûðûüûíû íèéÿ ñàëëàéûáñàí? Íÿ âàõòàúàí ãàøãàáàüûí éåðëÿí ýåäÿúÿê? Íÿ âàõò áèð ñÿíèí öçöí ýöëÿúÿê?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Õîø ýöí ýþðÿíèí öçö ýöëÿð. Àõûð ìÿíèì òàãñûðûì íÿ
èäè, ìÿíè ýþòöðöá áó úÿùÿííÿì îäóíóí è÷èíÿ ñàëäûíûç?
Ù ÿ ñ ÿ í . Éîõñà éàìàíëûã åëÿìèøèê? Àüà àðâàäû îëóáñàí, õàíûìñàí, ãàáàüûíäà ãóëëóã÷óëàð äóðóáëàð. Éîõñà òóìàíûí áàëàüûíû áåëèíÿ
ñàíúûá àëàã åëÿäèéèí ýöíëÿðèí õèôôÿòèíè åëÿéèðñÿí?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Êàø êè, éöç àëàã åëÿéÿéäèì, äàø äàøûéàéäûì, áó úÿùÿííÿì îäóíà éàíìàéàéäûì.
Ù ÿ ñ ÿ í . Àõìàã ãûçû àõìàüûí äàíûøûüûíà áàõ! À ãûç, Òàíðûíà íèéÿ
òÿïèê àòûðñàí? Ñöä ýþëöíöí è÷èíÿ äöøöá öçöðñÿí, éåíÿ ñÿíÿ àçäûð?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Èñòÿìèðÿì áó ñöä ýþëöíö. Àüàéà àíúàã ìÿíèì áó
ìöðäÿøèð éóìóø àüçûì, áóðíóì ëàçûìäûð. Ìÿíèìëÿ áèð ñþç äàíûøìàç.
“Íÿ ýþé÷ÿê ýþçëÿðèí âàð, íÿ ãÿøÿíý ãàøëàðûí âàð, ýÿðäÿíèí ìèíà êèìèäèð. Áîéóí ñÿðâ àüàúûíà îõøàéûð”. Áóíäàí ñàâàéû áèð ñþç åøèòìèðÿì.
Ãóëëóã÷óëàð ìÿíè ëàüà ãîéóá ýöëöðëÿð, ìÿíè ýåíäÿí ýþðÿíäÿ äåéèðëÿð:
“Îðà áàõûí, ñÿðâ àüàúû ýÿëèð”. Ìÿýÿð áåëÿ ýöíÿ äàâàì åëÿìÿê àñàíäûð?
Ò ó á ó . Îäóð êè, àõìàãñàí. Àüà ñÿíèíëÿ íÿ äèëëÿ äàíûøûð, ñÿí äÿ
îíóíëà î äèëëÿ äàíûø. Àðâàäûí ýÿðÿê ãûëûüû îëñóí. Ñÿíèí ãûëûüûí éîõäóð,
êèøèíèí äÿ ýþçöíÿ ýèðÿ áèëìèðñÿí.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ìÿí îíóí ýþçöíÿ ýèðèì? Ìÿíèì îíóí ýþçëÿðèíäÿí
çÿùëÿì ýåäèð. Îíóí ýþçëÿðè ýþðöì êîð îëñóí!
Ò ó á ó . Ùÿëÿ ýèëåé-ýöçàðû ãîé äóðñóí. ßëèíäÿ ö÷ éàøûíäà îüëóí âàð,
þëÿíÿúÿí áóðàäà ãàëàúàãñàí. Ñÿíÿ áèð ñþç äåéÿúÿéÿì. Îíóí ö÷öí ÷àüûðìûøàì.
Ý ö ë í è ñ ÿ . ßëèìäÿ áèð îëìàéà, ñÿíäÿí äÿ àéûá îëìàñûí, éöç óøàã
îëà, éåíÿ áóðàäà ìÿí úÿùÿííÿì ÿçàáû ÷ÿêÿúÿéÿì.
Ò ó á ó . Äè éàõøû, ãóëàã àñ, ýþð íÿ äåéèðÿì. Ñÿí àüà àðâàäûñàí. Ëà__________
çûìäûð êè, ñÿíèí àòàí äà àüàíûí éàíûíäà, úàìààòûí ýþçöíöí ãàáàüûíäà
332
ñàéûëàí áèð àäàì îëñóí. Ñÿíèí àòàí ãàëûá ãûðàãäà, Íàìàç ùÿð éåðäÿ ãóéðóã áóëàéûð. Àòàéûí õàòèðÿñè ö÷öí ýÿðÿê àüàíûí ãûëûüûíà ýèðèá, Íàìàçû
áóðàäàí ãîâäóðàñàí.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ìÿíèì áÿäáÿõòëèéèìÿ ñÿáÿá åëÿ ìÿíèì áó àòàìäûð.
Ìÿí íÿ ãûëûüà ýèðÿðÿì, íÿ àüàéà ñþç äåéÿðÿì.
Ò ó á ó . Ãûçûì, äÿëè îëìà, Ùÿñÿí ùÿð íåúÿ îëñà, ñÿíèí àòàíäûð. Îíà
íèéÿ êþìÿê åëÿìÿéÿñÿí?
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ìÿí Úàùàíýèð àüà èëÿ èíäèéÿäÿê öç-öçÿ îòóðóá äàíûøìàìûøàì âÿ äàíûøìàéàúàüàì äà. Äàíûøûüà äà ýÿëñÿì, îíà ÷îõ ñþç äåéÿ
áèëÿðÿì. Îíóí äà àõûðû éàõøû îëìàç. Îäóð êè, ìÿí îíóíëà äàíûøìàã
èñòÿìèðÿì. Àíà, áàüûøëà ìÿíè. (Úÿëä ýåäèð.)
Ø à ù ì à ð á ÿ é (äàõèë îëóð, Òóáó ãà÷ûð). Áàùî, Ùÿñÿí! Õîø ýþðäöê, êåôèí íåúÿäèð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íèéÿ, ïèñ äåéèë.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Úàùàíýèð àüà åâäÿäèðìè?
Ù ÿ ñ ÿ í . Ýÿðÿê åâäÿ îëñóí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à (ñîë ãàïûäàí ÷ûõûð). Éà Àëëàù, éà Àëëàù, Øàùìàð
áÿé! Áåëÿ õÿáÿðñèç ýÿëìÿêäÿ õåéèðäèðìè?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ýÿëìÿéèìèí õåéèð îëäóüóíó äåéÿ áèëìÿðÿì, øÿð
äÿ äåéèë. Àíúàã ñÿíèíëÿ áèð-èêè êÿëìÿ àéàãöñòö äàíûøûá ýåäÿúÿéÿì.
Êîíéàêûí âàðìû?
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Êîíéàêñûç äöøìÿíèí îëñóí. Äþâëÿòèíäÿí òàïûëàð. Ùÿñÿí, Øàùìàð áÿéÿ êîíéàê ýÿòèð.
Ù ÿ ñ ÿ í (ñîë ãàïûíû à÷ûá). Íàìàç, Úàùàíýèð àüà êîíéàê èñòÿéèð.
Ø à ù ì à ð á ÿ é (Úàùàíýèð àüàéà). Ñÿíèíëÿ áèð õÿëâÿò ñþùáÿòèì âàð.
Ëàçûìäûð êè, áóðàäà êÿíàð àäàì îëìàñûí. Ùÿñÿí, ñÿí ýåò ùÿéÿòäÿ áèð
÷óáóã ÷ÿê, ñîíðà ýÿëÿðñÿí.
Ù ÿ ñ ÿ í . Úàùàíýèð àüàíûí ìÿíäÿí õÿëâÿò ñþùáÿòè îëìàç.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Úàùàíýèð àüàíûí ñÿíäÿí õÿëâÿò ñþùáÿòè îëìàç,
àììà ìÿíèìêè âàð. (Íàìàç êîíéàê ýÿòèðèð, ïðèñòàâ ö÷ ðóìêà è÷èð.) Äè
ùàéäû! Èêèíèç äÿ ÷þëÿ çÿùìÿò ÷ÿêèí. (Íàìàç ñîë ãàïûäàí ýåäèð, Ùÿñÿí
ùÿéÿòÿ ÷ûõûð.) Èìäè ìÿí ýÿëìÿéèìäÿí íèééÿò íÿ îëäóüóíó äåéÿðÿì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áÿëè, áóéóð.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ñÿí êÿíääÿ îòóðóáñàí, äöíéàäàí õÿáÿðèí éîõäóð.
Íå÷ÿ âàõò áóíäàí ãàáàã Ðóñèéàäà ùàìû äÿìèð éîëëàð éàòìûøäû. Ïî÷òòåëåãðàô ãóëëóã÷óëàðû òàìàìÿí èøäÿí ÿë ÷ÿêèá áèêàð îòóðìóøäóëàð. Ôàáðèêëÿðäÿ èøëÿéÿí ôÿùëÿëÿð èøëÿðè éàòûðìûøäûëàð. Áóíëàðûí õàùèøëÿðè áó èäè
__________
êè, ýÿðÿê úàìààòà ùöððèééÿò âåðèëñèí.
333
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ùöððèééÿò íÿäèð?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Éÿíè ùÿð êÿñ íÿ èñòÿéèð äàíûøñûí, èñòÿäèéèí éàçñûí.
Áó ýöí áèðèñè ðóñäóð, ñàáàù äþíñöí ìöñÿëìàí îëñóí, éà åðìÿíè îëñóí,
íÿ ìÿçùÿáÿ êå÷ÿúÿê êå÷ñèí. Áåëÿ-áåëÿ èõòèéàðëàð èñòÿäèëÿð. Äåéèðëÿð,
âÿçèðëÿð ýÿðÿê þç èøëÿðè ùàããûíäà úàìààò âÿêèëëÿðèíÿ ùåñàá âåðñèíëÿð.
Äàùà áåëÿ èøëÿð.
Ú à ù à í ý è ð á ÿ é . Äåìÿëè, áóíäàí ñîíðà ùÿð ãîð-ãîäóã ÷ûõûá àüçûíà ýÿëÿíè äÿéÿúÿê, éàçàúàã, áèç äÿ ýÿðÿê äèíìÿç ãóëàã àñàã. Áÿñ áóíà
ïàäøàù íÿ äåéèð? Î áåëÿ èøëÿðÿ ùå÷ âàõò ðàçû îëìàç. ×îõ äàíûøàðëàð, ãîøóíóíà áóéóðàð, ùàìûñûí èò óíó êèìè äàüûäàð. Àõìàãëàð, ýþð íÿ õÿéàëà
äöøöáëÿð!
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Åëÿ äÿðä áóäóð êè, ïàäøàù äà áó èõòèéàðû âåðèáäèð.
Ùÿòòà ö÷-äþðä èë áóíäàí ãàáàã òóòäóüóì ñòóäåíòè äÿ à÷ûá áóðàõûáëàð.
Éåíÿ êÿíäáÿêÿíä äöøöá àüçûíà ýÿëÿí ùÿäéàíëàð äàíûøûðäû. Ëàáöä ãàëûá òÿçÿäÿí òóòóá äàìëàìûøàì. Ãûøãûðûð, ÷ûüûðûð, äåéèð: “Ñÿíèí ìÿíè òóòìàüà èõòèéàðûí éîõäóð. Ìÿíè ìàíèôåñòÿ ýþðÿ áóðàõûáëàð”. Èìäè áó ýåúÿ
îíó øÿùÿðÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì, óøàãëàðà äà òàïøûðàúàüàì êè, îíó éîëäà
ìàíèôåñòÿ âåðñèíëÿð. Ùà, ùà, ùà!..
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Éîõ, áó éàõøû îëìàäû. Áåëÿ èøëÿðèí àõûðûíäàí õåéèð ÷ûõìàç.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Àäâîêàò Èáðàùèì áÿé áèð àüûëëû àäàìäûð. Äåéèð ðóñ,
éàïîí äàâàñûíäà áàñûëäû. Î ñÿáÿáäÿí ìÿìëÿêÿòÿ áåëÿ øóðèø äöøöá.
Äåéèð ÿýÿð ðóñ ïàäøàùû áèð äàâà äà åëÿéèá áàñûëñà, îíóí þçöíö úàìààò
òàõòäàí ñàëûá, ùþêóìÿò èõòèéàðûíû þç ÿëèíÿ àëàúàã.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Àëëàù åëÿ ýöíëÿðè ýþñòÿðìÿñèí.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ìÿí, íà÷àëíèêèí ÿìðèíÿ ýþðÿ, ìöëêÿäàðëàðû áèðáèð ýþðöá õÿáÿðäàð åëÿéèðÿì. Ðóñèéàíûí èøëÿðè øóëóãäóð. Ùÿð éåðäÿ ðÿèééÿò òþêöëöá áÿéëÿðèí ìöëêëÿðèíè äàüûäûðëàð, ãàðÿò åëÿéèðëÿð, éàíäûðûðëàð.
Áÿçè âàõò þçëÿðèíè äÿ þëäöðöðëÿð. Îðàëàðäàêû êöëÿê, îëñóí êè, áóðàëàðäà
ÿñÿ. Îäóð êè, ñèçÿ ëàçûìäûð ðÿèééÿòëÿ áèð íþâ ìöäàðà èëÿ äîëàíàñûíûç âÿ
ðÿèééÿòè öçÿ äóðüóçìàéàñûíûç. Éîõñà î îéóíëàð áóðàäà äà ÷ûõñà, úàìààòûí
þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿê ÷ÿòèí îëàð. Ýÿðÿê ãîøóí ýÿòèðäÿñÿí, úàìààòû ýöëëÿáàðàíëà äàüûäà. Ãîøóí äà ýöëëÿ àòàðìû, éà àòìàçìû, ìÿëóì äåéèë. ×öíêè
Ðóñèéàäà áèð-èêè éåðäÿ ãîøóíà ÿìð âåðèáëÿð êè, êÿíäëèëÿðÿ ýöëëÿ àòñûíëàð, àòìàéûáëàð, äåéèáëÿð, áèç ùàìûìûç êÿíäëè áàëàëàðûéûã, þç êÿíäëèëÿðèìèçè ãûðìàðûã. Äöíÿí Åùñàí õàíûí éàíûíäà èäèì. Îíóíëà äà áó áàðÿäÿ
__________
÷îõ äàíûøäûì. Î äà áó ýöí èñòÿéèðäè ñÿíèí éàíûíà ñþùáÿòÿ ýÿëñèí.
334
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Äåìÿëè, Åùñàí õàí áó ýöí ìÿíÿ ãîíàã ýÿëÿúÿê?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Áÿëè!
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Îíäà áèíàýöçàðëûã ëàçûìäûð.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Äàùà ìÿí äàéàíà áèëìÿðÿì. Ýÿðÿê ýåäèá ñàèð ìöëêÿäàðëàðëà äà ýþðöøöì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . À êèøè, þçöí äåéèðñÿí Åùñàí õàí ýÿëèð, ýþçëÿ ýÿëñèí, áó ýåúÿíè áóðàäà êå÷èðèí. Áèçèì úàìààò äèíú úàìààòäûð. Îíäàí ñàðñàã èø áàø âåðìÿç.
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Áó ñþçëÿðè Ðóñèéà ìöëêÿäàðëàðû äà äåéèðëÿð. Ðÿèééÿòÿ åòèáàð îëìàç. Ùÿëÿ êè, õóäàùàôèç!
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Äåìÿëè, ãàëìàüà ùå÷ òÿùÿðèí éîõäóð?
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Àðà ñàêèòëÿøñèí, àñàíäûð, ÷îõ âàõò êå÷èðÿúÿéèê. Ùÿ,
éàõøû éàäûìà äöøäö. Ùÿñÿí êèøèíèí ãûçû íÿ ãàéûðûð? Òàñàñû éàòûáäûðìû?
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Éàòìàéàíäà îä îëóá ìÿíè éàíäûðìàéàúàãäûð êè!
Ø à ù ì à ð á ÿ é . Ãî÷àãñàí. Ýöë âóðóáñàí. Õóäàùàôèç. (Ýåäèð.)
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Õóäàùàôèç.
Í à ì à ç (äàõèë îëóð). Àüà, ñÿíÿ áèð ñþç äåéÿúÿéÿì, àíúàã àúûüûí
òóòìàñûí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íÿ âàð, íÿ ñþçäöð?
Í à ì à ç . Äîüðóñó, àüà èêè ãî÷óí áàøû áèð ãàçàíäà ãàéíàìàç. Áó
åâäÿ ýÿðÿê éà Ùÿñÿí îòóðñóí, éà ìÿí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íåúÿ, èñòÿéèðñÿí êè, ìÿí Ùÿñÿíè ãîâóì?
Í à ì à ç . Ùÿñÿíè íèéÿ ãîâóðñàí? Ùÿñÿí ñÿíèí àðâàäûéûí àòàñûäûð.
Ìÿíÿ èçèí âåð, ýåäèì þçöì ö÷öí áèð êàñûáëûã òàïûì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ìÿí ñèçèí ùå÷ áèðèíèçè áóðàõà áèëìÿéÿúÿéÿì.
Ñÿíñèç, þçöí áèëèðñÿí, ìÿíèì òàìàì èøëÿðèì éàòàð. Ùÿñÿí äÿ êè... áåëÿ,
áàøà äöøöðñÿí... Ùÿñÿíè ðÿää åëÿñÿì, ýÿðÿê ãûçûíû äà ðÿää åëÿéèì.
Í à ì à ç . Îíó ñÿí áèëèðñÿí. ×þðÿéèíè ìÿíÿ ùàëàë åëÿ. Ìÿí áóðàäà
ãàëà áèëìÿéÿúÿéÿì. Îí-îí áåø èëäèð ñÿíÿ íþêÿð÷èëèê åëÿéèðÿì. Áóíäàí
ñîíðà äà ýåäèá áàøãà áèð ÷þðÿê ïóëó àõòàðàúàüàì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ìÿí éåíÿ äåéèðÿì, íÿ ñÿíè âÿ íÿ äÿ Ùÿñÿíè
áóðàõà áèëìÿéÿúÿéÿì.
Í à ì à ç . Ìÿí äÿ ãàëà áèëìÿéÿúÿéÿì.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Àé Íàìàç, áóíà, àäàìû äèâàðà ãûñíàìàã äåéÿðëÿð. Áèð-èêè ýöí äàéàí, áèð ôèêèð åëÿéèì, ñîíðà ñÿíÿ úàâàá âåðÿðÿì.
Í à ì à ç (úèääè). Ôèêèð éåðè éîõäóð. Äöçö, ýÿðÿê Ùÿñÿí äÿ, àðâàäû
__________
äà âÿ ãûçû äà áóðàäàí ÷ûõñûíëàð. Ìÿí Ùÿñÿíè ýÿòèðèá áóðàäà ÷þðÿê
335
éèéÿñè åëÿìèøÿì, èìäè éåéèá, êþêÿëèá, ãóäóðóá. Ìèíèá ìÿíèì áàøûìà.
Ìÿí äÿ ïàïàüûìû òÿðñèíÿ ÷åâèðÿíäÿ ãîðõóðàì ÷îõ àäàì äîëàøà. Ìÿíèì ÿëèìèí àëòûíäà ÷îõ àäàìëàðûí èøäÿêëÿðè âàð. Ìÿí äÿ êè, þçöí áèëèðñÿí, ùå÷ çàääàí, ùå÷ êèìäÿí ãîðõàí äåéèëÿì. Åëÿ êè ùþúÿòÿ äöøäöì,
ìÿíäÿí þòðö ãàçàìàò, Ñèáèð – ùàìûñû áèðäèð. Àììà ìÿíèì äàëûìúà
äîëàøàíëàðà ÷îõ òÿôàâöò åëÿð.
Ú à ù à í ý è ð á ÿ é . Àé Íàìàç, àõûð áó áèð òÿêëèô äåéèë êè, ñÿí åëÿéèðñÿí. Äîüðóäóð, ìÿí íÿ Ùÿñÿíèí ãûçûíû àðâàä éåðèíäÿ, íÿ îíóí óøàüûíû óøàã éåðèíäÿ ñàéûðàì. Ñÿíèí äÿ èíñàôûí éîõäóð? Áèð íå÷ÿ âàõò ñÿáð
åëÿ, ñîíðà éåíÿ áóðàäà áèð ñÿí ãàëàúàãñàí, áèð äÿ ìÿí!
Í à ì à ç . Úàìààò Ùÿñÿíèí ÿëèíäÿí äàä ÷ÿêèð. Ïðèñòàâûí äà äàíûøûüûíû òàìàì-êàìàë åøèòìèøÿì. Õàëã ìÿíèì áèðúÿ ñþçöìÿ ìÿÿòòÿëäèð
êè, Ùÿñÿíèí äÿ, àðâàäûíûí äà úöðöìöíö ÷ÿêñèíëÿð. ßëàâÿ, þçöí áèëèðñÿí
êè, ïðîêóðîð ñÿíè äîëàøäûðìàüà ìàùíà àõòàðûð. Ýåäèá þçöìö îíóí ÿëèíÿ
âåðèá, ñÿíèí óüðóíäà òóòäóüóì èøëÿðèí ùàìûñûíûí ùåñàáûíû îíà âåðÿúÿéÿì. Îíäàí ñîíðà ìÿíäÿí èíúèìÿ. Äàùà ãóëëóüóíäàí ìöðÿõõÿñ îëàã.
(Èñòÿéèð ýåòñèí.)
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ùàðà ýåäèðñÿí? Áèð äàéàí, ãóëàã àñ, ýþð íÿ äåéèðÿì. (Íàìàç äàéàíûð.) À êèøè, ñÿí ùèðñëè àäàììûøñàí. Àë áó éöç ìàíàòû ãîé ãîéíóíà, áèð-èêè ýöí ñÿáð åëÿ, áÿëêÿ ñÿí äåéÿíè åëÿäèì.
Í à ì à ç . Ìÿíÿ íÿ éöç ìàíàò ëàçûìäûð, íÿ äÿ éöç ìèí ìàíàò. Åùñàí õàí íå÷ÿ èëäèð ñÿíèíëÿ ãîùóì îëìàüà ÷àëûøûð, þçö äÿ èíäèúÿ ýÿëèá
åâèíÿ äöøÿúÿê. Ýöíö áó ýöí Åùñàí õàíûí ãûçûíà åë÷è äöøöá, Ùÿñÿíèí
þçöíö äÿ, ãûçûíû äà åâäÿí ÷ûõàðäàúàãñàí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áÿñ îíóí êÿáèíè?
Í à ì à ç . Êÿáèíÿ ãîë ÷ÿêèáñÿí?
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Íåúÿ?
Í à ì à ç . Êÿáèíäÿ ìÿí îëìóøàì. Îíó ìÿí áèëìÿððÿ áîéíóìäàí
àòàðàì, äåéÿðÿì êÿáèí ñàõòàäûð. Ìîëëà, Ùÿñÿíäÿí ðöøâÿò àëûá, þç òÿðÿôèíäÿí êÿñèá. Ìÿí äÿ êè, ñàâàäñûçàì, ìîëëàíûí åâèíÿ ýåòäèéèìè êþêöíäÿí äàíàðàì. Îíäà ùÿì ãûçû áàøäàí åëÿðñÿí, ùÿì óøàüûíû ãÿáóë åëÿìÿçñÿí. Àðàëûã ñîéóéàíäàí ñîíðà Ùÿñÿíè ÷àüûðûá, áèð-èêè éöç ìàíàò
õÿðúëèê âåðèá éîëà ñàëàðñàí.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Áÿñ îíäà äà ìîëëà äîëàøàð.
Í à ì à ç . Ìîëëà äîëàøàíäà ãèéàìÿò êè, ãîïìàç. Úÿùÿííÿìÿ äîëàøñûí.
Ýåäèá ãàçàìàòäà áèð àç ìöôòÿ ÷þðÿê éåéèá, éåíÿ ÷ûõàúàã.
__________
×þëäÿ úàìààò òîïëàøûð.
336
Ú à ù à í ý è ð à ü à (Íàìàçà). Áèð áàõ ýþð ÷þëäÿêè íÿ ñÿñäèð?
Í à ì à ç (ãàïûíû à÷ûá áàõûá ãàéûäûð). Åùñàí õàí áóéóðóáäóð.
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Äè ÷ûõ óøàãëàðà äå, õàíûí àòûíû òóòñóíëàð. (Íàìàç
÷ûõûð. Åùñàí õàí íå÷ÿ íÿôÿðëÿ äàõèë îëóð. Úàùàíýèð àüà îíóí èñòèãáàëûíà
éåðèéèð.) Õàí, áó åâÿ ÷îõ õîø ýÿëèáñèíèç. Áó åâ-åøèéèí ùàìûñû ñèçÿ
ïåøêÿøäèð.
Å ù ñ à í õ à í (öçöíäÿí þïöð). Ñÿí áèëèðñÿí êè, ìÿí ñÿíè þç îüëóì
êèìè èñòÿéèðÿì. Áóäóð, íå÷ÿ âàõòäûð ñÿíè ýþðìÿê àðçóñóíäàéàì. Íÿ
åëÿéèì, èøèí ÷îõëóüóíäàí áèð éàíà òÿðïÿíÿ áèëìèðÿì. Ãîúàëûã äà áèð éàíäàí ãîë-ãû÷ûìû áîøàëäûá. Ñèçèí êèìè úàâàíëàð ýÿðÿê áèç ãîúàëàðû éàäà
ñàëàëàð. Ìÿí ýÿðÿê ñÿíèí ãóëàüûíû ÷ÿêÿì, õÿðÿíýÿ. (Ýöëöð.)
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ìÿíè þëäöðìÿéÿ äÿ èõòèéàðûíûç âàð, áóéóðóí è÷ÿðè.
Ùÿñÿí ÷þë ãàïûäàí äàõèë îëóá, ýÿëèá Åùñàí õàíûí éàíûíäàí åòèíàñûç êå÷èð.
Å ù ñ à í õ à í (Ùÿñÿíè äàéàíäûðûð). Àé ýÿäÿ, áèð äàéàí! (Ùÿñÿí äàéàíûð.) Ñÿí ãóäóç Ïèðâåðäèíèí îüëó Ùÿñÿí äåéèëñÿí?
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåúÿ?
Å ù ñ à í õ à í . Ìÿýÿð áó àäàìëàðû ýþçöí ýþðìöð?
Ù ÿ ñ ÿ í . Êîð êè, äåéèëÿì, íèéÿ ýþðìöðÿì?
Å ù ñ à í õ à í . Âàõò êè ýþðöðñÿí, íèéÿ ñàëàì âåðìèðñÿí? Áàøûí êè,
ãîïóá éåðèíäÿí äöøìÿéÿúÿê.
Ù ÿ ñ ÿ í . Åëÿ êè ìÿíèì ãûçûì Úàùàíýèð àüàäàí áîøàíäû, éåðèíÿ ñÿíèí ãûçûí ýÿëäè, î âàõò áàø öñòÿ, ñàëàì âåðÿðÿì.
Å ù ñ à í õ à í . Àõìàã îüëóíóí äàíûøûüûíà áàõ! (Èñòåùçà èëÿ) Ïàù,
áàüûøëà, áèëìÿäèì, Ùÿñÿí àüà. Ñÿí àõûð Úàùàíýèð àüàíûí ãàéûíàòàñûñàí.
Áèç ýÿðÿê ñÿíÿ ñàëàì âåðÿê. (Úàùàíýèð àüàéà) Àé Úàùàíýèð, ìÿýÿð
áåø-îí ýèðâÿíêÿ àðïà òàïà áèëìèðñÿí, áóíóí ãàáàüûíà òþêÿñÿí, ìÿøüóë
îëóá òþâëÿäÿí åøèéÿ ÷ûõìàéà? (Ýåäèð ñîë ãàïûéà òÿðÿô.)
Ú à ù à í ý è ð à ü à (îíó è÷ÿðè ñàëûá ãàéûäûð, Ùÿñÿíÿ). Ùåéâàí îüëó
ùåéâàí! Ýÿðÿê ùÿð éåðäÿ ìÿíèì áàøûìû àøàüû åëÿéÿñÿí? Èòèë ìÿíèì
ýþçöìöí ãàáàüûíäàí!
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåúÿ? Ìÿíè ãîâóðñàí?
Ú à ù à í ý è ð à ü à . Ãîâóðàì, áèð äÿ öñòöíäÿí!
Í à ì à ç (Ùÿñÿíÿ). ×îõ äàíûøìà, ÷ûõ ÷þëÿ, íàããàë îüëó íàããàë!
(Áîéíóíäàí òóòóá ñàëûð åøèéÿ, ÷þëäÿ úàìààò êöéëÿøèð.)
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àé úàìààò, ýþçöíöç àéäûí îëñóí, àüà Ùÿñÿíè
__________
èòè ìÿñúèääÿí ãîâàí êèìè ãîâäó.
337
Úàìààò Ùÿñÿíè ÿùàòÿ åäèð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Êåôèí íåúÿäèð, àé àüàíûí ãàéûíàòàñû?
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Áèëäèð÷èíèí áÿéëèéè äàðû ñîâóëóíúàäûð. Áóíäàí
äà ñîíðà ýåò Êÿáÿäÿ éàü è÷.
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Ùÿñÿí ÿìè, áèðúÿ î èéèðìè ìàíàòû ÷ÿê åøèéÿ.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íåúÿ èéèðìè ìàíàòû, àé îüóë?!
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó . Èìäè îüóë îëäóì. Éàðûìúà ñààò áóíäàí ãàáàã àëäûüûíû. ×îõ äàéàíìà, ÷ÿê åøèéÿ, éîõñà ÷óõàíû ÷ûõàðäàðàì.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Êèøèíèí ïóëóíó âåð, êèøèíèí ïóëóíó âåð!
Ù ÿ ñ ÿ í (ïóëó âåðèð). Àë, àòàì, ÿë ÷ÿê ìÿíäÿí.
Ù ÿ ç ð ÿ ò ã ó ë ó (úàìààòà). Ãàðäàøëàð, áó ïóë ìÿíäÿí ÷ûõìûøäû. Èìäè
ÿëèìÿ ìöôòÿ êå÷èá. Áèð ãîéóí àëûá, ùàìûíûçû êàáàáà ãîíàã åëÿéÿúÿéÿì.
Ú à ì à à ò . Óðà!..
Í à ì à ç (îðòà ãàïûäàí Òóáóíó ÷ûõàðäûð). Ýÿë, ñÿí äÿ ÿðèéèí
äàëûíúà áóéóð. (×þëÿ ñàëûð.)
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áóäóð, Òóáó õàíûì äà ýÿëäè. Óðà!..
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àüàìûí ãàéûíàíàñû ýÿëäè. Óðà...óðà!..
Ù à ì û . Óðà... Óðà... óðà!
Óçàãäàí àëîâ ýþðöíöð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àé óøàãëàð, î ýþðöíÿí àëîâ íÿäèð?
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Äåéÿñÿí úöâÿëëàüûëàð Ùÿñÿíèí åâèíèí éàíäûðûðëàð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Éàõøû îëäó, ùàããûíäà îëäó. Éåëëÿ ýÿëÿí ñåëëÿ
ýåäÿð.
Ò ó á ó (àëîâó ýþðöá). Îé!.. Îé!.. Åâèíÿ îä äöøñóí, à ìÿíèì åâèìè
éàíäûðàí! Àé öñòöíöçÿ îä òþêöëñöí, åâèìè íèéÿ éàíäûðûðñûíûç? À ñèçèí
àíàíûç ìÿëÿñèí, åâèìè íèéÿ éàíäûðûðñûíûç? (Ùÿñÿíèí áîéíóíà áèð éóìðóã âóðóð.) À áàøû äàøëû, ÿìÿçÿê, áèâåú! Àëëàù äþéñöí ñÿíè! Åâèí éàíûð,
þëö êèìè íèéÿ äàéàíûá áàõûðñàí? Éöéöð, áèð òÿùÿð ÷ÿê!
Ùÿð èêèñè éöéöðöð.
Ú à ì à à ò (äàëûíúà). Àé ãîéìàéûí, ýåòäèëÿð ùà! Àëàáàø, òóò ùà!..
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Õàëãäàí ñîéóá àëäûüû ìàëäûð, èíäè äÿ èñòèñèíÿ
ãûçûøñûí. Úàíûíà ëÿíÿò ýÿëñèí, àé îíóí åâèíÿ áèð àôòàôà ñó òþêÿí!
__________
Ñîë ãàïûäàí Ýöëíèñÿ, ãîëòóüóíäà ö÷ éàøûíäà áèð óøàã, áàøûíûí
òöêëÿðè ïÿæìöðäÿ, ÷ûõûð.
338
Í à ì à ç . Àòàéûí åâè éàíûð, ñÿí äÿ ùàðàéà éöéöð.
Ý ö ë í è ñ ÿ . Ýåäèðÿì, ýåäèðÿì... Ìÿíè ãîâàíûí öñòöíÿ ýöí äîüñóí.
Áó ýöí ìÿíèì ö÷öí òîé-áàéðàìäûð. Ìÿí çèíäàíäàí ãóðòàðìûøàì.
Ýîðäàí åâÿ ãàéûäûðàì. Àòàìûí åâèíè éàíäûðûðëàð. Åëÿ àòàìûí þçöíö ýÿðÿê éàíäûðñûíëàð. Ìÿí ýåäèðÿì, àììà áó óøàãäàí ìÿíÿ úÿçà âåðÿíëÿðèí úàíûíà áèð éàüû áÿñëÿéÿúÿéÿì êè, ýÿðÿê îíóí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëñèíëÿð. (Éöéöðöá ÷ûõûð.)
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
Òîé ìÿúëèñè. Áþéöê áèð îòàãäà êÿíäëèëÿð ùàëÿ âóðóá ÿéëÿøèáëÿð. Éóõàðû áàøäà
òîéáàøû ÿéëÿøèá, ôÿððàø, ÿëèíäÿ ÷óáóã, îðòàëûãäà äîëàíûð. Áàëàáàíëàð ÷àëüûñû òÿãèáè èëÿ
øàìëàðëà áÿçÿíìèø âÿ ãûçûë âÿðÿãÿëÿðëÿ þðòöëìöø, ìåéâÿúàòëà, ùÿëâèééàòëà äîëó áèð
õîí÷à ýÿòèðèá òîéáàøûíûí ìöãàáèëèíäÿ ãîéóðëàð. Úàâàíëàðäàí èêè-ö÷ íÿôÿð îéíàéûá
ÿéëÿøèðëÿð. Úàâàíëàð îéíàéàí ÿñíàäà ôÿððàø ÷óáóüóíó úàìààòûí äèçëÿðèíèí
ãàáàüûíäà éåðÿ ÷ûðïûð, ãûøãûðûð âÿ þçö äÿ ìóñèãèíèí ùàâàñûíà àòûëûá-äöøöð.
Ô ÿ ð ð à ø (ãûøãûðûð). ßë âóðóí! ßë âóðóí! Áó òîé ùÿð òîéà áÿíçÿìÿç! Áó, Úàùàíýèð àüàíûí òîéóäóð! Åùñàí õàíûí ãûçûíûí òîéóäóð! ßë
âóðóí!
Ò î é á à ø û . Àüà áó ýöí òîéó úàìààòà âåðèá, áèç äÿ ýÿðÿê åíèíÿ,
áîéóíà øàäëûã åëÿéÿê. Ôÿððàø!..
Ô ÿ ð ð à ø . Áÿëè!
Ò î é á à ø û . Ãûç-ýÿëèíëÿðäÿí éàâàø-éàâàø ÷àüûð, îéíàñûíëàð.
Ô ÿ ð ð à ø . Áàø öñòÿ! (×ûõûð).
Áèð íÿôÿð öçö þðòöëö ãàäûí äàõèë îëóá, ìÿúëèñèí îðòàñûíäà äàéàíûð. Àøûãëàð àüûð ùàâà
÷àëûðëàð. Ãàäûí àùÿñòÿ îéíàéûð. Àøûãëàð àüûð ùàâàäàí êå÷èðëÿð äþíäÿðìÿéÿ. Ãàäûí
áèð ãÿäÿð äÿ èòè îéíàéûá ÷ûõûð. Áó ìèíâàëëà íå÷ÿ ãàäûí ýÿëèá, áåëÿ îéíàéûá ýåäèðëÿð.
Ãàäûíëàð îéíàäûãúà ôÿððàø ýÿëèá úàìààòà ÿë âóðäóðóð âÿ áèð éàíäàí äà “øàáàø”
÷àüûðûð. Êÿíä àäÿòèíÿ ýþðÿ, úàìààò îéíàéàí ãàäûíëàðûí øÿðÿôèíÿ ïóë âåðèðëÿð. Áó
ïóëëàðû ôÿððàø àëûá, ïóë âåðÿíèí àäûíà áåëÿ åëàí åäèð: “Éåíÿ “ôèëàíêÿñèí”, éåíÿ
“ôèëàíêÿñèí” åâè àáàäàí îëñóí! Îí òöìÿí øàáàø åëÿäè. Îéóí÷óëàð áàøûíà, àé øàáàø,
òîé øàáàø!”. Ôÿððàø áó ñþçëÿðëÿ áàøãà ïóë âåðÿíëÿðèí äÿ àäëàðûíû ÷ÿêèá ãûøãûðûð.
Àëäûüû ïóëëàðû àïàðûá õîí÷àéà ãîéóð.
Ò î é á à ø û (àõûðûíúû ãàäûí îéíàéûá ýåäÿíäÿí ñîíðà ñàç àøûüûíà).
__________
Àøûã Úÿôÿð, èìäè äóð áèð àç ñþùáÿò åëÿ, ýþðÿê!
339
Àøûã Úÿôÿð, ÿëèíäÿ ñàç, áàëàáàí÷û èëÿ ÷óõàëàðûíû ÷ûõàðûá äóðóðëàð àéàüà.
Ãàáàãúà ÷àëüû èëÿ ìÿúëèñè äîëàíûðëàð, îíäàí ñîíðà áèð îéóí ùàâàñû ÷àëûá,
ãîøà îéíàéûá ìÿúëèñèí îðòàñûíäà äàéàíûðëàð âÿ êå÷èðëÿð “àðàçáàðû” ÷àëüûñûíà.
Àøûã Úÿôÿð éåêïàé îõóéóð.
À ø û ã Ú ÿ ô ÿ ð (îõóéóð):
Äåäèì: åé äîñò, áåëÿ ñàëëàíìà,
Áóðäà éàõøû âàð, éàìàí âàð.
Äåäèì: àé éàð, ãàäàí ìÿí àëëàì,
Äåäè: ñÿáð åëÿ, çàìàí âàð, àé çàëûì,
Äåäèì: àé ýöë, ùÿìäÿìèí êèìäèð?
Äåäè: ùÿìäÿìèì áöëáöëäöð.
Äåäèì: àé ýöë, õàðà éàëâàðìà!
Äåäè: íåéëÿéèì, èøèì ìöøêöëäöð, àé çàëûì!
Ýþçÿëëÿð áàüäà ýÿçÿðëÿð.
Þìðöìöí ýöëöí öçÿðëÿð.
Þçëÿðèí áóëÿ áÿçÿðëÿð.
Áèðè î éàíäàí, áèðè áó éàíäàí, àé çàëûì!
(Éåêïàéäàí ñîíðà áàëàáàí÷û ÿéëÿøèð. Àøûã Úÿôÿðèí ÿëèíäÿ ñàç, áèð àç
îòàüû äîëàøûð.)
Ùÿçÿðàò, ÿââÿëà, Úàùàíýèð àüàíûí òîéó ìöáàðÿê îëñóí, óñòàäà äà
ìèí ðÿùìÿò, óñòàääûð!
À÷ûã áàøäà îëñà ÿýÿð áèð äèëáÿð,
Îíäà áó íèøàíëàð ìöÿééÿí ýÿðÿê.
ßíäàìû àéèíÿ, ãÿääè ìþòÿäèë,
Ñèéàù çöëôö ãàìÿòèíÿ òÿí ýÿðÿê.
Éàíàüû ëàëÿíèí áàùàðû êèìè,
Ëÿáëÿðè éàãóòóí êÿíàðû êèìè,
Áèð äàíÿ íàñöôòÿ ìèðâàðè êèìè,
Áàøäàí àéàüàäÿê àü áÿäÿí ýÿðÿê!
__________
Ãþâëö ñàäèã îëà, ùÿð ôåëè ùÿëàë,
Áèëìÿéÿ êè, ôèòíÿ íÿäèð, ìÿêðö àë,
Øàì êèìè ãàáàãäà äóðà, íèòãè ëàë,
Êÿñèëñÿ äÿ áàøû äèíìÿéÿí ýÿðÿê!
340
Íþâðÿñèäÿ, îí äþðä, îí áåø éàøûíäà,
Åéá îëìàéà êèðïèéèíäÿ, ãàøûíäà,
Ùÿéàñû öçöíäÿ, àüëû áàøûíäà,
Àüçû-áóðíó íàçèê, öçö ýåí ýÿðÿê!
Òàâóñ êèìè úèëâÿëÿíÿ ùÿð ñÿùÿð,
Áÿçÿê âåðÿ úÿìàëûíà ñÿðáÿñÿð,
Äèíäèðìÿìèø âåðÿ êþíöëäÿí õÿáÿð,
Èøàðÿ àíëàéûá, ùàë áèëÿí ýÿðÿê!
Âàãèô, éàõøû úàíàí ýÿðÿê, úàí ö÷öí,
Íÿäèð ÷îõ ÷àëûøìàã áó úàùàí ö÷öí,
Áèð ýþçÿë ëàçûìäûð áèçèì õàí ö÷öí,
Âàëè ãóëëóüóíäà ÿðç åäÿí ýÿðÿê!
(Áàëàáàí÷û éåíÿ äóðóá ýÿëèð àøûã Úÿôÿðèí éàíûíà, àøûã Úÿôÿð
“Êÿðÿìè” îõóéóð:)
Ãàòàð-ãàòàð îëóá ãàëõûá ùàâàéà,
Íÿ ÷ûõûáñûç àñèìàíÿ, äóðíàëàð!
Ãÿðèá-ãÿðèá, ãÿìýèí-ãÿìýèí þòÿðñèç,
Öç òóòóáñóç íÿ ìÿêàíÿ äóðíàëàð?
ßðç åëÿéèì, áó ñþçöìöí ñàüûäûð,
Éîëëàðûíûç ùÿðàìèäèð, éàüûäûð.
Øàùèí-øîíãàð ñöðáÿíèçè äàüûäûð,
Áîéàíàðñûç ãûçûë ãàíÿ, äóðíàëàð!
Áèð áàø ÷ÿêèí äÿðäìÿíäèí ùàëèíÿ,
ßðçÿ éàçñûí, ãÿëÿì àëñûí ÿëèíÿ,
Âèäàäè õÿñòÿäÿí Áàüäàä åëèíÿ,
Ñèç éåòèðèí áèð íèøàíÿ, äóðíàëàð!
ØÈÊßÑÒß:
__________
Áó äàüëàð, äÿìèð êþíëöì, äàø êþíëöì!
Ùèúðàí ýÿëäè, ãà÷ êþíëöì.
×ÿêèë áàüëàð êöíúöíÿ.
Ãÿì äÿôòÿðèí à÷ êþíëöì!
341
Øèêÿñòÿäÿí ñîíðà áàëàáàí÷û ÷àëûð, àøûã Úÿôÿð òÿê îéíàéûá, òîéáàøûéà
áàø ÿéèá ýåäèð éåðèíÿ.
Ò î é á à ø û . Ôÿððàø!
Ô ÿ ð ð à ø . Áÿëè!
Ò î é á à ø û . Óøàãëàðäàí äóðüóç áèð éàëëû òóòñóíëàð!
Éàëëû òóòóëóð. Íå÷ÿ íÿôÿð úàâàí ÿë-ÿëÿ âåðèá äöçöëöðëÿð. Áèð íÿôÿð ÿëè ÷óáóãëó
îíëàðà äÿñòÿáàøû îëóð. Îéíàéàíëàðûí ùàìûñû äÿñòÿáàøûíûí èøàðÿëÿðèíÿ èòàÿò âÿ
ÿìÿëëÿðèíÿ äÿ òÿãëèä åòìÿéÿ ìÿúáóðäóðëàð. ßêñ ñóðÿòäÿ äÿñòÿáàøû áîéóí ãà÷ûðàíû
÷óáóãëà âóðàúàã. Úàâàíëàð ãàáàãúà éåðëÿðèíäÿ äàéàíûá, àüûð áèð ùàâàéà äàáàíëàðû
öñòöíäÿ ñàüà, ñîëà éûðüàëàíàðàã, ãàëõûá-äöøöðëÿð. ×àëüû ýåòäèêúÿ ãûçûøûð, úàâàíëàð
äà ãûçûøûá, ãàáàãëàðûíäà äÿñòÿáàøû, îéíàéàðàã, îòàüû äîëàíûðëàð. Äÿñòÿáàøû ýàù
äàéàíûð, ýàù éåðÿ ÿéëÿøèá ÿë ÷àëûð. Ýàù éåíÿ úÿëä ñû÷ðàéûá îéíàéûð. Ùàìû îíà òÿãëèä
åäèð. Àõûðäà éàëëû òóòàíëàð äàéàíûðëàð. Äÿñòÿáàøû àéðûëûá òÿê îéíàéûð. Ùàìû ÿë ÷àëûð.
Äàëûíúà éàëëû ýåäÿíëÿð íþâáÿ èëÿ îéíàéàíëàð. Éàëëû òàìàì îëóð. Ùÿñÿí îéóíóí
ãûçüûí âàõòûíäà, ÿéíèíäÿ úûíäûð ëèáàñ, ñèôÿò, ñàããàë ïÿæìöðäÿ, äèâàíÿ ùàëûíäà
þçöíö è÷ÿðè ñàëûð.
Ùÿñÿí.
Ù ÿ ñ ÿ í ÿì, éîë êÿñÿíÿì, òàðû ìÿíÿì,
Áèë ìÿíÿì, ùàìûíû ìÿí éàðàòìûøàì.
Ñèçè äÿ ìÿí éàðàòìûøàì!
Àøûã! ×àë îéíàéàúàüàì, ãûçûìûí òîéóíà ýÿëìèøÿì. Îéíàìàñàì
àðçóì öðÿéèìäÿ ãàëàð. (Ãûøãûðûð.) Àé Ýöëíèñÿ! Àòàí òîéóíà ýÿëèá, ýÿë
îéíàìàüûíà òàìàøà åëÿ!
Ô ÿ ð ð à ø (ýÿëèá ãîëóíäàí òóòóð). Ùÿñÿí ÿìè áó, Ýöëíèñÿíèí òîéó
äåéèë. Ýöëíèñÿ ÷îõäàí õàëàñû åâèíÿ êþ÷öá ýåäèá. Áó, Úàùàíýèð àüàíûí
òîéóäóð. Åùñàí õàíûí ãûçûíûí òîéóäóð.
Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ Úàùàíýèð àüà? Íÿ Åùñàí õàí? Îíëàðû äà ìÿí éàðàòìûøàì. Øàùãóëó îüëó Íàìàçû äà ìÿí éàðàòìûøàì. Àøûã, ÷àë, éîõñà
äÿéÿíÿê áàøûíäà îéíàð!
Èñòÿéèðëÿð ÷ûõàðòñûíëàð.
Ò î é á à ø û . Óøàãëàð, ýþðöðñöíöç äÿëèäèð. Ãîéóí îéíàñûí, îéíàð,
éîðóëàð, ÷ûõûá ýåäÿð. Àøûã, ÷àë!
__________
Àøûãëàð ÷àëûðëàð. Ùÿñÿí äèâàíÿâàðû îéíàéûð. Ýÿëäèêúÿ ãûçûøûá
áàøëàéûð äîëàøìàüà, áèðäÿí éûõûëûð.
342
Ô ÿ ð ð à ø (èñòÿéèð äóðüóçñóí). Àé óøàãëàð, áó êè þëöáäöð!
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Íåúÿ þëöáäöð? Íÿ äàíûøûðñàí?
Äóðóá Ùÿñÿíèí ìåéèòèíè ÿùàòÿ åäèðëÿð.
Ò î é á à ø û . Áÿëè, ñàüëûüûíäà úàìààòà ÿçèééÿòè àç äÿéìèøäè, ýÿðÿê
þëöñö äÿ õàíûìûí êåôèíè ïîçàéäû. Ýþòöðöí áó ìÿðäèìàçàð îüëóíóí
ìåéèòèíè!
Ìåéèòè ýþòöðöðëÿð.
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Áèð êÿíääÿ Äàèðÿ èúðàèééÿ êîìèòÿñè. Áèð ìàñà ðóáÿðóäà ñÿäð ö÷öí âÿ áèðèñè äÿ
ñàü òÿðÿôäÿ êàòèá ö÷öí ãîéóëìóøäóð. Ìàñàëàðûí éàíûíäà íå÷ÿ òàáóðåò âÿ äèâàð
áîéó ñêàìéàëàð äöçöëìöø. Ñêàìéàëàð öçÿðèíäÿ íå÷ÿ íÿôÿð ãàäûí âÿ êèøè ÿéëÿøìèø.
Êàòèá éàçûéà ìÿøüóëäóð. Ñÿäð ùÿëÿ ýÿëìÿìèø.
à î ÷ à ø è ê à é ÿ ò ÷ è . (êàòèáÿ). Àé îüóë, áÿñ Èñêÿíäÿðçàäÿ éîëäàø
íÿ âàõò ýÿëÿúÿê? ×îõäàíäûð ýþçëÿéèðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Áèð àçúà äàéàí, ÿìèúàí, èíäèúÿ ýÿðÿê ýÿëñèí.
Ìÿðêÿçäÿí øêîëàëàðûí áþéöéö ýÿëèáäèð. Áó ýöí êÿíääÿ øêîëà áèíàñû
ãîéàúàãëàð.
à î ú à . Ýþðöíöð, õåéèð èøÿ ýåäèáäèð, çèéàíû éîõäóð, ýþçëÿðÿì. Àõøàìàúàí äà ýÿëìÿñÿ èíúèìÿðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Éîõ, áó ñààò ýÿëÿð, ìÿÿòòÿë îëìàçñàí.
à î ú à . Àé îüóë, ìÿíèì áàøûì ÷ÿêìÿéÿí áÿëà éîõäóð. Ýåäèðäèê
ïðèñòàâûí ãàïûñûíà, äåéèðäèëÿð àüà éàòûáäûð, ýþçëÿ, îéàíûá èøèíÿ áàõàð.
Ýöíîðòà îëóðäó, àüà éàòûá, ýöí ÿéèëèðäè, àüà éàòûá. Äåéèðäèê, àé úàíûì,
éîëóìóç óçàãäûð, ãàðàíëûüà äöøÿðèê, éîëäà àòûìûçû ÿëèìèçäÿí àëàðëàð,
áóðàäà éàòìàüà éåðèìèç éîõäóð. Äåéèðäèëÿð, íÿ ÷îõäóð áàüëàðäà àüàú,
ýåò áèðèíèí àëòûíäà éàò. Àüà áó ýåúÿ ñÿùÿðÿúÿí ôèëàí áÿéèí åâèíäÿ ãóìàð îéíàéûá, ýöí ÷ûõàíäàí ñîíðà åâÿ ýÿëèáäèð. Î, ýöí áàòûíúà äóðìàéàúàã. Äóðñà äà ñÿíè ñÿíèí èøèíÿ áàõàñû îëìàéàúàã, ÷öíêè ÷îõ ïóë óäóçóá, ñàü-ñîëóíó ãàïûð. ×ûõûá ýåäèðäèê èøèìèçÿ. ×îõ âàõò îëóðäó êè, áèð
__________
èø äöøÿíäÿ áåø àüñàããàë ÷àüûðûðäûã, ýÿëèá èøèìèçè áàðûøäûðûðäûëàð. Äåéèð343
äèê, ãîé çèéàí ÷ÿêÿê, ïðèñòàâûí ñèôÿòèíè ýþðìÿéÿê. Èìäè, áóäóð, òÿçÿ
ùþêóìÿò ýÿëÿíäÿí áÿðè ïðèñòàâëàðûí ïèéàí ñèôÿòëÿðèíäÿí ãóðòàðìûøûã.
Ýÿëèðñÿí, àëòûíà êöðñö ÷ÿêèðëÿð, ñÿíèíëÿ èíñàí êèìè äàíûøûðëàð. Èøèíÿ äÿ
äÿ îéàíëûã, áó éàíëûã, èíñàôëà áàõûá éîëà ñàëûðëàð. Áó Èñêÿíäÿðçàäÿ éîëäàø ýÿëÿíäÿí áÿðè èøëÿð ýöí-ýöíäÿí éàõøûëàøûð. Éàõøû îüëàíäûð, îíà
ìÿíèì áåëÿ áó ãîúà úàíûì ãóðáàí îëñóí.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . ßìèúàí, ïðèñòàâû ïàäøàù òÿéèí åëÿéèðäè. Î äà ïàäøàùûí òÿðÿôèíè ýþçëÿéèá, úàìààòûí áåëèíäÿ ãàì÷û èøëÿäèðäè. Èìäè ùþêóìÿòè úàìààò ñå÷èð, î äà úàìààòà ãóëëóã åëÿéèð.
à î ú à . Äöçäöð, ãóðáàíûí îëóì, åëÿäèð. (Ùàìû ÿéëÿøÿíëÿðÿ) Åëÿäèð?
Ù à ì û ÿ é ë ÿ ø ÿ í ë ÿ ð . Åëÿäèð, åëÿäèð. Éîëäàø ìèðçÿ äöç áóéóðóð.
È ê è í ú è ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Àé êèøèëÿð, ìÿí ñèçÿ áèð ýöëìÿëè øåé íàüûë
åëÿéèì. Áèð àç áóíäàí ãàáàã Õÿäèúÿ îüëó Êÿðáÿëàéû ßùìÿäèí åâèíèí
éàíûíäàí êå÷èðäèì. Ýþðäöì ÷îõ àäàì éûüûëûá. Ñîðóøäóì íÿ âàð, äåäèëÿð, òÿçÿ øêîë à÷ûðëàð. Éîëäàø Èñêÿíäÿðçàäÿ îðàäà èäè. Áèð äÿ áàõäûì êè,
Ìîëëà Òàëûá éàíûíäàí êöñìöø óøàã êèìè, ãûðàãäà áîéíóíó áöêìöø îòóðóá áèð äàøûí öñòöíäÿ. Éåðèéèá ñàëàì âåðäèì. Äåäèì: ìîëëà ÿìè, äÿñòýàùû ýþðöðñÿíìè? Äåäè ýþðöðÿì, Àëëàù áó Øóðà ùþêóìÿòèíèí úÿçàñûíû
âåðñèí, òàìàì óøàãëàðûìûçû äèíäÿí ÷ûõàðäàúàã. Ùÿð êÿíääÿ áèð áåëÿ øåéòàí éóâàñû òèêñÿëÿð, èøëÿð äöçÿëÿð. Äåäèì íÿ áàõûðñàí, íèéÿ âóðóá äàüûòìûðñàí? Äåéèð ìÿýÿð áó êàôèðëÿð ìÿíäÿ ùÿðÿêÿò ãîéóáëàð? Àíúàã
áàøûìûí ìèë÷ÿéèíè ãîðóéóðàì. Êå÷ìèø âÿäÿ îëàéäû, øêîëóí àëòûíäà îä
ãîéóá éàíäûðìûøäûì. Äåéèð áàøûìûí ìèë÷ÿéèíè ãîðóéóðàì... ùà!.. ùà!..
ùà!..
Ùàìû ýöëöøöð.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Îíóí êèìè áàøëàðûíûí ìèë÷ÿêëÿðèíè ãîðóéàíëàð
÷îõäóðëàð. Äàùà îíëàðûí äþâðàíû ãóðòàðäû.
à î ú à . ×îõ éàõøû îëóð. Ãîé ùàìûñûíûí àúëàðûíäàí àüûçëàðûíà ãóðä
äöøñöí, ãûðûëñûíëàð. Ùàìûìûçû áèñàâàä, äöíéàäàí áèõÿáÿð åëÿéÿí îíëàðäûðëàð. Áÿéëÿðèí ïëîâëàðûí éåéèá, úàìààòû äà îíëàðûí õàòèðè ö÷öí ãàðàíëûãäà ñàõëàäûëàð. Äåéèð: ùÿð êÿñ ðóñ åëìè îõóñà, ðóñúà äàíûøñà, ãèéàìÿòäÿ äèëèíÿ ÿãðÿá éàïûøàúàã. Áèç äÿ èíàíûðäûã. Àé ñèçèí äèëèíèç äöøñöí.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . ßëáÿòòÿ, îíëàðà åëÿ ñÿðô åëÿðäè. Ãîéóí àüûëëàíàðñà ñöäöíö þç áàëàñûíà âåðÿð. Îäóð êè, ãîéóíóí àüûëëàíìàñû ÷îáàíà çèéàíäûð. Èìäè áóäóð, ìÿêòÿá à÷ûðëàð, óøàãëàðûíûç îõóéàðëàð. ßêèíè åëìëÿ
__________
ÿêÿðëÿð, áàðàìà ãóðäóíó åëìëÿ ñàõëàðëàð, áàüëàðûíû åëìëÿ áåúÿðÿðëÿð.
344
Ýþðÿðñÿí áèðè ìÿíèì êèìè êàòèá îëäó, áèðè êîìèòÿ ñÿäðè îëäó, áèðè öçâ
îëäó... Ñàâàäëû êÿíäëèéÿ ùÿìèøÿ èø òàïûëàð.
È ê è í ú è ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Ãàðäàøëàð, òÿçÿ ùþêóìÿòèí èøèíÿ íÿ ñþç îëà
áèëÿð? Áóíäàí ãàáàã áÿé ìèí ÷óâàëûí éåðèíè ÿêèðäè, ðÿèééÿò áèð ÷óâàë òîõóì ñÿïìÿéÿ éåð òàïìûðäû. Áóðàäàí äóðóá, ýåäèá ßçèçñóëòàíëû éåðèíäÿ
ÿêèí ÿêèðäèê. Èìäè èñÿ éåðè þêöçöíÿ òþê, íÿ ãÿäÿð ýöúöí ÷àòûð, ÿê. Ïóë ëàçûì îëàðäû, ýåäÿðäèí ùÿôòÿáàçàð êÿðáÿëàéûëàðûí, ùàúûëàðûíûí éàíûíà, àäàìûí
ãóëàãëàðûíûí äèáèíäÿí êÿñèá áóðàõûðäûëàð. Þëÿíÿúÿí îíëàðûí áîðúëàðûíûí
àëòûíäàí ÷ûõìûðäûã. Èìäè áóäóð, ýþçÿëúÿ áàíêûìûç âàð. Ïóë ëàçûì îëàíäà,
ýåäèá éöíýöëúÿ ìöàìèëÿ èëÿ ýþòöðöðöê. Âàõòûíäà äà àïàðûá âåðèðèê.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Áÿéëÿð äÿ, ùàúûëàð äà, êÿðáÿëàéûëàð äà, ùàìûñû
úÿçàëàðûíà ÷àòäûëàð. Èìäè äÿ îíëàð ýåðèäÿí áàõûðëàð.
à î ú à . Øàì÷ûðàãëû Úàùàíýèð àüàíû åøèäèáñÿíìè?
È ê è í ú è ø è ê à é ÿ ò ÷ è. Íåúÿ?
Ãîúà. Úàìààòûí áàøûíà íÿ îéóí ãàëäû ýÿòèðìÿñèí! Þç ðÿèééÿòèíäÿí
áèðèíèí ãûçûíà àøèã îëóá, éàçûüûí íèøàíëûñûíû þëäöðöá, ñîíðà äà àðâàä
àäûíà àïàðûá åâèíäÿ äþðä èë ñàõëàéàíäàí ñîíðà, ãóúàüûíà áèð óøàã âåðèá
åâèíäÿí ãîâäó. Ïàäøàù òàõòäàí äöøÿíäÿí ñîíðà î ãûçûí íèøàíëûñûíû þëäöðÿíè áóðàõäûëàð, ýÿëäè åâèíÿ. Ýÿëÿíäÿí ñîíðà, òàìàì úàìààòû äóðüóçäó Úàùàíýèð àüàíûí öñòöíÿ. Úàìààò òþêöëöá àüàíûí åâèíè éàíäûðäû.
Íàìàç àäëû áèð äàðüàñû âàð èäè, îíó òèêÿ-òèêÿ åëÿäèëÿð. Àüà äà î âàõòäàí
áàøûíû ýþòöðöá ãà÷ûá. Éåðèíè äÿ áèëÿí éîõäóð.
È ê è í ú è ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Ùàãã îëóá, îíà î äà àçäûð, ýÿðÿê þçöíö äÿ
åâè êèìè éàíäûðàéäûëàð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (äàõèë îëóð, õàëã àéàüà ãàëõûð). ßéëÿøèí, éîëäàøëàð, çÿùìÿò ÷ÿêìÿéèí, êþùíÿ, ïàñëàíìûø àäÿòëÿðè áóðàõûí ýåòñèí. Ìÿí
ñèçèí ùàìûíûçäàí úàâàíàì, ýÿðÿê ìÿí ñèçèí àéàüûíûçà äóðàì. Ñèçÿ áó
ýöí áèð éàõøû ìÿêòÿá à÷äûã. Áó êÿíä áèíà îëóíàíäàí ìÿêòÿá ýþðìÿéèáäèð. Áèð àçäàí ñîíðà ìÿêòÿáñèç áèð êÿíä ãàëìàç. Ýÿðÿê ìÿìëÿêÿòèìèçäÿ áèð áèñàâàä îëìàñûí. Ùàìû îõóñóí. Ãûçëàð, îüëàíëàð, ùÿëÿ ãîúàëàð äà ýÿðÿê îõóñóíëàð. (Êàòèáÿ) Ìèðçÿ Ñÿìÿä, äîüðóäàí äà, ìÿêòÿáèìèçèí áèíàñû ÷îõ ýþçÿë áèíàäûð, îòàãëàð áþéöê, èøûã!
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Ùåéô êè, ìÿí äÿôòÿðõàíàíû áóðàõûá ýåäÿ
áèëìÿäèì. Éÿãèí ýþçÿë íèòãëÿð ñþéëÿíäè.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Áÿëè, ìÿðêÿçäÿí ýÿëÿí èíñïåêòîð ýþé÷ÿê äàíûøäû. Ìÿí äÿ áèð íå÷ÿ ñþç äåäèì. Äàíûøäûüûì éåðäÿ ýþçöì Ìîëëà
__________
Òàëûáà ñàòàøäû. Áèð êÿíàðäàí äóðóá äÿâÿ íàëáÿíäÿ áàõàí êèìè òàìàøà
345
åëÿéèðäè. (ßéëÿøèð éåðèíäÿ, øèêàéÿò÷èëÿðÿ) Äè ýÿëèí ýþðöì, äÿðäèíèç
íÿäèð? (Ãàäûíà) Áàúû, ãàáàãúà ñÿí ýÿë.
à à ä û í (ãàáàüà éåðèéèð). Àé îüóë, ìÿíèì, àéûá îëìàñûí, áèð ãûçûì
âàð, îí éàøû îëà, éà îëìàéà. Þçöíö äÿ êÿíääÿ ìÿêòÿáÿ ãîéìóøàì.
Èìäè ìÿíèì êèøèì äåéèð, ýÿðÿê ãûçû ÿðÿ âåðèì. Äåéèðÿì, àé êèøè, áèð èíñàôûí îëñóí, ìöðöââÿòèí îëñóí. Ãîé áèð àç îõóñóí, áþéöñöí. Îí éàøûíäà
óøàüû ñÿí ùàðà ÿðÿ âåðèðñÿí? Äåéèð, îëìàç êè îëìàç. Èìäè, áóäóð, íå÷ÿ
ýöíäöð, àüàúûí áèðèíè èòäÿ åëÿéèá, áèðèíè ìÿíäÿ. Àõûð ëàáöä ãàëûá, éàíûíà ýÿëìèøÿì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Ùàðàëûñàí, áàúû?
à à ä û í . ×óõóðêÿíäëèéÿì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . ßðèíèí àäûí íÿäèð?
à à ä û í . Îíó ýþðöì àäû áàòñûí. Ðàìàçàí Èëéàñ îüëó.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (êàòèáÿ). Éîëäàø Ìèðçÿ Ñÿìÿä, ×óõóðêÿíä êîìèòÿñèíÿ áèð ÿìð éàç, ñàáàù Ðàìàçàí Èëéàñ îüëóíó áóðàéà ýþíäÿðñèíëÿð.
(Ãàäûíà) Ìÿýÿð ñÿíèí ÿðèíèí ýþçëÿðè êîðäóð? Î äåìèðìè êè, ìÿí áó
áàëàúà óøàüû ùàðà âåðèðÿì? Áóíäàí íÿ àðâàä îëàúàãäûð?
à à ä û í . Ãóðáàíûí îëóì, åëÿ ìÿíèì äÿ äåäèéèì îäóð. Ìÿí äåéèá,
ìÿí åøèäèðÿì. Äåéèð ãûðõäûð, áèðè ÿêñèê äåéèë. Äåéèð øÿðèÿòÿ áàõñàí,
ýÿðÿê ãûçû äîããóç éàøûíäà ÿðÿ âåðÿñÿí. Áó ãûçûí éàøû, äåéèð, àç ãàëûá
îí áèð îëñóí. ßðÿ âåðìÿñÿì, ìÿíè úÿùÿííÿì îäóíà éàíäûðàðëàð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Èíäè, áàúû, èñòÿéèðñÿíìè ÿðèíÿ òÿíáåù îëñóí?
à à ä û í . Îíóí áîüàçûíäàí äà àññàëàð öðÿéè ñîéóìàç.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . ×îõ éàõøû, ñàáàù ýÿëÿð áóðàéà, ìÿí îíà áèð
éàõøû øÿðèÿò äÿðñè âåðÿðÿì. (Êàòèáÿ) Ìèðçÿ Ñÿìÿä, êàüûçû éàçäûíûç?
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä (ìÿêòóáó òÿãäèì åäèð). Áóéóðóí.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (îõóéóá èìçà åäèð). Áó êàüûçû áèð àòëûíàí ýþíäÿð.
(Ãàäûíà) Áàúû, áó ýåúÿ áóðàäà ãàëìàüà éåðèí âàðìû?
à à ä û í . Âàð, ãàäàí àëûì, áàúûì åâè âàð.
Èñýÿíäÿðçàäÿ. ×îõ éàõøû, ñÿí ýåò. Ñàáàù ÿðèí áóðàéà ýÿëÿð, îíäà
ñÿí äÿ ýÿëÿðñÿí.
à à ä û í . Þìðöí óçóí îëñóí, úàâàí ãÿääèí éåðÿ äÿéìÿñèí. (Ýåäèð).
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ãîúàéà). Äàéû, ýÿë ýþðöì ñÿíèí ãóëëóüóí íÿäèð?
à î ú à (ãàáàüà ýÿëèð). Àé îüóë, ìÿíèì, àéûá îëìàñûí, ö÷ îüëóì âàð,
ö÷öíö äÿ åâëÿíäèðìèøÿì. Èìäè ÿêèí éåðèìèç àçëûã åëÿéèð. Êÿíä êîìèòÿñèíÿ íå÷ÿ äÿôÿ ýåòäèì-ýÿëäèì, ÿëàú îëìàäû. Èìäè ñÿíè äåéèá ýÿë__________
ìèøÿì. Éàçàñàí ãîíøóìóçäàêû õàëè éåðäÿí áèð àç êÿñèá áèçÿ âåðñèíëÿð.
346
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . ßëèíèçäÿ íÿ ãÿäÿð éåð âàð?
à î ú à . Îëàð áèð ö÷ ÷óâàëûí éåðè.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . (êàòèáÿ). Éîëäàø Ìèðçÿ Ñÿìÿä, ýþòöðöí áóíëàðûí êÿíä øóðàñûíà éàçûí êè, áóíà, àðâàä âÿ óøàãëàðûíà íöôóç ùåñàáû èëÿ
íÿ ãÿäÿð éåð äöøöðñÿ, ìöÿééÿí åäèá âåðñèíëÿð. (Ìèðçÿ áàøëàéûð éàçìàüà.) Äàéû, ñÿí ýåò, àðõàéûí îë.
à î ú à . Þìðöí óçóí îëñóí. Ñÿíÿ áó ãîúà úàíûì ãóðáàí. (Êàòèáÿ)
Ìèðçÿ, êàüûçû éàç âåð, åëÿ þçöì àïàðûì.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Áóäóð, ÿëèìäÿ éàçûðàì. Äàéàí ãóðòàðûì, ãîë
÷ÿêäèðèì, àïàð.
Ãîúà ÷ûõûð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (øèêàéÿò÷èéÿ). Áóéóð ýþðÿê ñÿíèí íÿ ãóëëóüóí âàð?
Ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Ìÿíèì øèêàéÿòèì, à éîëäàø, ìèðàáäàíäûð. Áàüûì
éàíûðäû, ýåòäèì, éàëâàðäûì, ö÷úÿ ýåúÿëèê îíäàí ñó èñòÿäèì. Ýþð ìÿíÿ
íÿ äåéèðëÿð, äåéèð, àâúûìà ãîé, àâúûíà ãîéóì. Éÿíè ïóë âåð, ñó àïàð.
Âåðìÿéÿ ïóëóì îëìàäû, àüàúëàðûì éàíûð, áàüà áàõñàí éàçûüûí ýÿëÿð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Ìÿí ìèðàáû ÷àüûðòäûðìûøàì. Ñÿí äÿ ýåò, àðõàéûí îë, ñàáàù áàüûí ñó è÷ÿð. Ùàíñû êÿíääÿíñÿí?
Ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Ãóðóãàòëàã êÿíäèíäÿí.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Àäûí íÿäèð?
Ø è ê à é ÿ ò ÷ è . Áåùáóä Ùöñåéíãóëó îüëó.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (éàçûð). Äè ýåò, õàòèðúÿì îë. (Êàòèáÿ) Ìèðçÿ Ñÿìÿä, ìèðàá ýÿëèáäèðìè?
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä (éàçûð). Áÿëè, ýÿëèáäèð. Èêè íÿôÿð ÷àüûðäûüûìûç
êÿíäëèëÿð äÿ ýÿëèáëÿð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ãàïûäàêû ìèëèñ íÿôÿðèíÿ). ×ûõ, ìèðàáû äà, îíóíëà
áèð éåðäÿ ÷àüûðûëàí êÿíäëèëÿðè äÿ áóðàéà ýÿòèð. (Ìèëèñèîíåð ÷ûõûð. Øèêàéÿò÷èéÿ) Ñÿí, éîëäàø, äàéàíìà, ýåò åâèíÿ.
Øèêàéÿò÷è ýåäèð. Ìèðàá èêè íÿôÿð êÿíäëè èëÿ äàõèë îëóð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ìèðàáà). Éîëäàø, áó úàìààò ñèçè ìèðàá ñå÷èá,
ñèçÿ ìÿâàúèá òÿéèí åäèáäèð êè, ñèç äÿ ãàéäà èëÿ úàìààòûí ÿêÿíÿúÿéèíÿ,
áàüûíà, áîñòàíûíà ñó âåðÿñèíèç. Íÿèíêè êÿíäëèíèí áèðèíäÿí ðöøâÿò àëûá,
ñóéó òàìàì îðàéà áóðàõûá, ãàëàí êÿíäëèëÿðèí ÿêèíÿúÿêëÿðèíè éàíäûðà__________
ñûíûç. (Ìèðàá áàøûíû àøàüû ñàëûð.) Íèéÿ úàâàá âåðìèðñèíèç?
347
Ì è ð à á . Äàùà íÿ úàâàá âåðèì?! Ìÿýÿð ìÿí úàìààòäàí ðöøâÿò èñòÿéèðäèì? Þç õàùèøëÿðè èëÿ ìÿíÿ ïåøêÿø âåðèáëÿð. Áóäóð, ýÿòèðìèøÿì,
éåíÿ þçëÿðèíÿ ãàéòàð. (Ïóëó âåðèð.)
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ïóëó àëûð). Áó ùÿëÿ ãàëñûí áóðàäà. Áóíóí éåðè
òàïûëàð. (Áèðèíúè êÿíäëèéÿ) Äå ýþðöì áó ïóëó ìèðàáà êèì âåðäè? (Êàòèáÿ)
Ìèðçÿ, ãîúàíûí êàüûçû ùàçûð èñÿ, âåð, ãîë ÷ÿêèì, îíó éîëà ñàë ýåòñèí.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Áÿëè, ùàçûðäûð. (Òÿãäèì åäèð. Èñêÿíäÿðçàäÿ èìçà
åäèð. Ìèðçÿ ÷ûõûá, ñþùáÿò ÿñíàñûíäà éåíÿ ãàéûäûð.)
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (áèðèíúè êÿíäèéÿ). Ùÿ, ñþéëÿ ýþðöì, êèì âåðäè
ðöøâÿòè?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Òàìàì úàìààò.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Íåúÿ òàìàì úàìààò? Áèç êÿíäÿ ýÿëÿíäÿ èêè ýöíëÿðëÿ úàìààòûí ùàìûñûíû áèð éåðÿ òîïëàéà áèëìèðèê. Íÿ îëäó, ìèðàá ýÿëÿí
êèìè, ùàìû úàìààò áèðäÿí éûüûëäû?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Äîüðóñó, ÿêèí-ÿêèíÿúÿéèìèç éàíûðäû. Úàìààòäàí ö÷-äþðä âÿêèë ñå÷èá ýþíäÿðäèê ìèðàáûí éàíûíà. Ìèðàá úàâàá âåðäè
êè, ñó, áóäóð, ìÿíèì ÿëèìäÿ, úèáèìäÿ, àòûìûí ãóéðóüóíäà. Åëÿ êè, èêè
ýöíäÿí ñîíðà êÿíäÿ ýÿëäè, úàìààò ùàìûñû “ñó ìèðàáûí àòûíûí ãóéðóüóíäàäûð” äåéèá, ùÿð éåðäÿí àõíàøäû. Êàüûçà áöêöëö ïóëó ìÿíÿ âåðäèëÿð, ìÿí äÿ áóíà âåðäèì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Íÿ ãÿäÿð ïóë èäè?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ãÿäÿðèíè áèëìÿäèì, ñàéìàäûì.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ìÿí ïóëó áóíóí ÿëèíäÿí àëûá ñàéäûì, òàìàì
éåääè éöç ìàíàò èäè.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ïóëó ñàéûð). Äöçäöð. Èíäè, éîëäàø ìèðàá, ñèçè äÿ,
áó èêè íÿôÿðè äÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì øÿùÿðÿ, ïðîêóðîðóí èõòèéàðûíà.
Ì è ð à á . Ãÿëÿò åëÿìèøÿì, éîëäàø Èñêÿíäÿðçàäÿ, ìÿíÿ íÿ òÿíáåù
åëÿéèðñÿí þçöí åëÿ. Ìÿíè ïðîêóðîðóí úàéíàüûíà âåðìÿ.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Éîõ, éîëäàø. Øóðà èäàðÿñèíäÿ ðöøâÿòõîðóí éåðè
éîõäóð. Ñèçÿ òÿíáåù îëìàñà, þçýÿëÿðèíÿ äÿ èáðÿò îëìàç. (Ìèëèñèîíåðÿ)
Áóíëàðû àïàð ñàõëà. (Ìèëèñèîíåð àïàðûð.) Ìèðçÿ Ñÿìÿä, áèð êàüûç ýþòöðöí, áó ùÿôòÿíèí ñåêñèéàëàð èúëàñëàðûíûí ñèéàùûñûíû éàçûí.
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä (êàüûçû ýþòöðöð). Áÿëè, áóéóðóí.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Øÿíáÿ – àáàäàíëûã ñåêñèéàñû, áàçàð åðòÿñè – ìààðèô
ñåêñèéàñû, ÷àùàðøÿíáÿ – òÿñÿððöôàò ñåêñèéàñû. Åëàíëàðû âàõòûíäà ýþíäÿðèí.
__________
Ì è ð ç ÿ Ñ ÿ ì ÿ ä . Áàø öñòÿ.
348
Ì è ë è ñ è î í å ð (ãàéûäûð). Éîëäàø Èñêÿíäÿðçàäÿ, áèð íÿôÿð ãîúà êèøè,
áóäóð íå÷ÿ ýöíäöð ñÿôèë, ñÿðýÿðäàí êÿíääÿ ýÿçèð. Íÿ àäûíû äåéèð, íÿ
éåðèíè. Èìäè ýÿòèðèáëÿð áóðàéà, îíó íÿ åëÿéÿê?
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . È÷ÿðè ýÿòèðèí, ýþðöì íåúÿ àäàìäûð. (Ìèëèñèîíåð
÷ûõûð. Áèð íÿôÿð áåëè áöêöëìöø, áàøû, ñàããàëû àü êèøèíè ýÿòèðèð.) Äàéû, ýÿë
îòóð ýþðÿê. (Ãîúà ÿéëÿøèð.) Ýÿëèøèí íÿ éåðäÿíäèð?
à î ú à . Ñîðóøìàñàí éàõøûäûð. Éåðèì éàäûìäàí ÷ûõûá. Äþâëÿòèì âàð
èäè, ìöëêöì âàð èäè. Ùàìûñû ÿëèìäÿí ýåòäè. Ö÷ äÿôÿ ìÿíè äóñòàãõàíàéà
ñàëûá ÷ûõàðòäûëàð. Èìäè àú, ñÿðýÿðäàí äîëàíûðàì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (êàòèáÿ). Ìèðçÿ, áóíà áèð ñòÿêàí ñöä âÿ ÷þðÿê
ýÿòèð. (Ìèðçÿ Ñÿìÿä ìàñàíûí äàëûíäàêû ãàïûäàí ýåäèá, äàíûøûã ÿñíàñûíäà ñöä, ÷þðÿê ýÿòèðèá ãîúàéà âåðèð Ãîúà è÷èð.) Äàéû, ìÿí äÿ ñÿíèí
êèìè ö÷ äÿôÿ äóñòàãõàíàéà äöøöá ÷ûõìûøàì. Äåìÿëè, äÿðäèìèç áèðäèð.
Àíúàã ìÿíè äóñòàã åëÿéÿí ùþêóìÿò ñÿíè äóñòàã åëÿìÿäè. Íåúÿ êè, ñÿíè
äóñòàã åëÿéÿí ùþêóìÿò ìÿíè äóñòàã åëÿìèð. Äåìÿëè, äþâëÿòëè, âàðëû áèð
áÿé èäèí.
à î ú à . Áÿëè, íå÷ÿ ïàðà êÿíäèì âàð èäè. Èëõûëàðûìûí, íàõûðëàðûìûí ùåñàáû éîõ èäè. Éöç íÿôÿð ãîíàã ãÿôëÿòÿí ãàïûìà äöøñÿ èäè, ùàìûñûíû ãîíàã åëÿìÿéÿ ìÿãäóðóì âàð èäè. Èìäè äèëÿí÷è ñèôÿòèíäÿ ýÿçèðÿì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (áèð ãÿäÿð ôèêðÿ ýåäèð). Ãîúà, ñÿí êèì îëäóüóíó
ìÿíÿ ñþéëÿ. Ìÿí äÿ ñþç âåðèðÿì êè, áèð êÿñÿ à÷ûá äåìÿéÿì. (Êàòèáÿ)
Ìèðçÿ, áèçè òÿê ãîéóí. (Êàòèá ÷ûõûð.) Áóðàäà èíäè áèð ìÿíÿì, áèð äÿ ñÿí.
à î ú à . Áàëà ñîðóøìà àäûìû. ×þðÿê âåðäèí éåäèì, åâèí àáàä îëñóí.
Äàùà èçèí âåð ÷ûõûì ýåäèì.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Áó ÿòðàôäà íå÷ÿ íÿôÿð ìöëêÿäàð âàð èäè. Áèðèñè
Ñöëåéìàí àüà èäè êè, þç ðÿèééÿòëÿðè þëäöðäöëÿð. Áèðèñè Åùñàí õàí èäè...
à î ú à (äèêñèíèð). Äàùà êèôàéÿòäèð, äàëûíû ñàäàëàìà.
È ñ ý ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Ñÿí Åùñàí õàí äåéèëñÿí. Î, øóðà ùþêóìÿòèíäÿí
ãàáàã þëöáäöð. Äèêñèíìÿ. Èíäè áèëäèì ñÿí êèìñÿí? Ñÿí Úàùàíýèð
àüàñàí, áåëÿäèðìè? (Ãîúà þçöíö éûõûð ñêàìéàíûí öñòöíÿ.) Ìÿí ñÿíè
òàíûäûì, èíäè ñÿí äÿ ìÿíè òàíû! Ìÿí Ùÿñÿí êèøèíèí ãûçû Ýöëíèñÿíèí
îüëóéàì. Ýÿðÿê àíàìû éàõøû òàíûéàñàí!
à î ú à (ãûøãûðûð). Îüëóì! (Èñòÿéèð ãóúàãëàñûí.)
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ñîéóã). ßéëÿø éåðèíäÿ. Ìÿí ñÿíèí êèìè âöúóäóí îüëó îëìàüûìû þçöìÿ ÿñêèêëèê ùåñàá åäèðÿì. Ñÿí ìÿíèì àíàìûí
ñåâýèëè àäàõëûñû Ñÿôè îüëó Èñêÿíäÿðè þëäöðöá, àíàìû êåô ö÷öí àïàðûá, Åù__________
ñàí õàíûí ãûçûíû àëàíàäÿê ñàõëàéûá, àõûðäà ãîâäóí. Ìÿíèì àíàìûí þëÿ349
íÿäÿê ýþçöíöí éàøû ãóðóìàäû. Ìÿí äÿ àíàìûí òÿñêèíè ö÷öí þçöìÿ
Èñêÿíäÿðçàäÿ àäû ãîéäóì. ßëèíäÿ èõòèéàð îëàí çàìàí úàìààòûí ãàíûíû
ñó éåðèíÿ àõûòäûüûí âàõòëàðäà, þç êåôèí ö÷öí þçýÿíèí ãàíûíû òþêìÿéÿ àð
åòìÿéÿí çàìàíäà, áåëÿ áèð ýöíöí ýÿëìÿñèíè ôèêèð åòñÿéäèí, áó ùàëÿòÿ
äöøìÿçäèí.
à î ú à . Îüóë, äåýèíÿí ìÿíè áóðàäà þëäöðöá, ÿçèééÿòäÿí ãóðòàðñûíëàð.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ . Éîõ, ñÿíèí ö÷öí þëöì ñÿàäÿòäèð. Ñÿíè þëäöðÿí
ñÿíÿ áþéöê èëòèôàò åòìèø îëàð. Þçöí ôèêèð åëÿ, ýþð ñÿíèí âöúóäóí áèð ýöëëÿíèí ãèéìÿòèíÿ äÿéÿðìè? Ñÿíÿ áþéöê òÿíáåù, ñÿíè áó ùàëÿòäÿ ãîéìàãäûð êè, þìðöéöí àõûðûíàäÿê àâàðà äîëàíûá, êþùíÿ ùþêóìÿòèí ãàéûòìàñûíà ìöíòÿçèð îëàñàí. Ýåò áóðàäàí, ýåò, ýåò. (Çÿíý ÷àëûð, ìèëèñèîíåð
äàõèë îëóð.) Áó êèøèíè àïàðûá, ãÿäèì õàíëûã ìåøÿíèí îðòàñûíäà éîëà áóðàõûá, ãàéûäàðñàí.
Ì è ë è ñ è î í å ð . Áàø öñòÿ. Ýåäÿê, ãîúà.
È ñ ê ÿ í ä ÿ ð ç à ä ÿ (ìèëèñèîíåðÿ ïóë âåðèð). Ýþòöð ïóëó. Áóíà ÷þðÿêäÿí, éàâàíëûãäàí àë âåð, þçö èëÿ àïàðñûí. (Ãîúàéà) Äè ýåò, ãîúà! Ñÿíèí
êèì îëäóüóíó ùå÷ êÿñ áèëìÿç. Ìÿí äÿ àðçóìà ÷àòäûì.
Ãîúà âÿ ìèëèñèîíåð ÷ûõûðëàð. Èñêÿíäÿðçàäÿ îíó éîëà ñàëûá, éåðèíäÿ ÿéëÿøèð.
Ñîíðà èêè ÿëè èëÿ áàøûíû òóòóá, þçöíö ìàñàíûí öñòöíÿ éûõûð.
ÏßÐÄß
__________
350
ÌßØßÄÈ ÃÓËÀÌ ÃÈÐÀßÒ ÞÉÐßÍÈÐ
Áèð ïÿðäÿ, èêè øÿêèëäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ:
Ìÿøÿäè Ãóëàì
Ø à ù ï ÿ ð è – îíóí àðâàäû
Ú à ù à í ý è ð – îíóí îüëó
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí
Ìèðçÿ Éóñèô
Íàòàøà
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
ßùâàëàò âàãå îëóð Ìÿøÿäè Ãóëàìûí åâèíäÿ. Ìÿøÿäè Ãóëàì ÿéëÿøèá, ÿëèíäÿ
÷îòýÿ, ùåñàá ÷ÿêèð. Ìèðçÿ Éóñèô, ÿëèíäÿ êèòàá, äóðóá.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Áó ýöí ñèçèí åâ õÿðúè ùÿìèøÿêèíäÿí áèðÿ éöç àðòûãäûð. Íÿ âàãå îëóá?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Íÿ èøèí âàð? Ùåñàáûíû äå. Áèð íå÷ÿ íÿôÿð ìîëëà
òÿëÿáÿ ÷àüûðìûøàì, àòàìà Ãóðàí îõóòäóðàúàüàì.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àëëàù ñÿíèí äÿ þëÿíëÿðèíÿ ðÿùìÿò åëÿñèí. Áèð-áèð
äå ýþðöì.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Áèð äÿíÿ òîéóã ö÷ ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è à ó ë à ì . Áó äà ö÷ ìàíàò òîéóã. Åâèí äàüûëìàñûí, ö÷ ìàíàòà áöòöí äÿíèç êÿíàðûíäàêû åâëÿðè àëìàã îëàðäû, è÷è úàâàùèðàò ãàðûøûãëû... Ñîíðà?..
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Áåø ýèðâÿíêÿ ñÿäðè äöéöñö áåø ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áó äà áåø ìàíàò.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Èêè ýèðâÿíêÿ éàü ñÿêêèç ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àëëàù åâèíè éûõñûí, áàããàë òàéôàñû, ùÿð éåðäÿ âàðñàí. Áèð íå÷ÿ ýöí áóíäàí ãàáàã ýåòìèøÿì éàü àëìàüà. Ñîðóøäóì ýèðâÿíêÿñè íå÷ÿéÿäèð? Äåäè ö÷ ìàíàòäûð. Äåäèì, áàëàì, íÿ ö÷öí áåëÿ
áàùà? Äåäè áó ýöí ãûçûë ãàëõûáäûð. Î ñÿáÿáäÿí éàü äà ãàëõûáäûð. Ãûçûë
àøàüû äöøÿíäÿ ýåòäèì éàü àëìàüà. Áó ñÿôÿð áåø ìàíàò äåäè. Äåäèì,
áàëàì, ãûçûë êè äöøöá, íèéÿ áåëÿ éàü ãàëõûá? Äåäè éàüûí èøè áàøãàäûð.
__________
Äåäèì Àëëàù èíñàôûíûçû êÿññèí.
351
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Ñÿùÿð äöêàíà êàüûç ýÿòèðÿí ðóñ áàëàñûíà âåðèëèá
èêè ãûçûë îíëóã. Áó äà åëÿð îòóç àëòû ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Îíó äÿôòÿðÿ éàçìà, ïîç ýåòñèí.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Îí äà éóìóðòà èêè ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áó äà èêè ìàíàò.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Àõóíäîâëàðûí ìàüàçàñûíäàí ãÿíä ýÿòèðÿí ùàìáàëà áèð ìàíàò.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áèð ìàíàò ùàíû, çàëûì îüëó çàëûì? Âóðóá ìÿíèì ïóëëàðûìû áåëÿ äàüûäûð. Àòàëàðûíûí ìàëû äåéèë. Àëíûíûí òÿðèíè òþêöá
ãàçàíìàéûá êè, ãÿäðèíè äÿ áèëñèí. Ñàáàù èíøàëëàù î ïèðêåøèêëÿðèí ùàìûñûíû ãîâàúàüàì.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Ìÿøÿäè, áó âàõòà ýþðÿ áèð ìàíàò ÷îõ äåéèë. Áèð
ýèðâÿíêÿ ÷þðÿê âåðìÿéèðëÿð.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áèð ùàìáàë äåéèë, ùÿð èøèíèç áåëÿäèð. Ùÿð úöìÿ
àõøàìû áåø-àëòû îíëóã õÿðú îëóð. Ùÿòòà ö÷ ìàíàò, à êèøè, äèëÿí÷è ïóëó ùåñàáäà ýþñòÿðèðñÿí.
Ì è ð ç ÿ É ó ñ è ô . Íÿ îëàð êè. Ýöíäÿ éöç ìàíàò, ñÿêñÿí ìàíàò ãàçàíìàüûìà áÿñ äåìÿéèðñÿí?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Éöç ìàíàòûí äà éåðè âàð. Ïóëó ùàâàéû äàüûòìàã îëìàç.
Ãàïûíûí äàëûíäàí çöìçöìÿ ñÿñè ýÿëèð. Ìÿøÿäè Ðàìàçàí äàõèë îëóð.
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí:
Ïÿðèøèí òöððåéè-òÿððàð, ýàùè ðàñò, ýàùè ýÿú,
Òþêöëìöø ãàìÿòÿ îéíàð, ýàùè ðàñò, ýàùè ýÿú.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . À Ìÿøÿäè Ðàìàçàí, íÿ îëóá éåíÿ êåôèí ÿðøèÿëàäà ñåéð åäèð? (Ìèðçÿ Éóñèôÿ) Äàùà àõøàìäûð, ýåò, ùåñàáû ñàáàù ÷ÿêÿðèê.
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí. Áóðàëàðäà éàðàìàç éîõäóð êè? (ßòðàôà áàõûð.)
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àðõàéûí îë, ñþçöíö äàíûø.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Ñÿí þë, èø âàð, íàüûë þçýÿäèð. Áó ýöí úóùóä
ãûçû èëÿ áàðûøìûøàì, àíúàã áèëìèðÿì åâäÿ íÿ áÿùàíÿ åëÿéÿúÿéÿì?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . À êèøè, áóýöíêö ýöí íÿ ýþçÿë ýöíäöð! Àëëàù
þìðöìöçäÿí ùåñàá åëÿìÿñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Íåúÿ, éîõñà ñÿí äÿ áàðûøìûñàí?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áàðûøìûñàí äà ñþçäöð?! Áó ýöí þçö ìÿíÿ êà__________
üûç ýþíäÿðèá. Àììà íåúÿ êàüûç? Ùÿð ùÿðôè éöç ìèëéîíà äÿéÿð. Éàçûð
352
êè, ìÿíèì ñåâýèëèì, Ìàøàäóøêàì. Ïÿù, ïÿù, ïÿù... Ìàøàäóøêà ñÿíèí áèð
úöò àëà ýþçëÿðèíÿ ãóðáàí îëñóí. Éàçûð êè, ìÿíèì ñåâýèëèì, Ìàøàäóøêàì, áó ýåúÿ åâäÿ áèð ãàçàí òîéóãïëîâ áèøèòäèðèá, ýÿòèð éàíûìà; ÿýÿð
ýÿòèðäèí, ñÿíÿ áèð úöò þïöø âåðÿúÿéÿì; ýÿòèðìÿñÿí, äàùà ýþçöìÿ ýþðöíìÿ. Íåúÿ éÿíè ýÿòèðìÿðÿì?! Áó úàíûìû òîéóã åäèá ïëîâóí áàøûíà
ãîéóá ãóëëóüóíà ýÿòèððÿì. Òàïøûðìûøàì, ïëîâ ùàçûð îëàúàã. Àíúàã,
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí, áèð ÿùâàëàò âàð. Ïëîâó àðâàä ùàçûðëàäû. ßáëÿù ãûçû åëÿ
áèëÿúÿê êè, ìÿí äÿ åâäÿ îòóðóá, áàëàëàðûìû áàøûìà éûüûá éåéÿúÿéÿì.
Àé ùàé. Øöêöð ùà. Äàùà íÿ áèëñèí:
Øÿêêÿðå Ìàçàíäàðàí, øÿêêÿðå Ùèíäèñòàí,
Ùÿð äî øèðèíÿñò, êîúàâó, àí êîúà.
Áèð èø âàð êè, ìÿí äÿ ñÿíèí êþêöíäÿéÿì. Áèëìèðÿì ïëîâó àðâàäûí ÿëèíäÿí íÿ òþâð àëàúàüàì, àé ìÿøÿäè Ðàìàçàí? Ùå÷ áèð ïëàí òàïà áèëìèðÿì. Àõû ñÿí áèð àüûëëû êèøèñÿí. Åøã ùàâàñû ìÿíèì ýþçöìö þðòöá, àüëûì
ùå÷ áèð çàä êÿñìèð.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Ìÿøÿäè Ðàìàçàíûí åâèíè Àëëàù éûõñûí. Àé
êèøè, êå÷ÿë äÿðìàí áèëñÿ, þç áàøûíà ÷àðÿ åäÿð. (Ôèêèðëÿøèð.) Éàâàø, éàâàø,
äåéÿñÿí òàïìûøàì.
Ì ÿ ø ÿ ä è à ó ë à ì . Äå, äå, ýþðöì, ãî÷àüûì.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Äåéèëÿí Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Êèìÿ?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Ñÿíèí èøèí éîõäóð, äåéèëÿí Àëëàù ðÿùìÿò
åëÿñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àõû êèìÿ? Áÿëêÿ ùå÷ ðÿùìÿòÿ ëàéèã äåéèë?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Áåëÿ ìÿíè ÿêèá, àäûìû Ðàìàçàí ãîéàí àòàéà.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Àòàì éàäûìà äöøÿí êèìè äÿðäèìèí ÿëàúûíû
òàïäûì.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Äå ýÿëñèí, àòàì ñÿíÿ ãóðáàí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í (éàâóãëàøûð). Áàõ, àðâàäëàðà äåéÿðèê êè, ýåäèðèê àõóíäóí ãóëëóüóíà, ãèðàÿò þéðÿíìÿéÿ. Ïëîâó äà, äåéÿðñÿí,
àïàðûðàì àõóíä èëÿ áÿðàáÿð éåìÿéÿ, âÿññàëàì.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì (áèð àç ôèêèðäÿí ñîíðà). Áÿñ åëÿ èñÿ èíäè àüûçàüûçà âåðèá àüëàøñàã íåúÿ îëàð?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . ×îõ éàõøû îëàð, áàøëà ýþðÿê.
__________
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Åâè éûõûëàí úàíûì âàé!
353
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Áàøûíà äàø äöøÿí úàíûì âàé!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Áöòöí èáàäÿòè ùÿäÿðÿ ýåäÿí úàíûì âàé!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ð à ì à ç à í . Úÿùÿííÿìÿ òÿïÿñè öñòÿ ñàëûíàí úàíûì âàé!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Úÿùÿííÿìäÿ èëàíëàðà, ÿãðÿáëÿðÿ, ýöðçÿëÿðÿ õþðÿê îëàí úàíûì âàé!
Äàëäàí ñÿñ åøèäèëèð.
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí. Èíêèð-ìèíêèð òîïïóçó àëòûíäà ÿçèëÿí úàíûì âàé!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì (ýåäèð ãàïûéà). Àðâàä åøèäèá, ÿêèë.
Ìÿøÿäè Ðàìàçàí ýåäèð.
Ø à ù ï ÿ ð è (äàõèë îëóð). À êèøè, íÿ îëóá áåëÿ àüûç-àüûçà âåðèá ìÿëÿøèðñèíèç?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àðâàä, ùå÷ ñîðóøìà, àòàìûçûí åâè éàìàíúà
éûõûëûá. Èíäèúÿ Ìÿøÿäè Ðàìàçàí áóðàäà èäè. Äåäè êè, áó ýöí àõóíäóí
éàíûíäà èäèì. Àõóíä áóéóðóá êè, ùÿð êÿñ ãèðàÿòèíè áèëìÿñÿ, ìèí èë
èáàäÿò åäÿ, åëÿ îíà ÿéèëèá-äöçÿëìÿê ãàëàúàã. Ãèéàìÿòäÿ îíóí
èáàäÿòèíÿ áèð ãÿïèê âåðìÿéÿúÿêëÿð. Áÿñ ìÿí áóäóð àëòìûø èëäèð èáàäÿò
åäèðÿì, Õîðàñàíà çèéàðÿòÿ ýåòìèøÿì. Áÿñ íåúÿ îëà áèëÿð êè, ìÿíèì áèð
áåëÿ èáàäÿòèì ùÿäÿðÿ ýåòñèí? Èíäè Ðàìàçàí àéû éàâóãëàøûð. ßëàúûì
éîõäóð. Ýÿðÿê ýåäèá ãèðàÿòèìè þéðÿíÿì. Ìÿøÿäè Ðàìàçàí äåéèð êè,
ùÿð ýöí îòàãäà îòóç-ãûðõ àäàì ãèðàÿò þéðÿíèð.
Ø à ù ï ÿ ð è . Ïëîâ áèøèá ùàçûðäûð, éå ýåò, íÿ þéðÿíèðñÿí þéðÿí.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, íÿ ãîéóá íÿ àõòàðûðñàí? Íÿ
ïëîâ, íÿ äîëìà, íÿ ôèñèíúàí, íÿ áàäûìúàí? Ùàìûñû çÿùðèìàð îëñóí. Ùå÷
çàä éåìÿéÿúÿéÿì. Ùàìûñû çÿùÿðäèð. Î ïëîâó áèð áþéöê ãàáà ÷ÿê,
òÿìèç ãàá îëñóí. Òîéóüó ãîé öñòöíÿ, áàüëà áèð òÿìèç äÿñìàëà, þçöìëÿ
ýþòöðöá àïàðûì àõóíäóí ãóëëóüóíà. Ùÿì äÿ îðàäà ãèðàÿò þéðÿíèì.
Ïëîâóí ãàëàíûíûí öñòöíÿ áèð-èêè éóìóðòà âóð, âåð óøàãëàð éåñèí. Ìÿíèì
áîüàçûì òèêèëèá, áó ñààò áèð ãàøûã ñó äà ýåòìÿç.
Ø à ù ï ÿ ð è . Íÿ äåéèðÿì, à êèøè, ñÿí äåéÿí îëñóí. Íîâðóç áàéðàìûíäàí ñîíðà áèð äÿôÿ òîéóãïëîâ áèøèá, î äà áåëÿ. Åéáè éîõäóð.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Åéáè éîõäóð, àðâàä. Ýÿëÿí úöìÿ àõøàìû éåíÿ
òîéóãïëîâ áèøèðèá óøàãëàðà âåðÿðñÿí. Ýåò ïëîâó ÷ÿê, ýÿòèð áóðà.
Àðâàä ýåäèð. Ìÿøÿäè Ãóëàì öñò-áàøûíû äöçÿëäÿíÿ êèìè ïëîâ ýÿëèð.
Ø à ù ï ÿ ð è . Àëà, àïàð. Ìÿøÿäè Ðàìàçàíûí ãû÷û ñûíñûí, ýÿëäè áó ýöí
__________
óøàãëàðûí ÷þðÿéèíÿ ìàíå îëäó, ùàðàì åëÿäè.
354
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Åëÿ ìÿí äÿ äåäèì. Äåäèì, ðÿùìÿòëèéèí îüëó,
áó ñþçö ñàáàù ýÿëèá ìÿíÿ õÿáÿð åäÿéäèí. Áó ýåúÿ áàëàëàðûì èëÿ ðàùàò
÷þðÿê éåéÿðäèì. Áîüàçûì, íÿ èñÿ, àðâàä, òþêöëäö (þñêöðöð). Ïÿðâÿðäèýàðà, ýöíàùêàð áÿíäÿíÿì. Þçöí ìÿíèì ýöíàùûìäàí êå÷. (Ýåäèð, áàéûðäàí ñÿñè ýÿëèð.) Àäà ôàéòîí!
Øàùïÿðè ýåäÿðêÿí îüëó Úàùàíýèð ýÿëèð.
Ú à ù à í ý è ð . Àíà, àòàì áó âÿäÿ ôàéòîí èëÿ ùàðàéà ýåòäè? Õåéèðäèðìè?
Ø à ù ï ÿ ð è . Íÿ áèëèì, áàëàì? Äåäè ýåäèðÿì àõóíäóí éàíûíà ãèðàÿò
þéðÿíèì.
Ú à ù à í ý è ð . Ùà... ùà... ùà... Ãèðàÿò! Àé áÿäáÿõò þâðÿòëÿð.
Ø à ù ï ÿ ð è . Íåúÿ? Éîõñà áèð øåé áèëèðñÿí?
Ú à ù à í ý è ð . Ùå÷ çàä áèëìèðÿì. Àòàì äîüðó äåéèð, ãèðàÿò þéðÿíìÿéÿ ýåäèá. ×þðÿéèìèçè éåéÿê, ñîíðà ÷àðøàáû ñàëàðñàí áàøûíà, äöøÿðñÿí
éàíûìà. Ñÿíè áèð áàø àïàððàì àòàìûí éàíûíà. Ýþðÿðñÿí íÿ ýþçÿë ãèðàÿò
þéðÿíèð. Ýåäÿê, áÿäáÿõò àòàìûí ãèðàÿòè âàð. Ùà... ùà... ùà...
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Âàãå îëóð Íàòàøàíûí îòàüûíäà. Ìÿøÿäè Ãóëàì ÿéëÿøèá áàøûíäà àðàã÷ûí. Íàòàøà
ãîëóíó îíóí áîéíóíà ñàëûá, øÿðàá âåðèð.
Í à ò à ø à . Áó ðóìêàíû äà ìÿíèì ñàüëûüûìà âóð.
Ì ÿ ø ÿ ä è à ó ë à ì . È÷ìèðÿì, àé ìÿøÿäèíèí ìàðàë áàëàñû, äÿõè äîéìóøàì.
Í à ò à ø à . Ìÿíèì ñàüëûüûìà è÷ìèðñÿí, ìÿí äÿ ñÿíäÿí êöñÿúÿéÿì.
Þëñÿí äÿ ñÿíÿ þïöø âåðìÿéÿúÿéÿì.
Ì ÿ ø ÿ ä è à ó ë à ì . È÷ñÿì, þïöø âåðÿðñÿí?
Í à ò à ø à . ßëáÿòòÿ.
Ì ÿ ø ÿ ä è à ó ë à ì . Âåð áóðà, àé ìàäàì. (È÷èð.) Áèð áóñÿ ìÿíäÿí
åëÿìÿ ìöçàéèãÿ. Ìÿí ñÿíäÿí åòìÿðÿì ìöçàéèãÿ. Úàí, äè áóõàãäàí
èêè áóñÿ âåð.
Í à ò à ø à . Ñîíðà.. ñîíðà. Ýþðöðÿì éóõóí ýÿëèð. Ýÿë óçàí òÿõòèí
öñòöíäÿ.
__________
Ìÿøÿäè Ãóëàìû òÿõòèí öñòÿ óçàäûð.
355
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . ßéëÿø éàíûìäà, áàøûìû àë äèçèíèí öñòöíÿ.
Í à ò à ø à (îíóí ïóë áóìàæíèêèíè ÷ûõàðûð). Äåéèëÿí ëéóáëéó.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ëîáëó, ëîáëó.
Í à ò à ø à . ßìÿëëè äå, ëéóáëéó, ëéóáëéó...
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ëîáëó, ëîáëó.
Í à ò à ø à . Ëéóáëéó äå, ìàøàäóøêà.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ëîáëó... Éåíÿ ëîáëó.
Úàùàíýèð âÿ Øàùïÿðè ýÿëèðëÿð.
Ø à ù ï ÿ ð è . À ñÿíèí öñòöíÿ êöë òþêöëñöí, áåëÿ ãèðàÿò þéðÿíèðñÿí? Ùÿ?
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì (Øàùïÿðèíèí öñòöíÿ ýåäèð). Ëîáëó, ëîáëó...
Ø à ù ï ÿ ð è . Àëëàù ñÿíè áóíäàí äà ïèñ ýöíÿ ñàëñûí. Ýåòäèéèí Õîðàñàí
ñÿíÿ ãÿíèì îëñóí. Áó ñèôÿò ñÿíèí ñàããàëûíà éàðàøûð?!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àðâàä, àúûüûí òóòìàñûí. Àòàíûí ýîðó ùàããû, ñÿí
÷îõ éàõøû àðâàäñàí. Àëëàù ñÿíèí àòàíû ñîâíàðõîç åëÿñèí. Ùàìûñûíû þéðÿíìèøÿì àíúàã áèð âÿëÿççàëèí ÷ûõìàéûð. Âàëàççàëèìèê... âàëàççàëèìèê...
Ø à ù ï ÿ ð è . Êÿñ ñÿñèíè, ìóðäàð ïéàíèñêÿ...
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Àðâàä, ñÿíèí úàíûí ö÷öí þéðÿíìèøÿì. Éàëàí
äåìèðÿì. Éàëàí äåéèðÿìñÿ, àòàíûí ýîðóíäà ãóðáàüà îëóì, ãóð-ãóð ãóðóëäàéûì. Èò îëóì, ùàì... ùàì... ìûð-ìûð ìûðûëäàéûì. Ùàìûñûíû áèëèðÿì.
Ìÿñÿëÿí, ëîáëó... ëîáëó.
Ø à ù ï ÿ ð è . Êöë áàøûíà, äàø äöøñöí áàøûíà, Àëëàù ñÿíè éîõ åëÿñèí!
Ú à ù à í ý è ð (ãîëóíäàí äàðòûð). Ýåäÿê åâÿ, àòà.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Âàëàççàëèìèê, âàëàççàëèìèê... çûíäûã îüëó çûíäûã.
Ú à ù à í ý è ð . ×îõ ýþçÿë... ×îõ ýþçÿë. Ýåäÿê.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ýþçÿë þéðÿíìèøÿì. Áàõ, àðâàä, îüëóí ñÿíäÿí
÷îõ áèëèð, äåéèð ýþçÿë áèëèðñÿí. Âàëàççàëèìèê... Ýþðöðñÿí íåúÿ þéðÿíìèøÿì! Ùÿ, ëîáëó, ëîáëó.
Ø à ù ï ÿ ð è . Àëëàù öçöíö ãàðà åëÿñèí!
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì . Ëîáëó... ëîáëó... ëîáëó...
Ø à ù ï ÿ ð è . Äöø ãàáàüûìà, àáûðñûç! Ñÿíÿ áèð ëîáéÿ éåäèðäÿðÿì, þëÿíÿ êèìè éàäûíäà ãàëàð, äàäû äàìàüûíäàí ýåòìÿç.
Ì ÿ ø ÿ ä è Ã ó ë à ì (ýåäÿðêÿí). Âàëàççàëèìèê... ëîáëó, ëîáëó...
Ìÿøÿäè Ãóëàìû àïàðûðëàð. Íàòàøà îíëàðûí äàëûíúà áàõûð, ñîíðà ýöëÿ-ýöëÿ
ãàéûäûð, ÿëèíäÿ äÿ Ìÿøÿäè Ãóëàìûí ïóë áóìàæíèêè.
__________
ÏßÐÄß
356
ÃÀÄÛÍËÀÐ ÁÀÉÐÀÌÛ
(8 Ìàðò)
Èêè ïÿðäÿëè ïéåñ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ:
}
Çàìàí
Ôåéçè
êÿíäëèëÿð
Áàëàêèøè
Ùàäè
Ú à ù à í – Çàìàíûí àðâàäû
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ – Çàìàíûí ãûçû
Áèðèíúè ãàäûí
Èêèíúè ãàäûí
Úàùàíûí ãîíàãëàðû
Ñàèð ãàäûíëàð
}
Àùûë ãàäûí
êÿíä ãûçëàðû
Áèðèíúè ãûç
Èêèíúè ãûç
Ú à á á à ð – ìöÿëëèì
Ìÿðêÿçäÿí ýÿëìèø íöìàéÿíäÿ
Ãàäûíëàð, ãûçëàð, ïèîåíåðëÿð, ìÿêòÿá
óøàãëàðû, úàâàíëàð, êÿíä ÿùàëèñè
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ßùâàëàò Àçÿðáàéúàí êÿíäëÿðèíäÿí áèðèíäÿ âàãå îëóð. Ãîë÷îìàã Çàìàíûí
åâèíäÿ êÿíäèí ùàìïàëàðûíäàí áèð íå÷ÿ íÿôÿð ÿéëÿøìèøëÿð.
Ç à ì à í . À êèøèëÿð, áèç ùàìûìûç áó ñààò áèíàìóñ îëìóøóã! Áóíäàí
ñîíðà áèç àäûìûçû êèøè ãîéóá áàøûìûçà ïàïàã ýåéèá, åë è÷èíÿ ÷ûõà áèëìÿéÿúÿéèê. Àðâàäëàðû ýÿòèðèá ìèíäèðèáëÿð áèçèì áîéíóìóçà. Èìäè, îäóð,
ãóäóðóáëàð, ùÿðÿñèíèí àüçûíäàí áèð ëîüàç ÷ûõûð! Áó éàçûãúûüàç áàøû ãàïàçëû, ãîéóí êèìè àðâàäëàðûí ùÿð áèðè ãûçìûø øèðÿ äþíöá, äöøöáëÿð áèçèì
úàíûìûçà! Öñòëÿðèíÿ ÿë ãàëäûðñàí, äåéèð, áó ñààò ýåäèá øèêàéÿò åëÿðÿì,
ñÿíè òóòóá ãàçàìàòà ñàëàðëàð!
Ô å é ç è . Úàíûì, ùå÷ çàä äåéèë, éÿãèí äöíéàíûí àõûðûäûð! Áóíäàí
ãàáàã òîéóã õîðóç êèìè áàíëàéàíäà áàøûíû êÿñèðäèëÿð. Èìäè òîéóãëàð
ùàìûñû õîðóç îëóáëàð. Ýÿðÿê èìäè äÿ õîðóçëàð éóìóðòà öñòöíäÿ úöúÿ
÷ûõàðäàëàð.
Á à ë à ê è ø è . Éóìóðòà öñòöíäÿ éàòûá úöúÿ ÷ûõàðòìàã áó ñààò åëÿ ìÿ__________
íèì ïåøÿìäèð. Áèð äÿ ýþðäöí êè, àðâàä äåéèð: à êèøè, ñÿí óøàãëàðà ìó357
üàéàò îë, áó ýöí íöìàéÿíäÿ èúëàñûíà, íÿ áèëèì, ñàâàä êóðñóíà, íÿ áèëèì
ùàðàéà ýåäÿúÿéÿì. Äåéèðÿì, à ìöðòÿäèí ãûçû, ìÿí óøàã ñàõëàìàüû íÿ
áèëèðÿì? Ìÿí èíÿê ñàüìàüû íÿ áèëèðÿì? Áóäóð, ÷óõàì äàüûëûá, áó ýöí
îðàéà ýåòìÿê ÿâÿçèíÿ, õàíà ãóðóá ìÿíÿ áèð ÷óõàëûã øàë òîõó. Úàâàáûíäàí ýþð ìÿíÿ íÿ äåéèð: ìÿí ñå÷èëìèøÿì, âÿçèôÿìäèð êè, ýÿðÿê ýåäèá
èøëÿéÿì. Ñÿí äÿ ìÿíÿ ìàíå îëà áèëìÿçñÿí! Àé ñèçè áèçèì áàøûìûçà
÷ûõàðäàíëàð äÿðáÿäÿð äöøñöíëÿð!
Ù à ä è . Ìÿíèì àðâàäûìû ùàìûíûç òàíûéûðñûíûç. Àëëàùûí àüçû îòëó áèð
ùåéâàíû èäè. Ùàìû äåéèðäè êè, ìÿëÿñÿ, ÿòè ùàëàëäûð. Áàøûíà éöç ãàïàç
âóðñàéäûí, éóõàðû áàõìàçäû. Áèð ýöí îðóúóíó éåìÿçäè, íàìàçûíû êå÷èðìÿçäè, ùÿìèøÿ äÿ äåéèðäè êè, à êèøè, ñÿí àòàíûí ýîðó, ìÿíè áèð Õîðàñàíà àïàð, ýåäèì àüàìû çèéàðÿò åäèì. Èìäè íàìàçûí äà, îðóúóí äà âàõòûíû
éàäûíäàí ÷ûõàðûáäûð. Àõìàüûí ãûçû, íÿíÿì éàøûíà ÷àòûá, èìäè áàøëàéûá
êè, äÿðñ îõóéóðàì. Øóðàäà ýåäèá ÷àëûøàúàüàì. Åëÿ áèë êè, áó êÿíäèí
êèøèëÿðè øóðàíûí èøëÿðèíè îíñóç àïàðà áèëìÿéÿúÿêëÿð.
Ç à ì à í . Éîõ, úàíûì, áóíà áèð òÿùÿð ÷ÿêìÿê ëàçûìäûð. Àðâàä úÿùÿííÿì, ïèñäèð, áîøàðñàí ýåäÿð èøèíÿ. Áóíäàí äà éàìàí äÿðäèìèç âàð.
Àðâàäëàðà áàõûá ãûçëàðûìûç äà ïèñ þéðÿíèðëÿð. Èìäè ãûçëàðûí ùÿðÿñè ãîëòóüóíà áèð êèòàá âóðóáäóð êè, äÿðñ îõóìàüà ýåäèðÿì. Ãûçëàðûìûç äà
îõóäóëàð, ìîëëà îëäóëàð, èøèìèç áèòäè. Áàøëàéàúàãëàð úàâàí îüëàíëàðà êàüûç éàçìàüà, îíäà ýÿë åøøÿéèíè ïàë÷ûãäàí ÷ûõàðò äà! Àðâàä, àòàíûí ýîðóíó ñåâèðñÿí, àðû, íàìóñó éåìèñÿí, Àëëàù ÿçàáûíû âåðñèí, áàðû áó ãûçëàðû ðàùàò ãîé, ìÿíè áèíàìóñ åëÿìÿ! Äåéèð, àõìàã äàíûøìà, êþùíÿ
ôèêèðëÿðè áàøûíäàí ÷ûõàðò, ãûçëà îüëàíûí íÿ òÿôàâöòö âàð? Ãûç äà îüëàí
êèìè èíñàí äåéèëìè? Î äà èñòÿìÿçìè êè, à÷ûã ýþçëÿ äöíéà èøûüûíà
áàõñûí? Áèëìèðÿì ìöðòÿäèí ãûçû áó äèëëÿðè ùàðàäàí þéðÿíèáäèð? Ìÿíè
áåëÿ äàíûøûüà áàñûð êè, ëàï ìàò ãàëûá, úàâàá äà âåðÿ áèëìèðÿì.
Ô å é ç è . Áèð ýöí àðâàäû ÷àüûðûá äåäèì, éà àðâàä, ýÿë ÿéðè îòóðàã,
äöç äàíûøàã. Ñÿí áèëìÿððÿ àáðû, ùÿéàíû ãóðøàüûíà äöéöíëÿìèñÿí. Ìÿí
äÿ îëìóøàì áèíàìóñ. Ýöíäÿ áèð ãà÷ûðñàí ñîáðàíéàëàðà, éûüûíúàãëàðà, íÿìÿíÿãîìëàðà, àäëàðûíû äà äèëèì òóòìóð. Î ýöíëÿðè äÿ äåéèð êè, ýåäèá øóðàäà êèøèëÿðèí è÷èíäÿ äàíûøûðìûø. Èìäè êè áåëÿäèð, äåéèðÿì, åëÿ áèðäèáëè áîøàí
ýåò! Îíäàí ñîíðà íÿ ãÿëÿò åëÿéÿúÿêñÿí, þçöí áèëÿðñÿí. Äåéèð, ÷îõ äàíûøìà, áîøàíìàã ëàçûì îëñà, ñÿíÿ äåéÿðÿì. Äåéèðÿì, àé àëà äîíãóçóí ãûçû,
ñÿíè áîøàìàã èõòèéàðû ìÿíäÿäèð, éà éîõ? Äåéèð, îíëàð êå÷ìèø îëà! Î ñÿíèí
øÿðèÿòèíäèð. Äåéèðÿì, àðâàä, øÿðèÿòÿ äÿ øÿêê ýÿòèðèðñÿí? Äåéèð, áó øÿðèÿòè
__________
éàçàí ùàìûñû êèøèëÿðäèð, àðâàäëàð éàçñàéäûëàð, áåëÿ éàçìàçäûëàð.
358
Ç à ì à í . Ãàðäàøëàð, áóðàäà îòóðóá áîüàç éûðòìàãäàí ôàéäà éîõäóð. Äóðóí, áóðàäàí ùàìûìûç ýåäÿê ìîëëà Õÿëèë àõóíäóí éàíûíà. Éåíÿ
î áèçäÿí àüûëëûäûð. Ýþðÿê íÿ ìÿñëÿùÿò ýþðÿúÿê. Áó òöñòö áèð áèçèì áàúàìûçäàí ÷ûõìûð, ùàìûíûí áàúàñûíäàí ÷ûõûð.
Á à ë à ê è ø è . Ïèñ ìÿñëÿùÿò äåéèë. Àõûð, àé Çàìàí êèøè, áèð áóðàéà áèð
èøäÿí þòðö ýÿëìèøèê.
Ç à ì à í . Íåúÿ èø, õåéèð îëà?
Á à ë à ê è ø è . Èíøàëëàù õåéèðäèð. Øÿð äöøìÿíèí ãàïûñûíäàí ýèðñèí. Ñÿí
áó Ùàäè êèøèíè íåúÿ òàíûéûðñàí?
Ç à ì à í . Ùàäè êèøèíè êèì òàíûìûð? Áóíóí êèìè äöç, äîüðó àäàì
ùàðàäà òàïûëàð?
Á à ë à ê è ø è . ×îõ ýþçÿë. Àòàí ðÿùìÿòëèê. Áóíóí îüëó Ãÿäèìè íåúÿ
ýþðöðñÿí?
Ç à ì à í . Íèéÿ, éàõøû îüëàíäûð. ßêÿí, òþêÿí, ãî÷àã, ÿëèíäÿí ùÿð èø
ýÿëÿí îüëàíäûð. Àëëàù þç ïÿíàùûíäà ñàõëàñûí.
Á à ë à ê è ø è . Èìäè áèçèì áóðàéà ýÿëìÿéèìèçäÿí ãÿñäèìèç áóäóð êè,
Ùàäèíèí îüëó Ãÿäèìè ñÿíÿ îüóëëóüà âåðÿê. Ñÿí äÿ ýÿðÿê áèçèì ñþçöìöçö éåðÿ ñàëìàéàñàí. Áèð ãûç ÿââÿë-àõûð áèð îüëàíà ãèñìÿò îëàñûäûð.
Ùàäèäÿí éàõøû ãîùóì, Ãÿäèìäÿí éàõøû éåçíÿíè äÿ ñÿí òàïìàéàúàãñàí.
Ç à ì à í . Ìÿí ùå÷ âÿäÿ Ãÿäèìÿ áèëàéèã îüëàí äåìÿðÿì. Éàõøû,
áàøûàøàüû, ùÿéàëû îüëàíäûð. Ùàäè äÿ íÿèíêè þç êÿíäèìèçäÿ, ùÿòòà úÿìè
ìàùàëäà àáûðëû áèð àäàì ñàéûëûð. Àíúàã, èçèí âåðèí, áèð ãûçûí àíàñû èëÿ äÿ
äàíûøûì. Îíóí äà öðÿéèíè áèëèì. Ñîíðà ñèçÿ úàâàá âåðÿðÿì. Êå÷ÿí âàõòëàð îëñàéäû, äèíìÿç-ñþéëÿìÿç äåéÿðäèì: “Àëëàù õåéèð âåðñèí!”. Àììà
èíäè þçöíöç àðâàäëàðûí õàñèééÿòëÿðèíÿ áÿëÿäñèíèç. Êèøèíèí áèð ñþçöíÿ
îòóç áèð úàâàá âåðèðëÿð.
Á à ë à ê è ø è . Íÿ åéèá åëÿð, àðâàäûíëà äà áèð äàíûø. Éÿãèí îíóí äà áèð
ñþçö îëìàéàúàã.
Ù à ä è . Åéáè éîõäóð, äàíûø, ñàáàù úàâàáûíà ýÿëÿðÿì.
Á à ë à ê è ø è . Èíøàëëàù, ÿëèíèç éàõøû éàüà áóëàøàð. Èìäè ãàëõ, Çàìàí
êèøè, äöø ãàáàüà, ýåäÿê, ýþðÿê àõóíä áèçÿ íÿ éîë ýþñòÿðÿúÿê.
Ç à ì à í . Ñèç éàâàø-éàâàø ýåäèí, ìÿí äÿ äàëäàí ýÿëèá ñèçÿ ÷àòàðàì.
Ãîíàãëàð áèð-áèð ÷ûõûðëàð.
Á à ë à ê è ø è . Ãûðûëàñûíûç ñèçè, àé àðâàä òàéôàñû!
__________
Ô å é ç è . Òîõóìóíóç êàëàíà äöøñöí, êàëàíà äà áèð îä.
359
Ç à ì à í . Àìèí, éà ðÿááè! (Ãîíàãëàðû éîëà ñàëûá, ãàéûäûð.)
Ú à ù à í (äàõèë îëóð). Êèøè, éåíÿ äîñò-àøíàëàðûíû áàøûíà éûüìûñàí,
õåéèðäèðìè?
Ç à ì à í (øóõëóãëà). Ñÿí ùÿð ýöí ýåäèá, ñîáðàíéàëàðäà øàôòàëû òàáàüû êèìè îðòàëûüà àòûëûá ðå÷ îõóéóðñàí, áèç äÿ äóë, ñàùèáñèç àäàìëàð êèìè
áèð éåðÿ éûüûøûá þç ýöíöìöçÿ àüëàéûðûã. Äåìÿëè, áóíà äà ýÿðÿê ñèçäÿí
èçèí èñòÿéÿê?
Ú à ù à í . À áàëàì, àüëàìàëû ýöíëÿð êå÷äè. Èìäè èñÿ ñåâèíìÿëè, õîøëàíìàëû ýöíëÿðèìèç ýÿëèáäèð!
Ç à ì à í . Çàðàôàò ãàëñûí êÿíàðäà, áèð ýÿë îòóð, ñÿíÿ áèð íå÷ÿ äåìÿëè
ñþçöì âàð.
Ú à ù à í . ßýÿð éåíÿ ìÿíèìëÿ øÿðèÿòäÿí, çàääàí äàíûøàúàãñàí, áîø
éåðÿ áàøûíû àüðûäûá, ìÿíèì äÿ âàõòûìû ÿëèìäÿí àëìà.
Ç à ì à í . Éîõ, øÿðèÿòäÿí äàíûøìàéàúàüàì. Ñÿí áèð éîëëóã áóüäà
éåéèá úÿííÿòäÿí ÷ûõìûñàí. Ìÿí äÿ äàíûøìàãäàí éîðóëìóøàì. Îòóð,
àéðû ñþùáÿò âàð.
Ú à ù à í (îòóðóð). Äè îòóðäóì, áóéóð ýþðÿê.
Ç à ì à í . Áó êèøèëÿð áèëèðñÿí íÿ ö÷öí ýÿëìèøäèëÿð?
Ú à ù à í . Éîõ, áèëìèðÿì, ñþéëÿ ñÿí áèëÿðÿì.
Ç à ì à í . Áóíëàð åë÷èëèéÿ ýÿëìèøäèëÿð. Áèçèì Íþâðÿñòÿíè Ùàäèíèí
îüëó Ãÿäèìÿ èñòÿéèðëÿð.
Ú à ù à í . Éÿãèí ñÿí äÿ äåäèí “Àëëàù õåéèð âåðñèí!”. Áåëÿìè?
Ç à ì à í . Åëÿ îíóí êèìè áèð èø îëäó. Äåäèì ñÿíÿ ýÿíÿøìÿñÿì
ãóðòàðàí úàâàá âåðÿ áèëìÿðÿì. Ùàäèíèí îüëó áèð éàõøû îüëàíäûð. Ùàäè
äÿ ùÿð áèð éåðäÿ ñàéûëàí áèð àäàìäûð.
Ú à ù à í . Ùàäè äÿ éàõøû êèøèäèð, îüëó äà éàõøû îüëàíäûð. Èìäè ìÿí äÿ
ñÿíäÿí áèð øåé ñîðóøóì. Áèðúÿ äå ýþðöì êè, ñÿí ýþéäÿí äöøìöñÿí, éîõñà î äöíéàäàí ýÿëìèñÿí? Àõìàã êèøè, áóäóð, òàìàì îí èëäèð, äþðä ÿòðàôûíäà ÷ÿêèú âóðóðëàð. Ñÿí äåéèðñÿí, áó íÿ òàããàòóãäóð? Âàé ñÿíèí áàøûíà äàø äöøñöí! Éàõøû, Ùàäèíèí îüëóíà ñÿí ÿðÿ ýåäÿúÿêñÿí, éîõñà ìÿí?
Ç à ì à í . Íÿäèð, éîõñà äåäèéèí áóäóð, ìÿí îí áåø éàøûíäà ãûçëà
ìÿñëÿùÿòÿ îòóðóì? Åëÿ áèðúÿ áó ãàëìûøäû, àðâàä! Àòàìûí ýîðó ùàããû,
ìÿíè úàíà äîéäóðàúàãñàí, àõûð áèð ýöí ñÿíè äÿ þëäöðÿúÿéÿì, óøàãëàðûí
äà áèð-áèð áàøëàðûíû êÿñÿúÿéÿì. Ãîé îíäàí ñîíðà ìÿíè äÿ àïàðûá ýöëëÿ
ãàáàüûíà ãîéñóíëàð. Äàùà áó éåðÿäÿê àäàìû ñàéìàìàçëûã îëìàç êè!
Ëàï áèð áåëÿ àü åëÿìÿê îëìàç êè! Àòà îëàñàí, þç ãûçûíû ÿðÿ âåðìÿéÿ
__________
èõòèéàðûí îëìàñûí? Áó ùàíñû øÿðèÿòäÿäèð, ùàíñû çàêîíäàäûð? (Ïàïàüûíû
360
áàøûíäàí ýþòöðöá éåðÿ ÷ûðïûð.) Àé ñàùèáñèç ãàëàñàí áåëÿ ïàïàã! (Úàùàí
ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëöð.) Íèéÿ ýöëöðñÿí, àé ìöðòÿäèí ãûçû?!
Ú à ù à í . Íÿòèúÿñèíè ýþðÿðñÿí! (×àüûðûð.) Àé Íþâðÿñòÿ, àé Íþâðÿñòÿ!..
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ (äàõèë îëóð). Íÿ äåéèðäèí, àíà?
Ú à ù à í . Àòàí ñÿíè Ãÿäèìÿ âåðìÿê èñòÿéèð, íÿ äåéèðñÿí?
Ç à ì à í (Íþâðÿñòÿéÿ). Àé ãûç, ÷ÿêèë áóðàäàí úÿùÿííÿìÿ! (Úàùàíà)
Àé àðâàä, áó óøàüû íèéÿ ÷àüûðûá, öçöíö à÷ûðñàí?
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Àòà, ùÿëÿ ìÿí äÿðñ îõóéóðàì, åëÿ êè îõóäóì ãóðòàðäûì, áÿéÿíäèéèì îüëàíëàðûí áèðèñèíÿ äÿ ýåäÿðÿì. Áèð äÿ, àòà úàí, ãîéóí
ñàòìûðñàí, êå÷è ñàòìûðñàí. Ìÿíäÿí õÿáÿðñèç ìÿíè íåúÿ ÿðÿ âåðèðñÿí?
Ç à ì à í (ãÿçÿáëè). Àõìàã ãûçûíûí äàíûøûüûíà áàõ! Äîüðó äåéèáëÿð,
àíàñû ÷ûõàí àüàúû áàëàñû áóäàã-áóäàã ýÿçÿð! Áåëÿ àíàäàí áåëÿ ãûç
òþðÿéÿúÿêäèð! Çàìàíàíûç äàüûëñûí! Ñèçÿ òÿðáèéÿ âåðÿíèí åâè éûõûëñûí!
ßáëÿùèí ãûçû, åëÿ áó ñààò èòèëÿðñÿí ýþçöìöí ãàáàüûíäàí. Îòóðàðñàí åâäÿ,
ãàïûäàí ÷þëÿ ÷ûõàðñàí, äóðóá ãû÷ûíû ñûíäûðàðàì. Ýÿëèá ñÿíèí î êèòàáëàðûíûí ùàìûñûíà îä âóðàúàüàì! Áèð äÿ óøêîëà àäû ÷ÿêñÿí, äèëèíè òóòóá
äèáèíäÿí êÿñÿúÿéÿì. ×ÿêèë áóðàäàí, áèùÿéà!
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Êÿíäèí ãûçëàðû ùàìûñû îõóéóð. Ìÿí äÿ îõóéàúàüàì.
Ñÿíèí äÿ ìÿíè ìÿêòÿáäÿí ÷ûõàðìàüà ùå÷ èõòèéàðûí éîõäóð.
Ç à ì à í . Ìÿíèì èõòèéàðûì éîõäóð? Ìöðòÿäèí ãûçû, éîõñà ìÿí àòà
äåéèëÿì? Èìäè ìÿí ñÿíÿ þç èõòèéàðûìû ýþñòÿðÿðÿì. Áóäóð, ýåäèðÿì
àõóíäóí éàíûíà, îðàäà ìÿí ñÿíèí êÿáèíèíè Ùàäèíèí îüëó Ãÿäèìÿ êÿñäèðÿðÿì. Îíäà ñÿíèí áó óçóí äèëèí ýþäÿëÿð!
Ú à ù à í . Çàêîí îí áåø éàøûíäà ãûçû ÿðÿ âåðìÿéÿ èõòèéàð âåðìèð!
Ç à ì à í . Çàêîí èõòèéàð âåðìèð, øÿðèÿò èõòèéàð âåðèð. À ìöðòÿäèí
áàëàëàðû, ìÿíèì àòàëûã èõòèéàðûìû ÿëèìäÿí àëäûíûç, íàìóñóìó òàïäàëàäûíûç, øÿðèÿòèìè äÿ ÿëèìäÿí àëàúàãñûíûç?! Øÿðèÿò äîããóç éàøûíäà ãûçëàðû
ÿðÿ âåðìÿéè ðÿâà ýþðöð, ãóðòàðäû ýåòäè. Ìÿíèì ãàðøûìà çàêîí ÷ûõàðàíëàðûí ãàðøûñûíà øÿðèÿò ÷ûõàðäàðàì. Ýþðÿê êèì ýöúëöäöð!
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Èøèí éîõäóð, àíà, ãîé íÿ áèëèð åëÿñèí. Î, àõóíäóí éàíûíà ýåäÿð, ìÿí äÿ êÿíä øóðàñûíûí. Îíäàí ñîíðà êèì ýöúëö îëäóüóí
áàõûá ýþðÿðèê. Äóð, àòà, áóéóð àõóíäóí ãóëëóüóíà!
Ç à ì à í . Ýåäÿðÿì äÿ, ñÿíèí î ãóðä äöøìöø äèëèíè äÿ éàõøû êÿñÿðÿì! (Äóðóð.)
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ýåò, ýåò!..
Ç à ì à í (ýåäÿ-ýåäÿ). Ëàìÿçùÿá óøàüû ëàìÿçùÿá. Èìäè ñèçÿ
__________
ÿëèìèí ñóéóíó ýþñòÿðÿðÿì (Úÿëä ÷ûõûð.)
361
Ú à ù à í . Ãî÷àã ãûçûì, éàõøû úàâàá âåðäèí.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . íåúÿ åëÿéèì, àíà? Áèð äÿ ýþðÿúÿêñÿí ýÿëäè ãàïûíû áàüëàäû. Áèð ýåúÿäÿ ýþòöðöá áèð àõìàüûí áèðèñèíèí òÿðêèíÿ àòäû. Áó ñààò ýåäèá êÿíä øóðàñûíà äåéÿúÿéÿì êè, àòàì ìÿíè îõóòìàã èñòÿìèð, þçöìö
äÿ ÿðÿ âåðèð. (Ýåäèð. Ãàïû à÷ûëûð, áåø-àëòû íÿôÿð ãàäûí è÷ÿðè äàõèë îëóðëàð).
Ú à ù à í . Íÿ âàð, àé àðâàäëàð, õåéèðèðìè?
Á è ð è í ú è ã à ä û í . Õåéèð îëìàìûø íÿ âàð? Ñÿíèí úàíûí ö÷öí, áöòöí
êÿíäèí àðâàäëàðûíû ýþðìöøöê. Èìäèéÿäÿê éàòäûãëàðû áÿñäèð, ýÿðÿê ùàìûñû áóýöíêö ñå÷êèéÿ ýåòñèíëÿð. Äàùà áèð íÿôÿð “àé ìÿí óøàãëàðûìû
éèéÿñèç ãîéóá úàìààò èøëÿðèíÿ ìÿøüóë îëà áèëìÿðÿì” äåìèð. Ùàìû áó
îí èëèí ìöääÿòèíäÿ ëàçûìûíúà àéûëûáäûð.
È ê è í ú è ã à ä û í . Åëÿ êè, ìÿíè äÿ èñòÿäèëÿð àïàðûá èø öñòÿ ãîéñóíëàð,
éàëâàðäûì, äåäèì àìàíäûð, ìÿíè óøàãëàðûìäàí àéûðìàéûí. Ìÿíèì áàëàëàðûì ýþçöìöí ãàáàüûíäà îëìàñàëàð, áèð äÿãèãÿ ðàùàò îëà áèëìÿðÿì.
Àõûðû îëìàäû, ÿë ÷ÿêìÿäèëÿð, àïàðûá ãàäûíëàð øþáÿñèíäÿ îòóðòäóëàð. Ìÿí
úàìààò èøèíèí, úàìààò ãóëëóüóíóí áåëÿ øèðèí îëäóüóíó áèëìèðäèì.
à à ä û í ë à ð ä à í á è ð í å ÷ ÿ ñ è . Áåëÿäèð, ùÿãèãÿò áåëÿäèð!..
Ú à ù à í . Èìäè áèçèì ùöãóãóìóç êèøèëÿðëÿ áÿðàáÿðäèð. Ýÿðÿê áèç äÿ
þç áàúàðûüûìûçû ýþñòÿðÿê. Êÿíä øóðàñûíà ãàäûíëàðäàí áèð íå÷ÿ íÿôÿð
öçâ ñå÷ÿê. Áàúàðñàã, øóðà ñÿäðèíè äÿ ãàäûíäàí ñå÷ÿê!
à à ä û í ë à ð . Úàùàí õàëà äöç äåéèð, áåëÿ äÿ åäèëìÿëèäèð!
Ú à ù à í . Êÿíäèìèçèí ìÿêòÿáè éîõäóð, áóëàüû éîõäóð. Áó ñå÷êèäÿ
ÿí áàúàðûãëû âÿ ãàíàúàãëû àäàìëàðû øóðàéà ñå÷ìÿëèéèê êè, áó ìÿñÿëÿëÿðè
ùÿéàòà êå÷èðòñèíëÿð! Úàìààòûí ãàðà ñó è÷ìÿêäÿí ùàìûñûíûí ãàðíû øèøèáäèð. ×àëûøûá êÿíäÿ áèð áóëàã ñóéó ýÿòèðòìÿê ëàçûìäûð. Àðâàäëàðûìûç áàùàð
ýèðÿíäÿí ñîíðà ïàéûçûí àõûðûíàäÿê áàüäà, ÿêèíäÿ ýåäèá èøëÿéèðëÿð. Àéà,
áèð éåð ëàçûìäûðìû êè, èøÿ ýåäÿí àðâàäëàð êþðïÿ óøàãëàðûíû àïàðûá îðàäà
ãîéñóíëàð? Áóíäàí þòðö äÿ ÷îúóã éàñëèñè à÷ìàã ëàçûìäûð.
Ù à ì û . Áó ùÿð øåéäÿí âàúèáäèð.
Ú à ù à í . Ùÿð éåðäÿ ãèðàÿò êîìàñû à÷ûëûð, àììà áèç èìäèéÿäÿê îíóí
àäûíû åøèäèá, öçöíö ýþðìöðöê. Éàüûø éàüàíäàí ñîíðà êö÷ÿëÿðèìèçäÿ
éåðèìÿê îëìóð. Ùå÷ îëìàñà êÿíäèí áèð êö÷ÿñèíè äÿ äàøëàìàã ëàçûìäûð.
È ê è í ú è ã à ä û í . Úàùàí õàëà ýþçÿë äàíûøûð. Áèç ýÿðÿê ùàìûìûç áèðëÿøèá, áèçÿ âåðèëìèø èõòèéàðàòäàí òàìàìèëÿ èñòèôàäÿ åäÿê. Ãîé ýþðñöíëÿð êè, áèç äÿ èø áàúàðûðûã. Ýÿðÿê áàúàðäûãúà ñå÷êèäÿ ÷îõ ãàäûí êå÷èðÿê.
(Úàùàíà) Èìäè áèëèðñÿíìè, Úàùàí õàëà, áèç áèð ÷îõ ãàäûíëàðûí òÿðÿ__________
ôèíäÿí áóðàéà äåëåãàò ýÿëìèøèê. Áèç ÷àëûøàúàüûã äà, ìÿðàìûìûçà äà ÷àòà362
úàüûã. Áèç ñÿíè êÿíä øóðàñû ñÿäðëèéèíÿ íàìèçÿä ñå÷ìèøèê. Ñÿí äÿ ýÿðÿê
áîéóí ãà÷ûðìàéàñàí.
Ú à ù à í . Ìÿí úàìààò ãóëëóüóíäàí, þçöíöç áèëèðñèíèç, ãà÷ìàìûøàì
âÿ ãà÷ìàðàì äà. Àììà áèð øåé âàð, ìÿíèì éàøûì ãûðõ áåøè àäëàéûá.
Àðàíûçäà ãî÷àã, èøáèëÿí, ñàâàäëû ãàäûíëàð âàð, îíëàðäàí áèðèíèí íàìèçÿäëèéèíè ãîéóí.
È ê è í ú è ã à ä û í . Éîõ, Úàùàí õàëà. Ýÿðÿê áèçèì ñþçöìöçö éåðÿ
ñàëìàéàñàí. Ñÿí áèçèì ñàâàäëûëàðûìûçäàí àðòûã èø ýþðÿ áèëÿðñÿí âÿ ùàëîíêè ñàâàäñûç ãàäûíëàð ö÷öí ýåúÿ êóðñëàðû à÷ûá, òàìàì ñàâàäñûç ãàäûíëàðû ñàâàäëàíäûðàðûã.
Ú à ù à í . Áàø öñòÿ, ñèç èñòÿéÿíäÿí ñîíðà ìÿíèì äÿ ñþçöì éîõäóð,
ðàçûéàì. Àíúàã ñå÷êè éàâóãëàøûð, ýÿðÿê êÿíä àðâàäëàðûíûí ùàìûñûíûí
àüûçëàðûíû áèð éåðÿ éûüàñûíûç.
È ê è í ú è ã à ä û í . Áó áàðÿäÿ àðõàéûí îë. Êÿíäèí úàâàí, ãîúà ãàäûíëàðû ùàìûñû áèð äèë, áèð öðÿêëÿ ñå÷êèéÿ ýåäÿúÿêëÿð.
Ú à ù à í . ×îõ ýþçÿë! Éàøàñûí ÷àëûøãàí êÿíä ãàäûíëàðû!
Ù à ì û . Éàøàñûí ãåéðÿòëè Úàùàí õàëà!
Èêèíúè ãàäûí. Ñàëàìàò ãàë, Úàùàí õàëà, áèç äÿ ýåäÿí èøèìèçäÿ îëàã.
Àðâàäëàð ýåäèðëÿð.
Í þ â ð ÿ s t ÿ (òÿëÿñèê äàõèë îëóá). Àíà, ýåòäèì êÿíä øóðàñûíà õÿáÿð
âåðäèì. Îíëàð äà àäàì ýþíäÿðèá àòàìû ìîëëàíûí åâèíäÿí ÷àüûðäûëàð.
Þçöíÿ äÿ äåäèëÿð êè, ÿýÿð ãûçûíûí îõóìàüûíà ìàíå îëàñàí, éà îíó
þçöíäÿí áèõÿáÿð ÿðÿ âåðÿñÿí, ñÿíè òóòóá ãàçàìàòà ñàëàúàüûã. Èìäè
áóäóð, ùèðñëè ýÿëèð. Ìÿí ãà÷ûá ýèçëÿíÿúÿéÿì. (×ûõûð.)
Ç à ì à í (äàõèë îëóð). Ìÿðàìûíà ÷àòäûí, àðâàä. Áóíäàí ñîíðà ñÿí ÷àë,
ìÿí äÿ îéíàéûì. (Èñòåùçà èëÿ) Àíëàìàìûøàì, ãÿëÿò åëÿìèøÿì, úÿíàá
Úàùàí õàíûì, áàüûøëà ìÿíè, òàãñûðëàðûìäàí êå÷! (Ãåéçëÿ) Ìÿëóí óøàüû
ìÿëóí! Íàìóñóìó ÿëèìäÿí àëäûíûç. (Ùèðñëè, ïàïàüûíû éåðÿ ÷ûðïûð.) Àëûí,
áó äà ïàïàüûì!
ÏßÐÄß
__________
363
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
Êÿíä ìåéäàí÷àñû. Åâëÿð ãûðìûçû áàéðàãëàðëà ìöçÿééÿíäèð. Áèð òÿðÿôäÿ ãèðàÿò
êîìàñû. Ãèðàÿòõàíàäàí êÿíäëèëÿð ÷ûõûð âÿ îðàéà äàõèë îëóðëàð. Ìöãàáèëèíäÿ ãûðìûçû
ïàð÷àëàðà áöêöëìöø ñó áóäêàñû. Äÿñòÿ-äÿñòÿ óøàãëàð îðàäà-áóðàäà îéíàøûðëàð. Ñó
áóäêàñûíûí éàíûíäà éåêÿ áèð äàø. Íþâðÿñòÿ áóäêàíû áÿçÿìÿêäÿäèð. Íå÷ÿ íÿôÿð àùûë
âÿ úàâàí ãàäûíëàð, àðõàëàðûíäà ñÿíÿêëÿðè, ýÿëèá ñÿùíÿäÿí êå÷ìÿê èñòÿéèðëÿð. Íþâðÿñòÿíè ýþðöá äàéàíûðëàð.
À ù û ë ã à ä û í . À áàëà, Íþâðÿñòÿ, áó íÿ õÿáÿðäèð? Êÿíä áåëÿ áÿçÿíìÿêäÿ êèìè ýþçëÿéèð?
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ùå÷ êèìè. Áèëìèðñÿí êè, áó ýöí ìàðòûí ñÿêêèçè âÿ
ãàäûíëàðûí áàéðàìûäûð? Àõøàìäàí ùàìûéà õÿáÿð âåðèëìÿéèáäèðìè?
À ù û ë ã à ä û í . Õÿáÿð âåðèëèáäèð, àíúàã ùÿð ìàðòûí ñÿêêèçèíäÿ áàéðàì îëóðñà äà, áó úÿëàëëà îëìóð. Áóýöíêö áàøãà úÿëàëäûð. Äåäèì áÿñ
Áàêûäàí ãîíàüûìûç ýÿëÿúÿê.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ãîíàüûìûç äà ýÿëÿúÿê. Àììà áèð èø âàð, èìäèéÿäÿê
èø áàøûíäà ãîë÷îìàãëàð äóðóðäóëàð, îíëàð ùàìûñû ãàäûíëàðûí âÿ ãàäûíëûüûí äöøìÿíè èäèëÿð. Îíëàð ùå÷ âàõò ãÿáóë åëÿìÿçäèëÿð êè, ãàäûíëàð áàøûà÷ûã ìåéäàíëàðà ÷ûõûá áàéðàì ñàõëàñûíëàð. Èìäè ãàäûíëàð äà èø áàøûíäàäûðëàð. Áóýöíêö áàéðàìûìûçû øÿðàôÿòëÿ êå÷èðìÿëèéèê. Ãàéûäûí ýåðè,
ñÿíÿêëÿðèíèçè ãîéóá, áóðàéà úÿì îëóí.
À ù û ë ã à ä û í . Íåúÿ ãàéûäàã? Åâäÿ áèð è÷èì ñó éîõäóð.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Áó ýöí, ýöíîðòà ÷àüû ñó áóäêàñû à÷ûëûá, êÿíäÿ øèðèí áóëàã ñóéó àõàúàãäûð. Äöíÿí áó áàðÿäÿ åëàí îëóíìóøäó, åøèòìÿäèíèçìè?
À ù û ë ã à ä û í . Âàëëàù, Úàùàí ùÿð èøëÿðè äöçÿëäèð, ãî÷àã àðâàääûð.
Á à ø ã à á è ð ã à ä û í . Îíóí ãî÷àãëûüûíû îíäàí áèë êè, áó éàøûíäà,
ö÷-äþðä àéûí è÷èíäÿ ñàâàäëàíäû. Èìäè éàçûð, îõóéóð. Ùÿð ýöí îíà
Áàêûäàí ãÿçåò ýÿëèð.
À ù û ë ã à ä û í . Èìäè áèç ýÿëèá Úàùàí õàëàéà òàé îëà áèëìÿðèê. Þçö äÿ
áèð ãàáèë àðâàääûð. Áóäóð, áó èëèí è÷èíäÿ ýþð êÿíäè íåúÿ àáàä åëÿéèáäèð.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Éîõ, ãàáèëëèêäÿ èø éîõäóð. Ìîëëàõàíàäà êþùíÿ ãàéäà
èëÿ, êþùíÿ ÿëèôáà èëÿ äÿðñ âåðèðäèëÿð, îäóð êè, îðàäà áîø éåðÿ íå÷ÿ èë ñÿðô
åëÿéèá, áèð øåé äÿ þéðÿíÿ áèëìèðäèëÿð. Àììà èìäè øóðà ìÿêòÿáëÿðèíäÿ
òÿçÿ ÿëèôáà èëÿ äÿðñ âåðèðëÿð. Áèð àéäàí ñîíðà, ýþðÿðñÿí, àäàì ýöë êèìè
îõóéóá-éàçûð.
À ù û ë ã à ä û í . Ìÿí äÿ îõóìàã èñòÿðäèì, àíúàã ÿðèìäÿí ãîðõóðàì.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ìÿí ñÿíÿ èíäèäÿí äåéèì, ùå÷ ãîðõìà. Ñÿí ìÿêòÿáÿ áèð
__________
ÿðèçÿ éàç âåð, îíäàí ñîíðà èøèí éîõäóð. ßðèí ìàíå îëñà, ìÿíÿ õÿáÿð âåð.
364
À ù û ë ã à ä û í . Ñÿíè áîéà-áàøà ÷ûõàñàí, àé áåëÿ ãûç! Ýöíö ñàáàù
ÿðèçÿ âåðÿúÿéÿì. Áÿñ ÿðèçÿìè êèì éàçàúàã?
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ýÿëÿðñÿí, ìÿíèì þçöì ñÿíÿ ÿðèçÿ éàçàðàì.
À ù û ë ã à ä û í . ×îõ ýþçÿë. Ñÿíè ýþðöì àü ýöíÿ ÷ûõàñàí.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Äè ùàéäû, ãàéûäûí ýåðè, ñÿíÿêëÿðèíèçè åâèíèçäÿ ãîéóá,
ãàéûäûí áóðàéà. Ñîíðà ýÿëèá áóðàäàí ýþçÿë øèðèí ñó àïàðàðñûíûç.
à à ä û í ë à ð . Ýåäÿê, ýåäÿê. Ñàü îëñóí Úàùàí õàëà!
Ýåäèðëÿð. Íå÷ÿ íÿôÿð ìÿêòÿá ãûçëàðû Íþâðÿñòÿíèí éàíûíà ýÿëèðëÿð.
Á è ð è í ú è ã û ç . Éîëäàø Íþâðÿñòÿ, áèçè íèéÿ ÷àüûðìûðñàí, ýÿëÿê ñÿíÿ
êþìÿê åëÿéÿê? Ñÿí òÿê áóíó íÿ âàõòà ãóðòàðàúàãñàí?
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Íÿ áèëèì, çÿùìÿò âåðìÿê èñòÿìÿäèì.
È ê è í ú è ã û ç . Çÿùìÿò íÿäèð, áàéðàìûìûçäûð, ýÿðÿê èøëÿéÿê, òÿíòÿíÿëè êå÷ñèí. Ãûçëàð, ýÿëèí.
Ùàìû áèðëèêäÿ áàøëàéûðëàð áóäêàíû áÿçÿìÿéÿ. Áó ùàëäà ö÷ íÿôÿð
îí àëòû-îí éåääè éàøëàðûíäà îüëàí ýÿëèð.
Ú à á á à ð . Éîëäàøëàð, áèçÿ äÿ áèð èø âåðèí, ñèçÿ êþìÿê åëÿéÿê. Íÿðäèâàíà äûðìàøìàã, ÷ÿêèú âóðìàã ãàäûí èøè äåéèë.
Á è ð è í ú è ã û ç . Íèéÿ äåéèë? Ãàäûí ñèçäÿí àúèçäèð?
Ú à á á à ð . Áèç “àúèçäèð” äåìÿäèê. Ùÿð êÿñ þç èøèíäÿ ýÿðÿê ìàùèð
îëñóí. (Íþâðÿñòÿíè ýþðöð.) Àé ãûç, Íþâðÿñòÿ äåéèëñÿí? Áþéöéöá éåêÿ
ãûç îëìóñàí. Ö÷ èëäèð ñÿíè ýþðìöðÿì. Ìÿí ýåäÿíäÿ áàëàúà, áó áîéäà
áèð ãûç èäèí.
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ñÿí äÿ Ñàëìàí ÿìèíèí îüëó Úàááàð äåéèëñÿí?
Ú à á á à ð . Éàõøû òàíûäûí. Ìÿíè áóðàéà, þç êÿíäèìèçÿ ìöÿëëèì òÿéèí
åäèáëÿð.
Ú à ù à í (äàõèë îëóð). À ãûçëàð, úÿëä îëóí, ãóðòàðûí, âàõòà àç ãàëûáäûð!
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Áó ñààò, àíà úàí, ýþðìöðñÿí íÿ ãÿäÿð êþìÿê÷èì âàð?
Àíà úàí, áó îüëàíû äà òàíûéûðñàíìû? Ñàëìàí ÿìèíèí îüëó Úàááàðäûð.
Áóðàäà òÿçÿ à÷ûëàí ìÿêòÿáÿ ìöÿëëèì òÿéèí åëÿéèá ýþíäÿðèáëÿð.
Ú à ù à í . ×îõ éàõøû îëóá. Õîø ýÿëìèñÿí, áàëà! Öìèäâàðàì êè, êÿíä
áàëàëàðûíà ãàéäàñûíúà òÿëèì âåðÿúÿêñÿí.
Ú à á á à ð (ÿë âåðèð). ßëèìäÿí ýÿëÿí ñÿéè åëÿìÿéÿ ùàçûðàì.
Ùàäè, Áàëàêèøè, Çàìàí ýÿëèá ñÿùíÿäÿí êå÷èðëÿð. Çàìàí âÿçèééÿòè
ýþðöá, ãûçûíû ÷àüûðûð.
Ç à ì à í . Íþâðÿñòÿ, áóðàéà ýÿë. (Íþâðÿñòÿ ýÿëèð.) Î äàíûøäûüûí îü__________
ëàí êèìäèð?
365
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Ñàëìàí ÿìèíèí îüëóäóð. Òÿçÿ ìöÿëëèì ýÿëèáäèð.
Ç à ì à í . À ìöðòÿäèí ãûçû ìöðòÿä, Ñàëìàíûí îüëó ñÿíèí ãàðäàøûíäûð, ÿìèí îüëóäóð, äàéûí îüëóäóð?! Îíóíëà íÿ ëàããûðòû âóðóðñàí?
Í þ â ð ÿ ñ ò ÿ . Àòà, äàíûøàíäà ìÿýÿð áèð õàòà îëàð?
Ç à ì à í . Õàòà äà îëàð, þòÿð äÿ. Ýÿëÿðñÿí åâÿ ìöðòÿäèí ãûçû. Áÿäÿíèíÿ äàü áàñìàñàì, àòàìûí îüëó äåéèëÿì. Ìÿíè ñÿí úàíà äîéäóðäóí!
Ú à ù à í (éàâóãëàøûð). À êèøè, óøàãäàí íÿ èñòÿéèðñÿí? Íÿ ãûøãûðòû
ñàëìûñàí áó ìåéäàíà?
Ç à ì à í . Óøàüûí àòàñûíûí úÿìäÿéèíÿ ìèí ëÿíÿò! Î ýöíÿ äàø äöøÿéäè êè, ñÿí ìÿíèì äàüûëìûø õàðàáàìûí ãàïûñûíäàí ýèðäèí! Þçöí øóðà
ñÿäðè îëìóñàí, íÿ îëìóñàí, ñÿí áèëèðñÿí, äàùà áó óøàüûí àáðûñûíû
òþêìÿ. Úàâàí ãûç ñÿíèí ýþçöíöí ãàáàüûíäà îüëàíëàðëà äàíûøûð, ñÿí äÿ
äóðóá òàìàøà åëÿéèðñÿí. Àé àðâàä, ùå÷ îëìàñà áèð èíñàôûí îëñóí.
(Ãûçûíà) Ýÿëÿðñÿí åâÿ ìöðòÿäèí ãûçû, ýþðÿðñÿí íÿ äèâàí òóòàúàüàì!
Ú à ù à í . Êèøè, äèíìÿç-ñþéëÿìÿç ýåò åâÿ. Ìÿíèì õàòèðèì ö÷öí
úàìààò ñÿíèí ùþðìÿòèíè ñàõëàéûð, ñÿí äÿ éîëóíäàí, èçèíäÿí ÷ûõìà!
Ç à ì à í . Ýåäèðÿì, ñþçöì éîõäóð. Âàõòà êè íàìóñ ýåäèð, ãîé
êþêöíäÿí ýåòñèí. Ùàäè, Áàëàêèøè, ýåäÿê!
Úàùàí, Íþâðÿñòÿ áóäêàéà ãàéûäûá, èøÿ ìÿøüóë îëóðëàð.
Ù à ä è . À êèøè, ãàíûíû õàðàá åëÿìÿ. Ýÿë ýåäÿê Ìîëëà Õÿëèëèí éàíûíà
ñþùáÿòÿ.
Ýåäèðëÿð. Úàâàíëàð áóäêàíûí áÿçÿéèíè ãóðòàðûá ÷ÿêèëèðëÿð. Íþâðÿñòÿ âÿ Úàááàð ñþùáÿò åäÿ-åäÿ ìåùðèáàí ýåäèðëÿð. Ñÿùíÿíèí ñàü òÿðÿôèíäÿ áèð äÿñòÿ ïèîíåð áàðàáàí
÷àëàðàã ýÿëèá áèð òÿðÿôäÿí íèçàìëà äàéàíûðëàð. Ñîë òÿðÿôäÿí ìÿêòÿá óøàãëàðû – ãûçëàð
âÿ îüëàíëàð ãàðûøûã, ãàáàãëàðûíäà áèð äÿñòÿ àøûã, ÿëëÿðèíäÿ áàéðàã, äàõèë îëóá áèð
òÿðÿôäÿí äàéàíûðëàð. Áèð äÿñòÿ êÿíä ãàäûíëàðû âÿ êèøèëÿð äÿ ýÿëèá äàéàíûðëàð. Èêè-ö÷
äÿãèãÿäÿí ñîíðà èêè íÿôÿð êèøè, áèð íÿôÿð ãàäûí ÷ûõûðëàð. Äàëëàðûíúà Úàùàí ýÿëèá
ñÿäàðÿòäÿ ÿéëÿøèð. Úàùàíû ýþðäöêäÿ ùÿð òÿðÿôäÿí àëãûø ãàëõûð.
Ú à ù à í (ñàêèòëèê áÿðïà îëàíäàí ñîíðà àéàüà ãàëõûð). Éîëäàøëàð!
Ìàðò àéûíûí ñÿêêèçè ìöíàñèáÿòèëÿ ÷àüûðûëìûø èúëàñû à÷ûã åëàí åäèðÿì.
(Àëãûø) Áó ýöí úÿìè äöíéàíûí çÿùìÿòêåø ãàäûíëàðû ö÷öí ÿùÿìèééÿòëè
áèð ýöíäöð. Áó ýöíäÿ äöíéàíûí ùÿð òÿðÿôèíäÿí, ÿçèééÿò, ìÿøÿããÿò,
òÿçéèã àëòûíäà ãàëàí, åâëÿðäÿ äöíéà èøûüûíà ùÿñðÿò ãàëûá ãàðà ãóë ìÿíçèëÿñèíäÿ îëàí, ôàáðèêëÿðäÿ, çàâîäëàðäà ýöíäÿ îí èêè ñààò âÿ äàùà äà
èøëÿéèá ãàðûíëàðû äîëóñó ÷þðÿéÿ ÿëëÿðè ÷àòìàéàí çÿùìÿòêåø, ñÿðùÿäëÿðÿ,
ôÿñèëëÿðÿ
áàõìàéûá ÿëëÿðèíè øóðà èø÷è-êÿíäëè ãàäûíëàðûíà óçàäûðëàð. Áó
__________
ýöí îíëàðûí ùàìûñûíà èøûãëû áèð ýöíöí, ýÿëÿúÿéèí ìöæäÿñèíè âåðèð. Éàøà366
ñûí Øóðàëàð Èòòèôàãû! Éàøàñûí ôÿùëÿ-êÿíäëè áèðëèéè! Éàøàñûí Ñÿêêèç ìàðò
ýöíö! (Ùàìû ÿë âóðóð, ÷àëüû÷ûëàð ÷àëûðëàð. Ïèîíåðëÿð áàðàáàíëàðûíû âóðóðëàð. Úàùàíûí ÿëèíèí èøàðÿñèëÿ ùàìû ñàêèò îëóð.) Ñþç âåðèëèð ìÿðêÿçäÿí ýÿëÿí éîëäàøûìûçà!
ßéëÿøÿí êèøèëÿðäÿí áèðè ãàëõûð àéàüà, ùÿð òÿðÿôäÿí àëãûø.
Ì ÿ ð ê ÿ ç ä ÿ í ý ÿ ë ì è ø í ö ì à é ÿ í ä ÿ . Éîëäàøëàð! Ìÿí òîðïàã
êîìèññàðëûüû òÿðÿôèíäÿí áóðàéà íöìàéÿíäÿ ñèôÿòè èëÿ ýÿëèá, ùÿìèí
êîìèññàðëûã òÿðÿôèíäÿí ñèçèí èêè áàéðàìûíûçû òÿáðèê åäèðÿì. (Àëãûø)
Áèðèíúè áàéðàì êå÷èðìÿêäÿ îëäóüóíóç ãàäûíëàð ýöíö, ìàðòûí ñÿêêèçè.
Èêèíúè áàéðàì, ÿùàëèíèí ãûçäûðìà õÿñòÿëèéè êèìè àüûð áèð íàõîøëóüóí
ÿëèíäÿí ãóðòàðìàñû áàéðàìûäûð. Éîëäàøëàð! Ñèç èìäèéÿäÿê è÷äèéèíèç èêè
àðøûí äÿðèíëèêäÿí ÷ûõàí ãóéó ñóéó èäè. Áåëÿ äàéàçäàí ÷ûõàí ñóéà êÿíä
àðàñûíäà “ãàðà ñó” äåéèðëÿð. Ùàìûíûç áèëèðñèíèç êè, ãàðà ñó îëàí éåðäÿí
íàõîøëóã ÿñêèê îëìàç. Î éåðëÿðèí úàìààòûíûí ðÿíýè ñàðû, áÿäÿíè çÿèô,
ãàðûíëàðû êþïëÿ äîëó îëàð. Áó ýöí êÿíäÿ øèðèí áóëàã ñóéó àõàúàã âÿ áó
ñóéóí ñÿáÿáèíÿ ñèçèí è÷èíèçäÿí äåäèéèì àçàð ýþòöðöëÿð. Áó ñóéóí
êÿíäÿ ýÿòèðèëìÿñè, òÿê øóðàíûí âÿ áèð äÿ áó øóðàíûí ñÿäðè îëàí Úàùàí
éîëäàøûí ñÿéè âÿ úèääèééÿòè íÿòèúÿñèäèð. Îíà ýþðÿ öçöìö îíà òóòóá
äåéèðÿì: éàøà, Úàùàí õàëà! (Àëãûø, äÿô, áàëàáàí.) Éîëäàøëàð!
Àçÿðáàéúàíäà øóðà ùþêóìÿòèíèí ñÿêêèç èëè éàâóãëàøûð. Éåääè èë áóíäàí
ÿãäÿì Àçÿðáàéúàíäà ñàâàäëû ãàäûí òÿê-òÿê òàïûëàðäû. Øÿðã ãàäûíëàðûíûí àðàñûíäà éîëäàø Úàùàí âÿ ñàèð êèìè ôÿàë ãàäûíëàð ÷ûõûðëàð. Êå÷ìèøäÿ ãàá-ãàçàí àëÿìèíäÿí ñàâàéû áèð øåé òàíûìàéàí ãàäûíëàð èìäè èø
áàøûíà êå÷èá, áþéöê-áþéöê èäàðÿëÿðè äîëàíäûðûðëàð âÿ êèøèëÿðëÿ áÿðàáÿð,
àðòûã ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèðëÿð. Éàøàñûí Øÿðã ãàäûíû âÿ îíóí ïàðëàã èñòèãáàëû!
Àëãûø, äÿô, áàëàáàí.
Ú à ù à í (àéàüà äóðóð). Éîëäàøëàð! Úÿìè ÿùàëè òÿðÿôèíäÿí, áóðàéà
íöìàéÿíäÿ ýþíäÿðÿí òîðïàã êîìèññàðëûüûíà èçùàðè-òÿøÿêêöð åäèðÿì.
(Àëãûø) Ìÿí áó áóëàã ìÿñÿëÿñè ö÷öí íå÷ÿ äÿôÿ ìÿðêÿçÿ ýåòäèì. Êîìèññàðëûãëàðûí ùàìûñûíäàí ìÿùÿááÿò ýþðäöì. Áèç ãàäûíëàð èìäèéÿäÿê
êèøèëÿðèí àéàãëàðû àëòûíäà ÿçèëèðäèê. Áèçè èøëÿìÿéÿ ãîéìàéûá, àäûìûçû
áàúàðûãñûç ãîéóðäóëàð. Øóðà ùþêóìÿòè ñàéÿñèíäÿ áèçëÿð äÿ ÿëèìèçäÿí
ýÿëäèéèíè ìåéäàíà ÷ûõàðà áèëèðèê. Íöìàéÿíäÿ éîëäàø ìÿíè òÿê ýþñòÿðäè. Àììà ìÿí òÿê èøëÿìèðÿì. Áöòöí øóðà öçâö îëàí ãàäûíëàð âÿ
êèøèëÿð äÿ áó èøëÿðäÿ ìÿíÿ êþìÿê÷èäèðëÿð. Îíëàðûí êþìÿéè èëÿ, ùþêó367
ìÿòèí ìöàâèíÿòè èëÿ, áóäóð, êÿíäÿ òÿìèç øèðèí ñó ýÿòèðìèøèê. Èêèíúè, áèð
ìÿêòÿá à÷ìûøûã. Éàøëàðû þòìöø ãàäûíëàð ö÷öí ýåúÿ ìÿêòÿáèìèç âàð.
Éàñëû áèíà åòìèøèê. Êÿíääÿ ìàìà éîõëóüó ùèññ åäèëèðäè. Ãûçëàðûìûçäàí
áèðèñèíè ýþíäÿðìèøèê êè, ìÿðêÿçäÿ îõóéóá, áó èøè þéðÿíèá ýÿëñèí. Áèð àç
ìöääÿò è÷èíäÿ áèç áó ãÿäÿð èø ýþðìöøöê. (Àëãûøëàð)
Ì ÿ ð ê ÿ ç ä ÿ í ý ÿ ë ì è ø í ö ì à é ÿ í ä ÿ (ãàé÷ûíû àëûá åíèð). Òîðïàã
êîìèññàðëûüû íàìèíäÿí õÿëàéèãèí ñÿùùÿòèíÿ áàèñ îëàñû áó ñóéóí ëåíòèíè
êÿñèðÿì. (Ëåíòè êÿñèð.)
Ñó áàøëàéûð àõìàüà. Óøàãëàð èíòåðíàñèîíàë îõóéóðëàð. Îíäàí ñîíðà ùàëàé
âóðóðëàð. Úàâàíëàð îéíàéûðëàð.
Ãûçëàðäàí áèðè. Àé óøàãëàð, Úàùàí õàëàíû îðòàéà ÷ÿêèí! Ýÿðÿê îíó
äà îéíàäàã! (Áèð íÿôÿð Úàùàíû îðòàéà ÷ÿêèð.) Úàùàí õàëà ýÿðÿê îéíàñûí!
Ú à ù à í . Áåëÿ áàéðàìäà îéíàìàìàã ýöíàùäûð! (Îéíàéûð.)
ÏßÐÄß
__________
368
ÊÀÌÐÀÍ
Áåø ïÿðäÿ, îí ñÿêêèç øÿêèëäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ:
Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà – ìöúòÿùèä.
Ù à ú û Ê à ì é à á – äþâëÿòëè òàúèð
Á è á è õ à ò ó í – îíóí àðâàäû
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú – îíóí ãûçû
È á ð à ù è ì – áàããàë, Ùàúû Êàìéàáûí
ãàðäàøû
Ú à ù à í á à í ó – îíóí àðâàäû
Ê à ì ð à í – îíóí îüëó
Õ ó ä à é à ð õ à í – àäëû-ñàíëû õàí
Ô è ð è ä ó í õ à í – îíóí îüëó
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è – ùÿêèìáàøû
Úàùàíáÿõø
Ôÿðàìÿðç
Êàìðàíûí éîëäàøëàðû
Õóðøèä
Êÿðáÿëàéû Ìÿäÿä – Êàìðàíûí äàéûñû.
Êÿðáÿëàéû Ãàôàð
Ñåéèä Úàááàð
Ñÿééàù âÿ îíóí ãàäûíû
Ùàúû Õóäàäàä âÿ îíóí àðâàäû
Ùàúû Ðçà âÿ îíóí àðâàäû
Ãîúà âÿ úàâàí êÿíäëèëÿð, ãûçëàð âÿ ãàäûíëàð, êàòèá âÿ ìèðçÿëÿð, àìèë, íþêÿð,
ãóëëóã÷ó âÿ êÿíèçëÿð, ìÿøøàòÿ, ìèíàúàò÷û âÿ á.
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Èðàíäà áþéöê øÿùÿð ìåéäàíû. Ýöúëö èçäèùàì. Ãîúà âÿ úàâàí ãàäûíëàð âÿ
êèøèëÿð Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí ýÿëèá êå÷ÿúÿéèíÿ ìöíòÿçèðäèð. Óçàãäàí àçàí
ñÿñè åøèäèëèð. Íå÷ÿ íÿôÿð úàðóáêåø (ñöïöðýÿ÷èëÿð) éîëó ñöïöðìÿêäÿäèðëÿð.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ú à â à í (áèð ãîúàéà). ßìè úàí, áó ñöïöðýÿ÷èëÿð íÿ
ö÷öí áþéëÿ úèääè-úÿùä èëÿ êö÷ÿíè ñöïöðöðëÿð? Êö÷ÿíèí áó ñÿùÿð ñöïöðöëöá ñóëàíäûüûíû ýþçöìëÿ ýþðäöì.
à î ú à . Áàëà, ìöúòÿùèä àüà èíäè ýÿëèá áóðàäàí ìÿñúèäÿ ýåäÿúÿêäèð. Êö÷ÿíè ñöïöðìÿêäÿí ìÿãñÿä áóäóð êè, àüàíûí óëàüûíûí àéàüûíûí
àëòûíäà
ãàðûøãàëàð ãàëûá ãûðûëìàñûíëàð. Àüàíûí ìöáàðÿê âöúóäóíäàí áèð
__________
çèíÿôñÿ, ùÿòòà ãàðûøãàéà äà ýÿðÿê ÿçèééÿò âÿ àçàð òîõóíìàñûí. Åøèòìÿ369
éèáñÿíìè Ôèðäîâñè éàçûð: Ìåéàçàð ìóðè êè äàíÿêåø ÿñò, êå úàí äàðÿäî
úàíå øèðèí õîø ÿñò.1
Ú à â à í . Åøèòìèøÿì, áèëèðÿì ýþçÿë êÿëàìäûð. Àíúàã áèð ìÿñÿëÿ âàð,
îíó ìÿíÿ áàøà ñàëûí.
à î ú à . Íÿ ìÿñÿëÿäèð?
Ú à â à í . Àüà ìÿñúèäÿ ýåäèá ãàéûäûíúà, îíóí óëàüûíûí àéàãëàðûíûí àëòûíäà ÷îõ îëñà áèð ÿëëè, éöç ãàðûøãà òÿëÿô îëàúàãäûð. Àììà áó ñöïöðýÿ÷èëÿð
áèð ñöïöðýÿ âóðäóãäà íå÷ÿ éöç ãàðûøãà òÿëÿô åäèðëÿð. Áóíà íÿ äåìÿëè?
à î ú à . Áàëà, áåëÿ éåðëÿðÿ ÿë àïàðìàã êöôðäöð. Áó ñèðëÿðè àüà ñèçäÿí
éàõøû áèëèð.
Ú à â à í . Áàüûøëàéûí, ÿìè úàí, ìÿí áóíó ýþçÿ ïÿðäÿ ÷ÿêìÿê ùåñàá
åäèðÿì.
à î ú à . Íÿ äàíûøûðñàí? Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ìÿýÿð
ýþçëÿðÿ ïÿðäÿ ÷ÿêÿíäèð? Îüóë, úàâàí âàõòûíäà èìàíûíû éåëÿ âåðìÿ.
Áåëÿ ñþçëÿð úÿùÿííÿìè ñàòûí àëìàãäûð. Õàùèø åäèðÿì ìÿíèìëÿ äàùà ñþùáÿò åòìÿéÿñÿí. Ýåò, áàëà, ìÿíè òÿê áóðàõ.
Ú à â à í . Áàø öñòÿ, ýåäèðÿì, áàüûøëàéûí. (Ýåäèð.)
È ê è í ú è ã î ú à (áèðèíúèéÿ). Íÿ ö÷öí î úàâàí ñÿíèí ãåéçèíè òóòäóðäó?
Á è ð è í ú è ã î ú à . Áó áàðÿäÿ äàíûøìàñàã éàõøûäûð. Áó ÿééàìûí
úàâàíëàðû ùàìûñû äèíè, ìÿçùÿáè óíóäóáëàð. Íàìàç ãûëìàçëàð, îðóú òóòìàçëàð, öëàìÿ ùàããûíäà ùÿð áèð ùÿäéàíû ñþéëÿðëÿð. Ùþðìÿòè áèð éàíà
éåòèðèáäèð êè, Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí ùàããûíäà íàëàéèã ñþçëÿð äàíûøûð. Áó éÿãèí éà áàáûäûð, éàèíêè Ðóñèéàäà áîëøåâèêëÿð èëÿ éîëäàøëûã åäèá,
äèíèíäÿí, ìÿçùÿáèíäÿí ÷ûõûá ãàéûäàíëàðûí áèðèñèäèð. Ãîâäóì ýåòäè.
Áåëÿ øÿõñëÿðèí ñþçöíö åøèäÿí ãóëàãëàðäàí ãèéàìÿòäÿ ÿãðÿáëÿð éàïûøàð...
ßñòÿ ôöðóëëàùÿ ðÿááè âÿ ÿòóáè èëåéù.
È ê è í ú è ã î ú à . ßñòÿüôöðöëëàùÿ ðÿááöë àëÿìèí. Õóäàâÿíä-àëÿì
þçö áó úàìààòûí ôÿðéàäûíà éåòèøñèí.
Èêè ãàäûí ãîúàëàðûí äàíûøûüû ÿñíàñûíäà ÿëëÿðèíè þë÷ÿðÿê ãûçüûí ñþùáÿò åäèðëÿð.
Á è ð è í ú è ã à ä û í . Àé áàúû, áó äàíûøäûüûí ÿùâàëàòû þç ýþçöíëÿ
ýþðäöí?
È ê è í ú è ã à ä û í . Éàëàí äåéèðÿìñÿ, áó ýþçëÿðèìèí èêèñè äÿ áèð ýöíäÿ êîð îëñóí. Èñòÿéèðñÿí áèð ýöí ýÿë áèçÿ, ùÿìÿí Õàíáàúûíû ÷àüûðûì,
þçö ñÿíÿ íÿãë åëÿñèí. Äåéèð ýÿëèíèìèí ö÷ èë èäè óøàüû îëìàéûðäû. Îüëóì
__________
1
Äÿí äàøûéàí ãàðûøãàéà ÿçèééÿò âåðìÿ, ÷öíêè îíóí úàíû âàð, úàí äà øèðèíäèð.
370
äà äåéèðäè êè: áèð èë äÿ ñàõëàéàúàüàì, þâëàäû îëìàñà, áîøàéàúàüàì.
Äåéèð ìöúòÿùèä àüà ìÿñúèäÿ ýåäÿíäÿ óëàüûíûí àéàüûíûí àëòûíäàí áèð
îâóú òîðïàã ýþòöðöá ýÿòèðäèì åâÿ, ñóäà ÷àëûá ñöðòäöì ýÿëèíèí ýþáÿéèíÿ. Áèð èë êå÷ìÿäè ýöë ïàð÷àñû êèìè áèð îüóë äîüäó. Óøàüûí äà àäûíû
äåéèð ßùìÿä ãîéìóøàì. Õàíáàúû ãîíøóìäóð. Óøàã äà àõøàìàäÿê
ýþçöìöí ãàáàüûíäà îéíàéûð.
Ö ÷ ö í ú ö ã à ä û í (áóíëàðà éàâóã ýÿëèá, áèðèíúèéÿ). À áàúû, ñÿí ùå÷
áóíóí (èêèíúè ãàäûíû ýþñòÿðèð) ñþçëÿðèíè ãÿðèáëèéÿ ñàëìà. Àüàíûí
êÿðàìÿòèíÿ ãóðáàí îëóì. Îíóí îõóäóüóíà ìÿíèì àòàì, àíàì ãóðáàí.
Ìÿíèì þçöìöí ýþçëÿðèì õàðàá èäè. Ýþñòÿðìÿìèø ùÿêèì ãîéìàäûì.
Àõûðäà áèð èìàí éèéÿñè îëìóø äåäè: “Àé ãûç, ýþçëÿðèíè íèéÿ êîð åëÿéèðñÿí âÿ íàùàã éåðÿ íèéÿ áåëÿ ïóëëàðûíû ùÿêèìëÿðèí úèáëÿðèíÿ äîëäóðóðñàí? Ýåò úöìÿ ýöíö Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ìÿñúèäÿ, úàìààò íàìàçûíà ýåäÿíäÿ óëàüûíûí àéàüûíûí àëòûíäàí òîðïàã ýþòöð. Ýÿòèð áèð àç
òÿùâèë ñóéóíà ÷àë, òþê ýþçöíÿ”. Åëÿ äÿ åëÿäèì. Èíäè ýþçëÿðèì ýþðöð. Îíóí
ãÿäÿìëÿðèíÿ ìÿíèì áó úàíûì ãóðáàí. Îíóí óëàüûíûí àéàãëàðûíûí àëòûíäà Àëëàù ìÿíÿ þëöì âåðñèí.
Óçàãäàí ñàëàâàò ñÿñè åøèäèëèð. Úàìààò ùÿðÿêÿòÿ ýÿëèð. Íå÷ÿ íÿôÿð ôÿððàø, ÿëëÿðèíäÿ
àüàú, ïåéäà îëóá, úàìààòûí àðàñûíäàí éîë à÷ûðëàð âÿ ãûøãûðûðëàð: “Êÿíàð îëóí, éîë
âåðèí”. Úàìààò éîë âåðèð, ñàëàâàò ñÿñè ýÿëäèêúÿ éàâóãëàøûð. Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ
ßùìÿä àüà àü óëàüà ñàâàð îëìóø, ìÿèééÿòèíäÿ íå÷ÿ íÿôÿð ìîëëà âÿ øÿùÿðèí òàúèðëÿðèíäÿí, î úöìëÿäÿí Ùàúû Êàìéàá ýþðöíöðëÿð. Ãàáàãäà áèð íÿôÿð ìèíàúàò÷û
èêè ÿëèíè ãóëàãëàðûíà ãîéóá ñàëàâàò ÷ÿêèð.
Ìèíàúàò÷û:
Éàçûëàð íàìåéè-åìàëûíà éöç ìèí ùÿñÿíàò,
Äåéÿ ùÿð êèìñÿ áèð þâëàä Ìÿùÿììÿä, ñÿëàâàò.
Ú à ì à à ò (ùàìûëûãëà). Ñàëàâàò!
Ì è í à ú à ò ÷ û . Ìÿùÿììÿäè-ÿðÿáè õÿòìè-ÿíáèéà, ñàëàâàò!
Ú à ì à à ò (ùàìûëûãëà). Ñàëàâàò!
Ì è í à ú à ò ÷ û . ßëèééö âÿëè õóäà íóð Ìóñòàôà, ñÿëàâàò!
Ú à ì à à ò (ùàìûëûãëà). Ñàëàâàò!
Ìöúòÿùèä ìÿèééÿòèíäÿêè àäàìëàðëà ýÿëèá êå÷èð. Ãàäûíëàð äàëûíúà òþêöëöá îíóí
óëàüûíûí àéàã ãîéäóüó éåðëÿðäÿí òîðïàã ýþòöðöðëÿð.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð (ìöúòÿùèäèí ìÿèééÿòèíäÿêèëÿðäÿí áèðè ýåðè ãàéûäûá).
__________
Åééöùÿííàñ, åé øÿùÿðèí ôöãÿðàñû, éîõñóëëàðû, ÿëèëëÿðè, øèêÿñòëÿðè! Íàìàç
371
ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ôöãÿðàéà èìàì
ìàëû ïàéëàéàúàã. Ùàìûíûç àüàíûí ãàïûñûíäà úÿì îëàñûíûç. Õóäàâÿíäà,
ñÿí àüàíûí þìðöíö óçóí âÿ âöúóäóíó áèáÿëà åëÿ!
Ú à ì à à ò (ùàìûëûãëà). Àìèí!
Á è ð í ÿ ô ÿ ð . Õóäàâÿíäà, ñÿí àüàíûí êþëýÿñèíè úÿìè èñëàì äèíèíÿ
ãóëëóã åéëÿéÿíëÿðèí öñòöíäÿí ÿñêèê åëÿìÿ âÿ îíóí äöøìÿíëÿðèíè, áÿäõàùëàðûíû úÿùÿííÿì îäóíà éàíäûð!
Ú à ì à à ò (ùàìûëûãëà). Àìèí!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà àüàíûí ùÿéÿòè. Ôöãÿðà, ÿëèë, øèêÿñò êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð
òîïëàøìûøëàð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä è í à ì è ë è (÷ûõûð). Úàìààò, ñàêèò îëóí! Íÿ ãåéëö-ãàëäûð?
Áóðà ìöúòÿùèä ãàïûñûäûð, çÿíàíàùàìàì äåéèë. Ñÿñ-êöé ñàëûá àüàíûí
èñòèðàùÿòèíè ïîçìàéûí.
Ú à ì à à ò ä à í á è ð í å ÷ ÿ í ÿ ô ÿ ð . Áàø öñòÿ, ñàêèò äóðàðûã.
Á è ð ã î ú à . Õàëãà íÿ âåðÿúÿêñèíèç âåðèí, äàüûëûá ýåòñèíëÿð, àüà äà
èñòèðàùÿòèíäÿí ãàëìàñûí.
Àìèë ýåäèð.
Á è ð ã î ú à (î áèðèñèíÿ). Ýþðÿñÿí àüàíûí èëòèôàòû áó ýöí íÿ ãÿäÿð
îëàúàã?
Î á è ð è ñ è . Ùÿð íÿ ãÿäÿð îëàð, åâè àáàäàí.
Á è ð ÷ î ë à ã ú à â à í . Íåúÿ éÿíè íÿ ãÿäÿð îëàð? Àüà ìÿýÿð áó õàëãà àòàñûíûí ìàëûíû âåðèð? Ìÿìëÿêÿòèí ùÿð éåðèíäÿí ýþíäÿðèëÿí èìàì
ìàëûäûð. ×îõ ýÿëÿð ÷îõ âåðñèí, àç ýÿëÿð àç. Êå÷ÿí úöìÿ àõøàìû ùÿð àäàìà
èêè ãûðàí ïóë âåðèá éîëà ñàëûáäûð. Ìÿí áÿäáÿõò þçöìäÿí ñàâàéû ö÷ áàø
àäàì ñàõëàéûðàì. Èêè ãûðàí îíëàðûí áèð ýöíëöê ÷þðÿêëÿðèíè þäÿìèð. Áÿñ
áó êöëôÿò ùÿôòÿíèí àëòû ýöíöíö íÿ éåñèí?
Á è ð è í ú è ã î ú à (úàâàíà). Àé îüóë, íèéÿ áåëÿ õàì äàíûøûðñàí? Áóäóð ìÿí áó ãàïûäàí íå÷ÿ ñÿíÿäèð úöìÿ àõøàìëàð íÿçèð àïàðûðàì. Áó
__________
íÿçèðëÿð ùàìûñû ýþçÿ ïÿðäÿ ÷ÿêìÿêäèð. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàéà èëäÿ
372
íå÷ÿ éöç ìèí òöìÿí èìàì ìàëû ýÿëèð. Îíäàí ùÿð úöìÿ àõøàìû áèð èéèðìè òöìÿí ýþðê ö÷öí ôöãÿðàéà ïàéëàíûð, ãàëàíû äà...
Øÿùÿð ÿéàí âÿ òöúúàðûíäàí áåø-àëòû íÿôÿð ýÿëèá úàìààòû éàðûá êå÷èðëÿð,
àìèë îíëàðû ïèøâàç åäèð.
À ì è ë . Áóéóðóí, ãÿäèì ÿçèç åäèáñèíèç, àüà ñèçÿ ìöíòÿçèðäèð.
Á è ð è í ú è ã î ú à (úàâàíà). Ýÿëèá êå÷ÿíëÿðè ýþðäöí? Áó àäàìëàð
ùÿð ýåúÿ ìöúòÿùèäèí åâèíäÿ ïëîâ áàñûðëàð. Ïóëëàðûí ãàëàíû áóíëàðûí ãàðíûíà ýåäèð. ßëàâÿ, àüàíûí éåääèúÿ íÿôÿð àðâàäû âàð. Áóíëàðû äà êè àú÷ûëïàã ñàõëàìàã îëìàç.
Ú à â à í . Áÿñ áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ áó áàðÿäÿ ãûøãûðûá äàíûøìàã ëàçûìäûð, áÿëêÿ úàìààòûí ýþçö à÷ûëà.
Á è ð è í ú è ã î ú à . Ùöíÿðèí âàð, áóéóð ÷ûõ áàçàðà, ãûøãûð. Ìèòèëèíÿ
ôÿðìàí âåðÿðëÿð, ìèòèëèí áàçàðûí îðòàñûíäà äöøÿð.
À ì è ë (÷àüûðûð). Îüëàí áèð áóðàéà ýÿë, ãîúà, ñÿí äÿ áóðàéà ýÿë.
(Ùÿð èêèñè ýÿëèðëÿð.) Îðàäà íÿ ñþùáÿò åëÿéèðäèíèç?
à î ú à . Íÿ ñþùáÿò åëÿéÿúÿéèê, àúûí ñþùáÿòè ãàðûíäàí îëàð, áèð-áèðèìèçÿ äÿðäèìèçè ñþéëÿéèðäèê.
Ú à â à í . Ùÿãèãÿò áåëÿäèð. Áóäóð ìÿíèì èéèðìè áåø éàøûì òàìàì
äåéèë. Ùàúû Êàìéàáûí ïàìáûã çÿìèñèíäÿ èøëÿéèðäèì, ãîëóìäàí èëàí ÷àëäû,
ñàü ãîëóì äöøäö, îëäóì ÿëèë. Éîõñà ìÿíèì òàéëàðûìûí ÿëëÿðè äÿ, àéàãëàðû
äà ïóë ãàçàíûð, ìÿí îëìóøàì ìþùòàú. Ùÿð úöìÿ àõøàìû ýÿëèá áóðàäàí èêè
ãûðàí èìàì ìàëû àïàðûðàì. Ãîúà ÿìè èëÿ áó áàðÿäÿ ñþùáÿò åäèðäèê.
À ì è ë . Ìöúòÿùèä àüàíûí ãóëëóüóíäà áåø íÿôÿð àìèë âàð. Áèçèì ùÿð
áèðèìèçèí éöç ãóëàüû âàð. Ãàïûíû áàüëàéûá àðâàäûíëà äàíûøäûüûí ñþùáÿòè
áèç åøèäèðèê. Ñèçèí äÿ ñþùáÿòèíèçè ýþçÿë åøèòäèê. Ìÿí áó ñààò ñèçèí èêèíèçè
äÿ ÿëèáîø áó ãàïûäàí ãîâàðäûì, àíúàã ñèçèí êöëôÿòèíèçÿ ðÿùìèì ýÿëèð.
Ìÿí ýþðöðÿì ñèç èêèíèç äÿ ôèêèðëè, ãàíàúàãëû àäàìëàðñûíûç. Îíà ýþðÿ ñàèð
ôöðãÿðàäàí ñå÷èðÿì. Ñèçèí ùÿð áèðèíèç ùÿôòÿäÿ áèð òöìÿí ïóë àëàúàãñûíûç, áÿøÿðòè áåëÿ ñþùáÿòëÿðè áîøëàéàñûíûç (ïóë âåðèð). Áó òöìÿíëÿðè ãîéóí
úèáèíèçÿ, éåíÿ ãàðûøûí úàìààòà. Ñîíðà úàìààò àéàüûíäàí äà íÿçèð ÷àòàð.
Ãîúà âÿ úàâàí ïóëëàðû àëûá ãàéûäûðëàð.
à î ú à (úàâàíà). Áàëà, áó èøèí àäûíà íÿ äåéÿðëÿð?
Ú à â à í . Íÿ äåéÿúÿêëÿð? Äèëÿ ãûôûë âóðìàã.
à î ú à . Äöðöñòäöð. Áèçèì äèëèìèçè áàüëàìàã ö÷öí ùÿð áèðèìèçÿ ùÿôòÿäÿ áèð òöìÿí ìÿâàúèá êÿñäèëÿð. Èíäè ôèêèð åò, ýþð øÿùÿðäÿ äîëàíûá, àüà__________
íûí êÿøôè-êÿðàìÿòèíäÿí äàíûøàí ìöôòÿõîðëàð íÿ ãÿäÿð ìÿâàúèá àëûðëàð?!
373
Á è ð ã à ä û í (àìèëÿ). Àé ãàðäàø, áèçÿ íÿ âåðèðñÿí âåð, éîëà ñàë, ãàïûìû áàüëû ãîéóá ýÿëìèøÿì, åâèì éèéÿñèçäèð.
À ì è ë . ×îõ äàíûøìà, äàéàí Õàëã àëàíäà ñÿí äÿ àëàðñàí.
È ê è í ú è ã à ä û í (áèðèíúèñèíÿ). À Ôàòìàíèñÿ, ñÿí äÿ áóðàäàñàí? Îüëóí àçàðëû èäè, ñàüàëäûìû?
Á è ð è í ú è ã à ä û í . Îüëóì ñàüàëäûñà, ìÿíèì áóðàäà íÿ èøèì âàð?!
Ùÿêèì ïóëó òàïìàäûì. Äåäèëÿð êè, áèçèì íàõîøëàðûìûçûí äÿðìàíû àíúàã Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí óëàüûíûí àéàã áàñäûüû éåðèí òîðïàüûäû.
Ýåòäèì áèð îâóú ýÿòèðäèì. Òÿùâèë ñóéóíà ÷àëûá òþêäöì íàõîøóí áîüàçûíà. Î ñààò éóõó òóòäó, éàòäû. Åëÿ î éàòàí èäè êè, éàòäû. Ùå÷ àéûëìàäû.
Åâèì éûõûëäû, ãàëäûì äöçëÿðäÿ.
À ì è ë (ãàäûíûí öçÿðèíÿ àúûãëàíûð). Àðâàä, ÷îõ ôöçóëëóã åëÿìÿ, ñÿñèíè
êÿñ!
Á è ð è í ú è ã à ä û í . Ìÿí íÿ äàíûøäûì, àé ãàðäàø, äÿðäèìèúÿ ãîíøóìà äåäèì.
À ì è ë . Õóá. Õóá, ñàêèò îë.
È ê è í ú è à ì è ë (÷ûõûð). Úàìààò, íþâáÿ èëÿ äöçöëöí, àðâàäëàð áèð òÿðÿôÿ, êèøèëÿð äÿ î áèðè òÿðÿôÿ. Àüà òÿøðèô ýÿòèðèð.
Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ÷ûõûð, ãàïûäà äàéàíûá éàâàøúàäàí äóà îõóéóá ñàëàâàò ÷åâèðèð. Äàëûíúà áèð íÿôÿð, ÿëèíäÿ è÷è ïóë èëÿ äîëó úàì, ÷ûõûð. Ìöúòÿùèä úàìààòûí
àðàñûíäà éåðèéÿðÿê ñàüà âÿ ñîëà ïóë ïàéëàéûð. Ùàìû áàø ÿéÿðÿê ïóëëàðû àëûð. Ïóëó
ïàéëàäûãäàí ñîíðà öçöíö úàìààòà òóòóð.
Ù à ú û Ì è ð ç ÿ ß ù ì ÿ ä à ü à . Åééöùÿííàñ!
À ì è ë (óúàäàí). Õàìóø! Àüàíûí ñèçÿ ñþçö âàð.
Ù à ú û Ì è ð ç ÿ ß ù ì ÿ ä à ü à . Åééöùÿííàñ, õóäàâÿíä-àëÿì
áóéóðóð: ÿëôöãÿðàè ÿéàëè âÿë ÿüíèéàè âöêÿëàè. Éÿíè ôöãÿðà ìÿíèì ÿéàëûìäûð âÿ ñÿðâÿòäàðëàð ìÿíèì âÿêèëëÿðèì. Áó ñèçÿ òÿãñèì îëóíàí èìàì
ìàëûíû ýþíäÿðÿíëÿð ùÿìèí Àëëàùûí âÿêèëëÿðèäèðëÿð. Îíëàðûí ýöí-ýöíäÿí
àðòìàñûíà äóà åëÿìÿê ùÿð ôÿãèðèí áîðúóäóð. Àëëàùöììÿ òÿãÿááÿë åùñàíÿëìÿùñèíèí áåùÿããè Ìöùÿììÿä âÿ àëåù âÿ áåùþðìÿòè ñÿðÿòöëôàòèùÿ. (Ìöúòÿùèä âÿ úàìààò ôàòèùÿ îõóéóðëàð.) Ýåäèí, Àëëàù ñèçÿ éàð îëñóí.
Úàìààò äàüûëûð.
ÏßÐÄß
__________
374
Ö×ÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí ãÿáóë îòàüû. Àü äþøÿê öñòöíäÿ ÿéëÿøèá
ïóøòèéÿ ñþéêÿíìèø, ãÿëéàí ÷ÿêìÿêäÿäèð. Íå÷ÿ ãÿäÿì àðàëûã àüàíûí àìèëè, ãàáàüûíäà äÿôòÿð âÿ ìÿêòóáàò îëàðàã äèçè öñòöíäÿ ÿäÿá èëÿ ÿéëÿøìèø.
À ì è ë . Áÿðàäÿðàí Ñÿððàôàí âàñèòÿñèëÿ Ìàðñåëéàéà ýþíäÿðèëÿí õàì
èïÿê, ãèéìÿòè èéèðìè áåø ìèí òöìÿíèí âöñóëóíó Èíýèëòÿðÿ áàíêû õÿáÿð
âåðèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Õóá, ýåäèá àëûá ùàìàí áàíêäà áèçèì ùåñàáè-úàðèéÿìèçÿ éàçäûðàðñàí.
À ì è ë . ×ÿøì! Ðóñèéà òèúàðÿò íöìàéÿíäÿñèíèí ìÿêòóáóäóð. Ìþâãóôàò ìöëêöíäÿí àëûíìûø êèøìèø âÿ ñÿáçÿ ìöãàáèëèíäÿ âåðèëìèø òÿìÿññöêëÿðèí âÿäÿñèíèí òàìàì îëìàñûíû õÿáÿð âåðèá, òÿìÿññöêëÿðè ýÿòèðèá
ïàðàëàðûíû àëìàüûìûçû òÿêëèô åäèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ïàðà íÿ ãÿäÿðäèð?
À ì è ë . Îòóç èêè ìèí àëòû éöç ÿëëè äþðä òöìÿí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ðóñèéà òèúàðÿò íöìàéÿíäÿëèéè áèçèì ÿí ìÿãáóë ìöøòÿðèìèçäèð. Òÿìÿññöêëÿðèíèí éàðûì ñààò âàõòûíäàí êå÷ìÿñèíÿ éîë âåðìÿçëÿð.
À ì è ë . Áÿëè, àüà, îíëàð òèúàðÿò èøëÿðèíè ÷îõ äèããÿòëÿ àïàðûðëàð. Áèð
ãÿðçäàð áîðúóíóí âÿäÿñèíèí éåòèøäèéèíè õÿáÿð âåðìÿç. Òÿëÿáäàðûí ùÿìèøÿ ýÿëèá èñòÿìÿéèíè ýþçëÿð. Àììà áóíëàð áåëÿ äåéèëëÿð. Áóäóð éàçûðëàð: òÿìÿññöêöí âàõòû òàìàìäûð. Õàùèø îëóíóð áóéóðóá âÿúùèíè ãÿáóë åäÿñèíèç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Êàôèðäèðëÿðñÿ äÿ, àëûø-âåðèøëÿðèíäÿ äöçýöíäöðëÿð. Áèð
äÿôÿ îëìàéûáäûð êè, ýÿëèá âÿäÿñèíèí óçàòìàñûíû õàùèø åòñèíëÿð.
À ì è ë . Áÿëè, àüà áåëÿäèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ãàáàãúà ìÿíè ãîðõóçóðäóëàð. Äåéèðäèëÿð êè, òÿçÿ
Ðóñèéà ùþêóìÿòè þç ðÿèééÿòèíèí úÿìè ÿìëàêûíû ÿëèíäÿí àëûáäûð... Áó
ùþêóìÿò èëÿ òèúàðÿò åòìÿê îëìàç. Àëäûãëàðûíû âåðìÿçëÿð. Áó ôèêèðëÿðèí
ñÿùâ îëäóüóíó áèç àñàí ýþðöðöê. Áèðúÿ äÿðä âàð êè, áèçèì, Ðóñèéàéà
ôÿùëÿëèéÿ ýåäèá ãàéûäàí úàâàíëàðûìûçûí ùàìûñûíûí ÿãèäÿëÿðè äÿéèøèëèð.
Àëëàùà ñÿáá åäèðëÿð, ùÿòòà-íÿÿçóáèëëàù-Àëëàùûí âàðëûüûíû äàíûðëàð. Î òèúàðÿò íöìàéÿíäÿñèíè ýþðÿíäÿ îíà ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí äåéèí: þç ìÿìëÿêÿòëÿðèíäÿ íÿ ñèéàñÿò àïàðûðëàðñà, þç èøëÿðèäèð, àíúàã áèçèì Ðóñèéàéà
ýåäÿí àäàìëàðûìûçûí ÿãèäÿñèíÿ òîõóíìàñûíëàð. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿí
__________
åùòèéàò åòìÿëèäèð.
375
À ì è ë . ßëáÿòòÿ, ÿìðèíèçè éåòèððÿì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ýåäèá ïóëëàðû àëûá Èíýèëòÿðÿ áàíêûíà âåðÿðñÿí âÿ ìÿíèì ñþçëÿðèìè äÿ îíà éåòèðÿðñÿí.
À ì è ë . ×åøì! Áó ìÿêòóáóíäà “×àðáàü” ìþâãóôàò ìöëêöíöí
äàðóüÿñè éàçûð êè, Ðóñèéàäàí, ôÿùëÿëèêäÿí ãàéûòìûø áèð íå÷ÿ íÿôÿð
õÿáèñëÿð úàìààòû áàøäàí ÷ûõàðäûáëàð. Èíäè úàìààò ìÿäàõèë âåðìÿêäÿí
áîéóí ãà÷ûðûð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áó íÿ õÿáÿðäèð? Úàìààò áèëìèðìè êè, ìþâãóôàò ìöëêöíöí òÿÿëëöãö õóäàâÿíä-àëÿìÿ âÿ îíóí ÿéàëû îëàí ôöãÿðàéàäûð? Ìÿýÿð
áó ìÿäàõèëèí èò ãàíûíäàí, ùÿòòà øÿðàáäàí äà ùàðàì îëìàñûíû äöøöíìöðëÿð? Ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí ìÿùÿëëÿ ùàêèìèíÿ âÿ ùàêèìèøÿðÿ éàçûá
“×àðáàü” ìöëêöíöí ìÿäàõèëèíèí èêèãàò éûüûëìàñûíû òÿëÿá åäÿðñÿí. Úàìààò àðàñûíäà èüòèøàø ñàëàí áèäèíëÿð ýÿðÿê òóòóëóá øÿðèÿò ìÿùêÿìÿñèíÿ
âåðèëñèíëÿð. Îíëàð èëÿ ìöðòÿäëÿð ùàããûíäà ñàäèð îëìóø åùêàì öçðÿ ðÿôòàð
îëóíñóí.
À ì è ë . ×åøì!
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Äàùà íÿ âàð?
À ì è ë . Äàùà, ãàáèëè-ÿðç, áèð ìÿêòóá éîõäóð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Úöìÿ àõøàìû ôöãÿðàéà íÿ ãÿäÿð òÿãñèì îëóíäó?
À ì è ë . Îí éåääè òöìÿí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ôöãÿðàíûí ñàéû ýöí-ýöíäÿí àðòìàäàäûð. (Ñààòà áàõûð.)
Áó ýöí ìÿíèì éàíûìà èêè ãÿðèáÿ ìöñàôèð ýÿëÿúÿêäèð. Áèð íÿôÿð ôèðÿíý
ñÿééàùû ãàäûíû èëÿ øÿùÿðÿ âàðèä îëóá ìÿíè ýþðìÿéè õàùèø åäèáëÿð âÿ ìÿí
äÿ îíëàðûí ìÿìíóíèééÿòëÿ ãÿáóë åòìÿìè õÿáÿð âåðìèøÿì. Áó ñààò îíëàðûí ýÿëìÿê âàõòûäûð. Ìÿí ýåäèì òÿüéèðè-ëèáàñ åäèì. Ñÿí äÿ ÿìð åò áó
îòàüû Àâðîïà ãàéäàñèëÿ òÿðòèá åòñèíëÿð âÿ ãÿùâÿ ùàçûðëàñûíëàð. (Ýåäèð.)
À ì è ë (ñÿñëÿíèð). Îüëàí, Ñóëòàíÿëè! (Íþêÿð äàõèë îëóð.) Áó ñààò îòàüà ìàñà, ñàíäàëéà äöç, àüàíûí àâðîïàëû ãîíàãëàðû ýÿëÿúÿêëÿð.
Áèð àç âàõòäà îòàã Àâðîïà âÿçèééÿòè àëûð.
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Áèð íÿôÿð ôèðÿíý âÿ áèð öçöà÷ûã ãàäûí ùöçóðà
ýÿëìÿê èñòÿéèðëÿð.
À ì è ë . Äå áóéóðñóíëàð. (Íþêÿð ýåäèð. Ñÿééàù âÿ ãàäûíû äàõèë îëóðëàð.)
Áóéóðóíóç, áóéóðóíóç.
Ñ ÿ é é à ù . Áÿñ àüà ùàðàäàäûð?
__________
À ì è ë . ßéëÿøèí, áó ñààò òÿøðèô ýÿòèðÿðëÿð. (Ýåäèð.)
376
à à ä û í (îòàüà ýþç ýÿçäèðèð). Ìÿí áåëÿ åøèòìèøäèì êè, èñëàì ðóùàíèëÿðèí õûðäàúà ñîâìÿÿëÿðè îëàð âÿ þçëÿðè äÿ ãóðó ùÿñèð öçÿðèíäÿ îòóðàðëàð. Àììà áóíóí úÿëàëÿòèíè áèç Òåùðàíäà, øàùûí ñàðàéûíäà ýþðìÿäèê.
Ñ ÿ é é à ù . Áóíëàðäàí óçàã éàøàéàíëàð ùàìûñû áó ôèêèðäÿäèðëÿð. Áåëÿ
ñþùáÿòëÿðè Àâðîïà àâàìëàðû àðàñûíäà âÿ Ðîìà ïàïàñû ùàããûíäà äàíûøûðëàð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä (áàøäàí àéàüà áèð äÿñò àü èïÿê ëèáàñ ýåéèíìèø äàõèë
îëóð. Ñÿééàù âÿ ãàäûíû áàø ÿéèá ãàáàüà ýÿëèðëÿð. Ìöúòÿùèä ùÿð èêèñèíÿ
ÿë âåðèð.) ßéëÿøèíèç. Õîø ýÿëèáñèíèç âÿ ñÿôà ýÿòèðèáñèíèç. ×îõäàíìû áèçèì
øÿùÿðÿ òÿøðèô ýÿòèðèáñèíèç?
Ñ ÿ é é à ù . Äöíÿí âàðèä îëìóøóã.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Øÿùÿðèìèçè íåúÿ ýþðöðñöíöç?
Ñ ÿ é é à ù . Ñàèð øÿùÿðëÿðÿ íèñáÿòÿí éàõøûäûð. Ôÿãÿò áèð øåéÿ áèç
äèããÿò éåòèðäèê. Êö÷ÿëÿðäÿ ùÿääÿí àðòûã ñàèë âàð. Ìÿýÿð áóíëàðûí ùàããûíäà ôèêðÿ ýÿëìÿê îëìàç? Áèçÿ ìÿëóìäóð êè, ñèçèí èõòèéàðûíûçäà áþéöê
ìþâãóôàò ïóëëàðû âàð. Áó ñàèëëÿð ö÷öí õöñóñè åâëÿð áèíà åòìÿê, ãîúàëàðû
éåìÿêäÿí òÿìèí åäèá ïàëòàð âåðìÿê, úàâàíëàðà áèð èø þéðÿòìÿê âÿ áåëÿëèêëÿ ñàèëëèéè êÿñìÿê ëàçûìäûð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áèç ùÿð òÿäáèð ýþðöðöê. Ùÿð ùÿôòÿ ìþâãóôàòäàí ôöãÿðàéà ïóë ïàéëàíûð, ôÿãÿò îíëàð ñàèëëèéÿ àäÿò åäèáëÿð. Íÿ ãÿäÿð îíëàðà ïóë
âåðèëñÿ, éåíÿ ïåøÿëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿúÿêëÿð.
Íþêÿð ö÷ ôèíúàí ãÿùâÿ âÿ áèð íå÷ÿ øöøÿ ëèêþð ýÿòèðèð.
à à ä û í . Ìöúòÿùèä ÿôÿíäèì, áó íÿäèð? Ìÿýÿð áó è÷êèëÿð ùàðàì
äåéèë?
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ùàðàìäûð, õàíûì, áèç èñòåìàë åòìèðèê. Ôÿãÿò ùÿð éåðäÿí âàðèä îëàí ìöñàôèðè îíóí âÿòÿíè àäÿòèëÿ ãÿáóë åòìÿéè âàúèá áèëèðÿì. Áóéóðóí ãÿùâÿ ýþòöðöí.
Ñÿééàù âÿ ãàäûí ãÿùâÿ ýþòöðöðëÿð. Ìöúòÿùèä áèð ôèíúàí äà þç ãàáàüûíà ãîéóð.
à à ä û í . Úÿíàá, áóäóð, áèçèì Èðàíûí ÷îõ øÿùÿðëÿðèíè ñÿéàùÿò åòìèøèê, ÷îõ òàúèðëÿðèí, õàíëàðûí, ùàêèìëÿðèí ìÿúëèñèíäÿ îëìóøóã. Íÿäÿíñÿ
ùàìûñû ãàäûíëàðûíû áèçäÿí ýèçëÿäèðëÿð. Áèç áóðàäà ÿéëÿøèá ñþùáÿò åäèðèê.
Íÿ îëàð, ñèçèí ãàäûíûíûç äà áèçèìëÿ áóðàäà ÿéëÿøèá ãÿùâÿ è÷ñèí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Àâðîïà õàíûìëàðûíäà îëàí àüûë, êàìàë, ãàáèëèééÿò áèçèì
ãàäûíëàðäà éîõäóð. Î ñÿáÿáäÿí îíëàðû öçÿ ÷ûõàðìàã ìöìêöí äåéèë.
à à ä û í . Úÿíàá, áåëÿ ñþçëÿðè íÿ ö÷öí áóéóðóðñóíóç? Èíñàô åòìèð__________
ñèíèç. Ìÿí íå÷ÿ åâëÿðäÿ ÿíäÿðóíÿ êå÷èá àðâàäëàð èëÿ ñþùáÿò åòìèøÿì.
377
Ìÿí îíëàðà àüûëñûç, ãàáèëèééÿòñèç, êàìàëñûç äåéÿ áèëìÿðÿì. Áóðàäà
àéðû ñÿáÿá âàð. Äåéèí øÿðèÿò èçèí âåðìèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áåëÿ äÿ âàð. Àëëàùûí ÿìðèíÿ ýþðÿ, àðâàäëàð êèøèëÿðèí
ìÿçðÿèäèð, éÿíè ÿêèí éåðëÿðèäèð âÿ áó ÿêèí éåðëÿðèíèí ìÿùñóëó äà þâëàääûð. Ãàäûíëàðûí âÿçèôÿñè ôÿãÿò þâëàä äîüìàã âÿ åâ ñàõëàìàãäûð.
Îíëàðûí úàìààò èøëÿðèíÿ ãàðûøìàãëàðû, êèøèëÿðòÿê áàçàðëàðäà, øÿùÿðëÿðäÿ
äîëàíàúàãëàðû íÿèíêè õèëàôè-øÿð, ùÿòòà õèëàôè-ÿãëäèð. Ñèç àâðîïàëûëàðûí
ÿãèäÿëÿðè áàøãàäûð. Îíà ýþðÿ ñèçè èíàíäûðìàã ÷ÿòèíäèð. Ãàäûí, íåúÿ êè
ÿðç åòäèì, íàãèñöëÿãë âÿ çÿèô îëàð. Îäóð êè, êèøèëÿð èëÿ áèð éåðäÿ îíëàðûí
äîëàíìàñû îä èëÿ ïàìáûüûí áèð éåðäÿ îëìàñû ìèñëèíäÿäèð. Áèçèì åøèòäèéèìèçÿ ýþðÿ, Àâðîïàäà ôàùèøÿëèê ùÿääÿí àøìûø âÿ ùàìûñûíà ñÿáÿá àðâàäëàðûí à÷ûã ýÿçìÿëÿðèäèð. Ùÿòòà äåéèðëÿð Àâðîïà øÿùÿðëÿðèíäÿ õöñóñè
ôàùèøÿõàíàëàð âàð.
Ñ ÿ é é à ù . Áàüûøëàéûí, úÿíàá. Áèç ÷îõ øÿùÿðëÿð ýÿçèá, ÷îõ àäàìëàð
èëÿ òÿìàñ åòìèøèê. Ýþðäöéöìöç õàíëàðûí, òàúèðëÿðèí âÿ ñàèðëÿðèíèí ùÿð
áèðèíèí åâèíäÿ ö÷äÿí áàøëàìûø îí-îí èêèéÿäÿê âÿ äàùà àðòûã ãàäûí ýþðìöøöê. Áó, ôàùèøÿõàíà äåéèë, íÿäèð?
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áó, Àëëàùûí áóéðóüóíà âÿ ïåéüÿìáÿðèí õÿáÿðèíÿ
ÿìÿë åòìÿêäèð. Áóðàäà õèëàôè-øÿð áèð ÿìÿë éîõäóð.
Ñ ÿ é é à ù . Ñèç äåéèðñèíèç Àâðîïà øÿùÿðëÿðèíäÿ ôàùèøÿ åâëÿðè âàð.
Áÿñ áó áèð áåëÿ øÿùÿðëÿðäÿêè ñèüÿ åâëÿðè, áèð ãàäûíûí ùÿð ýöíäÿ áåø-àëòû
âÿ äàùà ÷îõ ñàäàìëàðà ñèüÿ îëìàñû âÿ áèð íÿôÿð áàøû ÿììàìÿëè àõóíäóí äà áóðàäà âàñèòÿ îëìàñû ôàùèøÿõàíà äåéèëäèð, íÿäèð?
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Øÿðèÿòäÿ ñèüÿ ùàëàëäûð.
Ñ ÿ é é à ù . Äåìÿëè, ôàùèøÿëèê äÿ ùàëàëäûð. Ìÿí áàøû ÷àäðàëû ãàäûíëàðûí êö÷ÿëÿðäÿ êèøèëÿðÿ òîõóíóá åâëÿðèíÿ òÿêëèô åòäèêëÿðèíè ýþçöìëÿ
ýþðäöì. Ùÿòòà ôàùèøÿëèê åäÿí ãàäûíëàðûí ëèáàñëàðûíäà õöñóñè ÿëàìÿò
îëäóüóíó áèð íÿôÿð ìÿíÿ ýþñòÿðäè. Áàüûøëàéûí, úÿíàá, ôàùèøÿëèéÿ ìåéëè
îëàíû éöç ÷àäðà àëòûíäà ñàõëàìàã îëìàç âÿ ïàê ãàäûíëàðû öçöà÷ûã äöíéàíûí áó áàøûíäàí î áàøûíà ýþíäÿðñÿëÿð äÿ öñòëÿðèíÿ òîç ãîíìàç. Íÿ
ãÿäÿð ìÿìëÿêÿòèíèçäÿ ôàùèøÿëèêäÿí õÿñòÿëÿíìèø ãàäûíëàð âàð! Áóíëàðûí äà õÿñòÿëèêëÿðè ñÿëàìÿò àäàìëàðà ñèðàéÿò åäèá àçàðûí àðòìàñûíà âÿ
ìèëëÿòèí èçìåùëàëûíà ñÿáÿá îëóð. Ôàùèøÿëèê èúòèìàè áèð õÿñòÿëèêäèð. Îíóí
ìöàëèúÿñè äÿ áàøãàäûð. ×àäðà ìöàëèúÿ äåéèë.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áó äÿëèëëÿð ìÿíÿ êàôè äåéèë. Áèç þç ÿãèäÿìèçäÿ ìþùêÿì ãàëàúàüûã.
__________
Ñ ÿ é é à ù . Ýÿëÿúÿê íÿñèë áó éîë èëÿ éÿãèí ýåòìÿéÿúÿê.
378
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áóíó äöç áóéóðóðñóíóç. Áèç úàìààòûí ýöí-ýöíäÿí
äèíäÿí, ìÿçùÿáäÿí ÷ûõìàñûíû àéäûí ýþðöðöê. Ùÿòòà åøèòäèéèìèçÿ ýþðÿ,
Øóðà ìÿìëÿêÿòèíäÿ èñëàì ãàäûíëàðû êèøèëÿðÿ ãàðûøûá öçöà÷ûã ýÿçèðëÿð.
Ùÿòòà ìÿêòÿáëÿðäÿ áàùÿì äÿðñ îõóéóðëàð. Áèçèì îðàéà ÿëèìèç ÷àòìûð.
Íÿñèùÿòäÿí âÿ Àëëàùûí ÿìðèíè âÿ øÿðèÿòèíèí åùêàìûíû éåòèðìÿêäÿí
ñàâàé ÿëèìèçäÿí áèð èø ýÿëìÿç. Ýÿëÿúÿê íÿñèë úÿùÿííÿì îäóíó ãÿáóë
åäèðñÿ åòñèí, áèç åäÿ áèëìÿéÿúÿéèê.
Ñ ÿ é é à ù (äóðóð àéàüà). Èçèí âåðèí áèçè ùöñíè-ãÿáóëóíóçäàí äîëàéû,
èçùàðè-ìÿìíóíèééÿò åäèá ãóëëóüóíóçäàí ìöðÿõõÿñ îëàã.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áèð íå÷ÿ ýöí áóðàäà ãàëûá ìÿíèìëÿ ñþùáÿò åòñÿéäèíèç, ìÿí ñèçÿ, ñèçèí ãàäûíëàð ùàããûíäà ñÿùâ îëìàüûíûçû ÿãëè âÿ íÿãëè
äÿëèë èëÿ ñöáóò åäÿðäèì.
Ñ ÿ é é à ù . ×îõ ùÿâÿñ èëÿ ñèçèí ñþùáÿòèíèçÿ ýÿëÿðäèì, àíúàã ñàáàù
òåçäÿí áèç ýåòìÿëèéèê. Õóäàùàôèç.
à à ä û í . Õóäàùàôèç. Ìÿíèì ÿðèì áèð ãÿäÿð òöíäìÿúàçäûð. Õàùèø
åäèðÿì ðÿíúèäÿ îëìàéàñûíûç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Éîõ, éîõ, íÿ ö÷öí ðÿíúèäÿ îëóðàì? ßìð áå ìÿðóô,
íÿùé ÿç ìöíêÿð áèçèì âÿçèôÿìèçäèð.
à à ä û í . Ñàëàìàò ãàëûí, úÿíàá.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Õîø ýÿëäèíèç. (Ñÿééàù âÿ ãàäûí ýåäèðëÿð.) Àé ýÿäÿ
Ñóëòàíÿëè. (Ñóëòàíÿëè äàõèë îëóð.) Ìàñàíûí öñòöíö éûüûøäûð âÿ áèð àôòàáàëÿéÿí ýÿòèð, ÿëèìè ñóéà ÷ÿêèì.
Íþêÿð ïîäíîñó àïàðûá, àôòàáà-ëÿéÿí ýÿòèðèð, ìöúòÿùèä ÿëëÿðèíè ñóéà ÷ÿêèð.
À ì è ë (äàõèë îëóð). Àüà, Ùÿìÿäàí ÿéàëÿòèíäÿí Ùàúû Ãàôóð àäûíäà
áèð òàúèð éöç ìèí òöìÿí ïóë èëÿ áèð úàâàí ãûçûíû ýþíäÿðèá. Þçöíöí çÿððèíè áèð ãûç îëäóüóíó áÿéàí åäèð éàçûð êè: ìÿíèì ãûçûìû çþâúÿëèéÿ ãÿáóë
åäèá âÿ áó ïóëëàðû äà Àëëàù éîëóíäà ìÿñðÿô åòñÿíèç, ìÿíè úÿùÿííÿì
îäóíäàí òÿìèí åòìèø îëàðñûíûç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ýþçÿë ñîâãàòäûð âÿ ýþçÿë íèééÿò èëÿ ýþíäÿðèëèáäèð.
Áóíäàí ñîíðà êèì äåéÿ áèëÿð êè, äöíéàäà Àëëàù áÿíäÿñè âÿ ñàäèã ïåéüÿìáÿð öììÿòè éîõäóð? Î ãûçû áóðàéà ýÿòèðèí. (Àìèë ãàïûíû à÷ûð, ãûç
äàõèë îëóð.) Áàëà, àòàí ñÿíè ìÿíÿ ïåøêÿø ýþíäÿðèáäèð. Ñÿí ìÿíÿ ìÿùðÿìñÿí, à÷ öçöíö, éàõøû ãûç. (Ãûç öçöíö à÷ìàã èñòÿìèð, ìöúòÿùèä îíóí
öçöíö à÷ûð âÿ áèð ãÿäÿð òàìàøàäàí ñîíðà) Þòöðöí ùÿðÿìõàíàéà. Ôÿòÿáàðÿêàëëàùö ÿùñÿíöë õàëèãèí!
__________
ÏßÐÄß
379
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí êîíòîðó. Èêè íÿôÿð êîíòîð ÿìÿëÿúàòûíäàí ÿéëÿøèá éàçûéà ìÿøüóëäóðëàð. Êàìðàí – Ùàúû Êàìéàáûí ãàðäàøû îüëó ùÿðäÿí áèð è÷ÿðè ýèðèá êîíòîðà ãàéûäûð.
Á è ð è í ú è ì è ð ç ÿ . Êàìðàí, ñÿí êè, áèð áåëÿ Ùàúû Êàìéàáà úàí éàíäûðûðñàí, íÿ îëàð, Ùàúû Êàìéàá äà áóíóí ìöãàáèëèíäÿ þç ãàðäàøû – ñÿíèí
àòàí Èáðàùèìÿ äþðä-áåø ìèí òöìÿí âåðÿ, î äà ýåäèá áèð íþâ ýöçÿðàí
êå÷èðÿ. Àòàí áàããàëëûãäàí íÿ ãàçàíàúàã âÿ íÿ êöëôÿò ñàõëàéàúàã?
È ê è í ú è ì è ð ç ÿ . Êàìðàí ãî÷àã áèð îüëàíäûð. Ùàíñû òàúèðèí éàíûíäà
äàéàíñà, àéäà éöç òöìÿí ìÿâàúèá àëàð. Áóðàäà ìöôòÿ ÷àëûøìàñûíûí ìÿíàñû àéäûíäûð.
Á è ð è í ú è ì è ð ç ÿ . Ìÿíà àéäûíäûð, äöç áóéóðóðñàí. Ùàúû Êàìéàáûí áèðúÿ íÿôÿð ãûçû, áèðúÿ íÿôÿð äÿ ãàðäàøû îüëó âàð. Êàìðàíûí ôèêðè èíäè
ìöôòÿ ãóëëóã åäèá àõûðäà Ùàúû Êàìéàáûí ñÿðâÿòèíÿ ìàëèê îëìàãäûð.
Ê à ì ð à í . Ñÿùâ åäèðñèíèç. Ùàúû Êàìéàá ìÿíèì ÿìèìäèð. Áóíóíëà
áåëÿ, îíóí ñÿðâÿòèíäÿ çÿððÿúÿ ýþçöì éîõäóð. Î ñÿðâÿòèí íÿ éîë èëÿ úÿì
îëìàñûíû éàõøû áèëèðÿì. Ñèç äÿ áèëèðñèíèç, ìÿíè áóðàéà áàüëàéàí ñÿðâÿò
äåéèë. Ìÿí ùàðàäà îëñàì äîëàíàúàüàì. Êÿñèëñèí î èêè ÿëè êè, áèð áàøû
ñàõëàéà áèëìÿéèð. Áèðúÿ ÷ûõûá ãàïûäà ýþç éàøû òþêÿíëÿðè ýþðñÿíèç, Ùàúû
Êàìéàáûí ñÿðâÿò éîëëàðû ñèçÿ àéäûí îëàð.
È ê è í ú è ì è ð ç ÿ . Äåìÿëè, ñÿíè áóðàéà úÿëá åäÿí àùÿíðóáà ñÿðâÿò
äåéèë, áàøãàäûð, áîø õÿéàëäûð.
Ê à ì ð à í . Íåúÿ áîø õÿéàëäûð? Íÿ äåìÿê èñòÿéèðñÿí?
È ê è í ú è ì è ð ç ÿ . Ñÿðâÿòäàðëàðûí òÿìÿêàðëûãëàðû ùàìûéà ìÿëóìäóð.
Îíëàð íÿ ãÿäÿð ãàçàíñàëàð “êèôàéÿòäèð” äåìÿçëÿð. Ùàúû Êàìéàá áèð ùÿðèñ
êèøèäèð. Þçöíö þçö êèìè áèð ñÿðâÿòäàð èëÿ ãîùóì åòìÿéÿ ÷àëûøàúàã. Ñÿíèí ÿë-àéàã âóðìàüûí äà þçöíÿ ãàëàúàãäûð.
Ù à ú û Ê à ì é à á (äàõèë îëóð, ìèðçÿëÿð ãàëõûá ñàëàì âåðèá ÿéëÿøèðëÿð). Êàìðàí, î ãàïûäàêû êèøèëÿð íÿ÷èäèðëÿð?
Ê à ì ð à í . ßìè, Õóäàéàð õàíûí ðÿèééÿòëÿðèíäÿíäèðëÿð, ñèçè ýþðìÿéÿ ýÿëèáëÿð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õóá, ÷ûõ ñþéëÿ äàéàíñûíëàð. Äåéèëÿí áó äÿãèãÿ
âàõòûì éîõäóð.
__________
Êàìðàí úÿëä ÷ûõûð, áèðèíúè ìèðçÿ äóðóá, ýÿëìèø òèúàðÿò
ìÿêòóáëàðûíû òÿãäèì åäèð.
380
Á è ð è í ú è ì è ð ç ÿ . Ìàðñåëéà âÿêèëèìèç éàçûð êè, áàðàìàíûí ãèéìÿòè
äþðä ôàèç àðòûáäûð. Ñèçäÿí ÿìð ýþçëÿéèð. Ñàòñûí, éà äàéàíñûí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Îíà òåëåãðàô èëÿ õÿáÿð âåð, íå÷ÿ ýöí ñÿáð åòñèí
âÿ ùÿð ýöí áèðæà ãèéìÿòëÿðèíè òåëåãðàô èëÿ áèçÿ õÿáÿð âåðñèí.
Ê à ì ð à í (äàõèë îëóð). ßìè, Ðóñèéà òèúàðÿò íöìàéÿíäÿëèéèíèí êàòèáè ñèçè ýþðìÿê èñòÿéèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áóéóðñóí, áóéóðñóí. Î ìÿíèì ùÿìèøÿ ÿçèç ãîíàüûìäûð. (Èêèíúè ìèðçÿéÿ) Èøèíëÿ ìÿøüóë îë, êàüûçëàðà ñîíðà áàõàðûã.
Ê à ò è á (äàõèë îëóð). Ñàëàì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áóéóðóí ÿéëÿøèí. (Ïàïèðîñ òÿêëèô åäèð, Êàìðàíà) Êàìðàí, êàòèá úÿíàáëàðûíà ãÿùâÿ ýÿòèð.
Ê à ò è á . ×îõ ðàçûéàì, ùàúû, ãÿùâÿ è÷ìÿéÿúÿéÿì. Ñèçèí ìÿêòóáóíóç äöíÿí âöñóë îëäó âÿ õàùèø åòäèéèíèç çöðóôàò, ÷èò, ãÿíä âÿ ñàèð
ìàëëàð ö÷öí òèúàðÿò êîìèññàðëûüûíà éàçûëäû. ßëàâÿ, áó ñÿíÿíèí ñìåòèíÿ
ýþðÿ, Èðàíäàí áèçèì ôàáðèêëÿð ö÷öí àëòû ìèí òîí ïàìáûã ýåòìÿëèäèð. Áó
áàðÿäÿ òÿáäèð åäèá ãèéìÿòèíè âÿ êðåäèò øÿðòëÿðèíè áèçÿ õÿáÿð âåðìÿíèç
õàùèø îëóíóð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Úÿíàá êàòèá, ñèçèí ïàìáûã ñèôàðèøèíèçèí ãÿäÿðèíèí èëáÿèë àçàëìàñû ìÿíè ùåéðÿòÿ ñàëûð. Êå÷ÿí ñÿíÿ íöìàéÿíäÿëèê ñÿêêèç
ìèí òîí ïàìáûã àëäû. Áó èë àëòû ìèí òîí ïàìáûã èñòÿéèðñèíèç. Áóíà ñÿáÿá
íÿäèð? ×èò áàçàðû êàñàäëàøìûøìû, éà ïóë òÿðÿôäÿí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðñèíèç?
Ñèç, úÿíàá, ùå÷ áèð ôèêèð åòìÿéèí, ñèçèí ìþòÿáÿðëèéèíèç áèçÿ ýöí êèìè
àéäûíäûð. Íÿ ãÿäÿð ìàë ëàçûì îëñà, ùàìûñûíû ýþíäÿðìÿéÿ ùàçûðûã âÿ íÿ
ãÿäÿð èñòÿñÿíèç, îíà äà âàðûã.
Ê à ò è á . Ùàúû, íÿ áèçèì áàçàðûìûç êàñàääûð âÿ íÿ äÿ ïóëäàí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðèê. Áèçèì ïàìáûã ñèôàðèøè ãÿäÿðèíèí àçàëìàñû äà òÿáèèäèð. Áó
ñèôàðèø ýÿëÿí ñÿíÿ áóíäàí äà àç îëàúàã. Áèð íå÷ÿ ñÿíÿäÿí ñîíðà áèçèì
ö÷öí êÿíàð ìÿìëÿêÿòëÿðäÿí ïàìáûã ýÿòèðìÿéÿ åùòèéàúûìûç îëìàéàúàã. ×öíêè Çàãàôãàçèéà âÿ Òöðêöñòàíûí ïàìáûüû áèçèì ôàáðèêëÿðèí ùàìû
åùòèéàúëàðûíû þäÿéÿúÿêäèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Åëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ýÿðÿê áèç ïàìáûãëàðûìûçà îä
âóðàã.
Ê à ò è á . Îä âóðìàã íÿ ëàçûì? ßââÿëà, ïàìáûã áàçàðû àç äåéèë.
Èêèíúèñè, þç ìÿìëÿêÿòèíèçäÿ ÷èò ôàáðèêëÿðè áèíà åäèá, ùàñèë îëàí ïàìáûãëàðûíûçû äà îðàéà ìÿñðÿô åäèí. Áàüûøëàéûí, ìÿíè èäàðÿäÿ ýþçëÿéèðëÿð,
ýÿðÿê áó ñààò ýåäÿì. Äåìÿëè, àëòû ìèí òîí ïàìáûã áèçèì ö÷öí ùàçûð
__________
åäÿðñèíèç. Õóäàùàôèç.
381
Ù à ú û Ê à ì é à á . ×åøì! Õóäàùàôèç. (Íöìàéÿíäÿ ýåäèð, ìèðçÿëÿðÿ)
Êàòèáèí áèçÿ éîë ýþñòÿðìÿñèíè åøèòäèíèç? Äåéèð: ôàáðèê, çàâîä áèíà åäèí.
Ýþçÿë ìÿñëÿùÿòäèð. Ôàáðèê áèíà åëÿ, ôÿùëÿ èëÿ äîëäóð, î äà ñîíðà áàøûíà
áèð áÿëà îëñóí. Éîõ, àøíà, ôàáðèê-çàâîä äà ñèçèí, ôÿùëÿëÿð äÿ ñèçèí. Áèç
áóðàäà áîëøåâèê éóâàñû òèêìÿéè áàúàðìàðûã. Ùå÷ áèð àõìàã þç áàðìàüû
èëÿ þç ýþçöíö òþêìÿç. (Êàìðàíà) Ãàïûäàêû àäàìëàðû ÷àüûð ýþðöì íÿ
èñòÿéèðëÿð? (Êàìðàí ÷ûõìàã èñòÿéèð.) Äàéàí! Õóäàéàð õàíäàí ìÿêòóá
àëìûøàì. Áó àõøàì þçö âÿ îüëó áèçÿ ãîíàãäûðëàð. Åâäÿ òàïøûð òÿäàðöê
ýþðñöíëÿð âÿ þçöí äÿ àõøàì áóðàäà îë.
Ê à ì ð à í . Áàø öñòÿ. (×ûõûð. Íå÷ÿ íÿôÿð êÿíäëè äàõèë îëóá, áàø ÿéèá
ñàëàì âåðèðëÿð.)
Ù à ú û Ê à ì é à á . Íÿ âàð? Íèéÿ ýÿëèáñèíèç, íÿ èñòÿéèðñèíèç?
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Ùàúû àüà, áèç éàçûüûã, áèçè áàëàëàðûíûçûí áàøûíà
÷åâèð, áèçÿ ðÿùìèí ýÿëñèí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ñþçöí íÿäèð îíó äå.
à î ú à êÿíäëè. Áèç Õóäàéàð õàíûí ðÿèééÿòëÿðèíäÿíèê. Áèçè êÿíäèìèç âÿêèë åëÿéèá ñÿíèí ãóëëóüóíà ýþíäÿðèáäèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ùàíñû êÿíäèí àäàìëàðûñûíûç?
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Äþðäáóëàãëû êÿíäèíèí. Áèç ùàìûìûç ìàë-ãîéóí
ñàõëàðûã. Ìÿùñóëóìóç éóíäóð. Áóäóð, áèð íå÷ÿ ýöíäöð áèð ôèðÿíý ýÿëèá
úàìààòûí éóíóíó àëìàã èñòÿéèð âÿ éóíóíóí ùÿð áàòìàíûíà äîããóç
ãûðàí ïóë òÿêëèô åäèð. Áèç éóíëàðû âåðìÿê èñòÿéèðèê. Õóäàéàð õàí áóéóðóð
êè, ýÿðÿê íÿ ãÿäÿð éóíóíóç âàð èñÿ áàòìàíû éåääè ãûðàí éàðûìäàí Ùàúû
Êàìéàáûí âÿêèëèíÿ âåðÿñèíèç.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Äîüðóäóð, áèç Õóäàéàð õàí èëÿ äàíûøûá ãèéìÿò
êÿñìèøèê.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Àé Ùàúû, þçöí áèð ôèêèð åëÿ, áèç êàñûá, àú ìÿõëóã.
Ùÿð áàòìàíäà áèð ãûðàí éàðûì áèçèì ö÷öí áþéöê ïóëäóð. Ñÿí ýÿðÿê áèçèì
çèéàíûìûçà, íÿèíêè çèéàíûìûçà, åâèìèçèí éûõûëìàüûíà ðàçû îëìàéàñàí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ñÿí äöðöñò ôèêèð åëÿñÿí, éóíóí áàòìàíûíûí ìÿíÿ
íå÷ÿéÿ ìàë îëìàñûíû áèëÿðñÿí. Ñèç ìàëûíûçû êàôèðÿ ñàòûíúà, þç ìöñÿëìàí
ãàðäàøûíûçà áèð ãûðàí éàðûì óúóç ñàòûí, ùàëàë ïóë àëûí. Éåéèá-è÷ìÿéèíèç
äÿ ùàëàë îëñóí. Îíëàðûí ïóëëàðû, ùàìûñû àðàã-÷àõûðäàí ãàçàíûëûð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Àé ùàúû, îíëàðûí ùàðàäàí ïóë àëäûãëàðû áèçÿ íÿ
áîðúäóð? Áèç ìàë ñàòûá, ïóë àëûðûã.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Îäóð êè, õóäàâÿíäè-àëÿì áÿðÿêÿòèíèçè êÿñèáäèð.
Ùàìûíûç éàç ÿêèí÷è, ãûø äèëÿí÷è âÿ ÷þðÿéÿ ìþùòàúñûíûç. Ýåäèí, áèð øàùû
__________
àðòûã âåðìÿê ìÿíÿ ñÿðô åëÿìÿç, ÷ûõûí.
382
à î ú à êÿíäëè. Ùàúû, áèçèì ùÿð áèðèìèç êÿíääÿ áèð êèøè ñàéûëûðûã.
Áèçè àäàì áèëèá ñÿíèí ãóëëóüóíà ýþíäÿðèáëÿð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Êÿíäèíèçäÿ áÿëêÿ àäàìñûíûç, ÷ûõûí ýåäèí! Ôèðÿíýÿ äÿ õÿáÿð âåðèí, ýÿëäèéè éîë èëÿ äöç ýåòñèí. ×îõ àðòûã-ÿñêèê åòñÿíèç,
èøèíèç Õóäàéàð õàí èëÿ îëàúàãäûð. Îíóí äèâàíûíà éàõøû áÿëÿäñèíèç. ×ûõûí
áàéûðà! (Êÿíäëèëÿð ýåäèðëÿð). Ãÿðèáÿ áèùÿéà òàéèôÿäèðëÿð. (Ìèðçÿéÿ) Êàüûçëàðû áóðàéà ýÿòèð.
Ì è ð ç ÿ . Èñòàíáóë âÿêèëèìèçèí éàçìàüûíà ýþðÿ, õàëû-ïàëàçûí àüçû
áèð ãÿäÿð àøàüûäûð. Àìåðèêà áèðæàñûíäàí õÿáÿð ýþçëÿéèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ýþçëÿìÿê ëàçûìäûð. Äàùà íÿ âàð?
Ì è ð ç ÿ . Áåðëèí âÿêèëèìèç õÿáÿð âåðèð êè...
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí ÿíäÿðóíè áàü÷àñû. Êàìðàí áèêåô îòóðóá, ôèêðÿ ãÿðã îëìóø.
Ýþâùÿðòàú áàü÷àíûí ýèðÿúÿéèíäÿ ïåéäà îëóð. Áèð ãÿäÿð äàéàíûá Êàìðàíà áàõûð.
Êàìðàí îíó ýþðìöð. Ýþâùÿðòàú áèð ýöë ãûðûá îíà àòûð, Êàìðàí àéûëìàéûð, áèð ýöë
äÿ ãûðûá àòàíäà Êàìðàí äèêñèíèð.
Ê à ì ð à í . Áþéöê ãûç îëóáñàí, éåíÿ óøàãëûã ùÿðÿêÿòèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéèðñÿí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Éîõñà ýöë ñÿíè áèð éåðèíäÿí éàðàëàäû? (Äÿñìàë ÷ûõàðûð.) Ýÿòèð éàðàíû áàüëàéûì.
Ê à ì ð à í . Ìÿíèì éàðàì áàüëàíàñû éàðà äåéèë.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áó íÿ ñþçäöð äàíûøûðñàí? Äèëèíè áàøà äöøìöðÿì. Íÿ
îëóáäóð áåëÿ ôèêðÿ ýåäèáñÿí?
Ê à ì ð à í . Öðÿéèì ÷îõ äàðûõûð, Ýþâùÿðòàú.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Íÿ ö÷öí öðÿéèí äàðûõûð?
Ê à ì ð à í . Þçöì äÿ áèëìèðÿì. Ùÿðäÿí áèð àüëàìàüûì òóòóð. Ñàðàëìûø éàðïàã, ñûíìûø àüàú áóäàüû ýþðÿíäÿ èñòÿéèðÿì àüëàéàì. (Éåðÿ äöøìöø ýöëö ýþòöðöá ýþñòÿðèð.) Áàõ, áó ýöëö ãûðûá ìÿíèì öñòöìÿ àòäûí.
Ìÿíÿ áåëÿ ýÿëèð êè, áó ýöë ãûðûëäûüûíäàí àüðûäû. Áó ýöí ìÿíèì áàøûìäà
úöðáÿúöð ôèêèðëÿð îéíàøûð. Þçöì äÿ àíëàìûðàì áó íÿäèð.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Äÿëè-äÿëè äàíûøìà. Ýöë íèéÿ àüðûñûí? Ýöëöí êè, úà__________
íûí éîõäóð.
383
Ê à ì ð à í . Áèëèðÿì úàíû éîõäóð, àììà ìÿíÿ áåëÿ ýÿëèð. (È÷èíäÿ
ýöë ÿêèëìèø áèð âàç ýþñòÿðèð.) Áàõ áó âàç, áóíó ïàë÷ûãäàí éîüóðóá, êöðÿäÿ áèøèðèá, èíäèêè ùàëÿòèíÿ ñàëûá ñàòûáëàð. Ìÿíÿ áåëÿ ýÿëèð êè, áó òîðïàãäàí éîüðóëóá êöðÿäÿ áèøìèø âàçûí úàíû âàð âÿ áèçèì êèìè éàøàéûð
âÿ äöøöá ñûíäûãäà îíóí áÿäÿíè àüðûéàúàã.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Ùå÷ áèð øåé áó äàíûøûãäàí àíëàìûðàì.
Ê à ì ð à í . Ìÿí þçöì äÿ áèëìèðÿì áó íÿ ùàëÿòäèð ìÿíäÿ. Ùå÷äÿí
áó õÿéàë áàøûìà ýèðèá, ÷ûõìàéûð. Àüàúëàð éàøàéûðëàð, îíëàðà áàëòà äÿéäèêäÿ óôóëäàéûðëàð. Ðÿññàì ÷ÿêìèø ðÿñì éàøàéûð, äàø éîíóëìóø ùåéêÿë
äÿ éàøàéûð âÿ äöøöá ñûíàíäà àüðûéûð. Èíñàí ÷îõ øåéè þçö éàðàäûð âÿ þçö
äÿ ñûíäûðûð. Áóäóð, ìÿí äÿ ñûíìûøàì, ìÿí äÿ óôóëäàéûðàì.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Ñÿíè êèì ñûíäûðûá? Êèìèí íÿ ùÿääè âàð ÿìèíèí ãîðõóñóíäàí ñÿíÿ ýöëäÿí àüûð ñþç äåéÿ áèëÿ?
Ê à ì ð à í . Ìÿíè ñûíäûðàí ÿìèì þçöäöð. Ñÿí ìÿíÿ èêè ýöë àòäûí,
àììà ÿìèì áèð àüûð äàø âóðóá, ìÿíèì öðÿéèìè ñûíäûðûá. Îäóð êè, ýöë ãûðûëàíäà, áèð ÷èíè ãàáûí äöøöá ñûíìàüûíû ìöëàùèçÿ åëÿéÿíäÿ àüëàìàüûì
òóòóð.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . ßìèîüëó, ñÿíèí öðÿéèíäÿ áèð äÿðäèí âàð, ìÿíÿ äåìÿê èñòÿìèðñÿí. ßýÿð àòàìäàí èíúèéèáñÿí, ñÿáÿáèíè äå, ìÿí îíóíëà
äàíûøûì.
Ê à ì ð à í . Ýþâùÿðòàú, áèëèðñÿí êè, áó àõøàì Õóäàéàð õàí áóðàéà
ýÿëÿúÿê?
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Ýÿëÿíäÿ íÿ îëàð? Õóäàéàð õàíûí àòàì èëÿ àëûø-âåðèøè
âàð. Îíóí ìöëêöíäÿí ÷ûõàí òàìàì ìÿùñóëàò àòàìûí ÿëèëÿ ñàòûëûð. Îäóð
êè, î áóðàéà òåç-òåç ýÿëèð.
Ê à ì ð à í . Î äåéèë.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áÿñ íÿäèð?
Ê à ì ð à í . Õóäàéàð õàí ùÿìèøÿ òÿê ýÿëèá-ýåäÿð. Áó äÿôÿ î, ôÿðàñÿòñèç îüëó Ôèðèäóí õàíû äà þçö èëÿ ýÿòèðèð. Áó õÿáÿð ìÿíè íÿäÿíñÿ òÿøâèøÿ ñàëûá, öðÿéèì àç ãàëûð ïàðòëàñûí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áèð áåëÿ äàíûøûã åëÿ áóíó äåìÿê ö÷öí èäè? (Úèáèíäÿí
áèð ãÿëÿì áû÷àüû ÷ûõàðûá ýþñòÿðèð.) Áóíó ýþðöðñÿí, òÿçÿ àëûíûá, àëìàç
êèìè èòèäèð.
Ê à ì ð à í . Íÿ îëñóí?
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Àðèôñÿí, àíëà. Ñÿíèí ôèêðèíäÿêè ìöìêöí äåéèë. Àòàì
ùå÷ âÿäÿ èñòÿìÿç êè, îíóí ãàðäàøû îüëó äóðàí éåðäÿ, ìöëêö, ìàëû, äþâ__________
ëÿòè Õóäàéàð õàíûí îüëóíà êå÷ñèí.
384
Ê à ì ð à í . Ýþâùÿðòàú, éîõñà áåëÿ ýöìàí åäèðñÿí êè, ìÿíèì ÿìèìèí ìàëûíäà, äþâëÿòèíäÿ ýþçöì âàð? Éîõ, î äþâëÿò ìÿí áèëèðÿì íÿ éîë
èëÿ ãàçàíûëûá. Î ïóëëàð ýþç éàøû âÿ úèéÿð ãàíûäûð. Áó ñÿùÿð Õóäàéàð õàíûí
ðÿèééÿòëÿðè ýÿëèá, àüëàøûá ÿìèìèí àéàüûíà ñÿðèëèðäèëÿð. ßìèì Õóäàéàð
õàíà ö÷ ìèí ìàíàò ðöøâÿò âåðèáäèð. Õóäàéàð õàí äà ðÿèééÿòè ìÿúáóð
åäèð êè, ìÿùñóëóíó óúóç ãèéìÿòÿ ÿìèìÿ ñàòñûí. Áó âÿçèééÿòè ýþðÿí
àäàì îíóí äþâëÿòèíÿ, ñÿðâÿòèíÿ òÿìÿ åëÿðìè? Ìÿíèì ãöââÿòëè ãîëëàðûì âàð, ùå÷ êÿñäÿí àüûëñûç îëìàéàí áàøûì âàð. Ìÿíè àâàðà åäèá ÿìèìèí ãàïûñûíäà ãóë åäÿí áèðúÿ ãöââÿò âàð, î äà.. (Áàøûí ñàëûð àøàüû.)
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . ßìèîüëó, éîõñà áåëÿ ýöìàí åäèðñÿí êè, áó äþâëÿòèí
è÷èíäÿ éàøàìàã ìÿíèì ö÷öí õîøäóð? Ìÿýÿð ìÿí àç ÿäàëÿòñèçëèê, àç
èíñàôñûçëûã ýþðöðÿì?! Ìÿí äÿ áèð äóñòàãõàíà è÷èíäÿéÿì.
Ê à ì ð à í . Àòàí ñÿíè Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðñÿ, íÿ åéëÿðñÿí, íÿ
åéëÿéÿ áèëÿúÿêñÿí, íÿ äàíûøà áèëÿðñÿí? Ñàòäûã ìàë êèìè ëàë-äèíìÿç
äóðàúàãñàí. “Ìÿí ýåòìèðÿì” äåìÿéè áàúàðàúàãñàíìû?
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áèëèðÿì, ýåòìèðÿì ñþçöíö äåìÿéÿ ìÿí úöðÿò åëÿìÿéÿúÿì. Íÿ åäÿê, åëèìèçèí àäÿòè áåëÿäèð. Ãûçëàðû ìàë, ãîéóí êèìè
àòà-àíàëàðû ñàòûðëàð. Àíúàã ÿëèìäÿêè ñÿäÿô äÿñòÿëè áû÷àüû ýþðäöíìö?
Ê à ì ð à í . ßìè ãûçû, áó÷àã ñþçöíö áèð ãÿäÿð óíóò, àõûð äÿãèãÿéÿäÿê ýþçëÿ. Ìÿí äÿ þçöìö áèð øåé ùåñàá åäèðÿì. Äöíéàíûí èøèíè áèëìÿê îëìàç. Áÿëêÿ àòàí äåéÿí îëìàäû, áèç äåéÿí îëäó.
Á è á è õ à ò ó í (äàõèë îëóð). Àé ãûç, Ýþâùÿðòàú, áóðàäàñàí? Ýÿë åâÿ,
ùàâà ñÿðèíäèð, ñîéóã äÿéÿð. Êàìðàí, ñÿí äÿ áóðàäàñàí? ßìèí ñÿíè àõòàðìàìûø éåð ãîéìàéûá, äåéèð ùàðàäà ãàëäû, áèð àçäàí ñîíðà õàí ýÿëÿúÿêäèð.
Ê à ì ð à í . Áó ñààò. (Éöéöðÿê ýåäèð.)
Á è á è õ à ò ó í (ãûçûíà). Àé ãûç, èíäèéÿäÿê óøàã èäèí, ñÿíÿ ñþç äåìèðäèì. Êàìðàí ñÿíèí ÿìèí îüëó èñÿ äÿ, áþéöê, îí éåääè-îí ñÿêêèç éàøûíäà
îüëàíäû. Ñÿíèí îíóíëà òÿêëèêäÿ äàíûøìàüûí éàõøû äåéèë. Õàëã îíó äà áèð
ñþç ãàéûðàð êè, ýóéà Ùàúû Êàìéàá ãûçûíû ãàïû÷û Èáðàùèìèí îüëóíà âåðèð.
Ùàúû Êàìéàá ùÿð àâàðàéà ãûç âåðñÿ èäè, ìèí éåðäÿí åë÷è ýÿëÿðäè. Úàâàí
îüëàíäûð, ìàëû, äöêàíû, áàüû-áàüàòû, àëûø-âåðèøè. Î áîéäà îüëàí, áèêàð, ÿìè
ãîëòóüóíäà ãàëìàç, ýåäÿð ÷þðÿê ãàçàíàð.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Íåúÿ, éîõñà Êàìðàí ïóë ãàçàíìàüà àúèçäèð? ×îõ
ãî÷àã îüëàíäûð.
Á è á è õ à ò ó í . Êÿñ äèëèíè, ëÿ÷ÿð, ýÿë è÷ÿðè!
__________
ÏßÐÄß
385
ÀËÒÛÍÚÛ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí åâèíäÿ áþéöê ñàëîí. Íå÷ÿ íÿôÿð òöúúàðûíäàí ÿéëÿøèá, ñþùáÿòäÿäèðëÿð âÿ Õóäàéàð õàíûí âöðóäóíà ìöíòÿçèðäèëÿð. Êàìðàí òåç-òåç ýèðèá ÷ûõûð.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä . Ùàúû Êàìéàá, ãÿðèáÿ õÿáÿðëÿð ãóëàüûìà ýÿëèð.
Äåéèðëÿð ìþâãóôàò ìöëêëÿðèíäÿ èüòèøàø íèøàíÿëÿðè âàð. Ðÿèééÿò Ùàúû
Ìèðçÿ ßùìÿä àüàéà ìÿäàõèë âåðìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðûð.
Ù à ú û Ð ç à . Ìþâãóôàò ÿìëàêûíûí ìÿäàõèëèíèí Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä
àüàéà íÿ äÿõëè âàð? Áó ìÿäàõèë Àëëàùûíäûð. Àëëàù éîëóíäà äà òÿãñèì
îëóíóð. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ôÿãÿò Àëëàùûí âÿêèëèäèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áÿëè, äöç áóéóðóðñóíóç...
Í å ÷ ÿ í ÿ ô ÿ ð ã î í à ã ë à ð ä à í . Áÿëè, áåëÿäèð êè, âàð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áèëèðñèíèç íÿ âàð, ùÿçÿðàò? Áèçèì éåðèí àâàðà úàâàíëàðû áóðàäà ýóéà èø îëìàäûüûíû áÿùàíÿ åäÿðÿê ýåäèá Ðóñèéàäà, õöñóñÿí Áàêûäà þçëÿðèíÿ èø àðàéûðëàð, îðäà äà èøëÿéèðëÿð, éà èøëÿìèðëÿð, îíó
Àëëàù áèëèð. Àíúàã îíó áèëèðÿì êè, îðàäà îíëàðûí áàøëàðûíû õàðàá åëÿéèá
ýþíäÿðèðëÿð ýåðè âÿ îðàäàí ýÿòèðäèêëÿðè õÿñòÿëèê äÿ áóðàíûí úàìààòûíà
ñèðàéÿò åäèð. Äåéèðëÿð, ìÿñÿëÿí: ñÿðâÿòäàðëàðûí àëûí òÿðè èëÿ ãàçàíäûãëàðû
äþâëÿò îüóðëóãäóð, èìàðÿòëÿðè çÿùìÿòêåøëÿðèí ñöìöêëÿðèíèí öñòöíäÿ
òèêèëèáäèð. (Êàìðàíà) Êàìðàí, îüóë, ñÿí áèð áàéûðà ÷ûõ, ýþð ýÿëÿí âàðìû?
(Ãîíàãëàð) Úàâàíäûð, åøèòìÿñèí, îíëàðûí äàíûøûãëàðûíû äåìÿéÿ àäàìûí
äèëè ýÿëìèð.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä . Áóíëàð éîëà ýåäÿð. Äåéèðëÿð ýÿðÿê êÿíäëèëÿð éûüûøûá çîð èëÿ ïàäøàùû éûõûá, ùþêóìÿòè þç ÿëëÿðèíÿ àëñûíëàð. Ãÿðèáÿ èøäèð.
Àéàãéàëûí Ïèðãóëóíóí áèðè ùþêóìÿò áàøûíäà ÿéëÿøÿúÿê, áèç äÿ èòàÿò
åäÿúÿéèê.
Ù à ú û Ð ç à . Áó ùÿëÿ áîø äàíûøûãäûð. Ùþêóìÿòè éûõìàã àðûã-úûðûãëàð èøè äåéèë, áóíäàí éàìàíû âàð. Äåéèðëÿð, íÿÿçóáèëëàù, Àëëàù éîõäóð.
Àõóíäëàð, ìöúòÿùèäëÿð ùàìûñû àäàì àëäàäàí, õàëãûí áàøûíû ãûðõàí ôûðûëäàã÷ûëàðäûð.
Ù à ú û Ø ö ê ö ð . Áåëÿ øÿõñëÿðèíêè âàúèáöëãÿòëäèð.
Ù à ú û Ð ç à . ßëáÿòòÿ, Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà ÿìð åäèáäèð êè, áåëÿ
àäàìëàð õàëã àðàñûíà ÷ûõäûãäà ôþâðÿí þëäöðñöíëÿð. Áóíëàðû þëäöðÿíëÿðÿ
áåùèøò âàúèáäèð. Àüà úÿìè ìÿñóëèééÿòè þç þùäÿñèíÿ ýþòöðöð.
Ù à ú û Ø ö ê ö ð . Ìþâãóôàò ÿìëàêûíäà èüòèøàø åäÿíëÿð úÿçàëàðûíà
__________
÷àòäûëàðìû?
386
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àüà ùàêèìè-âèëàéÿòÿ ìÿêòóá ýþíäÿðìèøäè. Î äà
ëàçûìè òÿäáèð åäèá. Íå÷ÿ àäàì ùÿáñÿ àëûíûá, áèð íÿôÿð äþéöëöá, Ðóñèéàäàí ýÿëìèø áèð íÿôÿð áèäèí áó ýöí äàðà ÷ÿêèëèá. Èíäè ðÿèééÿò ñàêèòëÿøèá, áîðúóíó ëàçûìûíúà ÿäà åäèð.
Ù à ú û Ø ö ê ö ð . Õóäàâÿíäè-àëÿì þç úÿëàëû ùþðìÿòèíÿ Ùàúû Ìèðçÿ
ßùìÿä àüàíû áó áàøûà÷ûã úàìààòà ÷îõ ýþðìÿñèí âÿ îíóí âöúóäóíó
áèáÿëà åëÿñèí.
Ù à ì û . Àìèí.
Áàéûðäà àò òàïïûëòûñû åøèäèëèð.
Ê à ì ð à í (úÿëä äàõèë îëóð). Õàí òÿøðèô ýÿòèðèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Úÿëä ÷ûõ, þçöí õàíûí àòûíû òóò. Äåéèëÿí õàíûí ãóëëóüóíäà ýÿëÿíëÿðèí ùàìûñûíà éåð âåðèá ðàùàò åëÿñèíëÿð.
Êàìðàí ÷ûõûð âÿ Ùàúû Êàìéàá äà îíóí äàëûíúà.
Ù à ú û Ê à ì é à á (áàéûðäà). Áóéóðóí, õàí çÿùìÿò ÷ÿêèáñèíèç, ãÿäÿì ÿçèç åäèáñèíèç. Ìÿíèì áó êàñûá êîìàì ñèçèí ìöáàðÿê õàêèïàéûíûçà ãóðáàí.
Õàí äàõèë îëóð, äàëûíúà îüëó, ñîíðà Ùàúû Êàìéàá âÿ õàíûí õèäìÿò÷èëÿðèíäÿí
áèð íÿôÿð ÿëèíäÿ áèð ìöðÿññÿ ìöúðö, õàëã àéàüà äóðóð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ñàëàìÿëåéêöì.
Ù à ì û . ßëåéêÿññàëàì.
Õ ó ä à é à ð õ à í (ÿéëÿøèð). Áó ýöí ùàâà ÷îõ èñòèäèð. Éîëäà ÷îõ ÿçèééÿò ÷ÿêäèê.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õàí, ÿýÿð ìåéë åòñÿíèç, äóçëó àáäóü âàð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Àôÿðèí, Ùàúû Êàìéàá. Ìÿí ùÿìèøÿ äåéèðÿì êè,
Ùàúû Êàìéàáäà ùÿð äÿðäèí äÿðìàíû òàïûëàð. Èñòèíèí äÿðìàíû àáäóüäóð.
Ìÿðùóì Íÿñðÿääèí øàù Àâðîïà ñÿôÿðèíÿ ýåäÿíäÿ ùÿìèøÿ éàíûíúà
àáäóü ýþòöðÿðäè.
Ô è ð è ä ó í õ à í (àòàñûíà). Àüà, àáäóüëà áèçèì êÿíäèí àðâàäëàðû áàøëàðûíû éóéóðëàð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Äàíûøìà, ñàêèò îòóð.
Ô è ð è ä ó í õ à í . Àòàìûí úàíû ö÷öí äîüðó äåéèðÿì, ýþçöìëÿ ýþðìöøÿì.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ñÿíÿ äåäèì ñÿñèíè êÿñ.
__________
Êàìðàí äàõèë îëóá ãàïûäà äàéàíûð.
387
Ù à ú û Ê à ì é à á . Êàìðàí, ýåò õàí ö÷öí àáäóü ýÿòèð.
Êàìðàí ÷ûõûð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ùàúû, áó îüëàí êèìäèð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õàí ñàü îëñóí, áó ìÿíèì ãàðäàøûì Èáðàùèìèí
îüëóäóð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Àôÿðèí, àôÿðèí, ÷îõ éàõøû îüëàíà îõøàéûð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Íþêÿðèíèçäèð.
Êàìðàí ýöìöø ïîäíîñ öçÿðèíäÿ áèð êàñàäà àáäóü ýÿòèðèð. Õàí êàñàíû
àëûá ñàü âÿ ñîëóíà òÿêëèô åäèð âÿ ñîíðà è÷èð.
Õ ó ä à é à ð õ à í (àéðàíû è÷ÿíäÿí ñîíðà). Ñÿëàìöëëàùö ÿëÿëùöñåéí
âÿ ëÿíÿòöëëàùè ÿëà ãàòèëöë Ùöñåéí.
Ù à ì û . Àôèéÿò îëñóí, õàí!
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ñÿëàìÿò îëàñûíûç, èíøàëëàù.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Êàìðàí, ÷àé ýÿòèð.
Ô è ð è ä ó í õ à í (Êàìðàíà). Àé ýÿäÿ, ñÿíèí àäûí Êàìðàíäûð?
Ê à ì ð à í . Áÿëè, õàíçàäÿ.
Ô è ð è ä ó í õ à í (àòàñûíà). Àüà, ìÿíèì äàéûìûí äà àäû Êàìðàíäûð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . ×îõ äàíûøìà.
Ô è ð è ä ó í õ à í (Êàìðàíà). Ñÿíèí äÿ àíàí áàøûíû àáäóü èëÿ éóéóð?
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ñàêèò îë, êÿñ ñÿñèíè.
Êàìðàí ÷ûõûð.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä . Õàí, ñèçèí ðÿèééÿòèí äÿ àðàñûíäà àç-ìàç èüòèøàø
âàðìû?
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ìÿíèì ðÿèééÿòèìèí è÷èíäÿ èüòèøàø îëà áèëìÿç. Áèð
íÿôÿð Áàêûéà ýåäÿíëÿðäÿí ýÿëèá àðòûã-ÿñêèê äàíûøûðäû. Âåðäèì îüëóìóí ÿëèíÿ, äåäèì áóíóí òÿíáåùèíè þçöí åëÿ, òà ýþðöì ìÿíèì éåðèìäÿ
ãàòèëëèê åëÿìÿéè áàúàðàúàãñàíìû?
Ô è ð è ä ó í õ à í . Áèð äÿôÿäÿ ãûëûíúûìëà âóðóá áàøûíû ãóø áàøû êèìè
àòäûðäûì.
à î í à ã ë à ð . Àôÿðèí, õàíçàäÿ.
Êàìðàí ÷àé ýÿòèðèá ãîíàãëàðûí ãàáàüûíà ãîéóð âÿ ñîíðà
ýåäèá ìöðÿááÿ ýÿòèðèð.
Õ ó ä à é à ð õ à í (÷àé è÷èð). Èüòèøàøûí ãàáàüûíû áàøãà íþâëÿ àëìàã
__________
îëìàç. Ìÿñÿëÿí, àõóíäëàð ìèíáÿðÿ ÷ûõûá úàìààòà íÿñèùÿò åäèðëÿð. Íÿ388
ñèùÿò èëÿ êàð àøìàç. Ìÿñÿëäèð, áàüûøëàéûí, äåéÿðëÿð ñÿëàâÿò èëÿ äîíóç
äàðûäàí ÷ûõìàç.
Ù à ú û Ð ç à . ßëáÿòòÿ, õàí ñàü îëñóí, êþòÿê ëàçûìäûð.
Ô è ð è ä ó í õ à í . Êå÷ÿí ùÿôòÿ ìÿí ýöëëÿ èëÿ ìåøÿäÿ èêè äîíóç âóðäóì.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Äàíûøìà, õàìóø îë.
Ù à ú û Ø ö ê ö ð . Äåéèðëÿð Ðóñèéàíûí èìïåðàòîðóòÿê ãÿâè ïàäøàùû úàìààò òÿõòäÿí éåðÿ ñàëäû, áèç äÿ øàùû éåðÿ ñàëûá èõòèéàðû ÿëèìèçÿ àëàúàüûã.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ðóñèéà ìöùàðèáÿäÿ ìÿüëóá îëìóøäó, ãîøóíó
äàüûëìûøäû. Ïàäøàù äà áàõäû ýþðäö ùþêóìÿòëèê åäÿ áèëìÿéÿúÿê, òÿõòäÿí ÿë ÷ÿêäè. Áèçèì ùþêóìÿòèìèç ãÿâè, øÿðèÿòèìèç ìþùêÿì âÿ ãîøóíóìóç ìöíòÿçÿì. Áóðàäà Àëëàùûí äþâëÿòèíäÿí ùå÷ áèð èíãèëàá îëà
áèëìÿç.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä . ßëáÿòòÿ áåëÿäèð.
Ô è ð è ä ó í õ à í . ×îõ äàíûøàíûí ãûëûíú èëÿ áàøûíû “øûðò” öçäöððÿì.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ñÿíÿ äåéèðÿì àç äàíûø.
Èêè íÿôÿð ùàúûíûí íþêÿðèíäÿí ÿëëÿðèíäÿ àôòàáà âÿ ëÿéÿí ýÿëèá ãàïûíûí èêè
òÿðÿôèíäÿ äóðóðëàð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õàí, áóéóðóí áèð ãÿäÿð øàì ìåéë åäèí.
Ãàáàãúà õàí, ñîíðà ãîíàãëàð áèðáÿáèð ÿëëÿðèíè éóéóá, íþêÿðëÿðèí ÷èéèíëÿðèíäÿêè
ìÿùðÿáà èëÿ ñèëèá, è÷ÿðè àäëàéûðëàð. Êàìðàí ñòÿêàíëàðû éûüûá, ãîíàãëàðûí äàëûíúà
áèð ãÿäÿð áàõûá äÿðèí áèð àù ÷ÿêèð âÿ úÿëä ÷ûõûð.
ÏßÐÄß
ÉÅÄÄÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùÿìèí ñàëîí. Õóäàéàð õàí âÿ Ùàúû Êàìéàá ÿéëÿøèáäèð. Õàíûí ïèøõèäìÿòè,
ÿëèíäÿ ìöúðö, êÿíàðäà äóðóáäóð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õàí ñàü îëñóí, áóéóðóí áó îòàãäà áèð ãÿäÿð ðàùàò îëóí. Ñàáàù ùåñàáà ÿéëÿøÿðèê.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Íå÷ÿ ñÿíÿäèð ìÿí ñÿíèí âàñèòÿí èëÿ òèúàðÿò åäèðÿì.
Èíäèéÿäÿê àðàìûçäà áèð ýöôòýó îëìàéûá âÿ áóíäàí ñîíðà äà îëìàéàúàã.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Íÿ áóéóðóðñóíóç, õàí! Ìÿí íÿêàðÿéÿì ñèçÿ
õÿéàíÿò åäÿì, àðàìûçäà äà ýöôòýó îëñóí. Àíúàã áó ïóë àäëàíàí øåé
__________
ùåñàá ñåâÿí áèð øåéäèð.
389
Õ ó ä à é à ð õ à í . Õóá, íåúÿ ñÿíèí õàùèøèíäèð. Ìÿí áóðàéà ýÿëÿíäÿ
íå÷ÿ íÿôÿð ìÿíèì ðÿèééÿòëÿðèìäÿí ãàáàüà ÷ûõäûëàð. Ýöí ÿçèééÿò åòäèéèíäÿí ìÿí îíëàðû äàéàíäûðûá äàíûøäûðìàäûì. Áàø ÿéèá þòäöëÿð. Îíëàð
áóðàéàìû ýÿëìèøäèëÿð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áÿëè, ìÿíèì éàíûìà ýÿëìèøäèëÿð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Íÿ èøÿ?
Ù à ú û Ê à ì é à á . ßñëèíÿ áàõñàíûç øèêàéÿò ñèçäÿí èäè. Áèð íÿôÿð
éóí àëàí ôèðÿíýèí îíëàðà ìÿíäÿí ÷îõ ïóë òÿêëèô åòäèéèíè ñþéëÿéèá, éóíóí ãèéìÿòèíè áèð ãÿäÿð àðòûðìàìû õàùèø åäèðäèëÿð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Íàùàã ìÿí îíëàðû îðàäà äàéàíäûðûá ýöíöí èñòèñèíäÿ úàíëàðû ÷ûõûíúà äþéäöðìÿäèì. Áèùÿéà óøàüû áèùÿéà, èñòÿéèðëÿð
àëûø-âåðèø åëÿñèíëÿð, àðàäà õàí áèð ãûðàí äà îëñà ìÿíôÿÿò ýþðìÿñèí. Ùàúû
Êàìéàá, õàíûí ãóëëóüóíà ñàéäûüûì ÿøðÿôèëÿðäÿí õÿáÿðëÿðè éîõäóð.
Ùÿãèãÿò, ùàúû, ðÿèééÿò àçûá, éîëóíäàí ÷ûõûá.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ñèçèí áóðàéà òÿøðèôèíèçäÿí ãàáàã áèç äÿ áó ìÿñÿëÿíè ñþéëÿéèðäèê. Ðÿèééÿòäÿ ÿñëà áþéöéÿ ùþðìÿò âÿ åùòèðàì ãàëìàéûá.
Ùàìûñûíûí öçëÿðè äþíöá, ùÿòòà åòèãàäëàðû äà õàðàá îëóáäóð. Áó âÿçèééÿòÿ éîë âåðìÿéèí, àüûð íÿòèúÿëÿðè îëà áèëÿð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Áèëèðñèíèç, ùàúû, ÿùàëèíèí úàâàíëàðû áèëìèðÿì Ðóñèéàäà íÿ òàïûáëàð? Ùàìûñû âÿòÿíëÿðèíè áóðàõûá, ýåäèá îðàäà þçëÿðèíÿ èø
àõòàðûðëàð. Ýóéà êè, Ðóñèéàäà éåë ÿñèá, ãîç òþêöëöáäöð. Áèð íåúÿ èë íåôò
ìÿäÿíëÿðèíäÿ èò ýöíöíäÿ èøëÿéèá, ãàéûäûá ýÿëèðëÿð âÿòÿíëÿðèíÿ. Äè ýÿë
äàíûøûãëàðûíà áàõ! Àëëàù òàíûìàçëàð, ïåéüÿìáÿð òàíûìàçëàð. Àõóíäëàðà, ñåéèäëÿðÿ, õàíëàðà åùòèðàì éîõ. ßëáÿòòÿ, áóíà áèð ÿëàú ëàçûìäûð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . ßëáÿòòÿ ëàçûìäûð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ìÿí áèð íå÷ÿ íÿôÿð áåëÿ ÿúëàôëàðäàí òÿëÿô åòäèðäèì. Èíäè äÿ áåëÿ ÿìð åòìèøÿì. Ùå÷ áèð êÿñèí ìÿíäÿí áèèçèí Ðóñèéàéà
ýåòìÿéÿ èõòèéàðû éîõäóð. Ãà÷àã ýåäÿíëÿð äÿ ýÿðÿê ãàéûòìàñûíëàð. Ãàéûäàíëàðûí áîéóíëàðû ôÿðìàíäàäûð. Ìÿíÿ Õóäàéàð õàí äåéÿðëÿð. Ìÿíèì
äèâàíûì øàùà äà ìÿëóìäóð.
Ùàúû Êàìéàá. ßëáÿòòÿ, áåëÿ îëìàñà òàìàì ùþêóìÿò ÿëäÿí ýåäÿð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Áó ìÿñÿëÿëÿðè ñîíðà ìöçàêèðÿ åäÿðèê.Íÿ ãÿäÿð
ìÿí ñàüàì âÿ ìÿíèì îüëóì ñàüäûð, ðÿèééÿòèí àðàñûíäà ùå÷ áèð èüòèøàø
ìöìêöí äåéèëäèð. Ìÿí èñòÿéèðÿì áó ýöí ñèçÿ ãîíàã ýÿëìÿéèìèí ñÿáÿáèíè ñþéëÿéèì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Î äà åâèíèçäèð, ìÿíÿ äÿõëè éîõäóð. Ìÿí äÿ
__________
ñèçèí ñàäèã ÷àêÿðèíèçÿì.
390
Õ ó ä à é à ð õ à í . Õåéð, ÿñòÿüôöðóëëà, ÿçèç ãàðäàøûìñûíûç. Áèëèðñèíèç, ùàúû, íå÷ÿ ñÿíÿäèð áèç áèð éåðäÿ òèúàðÿò åäèðèê.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Èéèðìè ñÿíÿäÿí àðòûãäûð âÿ áó éåäèéèì ÷þðÿê äÿ
ñèçèí äþâëÿòèíèçäÿíäèð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ùàëàë ÷þðÿêäèð, ÷öíêè àëûø-âåðèøèíèçäÿ ùàðàì
îëìàéûð... Ìÿíèì áó ýöí áóðàéà ýÿëìÿêäÿí íèééÿòèì ñèçèíëÿí äàùà äà
éàâóã âÿ ùÿòòà ãîùóì îëìàãäûð. Ôÿãÿò ñèçèí ãàðäàøûíûç îüëóíó áóðàäà
ýþðäöêäÿ áèð ãÿäÿð ôèêðÿ ýåòìÿéÿ ìÿúáóð îëäóì. Ñèçèí ãûçûíûç âàð, ìÿíèì îüëóì âàð. ßýÿð ãûçûíûç ãàðäàøûíûç îüëóíà íàìèçÿä äåéèëñÿ, ìÿíèì îüëóìà âåðìÿéè õàùèø åäèðÿì, ãÿáóë åäÿñèíèç.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ìÿí ùå÷ êÿñÿ ãûçûìû âÿäÿ åòìÿìèøÿì. Áÿëêÿ
ãàðäàøûì îüëóíóí öðÿéèíäÿí êå÷èð, î áàøãà èøäèð. Àíúàã, õàí ñàü îëñóí,
ìÿíèì ãûçûì Õóäàéàð õàí õàíÿäàíûíà ëàéèã îëà áèëÿðìè?
Õ ó ä à é à ð õ à í . Ëàéèã îëìàñàéäû, ìÿí áóðàéà ýÿëìÿç èäèì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õàí, ñèçèí ìÿíèì úàíûìà èõòèéàðûíûç ÷àòàð. Ãûçûìûí áàøûíû êÿñìÿéÿ äÿ ùàããûíûç âàð.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Äåìÿëè, ðàçûñûíûç.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ùå÷ êÿñ áÿõòèíÿ àðõàñûíû ÷åâèðìÿç.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ÿëèíèçè ìÿíÿ âåðèí, þïöøÿê. (ßëÿëÿ òóòóá þïöøöðëÿð. Õàí íþêÿðèíÿ) À ýÿäÿ, Øèðÿëè, ìöúðöíö ìÿíÿ âåð.
(Íþêÿð èðÿëè ýåäèá ìöúðöíö õàíà âåðèð. Õàí àëûá þòöðöð Ùàúû Êàìéàáà.)
Áó ìöúðöäÿêè úàâàùèðàòû äà ìÿíèì îüëóìóí ñåâýèëè íèøàíëûñûíà âåðèí.
Ù à ú û Ê à ì é à á (ìöúðöíö àëûð). Ìÿðùÿìÿòèíèç àðòûã îëñóí, õàí.
Õ ó ä à é à ð õ à í . Èíäèñÿ ýåäèá áèð ãÿäÿð äèíúÿëìÿê îëàð. Ýÿëèí
äöáàðÿ þïöøÿê.
Þïöøöðëÿð.
ÏßÐÄß
ÑßÊÊÈÇÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí ÿíäÿðóíèíäÿ. Ýþâùÿðòàú âÿ Êàìðàí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . ßìèîüëó, àõûð áó ýöí ñÿíèí ñèôÿòèí ìÿíèì õîøóìà
ýÿëìÿéèð. Áèëìèðÿì öðÿéèíäÿ íÿ àüûð ôèêèðëÿð âàð. Ýóéà òàìàì ìÿì__________
ëÿêÿòèí õÿðàúûíû ñÿíèí öñòöíÿ ãîéóáëàð. Ýàù äåéèðñÿí ýöë ãûðûëàíäà àü391
ðûéûð, ýàù àüàú êÿñèëÿíäÿ óôóëäàéûð, ýàù äà áèëìèðÿì íÿ. Èíäè äÿ ìàò äóðóáñàí, íÿ äàíûøûðñàí, íÿ ýöëöðñÿí.
Ê à ì ð à í . Èíäèéÿäÿê óøàã èäèì, èíñàíëàðûí àðàñûíäà îëàí ôÿðãè
äöøöíìöðäöì. Èíäè áþéöäöêúÿ áàõûá ýþðöðÿì êè, äþâëÿòëè èëÿ êàñûáûí
àðàëàðûíäà áþéöê ôÿðã âàð. Ìÿñÿëÿí, ìÿíèì ÿìèì Ùàúû Êàìéàá ïóëóíóí ùåñàáûíû áèëìÿéèð. Àòàì áàããàë Èáðàùèì áîðúëàðûíûí ùåñàáûíû äèíàðûíàäÿê áèëèð. Áóíëàðûí ùÿð áèðè áèð ñèíèô íöìàéÿíäÿëÿðèäèð. Îäóð êè,
îíëàðûíêû áèð-áèðèëÿ òóòìóð. Ìÿí áóðàäà, áóäóð íå÷ÿ èëäèð, ìÿâàúèáñèç,
ìöôòÿ ùàìáàëàì. Ñÿáÿáèíè ñÿí éàõøû áèëèðñÿí. Áàüáàí áèð ýöë ö÷öí éöç
õàðÿ õèäìÿòêàð îëàð. Èíäè ñÿíÿ äÿ áàõûðàì, þçöìÿ äÿ áàõûðàì âÿ áèð
áþéöê ñÿùâ è÷èíäÿ îëäóüóìó äöøöíöðÿì. Ñÿí ùàðà, ìÿí ùàðà?! Ñÿí äþâëÿòëè, ìÿí êàñûá. Ñÿí Ùàúû Êàìéàáûí ãûçû, ìÿí áàããàë Èáðàùèìèí îüëó.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Êàìðàí, ìÿí áèëèðÿì ñÿí íÿ äåéèðñÿí. Àíúàã àäÿòÿ
ãàðøû äà ýåòìÿê ÷ÿòèíäèð. Áèçèì èõòèéàðûìûç ùÿëÿëèê àòà-àíàìûçûí ÿëèíäÿäèð. Áèçè ãàðàìàë êèìè öðÿêëÿðè èñòÿäèêëÿðè àäàìëàðà ñàòûðëàð. Áèçèì
ÿëèìèçäÿ àíúàã áèðúÿ ùàãã ãàëûáäûð. Î äà þëìÿê âÿ éà éàøàìàã ùàããû.
Áó ùàããû áèçèì ÿëèìèçäÿí ùå÷ êÿñ àëìàç.
Ê à ì ð à í . Ýþâùÿðòàú, ìÿíèì ñÿíäÿí õàùèøèì áóäóð: áèç àéðûëäûãìû, éà àéðûëìàäûãìû, þëöì ñþùáÿòèíè àðàéà ýÿòèðìÿ.
Ù à ú û Ê à ì é à á (äàõèë îëóð, ÿëèíäÿ ìöúðö, ìöúðöíö áèð êÿíàðà
ãîéóð). Êàìðàí, áóðàäàñàí?
Ê à ì ð à í . Áÿëè, ÿìè, áóðàäàéàì, ÿìðèíèç âàð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áèð ÿìðèì éîõäóð. (Ãûçûíà) Ýþâùÿðòàú, ñÿí áóðàäàí ýåò, Êàìðàí èëÿ õÿëâÿò äàíûøìàëû ñþçöì âàð. (Ýþâùÿðòàú ÷ûõûð.)
Îüóë, Êàìðàí, áèç ìöñÿëìàíûã, áèçèì ùàìûìûçûí áàøû øÿðèÿòÿ áàüëûäûð.
Ñÿí óøàãëûãäàí áó åâäÿ áþéöéöáñÿí. Èíäèéÿäÿê åâëÿðèí ùàìûñûíà
ýèðèá-÷ûõûáñàí. Èíäè ñÿí ùÿääè-áóëóüà éåòèøèáñÿí. Áóíäàí ñîíðà ñÿí
ÿíäÿðóíÿ íàìÿùðÿìñÿí.
Ê à ì ð à í . ßìè, éîõñà ìÿíè åâèíäÿí ãîâóðñàí?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áó íÿ ñþçäöð, îüóë, ìÿíèì åâèì ñÿíèí åâèí äåéèëìè? Éåíÿ åëÿ áóðàäà éàøàéàúàãñàí, êîíòîðäà èøëÿéÿúÿêñÿí. Èíäèéÿäÿê óøàãäûí. Èíäè ñÿíÿ áèð õûðäà ìÿâàúèá äÿ òÿéèí åëÿðÿì. Áèð ìöääÿò
ãóëëóã åëÿðñÿí, ñîíðà êîíòîðóí òàìàì èõòèéàðûíû ñÿíÿ òàïøûðàðàì. Ñÿíè
Ïàðèñÿ, Ëîíäîíà, Èñòàíáóëà ýþíäÿððÿì âÿ ìÿíèì, äîüðóäàí äà, îüëóì
îëàðñàí.
Ê à ì ð à í . Ñþçöì éîõäóð, ÿìè, èíäèéÿäÿê ÿìðèíèçäÿí áîéóí ãà÷ûð__________
ìàìûøàì, èíäè äÿ èòàÿòèíèçäÿ âàðàì. Ìÿí áó ÿíäÿðóíäàí ÷ûõäûãäàí
392
ñîíðà òàìàì áó åâäÿí óçàãëàøàúàüàì. Ùÿòòà áó åâÿ ýåíäÿí òàìàøà åòìÿéÿ ìÿíèì öðÿéèì äàâàì ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿê.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áåëÿ ñþçö äàíûøìà, îüóë. Ñÿí èêè ãàðäàøûí áèð
îüëóñàí. Ñÿíäÿí ìÿí ÿëèìè ÷ÿêÿ áèëÿðÿì?!
Ê à ì ð à í . Éîõ, ÿìè, ÷þðÿéèíèçè ìÿíÿ ùàëàë åäèíèç, ìÿí ýåòìÿëè îëäóì. Àíúàã ñèçäÿí áèð òÿâÿããåì âàð. Ýþâùÿðòàúûí úèáèíäÿêè èòè áû÷àüû
îíóí ÿëèíäÿí àëûí. Õóäàùàôèç. (Úÿëä ÷ûõûð.)
Ù à ú û Ê à ì é à á (ñÿñëÿéèð). Êàìðàí, Êàìðàí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú (÷ûõûð). Àüà, Êàìðàí ùàðàéà ýåòäè?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Åâëÿðèíÿ ýþíäÿðäèì, ãûçûì, ýåòñèí, éàòñûí, ñöáù
òåçäÿí ýÿðÿê ýÿëèá Õóäàéàð õàíû éîëà ñàëñûí.
Áèáèõàòóí äàõèë îëóð, ùèðñëè. Ùàìàì áîü÷àñûíû áèð éàíà àòûð, òàñ áîü÷àíûí
è÷èíäÿí ÷ûõûá îòàüûí îðòàñûíà éóìàðëàíûð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àðâàä, íÿ îëóáäóð ñÿíÿ, íèéÿ áåëÿ ãÿçÿá-àëóä
îëóáñàí?
Á è á è õ à ò ó í . Àðâàäûí ýöíö ãàðà ýÿëñèí, àðâàäûí äîüóëäóüó ýöíÿ
äàø äöøñöí, àðâàäû ÿêÿíèí éóðäó äàüûëñûí!
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àõûð áèð äå ýþðöì íÿ îëóáäóð, íÿ õÿáÿðäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Íÿ îëàúàãäûð?! Ñÿíèí êèìè êèøèíèí ìÿíèì êèìè äÿ
àðâàäû îëàúàã! Êîð àòûí êîð íàëáÿíäè îëàð! Áèð àçäàí ñîíðà øÿùÿðèí èò,
ïèøèêëÿðè äÿ ìÿíè ýþðÿíäÿ ýöëöøÿúÿêëÿð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àðâàä, áèð ÿìÿëëè äàíûø ýþðöì, ñÿíèí ãûøãûðòûíäàí ùå÷ çàä áàøà äöøìÿê îëìàéûð.
Á è á è õ à ò ó í . Î Ùàúû Ðçàäûð, íÿäèð, áèð äÿ áó ãàïûäàí ýèðñÿ, ìÿí
áó åâäÿ éàðûì ñààò äàéàíìàéàúàüàì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ìÿí èìàíûì, ñÿíèí àüëûí ÷àøûáäûð. Ùàúû Ðçà èëÿ
ñÿíèí íÿ àëûø-âåðèøèí?
Á è á è õ à ò ó í . Ùàúû Ðçà îëìàñûí, îëñóí îíóí àðâàäû. Ñÿí àòàéûí
ýîðó, áèð áàõ: ùàìàìäà îòóðóá áàøûìûí ùÿíàñûíû òþêöðÿì, áèð äÿ ýþðäöì áèð àðâàä äåéèð: àé ãûç, êèìñÿí, áàøûíû ãûðàãäà éó, ñîéóã ñó öñòöìÿ
ñû÷ðàéûð. Îíóí éàíûíäà îòóðàí ìÿíèì êèì îëäóüóìó îíà äåéÿíäÿ ýþð
íÿ úàâàá âåðèð: Ùàúû Êàìéàáûí àðâàäû ÷îõ áþéöê âöúóääóð, ýóéà õàí
àðâàäûäûð, øàù àðâàäûäûð. Áåëÿ äåéèíúÿ äåéèí áàããàë Èáðàùèìèí ãàðäàøû
àðâàäûäûð!
__________
Ù à ú û Ê à ì é à á . Åëÿ áó? Äåäèì ýþðÿñÿí íÿ ãèéàìÿò îëóáäóð.
393
Á è á è õ à ò ó í . Ùÿëÿ áó àçäûð?! Éîõ, èñòÿðäèí êè, ÿëèíäÿêè êàñà èëÿ
âóðóá áàøûìû éàðàéäû. Òÿãñèð ùàìûñû ñÿíäÿäèð. Ùàúû Ðçà êèìè àäàìëàðà
öç âåðÿíäÿ àðâàäëàðû äà àäàìûí áàøûíà ÷ûõàðëàð. Äþâëÿòëè êèøèñÿí, Õóäàéàð õàí êèìè àäàì ñÿíèí åâèíÿ ãîíàã ýÿëèð. Þçöíö åëÿ ñàõëàñàíàìû
êè, õàëã äà ñÿíè ñàéñûí! Ùÿëÿ ìÿí áóíäàí áÿäòÿðèíäÿí ãîðõóðàì!
Ù à ú û Ê à ì é à á . Î íÿäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Áèð àçäàí ñîíðà äà ãûçûíû ýþòöðöá âåðÿúÿêñÿí ãàðäàøûí îüëó ãîòóð Êàìðàíà. Îíäàí ñîíðà ùöíÿðè îëàí åâäÿí áàéûðà ÷ûõñûí.
Àäûì îëàúàã ãîòóð Êàìðàíûí ãàéíàíàñû. Áÿõòÿâÿð áàøûìûçà, ãûð ñàòûá
ãàçàíú åëÿéÿúÿéèê.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ñþçöíö ãóðòàðäûí?
Á è á è õ à ò ó í . Ãóðòàðäûì, íÿ îëñóí?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Èíäè ìÿíÿ äàíûøìàüà ìàúàë âåðÿðñÿí?
Á è á è õ à ò ó í . Äàíûø ýþðöì, íÿ äåéÿúÿêñÿí.
Ù à ú û Ê à ì é à á (ìöúðöíö âåðèð àðâàäûíà). Àë áàõ.
Á è á è õ à ò ó í . Íåéëÿéèì áóíó?
Ù à ú û Ê à ì é à á . À÷ è÷èíÿ áàõ.
Á è á è õ à ò ó í (ìöúðöíö à÷ûá úàâàùèðàòû ýþðöð). Áó íÿäèð, à êèøè?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áó, íèøàíäûð. Õóäàéàð õàí áèçèì ãûçûìûçû îüëóíà èñòÿìÿéÿ ýÿëìèøäè. Ìÿí äÿ ñþç âåðäèì.
Á è á è õ à ò ó í . Àëäàäûðñàí ìÿíè. Ùàíû ñÿíäÿ åëÿ øöóð?! Ýþðÿñÿí
êèìäèð, ýÿòèðèá ýèðîâ ãîéóáäóð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Äîüðó äåéèðÿì. Ïàéûç äàõèë îëàí êèìè òîéóíó äà
åëÿéÿúÿéèê. Áèð àç áóíäàí ãàáàã Êàìðàíà ÿíäÿðóíÿ ýèðìÿéè ãàäàüàí
åòäèì. Î äà äåéÿñÿí êöñöá ùÿìèøÿëèê áóðàäàí ýåòäè.
Á è á è õ à ò ó í . Úÿùÿííÿìÿ ýåòñèí, ýîðà ýåòñèí. Áóíäàí ñîíðà ýþðöì ùàíñû ëÿ÷ÿð ùàìàìà ýèðÿíäÿ àéàüûìà äóðóá ìÿíÿ éåð ýþñòÿðìÿéÿúÿê! Áàõ, þìðöíäÿ ýþðäöéöí àüûëëû èø áèðúÿ áóäóð. Áÿðÿêàëëàù, êèøè.
Áóíäàí ñîíðà ùàìûäàí ùàéôûìû àëàúàüàì. Õóäàéàð õàíûí îüëóíóí
ãàéûíàíàñû! Çàðàôàò äåéèë.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ìÿí ýåäèðÿì, ãûçûíû ÷àüûð, þçöí íåúÿ áèëèðñÿí
õÿáÿð âåð. (Ùàúû ýåäèð.)
Á è á è õ à ò ó í (÷àüûðûð). Ýþâùÿðòàú, à ãûçûì, áèð áóðà ýÿë.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú (äàõèë îëóð). Íÿ áóéóðóðñàí, àíà úàí?
Á è á è õ à ò ó í . Áèð ýÿë ýþð áó úàâàùèðàò õîøóíà ýÿëèðìè?
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áóíëàð êèìèí ö÷öíäöð?
__________
Á è á è õ à ò ó í . Áåëÿ ñÿíèí ö÷öí!
394
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Àüàì àëûáäûð?
Á è á è õ à ò ó í . Áÿñ êèì àëàúàãäûð?! Áèð îòóð, ãûçûì. Áó ýÿðäÿíáÿíäè
áîéíóíà êå÷èðò. Áÿù, áÿù, íÿ ýþçÿëäèð! Áó ýöëö äÿ äþøöíÿ òàõ. Áó
ñûðüàëàðû äà ýÿòèð ãóëàãëàðûíà òàõûì. Áó öçöêëÿðè äÿ áàðìàüûíà òàõ. Àôÿðèí, ãûçûì. Èíäè ùÿð êÿñ ñÿíè ýþðñÿ äåéÿð, áó, ìÿëÿêäèð, ýþéäÿí åíèá.
Ìÿí ñÿíèí àíàíàì, ñÿíè áó ìÿðòÿáÿäÿ ýþçÿë áèëìèðäèì. Áèëèðñÿíìè,
ãûçûì, áó íÿäèð? Áó, íèøàíäûð, Õóäàéàð õàí ýÿòèðèáäèð. Àòàí ñÿíè Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèð. Ýþð ñÿíÿ íÿ áþéöê áÿõò à÷ûëûð. (Ýþâùÿðòàú ñþç
äåìÿéÿðÿê àíàñûíûí äþøöíÿ ãûñûëûá àüëàéûð.) Àüëà, ãûçûì, åëÿ áåëÿ îëàð.
Àòàì ìÿíè ñÿíèí àòàíà âåðÿíäÿ, ìÿí äÿ áèð ýöí àüëàäûì.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Áóíó Êàìðàí áèëèðìè?
Á è á è õ à ò ó í . Êàìðàí êèìäèð?! Î íÿ èòäèð, áó ñþçö äèëèíÿ ýÿòèðèðñÿí! Àòàí ñÿíèí áàøûíû èò ãèáëÿñèíÿ êÿñÿð. Ñÿí ýÿðÿê ôÿõð åëÿéÿñÿí
êè, õàí àðâàäû îëóá ùþêóìÿò èøëÿäÿúÿêñÿí. Íå÷ÿ ìèí àäàì ñÿíÿ áàø
ÿéÿúÿê. Àíàí áèð éåðÿ ýÿëÿíäÿ ùàìû îíóí àéàüûíà ãàëõàúàã. Ùàúû
Ðçàíûí àðâàäû êèìè èòëÿð úöðÿò åäèá ìÿíÿ äåéÿ áèëìÿéÿúÿêëÿð êè, áàøûíû
êÿíàðäà éó. Ùàìàì÷ûéà ñèôàðèø ýåäÿúÿê: Õóäàéàð õàíûí îüëóíóí ãàéûíàíàñû ùàìàìà ýÿëèð. Ýÿðÿê ùàìàìà áèð íÿôÿð áóðàõûëìàñûí. Áèðúÿ
áóðàéà áàõ. (Ãàëõûá ÿëèíè áåëèíÿ âóðóð.) Àé úàìààò, ýåðè ÷ÿêèëèí, Õóäàéàð õàíûí îüëóíóí ãàéûíàíàñû ýÿëèð!
Ýþâùÿðòàú öçöíö þðòìöø àüëàéàðàã îòàãäàí ÷ûõûð.
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß
ÄÎÃÃÓÇÓÍÚÓ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí åâèíèí ÿíäÿðóíè. Ùàúû Êàìéàá âÿ Áèáèõàòóí.
Á è á è õ à ò ó í . Ãûçûìûí íÿ äÿðäè îëàúàã? Äåìÿñÿ äÿ ìÿí áèëèðÿì.
Ãûçûì ìÿùç Àëëàùûíà òÿïèê àòûð. Îíóí äÿðäè ãîòóð Êàìðàíäûð, âÿññàëàì.
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäè.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áóéóðñóí, áóéóðñóí.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì. Õåéð îëà, ùàúû?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ùÿêèìè õåéðÿ ÷àüûðìàçëàð. Áèçèì ãûç áèð-èêè
__________
ýöíäöð õÿñòÿëÿíèáäèð. Çÿùìÿò îëìàñà îíà áèð áàõàñûíûç.
395
Ìèðçÿ Ìåùäè. Áàø öñòÿ. Àëëàù îíó þç ïÿíàùûíäà ñàõëàñûí. Íÿ îëàúàã! Éÿãèí þçöíö ñîéóüà âåðèáäèð, éà ñÿôðàñû àðòûáäûð. Õÿñòÿ ùàðàäàäûð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áó îòàãäàäûð, áóéóðóí. (Ìèðçÿ Ìåùäè ýåäèð.)
ßýÿð Ìèðçÿ Ìåùäèíèí äÿðìàíûíûí òÿñèðè îëìàñà, òåëåãðàô ÷ÿêÿúÿéÿì,
Òåùðàíäàí øàùûí õöñóñè ùÿêèìè ýÿëñèí. Ïàðèñäÿí, Ëîíäîíäàí ùÿêèì
ýÿòèðÿúÿéÿì. Áÿñ áó úÿì åòäèéèì äþâëÿò íÿ ö÷öíäöð?
Á è á è õ à ò ó í . Òåëåãðàô ÷ÿêèá Ëîüìàíû ãÿáèðäÿí äèðèëäèá ýÿòèðÿñÿí,
éà éàçûá ýþéäÿí Úÿáðàèëè ýÿòèðäÿñÿí, îíà ÿëàú îëìàéàúàã. Î ýÿðÿê ùÿð
éåðäÿ àíàñûíûí áàøûíû àøàüû ñàëäûðà. Èíäè ñÿí ýèð îíóí éàíûíà, äåéèëÿí:
“À ãûçûì, ñÿíè âåðèðÿì Êàìðàíà”. ßýÿð î ñààò äóðóá ñàü-ñàëàìàò îòóðìàñà, ýÿë éöç äÿôÿ ìÿíèì öçöìÿ òöïöð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áîø äàíûøûðñàí, àðâàä, Êàìðàí íÿäèð? Ìÿí îíó
õàí àðâàäû, ðÿèééÿò, ÿìëàê ñàùèáè åëÿéèðÿì, ñÿí äÿ áàøëàéûáñàí Êàìðàí
áåëÿ ýÿëäè, Êàìðàí áåëÿ ýåòäè.
Á è á è õ à ò ó í . Äöçöíö ìÿí äåéèðÿì. Ëàëûí äèëèíè àíàñû áèëÿð. Îíóí
äà äèëèíè ìÿí áèëèðÿì. Ýÿðÿê Ùàúû Ðçàíûí àðâàäû êèìè èò ìÿíè ùàìàìäà òÿïèê èëÿ âóðà, Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäû ìÿíè ýþðÿíäÿ àüçûíû éàíàúà
âåðÿ. Î äà áàããàë Èáðàùèìèí åâèíäÿ îòóðóá ãîòóð Êàìðàí èëÿ ìàçàãëàøà. Äîüðó äåéèáëÿð êè: “Ãûçû þç õîøóíà ãîéàðñàí, éà çóðíà÷ûéà ýåäÿð,
éà íàüàðà÷ûéà”.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è (è÷ÿðèäÿí ÷ûõûð). Íàõîøà áàõäûì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Íÿ òàïäûíûç, ìèðçÿ?
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Õàòèðúÿì îëóí, õÿñòÿëèéè éîõäóð. Íÿáçè ñàëàìàòäûð. Ùÿðàðÿòè àç, õûðäàúà öðÿê äþéöíìÿñè âàð, î äà ðÿô îëóá ýåäÿð. Îíóí
öìäÿ íàõîøëóüó éóõóñóçëóãäóð. Èêè ýåúÿ ðàùàò éàòñà, ñàüàëûá îòóðàúàãäûð. Áóäóð, äÿðìàí éàçìûøàì. Ýöíäÿ ö÷ ãàøûã âåðÿðñèíèç è÷ÿð. Áó äÿðìàí ÿëáÿòòÿ îíà éóõó ýÿòèðÿúÿêäèð. ßëàâÿ, îíó ãîéìàéûí àðòûã ôèêèð åäÿ.
Öðÿéè èñòÿéÿí ãûçëàðäàí, ýÿëèíëÿðäÿí îíóí áàøûíà úÿì åäèí, äàíûøñûíëàð, ýöëñöíëÿð, îéíàñûíëàð. Éåíÿ äåéèðÿì, òÿøâèø åòìÿéèí, àõûðû õåéèð îëàð.
Èêè ýöíäÿí ñîíðà éåíÿ ýÿëÿðÿì. Õóäàùàôèç.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Çÿùìÿò ÷ÿêäèíèç, ìèðçÿ. Ìÿíè õàòèðúÿì åòäèíèç.
(Ïóë âåðèð.)
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Áó íÿéÿ ëàçûìäûð, ùàúû? Ìÿí áó åâèí ÷þðÿéèíè àç
éåìèøÿì êè, ìÿíÿ ïóë âåðèðñèíèç?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Éîõ, ìèðçÿ, õàùèø åäèðÿì ãÿáóë åäÿñèíèç.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . ßðç åäèðÿì êè, àëìàðàì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àëìàñàíûç, äîüðóäàí ñèçäÿí èíúèéÿðÿì âÿ éÿãèí
__________
åäÿðÿì êè, ãûçûìûí õÿñòÿëèéè àüûðäûð.
396
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Õóá, áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ñþçöì éîõäóð. (Ïóëó àëûá
ýåäèð.)
Ù à ú û Ê à ì é à á (àðâàäûíà). Ñÿí ýåò ãûçûí éàíûíà. Ìÿí äÿ äÿðìàíû ýþíäÿðèì ÿúçàõàíàäà ùàçûðëàñûíëàð.
Á è á è õ à ò ó í . Äÿðìàí-ìÿðìàí ùàìûñû íàùàãäûð. Èíäè ýþð ñþç ìÿí
äåéÿíäèð, éîõñà éîõ? Îíó ùÿìèøÿ, áàøûí éåðÿ ãîéàí êèìè, éóõó àïàðàðäû.
Èíäè íÿ îëóá éàòìàéûð? Ãîòóð Êàìðàíûí åøãè äöøöá áåéíèíÿ, éàòìàéûð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ðÿùìÿòëèê ãûçû, Êàìðàí, Êàìðàí, – äåéÿ îòóðóáñàí. Áèëìèðÿì Êàìðàí ñÿíÿ íåéëÿéèá?
Á è á è õ à ò ó í . Êàìðàí ìÿíÿ íåéëÿéÿúÿê? Àòàìû þëäöðìÿéèá, àíàìû þëäöðìÿéèá. Ìÿíè éàíäûðàí îäóð êè, ìÿíèì ãûçûì ùå÷ àíàñûíûí ðöñâàé
îëàúàüûíû ôèêðèíÿ ýÿòèðìèð. Ãîé Ùàúû Ðçàíûí àðâàäû ùàìàìäà ìÿíè òÿïèêëÿñèí, àíúàã îíóí êåéôè êþê îëñóí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àé àðâàä, áóðàäà åøã ñþùáÿòè éîõäóð. Ãûçûì
Êàìðàíû äà ýþðöð, Õóäàéàð õàíûí îüëóíó äà. Ýþâùÿðòàú èëÿ Êàìðàí áèð
éåðäÿ áþéöéöáëÿð. Èêè éîëäàø áèðè-áèðèíäÿí àéðûëàíäà, ñþç éîõ, õèôôÿò
åäèð. Áèð íå÷ÿ ýöí êå÷ÿð, àäÿò åäèá îòóðàð éåðèíäÿ.
Á è á è õ à ò ó í . Ñÿí áåëÿ áèë. Ìÿí äÿ áèëäèéèìè áèëèì... Ýåò äÿðìàí
ùàçûðëàò. Áåëÿ äÿðìàíëàðäàí ÷îõ ùàçûðëàäàúàãñàí. (Ãûçûíûí îòàüûíà òÿðÿô
ýåäèð âÿ ýåäÿ-ýåäÿ) Ñÿíèí ùÿð èêè äöíéàäà öçöí ãàðà îëñóí, ãûç! Ñöäöì ýþçöíäÿí ýÿëñèí! (Ýåäèð. Ùàúû Êàìéàá äà ÷ûõûð.)
ÏßÐÄß
ÎÍÓÍÚÓ ØßÊÈË
Áàããàë Èáðàùèìèí åâè. Êàìðàí ÿéëÿøèá. “Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí” îõóéóð.
Êàìðàí:
__________
Ëÿççÿò ðöõè-éàðè-äèëñèòàíäàí,
Úàíäûð áóëàí, åé äèðèü úàíäàí!..
Úàíûì ýåäÿëè áÿñè çàìàíäûð,
Úèñìèìäÿêè èíäè þçýÿ úàíäûð...
Ìÿíäÿ îëàí àøèêàð ñÿíñÿí,
Ìÿí õóä éîõàì, îë êè âàð, ñÿíñÿí!
Àù ÷ÿêèð.
397
Ú à ù à í á à í ó (äàõèë îëóð). Àé îüóë, ÿìèí áó ýöí éåíÿ àäàì
ýþíäÿðìèøäè. Äåéèð íå÷ÿ ýöíäöð èøÿ ýÿëìèð.
Ê à ì ð à í . Íÿéÿ ýåäÿúÿéÿì? Ìÿíèì îðàäà áèð èøèì ãàëìàéûá.
Ú à ù à í á à í ó . Íåúÿ èøèí ãàëìàéûá? Áÿñ èíäèéÿäÿê îðàäà íÿ èø
ýþðöðäöí?
Ê à ì ð à í . Àíà úàí, ýÿë îòóð, äÿðäèìè ñÿíÿ äåéèì. Äöçö áóäóð êè,
ÿìèì ìÿíè åâèíäÿí ãîâäó.
Ú à ù à í á à í ó . Åâèíäÿí ãîâäó, áÿñ íèéÿ éåíÿ ÷àüûðûð?
Ê à ì ð à í . Àíà úàí, àäàì êàñûá îëàíäà ýÿðÿê ùàìû îíóí áàøûíà
ãàïàç âóðñóí? Èíäè ìÿí íåéëÿéèì êè, ìÿíèì àòàì áàããàë Èáðàùèì õàëãûí ãàíûíû ñîðìàéûá, úèáèíè ñîéìàéûá, ìàëûíû îüóðëàìàéûá, áèð áàëàúà
áàããàë äöêàíûíà ãÿíàÿò åäèá êöëôÿò ñàõëàéûð?
Ú à ù à í á à í ó . Îäóð êè, áèð àäàì äà ñÿíèí àòàéûí àäûíà ïèñ ñþç äåìèð.
Ê à ì ð à í . Àòàìûí àäûíà ïèñ ñþç äåìèðëÿð, ìÿíè äÿ éàâóüà ãîéìàéûðëàð. Àíà úàí, ìÿí èíäèéÿäÿê Ýþâùÿðòàú èëÿ áèð éåðäÿ áþéöìöøÿì.
Î ìÿíè ñåâèð, ìÿí äÿ îíóí äÿðäèíäÿí þëöðÿì. Ñèç äÿ ùàìûíûç ýöìàí
åäèðäèíèç êè, î, ÿëáÿòòÿ, ãûçûíû ìÿíÿ âåðÿúÿê. Áèð íå÷ÿ ýöí áóíäàí ÿãäÿì
ìÿíè ÷àüûðûá áóéóðäó êè, îíóí åâèíèí ÿíäÿðóíèíÿ äàõèë îëìàéûì, ýóéà
ìÿí îíóí àðâàäûíà, ãûçûíà íàìÿùðÿìÿì. Èíäè äÿ ÷àüûðûð êè, ýÿë ìÿâàúèá âåðèì, ìÿíèì êîíòîðóìäà ãóëëóã åëÿ. Ìÿí íåúÿ ýåäèì?
Ú à ù à í á à í ó . Àé áàëà, áó äÿðäèíè ìÿíÿ ÷îõäàí äåéÿéäèí. Èñòÿéèðñÿí åëÿ áó ýöí ÷àäðàìû ñàëûì áàøûìà, ýåäèì Áèáèõàòóíóí éàíûíà, ãûçûíà
åë÷è äöøöì.
Ê à ì ð à í . Çÿùìÿò ÷ÿêìÿ, àíà, ìÿíèì íàìÿùðÿìëèéèì áÿùàíÿ èäè.
ßìèì, ãûçûíû Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèð, îíà ýþðÿ äÿ ìÿíè åâèíäÿí
ãîâäó.
Ú à ù à í á à í ó . Áó íÿ ñþçäöð, àé îüóë? Õóäàéàð õàí êèìè áþéöê
øÿõñ Ùàúû Êàìéàáûí ãûçûíû àëàðìû? Îíóí õàí éîëäàøû àçìûäûð?
Ê à ì ð à í . Àíà úàí, áó äöíéà ïóë äöíéàñûäûð. Õóäàéàð õàí äþâëÿòëè, ÿìèì äþâëÿòëè âÿ âàðèñè äÿ áèð òÿê ãûçû. Õóäàéàð õàíà èêè äþâëÿòè
áèðè-áèðèíÿ ãàðûøäûðìàã ëàçûìäûð. Èø ãóðòàðûá ýåäèá, àíà. Àíúàã áó äÿðäÿ
ìÿí äàâàì åäÿ áèëìÿéÿúÿéÿì.
È á ð à ù è ì (äàõèë îëóð). Éåíÿ àíà-áàëà íÿ ñþùáÿò åëÿéèðñèíèç?
Ú à ù à í á à í ó . Íÿ ñþùáÿò îëàúàã, îüëóì àíàñûíà äÿðäèíè äåéèð.
È á ð à ù è ì . Úàâàí îüëàíûí äÿðäè úàâàí ãûç îëàð. Åâëÿíìÿê èñòÿéèð,
ýåò áèð ùàëàë ñöä ÿììèø ãûç àë, ýÿòèð ãîé åâèíÿ.
Ú à ù à í á à í ó . Áåëÿ îüëóí ÿìèñè ãûçûíûí äÿðäèíäÿí þëöð. Ìÿíÿ äÿ
__________
äåäèéè îäóð.
398
È á ð à ù è ì . Êå÷èíèí ãîòóðó áóëàüûí ýþçöíäÿí ñó è÷ÿð. Áàëà, áèðúÿ
ïàïàüûíû ãîé ãàáàüûíà, ôèêèð åëÿ. Ùàúû Êàìéàá ñÿíÿ íÿ ö÷öí ãûç âåðñèí? Îíóí ãàðäàøû îüëóñàí? Î, Ùàúû Êàìéàá, ñÿí áàããàë Èáðàùèìèí
îüëó. Î, þçö êèìè áèð äþâëÿòëè òàïûá ãûçûíû âåðÿúÿê. Ùÿð êÿñèí þç òàéûòóøó îëàð. Ñÿíÿ ùàúû ãûçû éàðàìàç. Ñÿíÿ ìÿíèì êèìè áèð áàããàëûí ãûçû
ëàçûìäûð. ßìèí ãûçûíûí âÿäÿñèíè Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèáäèð. Äÿðäãÿì ÷ÿêìÿéèí ìÿíàñû éîõäóð. (Àðâàäûíà) Áóíó äà äåéèðëÿð êè, ùÿìèí
ýöíäÿí ãûç õÿñòÿëÿíèá éàòûð. Ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäè ýöíäÿ îíóí
éàíûíäàäûð. Ùÿð ÷å ìöàëèúÿ åäèð, áèð íÿòèúÿ âåðìèð.
Ê à ì ð à í . Ýþâùÿðòàú õÿñòÿäèð?! Àôÿðèí âÿôàñûíà.
È á ð à ù è ì . Àé îüóë, áèëèðñÿí íÿ âàð? Èíäè áó ñààò ìÿí Ùàúû Êàìéàáûí éàíûíäàí ýÿëèðÿì. Þçö ìÿíè ÷àüûðìûøäû. Äåéèð: áèëìèðÿì íÿ âàð
êè, Êàìðàí êöñöá, ÷àüûðûðàì äà ýÿëìÿéèð. Äåéèð, ìÿí îíà ìÿâàúèá êÿñèðäèì âÿ ýÿëäèêúÿ äÿ ìÿðòÿáÿñèíè àðòûðàúàã èäèì. Èíäè êè ýÿëìÿê èñòÿìèð,
þçö áèëñèí. Êàìðàí, äåéèð, ãî÷àã, áàúàðûãëû, ÿëèíäÿí ùÿð èø ýÿëÿí áèð îüëàíäûð. Äîüðóñó, ìÿíèì íàìóñóì ãÿáóë åòìÿç êè, äåñèíëÿð: Ùàúû
Êàìéàáûí ãàðäàøû îüëó àâàðà ýÿçèð. Àïàð, – äåäè, – áó èêè ìèí òöìÿíè
âåð îüëóíà, ÿëèíäÿ ìàéà ãàéûðûá òèúàðÿò åòñèí. Äåéèð: éÿãèíèìäèð êè, àç
êå÷ìÿç Êàìðàí àäëû áèð òàúèð îëàð. (Ïóë âåðèð.)
Ê à ì ð à í . Àòà, àïàð áó ñààò î ïóëó âåð ùàúû Êàìéàáà, ãîéñóí äþâëÿòèíèí öñòöíÿ. Áóíà ùàããû-ñöêóò, àüûçéóììà äåéÿðëÿð. Ìÿí îíóí íÿ
èêè ìèí òöìÿíèíÿ âÿ íÿ èêè éöç ìèí òöìÿíèíÿ ìþùòàú äåéèëÿì. Ìÿíèì
áàøûì äà, ìþùêÿì ãîëëàðûì äà âàð. Èøëÿðÿì, áàøûìû ñàõëàðàì. Âåð ïóëóíó þçöíÿ, äåéèíÿí ÷îõ ñàü îëñóí.
Ú à ù à í á à í ó . Àé áàëà, íÿ äàíûøûðñàí? Ñÿíèí àòàí Èáðàùèì þìðöíäÿ èêè ìèí òöìÿí ýþðìÿéèá. Íèéÿ áåëÿ äàíûøûðñàí?
È á ð à ù è ì . Îüëóì, áó àç ïóë äåéèë. Áóíóíëà ñÿí áþéöê òèúàðÿò à÷à
áèëÿðñÿí. Éîõñà áóíó àç ùåñàá åëÿéèðñÿí?
Ê à ì ð à í . Ìÿí ñÿíÿ íåúÿ äåäèì, åëÿ äÿ åëÿðñÿí. Àïàð âåð ÿìèìÿ,
äåéèíÿí ãîéñóí äþâëÿòèíèí öñòöíÿ, àçàëìàñûí. (Ãàïû äþéöëöð, Êàìðàí
÷ûõûð.)
Èáðàùèì. Àé àðâàä, îüëóíà ñÿí íÿñèùÿò åëÿ, óøàüûí àüëû þçöíäÿ äåéèë.
Ê à ì ð à í (ãàéûäûð). Éîëäàøëàðûì ýÿëèðëÿð. Ñèç ýåäèí. Ñîíðà ñþùáÿò
åäÿðèê. (Èáðàùèì âÿ Úàùàíáàíó ýåäèðëÿð. Äàõèë îëóðëàð: Úàùàíáÿõø,
Ôÿðàìÿðç, Õóðøèä). Áóéóðóí, áóéóðóí.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Îüëàí, ùàðàäà ãàëûáñàí? Áó ýöí íå÷ÿ ýöíäöð ýþ__________
ðöíìöðñÿí. Áèç ôèêèð åòäèê õÿñòÿëÿíèáñÿí.
399
Ê à ì ð à í . Åëÿ õÿñòÿ êèìè âàðàì.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Éÿíè íåúÿ?
Ê à ì ð à í . Òà ìÿí íÿ ñþéëÿéèì? Íå÷ÿ ýöíäöð îâãàò òÿëõëèéèì âàð.
Îíà ýþðÿ åâäÿí ÷ûõìûðàì.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Îâãàò òÿëõëèéèíèí ñÿáÿáèíè áèç ùàìûìûç áèëèðèê.
Ê à ì ð à í . Áèëèðñèíèç, äàùà íÿ õÿáÿð àëûðñûíûç?
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Áèç ýÿëìèøèê ñÿíèí äÿðäèíÿ áèð ÷àðÿ òàïàã. Ñÿíèí íàìóñóí áèçèì ùàìûìûçûí íàìóñóäóð. Òàìàì øÿùÿðÿ ìÿëóìäóð êè,
Ùàúû Êàìéàá ãûçûíû Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèð. Ùàúûíûí àðâàäû äàíûøìàìûø éåð ãîéìàéûáäûð. Ùàúû ÷îõ äà îëñóí äþâëÿòëè, ñÿí êàñûá. ßìè ãûçû
ÿìè îüëóíà äöøÿð. Áèç áèëèðèê, ñÿí áó èøëÿðäÿí ñûíûáñàí âÿ áó ìÿñÿëÿ
áèçèì ùàìûìûçû ñûíäûðûáäûð.
Ê à ì ð à í . Ñèçèí ÿëèíèçäÿí íÿ ýÿëÿ áèëÿð?
Õ ó ð ø è ä . Ìÿí áó ýöí Ùàúû Êàìéàáà áèð àäñûç êàüûç éàçàðàì êè,
ãûçûíû Êàìðàíà âåð, éà þçöíö þëìöø áèë.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Ãÿðèáÿ òÿêëèôäèð! Èñòÿéèðñÿí ñàáàù ýÿëèá Êàìðàíû
àïàðûá áàññûíëàð ùÿáñÿ?
Õ ó ð ø è ä . Ñÿí áóéóð, úÿíàá Ôÿðàìÿðç!
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . ßëàúû ãûçû ýþòöðöá ãà÷ìàãäûð. Êàìðàí èëÿ ãûçû åëÿ ýèçëÿðèê êè, øåéòàí äà òàïà áèëìÿç. Áèð íå÷ÿ àé êå÷äèêäÿí ñîíðà öçÿ ÷ûõàðäàðûã.
Õ ó ð ø è ä . Áèëèðñÿíìè êè, îíäà Õóäàéàð õàíûí àòëûëàðû ùàúû Êàìéàáäà èñòèòàÿò ãîéìàçëàð?
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Úÿùÿííÿìÿ ãîéìàñûíëàð. Êàìðàíà ùàúû Êàìéàáûí
ìÿýÿð äþâëÿòè ëàçûìäûð? Àíúàã îíóí âÿ áèçèì íàìóñóìóç òàïäàëàíìàñûí.
Ê à ì ð à í . Ãàðäàøëàðûì, ñèçäÿí ÷îõ ðàçûéàì. Àíúàã èø-èøäÿí êå÷èá.
Ãûç ýþòöðöá ãà÷ìàã èñòÿéÿí ýÿðÿê ãûç èëÿ áèð ÿëàãÿ áàüëàñûí. Ìÿíè ùàúû
Êàìéàáûí åâèíÿ éàâóã ãîéìàçëàð. Àììà ãûçûí éàíûíà ìÿí àäàìûìû
ýþíäÿðÿ áèëÿðÿì.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Ñÿí áèð éîë òàï, áèç äÿ ñÿíÿ êþìÿê åëÿéÿê. Ãûçû ýþòöðöá ãà÷àã, àïàðàã åëÿ áèð ìþùêÿì éåðÿ êè, ùå÷ êÿñ îðàéà éàõûí ÷ûõìàñûí.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Ùàíû î ãöââÿòëè éåð êè, Ùàúû Êàìéàáûí îðàéà ÿëè
÷àòìàñûí?
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Î ãöââÿòëè éåðè ìÿí ÿðç åëÿéèì. Î éåð Ùàúû Ìèðçÿ
ßùìÿä àüà ìöúòÿùèäèí åâè. Ùàúû Êàìéàá ùå÷ áèð úöðÿòëÿ ìöúòÿùèäèí
__________
åâèíÿ ùöúóì åäÿ áèëìÿç.
400
Õ ó ð ø è ä . Êàìðàí, ñÿí ôèêèðëÿø, ãûç èëÿ ÿëàãÿ áàüëàìàüà éîë àðà,
ãàëàí èø àñàíäûð. Èíäè áèð áîø ÷àíàüû äîëó ÷àíàüà âóðàðûã, ïÿíàù Àëëàùà.
Ýåäÿê, óøàãëàð. Àíúàã èø áàø òóòìàñà äà ãÿì éåìÿ.
Ýåäèðëÿð.
Ê à ì ð à í (áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà). Àòà.
È á ð à ù è ì (äàõèë îëóð). Íÿäèð, àé áàëà?
Ê à ì ð à í . Äåéèðëÿð Ýþâùÿðòàú õÿñòÿ éàòûð.
È á ð à ù è ì . Áÿëè, íå÷ÿ ýöíäöð õÿñòÿäèð.
Ê à ì ð à í . Ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäè îíó ìöàëèúÿ åäèð?
È á ð à ù è ì . Áÿëè.
Ê à ì ð à í . ×îõ éàõøû, ùå÷ çàä îëìàç, áèð àç éàòûá ñàüàëàúàã. Àòà,
ÿìèì ñÿíÿ âåðäèéè èêè ìèí òöìÿíè íåéëÿäèí?
È á ð à ù è ì . Ìÿíäÿäèð, îüóë. (Ïóëó ÷ûõàðûð.)
Ê à ì ð à í . Âåð áóðàéà. (Àëûð.)
È á ð à ù è ì . Áàõ áåëÿ. Àé îüóë, ùÿð àäàìûí áèð òàéû îëàð. Éÿãèí áó
éîëäàøëàðûíûí åâèíäÿ ãûçëàðû âàð. Áèðèíÿ åë÷è äöøÿðèê, àëàðñàí, äÿðä-ãÿìèí
éàäûíäàí ÷ûõàð. ßëèíäÿ äÿ êè, ìàéà âàð, àëûø-âåðèø åäÿðñÿí.
Ê à ì ð à í . Ýþçÿë àëûø-âåðèø åäÿúÿéÿì, àòà, ýþðÿðñÿí.
ÏßÐÄß
ÎÍ ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäèíèí åâè. Ìèðçÿ Ìåùäè þç îòàüûíäà ÿéëÿøèá õÿñòÿëÿðè
ãÿáóë åäèð. Ìèðçÿ Ìåùäè âÿ áèð íÿôÿð õÿñòÿ.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Ñÿíèí õÿñòÿëèéèí åëÿ àüûð áèð õÿñòÿëèê äåéèë. Áèð
íå÷ÿ ýöíÿ áèëìÿððÿ ñàüàëàðñàí. (Íöñõÿ âåðèð.) Áóðàäà ùÿá éàçìûøàì.
Ýöíäÿ ö÷ äÿôÿ ÷þðÿêäÿí ñîíðà áó ùÿáäÿí èêè äÿíÿñèíè àòàðñàí, õÿñòÿëèê ðÿää îëóá ýåäÿð.
Õ ÿ ñ ò ÿ . Çÿùìÿò âåðäèì, ìèðçÿ, ìÿðùÿìÿòèíèç àðòûã îëñóí. (Ïóë âåðèð,
ìèðçÿ ïóëó àëûá äþøÿéèí àëòûíà ãîéóð.)
Á è ð ã à ä û í (äàõèë îëóð). Ìèðçÿ, ãóðáàíûí îëóì, ñÿíè äåéèá ýÿìèøÿì, éà ìÿíè áóðàäà þëäöð, éà äÿðäèìÿ áèð ÿëàú åëÿ.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Áàúû, òÿáèá éàíûíà ýÿëèáñÿí, äÿðäèíè ñþéëÿ, óçóí
__________
äèáà÷ÿ ëàçûì äåéèë.
401
à à ä û í . Îõóäóüóíà ãóðáàí îëóì, ìèðçÿ, ýþçöìöí àüû-ãàðàñû áèðúÿ
îüëóì âàð. Äöíÿí éîëäàøëàðû èëÿ íàùàðäàí ñîíðà ýåäèá ùàìàìà, îðàäàí
ãàéûäàí êèìè äèëè òóòóëóá, þëö êèìè äöøöáäöð. Àìàíûí ýöíöäöð, ìèðçÿ.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Áàúû, ñÿí íàùàã ìÿíèì éàíûìà ýÿëèáñÿí. Îüëóí
áèð ùåéâàíûí ÷þðÿéèíè éåéèá ýåäèá ùàìàìà, ÷ûõûá þçöíö âåðèá ñîéóüà,
îëóá ùåéçÿ, çàòöëúÿíá. Ñÿí ýåò áèð áàéòàð òàï, àïàð îüëóíà ìöàëèúÿ åëÿñèí. Îíà èíñàí ìöàëèúÿñè êàð åëÿìÿç. Ùåéâàí ìöàëèúÿñè ëàçûìäûð.
à à ä û í . Ìèðçÿ, ìÿíèì ÿëèìè ÿòÿéèíäÿí öçìÿ, èçèí âåð, àéàãëàðûíà
ñÿðèëèì. Àë, áó áàëàúà õÿðúëèéè äÿ ÿòÿ âåð.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Áó àçäûð. Ìÿí áåëÿ ïóëëàðà ùÿêèìëèê åëÿìÿðÿì.
à à ä û í . Àðòûã ïóëóì éîõäóð, ãóðáàíûí îëóì. Éîõñóë, äóë àðâàäàì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Éîõñóëñàí, ýåò Ìèðçÿ Ùåéäÿðãóëóäàí, Ìèðçÿ
ßëÿêáÿðäÿí áèðèñèíè àïàð, îüëóíà ìöàëèúÿ åëÿñèí. Ìÿíèì ùÿããöë ãÿäÿìèì ö÷ òöìÿíäèð. Îíëàð éàðûì òöìÿíÿ äÿ ýåäèðëÿð.
à à ä û í . ßëàúûì íÿäèð, ãóðáàíûí îëóì? Ãàëàíûíû äÿ ýÿëÿðñÿí, åâäÿ
âåðÿðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Åâèí ùàðàäàäûð?
à à ä û í . Åâèì Çÿðýÿðàí ìÿùÿëëÿñèíäÿ, Ùàúû Êàìéàá èëÿ ãàïûãàïûéàäûð.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Õóá, ýåò, ìÿíè åâèíäÿ ýþçëÿ. Áèð àçäàí ñîíðà ìÿí
ùàúû Êàìéàáûí åâèíÿ ýåäÿúÿéÿì. Îðàäàí ÷ûõàíäà, ñÿíèí äÿ íàõîøóíà
áàõàðàì.
à à ä û í . Ãÿäÿìèíÿ ãóðáàí îëóì, ìèðçÿ, ìöðÿõõÿñ îëóì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Õîø ýÿëäèí.
Ãàäûí ýåäèð, Êàìðàí äàõèë îëóð.
Ê à ì ð à í . Ñàëàìÿëåéêöì, ìèðçÿ ÿìè.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Áàé, ÿëåéêÿññàëàì, ãàðäàø îüëó. Ñÿí íÿ ÿúÿá
áóðàéà ýÿëèáñÿí? Ìÿýÿð ñÿí õÿñòÿëÿíìèøñÿí? Ýÿë-ýÿë, éàâóüà ýÿë.
Áóðàäà, éàíûìäà ÿéëÿø. Ñþéëÿ ýþðÿê íÿ õÿáÿðäèð, äÿðäèí íÿäèð?
Ê à ì ð à í . Ìèðçÿ ÿìè, ìÿíèì äÿðäèì áþéöê äÿðääèð, ÷àðÿñè àíúàã
ñèçäÿäèð. Ñèç ìöàëèúÿ åòìÿñÿíèç, éÿãèí êè, þëÿúÿéÿì. Àíúàã, äîüðóñó,
à÷ûá äåìÿéÿ óòàíûðàì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Ãàðäàø îüëó, àäàì äÿðäèíè ùÿêèìäÿí ýèçëÿòìÿç
âÿ ýèçëÿíÿí äÿðäÿ äÿ ÷àðÿ îëìàç. Äå ýþðöì, îüëóì, äÿðäèí íÿäèð?
Ê à ì ð à í . Ñèç þçöíöç áèëèðñèíèç êè, áó áîéäà óøàãëûãäàí ÿìèì Ùàúû
__________
Êàìéàáûí åâèíäÿ ãûçû Ýþâùÿðòàú èëÿ áèð éåðäÿ áþéöìöøÿì âÿ óøàã402
ëûãäàí áèð-áèðèìèçÿ ìÿùÿááÿò éåòèðìèøèê. Áó ìÿùÿááÿò ýåò-ýåäÿ þçöíöí òÿáèè éîëóíà äöøäö. Áàüûøëàéûí, ìèðçÿ ÿìè, áàø àüðûñû âåðèðÿì âÿ
ñèçèí âàõòûíûçû ÿëèíèçäÿí àëûðàì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Ñþéëÿ, îüëóì, ñþéëÿ åéáè éîõäóð.
Ê à ì ð à í . Áÿëè, àõûðäà áèç áèðè-áèðèìèçè ñåâäèê. Äîüðóäóð, ìÿí
áþéöéÿíäÿí ñîíðà ÿìèì ìÿíè åâèíäÿí ýåíèçäè. Áó äà òÿáèèäèð. Áóíóíëà áåëÿ, ùÿì ìÿíèì âÿ ùÿì Ýþâùÿðòàúûí éÿãèíèìèç áó èäè êè, ÿìèì áèçè
áèðè-áèðèìèçäÿí àéûðìàéàúàã âÿ úÿìè ãîùóì-ÿãðÿáàíûí äà éÿãèíè áóíäà
èäè êè, ùàìû äåéèðäè: Ùàúû Êàìéàá ùå÷ âàõò èñòÿìÿç êè, äþâëÿòè êÿíàð
áèð øÿõñèí ÿëèíÿ êå÷ñèí. Éÿãèí ãûçûíû ãàðäàøû îüëóíà âåðÿúÿê. Èíäè ÿìèì
ãûçûíû Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèð. Îíäàí íèøàí äà ãÿáóë åäèáäèð. Ìÿí
äÿ ãàëìûøàì êÿíàðäà, ÿëèì ãîéíóìäà. Ýþâùÿðòàú äà ùÿìèí ýöíäÿí
áÿñòÿðè íàõîøäóð. Îíóí ùå÷ áèð ìÿðÿçè éîõäóð, ìÿýÿðèíêè ìÿùÿááÿò.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Îíó ìÿí äÿ éÿãèí åòìèøÿì. Áÿñ ìÿíèì éàíûìà
ýÿëìÿêäÿí ìÿãñÿäèí íÿäèð?
Ê à ì ð à í . Ìèðçÿ ÿìè, áó éåðäÿ àíúàã ñèç ìÿíÿ êþìÿê âåðÿ áèëÿúÿêñèíèç.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Ìÿí íÿ êþìÿê âåðÿ áèëÿðÿì?
Ê à ì ð à í . Ñèç Ýþâùÿðòàúà ìöàëèúÿ åäèðñèíèç. Îíóíëà ùÿð ýöí ýþðöøìÿê èìêàíû ñèçäÿ âàð. Ìÿíèì áèðúÿ ñèôàðèøèìè îíà éåòèðèí.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Íÿ ñèôàðèøèí âàð? Äåéèëÿí, éåòèðèì.
Ê à ì ð à í . Àëëàù ñèçäÿí ðàçû îëñóí, ìèðçÿ ÿìè. Ìÿí ñàáàù ýåúÿ îíó
íå÷ÿ íÿôÿð ðÿôèãëÿðèìèí êþìÿéè èëÿ àïàðìàüû ãÿò åòìèøÿì. Ñèçäÿí õàùèøèì áóäóð: îíà äåéÿðñèíèç àçàíäàí áèð ñààò êå÷ìèø ÿíäÿðóíóí êö÷ÿ
ãàïûñûíäà îëñóí.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è (ùèääÿòëè). Áó íÿ íþâ òÿêëèôäèð ìÿíÿ åëÿéèðñÿí?!
Ìÿíèì áîéíóìà àòäûüûì âÿçèôÿíèí ãÿáàùÿòèíè äöøöíöðñÿíìè? Åéèá
îëñóí ñÿíÿ! Ñÿíèí àòàí Èáðàùèì áèð àüûëëû êèøèäèð. Àììà ñÿí îíà îõøàìàéûáñàí. ßýÿð Èáðàùèìèí âÿ Ùàúû Êàìéàáûí õàòèðè îëìàñàéäû, ñÿíÿ ÷îõ
àüûð ñþçëÿð äåéÿðäèì. Äóð áóðàäàí çÿùìÿò ÷ÿê, ýåò. Ýþð áèð êöïÿýèðÿí
ãàðû òàïà áèëÿðñÿíìè êè, áåëÿ ñèôàðèøëÿðè îíóíëà ýþíäÿðÿñÿí.
Ê à ì ð à í . Ìèðçÿ ÿìè, ìÿýÿð ñèç úàâàí îëìàéûáñûíûç? Ìÿýÿð úàâàíëûã, ìÿùÿááÿò íÿ îëäóüóíó áèëìèðñèíèç? Ñèç ýþðöðñöíöç êè, ìÿí
úàâàíàì, áó ñààò áàøûìà ùàâà âóðóá, äàíûøûüûìû þçöì äÿ áèëìèðÿì.
Ìÿíè áàüûøëàéûíûç. Ñèç ùÿêèìñèíèç, ìÿðèçëÿðÿ äÿðìàí åäèðñèíèç. Âÿõò êè,
ñèçèí áèðúÿ ñþçöíöç áèð úàâàí ìÿðèçè þëöìäÿí ãóðòàðàúàã, î ñþçö äå__________
ìÿéè ñèç íåúÿ ãÿáóë åòìèðñèíèç? Ðÿùìÿòèíèç ýÿëñèí, ìèðçÿ ÿìè. Áó õûð403
äàúà òþùôÿíè äÿ ìÿíäÿí ãÿáóë åäèí. (Àòàñûíäàí àëäûüû ïóëëàðû ùÿêèìáàøûéà òÿãäèì åäèð.)
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Îüóë, áó éîë íàùàãäûð. Ñÿíèí àõûðêû ñþçëÿðèí êèôàéÿòäèð. Áèð ñþç êè áèð úàâàíûí äèðèëèéèíÿ ñÿáÿá îëàúàã, îíó äåìÿìÿê
ýöíàùäûð.
Ê à ì ð à í . Éîõ, ìèðçÿ ÿìè, õàùèø åäèðÿì ãÿáóë åäÿñèíèç. Áó õûðäàúà òþùôÿ ìÿðÿçèìÿ ìöàëèúÿ åòìÿíèçèí ùÿããè, çÿùìÿòè îëñóí.
Ìèðçÿ Ìåùäè (ïóëëàðû ýþòöðöð). ßëáÿòòÿ, îüëóì, ñèôàðèøèíè éåòèððÿì.
Ê à ì ð à í . Àëëàù ñèçäÿí ðàçû îëñóí, ìèðçÿ ÿìè, èçèí âåðèí ÿëèíèçäÿí
þïöì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Éîõ, éîõ, îüëóì, ëàçûì äåéèë.
Êàìðàí çîðÿí îíóí ÿëèíè þïöð.
Ê à ì ð à í . Ãóëëóüóíóçäàí ìöðÿõõÿñ îëóì.
Ì è ð ç ÿ Ì å ù ä è . Õîø ýÿëäèí, îüóë, ñÿíè õîøáÿõò îëàñàí. (Êàìðàí
÷ûõûð, áèð áàøãà õÿñòÿ äàõèë îëóð.) Ýÿë ÿéëÿø ýþðöì...
ÏßÐÄß
ÎÍ ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí åâè. Áèáèõàòóí âÿ Ýþâùÿðòàú.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Ùÿêèìáàøûíûí äöíÿí ìÿíÿ âåðäèéè íÿ ýþçÿë äÿðìàí èäè! Áèð ãàøûã è÷ÿíòÿê íàõîøëóüóì áèëìÿððÿ ðÿô îëäó ýåòäè. Èíäè
äàùà ùå÷ éåðèì àüðûìûð.
Á è á è õ à ò ó í . Àòàí äà áóéóðäó, áèð éàõøû ãîéóí àïàðûá, ìÿñúèä ùÿéÿòèíäÿ êÿñèá, ôöãÿðàéà ïàéëàñûíëàð. Áèð àòëû äà Õóäàéàð õàíûí éàíûíà
ýþíäÿð êè, ñÿíèí ñàëàìàò ÷ûõäûüûíû õÿáÿð âåðñèí. Éîõñà éàçûã õàíûí
ýöíäÿ àäàìû ýÿëèðäè.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Âàëëàù, àíà úàí, Ìèðçÿ Ìåùäè êèìè ùÿêèì Éåð öçöíäÿ éîõäó. Àòàì èñòÿéèðäè Ïàðèñäÿíìè, ùàðàäàíìû ùÿêèì ýÿòèðòñèí. Îíëàðûí ùå÷ áèðèñè ìÿíèì äÿðäèìè òàïìàéàúàãäû. Àììà Ìèðçÿ Ìåùäè áåëÿ
àñàíëûãëà òàïûá, ìÿíè äèðèëòäè.
Á è á è õ à ò ó í . Ìèðçÿ Ìåùäèíèí õèäìÿòèíÿ áó àíàéûí úàíû ãóðáàí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Èíäè, àíà úàí, éåìÿê, è÷ìÿê èñòÿéèðÿì. Êþíëöìäÿí
__________
îõóìàã, îéíàìàã êå÷èð.
404
Á è á è õ à ò ó í . Ùÿêèìáàøû äà åëÿ áóéóðóðäó. Äåéèðäè ýÿðÿê Ýþâùÿðòàúûí áàøûíû ãàðûøäûðàñûíûç îõóìàüà, ÷àëìàüà. Ýÿðÿê õèôôÿò åëÿìÿñèí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Êèìèí õèôôÿòèí åëÿéÿúÿéÿì?
Á è á è õ à ò ó í . Íÿ áèëèì? Áèð ïàðà Ùàúû Ðçàíûí, Õóäàäàäûí àðâàäëàðû êèìè àüçû ýþé÷ÿêëÿð îðàäà, áóðàäà äàíûøûðäûëàð êè, ýóéà ñÿí ãîòóð
Êàìðàíûí äÿðäèíäÿí õÿñòÿëÿíèáñÿí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Êàìðàí íÿäèð? Àäàì îíóí äÿðäèíäÿí õÿñòÿ îëàð? Î
ýåäÿíäÿí áèð àç áèêåô îëäóì. ×öíêè ùÿìèøÿ îíóíëà áèð éåðäÿ îëóðäóã,
óøàãëûãäà áèð éåðäÿ îéíàéûðäûã, àòûëûá-äöøöðäöê. Ñîíðà éàäûìäàí åëÿ
÷ûõäû êè, ùå÷ áèëìèðÿì Êàìðàí àäëû äöíéàäà àäàì âàðìû.
Á è á è õ à ò ó í . Àòàí èñòÿðäèìè êè, ñÿí ýåäèá ãîòóð Êàìðàíà àðâàä
îëàéäûí?! Ñÿíè âåðäè Õóäàéàð õàí êèìè êèøèíèí îüëóíà. Ýåäÿúÿêñÿí,
ãûëûíúûíûí äàëû äà êÿñÿúÿê, ãàáàüû äà. Ãîé Ùàúû Ðçàíûí àðâàäûíûí úàíû
÷ûõñûí.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú . Àíà úàí, ìÿí áó ýöí àòàìà äåéÿíäÿ êè, ñàüàëìûøàì àòàì äåäè ñÿíèí ñàüàëìàüûíà ýþðÿ ìÿí áþéöê çèéàôÿò äöçÿëäèá,
òàìàì øÿùÿðèí ãûç-ýÿëèíëÿðèíè áóðà äîëäóðàúàüàì, êåô åëÿñèíëÿð.
Á è á è õ à ò ó í . Åëÿäèð, áàëà. Îäóð áàõ, éàâàø-éàâàø ýÿëèðëÿð.
Íå÷ÿ íÿôÿð ãûç ýÿëèá Ýþâùÿðòàú èëÿ þïöøöðëÿð.
à û ç ë à ð ä à í á è ð è . Ýþçöìöç àéäûí, àé Ýþâùÿðòàú, øöêöð Àëëàùà,
ñàëàìàò ÷ûõäûí.
Á è á è õ à ò ó í . Øöêöð è÷èíäÿ îëàñàí, à ãûçûì, Àëëàù ñÿíÿ äÿ áèð áåëÿ
áÿõò à÷ñûí. (Ïÿíúÿðÿäÿí áàõûð.) Îðà áàõ, îðà. Ùàúû Ðçàíûí àðâàäû èëÿ
Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäû ýÿëèð. Èíäèéÿäÿê äàëäà àüûçëàðûíà ýÿëÿíè ìÿíèì
ùàããûìäà ñþéëÿéèðäèëÿð. Èíäè ýÿëèá èêè ìèí éàëòàãëûã åëÿéÿúÿêëÿð.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Àé Áèáèõàòóí, àíä îëñóí îüëóìóí úàíûíà, Ùàúû ýÿëèá ìÿíÿ äåéÿíäÿ êè, Ùàúû Êàìéàá ãûçûíû Õóäàéàð õàíûí
îüëóíà âåðèð, åëÿ áèëäèì äöíéàíû ìÿíÿ âåðäèëÿð. Î ãÿäÿð øàä îëäóì.
Ñÿí áèëèðñÿí êè, ìÿí ñÿíè áàúûìäàí àðòûã èñòÿéèðÿì. Àëëàù ãûçûíû õîøáÿõò åëÿñèí. Ñîíðà îíóí õÿñòÿëÿíäèéèíè åøèäèá ÷îõ ãÿìýèí îëäóì. Èíäè
øöêöð îëñóí Àëëàùà, ñàëàìàò ÷ûõäû.
Á è á è õ à ò ó í . Ìÿíèì ãûçûìûí Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðèëäèéèíÿ
÷îõ àäàì êþêñ þòöðöð. Ýóéà Ùàúû Êàìéàá Õóäàéàð õàíäàí ÿñêèê êèøèäèð. Õóäàéàð õàíûí ìöëêöíäÿí, äþâëÿòèíäÿí Ùàúû Êàìéàáûíêû ÷îõäóð.
Ñèç åëÿ áèëèðñèíèç êè, ìÿí ÷îõ øàäàì? Ìÿí ùå÷ Õóäàéàð õàíûí îüëóíó
__________
ãûçûìà ëàéèã áèëìèðÿì.
405
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä û í à ð â à ä û . Íÿ ñþçäöð, Ùàúû Êàìéàáûí þçö äÿ
áèð õàíäûð.
Ãàäûíëàð, ãûçëàð áèð-áèð äàõèë îëóá Ýþâùÿðòàú èëÿ, àíàñû èëÿ þïöøöðëÿð.
Áèð äÿñòÿ ãàäûí ñàçàíäàñû ýÿëèð.
Á è á è õ à ò ó í . ßéëÿøèí, øàì ùàçûð îëóíúà äîéóíúà ÷àëûí, îéíàéûí.
Ñàçàíäàëàð ÷àëûðëàð. Áþéöê ðÿãñ.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . À Áèáèõàòóí, ãûçûéûí øàäëûã ýöíöäöð,
ñÿí íèéÿ áèð äóðóá îéíàìûðñàí?
Á è á è õ à ò ó í . Îéíàìàã ìÿíèì ùàðàìà éàðàøûð? Ùå÷ ìÿíèì áèð
éåðäÿ îéíàäûüûìû ýþðöáñÿí?
Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäû. Åëÿ äåìÿ, Áèáèõàòóí, Ùàúû Ñÿòòàðûí îüëóíóí òîéóíäà ùå÷ êÿñÿ ìàúàë âåðìèðäèí. Èíäè íÿ îëóáäóð îéíàìûðñàí?
Á è á è õ à ò ó í . Î áèð áàøãà âàõò èäè, êå÷äè.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . À Áèáèõàòóí, îíäàí áÿðè ãîúàëìàäûí êè?
Àíà ìÿýÿð ãûçûíûí øàä ýöíöíäÿ øàä îëìàç, äóð àéàüà, áèð-èêèáàø îéíà.
Ù ÿ ð á è ð ò ÿ ð ÿ ô ä ÿ í . Áèáèõàòóí îéíàéàúàã, Áèáèõàòóí îéíàéàúàã.
Ùàúû Ðçàíûí âÿ Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäëàðû îíóí ãîëóíäàí òóòóá äóðüóçóðëàð.
Á è á è õ à ò ó í . Ùÿð÷ÿíä ìÿíÿ ëàéèã åëÿìÿç, àíúàã õàùèø åëÿéèðñèíèç, îéíàðàì.
Ñàçàíäàëàð ÷àëûðëàð, Áèáèõàòóí îéíàéûð.
Ù à ú û Ð ç à íûí àðâàäû (Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäûíà). Åøèòäèí?
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä ûí àðâàäû. Åøèòäèì.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Éÿíè ìÿí õàí ãàéûíàíàñûéàì, áåëÿ àäàìëàðûí ìÿúëèñèíäÿ îéíàìàã ìÿíÿ éàðàìàç. Ýþð íÿ ñöìöê ñûíäûðìàäàí
îéíàéûð.
Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäû. Áÿëè, ßðäÿáèë ïèøèéè, êöôòÿ ýþðìÿìèø.
Á è á è õ à ò ó í (éîðóëìóø îòóðóð). Áó äà ìÿí, ñèçèí õàòèðèíèç ö÷öí
îéíàäûì.
Ù à ì û . Ñàü îëñóí Áèáèõàòóí, ñàü îëñóí Áèáèõàòóí!
Éåíÿ áþéöê ðÿãñ.
à û ç ë à ð ä à í á è ð è . Èíäè íþâáÿò Ýþâùÿðòàúûíäûð, ýÿðÿê î îéíàñûí.
Á è á è õ à ò ó í . Ýþâùÿðòàú, ãûçûì, ýÿë. (×àüûðûð.) Àé ãûç, Ýþâùÿðòàú,
__________
Ýþâùÿðòàú! Áó ãûç íåúÿ îëäó? Áèðúÿ îòàüûíà áàõûí, éîõñà öðÿéè ïèñ îëäó?
406
Áèð íÿôÿð ãûçëàðäàí îòàüà áàõûá ãàéûäûð.
à û ç ë à ð ä à í á è ð è . Þç îòàüûíäà äà éîõäóð.
Á è á è õ à ò ó í (òÿøâèøÿ äöøöð). Àé óøàã, áó åâëÿðè äöðöñò àõòàðûí. Áó
ãûç ùàðà ýåòäè?!
Íå÷ÿ íÿôÿð ÷ûõûð.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Ùàðà ýåòìèø îëàúàã?
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä û í à ð â à ä û . Ùàðäà îëñà èíäè ýÿëèá ÷ûõàð, åâäÿí
ãà÷ìàéàúàãäûð êè!
à ó ë ë ó ã ÷ ó ë à ð ã à é û ä û ð ë à ð . Õàíûì, îòàãëàðûí ùàìûñûíû àõòàðäûã,
ùå÷ éåðäÿ éîõäóð.
Á è á è õ à ò ó í . Áÿëêÿ áàü÷àéà ÷ûõûáäûð?
à ó ë ë ó ã ÷ ó . Áàü÷àäà äà éîõäóð.
Á è á è õ à ò ó í . Áÿñ áó ãûç éåðÿ áàòìàäû, ýþéÿ ÷ûõìàäû?! (Ãàäûíëàðûí àðàñûíà ãàðûøûãëûã äöøöð.) Òåç Ùàúû Êàìéàáà õÿáÿð âåðèí.
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Ìÿí èìàíûì, ãûç ãà÷äû.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä û í à ð â à ä û . Ãÿáðèíÿ ãà÷ñûí, ùàðà ãà÷àúàã?
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Áåëÿ ñåâýèëèñè Êàìðàíûí åâèíÿ.
Ù à ú û Õ ó ä à ä à ä û í à ð â à ä û . Ñÿí äÿ äàíûøäûüûíû áèëìèðñÿí, Õóäàéàð õàíûí îüëóíó áóðàõûá èòèí áèðèíÿ ýåäÿúÿê?!
Ù à ú û Ð ç à í û í à ð â à ä û . Áèëèðñÿí êè, ãûçû þç õîøóíà ãîéñàëàð, éà
çóðíà÷ûéà ýåäÿð, éà áàëàáàí÷ûéà.
à ó ë ë ó ã ÷ ó ë à ð . Ùàúû àüà ýÿëèð.
Ãàäûíëàð ùàìûñû ÷ûõûðëàð, Áèáèõàòóíäàí ñàâàé.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áó íÿ õÿáÿðäèð? Ãûç éîõäóð íÿäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Ýÿë àé áàøû äàøëûíûí îüëó, áàøûíà ÷àðÿ ãûë, ýþð ãûçûí
íåúÿ îëäó?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ãûçûì íåúÿ îëàúàã?
Á è á è õ à ò ó í . Íåúÿ îëàúàã? Åëÿ îëàúàã êè, ÷ûõûá åâäÿí ãà÷ûá. Ýåò
àõòàð òàï!
Ù à ú û Ê à ì é à á . Âàé ìÿíèì áàøûìà, ñèíÿìäÿ èëàí áÿñëÿäèì. Ãûçû
éÿãèí Êàìðàí àïàðäû. Áó ñààò øÿùÿðè àäàì èëÿ äîëäóðàðàì, ùÿð éåðÿ
àòëûëàð ýþíäÿððÿì. Ãûçûìûí þëöñöíö, éà äèðèñèíè òàïûá ýÿòèðÿðëÿð. Ãÿì
éåìÿ, àðâàä. Ìÿíÿ Ùàúû Êàìéàá äåéÿðëÿð. Äöíéàíûí àëòûíû öñòöíÿ
__________
÷åâèðÿðÿì! (×ûõûð.)
407
Á è á è õ à ò ó í (ãûøãûðûð). Àìàí Àëëàù, àìàí! Àëëàù, ìÿíèì áàøûìà
áèð äàø ñàë, Àëëàù! Éåð àéðûëñûí, ìÿíè óäñóí! Ïÿðâÿðäèýàðà, ßçðàèëè ýþíäÿð ýÿëñèí, ìÿíèì úàíûìû àëñûí! Õóäàéà, ìÿí áóíäàí ñîíðà Ùàúû Ðçàíûí,
Ùàúû Õóäàäàäûí àðâàäëàðûíûí öçëÿðèíÿ íÿ ýþçëÿ áàõàúàüàì?! Àìàí
Àëëàù, àìàí, Àëëàù àìàí! (×ûõûð.)
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß
ÎÍ Ö×ÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí åâèíäÿ. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà âÿ
Êàìðàí.
Ê à ì ð à í . Àüà, áèð ãÿëÿò èøäèð òóòìóøàì. Ñèçè íàðàùàò åòäèéèìè ÿôâ
åäÿñèíèç. Íÿ åäèì, ìÿíèì áèð áàøãà éîëóì éîõ èäè. ßìèì ãûçûíû ýþòöðöá ãà÷ìàüà ìÿúáóð èäèì. ßìèìèí äÿ ãöââÿòèíÿ ñèç áÿëÿäñèíèç. Îíó
ùÿð êÿñèí åâèíÿ àïàðñàéäûì, ÿìèì ýåäèá ÷ûõàðäàúàãäû. Ëàáöä ãàëûá
ñèçèí ñàéÿéè-ùèìàéÿíèçÿ ãà÷äûì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Åéáè éîõäóð, îüëóì, ÷îõ ýþçÿë ôèêèð åäèáñÿí.
Ê à ì ð à í . Ñèçèí åâèíèç áÿñòäèð. Ñèçÿ ïÿíàù ýÿòèðÿí ãàòèë îëñà, ùþêóìÿò ÿðêàíû ýÿëèá àïàðà áèëìÿç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ñÿí õàòèðúÿì îë, îüóë. Ìÿí Ùàúû Êàìéàáà àäàì
ýþíäÿðìèøÿì. Èíäè ýÿëÿúÿê áóðà. Ìÿí îíóíëà ìöôÿññÿë ñþùáÿò åäÿðÿì. Áåëÿ ýöìàí åäèðÿì êè, áèð ñþç äåìÿñèí.
Ê à ì ð à í . Ñèçèí ñþçöíöçöí âÿ ÿìðèíèçèí ãàðøûñûíäà Ùàúû Êàìéàá
íÿ äàíûøà áèëÿð? Î àíúàã Õóäàéàð õàíûí îüëóíà ñþç âåðäèéèíè ÿðç åäÿúÿê.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ñþç âåðìÿê áàøãà, ãûç âåðìÿê áàøãà. Âÿãò êè, àðàäà
ÿãä íèêàù úàðû îëìàéûá, ñþçö äÿéèøäèðìÿê ìöìêöíäöð. Õöñóñÿí êè,
áèçèì åë àðàñûíäà ìÿøùóð ìÿñÿëäèð: ÿìèîüëó èëÿ ÿìèãûçûíûí êÿáèíèíè
ýþéäÿ ìÿëÿêëÿð êÿñèáëÿð. Ñÿí èíäè ýåò, úàâàá ýþçëÿ.
Ê à ì ð à í . Ìöðÿõõÿñ îëóì. Àëëàù ñèçäÿí ðàçû îëñóí, ìöúòÿùèä àüà.
(Áàø ÿéèá ÷ûõûð.)
Í þ ê ÿ ð (äàõèë îëóð). Àüà, Ùàúû Êàìéàá èçèí èñòÿéèð.
__________
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ýÿëñèí, ýÿëñèí.
408
Ù à ú û Ê à ì é à á (äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêöì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Âÿ ÿëåéêöìÿññàëàì, áóéóð ÿéëÿø, ùàúû. (Ùàúû ÿéëÿøèð.)
ßùâàë âÿ äàìàüûíûç íåúÿäèð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . ßðç åäèì, àüà, ìÿí íÿèíêè þç âèëàéÿòèìäÿ, ùÿòòà
õàðèúè ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ äÿ àä, ñàí ñàùèáè èäèì. Èíäè ìÿí áèíàìóñ îëìóøàì. Úàìààò àðàñûíà ÷ûõìàüà õÿúàëÿò ÷ÿêèðÿì. Ìÿí, ýþðöíöð, ñèíÿìäÿ èëàí áÿñëÿìèøÿì. Îí áåø èë çÿùìÿòèíè ÷ÿêäèéèì, îüóë êèìè ñàõëàäûüûì áèð áèíàìóñ ìÿíè ðöñâàéè-úàùàí åòäè.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ùàúû Êàìéàá. Èøÿ äöðöñò äèããÿò åòñÿíèç, áèð ãÿäÿð äÿ
òÿãñèð ñèçèí þçöíöçäÿäèð. Ñèçèí, øöêöð îëñóí õóäàâÿíäè àëÿìèí äÿðýàùûíà, ÷þðÿéèíèç âàð, àäûíûç, øþùðÿòèíèç âàð. Ñèçÿ, ãûçûíûçû ãàðäàøûíûç îüëóíà
âåðìÿê âàúèáàòäàí èäè. Ìÿíèì ñèçè ÷àüûðìàãäàí ìÿãñÿäèì íÿ îëäóüóíó ñþéëÿéèì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áÿëè, áóéóðóí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ñèçèí ãûçûíûç áó ñààò ìÿíèì ùÿðÿìõàíàìäàäûð. Ëàçûì
ýÿëÿí ìÿùÿááÿòè äÿ îíà ýþñòÿðèðëÿð. Èíäè ìÿíèì õàùèøèì ãûçû Êàìðàíà
âåðìÿêäèð âÿ ñèçèí äÿ äàíûøìàüà ùàããûíûç éîõäóð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Úÿíàá àüà, ñèçèí õàùèøèíèç ìÿíèì ö÷öí ÿìðäèð âÿ
ñèçèí ÿìðèíèçäÿí äÿ ÷ûõìàã ìÿíèì ö÷öí ãÿáàùÿòäèð. Ñèçÿ ìÿëóì îëñóí êè, íå÷ÿ ýöí áóíäàí ÿãäÿì ìÿí ãûçûìû Õóäàéàð õàíûí îüëóíà âåðìÿéÿ ðàçû îëìóøàì. Ñèç ÷îõ ýþçÿëúÿñèíÿ áèëèðñèíèç, ìÿíèì úÿìè ñÿðâÿòèìèí ñÿáÿáè Õóäàéàð õàí èëÿ îëàí ìöíàñèáÿòèìäèð. Ìÿí áó ùàëäà
íå÷ÿ êÿíä ñàùèáèéÿì, íå÷ÿ ÿìëàê ñàùèáèéÿì, ùàìûñû Õóäàéàð õàíûí
äþâëÿòèíäÿíäèð. Áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ìÿí ñþçöìäÿí ãà÷àìû áèëÿðÿì âÿ
ãà÷ñàì, áèëèðñèíèç êè, Õóäàéàð õàí ìÿíèìëÿ ÿäàâÿò áàøëàéûá, òàìàì
ÿìëàêûìû òàëàí åòäèðÿúÿê.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ìÿí Õóäàéàð õàíà úàâàá âåðìÿéè þùäÿìÿ àëûðàì.
Õóäàéàð õàí ñÿíÿ áèð ÷ûðòìà âóðìàç.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áóíà ìÿí ÿìèíÿì. Õóäàéàð õàí ñèçèí ÿìðèíèçäÿí áîéóí ãà÷ûðìàüà úöðÿò åäÿ áèëìÿç. Ôÿãÿò Õóäàéàð õàíûí ÿìëàêûíäàí ãàëõàí òàìàì ìÿùñóëàò ìÿíèì ÿëèìëÿ ñàòûëûð âÿ áó ñàòûøûí
äÿëëàëëûã ùàããû èëäÿ íå÷ÿ éöç ìèí òöìÿí åäèð. Áóíóí ùàìûñûíäàí ìÿíèì
ÿëèì ÷ûõûð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ùàúû Êàìéàá, ñèç íåúÿ ýöìàí åäèðñèíèç? Õóäàéàð
õàíûí ÿìëàêûíûí ìÿùñóëàòû èëÿ ìþâãóôàò ÿìëàêûíûí ìÿùñóëàòûíäà òÿôàâöò âàðìû?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Çÿìèíö àñèìàí. Ñþç éîõ êè, ìþâãóôàò ÿìëàêû__________
íûí ìÿäàõèëè èêèãàò àðòûãäûð.
409
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ìÿí ìþâãóôàò ÿìëàêûíûí ìÿùñóëàòûíûí ñàòûøûíû ñèçÿ
âàýöçàð åäèðÿì. Ìÿäàõèëèíèç äàùà äà àðòàð. Èíäè ñþçöíöç íÿ îëà áèëÿð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Èëòèôàòûíûç àðòûã îëñóí, àüà. Ùå÷ ñþçöì îëà áèëìÿç. Ôÿãÿò áèð ÿðçèì âàð. Ñèç ìÿíèì ãûçûìûí áàøûíû êÿñèí, èòëÿðÿ âåðèí,
ìÿí áèð ñþç äåìÿðÿì. Àíúàã ìÿí ãûçûìû ìÿíè ðöñâàé åäÿíÿ, ýþòöðöá
ýþéäÿí éåðÿ ÷ûðïàíà âåðìÿéÿúÿéÿì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ùàúû Êàìéàá, áåëÿ äàíûøìàéûí. Áó äÿá ïåéüÿìáÿð
àõèðÿççÿìàí ñÿëàâàòóëëàùäàí ãàëìûøäûð. Úÿíàá Ðÿñóë ãûçûíû þç ÿìèñè
îüëóíà âåðèá, ùàìûéà äà áóíó òþâñèéÿ áóéóðìóøäó. ßìèîüëóíó ÿìè
ãûçûíäàí àéûðìàã éàõøû äåéèë.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Éåíÿ ÿðç åäèðÿì, ñèçèí õàùèøèíèç ìÿíèì ö÷öí
ÿìðäèð. Àììà ìÿí ãàðäàøûì îüëóíà ùå÷ âàõò ãûç âåðìÿéÿ ðàçû îëìàéàúàüàì. Èçèí âåðèí ãóëëóüóíóçäàí ìöðÿõõÿñ îëóì, èõòèéàð ñàùèáèñèíèç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ùàúû Êàìéàá, ãåéçèíèç òóòóá, äàíûøûðñûíûç. Àíúàã áèð
àç êå÷ÿíäÿí ñîíðà ãåéçèíèç ñîéóéàúàã âÿ Êàìðàí ñèçÿ éåíÿ êþùíÿ ãàéäà îüóëëóã åäÿúÿêäèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àüà, ñèçèí ÿìðèíèçäÿí áîéóí ãà÷ûðìàã ìÿíèì
ö÷öí þëöìäÿí áÿäòÿðäèð. Àíúàã íàìóñ èëÿ ìöäàðà åòìÿê ÷ÿòèíäèð. Èçèí
âåðèíèç ðÿôè-çÿùìÿò åäèì. Õóäàùàôèç. (Èñòÿéèð ýåòñèí.)
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Áèð ãÿäÿð äàéàíûí. (Ùàúû Êàìéàá äàéàíûð. Ìöúòÿùèä
áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà) Ñèç ãûçûíûçûí íèêàùûíûí Êàìðàíà îõóíìàñûíà
ðèçà âåðìèðñèíèç?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áÿëè.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Âÿ áó ñèçèí ãÿòè úàâàáûíûçäûð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Òÿðÿôèìäÿí áèåùòèðàìëûã îëäóüóíó åòèðàô åäèðÿì,
ôÿãÿò úàâàáûì ãÿòèäèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Åëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ìÿíèì áèð áàøãà òÿêëèôèìè ãÿáóë åäèí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áóéóðóí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . ßðÿáëÿð äåéÿðëÿð: õåéðöë-öìóð þâñÿòöùà. Éÿíè ùÿð
èøèí éàõøûëûüû îíóí îðòàñûíäàäûð. Ñèç ãûçûíûçû íÿ Õóäàéàð õàíûí îüëóíà
âÿ íÿ Êàìðàíà âåðèí. Èçèí âåðèí îíóí íèêàùûíû ìÿí þçöìÿ îõóéóì.
Áóíà ñþçöíöç íÿäèð? (Ùàúû äàéàíûá áàõûð.) Íÿ ö÷öí ñöêóò åòäèíèç?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ùå÷ çàä àíëàìûðàì. Èçèí âåðèí áèð ãÿäÿð ôèêèðëÿøèì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ôèêèðëÿøìÿê éåðè éîõäóð, ìÿíèì úèääè ñþçöìäöð. Ìÿíèì òÿêëèôè-øÿðèì ñèçÿ èòìàìè-ùþúúÿò åòìÿê èäè. Îíó äà åòäèì. Áóíäàí
ñîíðà áó òÿêëèôè åòìÿéÿ ùàãëûéàì. Õóäàéàð õàíûí, Êàìðàíûí úàâàáûíû
__________
ìÿí âåððÿì. (Ùàúû Êàìéàá äàéàíûá áàõûð.) Úàâàá ýþçëÿéèðÿì.
410
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àüà, áó òÿêëèô ìÿíèì ö÷öí áþéöê ñÿàäÿò âÿ áó
èêè ýöíöí ìöääÿòèíäÿ ÷ÿêäèéèì ìöñèáÿòèí ëàéèãëè áèð ìöêàôàòûäûð. Ìÿí
äàíûøà áèëìÿðÿì, ãûçûìûí áàøûíû êÿñìÿéÿ ùàãëûñûíûç.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ðàçûñûíûç?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ñÿìèìè-ãÿëáäÿí.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . ßëèíè ìÿíÿ âåð. (Ùàúû Êàìéàá èñòÿéèð îíóí ÿëèíäÿí
þïñöí, èçèí âåðìèð.) Éîõ, éîõ, øèÿëèêäÿ ÿë þïìÿê ùàðàìäûð. (Áÿðê ÿëèíè
ñûõûð.) ×îõ ìöáàðÿêäèð.
Ù à ú û Ê à ì é à á . ×îõ ìöáàðÿê âÿ áþéöê ñÿàäÿòäèð. Áó ñààò ýåäèì áó õåéèð õÿáÿðè ãûçûí àíàñûíà äà éåòèðèì. Ìöðÿõõÿñ îëóì.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Õîø ýÿëäèí. (Ùàúû Êàìéàá áàø ÿéèá ÷ûõûð. Ìöúòÿùèä
ÿë ÷àëûð, íþêÿð äàõèë îëóð.) Ùàúû Êàìéàáû éîëà ñàë. (Íþêÿð èñòÿéèð ÷ûõñûí.)
Î áóðàéà ãûç ýÿòèðÿí îüëàí ùàðàäàäûð?
Í þ ê ÿ ð . Áèçèì ìÿíçèëèìèçäÿ ÿéëÿøèáäèð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Ãûç èëÿ ýþðöøöð, éà éîõ?
Í þ ê ÿ ð . Ùÿðäÿíáèð ÿíäÿðóí áàü÷àñûíà êå÷èð, ãûç äà îðàéà ÷ûõûð,
ýþðöøöðëÿð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Îíà äåéèíÿí åâäÿí áèëìÿððÿ ÷ûõûá ýåòñèí âÿ äöáàðÿ
ãàéûäûá ýÿëìÿê èñòÿñÿ, åâÿ áóðàõìà, åøèòäèí?
Í þ ê ÿ ð . Áÿëè, àüà.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Äè ýåò.
ÏßÐÄß
ÎÍ ÄÞÐÄÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ùàúû Êàìéàáûí åâè. Áèáèõàòóí ÿéëÿøèá, éàíûíäà èêè êÿíèç. Õàíûì äèíìèð,
äàíûøìûð, òåç-òåç “îõ”, “îõ” äåéèá, èêè ÿëèëÿ äèçëÿðèíÿ éóìðóã ÷ûðïûð.
Ê ÿ í è ç . Õàíûì, ñàêèò îëóí, Àëëàù êÿðèìäèð, þçöíöçÿ áèð áåëÿ ÿçèééÿò âåðìÿéèí.
Á è á è õ à ò ó í . Õàíûìûí äöíéàéà ýÿëäèéè ýöíÿ äàø äöøñöí! Àìàí,
àìàí, Àëëàù, éàíäûì! Àëëàù, ìÿíè ðöñâàé åëÿéÿíè ðöñâàé åëÿ! Àëëàù, ìÿíè
îäà éàíäûðàíû úÿùÿííÿì îäóíäà éàíäûð! Êàìðàí, ñÿíÿ ÿëèìëÿ âåðäèéèì
÷þðÿê ñÿíè äèçèì-äèçèì ñöðöíäöðñöí! Àëëàù, áåëÿ áÿëàìû îëàð?! Àëëàù,
__________
áåëÿ ìöñèáÿòìè îëàð?! Áóíäàí ñîíðà ìÿí õàëã àðàñûíà ÷ûõàìû áèëÿúÿéÿì?
411
Îõ, îõ, éàíäûì, Àëëàù, éàíäûì! Àëûøäûì, Àëëàù, àëûøäûì! Êöë ìÿíèì áó
áåéèíñèç áàøûìà! (Èñòÿéèð áàøûíà äþéñöí, êÿíèçëÿð ãîéìóðëàð.)
Ê ÿ í è ç . Õàíûì, Àëëàùû ñåâÿðñèíèç, áèð ãÿäÿð ðàùàò îëóí. Áóäóð, èêè
ýöíäöð þçöíöçÿ áèð áåëÿ úÿçà âåðèðñèíèç, áóíà äàâàììû åòìÿê îëàð?
È ê è í ú è ê ÿ í è ç . Õàíûì, äöíÿíäÿí àúñûíûç, èêè ãàøûã àáýóøò éåéèí.
Á è á è õ à ò ó í . Úÿùÿííÿì îëñóí éåìÿê, úÿùÿííÿì îëñóí è÷ìÿê!
Íÿ éåéÿúÿéÿì, íÿ è÷ÿúÿéÿì. Ãîé áèðäÿôÿëèê àúûíäàí þëöì. Áåëÿ ðöñâàé îëìàãäàíñà áèð äÿôÿ þëöá ãóðòàðìàã éàõøûäûð.
Ê ÿ í è ç . Õàíûì, ùå÷ îëìàñà áèðúÿ ôèíúàí ÷àé è÷.
Á è á è õ à ò ó í . È÷ìèðÿì, àïàð, î éàíà, ëÿ÷ÿð! Áóíäàí ñîíðà øÿùÿðèí
èò-ïèøèéè äÿ ìÿíÿ ýöëÿúÿê. Ùàúû Ðçàíûí àðâàäû áèð àòà ìèíèá, áèð àò äà
éåäÿéèíÿ àëûá, äöøÿúÿê øÿùÿðèí úàíûíà. Îíà äåéÿúÿê: “Ýþðäöíöçìö
Áèáèõàòóí íåúÿ õàí ãàéûíàíàñû îëäó”. Áóíà äåéÿúÿê: “Ýþðäöíöçìö
Áèáèõàòóí íåúÿ õàí ãàéíàíàñû îëäó”. Óøàãëàð êö÷ÿëÿðäÿ ýöëöøöá äåéÿúÿêëÿð: “Îðà áàõûí, õàí ãàéûíàíàñû ýåäèð”. Äàëûìúà äàø àòàúàãëàð. Áàøûíà
äàø äöøñöí, à áåëÿ õàí ãàéûíàíàñû! (Èñòÿéèð áàøûíà éóìðóã âóðñóí,
ãîéìóðëàð.)
Ù à ú û Ê à ì é à á (äàõèë îëóð). Àðâàä, íÿ ãèéàìÿòäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Àðâàäûí àòàñûíûí ãûçû þëñöí! Àðâàäûí àíàñûíûí áàøûíà
äàø äöøñöí! Ãàðà òîðïàã àðâàäûí öñòöíäÿí äþðä ãàðûø éóõàðû äóðñóí!
Ùÿëÿ áèð ñîðóøóðñàí äà, à áèíàìóñ? Ñÿíèí íàìóñóí îëñà ÿðèéèá éåðÿ ýèðÿðñÿí. Óòàíìàéûá áàøûíà ïàïàã ãîéóá ýÿçèðñÿí, äåéèðñÿí êèøèéÿì.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àðâàä, áèð äàéàí, ýþð íÿ äåéèðÿì.
Á è á è õ à ò ó í . Íÿ äåéÿúÿêñÿí? Áèëèðÿì íÿ äåéÿúÿêñÿí. Äåéÿúÿêñÿí ýåòäèì ãûçûí êÿáèíèíè êÿñäèðäèì ãîòóð Êàìðàíà, ýþòöðöá àïàðäû.
Áóíäàí ñîíðà ìÿí úàìààò è÷èíÿ ÷ûõà áèëÿúÿéÿì? Áóíäàí ñîíðà ìÿí
Ùàúû Ðçàíûí, Ùàúû Õóäàäàäûí áèùÿéà àðâàäëàðûíûí öçëÿðèíÿ áàõà áèëÿúÿéÿì? Áóíäàí ñîíðà...
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àé úàíûì, áèðúÿ äèë ãÿôÿñÿ ñàë, áèðúÿ àðàì îë, ýþð
íÿ äåéèðÿì. Êàìðàíà ãûç âåðÿí êèìäèð? Ãûç éèéÿñè ìÿýÿð äÿëèäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Ñÿí ÷îõ äà âåðìÿ. Áó áèàáûð÷ûëûãäàí ñîíðà Õóäàéàð
õàíûí îüëó ñÿíèí ãûçûíà éèéÿìè äóðàúàã?! Áèð êîð ïèøèê êèìè ãàëàúàã îúàüûíûí ãûðàüûíäà. Àõûðäà ãîòóð Êàìðàíû ÷àüûðûá, éàëâàðûá âåðÿúÿêñÿí.
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áèðúÿ àðàì îë, ýþð íÿ äåéèðÿì.
Á è á è õ à ò ó í . Ùÿ, äå ýþðöì íÿ äåéÿúÿêñÿí?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Ìÿí ãûçûìû íÿ Êàìðàíà âåðèðÿì, íÿ äÿ Õóäà__________
éàð õàíûí îüëóíà. Ãûç áó ñààò ìöúòÿùèä àüàíûí åâèíäÿäèð. Áó ñààò îðà412
äàí ýÿëèðÿì. Ìöúòÿùèä àüà ìÿíäÿí ÷îõ õàùèø åòäè êè, ãûçû î áèíàìóñ
Êàìðàíà âåðèì. Äåäèì: þëäöðöá èòëÿðÿ âåðÿðÿì, Êàìðàíà âåðìÿðÿì.
Àõûðäà ìöúòÿùèä àüà þçö ãûçà ìöøòÿðè äöøäö. Áóéóðäó êè, ìÿíèì ùèìàéÿòèìÿ ýÿëÿí ìÿíèì åâèìäÿí ÷ûõìàç.
Á è á è õ à ò ó í . Áàõ, èíäè ýþðöðÿì êè, àüëûí áàøûíäàí ÷ûõûá, ùÿäÿðÿíïÿäÿðÿí äàíûøûðñàí. Ìöúòÿùèä àüà íÿäèð? Éîõñà áàøûíà ùàâà ýÿëèáäè?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Áàøûìà ùàâà ýÿëìÿéèá, èøèí îëàíûíû äåéèðÿì.
Äîøàá àëûáñàí, áàë ÷ûõûáäûð.
Á è á è õ à ò ó í . À êèøè, ñÿí àòàíûí ýîðó, äîüðó äåéèðñÿí?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Àòàìûí äà ýîðó ùàããû, àíàìûí äà ýîðó ùàããû,
áåëÿäèð êè äåéèðÿì. Áó ýöí ìöúòÿùèä àüà ãûçûí íèêàùûíû þçöíÿ îõóéàúàã. Èíäè îíóí úåùèçèíè ùàçûð åëÿéèá, àüàíûí åâèíÿ ýþíäÿðìÿëèäèð.
Á è á è õ à ò ó í . À êèøè, áèð äàéàí þçöìÿ ýÿëèì. (Êÿíèçëÿðÿ) À áèùÿéàëàð, íÿ äóðóá ìàò-ìàò òàìàøà åëÿéèðñèíèç? Ýþðìöðñöíöç èêè ýöíäöð
ìÿí àú-ñóñóçàì. Úÿëä ìÿíÿ ÷àé ýÿòèðèí, íàùàð äà ùàçûð åëÿéèí. (Êÿíèçëÿð ýåäèðëÿð.) Áÿñ Õóäàéàð õàíà íÿ úàâàá âåðÿúÿêñèíèç?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Õóäàéàð õàíûí íèøàíëàðûíû Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä
àüàíûí âàñèòÿñèëÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì. Àüà îíóí úàâàáûíû þç þùäÿñèíÿ ýþòöðöáäöð.
Á è á è õ à ò ó í . Áóíäàí ñîíðà Õóäàéàð õàí ìÿùñóëàòûíû ñÿíèí ÿëèíëÿ
ñàòàúàãäûðìû?
Ù à ú û Ê à ì é à á . ßââÿëà, Õóäàéàð õàí íÿ ãÿäÿð þçöíö îðàéà, áóðàéà ÷ûðïñà, éåíÿ ìÿíèì éàíûìà ýÿëÿúÿêäèð. Èêèíúè, ìöúòÿùèä àüà ìþâãóôàò ÿìëàêûíûí ìÿùñóëàòûíûí ñàòûëìàñûíû ìÿíÿ ìöùÿââÿë åäèð. Ìþâãóôàò ÿìëàêû èêè äÿôÿ Õóäàéàð õàíûí ÿìëàêûíäàí áþéöêäöð.
Á è á è õ à ò ó í . Äåìÿëè, ìöúòÿùèä àüà äàùà Ùàúû Ðçàíûí ÿëèëÿ èø ýþðìÿéÿúÿêäèð?
Ù à ú û Ê à ì é à á . Éîõ, éîõ, Ùàúû Ðçà íÿ÷èäèð?
Á è á è õ à ò ó í . Áàõ èíäè öðÿéèìäÿí òèêàí ÷ûõäû. (Äóðóð.) Ýåäÿê, èêè
ýöíäöð ìÿí àúàì. (Òÿøÿõõöñëÿ éåðèéèð.) Êÿíàð îëóí, àðâàäëàð, ìöúòÿùèäèí ãàéûíàíàñû ýÿëèð!
ÏßÐÄß
__________
413
ÎÍ ÁÅØÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí éàòàüû. Ãàäûíëàð èëÿ ÿùàòÿ îëóíìóø
Ýþâùÿðòàú áÿñòè öçÿðèíäÿ ÿéëÿøèá, ìÿøøàòÿ îíà çèéíÿò âåðèð.
Ì ÿ ø ø à ò ÿ . Àé õàíûìëàð, áóðà ìöúòÿùèä åâèäèð. Áóðàäà ÷àëìàã, îéíàìàã ùàðàìäûð. Ìÿí ýÿëèíÿ çèéíÿò âóðóðàì, ñèç äÿ éûüûëûí áèð ìàùíû
äöçÿëäèí.
à û ç ë à ð , ã à ä û í ë à ð (ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá îõóéóðëàð)
Ýÿëèí, ãûçëàð, ñöðìÿ ÷ÿêèí ýþçöíÿ,
Àé ùÿñðÿòäèð áó ýÿëèíèí öçöíÿ.
Òîé îëóíóð Êàìéàáûí ãûçûíà;
Àé ãûç, ñÿíèí òîéóí ìöáàðÿê îëñóí. (Èêè äÿôÿ)
Ãûçûë ýöëäÿí ãûðìûçûäûð éàíàüû,
ßíáÿð ãîõóð äîäàãëàðû, áóõàüû.
Áó åâäÿ ñàéÿëè îëñóí àéàüû;
Àé ãûç, ñÿíèí òîéóí ìöáàðÿê îëñóí. (Èêè äÿôÿ)
Ãàïûíûí äàëûíäà äóðóáäóð éàðû,
Òöêÿíèá îüëàíûí ñÿáðè-ãÿðàðû,
Áÿä íÿçÿðäÿí ùèôç åò áóíëàðû, òàðû;
Àé ãûç, ñÿíèí òîéóí ìöáàðÿê îëñóí. (Èêè äÿôÿ)
×è÷ÿê äöçöí òåëëÿðèíÿ, ñà÷ûíà,
Úàíëàð ãóðáàí êèðïèéèíÿ, ãàøûíà.
Îüëàí äþíìöø ãûçûë ãóøà, ëà÷ûíà;
Àé ãûç, ñÿíèí òîéóí ìöáàðÿê îëñóí. (Èêè äÿôÿ)
Ì ÿ ø ø à ò ÿ . Ãóðáàí îëóì áåëÿ ãûçû äîüàí àíàéà. Áèðúÿ òàìàøà åëÿéèí, áó ýþçÿëëèêäÿ úàí øàùûí ùÿðÿìõàíàñûíäà äà òàïûëìàç. Áó ýþçÿëëèêäÿ ýöë äÿ, ìÿëÿê äÿ éîõäóð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä è í á þ é ö ê à ð â à ä û . Àé ãûçûì, ñÿíè ùÿìèøÿ õîøáÿõò
éàøàéàñàí. Îíóíëà ìåùðèáàí äîëàí, îíóí èòàÿòèíäÿ îë. Àëëàùûí ÿìðè äÿ
áåëÿäèð. Áàúûëàð, äàùà äóðóí äàüûëûí.
Ù à ì û (áèð-áèð). Àëëàù õîøáÿõò åëÿñèí, áîéà-áàøà ÷àòäûðñûí, îüóëëó,
__________
ãûçëû îëñóí.
414
Ýåäèðëÿð. Ýþâùÿðòàú ýþçöíö ãàïûéà äèêèá. Ãàïû à÷ûëûð.
Ý þ â ù ÿ ð ò à ú (ùþâëíàê). Êàìðàí!
Ì ö ú ò ÿ ù è ä (äàõèë îëóð. Ýþâùÿðòàú ãàëõûá, öçöíö þðòìöø, îíà òÿçèì
åäèð). Àé ãûç, ñÿí áó åâÿ õîø ýÿëèáñÿí. Áó åâ ñÿíÿ ïåøêÿø.
Ýþâùÿðòàú áàø ÿéèð. Ìöúòÿùèä ÿáàñûíû à÷ûá äèâàðäàí àñûð, ÿììàìÿíè ÷ûõàðûá
êÿíàðà ãîéäóãäà Ýþâùÿðòàú øÿêêÿ äöøöá áèð êÿíàðà ãûñûëûð.
Ì ö ú ò ÿ ù è ä . Àé ãûç, áèð öçöíö ìÿíÿ ýþñòÿð ýþðöì, òÿðèôÿ ëàéèãñÿíìè? (Ýþâùÿðòàú áÿðê öçöíö òóòóð.) Àëëàùöììÿ ðÿçÿãíà øÿííÿòÿí,
ëÿòèôÿòÿí, âÿúùÿòÿí âÿ çÿââèúíà ìèíÿë ùóðèë-åéí! (Áóíó äåéèá ãûçû ãóúàãëàìàã èñòÿéèð. Ýþâùÿðòàú îíó äþøöíäÿí èòÿëÿéèð. Ìöúòÿùèä éûõûëûá,
áèð äÿ äóðóá ãûçà ùöúóì åäÿíäÿ ãûç ãûøãûðûá éûõûëûð. Àðâàäëàð ãûøãûðòûéà
éöéöðöðëÿð.) Ýþòöðöí ãîéóí ÷àðïàéûíûí öñòöíÿ, ãûç óøàüûäûð, ãîðõóäàí
ãûøãûðäû, èíäè àéûëàð. (Ýþâùÿðòàúû ýþòöðöá ÷àðïàéûíûí öñòöíÿ óçàäûðëàð.)
Äè ÷ûõûí ýåäèí, áóðàäà èøèíèç éîõäóð.
Àðâàäëàð ÷ûõûðëàð.
Ìöúòÿùèä ýÿëèá Ýþâùÿðòàúûí ñèôÿòèíÿ áàõûð.
Áó íÿ ãàøäûð, áó íÿ ýþçäöð, áó íåúÿ òöðôÿ áóõàã,
Ùÿã ñÿíè åéëÿñèí, åé øóõ, éàìàí ýþçäÿí èðàã.
(ßéèëèá þïöð, ãàðàíëûã îëóð.)
ÏßÐÄß
ÎÍ ÀËÒÛÍÚÛ ØßÊÈË
×àéõàíà. Úàâàíëàð, ãîúàëàð, èø÷èëÿð, êÿíäëèëÿð. Ùÿðÿ áèð òÿðÿôäÿ îòóðóá ÷àé
è÷èð. ×àé÷û Êÿðáÿëàéû Ãàôàð ñàìîâàðûí áþéðöíäÿ ÿéëÿøèá ÷àé òþêöð. Ãóëëóã÷ó àïàðûá ãîíàãëàðûí ãàáàüûíà ãîéóð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã à ô à ð (áèð íÿôÿð ãîíàüà). Àüà Ñåéèä Úàááàð, òÿçÿ
õÿáÿðè åøèòìÿéèáñÿí?
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Øÿùÿðäÿ áèð òÿçÿ õÿáÿð âàð, î äà Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí Ùàúû Êàìéàáûí ãûçûíû àëìàñû. Äîüðóñó, áó ÿùâàëàò Ùàúû Êàìéàáûí
äàùà äà øþùðÿòèíÿ âÿ áàøûóúàëûüûíà ñÿáÿá îëàúàã. Ùàúû Êàìéàá
__________
éàòñàéäû, éóõóñóíäà äà ìöúòÿùèä àüàíûí îíà äàìàä îëìàñûíû ýþðìÿçäè.
415
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã à ô à ð . Õåéð à, ÿùâàëàòû áàøäàí-áàøà áèëìÿëèäèð.
Ìÿñÿëÿ áèð òÿê àüàíûí åâëÿíìÿñè äåéèë. Àüà èíäèéÿäÿê éåääè-ñÿêêèç
àðâàä àëûá. Ìÿñÿëÿ ãûçûí þç àéàüèëÿ ýÿëèá îíà äö÷àð îëìàñûäûð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Äåìÿëè?
Ñÿééàä ïåéè ñåéä äÿâèäÿí ÿúÿáè íèñò,
Ñåéä ÿç ïåéè ñÿééàä äÿâèäÿí ìÿçÿ äàðÿä.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ã à ô à ð . Áÿëè, áÿëè! Áóíäàí ñîíðà Ùàúû Êàìéàáûí
ãàáàüûíäà äóðìàã îëìàéàúàã.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ú à â à í . Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà éàõøû èø ýþðöáäöð?
Áó ñèôÿò ìöúòÿùèäÿ éàðàøàí ñèôÿòäèðìè? Ùå÷ áèð èíñàíëûãäàí àç-÷îõ
õÿáÿð îëàí, ÿìàíÿòÿ õÿéàíÿò åòìÿç. Î êè Àëëàùûí åëìèíè îõóéóáäóð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ùàíñû ÿìàíÿòÿ õÿéàíÿò åäèáäèð?
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ú à â à í . Èêè úàâàí âöúóä áèðè-áèðëÿðèíè ñåâèá, îíà ïÿíàù ýÿòèðèðëÿð. Î äà îíëàðûí áèðè-áèðëÿðèíÿ éåòèðìÿéèí ÿâÿçèíäÿ îíëàðû
áèðè-áèðèíäÿí àéûðûá, þçö ãûçà ñàùèá îëóá, îüëàíû ãîâäóðóð. Åéèá îëñóí
îíà.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Áèùÿéà, ñÿí íÿ úöðÿò åäèá áóðàäà ìöúòÿùèä
àüàíûí ñþçöíö äàíûøûðñàí?! Ìöúòÿùèä àüà ìÿýÿð ñÿíèí éîëäàøûíäûð?
Ãîðõìàéûðñàí áóðàäà ñÿíèí úÿìäÿéèíè éûõàëàð?
È ê è í ú è ú à â à í . Äîüðó äàíûøàíûí ïàïàüû éûðòûã îëàð. Êèìèí íÿ
ùàããû âàð îíà áèð ÷ûðòìà âóðà?! Áÿëêÿ áèç ùàìûìûç ÿùâàëàòäàí ìöõáèðèê. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí ùÿðÿêÿòè ùàìûìûçà òîõóíóáäóð. Ùÿòòà
öðÿéèìèçäÿ îíà áèð íèôðÿò äÿ ÿìÿëÿ ýÿëèáäèð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Êÿðáÿëàéû Ãàôàð, áó îüëàíëàð èêèñè äÿ êàôèðäèðëÿð. Áóíëàðûí ùÿð èêèñèíèí ãÿòëè âàúèáäèð. Áóíëàðûí ÷àé è÷äèêëÿðè ãàá ìóðäàðäûð, ñóéà ÷ÿêèëìÿëèäèð.
Á è ð è í ú è ú à â à í . Èñòÿäèéèìè äåäèì, àðèô îëàí àíëàð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð (÷àé è÷ÿíëÿðÿ). Ùÿçÿðàò! Áóíëàð ìöðòÿääèðëÿð,
ãàíëàðû ùàëàëäûð âóðóí áó áèíàìóñëàðû!
Íå÷ÿ àäàì úàâàíëàðûí öñòöíÿ òþêöëöð. Úàâàíëàðäàí áèðè ìöäàôèÿ ö÷öí õÿíúÿð,
î áèðè òàïàí÷à ÷ÿêèð. Ö÷ íÿôÿð êÿíäëè úàâàíëàðà òÿðÿô äöçöëöðëÿð.
Áèðèíúè êÿíäëè. Ãàðäàøëàð, íÿ èñòÿéèðñèíèç áó úàâàíëàðäàí?
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ýþðìöðñöíöç Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí ùàã__________
ãûíäà íÿ äàíûøûðëàð?
416
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà äà áèçèì êèìè áèð àäàì
äåéèëìè? Îíóí ùàãûíäà ñþç äàíûøûëàíäà ãèéàìÿòìè ãîïàð?
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ãîïàð, î áèçèì ìöúòÿùèäèìèçäèð, àòàìûçäûð, ïåéüÿìáÿðèìèçèí úàíèøèíèäèð.
Ê à ì ð à í (ðÿôèãëÿðèëÿ äàõèë îëóð). Íÿäèð, íÿ ãåéë-ãàëäûð?
Á è ð è í ú è ú à â à í . Áóäóð, èøèí ñàùèáè ýÿëäè, ñèçèíëÿ þçö ñþùáÿò åëÿñèí.
Ê à ì ð à í . Íÿ ñþùáÿò?
Á è ð è í ú è ú à â à í . Áóðàäà Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí åâëÿíìÿéèíèí
ñþùáÿòèäèð. Áèç àüàíûí ÿìÿëèíèí ìöúòÿùèäëèê ñèôÿòèíÿ éàðàøìàäûüûíäàí
äàíûøäûã. Èíäè úàìààò áèçèì àäûìûçû êàôèð ãîéóá, áèçè þëäöðìÿê èñòÿéèð.
Ê à ì ð à í . Ãàðäàøëàð, áèð ãÿäÿð ñàêèò îëóí. Ìÿí äÿ áèð íå÷ÿ ñþç
äåéèì. Ñîíðà âàúèá áèëñÿíèç, ìÿíè äÿ, áó úàâàíëàðëà áèð éåðäÿ þëäöðÿ
áèëÿðñèíèç.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ìöðòÿäèí áèðè äÿ ýÿëäè.
Ê à ì ð à í . Àüà, ìöðòÿä íÿéÿ äåéèðñèíèç?
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ìöðòÿä ñèçèí êèìè äèíäÿí ÷ûõàíëàðà: Àëëàùà, äèíÿ,
ìöúòÿùèäëÿðÿ ñÿáá åäÿíëÿðÿ.
Ê à ì ð à í . Èíäè, àüà, èçèí âåðèí ìÿí äÿ áèð íå÷ÿ ñþç äåéèì. ßýÿð
ìÿíè ùàãñûç ýþðñÿíèç, þëäöðÿ áèëÿðñèíèç.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ìÿí ñèçèí êèìè ìöðòÿäëÿðèí äàíûøûüûíà ãóëàã äà
àñìàã èñòÿìèðÿì. Ñèçÿ ãóëàã àñìàã äà ýöíàùäûð.
Ú à â à í ëàð âÿ êÿíäëèèÿð. Äàíûø, äàíûø!
Ê à ì ð à í . Ãàðäàøëàð, ìÿí ÿìèì ãûçûíû ñåâèðäèì, î äà ìÿíè ñåâèðäè. ßìèì ãûçûíû áàøãàñûíà âåðìÿê èñòÿéèðäè. Áèç ñþçëÿøèá, ãà÷ûá ýåäèá
Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàéà ïÿíàù ýÿòèðäèê. Ìöúòÿùèä ãûçûí êÿáèíèíè
þçöíÿ êÿñèá, ìÿíè ðÿää åëÿäè. Ìÿí ñèçè èíàíäûðûðàì êè, ìÿíèì ìöúòÿùèä èëÿ ÿäàâÿòèì âàð èñÿ äÿ, øÿõñèäèð. Îíó ìåéäàíà ÷ÿêìèðÿì. Ìÿí áèëèðÿì, î áèëèð. Àíúàã áèð ìÿñÿëÿ âàð êè, ÿââÿëà, ìöúòÿùèä áèð øÿõñèí ñåâýèëèñèíè ÿëèíäÿí àëûá þçöíÿ çþâúÿ åòäèêäÿ, ýöíàù ÿìÿë òóòóð, éà éîõ?
Ú à â à í ë à ð â ÿ ê ÿ í ä ë è ë ÿ ð . Áÿëè, ýöíàù ÿìÿë òóòóð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Íåúÿ øÿðèÿòè ïîçóá ïåéüÿìáÿð þçö îüëóì äåäèéè
Çåéäèí àðâàäûíû ýþðöá, îíà åøã éåòèðèá, áîøàäûá àëäû?! Äåéÿúÿêñèíèç: î
äà ýöíàù ÿìÿë òóòóá.
Ê à ì ð à í . Ìÿí áó ÿùâàëàòû áèëìèðäèì, ýöíàùäàí äà ýöíàùäûð âÿ
áåëÿ ÿìÿë òóòàíà ìÿí ïåéüÿìáÿð äåìÿðÿì.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Éîõ, áó, ìöðòÿäëèêäÿí äÿ þòäö. Àíä îëñóí úÿä__________
äèìÿ, áóíóí ãàíû ùàëàëäûð.
417
Ê ÿ í ä ë è . ßýÿð ïåéüÿìáÿð áó èøè òóòóáñà, ìÿí îíà ïåéüÿìáÿð äåìÿðÿì. Áó èøè ùå÷ áèð àâàì êÿíäëè åëÿìÿç.
Ê à ì ð à í . Ïåéüÿìáÿð òóòìàñà, îíóí íÿâÿñè äåìÿç. Éÿãèí áó, îëìóø èøäèð. Ìöúòÿùèä ìÿíèì ÿìèìÿ áóéóðñà èäè êè, ìÿí ãûçû Êàìðàíà
âåðÿúÿéÿì ñÿí äàíûøìà, ÿìèì íÿ äåéÿ áèëÿðäè?
Ú à â à í ë à ð . Ùå÷ áèð øåé.
Ê à ì ð à í . Ìöúòÿùèä áèëìèðìè êè, ãûçûí ðàçûëûüû îëìàñà, îíà êÿáèí
êÿñìÿê øÿððÿí ùàðàìäûð?
Ú à â à í ëàð. ßëáÿòòÿ áèëèð.
Ê à ì ð à í . Áóíó áèëÿ-áèëÿ çîðÿí ìÿíèì íèøàíëûìûí êÿáèíèíè þçöíÿ
êÿñìÿê øÿðèÿòè ïîçìàãäûð, éà éîõ?
Ù à ì û . Ïîçìàãäûð, ïîçìàãäûð.
Ê à ì ð à í . Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí éåääè íÿôÿð àðâàäû âàð. Áó àðâàäëàðû íÿ èëÿ ñàõëàéûð? Éöç ìèí òöìÿíëÿð èëÿ îíà èìàì
ìàëû ýÿëèð. Îíäàí ìèí òöìÿí ôöãÿðàéà âåðìèð. Ãàëàí ïóëëàð íåúÿ îëóð?
Øÿùÿðèí òàúèðëÿðèíèí ãàðíûíà äîëàí ïëîâ êèìèí ùåñàáûíàäûð?
Ú à â à í ëàð. Ôöãÿðàíûí.
Ê à ì ð à í . Èíäè ñèç ôèêèð åëÿéèíèç. Áèð áåëÿ ýöíàù ÿìÿëÿ áèçèì áèðèìèç ìöðòÿêèá îëñàã, äåéÿðëÿð àâàìäûð, ùàìèëäèð. Áó ñþçëÿðè ìöúòÿùèäÿ äåìÿê îëàðìû? Î, àâàì, úàùèë äåéèë, àëèìäèð. Úÿìè öëóìäàí õÿáÿðäàðäûð. Î áèëèð êè, øÿðèÿòäÿ îíóí éåðè úÿùÿííÿìäèð. Î éà úÿùÿííÿì
îäóíó þçöíÿ ãÿáóë åäèð, éàèíêè úÿùÿííÿì îäóíóí éîõëóüóíó éÿãèí
åäèáäèð. Âÿõòè êè, ôöãÿðàéà ìÿõñóñ èìàí ìàëûíû ìÿíèìñÿéèá øÿðàôÿòëÿ
éåéèá, êåô ÷ÿêèð âÿ Àëëàùûí áóéóðäóüóíó ïîçóð, éÿãèí éà áîéíóíà
ýöíàù ýþòöðöð, éàèíêè Àëëàùûí éîõëóüóíó þç åëìèëÿ òÿéèí åäèáäèð. Áóíó
ýþðÿíäÿ ìÿí éÿãèí åäèðÿì êè, íÿ éóõàðûäà, íÿ àøàüûäà ùå÷ áèð øåé
éîõäóð. Ìÿùç áó àâàì úàìààòû ãîéóí êèìè ñîéìàã ö÷öí äèí áöñàòûíû
öëÿìà ÿëèíäÿ áèð àëÿò ãàéûðûáäûð. Éÿãèí áèëèí êè, ìöúòÿùèä Ìèðçÿ ßùìÿä
àüà Àëëàùûí âÿ úÿùÿííÿì îäóíóí âàðëûüûíû åòèãàä åòñÿ èäè, áó ÿìÿëëÿðè
òóòìàçäûð. Î êè àëèìëèêäÿ åòèãàä åòìèð, éÿãèí éîõäóð.
Ú à â à í ë à ð â ÿ ê ÿ í ä ë è ë ÿ ð . Äîüðóäóð, ãàðäàø, äîüðóäóð.
Á è ð ê ÿ í ä ë è . Áèçèì êÿíäèìèç ìþâãóôàò êÿíäëÿðèíäÿíäèð. Áèð íÿôÿð áèçèì êÿíäëèëÿðäÿí íå÷ÿ ñÿíÿ èäè êè, Áàêûäà ìÿäÿíäÿ èøëÿéèðäè. Áó
ýöíëÿðäÿ ýÿëìèø èäè. Úàìààòû ÷àüûðûá áèð ïàðà áó îüëàí ñþéëÿéÿí ñþçëÿðäÿí ñþéëÿéèá äåäè êè: úàìààò, ñèç êè áó éåðè ÿêèðñèíèç, áó áàüû áåúÿðèðñèíèç, áóíóí ìÿäàõèëèíè äÿ þçöíöç ýþòöðöí. Áèç äåäèê êè, ìÿäàõèë
__________
èìàì ìàëûäûð, õÿéàíÿò åäÿ áèëìÿðèê. Äåäè, èìàì ìàëû-ôèëàí éîõäóð,
418
ùàìûñû ìöúòÿùèäèí úèáèíÿ äîëóð. Ôöãÿðàéà äà ýþðê ö÷öí áåø, îí òöìÿí
âåðèðëÿð. Áó ýöíëÿðäÿ, ìöúòÿùèäèí ÿìðèíÿ ýþðÿ, î éàçûüû áîüàçûíäàí
àñäûëàð. Áóíà íÿ äåéèðñèíèç?
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ùÿãã åëÿéèáëÿð. Ùÿð ÿúëàô Ðóñèéàäàí ýÿëèá, áóðàäà áèð ãàíóí äöçÿëäÿúÿê. Ðóñèéàíûí úàìààòû ÷îõäàí êàôèð îëóáëàð,
èñòÿéèðëÿð áèçè äÿ, äèíäÿí ÷ûõàðòñûíëàð.
Ê à ì ð à í . Àüà, äèí èíñàíûí èíñàôû, âèúäàíûäûð. Èíñàô, âèúäàíäàí óçàã
îëàíëàðà àíúàã áèäèí äåìÿê îëàð. Ìÿñÿëÿí, Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà
ìöúòÿùèäÿ.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Àé úàìààò, àé ìöñÿëìàíëàð! Ìÿýÿð êàðñûíûç, áó
ìöðòÿäèí äàíûøûüûíû åøèòìÿéèðñèíèç? Íèéÿ âóðóá þëäöðìÿéèðñèíèç? Áóíó
þëäöðÿíèí úÿìè âÿáàëûíû þç þùäÿìÿ ýþòöðöðÿì. Âóðóí, áó ìöðòÿäè!
Úàìààò äàéàíûð.
Ê à ì ð à í . Àüà, ýþðöðñöíöç, ùàãã ñþç òÿñèð åäèð. Ãàáàãúà ñèçèí òÿðÿôèíèçäÿ îëàíëàð äà, èíäè ôèêðÿ ýåäèáëÿð.
Ñ å é è ä Ú à á á à ð . Ýþðöíöð, áó úàìààò ùàìûñû áèäèíäèð. Ìÿí áóðàäà ãàëà áèëìÿðÿì âÿ áó ñààò áó êåéôèééÿòè Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàéà
éåòèðÿðÿì. (Ýåäèð.)
Ê à ì ð à í . Áóéóðà áèëÿðñèíèç, àüà. (Ùàìû ýöëöøöð.) Äè ÿéëÿøèí
ãàðäàøëàð ÷àé è÷ÿê, Êÿðáÿëàéû Ãàôàð úàìààòà ÷àé âåð.
Á è ð è í ú è ú à â à í . Àôÿðèí, Êàìðàí, éàõøû äþøÿäèí.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Àõ, àé Êàìðàí, áèð ìèíáÿð îëàéäû, ñÿíè ÷ûõàðäàéäûì
îðàéà, îðàäàí áó ñþçëÿðè úàìààòà äåéÿéäèí.
Ê à ì ð à í . Î ìèíáÿð îëàð âÿ àç çàìàí êå÷ÿð êè, î ìèíáÿðè ýþðÿðñÿí.
ÏßÐÄß.
ÎÍ ÉÅÄÄÈÍÚÈ ØßÊÈË
Èáðàùèìèí åâè. Èáðàùèì âÿ àðâàäû Úàùàíáàíó.
Ú à ù à í á à í ó . Êèøè, áó èøëÿðÿ ñÿí íÿ äåéèðñÿí, äöíéà ýþðìöø àäàìñàí? Àëëàù ñÿíèí ãàðäàøûíà èíñàô âåðñèí. Àéðû áèð ñþç äèëèìÿ ýÿòèðÿ áèëìèðÿì. Àäàìäà äà áèð áåëÿ ìÿýÿð ùèðñ îëàðìûø! Îíäà äåéÿí ýÿðÿê, à
áÿäáÿõò,
áèð áåëÿ äþâëÿò êè úÿì åëÿéèáñÿí àõûðäà ýåäèá äîëàúàã Ùàúû
__________
Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí úèáèíÿ. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüà îíñóç äà âàðëûäûð.
419
Áèðúÿ ãûçûí âàð èäè, áèðúÿ äÿ ãàðäàøûí îüëó. Îüëóì äåéèá ÷ÿêÿéäèí ñèíÿíÿ, âàð-éîõóí äà éåíÿ þç ãàðäàøûí îüëóíà ãàëàéäû. Óøàüû íå÷ÿ èë
ìöôòÿ ùàìáàë êèìè èøëÿäÿíäÿí ñîíðà äþøöíäÿí èòÿëÿäè. Èíäè áè÷àðÿ àç
ãàëûá äèâàíÿ îëóá, Ìÿúíóí êèìè áèéàáàíà äöøñöí.
È á ð à ù è ì . Àðâàä, îëàí îëóá. Ìöúòÿùèäè ýþðÿí, áàããàë Èáðàùèìèí
îüëóíà ãûç âåðìÿç. Ìÿí îüëóìóí äèâàíÿ îëìàñûíäàí ãîðõìóðàì. Ìÿí
áàøãà áèð ìöñèáÿò ýþçëÿéèðÿì êè, äèâàíÿëèêäÿí áÿäòÿðäèð.
Ú à ù à í á à í ó . Áèñìèëëàù! Íÿ ìöñèáÿò, à êèøè? Éîõñà ãîðõóðñàí
óøàã âóðóá þçöíö þëäöðÿð? Éà, õóäàíÿêÿðäÿ, ÿìèñèíÿ, éà ìöúòÿùèä
àüàéà áèåùòèðàìëûã åëÿéÿ?
È á ð à ù è ì . Áóíëàð äà éîëà ýåäÿð. Áóíëàðäàí áÿäòÿðäèð.
Ú à ù à í á à í ó . Áÿñ íÿäèð, à êèøè? Ìÿíèì áàüðûìû éàðìà.
È á ð à ù è ì . Áóíäàí áÿäòÿð îäóð êè, Êàìðàí îðà-áóðàäà îòóðóá áèð
ïàðà ùÿäéàíàò äàíûøûð. Äèíÿ, ìÿçùÿáÿ äîëàøûð. Íÿÿçóáèëëàù, äèëèì äÿ ýÿëìÿéèð äåéèì, ùÿòòà ïåéüÿìáÿðÿ, Àëëàùà ÿë àïàðûð. Áó éàìàí äÿðääèð.
Þçöíö þëäöðÿð, áèð íå÷ÿ ýöí àüëàéûá ñàêèò îëàðàì.
Ú à ù à í á à í ó . À êèøè, ñþçöíöí ãöââÿòè, ãîé ìÿí äÿ ñÿíÿ áèð ñþç
äåéèì. Äöíÿí îòóðóá íàìàç ãûëûðäûì. Ãàïûäàí ýèðèá ìÿíÿ áèð àç òàìàøà åëÿéèá ýöëäö, ñîíðà áàøëàäû: àíà úàí, íÿ âàãå îëóá? Íÿ áåëÿ ÿéèëèáãàëõûðñàí? Éîõñà áåùèøòè ñàòûí àëìàã èñòÿéèðñÿí? Ðöêÿòè ãóðòàðûá äåäèì:
àé áàëà, ýþðöðñÿí íàìàç ãûëûðàì, äàùà íÿ ñîðóøóðñàí? Íàìàçà íèéÿ
ñàòàøûðñàí? Ýþð íÿ äåéèð. Äåéèð: ÿéèëèá-ãàëõìàãëà àäàìà áåùèøò âåðìÿçëÿð. ßýÿð áåùèøòÿ ýåòìÿê èñòÿéèðñÿí, ýåò Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí
ÿòÿéèíäÿí éàïûø, þçö ýåäÿíäÿ ñÿíè äÿ àïàðàð. Äåäèì, àé îüëóì, ýåò,
áåëÿ äàíûøûãëàðà ãóëàã àñìàã äà ýöíàùäûð. Ãîé íàìàçûìû ãóðòàðûì. Öç
÷þíäÿðèá ýöëÿ-ýöëÿ ýåòäè.
È á ð à ù è ì . Èíäè äÿðäèìèçè ýþðöðñÿí, àðâàä. Ìÿí, þçöí áèëèðñÿí, éàðûì ñààò íàìàçûìû êå÷èðìÿðÿì. Áèð úöìÿ úàìààò íàìàçûíäàí ýåðè
ãàëìàðàì. Àõûð ìÿíèì îüëóì íèéÿ áåëÿ îëñóí? Áó äÿðä ìÿíè ÷ÿðëÿäÿð. Ùÿð éåðäÿ äåéèðëÿð êè: Èáðàùèìèí îüëó âÿëÿäöççèíàäûð. ×öíêè ùàëàë
îüóë Àëëàùû äàíìàç. Áóäóð, äåéÿñÿí ýÿëèð.
Ê à ì ð à í (äàõèë îëóð). Àòà, éåíÿ áèêåôñÿí? Äåéÿñÿí ñþùáÿò åëÿéèðäèíèç. Ìÿí ýÿëäèì ìàíå îëäóì.
Ú à ù à í á à í ó . Àé îüóë, áèçèì ñÿíäÿí ñàâàéû íÿ äàíûøûüûìûç îëàúàã?
Îëàí îëóá, êå÷ÿí êå÷èá. Áèð éàçûã, êàñûá êèøèíèí îüëóñàí. Ýåò áèð ïåøÿäÿí éàïûø. Ìöúòÿùèä èëÿ íÿ èøèí âàð? Àëëàù èëÿ íÿ èøèí âàð? Ìÿéÿð ãèéà__________
ìÿò ÿçàáûíäàí ãîðõìóðñàí?
420
Ê à ì ð à í . Àíà, áèð ãÿðèáÿ êåéôèééÿò åøèòìèøÿì. ßýÿð áó êåéôèééÿò
äöðöñò îëñà, ýåäèá òþâáÿ åëÿéèá ìöúòÿùèä àüàäàí öçð èñòÿéèá äåéÿúÿéÿì: Àüà, ãÿëÿò åëÿéèá, ñèçÿ ñÿáá åëÿìèøÿì. Ìÿíè úàâàí ãûçëàðûí ÷ÿìõÿìèíÿ áàüûøëà.
È á ð à ù è ì . Êÿñ ñÿñèíè àõìàã! Áó íÿ úöð äàíûøûãäûð?
Ê à ì ð à í . Ãîé êåéôèééÿòè ñþéëÿéèì, ñîíðà. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä
àüàíûí àìèëèíè êè, òàíûéûðñàí. Áó ýöí áÿççàç Ùàúû Øöêöðöí äöêàíûíäà
ÿéëÿøèá ñþùáÿò åëÿéèðäè. Úàìààò äà îíóí áàøûíà òîïëàøûá ãóëàã àñûðäû.
Ìÿí äÿ ýÿëèá áèð êÿíàðäà äàéàíäûì. Ýþðäöì äåéèð: Àüà, ýåúÿ éàðûñû
îëàíäà îòàüûíäàí ÷ûõûá ýåäèð øàùíèøòÿ, îðàäà èêè ðöêÿò ùàúÿò íàìàçû
ãûëûá, ÿëëÿðèíè ãîçàéûð ãàçÿëùàúàò äÿðýàùûíà, îíäàí áàøëàéûð äàíûøìàüà
âÿ òåç-òåç äÿ äåéèð: áÿëè, áÿëè, èòàÿòäÿéÿì, éà ðÿááè, ðÿùì åò, ýöíàùêàð áÿíäÿíÿ; áóéóðäóãëàðûíûí ùàìûñûíû àñè áÿíäÿëÿðèíÿ éåòèððÿì. Àìèë
àíä è÷äè êè, àüàíûí Àëëàùëà äàíûøûüûíû ãóëàüû èëÿ åøèäèáäèð. Èíäè ìÿí äÿ
èñòÿéèðÿì ýåäÿì õÿëâÿòúÿ ãóëàã àñûá, áó ñþçëÿðäÿí åøèäÿì, áÿëêÿ
èìàíà ýÿëÿì.
È á ð à ù è ì . Ãóðòàðäûí ñþçöíö?
Ê à ì ð à í . Ãóðòàðäûì, íåúÿ?
È á ð à ù è ì . Áåëÿ êè, Àëëàùûí ëÿíÿòè ñÿíèí úàíûíà ýÿëñèí. À áèäèí,
ñÿíèí ìöúòÿùèä èëÿ íÿ èøèí âàð? Ìöúòÿùèä ñÿíèí àäàõëûíû ÿëèíäÿí àëûá,
ãÿðÿç èëÿ ùÿð ùÿçéàíàòû îíóí ùàããûíäà äàíûøàúàãñàí?
Ê à ì ð à í . Ìÿí ùÿçéàíàò äàíûøìûðàì, àìèëèí ñþùáÿòèíè äåäèì.
Ìÿíèì ùå÷ êÿñ èëÿ äöøìÿí÷èëèéèì éîõäóð. Ïèøèê éàüëû òèêÿ ýþðÿíäÿ
ìîâóëäàéàúàã. Àüà äà áèð éàüëû òèêÿ ýþðäö, þòöðäö è÷ÿðè. Ùÿòòà ìÿí
àüàäàí áèð òÿðÿôäÿí ðàçûéàì. Ìÿí èíäèéÿäÿê êîð èäèì, î ìÿíèì ýþçëÿðèìè à÷äû. Èíäè áàõûá ýþðöðÿì êè, äèí, ìÿçùÿá, èìàí, êèòàá, Àëëàù,
ïåéüÿìáÿð – áóíëàð ùàìûñû àâàì õàëãû àëäàäûá úèáèíè ñîéìàã ö÷öí áèð
àëÿòäèð. Áó àëÿòäÿí ùÿì öëÿìà, ùÿì ñÿðâÿòäàðëàð èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Ìöúòÿùèäèí ùÿðÿêÿòè ìÿíÿ áóíó à÷ûã ñöáóò åëÿäè. Ìÿí îíäàí ÷îõ ðàçûéàì.
ßìèìèí ãûçû îíà ùàëàë îëñóí, äîéóíúà éåñèí.
È á ð à ù è ì . Àé áèäèí, áåëÿ ñþçëÿðè äàíûøûá ìöðòÿä îëìà. Àëëàù ñÿíèí
ÿâÿçèíÿ ìÿíèì áàøûìà äàø ñàëàð.
Ê à ì ð à í . Àëëàù ñÿíèí áàøûíà íèéÿ äàø ñàëñûí? Àëëàùûí äàøû îëñà
Ùàúû Êàìéàáûí áàøûíà ñàëàð êè, Õóäàéàð õàíûí ìöëêöíö èúàðÿéÿ ýþòöðöá ÿùàëèíè êàáàá êèìè øèøÿéÿ òàõûð. Àëëàùûí äàøû âàðñà, ìöúòÿùèä Ùàúû
Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí áàøûíà ñàëàð êè, íå÷ÿ íÿôÿð ùÿãã âÿ îíóí ìàéàñûíà
__________
çèéàí ýÿòèðÿí ñþçëÿðè äàíûøàíëàðûí àäëàðûíû áàáû ãîéóá äàðà ÷ÿêäèðèáäèð.
421
Áàäêóáÿäÿí ýÿëÿí áèð áÿäáÿõòè íÿ ö÷öí äàðà ÷ÿêäèðäè? Î áÿäáÿõò íÿ
åòìèøäè? Îíóí ñþçö áó èäè: éåð ÿêèí÷èíèíäèð, àüà íÿ ö÷öí ìÿäàõèë
àïàðñûí? Ìÿýÿð áó, áàáèëèêäèð, ìÿýÿð ýöíàùè-êÿáèðÿäèð? Àëëàù âàð èñÿ,
äàøû âàð èñÿ, áóíëàðûí áàøûíà ñàëñûí, ñÿíèí áàøûíà íèéÿ ñàëûð?
È á ð à ù è ì . Åëÿ Àëëàù äàøûí áþéöéöí ìÿíèì áàøûìà ñàëûáäûð.
Ê à ì ð à í (ýöëöð). Ìÿíèì êèìè îüóëó ñÿíÿ âåðèáäèð, áåëÿìè?
È á ð à ù è ì . Äÿõè þçöí äàíûøûðñàí, ìÿí íÿ åëÿéèì! Àëëàù ñÿíèí öçöíö ùÿð èêè äöíéàäà ãàðà åëÿñèí!
Ê à ì ð à í . Àòà, àúûüûí òóòìàñûí, ñÿíÿ áèð ñþç äåéèì. Ìÿí ýÿëèá ñÿíÿ
äåéèðÿì: áèð àòûì âàð, áàøû éîõäóð, áÿäÿí éîõäóð, àéàãëàðû éîõäóð, ãóéðóüó äà éîõäóð. Áóíóí ìÿíàñû áó äåéèëìè êè, àòàì éîõäóð?
È á ð à ù è ì . Íÿ äåìÿê èñòÿéèðñÿí?
Ê à ì ð à í . Úèñèì äåéèë, úþâùÿð äåéèë, ÿðÿç äåéèë, ìÿðêÿá äåéèë,
éåìÿç, è÷ìÿç, éàòìàç, äîüìàç, äîüóëìàç...
Ãàïû äþéöëöð.
È á ð à ù è ì . Òôó, Àëëàù ñÿíÿ ëÿíÿò åëÿñèí! (Úÿëä ÷ûõûð.) Ýþðöì ãàïûíû êèì äþéöð?
Ú à ù à í á ÿ õ ø (ïîçüóí áèð ùàëÿòäÿ äàõèë îëóð). Éàõøû ñÿíè åâäÿ
òàïäûì!
Ê à ì ð à í . Íåúÿ?
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Íåúÿñè éîõäóð! Äåäèì èíäè ýþðÿñÿí ñÿíèí íÿøèíè
èòëÿð ùàíñû äÿðÿäÿ éåéèðëÿð.
Ê à ì ð à í . Àüûëëû äàíûø ýþðöì íÿ äåéèðñÿí?
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Èø áåëÿäèð, ãàðäàø. Äöíÿí ýåúÿ Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí
åâèíäÿ áþéöê áèð èúëàñ îëìóø. Î èúëàñäà àíúàã ñÿíèí ñþùáÿòèí îëóáäóð.
Èúëàñäà ñÿíèí ÿìèí Ùàúû Êàìéàá äà âàð èìèø. Îðàäà ñÿíè ìöðòÿäëèêäÿ
ìöòòÿùèì òóòóá, ãÿòëèíÿ ôèòâà âåðèáëÿð. Áó ôèòâàéà ýþðÿ, ñÿíè þëäöðÿíÿ
íÿèíêè òÿíáåù éîõäóð, ùÿòòà áåùèøò áåëÿ âàúèáäèð. Ìöúòÿùèä òÿðÿôèíäÿí
ïîëèñ íàçèðèíÿ ÿìð âàð êè, ñÿíè þëäöðÿíè ùÿáñÿ àëìàñûí. Ýþðê ö÷öí ùÿáñÿ àëñà äà, áó ãàïûäàí ñàëûá, î áèðè ãàïûäàí áóðàõñûí. Èíäè øÿùÿðèí óçóíãóëàã úàâàíëàðû ùÿð áèðè áèð üÿäð ïèøòî áàüëàéûá ñÿíè ýþçëÿéèð êè, þëäöðöá áåùèøò ãàçàíñûíëàð.
Ê à ì ð à í . Ìöúòÿùèääÿí áóíó ýþçëÿìÿëè èäè.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Èíäè ñÿðâàõò îëìàëûñàí. Áèç éîëäàøëàðûí ñÿíèí åâèíèí
ÿòðàôûíäà ãàðîâóë ÷ÿêìÿêäÿéèê. Ñÿíèí åâèíÿ äàõèë îëìàäàí ãàáàã ýÿðÿê áèçèì äþðäöìöçö äÿ þëäöðñöíëÿð. Ùàìûñûíäàí éàõøû áóðàäàí áàø
__________
ýþòöðöá ãà÷ìàëûäûð.
422
Ê à ì ð à í . Ùàðàéà ãà÷ìàëû? Ìÿí éåðèí äåøèéèíäÿ äÿ îëñàì, Ùàúû
Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí õÿðÿ ìöðèäëÿðè ìÿíè òàïûá þëäöðÿúÿêëÿð. Éàõøûñû
áóäóð êè, þç åâèìäÿ þëäöðÿëÿð.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Ìÿí ñÿíÿ éåðèí äåøèéèíäÿí ìþùêÿì éåð ýþñòÿðèì.
Ê à ì ð à í . Î éåð ùàðàäûð?
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Î éåð Øóðà Àçÿðáàéúàíû, Áàäêóáÿ, Øóðà ùþêóìÿòè,
ùàìû ñÿíèí êèìè äèí ÿëåéùèíÿ îëàíëàðûí ùàìèñèäèð. Õàëã ö÷öí äèíè òèðéÿêÿ íèñáÿò åäèáëÿð. Ýåäÿê îðàéà. Áèç äÿ ñÿíèíëÿ îðàäà àñóäÿ éàøàéûá
âÿòÿíèìèçèí ýÿëÿúÿéè, Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàëàðûí, Õóäàéàð õàíëàðûí,
Ùàúû Êàìéàáëàðûí ïÿíúÿñèíäÿí ãóðòàðìàñû ö÷öí òÿáäèðëÿð åäÿ áèëÿðèê
âÿ âÿòÿíèí õîøáÿõò ýöíëÿðèíÿ íàèë îëóá áóðàéà ãàéûäàðûã.
Ê à ì ð à í . Ãà÷àã, ãàðäàøûì, åëÿ áó ýåúÿ áóðàäàí éîëà äöøÿê. Éàøàñûí Øóðà Àçÿðáàéúàíû!
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ÎÍ ÑßÊÊÈÇÈÍÚÈ ØßÊÈË
Áàêûäà ìåõàíèê åìàëàòõàíàñûíäà. Êàìðàí, Ôÿðàìÿðç, Õóðøèä, Úàùàíáÿõø
äÿçýàùëàð äàëûíäà èøëÿéèðëÿð.
Ê à ì ð à í (÷ÿêèø âóðàðàã îõóéóð):
Éîëó áÿðè áàõàí äàüëàð
Ìÿíèì ñÿíäÿ íÿéèì ãàëäû.
ßëèì éåòìÿç, öíöì ÷àòìàç,
Áèð ýöë öçëö éàðûì ãàëäû,
Éàðûì ãàëäû, éàðûì ãàëäû.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Îüëàí, äåéÿñÿí åøãèí éåíÿ òÿçÿëÿíèáäèð. Öðÿéèí
éþíö áÿðè áàõàí äàüëàðûí àðõàñûíà ó÷óð.
Ôèò âåðèëèð, ùàìû ÿëëÿðèíè èøäÿí ÷ÿêèð.
Ê à ì ð à í . Áóäóð, èêè èëäèð áèç áó åìàëàòõàíàäà èøëÿéèðèê. Áèð äÿôÿ
__________
äÿ îëñà ìÿíèì äèëèìäÿí Ýþâùÿðòàúûí àäûíû åøèäèáñÿíìè? Ìÿíèì áà423
øûìäàêû õÿéàëÿò, ìÿíÿ ùÿð áèð øåéè óíóäóá. Ìÿíèì ãÿðã îëäóüóì äÿðéà
Õÿçÿð äÿðéàñûíäàí äà äÿðèíäèð. Äþðä ÿòðàôûíà áàõûá, íÿ õàí, íÿ ìöúòÿùèä, íÿ ñåéèä, íÿ òàúèð âÿ íÿ äÿ çöëì çÿíúèðèíÿ áàüëû, çöëìÿò äÿðéàñûíà
ãÿðã îëìóø äÿùàò ÿùëèíè âÿ íÿ äÿ ÷àðøàá àëòûíäà, äþðä äèâàð àðàñûíäà
ÿñàðÿòäÿ ãàëàí àíà-áàúûëàðû ýþðöðÿì. Õÿéàëûìà ýÿëèð êè, áèð ýöí îëàð áó
ýöí ìÿíèì âÿòÿíèìÿ äÿ äîüàð. Ìöúòÿùèä Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä àüàíûí
äàëûíúà èíäè óëàã êèìè àíãûðàíëàð îíóí åøøÿéèíèí òîðïàüûíû òóòèéà äåéÿ
ýþçëÿðèíÿ ÷ÿêÿíëÿð îíóí ÿììàìÿñèíè áîéíóíà äîëàéûá êö÷ÿëÿðäÿ ñöðöéÿðëÿð. Õóäàéàð õàíëàð õàëãûí ãèñàñûíäàí ãà÷ìàüà éåð àðàðëàð. Ùàúû
êàìéàáëàð áèëìÿçëÿð äþâëÿòëÿðèíè ýþòöðöá ùàíñû ìÿìëÿêÿòÿ ãà÷ñûíëàð.
Ú à ù à í á ÿ õ ø . Éÿíè áó ýöí áèçèì âÿòÿíèìèçÿ äîüàúàã? Úàìààòûìûç ÷îõ àâàìäûð. Îíóí àéûëìàñû ÷îõ-÷îõ èëëÿð èñòÿð.
Ê à ì ð à í . Úàìààò àâàì èñÿ äÿ, îíà áèð ðÿùáÿð ëàçûìäûð. Êîììóíèçì éîëó øèðèí éîëäóð. Ãàáèë, áàúàðûãëû ðÿùáÿð äàëûíúà ýåäÿð.
Õ ó ð ø è ä . Ñÿíèí ñþçöíëÿ î ýöíö ýþðÿúÿéèìèçÿ øÿêê éîõäóð.
Ê à ì ð à í . Ùå÷ øÿêê éîõäóð. Áèç âÿòÿí èëÿ ÿëàãÿäàð îëóá õàëãû ùàçûðëàìàëûéûã. Ùàçûðëàäûãäàí ñîíðà ùàìûìûç ýåäèá îíà ðÿùáÿð îëìàëûéûã.
Ìÿíèì äÿðèí ñèéàñè ñàâàäûì éîõäóð. Îëà áèëñèí ôèêðèìè àñàí èçàù åéëÿéÿ áèëìèðÿì. Àììà ýÿðÿê áåëÿ îëñóí.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Êàìðàí, ñÿí úàâàíñàí, íèéÿ áó ìÿêòÿáëÿðèí áèðèíÿ
äàõèë îëóá îõóìàéûðñàí? Îõó, áèçè äÿ þéðÿò.
Ê à ì ð à í . Ìÿýÿð õÿáÿðèí éîõäóð? Áèð íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðà ìÿíè
ôÿùëÿ ôàêöëòÿñèíèí òÿëÿáÿñè ýþðÿðñÿí.
Ô ÿ ð à ì ÿ ð ç . Éåíÿ ñÿí ìÿíèì ñþçöìÿ úàâàá âåðìÿäèí. Áó ñþéëÿäèéèí õÿéàëÿò äÿðéàñûíà ãÿðã îëàíäàí ñîíðà êþùíÿ åøãè éàäà ñàëìàüûíà ñÿáÿá íÿäèð?
Ê à ì ð à í . ßââÿëà, ìÿíèì î ãûçà éàçûüûì ýÿëèð. Îíäà òÿãñèð éîõäóð, éÿãèí èíäè î äà ìÿíèì õèôôÿòèìè åëÿéèð. Èêèíúèñè, îíó áó ýåúÿ éóõóìäà ýþðìöøÿì. Ýþðäöì áèð ãàí äÿðéàñûíà ãÿðã îëóá. ßëèíè ìÿíÿ
òÿðÿô óçàäûá äåéèð: ÿìèîüëó, òóò ÿëèìäÿí ìÿíè êÿíàðà ÷ûõàðò. Äîüðóñó,
áó éóõó áèð àç ìÿíèì ùàëûìû äÿéèøèáäèð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä (÷þëäÿí ñÿñëÿíèð). Áóðàäà Êàìðàí Èáðàùèì
îüëó èøëÿéèðìè?
Ê à ì ð à í (äèêñèíÿðÿê). Áó, äàéûìûí ñÿñèäèð. (Ãàïûéà òÿðÿô ýåäèá
ñÿñëÿéèð.) Äàéû úàí, ýÿë, áóðàäàéàì.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä (äàõèë îëóð. Êàìðàí èëÿ, éîëäàøëàðû èëÿ
þïöøöð). Ìÿí äöíÿí ýÿëìèøÿì, àõøàìäàí ñÿíè àõòàðìûøàì, ñîðàã âå__________
ðÿí îëìàéûá. Àõûðû áó ýöí áèð íÿôÿð îüëàí ñÿíèí éåðèíè ýþñòÿðèá.
424
Ê à ì ð à í . Áÿñ ùàðàäà ìÿíçèë åëÿéèáñÿí?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä . “Øÿðã” ìåùìàíõàíàñûíäàéàì. Àíàí äà
ìÿíèìëÿ ýÿëèáäèð.
Ê à ì ð à í . Àíàì! Àíàì íÿ ö÷öí ýÿëèáäèð?
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä . Áèð-èêè àé áóíäàí ÿãäÿì àòàí âÿôàò åëÿäè.
Ê à ì ð à í . Àòàì þëäö, éàçûã àòà! Íèéÿ úàí âåðäèéè çàìàí ñÿíèí éàíûíäà îëìàäûì?!
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä . Áÿëè! Àõûð íÿôÿñèíäÿ éàçûüûí ýþçëÿðè ÿòðàôû
ýÿçèðäè. (Êàìðàí ýþçëÿðèíè ñèëèð.) Àòàíäàí ñîíðà àíàí äàâàì ýÿòèðÿ áèëìÿäè. Ùÿð ýöí ýÿëèá ìÿíÿ éàëâàðûðäû êè, ìÿíè îüëóìà éåòèð. Àõûð ìÿí
äÿ ýþòöðöá ýÿëäèì. Áóíó äà äåéèì êè, Ùàúû Êàìéàá àòàíûí äÿôíèíÿ
áþéöê ìàéà ãîéóá, ÷îõ úÿëàë èëÿ ýþòöðòäö.
Ê à ì ð à í . Øþùðÿòè ö÷öí âàúèáäèð. Äåìÿñèíëÿð Ùàúû Êàìéàáûí ãàðäàøûíûí ìåéèòèíè ýþòöðÿí îëìàäû.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û Ì ÿ ä ÿ ä (áèð áàøûáàüëû ìÿêòóá, áèð áîü÷à âåðèð).
Áóíëàðû äà ùÿêèìáàøû Ìèðçÿ Ìåùäè ñÿíÿ ýþíäÿðèáäèð.
Ê à ì ð à í (êàüûçûí à÷ûá îõóéóá, ÿëèíäÿí éåðÿ ñàëûð, äöáàðÿ ãàëäûðûð, áèð äÿðèí àù ÷ÿêèð). Áÿëè, áóíó ýþçëÿìÿëè èäè. Áó äà Ùàúû Êàìéàáûí
ùèðñèíèí íÿòèúÿñè. Áóíäàí ñîíðà áàøûíà äþéöá àüëàñûí, ýþðÿê íÿ ôàéäà
ãàçàíàúàã?
Õ ó ð ø è ä . Íÿ õÿáÿðäèð, Êàìðàí?
Ê à ì ð à í . Ìèðçÿ Ìåùäè éàçûð êè, Ýþâùÿðòàú ìöúòÿùèäèí åâèíÿ
ýåäÿí ýöíäÿí áèð ñàüàëìàç ìÿðÿç òóòóá âÿôàò åòäè âÿ áîü÷àäàêû éàäèýàðûí äà ñÿíÿ ýþíäÿðèëìÿñèíè þëÿí ýöíö ìÿíäÿí õàùèø åëÿäè. (Áîü÷àíû
à÷ûð, áèð êþéíÿê âÿ áèð ãàíà áóëàøìûø äÿñìàë ÷ûõàðûð.) Áàõûí, éîëäàøëàð! Áÿäÿíèíÿ ÿí éàõûí îëàí êþéíÿéèíè âÿ úèéÿðèíèí ãàíûíû ìÿíÿ òþùôÿ
ýþíäÿðèá. Áåëÿ áèð âöúóäó óíóòìàãìû îëàð? (Ôèò âåðèëèð, òÿíÿôôöñ
ãóðòàðûð.) Äàéû úàí, ñÿí ýåò, èøäÿí ÷ûõàíòÿê ýÿëÿðÿì éàíûíà. (Äÿñìàëà
áàõûð.) ßçèç éàðûì, áèð ýöí îëàð áó ãàíëû äÿñìàëû ãàí ðÿíýèíäÿ áèð
áàéðàüûí áàøûíà áàüëàéûá ñÿíèí ãèñàñûíû àëìàüà ýÿëÿðÿì. (Ìàøûíûí
÷àðõëàðû áàøëàéûð èøëÿìÿéÿ, êöðÿäÿí àëîâ áàø âåðèð. Êàìðàí áèð ïàð÷à
ãûçàðìûø äÿìèð ýþòöðöá ÷ÿêèú èëÿ äþéöð.) Èíäè, éîëäàøëàð, ýöúöíöç ýÿëäèêúÿ ÷ÿêèú âóðóí. Áó ÷ÿêèúëÿðèí ùÿð çÿðáÿñèíäÿ ñîñèàëèçì èìàðÿòèíÿ
áèð ìûõ ÷àëûíûð. Âóðóí, éîëäàøëàð, áó ÷ÿêèúëÿð áèð ýöí îëàð ÷îõ áàøëàð
äàüûäàð. Éàøàñûí äöíéà èíãèëàáû! Ñèç äÿ äåéèí.
É î ë ä à ø ë à ð û . Éàøàñûí äöíéà èíãèëàáû!
__________
ÏßÐÄß.
425
ÑÀÜÑÀÜÀÍ
Èêè ïÿðäÿ, áåø øÿêèëäÿ
ÈØÒÈÐÀÊ ÅÄßÍËßÐ:
Ò à ð û ã ó ë ó – êÿíäëè
Ô à ò ì à í è ñ ÿ – îíóí àðâàäû
à ÿ ä è ì – îüëó
à ó ð á à í – Ôàòìàíèñÿíèí ãîùóìó
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó – ïèîíåðëÿðèí ðÿùáÿðè
Ìîëëà Çàìàí
Àðâàäû
Ýöëïÿðè
Ñÿðÿíúàì
Ý ö ë ÿ í ä à ì ãîíøó ãàäûíëàð
Ãûçéåòÿð
Ìàùïÿðè
Ùÿìøÿðè Úàùàí
Êÿíäëèëÿð, ïèîíåðëÿð, ÷àëüû÷ûëàð, óøàãëàð
}
ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êÿíäëè Òàíðûãóëóíóí åâè. Àðâàäû Ôàòìàíèñÿ úÿùðÿ ÿéèðèð. Îüëó Ãÿäèì áèð
êÿíàðäà îòóðóá, äîüðàìà éåéèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (úÿùðÿíè ÿéèðÿðÿê îõóéóð):
Ñÿí ýåäÿí áèð èë îëäó,
Âèðàíà áàüëàð ýöë îëäó.
Âÿäÿ âåðäèí ýÿëìÿäèí,
Áó íÿ éàìàí äèë îëäó.
à ÿ ä è ì . Àíà, íÿ îõóéóðñàí?
Ô à ò ì à í è ñ à . Íÿ îõóéàúàüàì, àé îüóë? Äÿðäèìè àüëàéûðàì. Àòàí
àé éàðûìäûð ýåäèáäèð, ùå÷ áèð õÿáÿð éîõäóð, îõóäóüóì åëÿ îäóð.
à ÿ ä è ì . Àòàì ýåäÿíäÿ äåäè êè, ìàéûí áèðèíÿ îí ýöí ãàëìûø ýÿëÿúÿéÿì, ñÿíÿ äÿ áèð äÿñò éàõøû ïàëòàð ýÿòèðÿúÿéÿì.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áÿñ íèéÿ ýÿëìèð? Ñàáàù äà ìàéûí áèðèäèð, ýÿëñèí
÷ûõñûí.
Îíóí êþùíÿ ïåøÿñèäèð, ýåòäèéè éåðäÿ áàòûá ãàëàð. Îíóíëà ýåäÿí__________
ëÿð ùàìûñû ãàéûäûá ýÿëäèëÿð. Ñÿôèãóëó, Ãóðáàí, Éåòÿð îüëó Ãàðà, Òàëûá
426
êèøèíèí èêè îüëó. Ýåäÿíäÿ äåäè êè, íÿ áèëèì, äèëèì òóòìàéûð, Òîâóç òÿðÿôäÿ êîëõîç÷óëàðûí ÿêèí èøëÿðè äàëäà ãàëûáäûð, îíëàðà ùàâ åëÿìÿéÿ ýåäèðèê. Åëÿ î ýåäÿíäèð. (Ïÿíúÿðÿäÿí áàõûð.) Ãóðáàí äàéûí îäóð ýåäèð, áèðúÿ
÷ûõ îíó ÷àüûð ýÿëñèí.
Ãÿäèì úÿëä ÷ûõûð, áàéûðäàí ñÿñè ýÿëèð.
à ÿ ä è ì . Àé Ãóðáàí äàéû, àé Ãóðáàí äàéû!
à ó ð á à í (áàéûðäàí). Íÿ äåéèðñÿí, àé áàëà?
à ÿ ä è ì (áàéûðäàí). Íÿíÿì ñÿíè ÷àüûðûð. (Ãàéûäûð åâÿ.) Íÿíÿ, áóäóð ýÿëèð.
ßëëè-ÿëëè áåø éàøûíäà Ãóðáàí, ÿëèíäÿ àüàú, äàõèë îëóá
ìÿôðÿø öñòöíäÿ îòóðóð.
à ó ð á à í . Ñàáàùûí õåéèð, à Ôàòìàíèñÿ, êèøèíèí êîðëóüóíó ÷ÿêìèðñÿí êè?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ñÿíè åëÿ îíäàí þòðö ÷àüûðäûì. Àõû áó êèøèúèéè àïàðûá
áàøûíû ùàðàäà áàòûðäûíûç?
à ó ð á à í . Êèøèíèí íèéÿ áàøû áàòûð? Îíó äÿéèðìàíûí íîâóíäàí ñàëñàí,
äîíóçëóüóíäàí äèðè ÷ûõàð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áÿñ áó áÿäáÿõò îüëó ùàðàäà ãàëäû? Î äà ñèçèíëÿ ýåòìÿìèøäèìè?
à ó ð á à í . Áèçèìëÿ ýåòìèøäè, äîüðóäóð. Áèç ýåòäèê Òîâóçóí êîëõîç
éåðëÿðèíèí ÿêèíèíÿ êþìÿê åëÿéèá, âàõòûíäà ãóðòàðäûã. Ñîíðà õÿáÿð ýÿëäè
êè, Ãàñûì Èñìàéûëîâ äàèðÿñèíäÿ äÿ ÿêèí èøè ëÿíýÿ äöøìöø. Òàðûãóëó þçöíö óäàðíèê éàçäûðûá ýåòäè îðàéà. Áèç åâÿ ãàéûòäûã. Âÿññàëàì...
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Íåúÿ? Óäåðíèê éàçäûðäû? Èíäè êè, óäåðíèê-ìóäåðíèê
éîõäóð?
à ó ð á à í (ýöëöð). Óäåðíèê íÿäèð, àé äàéû ãûçû? Óäàðíèê, éÿíè çÿðáÿ÷è.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àíëàäûìñà, áàøûìà äàø äöøñöí. Áó úàìààò ýöíäÿ
áèð òÿçÿ ñþç ÷ûõàðäàúàã: êîëõîç, óäåðíèê, íÿ áèëèì çîðáà÷û! Ìÿí
çîðáà÷û-çóðíà÷û àíëàìûðàì. Áèðúÿ äå ýþðöì, êèøè íÿ âàõò ýÿëÿúÿê?
à ó ð á à í . Àðõàéûí îë, áó ýöí-ñàáàù áóðàäà îëàð.
à ÿ ä è ì . Ìÿíÿ äÿ òÿçÿ ïàëòàð ýÿòèðÿúÿê.
à ó ð á à í . ßëáÿòòÿ, åëÿ êè, èøèíè ãóðòàðäû, ïàëàãàéñàñûíû àëäû, ñÿíÿ äÿ
áèð äÿñò ïèîíåð ïàëòàðû àëûá ýÿòèðÿúÿêäèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àé Ãóðáàí, àòàíûí ýîðóíó ñåâÿðñÿí, äÿäÿ-áàáà äèëè__________
íè äàíûø. Áó ñþçëÿðè ùàðàäàí þéðÿíäèí ýÿëäèí?
427
à ó ð á à í . Àé ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, äÿäÿ-áàáà íÿäèð? Äÿäÿ-áàáà ýåòäè,
äèëèíè äÿ þçö èëÿ àïàðäû. Ñÿí ýþéäÿí äöøöáñÿí, íÿäèð? Ìÿýÿð ÿòðàôû
ýþçëÿðèí ýþðìöð? Èíäè Øóðà ùþêóìÿòèäèð, ùÿð ùþêóìÿòèí áèð äèëè îëóð.
Øóðà ùþêóìÿòè òÿê áèð äèë ýÿòèðìÿéèáäèð, ñàâàä ýÿòèðèáäèð. Êå÷ÿí âàõòëàðäà êÿíäõóäà áèð áàâèñêà ýþíäÿðÿíäÿ ãàïû-ãàïû ýÿçèá îõóòìàüà
àäàì àõòàðûðäûã. Èíäè, áàõ (úèáèíäÿí ãÿçåò ÷ûõàðûð), ìÿí ãÿçåò îõóéóðàì, äöíéàäà îëàí èøëÿðèí ùàìûñûíäàí õÿáÿðäàðàì. Êÿíäèí ÷îõ éàðûñû
ñàâàäëàíûáäûð. Áèð àç êå÷ìÿç Àçÿðáàéúàíäà áèð ñàâàäñûç àðâàä, éà êèøè
ãàëìàç.
à ÿ ä è ì . Ãóðáàí äàéû, î ýöí ìöÿëëèì ìÿíè äÿäÿìèí éàíûíäà ýþðöá
äåäè: “Áóíóí îõóìàã âàõòû éåòèøèáäèð, ÿëáÿòòÿ, ïàéûç ýèðÿí êèìè áóíó
ìÿêòÿáÿ ýþíäÿðÿðñÿí”. Äÿäÿì äÿ ÿëèíè ýþçöíöí öñòöíÿ ãîéóá äåäè:
“Áàø öñòÿ”. Ïàéûç îëàí êèìè ìÿêòÿáÿ ýåäÿúÿéÿì.
à ó ð á à í . Áÿñ íÿäèð? ßëáÿòòÿ, ýÿðÿê îõóéàñàí. Îõó, þéðÿí, þéðÿíäèéèíè àíàíà äà þéðÿò.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áÿëè, äöçÿëèá ùÿð éàðàüûìûç, ãàëûá ñàããàë äàðàüûìûç.
à ó ð á à í . Áóðàäà ñàããàë äàðàüû-ôèëàí éîõäóð. Îäóð, ìÿíèì ãûçûì,
Ñÿôÿðèí àðâàäû, Úÿôÿð êèøèíèí ýÿëèíè, Ïÿðèíèñÿ ãàðûíûí íÿâÿñè, ùàìûñû
àõøàìëàð ýåäèá äÿðñ îõóéóðëàð. Ñÿí äÿ îõóéàðñàí, îíëàð êèìè ñàâàäëàíàðñàí, äàùà çÿðáÿ÷èéÿ çóðíà÷û, óäàðíèêÿ óäåðíèê äåéèá, õàëãû þçöíÿ
ýöëäöðìÿçñÿí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àòàéûí ýîðóíó ñåâÿðñÿí, ìÿíèì éàõàìäàí ÿë ÷ÿê,
íÿ çîðáà÷û òàíûéûðàì, íÿ çóðíà÷û. Îíó áèëèðÿì êè, áàøûìà äàø äöøöá,
áàëàì éåòèì ãàëàúàã. Áåëÿ áîø äàíûøûãëàðëà áàøûìû òîâëàéûðñàí. Íÿ îëäó,
ýåäÿíëÿð ùàìûñû ãàéûòäû, åëÿ áèð ìÿíèì êèøèì çîðáà÷û ÷ûõäû?
à ó ð á à í . Ñÿíèíëÿ äàíûøàíûí ýÿðÿê äÿìèðäÿí áèð áîüàçû îëñóí.
Èíäè ÿðèí Òàðûãóëó ýÿëÿíäÿ, ýÿëèá ñÿíèí êåôèíè ñîðóøàðàì. Ðÿùìÿòëèéèí
íÿâÿñè, ìÿíè íàùàã éåðÿ éîëóìäàí åëÿäèí. Òÿëÿñèéèðÿì, ãèðàÿò êîìàñûíäà èúëàñûìûç âàð, ýÿðÿê þçöìö îðàéà éåòèðÿì. (Äóðóá ýåäèð.)
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àëëàù, áÿíäÿëÿðèíÿ éàçûüûí ýÿëñèí, õàëã àòà-áàáà äèëèíè óíóäóá, þçöíäÿí òÿçÿ äèë ÷ûõàðûá. (Ãàïûäàí ñàüñàüàí ñÿñè ýÿëèð.
Îüëóíà) Àé îüóë, ñàüñàüàí ãûðûëäàéûð, ÷ûõ ýþð àòàí ýÿëÿúÿêäèðìè? Äåýèíÿí: ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí. Îüëóíóí äà îüëó îëóáäóð,
ãûçûíûí äà îüëó îëóáäóð.
à ÿ ä è ì . Àíà, ùàíúàðû äåéèì?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí. Îüëóíóí äà
__________
îüëó îëóáäóð, ãûçûíûí äà îüëó îëóáäóð.
428
à ÿ ä è ì (“ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí” äåéÿ-äåéÿ ÷ûõûð.
Áàéûðäàí ñÿñè ýÿëèð.) Ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí. Îüëóíóí
äà îüëó îëóáäóð, ãûçûíûí äà îüëó îëóáäóð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àé Ýþé èìàì, ñàüñàüàíûí õÿáÿðè äîüðó îëñóí, ýÿëèì
ãóðáàíûìû êÿñèì. (Ãÿäèì ãàéûäûð.) ßéÿ, äåäèíìè?
à ÿ ä è ì . Áàøû Ìóðàä óøàüûíûí ãàïûñûíà òÿðÿô èäè. Ãóéðóüó äà áèçÿ
òÿðÿô.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Äàùà áàøûìûçà äàø äöøäö. Àé éàçûã áàëàì, àòàíûí
áàøûíäà áèð øåé âàð. Åâèí éûõûëñûí, ñÿáÿá! Êèøèíè òîâëàäûëàð, åâèíè éûõäûëàð, áèç äÿ ãàëäûã ÷þëäÿ.
Ãÿäèì àüëàéûð. Êÿíä óøàãëàðûíäàí ö÷ íÿôÿð äàõèë îëóð.
Ó ø à ã ë à ð ä à í á è ð è . Ãÿäèì, íÿ îòóðóáñàí åâäÿ? Òåç îë ýåäÿê.
à ÿ ä è ì . Ìÿí ùå÷ áèð éàíà ýåòìÿéÿúÿéÿì.
Ó ø à ã . Ñàáàù ìàéûí áèðèäèð. Áóäóð, óøàãëàð ùàìûñû éûüûøûáëàð,
ýåäèðèê áàüëàðäà áÿíþâøÿ éûüûá ýÿòèðèá, ýóøÿìèçè áÿçÿéÿê.
à ÿ ä è ì . Ìÿí ùå÷ éàíà ýåäÿí äåéèëÿì. Åâèìèçäÿ îòóðàúàüàì.
Ó ø à ã . Ýåòìèðñÿí ýåòìÿ, äàùà íèéÿ àüëàéûðñàí?
à ÿ ä è ì (àüëàéàðàã). Îäóð, íÿíÿì äåéèð êè, äÿäÿí þëöá. Ñÿí éåòèì
ãàëàúàãñàí.
Ó ø à ã . Áó õÿáÿðè ñèçÿ êèì ýÿòèðäè? Îäóð ìÿíèì àòàì äà ñÿíèí
àòàíëà ýåòìèøäè, ãàéûäûá ýÿëäè. Äåéèð: Òàðûãóëó äà çÿðáÿ÷è îëóá, ýåòäè
Ãàñûì Èñìàéûëîâ äàèðÿñèíäÿ ÿêèíÿ êþìÿê åëÿìÿéÿ. Ñàáàù ýÿëÿúÿê.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àðõàéûí îëóí, ýÿëÿúÿê. Åëÿ ñàüñàüàí äà îíó äåéèð.
Ó ø à ã . Ñàüñàüàí íÿäèð, àé Ôàòìàíèñÿ õàëà?
à ÿ ä è ì . Ãàïûäà ñàüñàüàí ãàðûëäàéûðäû. Íÿíÿì äåäè, éÿãèí äÿäÿí
ýÿëèð. ×ûõ äåýèíÿí: “Ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí. Îüëóíóí
äà îüëó îëóáäóð, ãûçûíûí äà îüëó îëóáäóð”. Ìÿí äÿ ÷ûõäûì äåäèì. Ñàüñàüàíûí ãóéðóüó áèçèì åâÿ òÿðÿô èäè, áàøû Ìóðàä óøàüûíûí ùÿéÿòèíÿ.
Èíäè íÿíÿì äåéèð êè, éÿãèí ñàüñàüàí àòàíûí þëöì õÿáÿðèíè ýÿòèðèáäèð.
Àòàí ñàü îëñàéäû, ñàüñàüàí áàøûíû áèçèì åâÿ òÿðÿô òóòóá ãûðûëäàðäû.
Óøàãëàð ýöëöøöðëÿð.
Ó ø à ã . Ñàüñàüàí õÿáÿð ýÿòèðèáäèð? Ùà!.. Ùà!.. Ùà!.. Õÿáÿðè ïî÷ò
ýÿòèðÿð, òåëåãðàô ýÿòèðÿð. Ñàüñàüàí äà õÿáÿð ýÿòèðÿðìè? Áàõ, áåëÿ øåéëÿðÿ èíàíàðñàí, áèç äÿ ñÿíè ýþðÿíäÿ ñàòàøàðûã, ñÿíÿ ýöëÿðèê, àüûç-àüûçà
__________
âåðèá äåéÿðèê: “Ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè ôÿòèð, ýþé ñîüàí!”.
429
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ñèçäÿ òÿãñèð éîõäóð, òÿãñèð ñèçÿ òÿðáèéÿò âåðèá äèíäÿí, ìÿçùÿáäÿí ÷ûõàðäàíëàðäàäûð. Úàìààòûí öçö Àëëàùäàí äþíöá. Óøàãëàðû äà õàðàá åäèðëÿð. (Ãÿäèìÿ) Îüëóì, ñÿí äÿ éîëäàøëàðûíëà ýåò, åâäÿ
ãàëûá õèôôÿò åëÿìÿ.
Óøàãëàð (Ãÿäèìèí ãîëóíäàí òóòóá, àòûëàðàã). Ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè
ôÿòèð, ýþé ñîüàí.
×ûõûðëàð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (áèð äÿðèí àù ÷ÿêèá, ýåäèá áàøûíû ãàïûäàí áàéûðà ÷ûõàðûð). Àé Ýöëïÿðè, àé Ýöëïÿðè!
Ý ö ë ï ÿ ð è (åøèêäÿí). Íÿ âàð, àé ãûç?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áèðúÿ, þçöíö ìÿíÿ éåòèð, ñÿí áàëàëàðûíûí úàíû. (Ãàéûäûð îòàüà.)
Ý ö ë ï ÿ ð è (äàõèë îëóð). Íÿ âàð, àé ãûç, íÿ õÿáÿðäèð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Íÿ îëàúàã? Êÿíäèí àâàðàëàðû éàçûã êèøèíè òîâëàéûá
Òîâóç äàèðÿñèíäÿ ùàâà àïàðäûëàð. Èíäè îíóíëà ýåäÿíëÿð ùàìûñû ãàéûäûá
ýÿëèáëÿð, îíäàí áèð õÿáÿð éîõäóð. Äåéèðëÿð çîðáà÷û îëóá, éà íÿ îëóá, äèëèì äÿ òóòìóð äåìÿéÿ, îðàäàí äà áèð àéðû äàèðÿéÿ ýåäèáäèð. Àíúàã ìÿíè
àëäàäûðëàð. Êèøèíèí áàøû ÿëèíäÿ äåéèë. Áèð àç áóíäàí ãàáàã ýþðäöì ãàïûäà ñàüñàüàí ãûðûëäàéûð. Äåäèì, Àëëàù, ñÿíÿ øöêöð, êèøè ýÿëèð. Áèð äÿ áàõäûì êè, ñàüñàüàíûí ãóéðóüó áèçÿ òÿðÿôäèð. ßëèì-àéàüûì éåðäÿí öçöëöá,
áèëìèðÿì íÿ ãàéûðûì, íÿ ÷àðÿ ãûëûì.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Íÿ ÷àðÿ ãûëàúàãñàí? Àëëàù àõûðûíû õåéèð åëÿñèí. Ñàüñàüàí êè ãóéðóüóíó åâÿ òÿðÿô ÷þíäÿðèá ãûðûëäàäû, éÿãèí, þëöì éîõñà äà,
áèð áÿäáÿõòëèê öç âåðèáäèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Èíäè ìÿíÿ ìÿñëÿùÿòèí íÿäèð?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äóð ýåäÿê Ìîëëà Çàìàíûí éàíûíà. Î áèð Ãóðàíà ìÿøâÿðÿò åëÿñèí. Ñàüñàüàí éàëàí äåìÿç. Áó, ìèí äÿôÿ ñûíàíìûø áèð èøäèð.
Àììà éåíÿ àðõàéûíëûã ö÷öí Ãóðàíà ìÿñëÿùÿò åëÿðèê.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Íÿ äåéèðÿì, ýåäÿê. Áèð úöò êèøèéÿ úîðàá ùþðìöøäöì, îíóäàúà àïàðûì âåðèì ìîëëàéà.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äè äàéàíìà, åëÿ èíäèúÿ ýåäÿê.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àëëàù, áÿíäÿíÿ þçöí ðÿùì åëÿ, ìÿíèì áèðúÿ áàëàìû
éåòèì ãîéìà.
__________
×ûõûðëàð.
ÏßÐÄß
430
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ìîëëà Çàìàíûí åâèíäÿ. Ìîëëà âÿ àðâàäû.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Àðâàä, ýöíîðòàéà áèð øåé äöçÿëäÿ áèëèáñÿí, éà àú
ãàëàúàüûã?
À ð â à ä û . Ýöíîðòàéà íÿ âàð êè, íÿ áèøèðèì? Ñÿùÿð Ùÿìèäÿ äåäèì
êè, ýåò ãÿññàá Áàüûðäàí èêè ýèðâÿíêÿ íèñéÿ ÿò àë ýÿòèð. Äåéèð, âàõòûì
éîõäóð, óøàãëàðëà áÿíþâøÿ éûüìàüà ýåäèðèê, ñàáàù ìàé áàéðàìûäûð. Ýÿðÿê ýóøÿìèçè ýöë âÿ ÷è÷ÿêëÿ áÿçÿéÿê. Íÿ ãÿäÿð äåäèì, àüçûìà áàõìàäû, ÷ûõäû ýåòäè.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Áó çàìàíûí óøàãëàðûíû Àëëàù ãûðñûí, íÿ àòà ñþçöíÿ áàõûðëàð, íÿ àíà ñþçöíÿ. Êåôëÿðè íåúÿ èñòÿéèð åëÿ äÿ äîëàíûðëàð.
À ð â à ä û . À êèøè, ñÿí, íÿ ãÿäÿð îëñà, ìîëëàñàí, Àëëàùûí åëìèíäÿí
õÿáÿðäàðñàí. Áèð ýöí îüëóíó ÷àüûð éàíûíà, îíà íÿñèùÿò åëÿ. Îíà øÿðèÿòèí éîëëàðûíû ýþñòÿð, îíóí öçöíÿ àü îëàíûí éåðè ãèéàìÿòäÿ úÿùÿííÿìèí
èñòè áóúàüûäûð.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, ñÿí äÿ íÿ ãîéóá, íÿ àõòàðûðñàí! Áó çàìàíûí óøàãëàðûíà íÿñèùÿòìè êàð åëÿð? Äàíûøûðñàí, äåéèð:
ìÿí ñÿíäÿí ÷îõ àíëàéêàì. Ñÿíèí, äåéèð, ñèéàñè ñàâàäûí éîõäóð. Õöëàñÿ, áàøûìûçà äàø äöøöáäöð, áó èëèí ñÿð÷ÿñè áèëäèðêè ñÿð÷ÿéÿ úèâ-úèâ
þéðÿäèð. Áèð íå÷ÿ ýöí áóíäàí ÿãäÿì îíó ÷àüûðûá, éàíûìäà îòóðòäóì,
áèð àç íÿñèùÿò åëÿäèì. Äåäèì, áàëà, ýÿë ñÿíÿ íàìàç þéðÿäèì. Ýþð
ìÿíÿ áó ôûíäûã áîéäà òöëêö íÿ äåéèð? “Íàìàç áåêàð àäàì èøèäèð. Ìÿí
ñÿùÿðäÿí àõøàìàäÿê èøëÿéèðÿì. Ìÿíèì, ýåäèá òàããàòàã áàøûìû éåðÿ
äþéìÿéÿ âàõòûì éîõäóð...” Áèëìèðÿì, íèéÿ ýþéäÿí äàø éàüìûð, íèéÿ
Àëëàù úàìààòûí áàøûíà îä òþêìöð. Òàìàì åë Àëëàùäàí öç äþíäÿðèáäèð.
Íÿ íàìàç ãûëàí âàð, íÿ îðóú òóòàí âàð. Áèð äåéÿí éîõäóð êè, àõû, áó êèøè
ìîëëàäûð, Àëëàùûí åëìèíè îõóéóá, îíà äà áèð ÿë óçàäàã. Áóäóð íå÷ÿ ðàìàçàí ýÿëèá êå÷èáäèð, áèð ãóðóø úèáèìÿ ýèðìÿéèáäèð. Íåúÿ ãóðáàí
êå÷èáäèð, áèð áîçáàøëûã ÿò ýÿòèðÿí éîõäóð. Äåéèðëÿð, îðóúëóüó, ãóðáàíû
ìîëëàëàð þçëÿðèíäÿí ÷ûõàðäûáëàð, þçëÿðèíÿ ìÿäàõèë éîëó äöçÿëäèáëÿð.
Êèòàáëàðäà éàçûðëàð êè, äÿúúàë õöðóú åëÿéÿúÿê. Õàëã Àëëàùäàí öç äþíäÿðèá äÿúúàëûí äàëûíà äöøÿúÿê. Äàùà äÿúúàëûí õóðúó áóíäàí àðòûã
îëìàç êè?! Ùàíû î ýþçëÿäèéèìèç ñàùèáÿççàìàí? Ýÿëèá áó äÿúúàëûí øÿððèíè õàëãûí áàøûíäàí ðÿô åëÿéÿ.
À ð â à ä û . Ùàíû? Ýÿëñèí äÿ! Âàëëàù, àäàì ôèêèð åëÿäèêúÿ, ÿãèäÿñè äÿ
__________
äþíöð.
431
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Èñòèüôàð åëÿ, àðâàä, èñòèüôàð åëÿ, ýöíàùà áàòäûí.
À ð â à ä û . ßñòÿüôöðóëëàù, ÿñòÿüôöðóëëàù. Ãÿëÿò åëÿäèì, äèëèì-àüçûì
ãóðóñóí.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Áóíëàð êå÷ÿíäÿí ñîíðà, éåíÿ áèð äå ýþðöì, ýöíîðòàíûí ôèêðèíè ÷ÿêèáñÿí, éà éîõ? Àõû áèð àçäàí ñîíðà àúàúàüûã. Ãûç, Ùÿìèä äÿ àú ýÿëèá, ÷þðÿê èñòÿéÿúÿê.
À ð â à ä . Ùÿìèäè ýþðöì çÿùðèìàð éåñèí. Îíóí éåäèéè ÷þðÿê äÿ
ùåéôäèð...
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Îíóí õîøáÿõòëèéè îíäàäûð êè, ñÿüèðäèð. Êÿáèð îëñàéäû, øÿðèÿòÿ ýþðÿ îíóí ãÿòëè âàúèá îëàðäû. Àõû ùå÷ äåìÿäèí, ýöíîðòà
íÿ éåéÿúÿéèê?
À ð â à ä û . Î ýöí íàõîø îüëóíà äóà éàçäûüûí àðâàä áåø éóìóðòà ýÿòèðèáäèð. Îíëàðû áèøèðèá âåðÿðÿì éåéÿðñÿí. Ñàáàù ö÷öí äÿ Àëëàù êÿðèìäèð.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Éÿãèí êè, àðâàäûí óøàüû ìÿíèì äóàìûí ñÿáÿáèíäÿí ñàüàëäû.
À ð â à ä û . Éîõ, óøàã þëäö. Àììà äåéèð, éåíÿ ìîëëàíûí éîëó áîø
ãàëìàñûí.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Àëëàù àòàñûíà ðÿùìÿò åëÿñèí. (Ãàïû äþéöëöð.) Ýþð
ãàïûíû äþéÿí êèìäèð.
À ð â à ä û (÷ûõûá áàõûá, ãàéûäûð). Ýöëïÿðè ãàðûäûð, áèð äÿ Òàðûãóëóíóí
àðâàäû Ôàòìàíèñÿ.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Ýÿëñèíëÿð, ýÿëñèíëÿð. (Ýöëïÿðè âÿ Ôàòìàíèñÿ äàõèë
îëóá, ñàëàì âåðèðëÿð.) ßéëÿøèí, áàúûëàð, õîø ýÿëèáñèíèç. Àé Ôàòìàíèñÿ,
Òàðûãóëó Òîâóç òÿðÿôÿ ùàâà ýåòìèøäè, ýÿëèá ÷ûõìàäû?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Àõóíä, åëÿ îíóí ö÷öí ãóëëóüóíà ýÿëìèøèê. Òàðûãóëó èëÿ
ýåäÿíëÿð ùàìûñû ãàéûäûá ýÿëìèøëÿð. Äåéèðëÿð, íÿ áèëèì, Òàðûãóëó îðàäàí
äà áàøãà áèð éåðÿ ùàâà ýåòäè. Èíäè êöëôÿòèíèí öðÿéèíÿ ãàðà-ãóðà ýÿëèð.
Äåéèð, éÿãèí êèøèíèí áàøûíäà áèð èø âàð, ìÿíÿ äåìÿê èñòÿìèðëÿð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àõóíä, åëÿ ñÿíè äåéèá ýÿëìèøÿì. Îõóäóüóíà ìÿíèì áó úàíûì ãóðáàí. Áèðúÿ Ãóðàíû à÷ áàõ, ýþðÿê áó êèøèúèê ùàðàäà ãàëäû.
Áó áèð úöò úîðàáû äà àéàãëàðûíà ýåé. Íåéëÿéèì, ýöúöì åëÿ îíà ÷àòûð.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Àëëàù ãÿáóë åëÿñèí, áàúû, ÷îõ-÷îõäóð. Òàðûãóëó
íÿ ãÿäÿð áó áîëøåâèêëÿð ýÿëìÿìèøäèëÿð áèð òÿìèç Àëëàù áÿíäÿñè àäàì
èäè. Áèëìèðÿì, îíà ñîíðà íÿ îëäóñà, áèðäÿí ðÿéè õàðàá îëäó, éîëóíäàí àçäû.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ãóðáàíûí îëóì, àé àõóíä, ìÿí äÿ íÿ ãÿäÿð ÷àëûø__________
äûì, îíó éîëà ýÿòèðÿ áèëìÿäèì. Þçö äèíäÿí ÷ûõûá, ìÿíè äÿ äèíäÿí ÷ûõàð432
ìàã èñòÿéèð. Àõûð ÿëàúûì êÿñèëèá, áèð ýöí úàíûìû äèøèìÿ òóòóá äåäèì: àé
êèøè, ñÿí ìÿíèì áàëàìûí àòàñû îëìàñàéäûí, áèð ýöí äÿ ñÿíèí åâèíäÿ îòóðìàçäûì. Úàâàáûíäà äåéèð: “Ñÿáð åëÿ, áèð àç ýþçëÿ, ìÿí äåéÿíÿ ýÿëÿðñÿí”.
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Áèëèðñÿí, Ôàòìàíèñÿ, íÿ âàð? Î êè, äèíäÿí ÷ûõûá,
èíäè øÿðèÿòÿ ýþðÿ ñÿíèí êÿáèíèí ïó÷äóð, áó ñààò ÷ûõûá ÿðÿ ýåäÿ áèëÿðñÿí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áàøûíà äþíöì, àõóíä, áàéàã äåäèì, áàëàìûí àòàñûäûð, îíà ýþðÿ äóñòàã îëóá îíóí îúàüûíûí ãûðàüûíäà ãàëìûøàì. ßýÿð óøàã
îëìàñàéäû, îíóí åâèíäÿ áèð ýöíîðòà îòóðìàçäûì. Íåéëÿéèì êè...
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Èíäè äåéèðñÿí, Ãóðàíà áèð èñòèõàðÿ åëÿéèì, ÿðèí
ýÿëÿúÿê éà éîõ?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ãóðàíûíà ãóðáàí îëóì, åëÿ îíó äåéèðÿì.
Ì î ë ë à Ç à ì à í (Ãóðàíû ýþòöðöð, ýþçëÿðèíè éóìóá äóà îõóéàí
àäàì êèìè äîäàãëàðûíû òÿðïÿäèð. Ñîíðà ñàëàâàò ÷åâèðèá Ãóðàíû à÷ûá îõóéóð.) Íÿ âàðñà áÿä ýÿëèð. Àììà éåíÿ öìèäè Àëëàùäàí öçìÿê éàõøû äåéèë.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ãóðàíäà íÿ éàçûëûáäûð êè?
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Õóäàâÿíäè-àëÿì áåëÿ áóéóðóð: úèáèëëÿí êÿñèðà,
ÿôôÿëëÿì òÿêóíó òÿãóëóí.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Áàé àòîâóí åâè éûõûëñûí, Ôàòìàíèñÿ, áàøûíà äàø äöøäö.
Îäóð Ãóðàíäàí Òàðûãóëóíóí àäû äà ÷ûõäû. Äåéèð, Òàðûãóëóíóí úèáèíè
êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Âàé, ìÿíèì áàøûìà äàø äöøñöí, åâèì éûõûëäû, áàëàì
ãàëäû äöçëÿðäÿ. Èíäè ìÿí îíó íÿ èëÿ ñàõëàéàúàüàì?
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Äàéàí áèð ìÿíà åëÿéèì.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äàùà íÿ ìÿíàñû? À÷ûã éàçûð êè, Òàðûãóëóíóí úèáèíè êÿñèá, þçöíö þëäöðöáëÿð. Éÿãèí ôÿãèð, ãóëäóð-ãà÷àã ÿëèíÿ êå÷äè, âóðäóëàð
éûõäûëàð éåðÿ. Äóð ýåäÿê, ýþðÿê áàøûìûçà íÿ ýÿëèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (àéàüà äóðóð). Áàøûìûçà áóíäàí àðòûã íÿ ýÿëÿúÿê?
Àëëàù ìÿíèì êèøèìè éîëóíäàí åëÿéÿíèí áàëàëàðûíû ãûðñûí! Ìÿíèì êèìè
îíó ýþðöì ÿëè ãîéíóíäà ãàëñûí! Àõû îíà áèð äåéÿí ýÿðÿê èäè êè, áàøûäàøëûíûí, ãàðàýöíëöíöí îüëó áó íÿ þçöíÿ óäåðíèê, çîðáà÷û, éà áèëìèðÿì
íÿ àäû ãîéóá, áèëìÿäèéèí, òàíûìàäûüûí àäàìëàðûí ùàâûíà ýåòìÿêäèð?
Àëëàù, ìÿíè àâàðà ãîéàíû àâàðà ãîé! Ìÿíèì áèðúÿ áàëàìû éåòèì ãîéàíûí áàëàëàðûíû éåòèì ãîé! Àìàí! àìàí... (Ýåäèð.)
À ð â à ä û . Àé êèøè, Ãóðàíäà íÿ éàçûëìûøäû?
Ì î ë ë à Ç à ì à í . Èñòèõàðÿ äîüðóäàí áÿä ýÿëäè. Òàðûãóëóíóí áà__________
øûíäà áèð õàòà îëìàñûíà øÿêê éîõäóð. Áóíëàðûí äà þçëÿðèíèí Ãóðàíà ìÿíà
433
âåðìÿëÿðè ÷îõ ãÿðèáÿäèð. Äóð, àðâàä, ýþð áó úîðàáëàðû áèð ö÷-äþðä ìàíàòà ñàòà áèëÿðñÿíìè? Áèð àç éåéèíòè àë ýÿòèð. Õàëãûí è÷èíäÿ áåëÿ àâàìëàðûí îëìàñû äà áÿä äåéèë. Éîõñà ìîëëà ñèíôè àúûíäàí þëÿð. (ßëëÿðèíè
éóõàðû ýþòöðöð.) Õóäàéà, ïÿðâÿðäèýàðà, éàðàòäûüûí áÿíäÿëÿðèíèí ôèêðèíè
þçöí ÷ÿê, éîëóíäàí ÷ûõìûøëàðû éîëóíà ãàéòàð.
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ôàòìàíèñÿíèí åâè.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (ùèðñëè, ãàïûäàí äàõèë îëóð). Åâèí éûõûëñûí ìÿíèì
åâèìè éûõàí! Áàëàëàðûí éåòèì ãàëñûí, ìÿíèì áèðúÿ áàëàìû éåòèì ãîéàí!
Éàçûã êèøèíèí áåéíèíè éåäèëÿð, àïàðäûëàð áàøûíà äàø ñàëäûëàð. Íÿ ãÿäÿð
äåäèì: à êèøè, ýåòìÿ, äåäè: îëìàç! Áó äà úàíéàíäûðìàíûí àõûðû.
Äàõèë îëóðëàð: Ñÿðÿíúàì, Ýöëÿíäàì, Ãûçéåòÿð, Ìàùïÿðè.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . À Ôàòìàíèñÿ, áó íÿ áÿëàäûð ñÿíèí áàøûíà ýÿëäè? Äåéèðëÿð Òàðûãóëó ÿëëè-àéàãëû èòèáäèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Íÿ áèëèì, àé Ñÿðÿíúàì, àüëûì áàøûìäàí ÷ûõûá, ùå÷
çàä àíëàìûðàì.
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Àé ãûç, ìÿíèì êèøèì äÿ îíóíëà áèð éåðäÿ ýåòìèøäè.
Àíä è÷èð êè, ñàü-ñàëàìàò, áèð ùàâû ãóðòàðäûãäàí ñîíðà, þçö-þç ÿëè èëÿ êèøèúèéè áèð àéðû ùàâà ýþíäÿðäè. Éåðèí àäûí äà äåäè, éàäûìäàí ÷ûõûáäûð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ãàñûì Èñìàéûëîâ äàèðÿñèíÿ?
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Ùÿ, ùÿ. Èìàí éèéÿñè îëàñàí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Þç ÿëè èëÿ ýþíäÿðäèéèíè ìÿí äÿ áèëèðÿì. Î ñþçö
Ãóðáàí äà äåéèðäè. Îíäàí ñîíðà áàøûíà íÿ ýÿëäèéèíè ýåò ìîëëàäàí õÿáÿð
àë. Ñÿùÿð ñàüñàüàí ãóéðóüóíó ãàïûéà äþíäÿðèá, ãûð-ãûð ãûðûëäàéàíäà
áèëäèì åâèì éûõûëûá. Ýåòäèì, ìîëëà Ãóðàíà áàõäû. Îðàäà äà éàçûëûáäûð
êè, úèáèíè êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð. Ùÿòòà Òàðûãóëóíóí
Ãóðàíäà àäû äà âàð.
à û ç é å ò ÿ ð . Íÿ äàíûøûðñàí, àé áàëàì? Ãóðàíäà èìàì, ïåéüÿìáÿð
àäû îëàð, Òàðûãóëóíóí àäûíûí Ãóðàíäà íÿ èøè âàð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ýöëïÿðè ãàðû Àëëàù øàùèäèäèð. (Ýöëïÿðè äàõèë îëóð.)
__________
Áóäóð, þçö äÿ ýÿëäè.
434
Ý ö ë ï ÿ ð è . Íÿ âàð? Íÿ õÿáÿðäèð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àé Ýöëïÿðè, ìÿí äàíûøûðàì, èíàíìûðëàð. Ýÿë áóíëàðû
ñÿí èíàíäûð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Èìàíñûç îëóì êè, þçúÿ ãóëàãëàðûìëà åøèòäèì. Ãóðàíäà
éàçûëìûøäû êè, úèáèíè êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð.
à û ç é å ò ÿ ð . Òàðûãóëóíóí àäû äà Ãóðàíäà âàð èäè?
Ý ö ë ï ÿ ð è . Èìàíñûç îëóì êè, âàð èäè. Ìîëëà áåëÿúÿ îõóäó. Èôëèì-èôëèì
Òàðûãóëó.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Èíäè èíàíäûíûç, éà éîõ? Ñàüñàüàíà íÿ äåéèðñèíèç êè,
ýþçöìëÿ ýþðäöì?
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Ñàüñàüàí ñûíàíìûø áèð øåéäèð. Ìÿíèì êèøèì àéäà áèð
éà Áàêûéà, éà Ýÿíúÿéÿ, éà Òèôëèñÿ ýåäèð. Êèøè ùÿð ýÿëÿíäÿí ãàáàã ñàüñàüàí ýÿëèá ãàïûäà ãûðûëäàéûð.
à û ç é å ò ÿ ð . Àé Ôàòìàíèñÿ, éöéöðÿí éûõûëìàüûíà áàõìàç. Ýåò, áèð
ùÿìøÿðè Úàùàíû äà ÷àüûð ýÿëñèí. Î éàõøû íîõóä ôàëû à÷ûð. Ýþðÿê î íÿ
äåéÿúÿê.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Ùÿìøÿðè Úàùàí Ãóðàíäàí ÷îõ áèëèð?
à û ç é å ò ÿ ð . Êèì äåéèð ÷îõ áèëèð? Éåíÿ àðõàéûíëûãäûð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ìÿí êè êèøèäÿí ÿëèìè öçìöøÿì. Ñèç êè äåéèðñèíèç, íÿ
ñþçöì âàð, ýåäèá ùÿìøÿðè Úàùàíû äà ÷àüûðàðàì.
Ì à ù ï ÿ ð è . Ýåò, ñÿí ýÿëèíúÿ áèç äÿ áóðàäà îòóðóá, ñÿíè ýþçëÿéèðèê.
(Ôàòìàíèñÿ ýåäèð.) Àé úàíûì, éàíûíäà äàíûøìàã îëìóð. Áóëàãäàí äàëûìäà ñó ýÿòèðèðäèì, èêè êèøè äàíûøûðäû. Áèðè äåéèðäè êè, ëöò ñîéóíäóðóá,
êîëóí äèáèíÿ àòìûøäûëàð. Éàõûí êÿíääÿí ýÿëèá, àïàðûá áàñäûðäûëàð. Êàð
îëóì, ÿýÿð åøèòìÿäèìñÿ.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . Äàíûøàíëàðû òàíûìàäûí?
Ì à ù ï ÿ ð è . Áèçèì êÿíäèí àäàìëàðûíäàí äåéèëäèëÿð.
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Áàëàì þëñöí êè, îíó ìÿí äÿ åøèòäèì. Àììà áèëìèðÿì, êèì äàíûøûðäû. Þëäöðÿí îëìàéûá. Éîëäà àâòîìîáèë àøûá, áàøû òÿêÿðèí àëòûíäà ãàëûá ÿçèëèáäèð, àïàðûá áàñäûðûáëàð. Áó ýöí-ñàáàù ïàëòàðûíû
ýÿòèðÿúÿêëÿð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Ìîëëà îõóäó êè, úèáèíè êÿñèáëÿð.
Ý ö ë ÿ í d à ì . Þëÿíèí úèáèíè äÿ êÿñÿðëÿð, ëöò äÿ åäÿðëÿð.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . Áóíëàðûí ùå÷ áèðèñè äåéèë. Ìÿí éàõøûñûíû áèëèðÿì. Áóëàüà ñó ýÿòèðìÿéÿ ýåòìèøäèì, ýþðäöì àðâàäëàðäàí áèðè äåéèð: àé ãûçëàð,
Ôàòìàíèñÿíèí ÿðèíèí áàøûíà ýÿëÿí îéóíó åøèòìèñèíèçìè? Ùàìû äåäè, éîõ.
__________
Ñîíðà àðâàä éåíÿ ñþéëÿäè. Áèëìèðÿì, ùàíñû êîëõîçàìû ùàâà ýåòìèøìèø,
435
îðàäà îðà íÿ ãÿäÿð ÷èò, ÷àé, ãÿíä, èêè úöò ÷ÿêìÿ âåðèðëÿð. Úèáèíäÿ äÿ
ïóëó âàðìûø. Ãàéûäûá åâèíÿ ýÿëÿíäÿ, éîëäà öñòöíÿ ãóëäóð äöøöð. Êèøèíè
ñîéóðëàð, îíäàí ñîíðà äà þëäöðöá, ýÿòèðèá Ãàðàãóðøàãëûíûí éàâóãëóüóíäà àòûá ýåäèðëÿð. Ãàðàãóðøàãëûíûí èñïîëêîìó îíó îðàäàúà áàñäûðûá âÿ
òàïøûðûáäûð êè, åâèíÿ ìàéûí áèðèíäÿí ñîíðà õÿáÿð âåðñèíëÿð. Ñàáàù ìàéûí áèðèäèð. Î áèðèñè ýöí õÿáÿðèíè ýÿòèðÿúÿêëÿð. Äåéèðäè êè, áÿäÿíèíÿ
àëòìûø-éåòìèø éàðà âóðóáëàð. Þçöíö ëöò ñîéóá ÷ûëïàã ãîéóáëàð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Åëÿ ìîëëà äà áåëÿ äåéèðäè: úèáèíè êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ
èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . Îíó áèëèðÿì êè, áè÷àðÿ Ôàòìàíèñÿíèí áàøûíà äàø äöøäö. Þëÿí þëäö, éàçûã éåðäÿ ãàëäû. Éàíûíäà éåääè-ñÿêêèç éàøûíäà óøàã
êèìèí ãàïûñûíà ýåäÿúÿê?
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Ãàïûëàðà íèéÿ ýåäèð? Ãûçûë êèìè ÿëëÿðè âàð, ÿëèíäÿí
ùÿð áèð èø ýÿëèð, èøëÿéèá þçöíö äÿ äîëàíäûðàð, óøàüûíû äà.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . Úàâàí ýÿëèíäèð, î òÿê äîëàíàìû áèëÿð? Àäûíà ÿëëè ìèí
ñþç ãîøàðëàð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Ýöëìÿììÿä êèøèíèí îüëó Ìÿäÿä îíó áèð âàõò èñòÿéèðäè.
Ôàòìàíèñÿíè àòàñû îíà âåðìÿéèá, Òàðûãóëóéà âåðäè. Î ýöíäÿí èíäèéÿäÿê
Ìÿäÿä åâëÿíìÿéèð. Äåéèð, Ôàòìàíèñÿíèí ÿðè þëöíúÿ ñóáàé îòóðàúàüàì.
Åëÿ êè Òàðûãóëó þëäö, ýåäèá Ôàòìàíèñÿíè àëàúàüàì. Èíäè Ìÿäÿä ìóðàäûíà ÷àòäû.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . Èøëÿð äöçÿëÿúÿê, îðòàëûãäà áàøû ãàïàçëû ãàëàí éåòèì
îëàúàã.
Ôàòìàíèñÿ, äàëûíúà ùÿìøÿðè Úàùàí äàõèë îëóðëàð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ìÿí áàøûìà äöøÿí äàøû éàõøû áèëèðÿì. Èíäè äîããàçëà
ýåäèðäèì, ýþðöðÿì àðâàäëàð, ãûðàãäàí áàõûá, áàøëàðûíû áóëàéûðëàð. Ñîíðà
äà ìÿíÿ äåéèðëÿð êè, þçöíö òîõòàã ñàõëà. ßðèíÿ ùå÷ çàä îëìàç, ñàüñàëàìàò ýÿëèá ÷ûõàúàã. Ñàüñàüàí éàëàí äåéèð? Ìÿí ìèí äÿôÿ ñûíàìûøàì. Äåéÿê, ñàüñàüàí éàëàí÷ûäûð, ìîëëàíûí Ãóðàíû äà éàëàí äåéèð? Îðàäà
àéäûí éàçûáëàð: úèáèíè êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð. Ãóðàíà
èíàíìàéàíûí Àëëàù áàøûíà äàø ñàëàð. Àììà éåíÿ ñèçèí äåìÿéèíèçÿ ýþðÿ,
ýåòäèì ùÿìøÿðè Úàùàíû ýÿòèðäèì, áó äà ôàëà áàõñûí ýþðÿê.
Ù ÿ ì ø ÿ ð è Ú à ù à í . Ãóðàíûí ãàðøûñûíäà áèçèì ôàëûìûçûí àäû éîõäóð. Àíúàã ìÿí áèðúÿ øåé ñîðóøàúàüàì. Ìîëëà Ãóðàíà áàõìàãäàí ãàáàã
äÿñòÿìàç
àëäû, éà éîõ?
__________
Ô à ò ì à í è ñ à â ÿ Ý ö ë ï ÿ ð è . Éîõ, àëìàäû.
436
Ù ÿ ì ø ÿ ð è Ú à ù à í . Îíäà îíóí èñòèõàðÿñèíèí äöçëöéöíÿ øÿêê
ýÿòèðìÿê îëàð.
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Äè ñÿí ôàë à÷, ýþðÿê.
Ù ÿ ì ø ÿ ð è Ú à ù à í (úèáèíäÿí áèð îâóú íîõóä ÷ûõàðûð). Áèñìèëëàùè
ðÿùìàíèððÿùèì! Ôàëûìûç ôàëäûð, ôàëìàíûìûç Àëëàù! Ùöðö ãàðûíûí ÿëè èëÿ,
Ïÿðè ãàðûíûí ÿëè èëÿ, úèí ïàäøàùûíûí òàúû õàòèðèíÿ, Ñåéèä Øÿáèíèí úÿääè õàòèðèíÿ, îí èêè èìàì, éöç èéèðìè äþðä ìèí ïåéüÿìáÿð õàòèðèíÿ, íîõóäëàðûì, ñèçäÿí äîüðó õÿáÿð èñòÿéèðÿì. (Íîõóäëàðû ÿëèíäÿ îéíàäûá éåðÿ
àòûð.) Áèðè òÿê äöøäö, äþðäö äÿ îíóí ãàðøûñûíäà ùàìûñû áóðóí-áóðóíà.
Áèðèíè áóðàäàí ýþòöðäöì, áèðèíè äÿ áóðàäàí, éåíÿ áèðèñèíè áóðàäàí ýþòöðäöì, áèðèíè áóðäàí, èêèñèíè áóðàäàí, èêèñèíè îðàäàí. Áó áèðúÿ äÿíÿ
òÿê ãàëäû. Ãàëàíëàðû ÷ûõûá ýåòäèëÿð. Ôàëû éàõøû ýþðìöðÿì.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äàùà íÿéè éàõøû ýþðÿúÿêñÿí? Êèøèíèí ãàáàüûíà äþðä
íÿôÿð ÷ûõûá þëäöðöá, òÿê ãîéóá ýåäèðëÿð. Éàçûã, áÿäáÿõò Òàðûãóëó.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Áó äà íîõóä ôàëû. Áóíà äà áèð ñþç äåéÿúÿêñèíèç?
Äàùà íÿ äåéèðñèíèç, îíó äà åëÿéèì.
à û ç é å ò ÿ ð . Àé ãûç, éåíÿ öìèäèíè Àëëàùäàí êÿñìÿ. Áÿëêÿ äåéèëÿíëÿð éàëàíäûð. Ñåéèä Øÿáèíèí îúàüûíà áèð íÿçèð äÿ äå.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Íÿçèðè íÿéÿ äåéÿúÿéÿì? Ñåéèä Øÿáè ìÿíèì êèøèìè
äèðèëäèá ýÿòèðèá ìÿíÿ âåðÿúÿêäèð? Áàøûìà äàø äöøöá, ãóðòàðûá ýåäèá.
Ãÿäèì ìÿéóñ äàõèë îëóð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àé áàëà, ýÿëäèíèç? Éîëäàøëàðûí äà ýÿëäèëÿðìè?
à ÿ ä è ì . Éîõ, àíà. Ýåòäèê áÿíþâøÿ éûüìàüà, óøàãëàð áàøëàäûëàð
ìÿíÿ íÿñèùÿò åëÿìÿéÿ. Äåéèðëÿð, ñÿíèí àíàí àâàìäûð, ñÿí äÿ àâàìñàí,
àäàì äà, äåéèðëÿð, ñàüñàüàíà èíàíàðìû? Ìÿí äåäèì êè, àíàì ÷îõ ñûíàéûá, ñàüñàüàí ùÿìèøÿ äîüðó äàíûøûð. Áóíóí ÿâÿçèíäÿ ùàìûñû àüûç-àüûçà
âåðèá, îõóäóëàð: ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè ôÿòèð, ýþé ñîüàí. Ìÿí äÿ àüëàäûì, êöñäöì ýÿëäèì åâÿ.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Éàõøû åëÿäèí, áàëà, ãàéûòäûí ýÿëäèí. Îíëàðûí àòààíàëàðû äà äèíñèçäèð. Óøàãëàðû äà îíëàðà áàõûá äèíäÿí, ìÿçùÿáäÿí ÷ûõûáëàð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Èíäèêè óøàãëàðû äåìÿ. Ùå÷ áèðèñè Àëëàùà, ïåéüÿìáÿðÿ
èíàíìûð. Òàìàì äöíéà äèíñèç îëóáäóð.
à û ç é å ò ÿ ð . À Ôàòìàíèñÿ, íÿ îëàð, ýåäèá áèð èñïîëêîìà õÿáÿð âåðèá,
îíëàðäàí áèð ñÿùèù ÿùâàë àëàñàí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Èñïîëêîì ìàéûí áèðè êå÷ìÿñÿ, ìÿíÿ õÿáÿð âåðìÿç.
__________
Íÿ îëóáäóð? Ñàüñàüàí éàëàí, íîõóä ôàëû éàëàí, èñïîëêîì äîüðó? Äèí437
ìÿç îòóðóá åâäÿ äÿðäèìè àüëàéàúàüàì. (Ãÿäèìÿ) Áàëà, ýÿë éàíûìà.
Àúìûñàíìû?
à ÿ ä è ì . Ùÿ, àíà, àúàì.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (äóðóá òàõ÷àäàí áèð àç ïåíäèð, ÷þðÿê àëûá âåðèð). Àë
éå, àõøàìà áîçáàøûìûç âàð.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Àé àðâàäëàð, äóðóí ýåäÿê. Àõøàìà àç ãàëûáäûð, èíÿêëÿð
íàõûðäàí ãàéûäàúàãëàð.
Ñ ÿ ð ÿ í ú à ì . (Ôàòìàíèñÿéÿ). Öìèäèíè êÿñìÿ.
Ý ö ë ÿ í ä à ì . Íåéëÿìÿëè, ñÿáðäÿí áàøãà ÿëàú éîõäóð.
à û ç é å ò ÿ ð . Áó èøëÿð ùàìûñû êå÷ÿíäÿí ñîíðà, áèð ñÿùèù õÿáÿð ýÿëèíúÿ þçöíÿ ÿçèééÿò âåðìÿ.
Ù ÿ ì ø ÿ ð è Ú à ù à í . Ìÿí äÿ äóðóì ýåäèì, à Ôàòìàíèñÿ, àõøàìäûð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (ïóë âåðèð). Õîø ýÿëäèí.
Ùàìû ýåäèð.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (îüëóíó ãóúàãëàéûð). Éàçûã áàëàì, àòàñûç éåòèì áàëàì!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ØßÊÈË
Êÿíä ìåéäàí÷àñû. Ìàéûí áèðèäèð. Åâëÿð, äöêàíëàð ãûðìûçû áàéðàãëàðëà, éàøûë
îòëàðëà áÿçÿíìèø. Àðâàäëàð, êèøèëÿð, óøàãëàð ôàõèð ëèáàñäà ýÿçèøèðëÿð. Áèð òÿðÿôäÿ
ìóñèãè – éàñòû áàëàáàí ÷àëûíûð. Êÿíäèí úàâàíëàðû îéíàéûðëàð. Ãÿäèì áèð êÿíàðäàí
äóðóá òàìàøà åäèð. Áèð ãÿäÿð êå÷äèêäÿ øåéïóð, áàðàáàí ñÿñè åøèäèëèð. Áèð äÿñòÿ
ïèîíåð íèçàìëà ýÿëèá ìåéäàí÷àäà òîïëàøûðëàð. Ìóñèãè êÿñèëèð.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Éîëäàøëàð! Áó ýöí úÿìè äöíéà ïðîëåòàðëàðûíûí
áþéöê áàéðàìûäûð. Áó ýöí äöíéàíûí ùÿð éåðèíäÿ èø÷èëÿð, êÿíäëèëÿð ÿëëÿðèíäÿ ãûðìûçû áàéðàãëàð: “Éàøàñûí ùöððèééÿò! Éàøàñûí ÿìÿê àçàäëûüû!
Éàøàñûí äöíéà èíãèëàáû! Éàøàñûí áåéíÿëìèëÿë!” – äåéÿ îí ìèíëÿðëÿ, êö÷ÿëÿðÿ, ìåéäàíëàðà ÷ûõûá ãûøãûðûðëàð. Àâðîïà ìÿìëÿêÿòëÿðèíäÿ èø÷èëÿð
çàâîä÷óëàðûí, ôàáðèêàíòëàðûí ÿëëÿðèíäÿ, êÿíäëèëÿð ìöëêÿäàðëàðûí ÿëëÿðèíäÿ
ãóë îëóá èøëÿìÿêäÿäèðëÿð. Ìèëéîíëàðúà èøñèç ãàëàíëàðûí áó ýöí áàé__________
ðàì îúàüû áîøäóð. Áóíëàðûí ùàìûñûíûí öìèäëÿðè äöíéà èíãèëàáûíäà âÿ
438
Øóðàëàð Èòòèôàãûíäàäûð. Éàøàñûí ùàìû ïðîëåòàðëàðû ÿçàáäàí ãóðòàðàí äöíéà èíãèëàáû! Óðà!..
Ú à ì à à ò â ÿ ï è î í å ð ë ÿ ð (ãûøãûðûðëàð). Óðà!..
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó (ïèîíåðëÿðÿ). Ïèîíåð éîëäàøëàð! Ñèç Âëàäèìèð Èëè÷
Ëåíèíèí ÿçèç, èñòÿêëè áàëàëàðûñûíûç âÿ îíóí éîëó èëÿ ýåäÿí ðÿùáÿðëÿðèí âÿ
ìöÿëëèìëÿðèí ýÿëÿúÿêäÿ ÿâÿçèñèíèç. Áó ðÿùáÿðëÿðÿ ëàéèã ÿâÿç îëìàã ö÷öí
ñèçÿ ö÷ øåé ëàçûìäûð: ÿââÿëèíúè îõóìàã, èêèíúèñè îõóìàã âÿ ö÷öíúöñö
éåíÿ îõóìàã. Áó, ñèçè öðÿêäÿí ñåâÿí àòàíûç Âëàäèìèð Èëè÷èí ñèç áàëàëàðûíà
âÿñèééÿòèäèð. Éàøàñûí Ëåíèí éîëó èëÿ ýåäÿí èíãèëàá ðÿùáÿðëèéè!.. Óðà!..
Ï è î í å ð ë ÿ ð â ÿ ú à ì à à ò . Óðà!.. Óðà!..
Øåéïóð âÿ áàðàáàí ÷àëûíûð.
Êîìñîìîë÷ó. Éàøàñûí ñèçÿ òÿðáèéÿ âåðÿí ìöÿëëèìëÿðèíèç!.. Óððà!..
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Óððà!..
Øåéïóð âÿ áàðàáàí ÷àëûíûð.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Éîëäàøëàð, ìÿíèì òÿêëèôèì âàð: ýÿëèí ñÿñ-ñÿñÿ
âåðèá, áèð éàõøû íÿüìÿ îõóéàã.
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Îõóéàã, îõóéàã. Óðà!..
Ùàìûñû íÿüìÿ îõóéóðëàð.
È ê è í ú è ï è î í å ð (Ãÿäèìÿ òÿðÿô ýÿëèð). Ãÿäèì, êÿíàðäàí íèéÿ äóðóá áàõûðñàí? Íèéÿ áèçèìëÿ íÿüìÿ îõóìóðñàí?
à ÿ ä è ì . Íÿ áèëèì?
È ê è í ú è ï è î í å ð . Íÿ áèëèì áèð úàâàá äåéèë.
Ö ÷ ö í ú ö ï è î í å ð . Ñàüñàüàí àòàñûíûí þëöì õÿáÿðèíè ýÿòèðèáäèð,
îíà ýþðÿ éàñ ñàõëàéûð.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Ãÿäèì, áèëèðñÿí íÿ âàð? Øóðàëàð éîëóíäà éöç
ìèíëÿðúÿ àäàìëàð úàí ãîéóáëàð. Èø÷èëÿð êàïèòàëèñòëÿðèí ÿëèíäÿí ãóðòàðìàã ö÷öí, ðÿèééÿò áÿéëÿðèí, õàíëàðûí, ìöàìèëÿ÷è ùàúûëàðûí, ìîëëàëàðûí,
ñåéèäëÿðèí, ìÿðñèéÿõàíëàðûí, äÿðâèøëÿðèí ÿëëÿðèíäÿí ãóðòàðìàã éîëóíäà
íÿ ãÿäÿð ãàí òþêöáëÿð. Ñÿíèí àòàíûí þëöìö ùÿëÿ ìÿëóì äåéèë. Åëÿ äåéÿê
äîüðóäóð. Î äà øóðàëàð éîëóíäà âåðèëÿí ãóðáàíëàðäàí áèðè. Ñÿíèí Øóðà
ùþêóìÿòè êèìè àòàí âàð, ñÿíè àòàíäàí éàõøû ñàõëàéàúàã. Øóðà ùþêóìÿòè
îíóí éîëóíäà úàí ãîéàíëàðûí êöëôÿòèíè áàøûà÷ûã ãîéìàç. Ýåò éîëäàøëàðûíà ãàðûø, ñÿí äÿ îíëàð èëÿ íÿüìÿ îõó. Áó ýöí áàéðàìäûð. Îõóìàã,
îéíàìàã, ýöëìÿê ýöíöäöð, àüëàìàã ýöíö äåéèë. Ïèîíåð áó ýöí ùÿð äÿð__________
äèíè éàääàí ÷ûõàðìàëûäûð.
439
à ÿ ä è ì . Àòàì äåéèðäè, ñÿíè ìÿêòÿáÿ ãîéàúàüàì. Èíäè ìÿíè ìÿêòÿáÿ êèì ãîéàúàã?
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Ñÿíè ìÿêòÿáÿ äÿ ãîéàúàãëàð, éàõøû äà îõóäàúàãëàð. Áþéöéöá ìöÿëëèì îëàúàãñàí, ñÿí äÿ ïèîíåðëÿðÿ äÿðñ âåðÿúÿêñÿí. Îíäàí ñîíðà ñàüñàüàíà, ãàðüàéà, òàñà, ôàëà èíàíìàéàúàãñàí. Ýþðÿúÿêñÿí êè, áóíëàðûí ùàìûñû ôÿãèð-ôöãÿðàíû òîâëàéûá, úèáëÿðèíè êÿñìÿê
ö÷öíäöð. Ýåò, áàëà, ýåò éîëäàøëàðûíëà ñÿí äÿ íÿüìÿ îõó.
Èêè ïèîíåð Ãÿäèìèí ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêèðëÿð: ýÿë ýåäÿê!
à ÿ ä è ì . Áèð äÿ ìÿíÿ ñàòàøûá, “ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí” äåìÿéÿúÿêñèíèç?
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Éîõ, áèçÿ éàâóã ýÿëÿí, áèçèìëÿ áèð ôèêèðäÿ
îëàí éîëäàøëàðà ñàòàøìàðûã.
à ÿ ä è ì . Îíäà ýåäÿê. (Ýåäèá óøàãëàðà ãàðûøûð.)
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Éîëäàøëàð, Ãÿäèì ýÿëäè. Äàùà ñàüñàüàíûí
ãóéðóüóíó ÿëäÿí ãîéäó.
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Óðà!.. Óðà!..
Òÿçÿäÿí íÿüìÿ îõóéóðëàð.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó (ãàáàüà ýÿëèð). Óøàãëàð, íÿüìÿíè ýþçÿëúÿ îõóäóíóç. Èíäè îéíàìàã äà ëàçûìäûð. (Àøûãëàðà) ×àëûí, èíäè äÿ ïèîíåðëÿð
îéíàéàúàãëàð.
Àøûãëàð ÷àëûðëàð, ïèîíåðëÿð áèðáÿáèð îéíàéûðëàð.
È ê è í ú è ï è î í å ð . Éîëäàøëàð, òÿêëèôèì âàð.
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Íåúÿ òÿêëèô? Íÿ òÿêëèô?
È ê è í ú è ï è î í å ð . Ýÿðÿê Ãÿäèì îéíàñûí. Ãÿáóë åäÿíëÿð ÿëëÿðèíè
ãàëäûðñûíëàð. (Ùàìû ÿë ãàëäûðûá óðà ãûøãûðûð.) Ãÿáóë îëóíäó, Ãÿäèì, êå÷
îðòàëûüà.
à ÿ ä è ì . Ìÿí îéíàìàã áàúàðìûðàì.
È ê è í ú è ï è î í å ð . Îëìàç, ýÿðÿê îéíàéàñàí.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð (Ãÿäèìÿ). Þçöí áèë, îéíàéûðñàí îéíà, îéíàìûðñàí éåíÿ “ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí” îõóéàúàüûã.
à ÿ ä è ì . Éîõ, îõóìàéûí, îéíàðàì.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Äè îéíà. (Àøûãëàðà) Àøûã, ÷àë!
Àøûãëàð ÷àëûðëàð.
Ï è î í å ð ë ÿ ð (Ãÿäèì îéíàéûá ãóðòàðäûãäàí ñîíðà). Àôÿðèí! Ñàü îë!
__________
Ìàëàäåñ!
440
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó (ïèîíåðëÿðÿ òÿðÿô ýÿëèð. Àøûãëàð ñàêèò îëóðëàð).
Óøàãëàð, ñèçÿ áèð ãÿðèáÿ íàüûë ñþéëÿéèì. Áèçèì êÿíääÿí áèð êèøè Òîâóç
äàèðÿñèíäÿ áèð êîëõîçà áóêñèðÿ ýåòìèøäè. Îðàäà áóêñèð ãóðòàðäûãäàí
ñîíðà þçöíö çÿðáÿ÷è åëàí åäèá Ãàñûì Èñìàéûëîâ äàèðÿñèíäÿêè êîëõîçëàðà êþìÿéÿ ýåäèá. Áóðàäàí ãàéûäàíäà éîëäà öñòöíÿ ãóëäóðëàð òþêöëöá îíó þëäöðöáëÿð. Èíäè î êèøè äèðèëèá, áóäóð ýÿëèð.
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Ùàíû, ùàíû? (Ãÿäèìèí àòàñû Òàðûãóëóíó ýþðöðëÿð.)
Ãÿäèìèí àòàñû ýÿëäè! Ãÿäèìèí àòàñû ýÿëäè! Ãÿäèìèí àòàñû ýÿëäè!
Ùîïïàíûðëàð.
à ÿ ä è ì (àòàñûíû ýþðöá éöéöðöð ãàáàüûíà). Àé äÿäÿ, áÿñ äåéèðäèëÿð ñÿíè þëäöðöáëÿð?
Ò à ð û ã ó ë ó . Êèìèí íÿ ùöíÿðè âàð ñÿíèí àòàíû þëäöðÿ? Îíó êèì
äåéèðäè?
à ÿ ä è ì . Àðâàäëàð äåéèðëÿð.
Ò à ð û ã ó ë ó . Àðâàäëàðà ãàëñà, àäàìû ýöíäÿ áåø äÿôÿ þëäöðöá, áàñäûðûðëàð.
Ï è î í å ð ë ÿ ð . Ñàüñàüàíëàð õÿáÿð ýÿòèðèáëÿð, ñàüñàüàíëàð.
Ò à ð û ã ó ë ó . Ýåäÿê åâÿ, ýþð ñÿíÿ íÿ éàõøû ïåøêÿøëÿð ýÿòèðìèøÿì.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Ãÿäèì, ñàüñàüàíû íåúÿ ýþðäöí?
Ò à ð û ã ó ë ó . Áó íÿ ñàüñàüàíäûð?
à ÿ ä è ì . Ýåäÿðèê åâäÿ áèëÿðñÿí. (Éîëäàøëàðûíà) Èíäè ìÿí äÿ ñèçèíëÿ áèð éåðäÿ îõóéàúàüàì. (Îõóéóðëàð.) Ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè ôÿòèð,
ýþé ñîüàí!
Õàëã ìåéäàí÷àäà ÷àëûá-îéíàìàãäà äàâàì åäèð.
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ØßÊÈË
Òàðûãóëóíóí åâè. Ôàòìàíèñÿ úÿùðÿ ÿéèðèð, ùÿðäÿíáèð àù ÷ÿêèð.
Ý ö ë ï ÿ ð è (äàõèë îëóð). Íåúÿñÿí, à Ôàòìàíèñÿ? Ùå÷ êèøèäÿí áèð
õÿáÿð éîõäóð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Êèøè ùàðàäàäûð êè, îíäàí áèð õÿáÿð äÿ ýÿëÿ. Êèøèíè
__________
àïàðûá ùàðàäà áàøûíû ÿêäèëÿðñÿ, Àëëàù áèëèð. Êÿíääÿ, áóäóð, ùàìû äàíû441
øûð êè, ñàáàù îíóí þëöì õÿáÿðèíè ýÿòèðÿúÿêëÿð. Ùå÷ íàùàã éåðÿ ãàëäûì
ãàðà ýöíöí ãàðàñûíà. ßëèìäÿ äÿ áèð éåòèì óøàã.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Äåéèðëÿð êè, îíóí íÿøèíè Ãàðàãóðøàãëûäà áàñäûðûáëàð. Ýÿëñÿíÿ îðàéà áèð àäàì ýþíäÿðÿñÿí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Àäàìû íàùàã éåðÿ àâàðà åëÿéèá íèéÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì? Àäàì äà ýåäÿí êèøèëÿðèí áèðè. Ùÿð êÿñÿ àüçûìû à÷ûðàì, äåéèð:
àðâàä, àéûáäûð, áîø ñþçëÿðÿ èíàíìà. Êèøèíÿ áèð øåé îëñàéäû, áèç áèëÿðäèê.
Ìÿíè àðõàéûí åëÿéèá éîëà ñàëûðëàð, ñîíðà äàëûìúà ÿëëè ìèí ñþç äàíûøûðëàð.
Äåéèðëÿð, ãîé Òàðûãóëóíóí þëöì õÿáÿðèíè ùþêóìÿò þçö âåðñèí. Àäàì
ýþíäÿðÿúÿéÿì, î äà ýåäèá áèð àç áîø-áîøóíà äîëàíûá áèð éàëàí õÿáÿðëÿ ãàéûäàúàã.
Ý ö ë ï ÿ ð è . Åëÿäèð, àé ãûç, åëÿäèð! Éàçûã ñÿíèí ýöíöíÿ. Áèð öçö ãûç,
áèð öçö ýÿëèí, ãàëàúàãñàí áó äàìûí àëòûíäà. Êèøèúèéè íàùàã éåðÿ àëäàäûá, îòóíäàí, ñóéóíäàí àâàðà åëÿäèëÿð. Àé ãûç, ùÿðäÿíáèð ôèêèð åëÿéèðÿì
êè, áÿëêÿ Òàðûãóëó ñàüäûð. Ñîíðà èñòèüôàð åëÿéèðÿì. Íÿ îëäó, Àëëàùûí
êÿëàìû äà, èêè ôàë äà éàëàí îëäó? Àðâàäëàðûí, êèøèëÿðèí ùÿð éåðäÿ äàíûøûãëàðûíà íÿ äåéèðñÿí? Éàçûã Ôàòìàíèñÿ!
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Éàçûã äåäèí ãîéäóí? Éàçûã ýöíÿ ãàëäûì, éàìàíúà
éåðäÿ àõøàìëàäûì.
Ò à ð û ã ó ë ó (äàõèë îëóð). Àðâàä, íÿ îëóáäóð êè, éàìàí éåðäÿ àõøàìëàéàñàí?
Ôàòìàíèñÿ ÿðèíè ýþðöá, ýþçëÿðè áþéöìöø ùàëäà áèð àç ÿðèíèí öçöíÿ ìàò
áàõäûãäàí ñîíðà ãûøãûðûá þçöíö áèð êöíúÿ ñîõóð, áàøëàéûð òèòðÿìÿéÿ.
Ò à ð û ã ó ë ó (Ýöëïÿðèéÿ). Àé Ýöëïÿðè, ýþð áó àðâàäà íÿ îëäó, íèéÿ
áåëÿ åëÿéèð?
Ý ö ë ï ÿ ð è (ãûøãûðûá þçöíö î áèðè êöíúÿ ñîõóð). ßñòÿüôöðóëëàù, ÿñòÿüôöðóëëàù! Ùàðàäàí ýÿëèáñÿí, îðàéà ãàéûò!
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (òèòðÿéèð). Áèñìèëëàù, áèñìèëëàù!
Ò à ð û ã ó ë ó (Ôàòìàíèñÿéÿ). Äÿëè îëìàéûáñàí, àé àðâàä, íÿäÿí ãîðõóðñàí? Ýþðìöðñÿí êè, ìÿíÿì, Òàðûãóëóéàì?! (Ãîëóíäàí òóòóð.)
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (ãûøãûðûá ÿëëÿðè èëÿ öçöíö þðòöð). Àìàí, éàâóã ýÿëìÿ,
éàâóã ýÿëìÿ!
Ò à ð û ã ó ë ó . Áó àäàìëàð äÿëè îëóáëàð, íÿäèð?
__________
Ýöëïÿðè äèçëÿðè öñòöíäÿ éàâàø-éàâàø ãàïûéà òÿðÿô ñöðöíöð. Òàðûãóëó äþíöá
áàõäûãäà óúàäàí ãûøãûðûá ãàïûäàí ÷ûõûð.
442
à ÿ ä è ì (éîëäàøëàðû èëÿ äàõèë îëóð). Áó ãàðû íèéÿ ãûøãûðà-ãûøãûðà,
áèñìèëëàù äåéÿ-äåéÿ ãà÷äû?
Ò à ð û ã ó ë ó . Áèëìèðÿì íÿ èøäèð? Îäóð àíàí äà êöíúÿ ýèðèá òèòðÿéèð,
éàâóüà ýåäÿíäÿ, ãûøãûðûá ìÿíè ãîâóð.
Ãÿäèì âÿ óøàãëàð ýöëöøöðëÿð.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Òàðûãóëó ÿìè, áèëèðñÿí íÿ âàð? Êÿíääÿ õÿáÿð
÷ûõìûøäû êè, ñÿíè þëäöðöáëÿð. Èíäè Ôàòìàíèñÿ õàëà åëÿ áèëèð êè, ñÿí õîðòëàéûáñàí. (Ýöëöð.) Îäóð êè, ãîðõóäàí ãà÷ûá äèâàðà ãûñûëûá òèòðÿéèð.
à ÿ ä è ì . Äÿäÿ, áóäóð èêè ýöíäöð íÿíÿì àüëàéûð, ìÿí äÿ îíà áàõûá àüëàéûðàì.
Ò à ð û ã ó ë ó . Äè áåëÿ ñþéëÿ äÿ! (Àðâàäûíà) Àé àõìàã, äóð áÿðè ýÿë.
Ìÿí äÿ ãîðõäóì, äåäèì àðâàäûí áàøûíà ùàâà ýÿëèáäèð, íÿäèð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (òèòðÿéÿðÿê). Ïÿ... ïÿ... ïÿ... Áÿñ ñÿ... ñÿ... ñÿíè þëäöðìÿéèáëÿð?
Ò à ð û ã ó ë ó . Àé ãûç, ìÿíè êèì þëäöðÿ áèëÿð? Ìÿíè þëäöðÿí ùÿëÿ
àíàñûíäàí îëìàìûø. Ìÿí þçöì áèð òÿê áó éóìðóüëà äþðä ãóëäóðóí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿðÿì. Ýÿë, áàõ ýþð ñÿíÿ, Ãÿäèìÿ íÿ éàõøû ñîâãàòëàð ýÿòèðìèøÿì. Ñÿíÿ áèð äÿñò ïàëòàð, Ãÿäèìÿ ÷ÿêìÿ, îíäàí áàøãà ãÿíä, ÷àé
êîíôåò... ùÿð øåé...
à ÿ ä è ì . Äÿäÿ, áÿñ ìÿíÿ ïèîíåð ïàëòàðû àëìàäûí?
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Ïèîíåð ïàëòàðûíû ñÿíÿ áèç âåðÿúÿéèê.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ (éàâàø-éàâàø ýÿëèð). Áÿñ ùàìû íèéÿ äåéèðäè êè, ñÿíè
þëäöðöáëÿð?
Ò à ð û ã ó ë ó . Ãîðõìà, éåéèí ýÿë. Áèðúÿ äåéèí ýþðöì, ìÿíèì þëäö
õÿáÿðèìè ñèçÿ êèì ýÿòèðäè?
à ÿ ä è ì . Äÿäÿ, ñàüñàüàí ýÿòèðäè.
Ò à ð û ã ó ë ó . Ñàüñàüàí íÿäèð, àé áàëà?
à ÿ ä è ì . Ãàïûäà ñàüñàüàí ãûðûëäàéûðäû, íÿíÿì äåäè êè, ñàüñàüàí
äÿäÿíèí ýÿëäè õÿáÿðèíè âåðèð. Äóð äåýèíÿí: ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèð
õÿáÿð îëàñàí, îüëóíóí äà îüëó îëóáäóð, ãûçûíûí äà îüëó îëóáäóð. Ìÿí äÿ
÷ûõûá, äåéèá ãàéûòäûì. Àíàì ñîðóøäó êè, ñàüñàüàíûí áàøû áèçÿ òÿðÿô èäè,
éîõñà ãóéðóüó? Äåäèì ãóéðóüó. Åëÿ îíó äåäèéèìè ýþðäöì, èêè ÿëëÿðèíè
äèçëÿðèíÿ ÷ûðïûá äåäè: âàé åâèì éûõûëäû, éÿãèí êèøèíèí áàøûíà äàø äöøäö.
Ò à ð û ã ó ë ó . Àðâàä, ìÿí ñÿíÿ ùÿìèøÿ äåéèðäèì êè, àâàìñàí. Àììà
__________
áåëÿ àõìàã îëäóüóíó áèëìèðäèì. Ñàüñàüàí íÿäèð, äÿëèñÿí, íÿñÿí?
443
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Ýåòäèì ìîëëàéà äà áàõäûðäûì. Î äà äåäè: úèáèíè êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð. Ùÿìøÿðè Úàùàí íîõóä ôàëûíà
áàõäû. Î äà äåäè êè, äþðä àäàì äöøöá öñòöíÿ þëäöðöáëÿð. Ñîíðà äà ýþðäöì òàìàì êÿíä äàíûøûð.
Ò à ð û ã ó ë ó . Êÿíäÿ äÿ õÿáÿð ñàëàí ñÿíèí àõìàãëûüûíäûð. Íÿ âàõòàäÿê ñàüñàüàíà, ãàðüàéà, íîõóä ôàëûíà, ìîëëàíûí êå÷ÿ êèòàáûíà èíàíàúàãñàí? Èíäè ýþðöðñÿí êè, ùàìûñû éàëàíäûð?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Äàùà íÿ äåéèì?
Ò à ð û ã ó ë ó . Íÿ ñþçöí âàð, íÿ äåéÿñÿí? Áèð âàõò âàð èäè ìÿí äÿ
ñÿíèí êèìè êîð èäèì. Úèáêÿñÿíëÿðèí, ãóëàãêÿñÿíëÿðèí, ôûðûëäàã÷ûëàðûí ñþçöíÿ èíàíûðäûì. Ñîíðà ýþçöì à÷ûëäû, äîüðóíó éàëàíäàí àéûðäûì. Áóäóð,
íå÷ÿ èëäèð ýåúÿ-ýöíäöç ñÿíÿ äåéèðÿì: àðâàä, ýåò äÿðñ îõó ñàâàäëàí,
äöíéàíûí èøëÿðèíèí éàõøû-éàìàíëûüûíäàí õÿáÿðäàð îë. Ìÿí äåäèì, ìÿí
åøèòäèì. Ìÿíèì íÿñèùÿòèìè ãîéóá, ýåòäè Ýöëïÿðèíèí, Ìàùïÿðèíèí, Øàùïÿðèíèí ñþçëÿðèíÿ áàõäûí.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Äàùà ñþçöì éîõäóð, ýåäèá îõóéàðàì.
Ò à ð û ã ó ë ó . Ñàáàù äà áàéðàìäûð. Àéûí ö÷öíäÿ ýåäÿðñÿí ãàäûíëàð
êëóáóíà, îðàäà áàøëàðñàí äÿðñ îõóìàüà. Ìÿí äÿ ñÿíèí êèìè ñàâàäñûç
èäèì. Èíäè ýþðöðñÿí êèòàá îõóéóðàì. “Éåíè éîë”, “Êÿíä÷è” ãÿçåòè îõóéóðàì. Êàüûç éàçûðàì.
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Éàõøû, ýåäÿðÿì. Êèòàá-äÿôòÿð àë, ýåäèì îõóéóì.
Ò à ð û ã ó ë ó . Ñÿíÿ îðàäà êèòàá äà âåðÿúÿêëÿð, äÿôòÿð äÿ, ãÿëÿì äÿ.
Ùÿð øåé âåðÿúÿêëÿð. Åøèòäèí?
Ô à ò ì à í è ñ ÿ . Åøèòäèì.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð (Ãÿäèìÿ). Ãÿäèì, èíäè áóíäàí ñîíðà ñàüñàüàí
ãûðûëäàìàñûíà, íîõóä ôàëûíà èíàíàúàãñàíìû? Ýþðöðñÿíìè, áóíëàð ùàìûñû éàëàíäûð. Àòàí ñàü-ñàëàìàò ýÿëèá ÷ûõäû, ùÿëÿ ñÿíÿ ñîâãàò äà ýÿòèðäè.
à ÿ ä è ì . Òàé, äàùà èíàíìàðàì. Áèð äÿ ãàïûìûçäà ñàüñàüàí ãûðûëäàñà, äàøëàéûá ãîâàúàüàì.
Á è ð è í ú è ï è î í å ð . Èíäè ñÿí äÿ áèçèìëÿ “ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí” îõóéóðñàíìû?
à ÿ ä è ì . Îõóéóðàì.
à ÿ ä è ì â ÿ ï è î í å ð ë ÿ ð (îõóéóðëàð). Ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè
ôÿòèð, ýþé ñîüàí. Ñÿëëè ÿëà ñàüñàüàí, èñòè ôÿòèð, ýþé ñîüàí.
Ò à ð û ã ó ë ó . Áàðàêàëëàù, áàëàëàðûì. Éàõøû ùàâàäûð, îõóéóí.
__________
ÏßÐÄß
444
ÉÎËÄÀØ ÊÎÐÎÜËÓ
ßñÿð äîããóç øÿêèëäÿ
ßØÕÀÑ
È ñ ð à ô è ë – êÿíäëè, êîð áèð êèøè
Ø ÿ ð ÿ ô – îíóí àðâàäû
Ñ à ë ì à í – îíóí áþéöê îüëó (Êîðîüëó)
È ì ð à í – îíóí êè÷èê îüëó
Ùàúû Áàéðàì
ãîë÷îìàãëàð
Ùàúû Íîâðóç
}
Ìÿøÿäè ßùìÿä
Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í – êÿíä ìöÿëëèìè
Ìîëëà Âÿëè
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ – Ùàúû Áàéðàìûí ãûçû
Ð ÿ ù è ì – Ùàúû Áàéðàìûí íþêÿðè
Ì à ù ì ó ä – Ùàúû Áàéðàìûí áàø ÿìÿëÿñè
Ú à â à ä î â – ùþêóìÿò íöìàéÿíäÿñè
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó – êÿíäëè
Úàâàí, ãîúà êÿíäëèëÿð; êîìñîìîë÷ó
îüëàíëàð, ãûçëàð, óøãàëàð, ÿñýÿðëÿð,
êîìàíäèð, ãàðîâóë÷ó, éàðàëû, óøàãëàð
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êîð Èñðàôèëèí åâèíèí ãàáàüûíäà Øÿðÿô âÿ îüëó Èìðàí ÿéëÿøìèøëÿð. Ýöí áàòìàüà
ìåéë åäèð.
È ì ð à í . Àíà, àõû ìÿí àúàì, ñÿùÿðäÿí àüçûìà áèð òèêÿ ÷þðÿê àëìàìûøàì.
Ø ÿ ð ÿ ô . Íåúÿ åëÿéèì, àé áàëà? Ìÿí éåäèì ñÿíÿ âåðìÿäèì? Ìÿí
äÿ ñÿíèí êèìè àúàì. Èíäè àòàí, ãàðäàøûí ýÿëÿðëÿð, ÷þðÿê äÿ ýÿòèðÿðëÿð.
È ì ð à í . Àíà úàí, àòàìà áåëÿ éàçûüûì ýÿëèð êè, ñÿùÿðäÿí åâäÿí ÷ûõûð, àõøàìàäÿê áó êÿíääÿí î êÿíäÿ ïèéàäà óçóí éîëëàð ýåäèð, àõøàì
éîðóëìóø ýÿëèð éûõûëûð, ýåúÿ ñöáùÿäÿê úàíûíûí àüðûñûíäàí éàòà áèëìÿéèð.
Íÿ âàõòàäÿê áèçèì äîëàíûøàúàüûìûç áåëÿ êå÷ÿúÿêäèð?
Ø ÿ ð ÿ ô . ßëàú íÿäèð, àíàí ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí. Àòàíûí ýþçëÿðè îëñàéäû, èíäè èøëÿéèðäè, ÿêèðäè, òþêöðäö, áèç äÿ äîëàíûðäûã.
È ì ð à í . Àíà úàí, àòàìûí ýþçëÿðè íÿäÿí òóòóëäó?
Ø ÿ ð ÿ ô . Àé áàëà, ìÿí ñÿíèí àòàíûí åâèíÿ ýÿëÿíäÿ åëÿ ýþçëÿðè êîð
__________
èäè. Óøàãëûãäà ÷è÷ÿê ÷ûõàðûá, îíäàí êîð îëìóøäó.
445
È ì ð à í . Éàäûíäàäûðìû, àíà úàí, àòàì áèð äÿôÿ íàõîøëàäû, ö÷ ýöí
äèëÿíìÿéÿ ýåäÿ áèëìÿäè. ×àðäàüûí àëòûíäà éàçûã êèøè óçàíìûøäû. Ýÿëäèì éàíûíäà îòóðäóì, ÿëèìè ãîéäóì ñèíÿñèíèí öñòöíÿ, ñîðóøäóì: àòà
ùàðàí àüðûéûð? ßëèìäÿí òóòóá ìÿíè þçöíÿ òÿðÿô ÷ÿêäè, áàøûìû ñûüàëëàäû,
öçöìäÿí þïäö. Ñîíðà ÿëèíè ñèôÿòèìÿ ÷ÿêèá äåäè: àé áàëà, íÿ îëàðäû áèðúÿ
ñÿíèí, ãàðäàøûíûí, àíàíûí ñèôÿòèíè ýþðÿéäèì, îíäàí ñîíðà þëÿéäèì. Àòàìà åëÿ éàçûüûì ýÿëäè, ýþçëÿðèìäÿí éàø àõäû.
Ø ÿ ð ÿ ô . Ýþéäÿí ùÿð íÿ áÿëà ýÿëñÿ, àé îüóë, êàñûáà, éîõñóëà ýÿëèð.
Âàðëûëàðûíû, äþâëÿòëèëÿðèí, áÿéëÿðèí áèðèíèí óøàãëàðû ÷è÷ÿê ÷ûõàðìàéûðëàð.
Êÿíäÿ ÷è÷ÿêäþéÿí ýÿëÿíäÿ, ýåäèð îíëàðûí óøàãëàðûíûí ÷è÷ÿêëÿðèíè äþéöð,
ïëîâëàðûíû éåéèð, åâëÿðèíäÿ ðàùàò éàòûð, ñÿùÿðäÿí äÿ äóðóá, ÷ûõûð ýåäèð
èøèíÿ. Ôÿãèð-ôöãÿðàéà ãóëàã àñàí éîõäóð. Îäóð êè, îíëàðûí óøàãëàðû äà
÷è÷ÿêäÿí êîð îëóðëàð.
È ì ð à í . Àíà úàí, áèð äÿ êÿíäèìèçÿ ÷è÷ÿêäþéÿí ýÿëñÿ, ìÿíè àïàð,
éàëâàð ÷è÷ÿéèìè äþéñöí, ìÿí äÿ äÿäÿì êèìè êîð îëìàéûì.
Ø ÿ ð ÿ ô . Éàõøû, áàëà!
È ì ð à í (áèð ãÿäÿð ñöêóòäàí ñîíðà). Àíà úàí, àõû ìÿí àúûíäàí þëäöì.
Ø ÿ ð ÿ ô . Áèð àçúà ñÿáð åëÿ, îüóë. Ýþðöðñÿí ýöí ÿéèëèá, áàòìàüà àç
ãàëûáäû. Èíäèúÿ àòàí äà, ãàðäàøûí äà ýÿëÿúÿêëÿð. Äóðóì áèð àç ñó ãûçäûðûì, àòàí ýÿëÿíäÿ àéàãëàðûíû éóéóì. (Ãàëõûá î éàí-áó éàíà áîéëàíûð.)
Áàõ, îäóð ýÿëèðëÿð.
È ì ð à í (ñåâèíìèø). Ùàíû, ùàíû? (Àòàñûíûí ãàðøûñûíà éöéöðöð.)
Øÿðÿô ÷ûðïûäàí îúàã ãàëàéûá, öñòöíÿ ãàçàíäà ñó ãîéóð. Èñðàôèë Ñàëìàíûí
÷èéíèíäÿí éàïûøìûø äàõèë îëóð. Èìðàí äàëëàðûíúà ýÿëèð.
È ñ ð à ô è ë (Øÿðÿôÿ). Àé àðâàä, àëòûìà áèð øåé ñàë, íÿôÿñäÿí äöøìöøÿì.
Ø ÿ ð ÿ ô (äþøÿêúÿ ñàëûð). Ýÿë áóðàäà îòóð. (Ãîëóíäàí òóòóá, îòóðäóð.)
È ñ ð à ô è ë (ÿéëÿøèð). Àéàãëàðûì òàãÿòäÿí äöøöá. Áèð àçäàí ñîíðà äàùà
ùå÷ ìÿíäÿ ýÿçìÿéÿ ùàë ãàëìàéàúàãäûð. Áèëìèðÿì áó êöëôÿò íåúÿ äîëàíàúàã?
Ñ à ë ì à í . Ãÿì éåìÿ, àòà. Áèð àç êå÷ÿð ðàùàò îëàðñàí. Áóíäàí ñîíðà
ñÿí åâäÿ îòóðàðñàí. Ìÿí ãàçàíûá ýÿòèðÿðÿì. Ö÷-äþðä èëäÿí ñîíðà Èìðàí
äà èìðàç åëÿð, î äà áàøëàð ãàçàíìàüà, áåëÿ êå÷ìÿç.
È ì ð à í (àòàñûíûí õóðúóíóíó à÷ûá áàõûð). Àíà, àòàì ÿò äÿ ýÿòèðèá.
È ñ ð à ô è ë . Ýÿòèðìèøÿì, îüëóì, ÿò äÿ ýÿòèðìèøÿì. (Àðâàäûíà) Àé
Øÿðÿô,
î ÿòè àò ãàçàíà, áèð øåé áèøèð, óøàãëàð éåñèíëÿð.
__________
Ø ÿ ð ÿ ô . Îúàüà ñó ãîéìóøàì. Àéàãëàðûíû éóéóì, ñîíðà ÿòè àñàðàì.
446
È ñ ð à ô è ë . Àéàãëàðûìû éàòàíäà éóéàðñàí. Ãàáàãúà ÿòè àñ, óøàãëàð
àúäûðàð.
Ø ÿ ð ÿ ô . Éàõøû, åëÿ îëñóí. (Õóðúóíó ýþòöðöá àïàðûð îúàüûí éàíûíà,
îðàäà è÷èíäÿí ÿò âÿ ÷þðÿê ïàð÷àëàðûíû ÷ûõàðûð. Áèð ïàð÷à ÷þðÿê Èìðàíà
âåðèð.) Àëà, áóíó éå, èíäèúÿ øîðáà áèøèðÿúÿéÿì, äîéóíúà éåéèá éàòàðñàí.
Èìðàí ÷þðÿéè àëûá éåéèð.
È ñ ð à ô è ë (Ñàëìàíà). Áàëà, Ñàëìàí, äàíûøìàã àñàíäûð, èø ýþðìÿê
÷ÿòèí. Äåéèðñÿí ìÿíÿ åâäÿ îòóðóì, ñÿí ãàçàíûá ìÿíè ñàõëàéàðñàí. Ñÿí
íÿ èøÿ éàïûøàúàãñàí êè, ãàçàíûá áó êöëôÿòè ñàõëàéà áèëÿñÿí?
Ñ à ë ì à í . Àòà, áóäóð íå÷ÿ àéäûð, àõøàì ñÿí âÿ àíàì éàòàíäàí
ñîíðà ìÿí åâäÿí ýåäèá ýåúÿíèí éàðûñûíäàí ñîíðà ýÿëèðÿì. Íèéÿ ùå÷ áèð
ñîðóøìóðñàí êè, áàëà, áó ýåúÿëÿðè íÿ ýÿçèðñÿí? Ìÿí àõøàìëàð ýåäèá
áèçèì êÿíä ìöÿëëèìè Ìèðçÿ Ùÿñÿíäÿí äÿðñ àëûðàì. Áèð íå÷ÿ éîëäàøûã.
Èíäè îõóìàã, éàçìàã áèëèðÿì. Áèð äÿ, àòà, áèð èø âàð: ìöñàâàò ùþêóìÿòèíèí àõûð ýöíëÿðèäèð. Áó ýöí-ñàáàù Àçÿðáàéúàíà òÿçÿ ùþêóìÿò ýÿëÿúÿêäèð: èø÷è âÿ êÿíäëè ùþêóìÿòè. Ìÿìëÿêÿòèí èõòèéàðû èíäèéÿäÿê àéàã
àëòûíäà ÿçèëìÿêäÿ îëàí ôÿãèð-ôöãÿðàéà âåðèëÿúÿê. Îíäàí ñîíðà áèçèì
êèìè éîõñóëëàðûí ùàìûñûíûí ÿùâàëû éàõøûëàøàúàãäûð.
È ñ ð à ô è ë . Àé îüóë, éóõó ýþðöðñÿí, íÿäè? Áàøû ãàïàçëû ôÿãèð-ôöãÿðà
èøìè àïàðà áèëÿð?
Ñ à ë ì à í . Äîüðóäàí äà, áó èøëÿð èíäèéÿ êèìè ÷îõ àäàìà éóõó êèìè
ýÿëèðäè. Àììà áó éîëäà èøëÿéÿíëÿð äÿ àç äåéèëäè. Èøëÿéÿíëÿðè þëäöðöðäöëÿð, Ñèáèðÿ ñöðýöí åäèðäèëÿð. Îíëàð áóíà áàõìàéûá ñþçëÿðèíèí öñòöíäÿ
ìÿðäè-ìÿðäàíà äóðóðäóëàð âÿ äåéèðäèëÿð: ôöãÿðà ìèëéîíëàðúàäûð, äþâëÿòëèëÿð ìèíëÿðúÿ. Àç ÷îõà àüàëûã åëÿéÿ áèëìÿç. Ùþêóìÿò ÷îõóí ÿëèíäÿ
îëìàëûäûð. Áó éîëäà çÿùìÿò ÷ÿêÿíëÿðèí áàøûíäà, úàíûíäàí êå÷ÿí, þëöìäÿí ãîðõìàéàí áèð àäàì âàð êè, îíà éîëäàø Ëåíèí äåéèðëÿð. Òàìàì
Ðóñèéàäà áó ñààò èø÷è-êÿíäëèëÿð îíóí ñàéÿñèíäÿ ùþêóìÿòëèê åäèðëÿð.
Èíäè íþâáÿò áèçÿ ýÿëèð.
È ñ ð à ô è ë . Àé áàëà, ñÿí áó èøëÿðè ùàðàäàí áèëèðñÿí, áÿñ èíäèéÿäÿê
íèéÿ äàíûøìûðäûí?
Ñ à ë ì à í . À÷ûã äàíûøìàüûí âàõòû äåéèëäè. Áèçèì áóðàäà õÿëâÿò êîìèòÿìèç âàð, ùÿð éåðäÿí áèçÿ õÿáÿð ýÿëèð. Áàêûäà àäàìëàðûìûç èøëÿéèð.
Áèð íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðà ÷ûõûá, à÷ûã-à÷ûüûíà ñþéëÿéèá, õàëãûí ùöãóãóíó
àíëàäàúàüûã.
Ù à ú û Á à é ð à ì (éîëëà þòÿðêÿí äàéàíûð). Àé Èñðàôèë, éåíÿ áàëàëà__________
ðûíû áàøûíà òîïëàéûá íÿ ñþùáÿò åëÿéèðñÿí?
447
È ñ ð à ô è ë . Íÿ ñþùáÿò åëÿéÿúÿéÿì, àé ùàúû! Áèçèì äÿðä-ãÿìäÿí
áàøãà íÿ ñþùáÿòèìèç îëà áèëÿð?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ñÿíèí íÿ äÿðäè-ãÿìèí îëà áèëÿð? Ö÷äÿ àëàúàüûí
éîõäóð, áåøäÿ âåðÿúÿéèí. Ìÿíèì êèìè ìàë-ãîéóí äÿðäè ÷ÿêìèðñÿí.
Õàëãûí ìöôòÿ ÷þðÿéèíäÿí éåéèá éàòûðñàí.
Ø ÿ ð ÿ ô (ÿëèíäÿ ñîüàí äîüðàéàðêÿí, àùÿñòÿ). Ñÿíè ýþðöì, Èñðàôèëèí
ýöíöíÿ äöøÿñÿí, àðâàäûí äà ìÿíèì ýöíöìÿ, îíäà ýþðÿðñÿí êè, äÿðäãÿì íÿéÿ äåéÿðëÿð.
Ñ à ë ì à í . Àç ãàëûáäûð, àíà. Áèð àçäàí ñîíðà áèç ÷ÿêÿí äÿðä âÿ
ãÿìäÿí î äà ÷ÿêÿúÿê.
È ñ ð à ô è ë . Àé ùàúû, ùÿð àäàìûí äÿðäè þçöíÿ ýþðÿ éöêäöð. Áþéöê
áàøûí áþéöê àüðûñû îëàð, áàëàúà áàøûí äà áàëàúà àüðûñû.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Àé Èñðàôèë, ñÿíèí áó îüëóí Ñàëìàí ãî÷àã îüëàíà
îõøàéûð. Ýÿëñÿíÿ îíó ìÿíÿ íþêÿð âåðÿñÿí? Îíà éåäèêúÿ ÷þðÿê âåðÿðÿì, ýåéäèêúÿ ïàëòàð âåðÿðÿì. Áèð ãÿäÿð ìÿâàúèá òÿéèí åëÿðÿì. Áèð
íå÷ÿ âàõò ãàïûäà-áàúàäà èøëÿð, ìÿíèì èøëÿðèìÿ áÿëÿä îëàð. Ñîíðà ýÿëäèêúÿ èøèíè, ìÿâàúèáèíè àðòûðàðàì, ñÿí äÿ ðàùàò äîëàíàðñàí.
È ñ ð à ô è ë . Ìÿíèì ñþçöì éîõäóð, þçö ðàçû èñÿ, ýåòñèí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Þçö íÿ äåéèá ðàçû îëìàéàúàã! Îíó îüóë êèìè
ñàõëàéàúàüàì. Ùÿìèøÿ î äà, ñÿíäÿ ìÿíäÿí ðàçû ãàëàúàãñûíûç.
È ñ ð à ô è ë (îüëóíà). Ðàçûñàíìû, àé îüóë?
Ñ à ë ì à í . Ñÿí ðàçû îëàíäàí ñîíðà, ìÿíèì íÿ ñþçöì îëà áèëÿð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Îíäà áó ýöíëÿðäÿ ýÿëÿðñÿí áàüëàøàðûã, áàøëàðñàí
èøëÿìÿéÿ.
Ø ÿ ð ÿ ô . Ùàúû Áàéðàì, ñÿíè àíä âåðèðÿì áàëàëàðûíûí úàíûíà, ìÿíèì
áàëàìà àüûð èø òóòäóðìà.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Àðõàéûí îë, ìÿí îíà ýöúöíÿ ýþðÿ èø âåðÿðÿì. Àðõàéûí îë áàúû. Äè ñàëàìàò ãàëûí. (Ñàëìàíà) Áó ýöí áàçàð åðòÿñèäèð. Úöìÿ
àõøàìû ñÿùÿðäÿí ýÿëÿðñÿí, éàõøû äà ýöíäöð. (Ýåäèð.)
Ñ à ë ì à í . Áàø öñòÿ.
Ù à ú û Á à é ð à ì (äöáàðÿ ãàéûäûð). Áàõ, îðàäà äóðàí áàøû øàïêàëûíû
ýþðöðñÿí? (Áàðìàüû èëÿ ýþñòÿðèð.) Åëÿ àäàìëàðäàí áàúàðäûãúà óçàã ãà÷.
Ñÿíèí àüëûíû áàøûíäàí îéíàäàðëàð. (Ýåäèð.)
Ñ à ë ì à í . Ùàúû Áàéðàìûí åâèíÿ ýèðìÿê áÿä îëìàç. Åâè éàõøû åâäèð, êÿíä èäàðÿñèíÿ éàõøû éàðàð.
È ñ ð à ô è ë . Àé îüóë, î êèìè ýþñòÿðäè?
__________
Ñ à ë ì à í . Áèçèì êÿíä ìöÿëëèìè Ìèðçÿ Ùÿñÿíè ýþñòÿðäè.
448
È ñ ð à ô è ë . Áèð áåëÿ êè, ñÿí îíó òÿðèô åëÿéèðñÿí, îíó ýþðöì äöíéà äóðäóãúà äóðñóí.
Ñ à ë ì à í . Íåúÿ òÿðèô åëÿìÿéèì? Ìÿíèì âÿ éîëäàøëàðûìûí ýþçëÿðèíè à÷àí, õàëãû ùàãã éîëà ÷àüûðàí î äåéèëìè?
Ìèðçÿ Ùÿñÿí ýÿëèð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Ñàëàìÿëåéêöì, àé Èñðàôèë äàéû. Íåúÿñÿí? Î éåêÿãàðûí êóëàêëà íÿ ñþùáÿò åëÿéèðäèí?
È ñ ð à ô è ë . Êóëàê íÿäèð, àé ìèðçÿ?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Ôÿãèð-ôöãÿðàíûí, èø÷èëÿðèí çÿùìÿòëÿðèíäÿí âàðëàíûá, îíëàðû òàïäàëàéàíà êóëàê äåéèðëÿð. Íÿ ÿúÿá èëòèôàò öñòöíÿ ýÿëèá,
ñÿíèíëÿ ñþùáÿò åëÿéèðäè?!
È ñ ð à ô è ë . Áèð ñþùáÿò éîõ èäè, àé ìèðçÿ. Äåéèð, îüëóí Ñàëìàíû ìÿíÿ
íþêÿð âåð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Ñÿí íåúÿ? Ðàçû îëäóí?
È ñ ð à ô è ë . ßëàúûì íÿäèð, àé ñÿíÿ úàíûì ãóðáàí. Ãîúàëìûøàì, ýÿçìÿéÿ òàãÿòèì éîõäóð. Èíäèéÿäÿê óøàã èäè, ìÿíèì äÿ ÿëàúûì éîõ èäè,
äèëÿíèá êöëôÿò ñàõëàéûðäûì. Èíäè äàùà áþéöéöáäöð, áóíäàí ñîíðà äà î
ãàçàíñûí ìÿíè äîëàíäûðñûí.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Ñÿí åëÿ åëÿìÿ, Èñðàôèë äàéû. Ìÿí ñÿíèí äèëèíäÿí
áèð ÿðçè-ùàë éàçàðàì, ýþíäÿðÿðÿì ëàçûìè éåðèíÿ, ñÿíèí óøàãëàðûí áþéöéöá ñÿíè ñàõëàìàüà ãàäèð îëóíúà, ñÿíÿ ìÿâàúèá êÿñÿðëÿð. Óøàãëàðûí
èêèñèíè äÿ ýþíäÿð ìÿíèì éàíûìà äÿðñ îõóñóíëàð, ñàâàä àëñûíëàð. Ñàâàäëàíäûëàðìû, ùÿð áèðè áèð èø ñàùèáè îëàð. Ñÿí äÿ ðàùàò éàøàðñàí.
È ñ ð à ô è ë . Èíäè Ñàëìàíûí ýåäèá ùàúû Áàéðàìûí åâèíäÿ ãóëëóã åëÿìÿñèíè ìÿñëÿùÿò ýþðìöðñÿí?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í (áèð ãÿäÿð ôèêèðäÿí ñîíðà). Ùÿëÿëèê ãîé ýåòñèí.
(Ñàëìàíà) Åéáè éîõäóð, áèð íå÷ÿ ýöíëöéÿ ýåò. Ñÿíèí îíà éàõûí îëìàüûí ëàçûìäûð. Àõøàìëàð éåíÿ þç ãàéäàñû èëÿ ýþðöøÿðèê. Ñîíðà èøÿ áàõàðûã. (Èñðàôèëÿ) Èñðàôèë äàéû, ùàúû áàéðàìëàðûí ùþêóìÿò ñöðìÿëÿðèíÿ àç
ãàëûáäûð. Îíóí òÿê êóëàêëàðûí, ùàìïàëàðûí, ìöëêÿäàð-áÿéëÿðèí âÿ õàíëàðûí ùàããûíäà áàøãà ôèêèðëÿð âàð. Áó ýöíëÿðäÿ îíóí úÿìè âàð-éîõóíó
ÿëèíäÿí àëûá úàìààòà âåðÿúÿêëÿð, þçöíäÿí õÿáÿðè éîõäóð.
È ñ ð à ô è ë . Ìÿí áóíó àíëàìàäûì, àé ìèðçÿ. Ìÿíè äöðöñò áàøà ñàë.
Íåúÿ éÿíè îíóí ìàëûíû ÿëèíäÿí àëûá úàìààòà âåðÿúÿêëÿð?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Áóðàäà áàøà äöøìÿìÿëè áèð øåé éîõäóð. Ùàúû Áàé__________
ðàì ö÷öí äþâëÿò, ìàë ãàçàíàí ùàìàí îíóí ãàïûñûíäàêû ðÿíúáÿðëÿðäèð,
÷îáàíëàðäûð, íàõûð÷ûëàðäûð, êÿíäèí êèøèëÿðè, àðâàäëàðûäûð. Áóíëàð çÿùìÿò
449
÷ÿêèáëÿð, çÿùìÿòëÿðèíèí ìåéâÿñèíè Ùàúû Áàéðàì éåéèá. Èíäè îíà äåéÿúÿêëÿð êè, äàùà êèôàéÿò åäÿð: ìàë çÿùìÿò ÷ÿêÿíèíäèð, ùàçûð öñòöíäÿ
îòóðóá ìöôòÿ éåéÿíëÿðèí äåéèë. Îäóð êè, îíóí ÿëèíäÿêè úàìààò ãàçàíäûüû ìàëû àëûá, úàìààòûí þçöíÿ âåðÿúÿêëÿð. Èíäè áàøà äöøäöíìö?
È ñ ð à ô è ë . ×îõ ýþçÿë áàøà äöøäöì. Áÿñ áóíó èíäèéÿäÿê íèéÿ åëÿìèðäèëÿð?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Èíäèéÿäÿê ùþêóìÿò áàøûíäà áÿéëÿð, õàíëàð îòóðóáëàð, þçëÿðè êèìèëÿðè äÿ ñàõëàéûáëàð. Èíäè òÿçÿ ùþêóìÿò ýþçëÿíèð, çÿùìÿòêåøëÿð ùþêóìÿòè, èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòè.
È ñ ð à ô è ë . Ìÿí áóíà èíàíìûðäûì. Ñàëìàí äîüðó äåéèðìèø. Áàõ, ùþêóìÿò áóíà äåéÿðëÿð. Þìðöí óçóí îëñóí, àé ìèðçÿ, ìÿíèì öðÿéèìè øàä
åëÿäèí.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Äè ñàëàìàò ãàëûí, ìÿí ýåäèðÿì. ßëáÿòòÿ, óøàãëàðû
ìÿêòÿáÿ ýþíäÿðÿðñÿí.
È ñ ð à ô è ë . Áàø öñòÿ, þìðöí óçóí îëñóí. Õàòà-áàëàäàí óçàã îëàñàí.
Ø ÿ ð ÿ ô . Àé ìèðçÿ, êàñûá êîìàñû îëàíäà íÿ îëàð, éàõøû øîðáà áèøèðèðÿì, îòóð, áèð-èêè ãàøûã éåýèíÿí.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîõ, Øÿðÿô õàëà, ÷þðÿéèí áîë îëñóí, ÷îõ ðàçûéàì.
Àíúàã ãàðàíëûã äöøÿíÿäÿê ìÿí ýÿðÿê åâäÿ îëàì.
Ø ÿ ð ÿ ô . Íÿ äåéèðÿì, ñÿí áèëÿí éàõøûäûð.
È ñ ð à ô è ë . Ìèðçÿ, ÿðèçÿíè íÿ âàõò éàçàúàãñàí?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Íÿ âàõò óçàãäûð. Áèð àç ñÿáð åëÿ, âàõòû éàõûíëàøûð. Ùÿëÿ êè, õóäàùàôèç. Ñàëàìàò îëóí. (Ýåäèð.)
È ñ ð à ô è ë . Õîø ýÿëäèí, ýþç öñòÿ ýÿëäèí, þìðöí óçóí îëñóí.
Ñ à ë ì à í (Ìèðçÿ Ùÿñÿíè þòöðöð). Ìèðçÿ, áó ýöí áèð òÿçÿ õÿáÿð
éîõäóð?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éàõøû õÿáÿð âàð. Øóðà ùþêóìÿòèíèí ýÿëìÿñè áèð
ùÿôòÿ ÷ÿêìÿç.
Ñ à ë ì à í . Äåìÿëè, çÿùìÿòêåøëÿðèí ÿçèééÿòëÿðèíèí àõûðûäûð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . ×þðÿêäÿí ñîíðà ýÿëÿðñÿí, òÿçÿ ýÿëÿí ìÿêòóáëàðû
ñÿíÿ ýþñòÿðÿðÿì. Éîëäàøëàðà õÿáÿð âåð, ùàçûðäà äóðñóíëàð. Òÿçÿ õÿáÿðÿ
ýþðÿ Äàüûñòàíäà Øóðà ùþêóìÿòè ãóðóëìóø, ìöñàâàò âÿçèðëÿðèíèí áàøëàðû
çèéàôÿòëÿðÿ ãàðûøûá äöíéàäàí õÿáÿðëÿðè éîõäóð. Úÿáùÿ áöñáöòöí à÷ûãäûð. Øóðà ãîøóíó ìÿìàíèÿòñèç Áàêûéà ýèðÿ áèëÿúÿê.
Ñ à ë ì à í . Áÿëêÿ äÿìèð éîëóíó äàüûòäûëàð?
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Áó ìöìêöí äåéèë. Äÿìèð éîëó ÿìÿëÿëÿðè ùå÷
âÿäÿ áóíà éîë âåðìÿçëÿð. Õöëàñÿ, éîëäàøëàðà äåýèíÿí ùàçûðäà äóðñóí__________
ëàð. Èíãèëàá âàõòû ùÿìèøÿ áèð ãàðûøûãëûã ýþçëÿìÿê îëàð. Áèçèì êÿíääÿ äÿ
450
áèð ïàðà äÿëÿäóçëàðäàí àðà ãàðûøäûðìà ýþçëÿìÿê îëàð. Êÿíääÿ àñàéèøèí
ïîçóëìàñûíà ýÿðÿê áèçèì éîëäàøëàð éîë âåðìÿñèíëÿð.
Ñ à ë ì à í . Ùàçûðäàäûðëàð. Ìöðÿõõÿñ îëóì. Áèð-èêè ñààòäàí ýþðöøÿðèê. (Ãàéûäûð.)
È ñ ð à ô è ë . Ñàëìàí ýåäèð ãóëëóüà. Ïàéûç ýèðÿíÿäÿê äÿ ìÿíè Èìðàí
ýÿçäèðÿð. Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí þìðö óçóí îëñóí. Áÿëêÿ îíóí êþìÿéè èëÿ çÿùìÿòäÿí, ÿçàáäàí ãóðòàðàã.
Ø ÿ ð ÿ ô . Äàùà ãàðàíëûã äöøöð, äóðóí ýåäÿê è÷ÿðè, ìÿí äÿ øîðáàíû
áèøèðèì ýÿòèðèì.
È ñ ð à ô è ë . Àé îüóë, ýÿë ãîëóìäàí éàïûø.
Ñàëìàí îíóí ãîëóíäàí éàïûøûá è÷ÿðè àïàðûð.
Ø ÿ ð ÿ ô (îúàüûí êÿíàðûíäà). Çÿùìÿò, ìÿøÿããÿòëÿ þìöð êå÷èðäèê,
êèðïèéèìèçëÿ îä ýþòöðäöê. Ìèðçÿ äåéÿí äîüðó îëñàéäû, þìðöìöçöí àõûðûíäà èøûãëû ýöí ýþðÿðäèê. Ìèðçÿ éàëàí÷û îüëàí äåéèë.
È ì ð à í . Àíà, øîðáà áèøìÿäè?
Ø ÿ ð ÿ ô . Áèð àçúà ñÿáð åëÿ, îüëóì, èíäèúÿ áèøÿð.
Ñ à ë ì à í (è÷ÿðèäÿí ÷ûõûá áèð ãÿäÿð ýþé öçöíÿ áàõûð). Àíà, î èøûëäàéàí óëäóçó ýþðöðñÿí?
Ø ÿ ð ÿ ô . ×îáàí óëäóçóíóìó äåéèðñÿí, àé áàëà?
Ñ à ë ì à í . Îíó äåéèðÿì. Áàõ, àíà, îíóí áåø ýóøÿñè âàð. Î íÿèíêè áèð
÷îáàíëàðûí, úÿìè ÿëñèç-àéàãñûçëàðûí, ôöãÿðàíûí, êàñûáëàðûí, òÿð òþêöá ÿë
ãàáàðû èëÿ ÷þðÿê ãàçàíàíëàðûí, áèçèì êèìè éîõñóëëàðûí íèúàò óëäóçóäóð.
Áèð âàõò îëàð, áåøýóøÿëè óëäóçóí íóðó ñàéÿñèíäÿ úÿìè çÿùìÿòêåøëÿð âÿ
ôÿãèð-ôöãÿðà õîøáÿõò âÿ ðàùàò éàøàð.
Ø ÿ ð ÿ ô . Î ýöíö ýþðöá, þëñÿéäèì, äÿðäèì îëìàçäû.
Ñ à ë ì à í . Ýþðÿðñÿí, àíà, òåçëèêëÿ ýþðÿðñÿí!
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Ùàúû Áàéðàìûí åâèíèí ãàáàüû. Ùàúû Áàéðàì ÷àðïàéû öçÿðèíäÿ äþøÿêúÿ öñòöíäÿ ÿé-ëÿøìèø, éàíûíäà Ìîëëà Âÿëè. Ãàðøûñûíäà Ñàëìàí âÿ Ìàùìóä àéàã öñòöíäÿ äóðìóøëàð. Ìîëëà Âÿëè, äèçèíèí öñòöíäÿ êàüûç, ÿëèíäÿ ãÿëÿì, àéàüûíûí àëòûíäà
ãÿëÿìäàí ìöíòÿçèð ÿéëÿøìèø.
Ùàúû Áàéðàì (ìîëëàéà). Àõóíä, íåúÿ êè äåéèðÿì, åëÿ äÿ éàçàðñàí.
__________
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áÿëè, áóéóð. (Ùàúû äåäèêúÿ éàçûð.)
451
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿí áó îüëàíû, Ñàëìàí Èñðàôèë îüëóíó áèð èëèí ìöääÿòèíÿ íþêÿð òóòóðàì. Ùÿð áèð èøÿ ýþíäÿðìÿëè îëñàì, áîéóí ãà÷ûðìàìàëûäûð, ùàããû èëäÿ àëòìûø ìàíàò íÿãä ïóë, áèð äÿñò ïàëòàð, áèð úöò ÷àðûã,
éåäèêúÿ ÷þðÿê. Éàçäûí, ãóðòàðäûí?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áÿëè, ãóðòàðäûì.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿíèì ÿâÿçèìäÿí ãîë ãîé.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áàø öñòÿ. (Êàüûçû éàçûá, âåðèð Ùàúû Áàéðàìà.) Áóéóð.
Ù à ú û Á à é ð à ì (êàüûçû ìîëëàäàí àëûá âåðèð Ñàëìàíà). Àë, áó
ñÿíèí ñÿíÿäèí, ãîé úèáèíÿ, éà àïàð âåð àòàí ñàõëàñûí.
Ñ à ë ì à í . Ùàúû, áó êàüûç íàùàãäûð, ñÿíèí ñþçöí ìÿíÿ ñÿíÿääèð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Éîõ, îüóë. Èø ìþùêÿì éàõøûäûð. (Ñàëìàí êàüûçû
àëûá ãîëòóã úèáèíÿ ãîéóð.) Àõóíä, ñÿí äÿ áóíà áèð íÿñèùÿò åëÿ.
Ì î ë ë à  ÿ ë è . Áèëèðñÿí íÿ âàð, îüóë? Áó ýöíäÿí ñÿí, Ùàúû Áàéðàìûí èòàÿòèíÿ êå÷èðñÿí. Ùàúûíûí ÷þðÿéèíè éåéÿúÿêñÿí, îíà ýÿðÿê äöç âÿ
äîüðó ãóëëóã åäèá, èøèíÿ ùàðàì ãàòìàéàñàí. ßââÿëà, ãèéàìÿòäÿ ïåéüÿìáÿðèí ùöçóðóíäà øÿðìèñàð îëàðñàí, èêèíúèñè, áó äöíéàäà éåäèéèí ÷þðÿê
ýþçöíÿ äóðàð.
Ñ à ë ì à í . ßëáÿòòÿ, ìîëëà äàéû, ùÿð àäàì áîéíóíà ýþòöðäöéö èøè
ýÿðÿê äîüðó âÿ äöðöñòëöêëÿ àïàðñûí.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áàðàêàëëàù, îüëóì. Éàõøû äàíûøäûí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìîëëà, áó îüëàíû ìÿí ÷îõäàí õîøëàìûøäûì. Ñèðñèôÿòèíäÿí êàìàëëû îüëàíà îõøàéûðäû. Èíäè ýþðöðÿì êè, ñÿùâ äöøìÿìèøÿì. (Ñàëìàíà) Äîüðóëóãëà ãóëëóã åëÿðñÿí, ùàããûíû àðòûðàðàì, õÿëÿò
âåðÿðÿì, ãóëëóüóíó àðòûðàðàì. Áóíó áèë êè, ñÿíèí øèêÿñò àòàíà, ãîúà àíàíà
ðÿùìèì ýÿëèá, èñòÿìèøÿì ñèçÿ áèð ãÿäÿð ÷þðÿê âåðèì. Ñÿí äÿ î ÷þðÿéèí
ãÿäðèíè áèëìÿëèñÿí. Áóíó äà ñÿíÿ äåéèðÿì, ãóëàüûíäà éàõøû ñàõëà. Î àâàðà
ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿíäÿí âÿ îíóí êèìè úèáëÿðè áîø, àüûçëàðûíû Àëëàù
éîëóíà ãîéóá àõìàã-àõìàã äàíûøàíëàðäàí óçàã îë. Îíëàðäàí àäàìà
çèéàíäàí ñàâàéû áèð øåé äÿéìÿç. Åøèòäèíìè?
Ñ à ë ì à í . Áÿëè, åøèòäèì.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìîëëàíûí íÿñèùÿòè ãóëàüûíäà ãàëñûí.
Ñ à ë ì à í . Áàø öñòÿ.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Èíäè ñÿíè òàïøûðûðàì áó Ìàùìóäà. Ñÿíèí èøèíè
ñÿíÿ áó ýþñòÿðÿúÿêäèð. (Ìîëëàéà) Äè, àõóíä, áóéóð ýåäÿê è÷ÿðè, áèð àç
÷þðÿê éåéÿê.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Éà Àëëàù. (Ãàëõûá ùàúû èëÿ ýåäèð.)
__________
Ìàùìóä áèð ãÿäÿð ùàúû èëÿ ýåäèð. Ùàúû ìîëëàíû è÷ÿðèéÿ áóðàõûá, äþíöá
Ìàùìóäëà áèð ãÿäÿð àùÿñòÿ äàíûøûð.
452
Ì à ù ì ó ä (ãàéûäûð, Ñàëìàíà). Àé ýÿäÿ, Êîðîüëó! Ñÿí èíäèéÿäÿê
íþêÿð÷èëèéèí íÿ îëäóüóíó áèëìÿéèáñÿí. ßëëÿðèíèí ãàáûüû íàçèêäèð. Èíäèéÿäÿê àòàíû êîð åëÿéÿí Àëëàùà øöêöð åëÿéèá, õàëãûí ìöôòÿ ÷þðÿéèíäÿí
éåéèáñÿí. Ìÿí ñÿíÿ íþêÿð÷èëèéèí íÿ îëäóüóíó àíëàäûì êè, ñÿí äÿ þç
èøèíè áèëÿñÿí. Áàõ, áóðàäà ñÿíè èøëÿäÿúÿêëÿð, îíó áèë êè, òÿíáÿë èøëÿñÿí
ñÿíäÿí ãàò-ãàò ãàáûã ñîéàúàãëàð. Àäàìà àëòìûø ìàíàòû ìöôòÿ éåðÿ âåðìÿçëÿð. Áó, äèëÿíèá ãàçàíìàã äåéèë. Áóíà çÿùìÿò ùàããû äåéÿðëÿð. Áó
ñþçëÿðè äÿ ãóëàãëàðûíäà ìþùêÿì ñàõëà. (×àüûðûð.) Àé ýÿäÿ, Ðÿùèì!
(Ðÿíúáÿð Ðÿùèì ýÿëèð.) Áó Êîðîüëóíó þçöíëÿ ýþòöð. Ýåäèí ùàúûíûí
áàüûíûí àéàüûíäàêû ãóðóìóø ÿðèê àüàúûíû éûõûí éåðÿ, áàëòà èëÿ äîüðàéûí,
êþòöéöíäÿí ùÿð áèðèíèç áèð øÿëÿ îäóí ãàéûðûí, ýþòöðöí ýÿëèí.
Ð ÿ ù è ì . Ìàùìóä äàéû, àõû àúûã, áèð òèêÿ ÷þðÿê éåéÿê ýåäÿê.
Ì à ù ì ó ä . Àé ñÿíè àúûíäàí þëÿñÿí! Ýåò Ïÿðèíèñÿéÿ äå, áèð ÷þðÿê
âåðñèí, àïàðûí áàüäà èêèíèç éåéèí. Àõøàìà äà áèøìèøèíèç îëàúàã. Çàëûì
îüëóíóí éåìÿêäÿí ñàâàéû àéðû ôèêðè éîõäóð. (Ýåäèð.)
Ð ÿ ù è ì (Ñàëìàíà). Ýÿë, àé éàçûã, þçöíö éàõøû òÿëÿéÿ ñàëûáñàí.
Ýåäÿê Ïÿðíèñÿäÿí ÷þðÿê àëàã, äöøÿê éîëà.
Ñ à ë ì à í . Ïÿðèíèñÿ êèìäèð.
Ð ÿ ù è ì . Ïÿðèíèñÿ Ìàùìóäóí àðâàäûíûí àäûäûð. Ìàùìóä úÿëëàäûí
áèðèäèð, àðâàäû îíäàí áÿäòÿð. Âåðäèêëÿðè ÷þðÿéèí éàðûñû àðïà îëàúàã, éàðûñû
áóüäà, àäàìûí áîüàçûíäà èëèøèá ãàëàúàã. Àõøàì äà êè äåéèð, áèøìèø
îëàúàã, î äà íåùðÿäÿí ÷ûõìûø àéðàíûí äîâüàñû. Éåéèá áèð ñààòäàí ñîíðà
éåíÿ àúàúàãñàí. Áåëÿëèêëÿ èøëÿ ýþðöì, íåúÿ èøëÿéÿúÿêñÿí. Äþðäúÿ àé,
àðòûã äåìèðÿì, áóíóí éàíûíäà äàâàì ýÿòèðÿ áèëñÿí, ñÿíÿ Ðöñòÿì ïÿùëÿâàí äåéÿðÿì. Éà øèêÿñò îëàúàãñàí, éà õÿñòÿ îëóá þìðöíöí àõûðûíàäÿê áèð áþéðöí öñòÿ éàòàúàãñàí.
Ñ à ë ì à í . Èøëÿéÿ áèëìÿðÿì, ÷ûõûá ýåäÿðÿì.
Ð ÿ ù è ì . Ýåäÿðñÿí, ùàããûí ÿëèíäÿí ÷ûõàð, çÿùìÿòèí äÿ þçöíÿ ãàëàð.
Ñ à ë ì à í . Íåúÿ? Àéáààé ùàãã âåðìÿéÿúÿê?
Ð ÿ ù è ì . Àé áÿäáÿõò, éàçûã! Ìÿâàúèá íÿäèð? Ñÿíè áèð èë òàìàì
èøëÿäÿúÿê, àõûðäà äà ùàããûíûí ÷îõóíó áàëòà ñûíûüûíà, êÿíäèð ãûðûëìàñûíà
÷ûõûá, ÿëèíÿ ÷þïëÿ ÷ÿéèðäÿê âåðÿúÿê.
Ñ à ë ì à í . À êèøè, íÿ éàìàí àäàì èìèø áó!
Ð ÿ ù è ì . Éàèíêè âÿäÿí éàâóãëàøàíäà öñòöíÿ áèð îüóðëóã éûõûá, ùå÷
áèð øàùû äà âåðìÿéÿúÿê. Áÿëêÿ þçöíö äÿ áèð àç áîðúëó ÷ûõàðäàúàã.
Ñ à ë ì à í . Åéáè éîõäóð, áèð íå÷ÿ ýöí äàâàì åòìÿê îëàð.
__________
Ð ÿ ù è ì . Íÿ äåäèí?
453
Ñ à ë ì à í . Äåéèðÿì éàõøû äîëàøìûøàì.
Ð ÿ ù è ì . Ùÿëÿ íÿ âàð êè! Ëÿççÿòèíè ñîíðà ýþðÿúÿêñÿí.
Ñ à ë ì à í . Èíäè ýþðöðñÿíìè êè, Ùàúû Áàéðàì áó äþâëÿòè íÿ éîëëà
ãàçàíûá?
Ð ÿ ù è ì . Êîð êè äåéèëÿì, ÿëáÿòòÿ ýþðöðÿì. Îíóí äþâëÿòèíèí ùàìûñû
áèçèì êèìè ôÿãèð-ôöãÿðàíûí ãàíûäûð. Îíóí áó ýþðäöéöí åâèíèí ïàë÷ûüû
áèçèì ãàíûìûçëà éîüðóëóá.
Ñ à ë ì à í . Áåëÿ àäàìëàðà òÿçÿ äèëäÿ êóëàê äåéèðëÿð.
Ð ÿ ù è ì . Íåúÿ òÿçÿ äèë?
Ñ à ë ì à í . Ìèðçÿ Ùÿñÿí áåëÿ äåéèð.
Ð ÿ ù è ì . Ìèðçÿ Ùÿñÿí éàõøû îüëàíäûð. Áóäóð áèð íå÷ÿ èëäèð êè, îíó
áóðàéà ìöÿëëèì ýþíäÿðèáëÿð. Ùÿìèøÿ ôÿãèð-ôöãÿðàíûí ìÿíôÿÿòèíÿ ÷àëûøûð.
Ñ à ë ì à í . Ðÿùèì, áóäóð íå÷ÿ àéäûð, ìÿí àõøàìëàð ýåäèá Ìèðçÿ
Ùÿñÿíäÿí äÿðñ àëûðàì. Éàõøû éàçûá-îõóìàã þéðÿíìèøÿì. Îíó èíäèéÿäÿê àòàì äà áèëìèðäè. Îíó áèë êè, áó ýöíëÿðäÿ Àçÿðáàéúàíà òÿçÿ
ùþêóìÿò ýÿëÿúÿê. Òÿçÿ ãàéäà-ãàíóí ãîéàúàã. Èø áàøûíäà áóíäàí ñîíðà
èø÷èëÿð, êÿíäëèëÿð îëàúàã. Áÿéëÿðèí, õàíëàðûí, êóëàêëàðûí éåðëÿðèíè, ìöëêëÿðèíè àëûá úàìààòà âåðÿúÿêëÿð.
Ð ÿ ù è ì . Îíó èíäè ùÿð éåðäÿ äàíûøûðëàð. Òÿçÿ ùþêóìÿòèí ýÿëìÿéèíè äÿ úàìààò ýåúÿ-ýöíäöç ýþçëÿéèð. Îäóð êè, ïðèñòàâ äà áèð íå÷ÿ ýöíäöð
ìÿëóì äåéèë ùàðàéà ýåäèá. Éöçáàøû äà ãà÷ûá ýèçëÿíèáäèð.
Ñ à ë ì à í . Äîüðóäàí äà íå÷ÿ ýöíäöð áèçèì éöçáàøû éîõäóð. Äåéèðëÿð øÿùÿðÿ ýåäèáëÿð.
Ðÿùèì. Ñàëìàí, Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí éàíûíà ýåòñÿì, ìÿíÿ äÿðñ âåðÿðìè?
Ñ à ë ì à í . Íèéÿ âåðìèð.
Ð ÿ ù è ì . Îíäà ýåäÿíäÿ ìÿíè äÿ àïàð.
Ñ à ë ì à í . ×îõ éàõøû, àïàðàðàì. Áó àõøàì ýÿë ñÿíè áèð éåðÿ àïàðûì, îðàäà áèçèì ùÿð àõøàì éûüûíúàüûìûç îëóð. Äàíûøûëàí ñþùáÿòëÿðÿ ñÿí
äÿ áèð ãóëàã âåð.
Ð ÿ ù è ì . Íÿ éûüûíúàãäûð?
Ñ à ë ì à í . Ýåäÿðñÿí, ýþðÿðñÿí.
Ðÿùèì. Áàø öñòÿ, îéíàéà-îéíàéà ýåäÿðÿì. Ýÿë ýåäÿê ýþðÿê Ìàùìóäóí àðâàäû íÿ çÿùðèìàð âåðÿúÿê. Ñÿíèí ö÷öí äÿ îðàäàí áàëòà, ÷àòû
ýþòöðÿê.
Ýåäèðëÿð.
Ù à ú û Á à é ð à ì (ìîëëà èëÿ è÷ÿðèäÿí ÷ûõûðëàð). Àõóíä, äîüðóäàí,
__________
úàìààò àðàñûíäà áåëÿ ñþç âàð.
454
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìÿí ñÿíÿ õÿëâÿò äåéèðÿì, áèð àäàì áèëìÿñèí.
Úàìààòûí ãóëàüûíû äîëäóðóáëàð, äåéèðëÿð òÿçÿ ùþêóìÿò ýÿëèð, Øóðà ùþêóìÿòè. Ìöñàâàò âÿçèðëÿðè ùàìûñû ãà÷ìàüà éåð àõòàðûðëàð. Ïðèñòàâëàðû,
íà÷àëíèêëÿðè òóòóá äóñòàã åëÿéÿúÿêëÿð. Ìöëêÿäàðëàðûí åâëÿðèíè, ìöëêëÿðèíè ÿëëÿðèíäÿí àëûá úàìààòà âåðÿúÿêëÿð. Áóíó áó ñààò ùàìû äàíûøûð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Áåëÿ èø îëà áèëìÿç. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, ìÿíèì
çÿùìÿò ÷ÿêèá ãàçàíäûüûì, éà àòà-áàáàäàí ãàëìûø ìöëêöìö ÿëèìäÿí
àëûá âåðñèíëÿð êÿíäèí àú-ýèúëÿðèíÿ?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Äàíûøûëàíà ýþðÿ, ýóéà òÿçÿ ùþêóìÿò äåéèð êè, áÿéëÿðèí âÿ ùàìïàëàðûí äþâëÿòè êàñûá âÿ ôöãÿðàíûí çÿùìÿòèíäÿí òîïëàøûá.
Îíà ýþðÿ îíëàð ÿìëàêûíû ôÿãèð-ôöãÿðàäàí îüóðëàìûø êèìè îëóáëàð âÿ áó
îüóðëàäûãëàðû ìàëû þç ñàùèáëÿðèíÿ, éÿíè ôöãÿðà âÿ êàñûáëàðà ãàéòàðìàëûäûðëàð. Õöëàñÿ, ùàúû, ñÿí äÿ ñÿðâàõò îë.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿíÿ íÿ âàð? Ìÿí ïóë âåðèá, ôÿùëÿ òóòóá èøëÿäèá,
þçöì ö÷öí ýöçÿðàí ãàéûðìûøàì. Áÿé äåéèëÿì, ðÿèééÿòèì éîõ, êÿíäêÿñÿéèì éîõ. Áåø-îí áàø ìàë-ãîéóíóì âàð. Òÿçÿ ùþêóìÿòèí ìÿíèìëÿ
ùå÷ áèð èøè îëà áèëìÿç. Èíäèéÿäÿê íàëîüó ðóñ ïàäøàùûíà, ìöñàâàò ùþêóìÿòèíÿ âåðìèøÿì, èíäè äÿ òÿçÿ ùþêóìÿòÿ âåðÿðÿì. Áóíëàð ùàìûñû î
ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí ãîíäàðìàëàðûäûð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìÿí ñÿíèí ÷þðÿéèíè éåìèøÿì âÿ ñÿíè õÿáÿðäàð åëÿìÿéè äÿ þçöìÿ áîðú áèëèðÿì.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ñàü îë, Àëëàù àòàíà ðÿùìÿò åëÿñèí. Éàõøû îëàð êè,
úàìààòà äà áèð ìÿñëÿùÿò åëÿéÿñÿí, áåëÿ ñþçëÿðÿ èíàíìàñûíëàð. Íÿ ãÿäÿð
îëñà ìîëëàñàí, ñÿíèí ñþçëÿðèí úàìààòûí ãóëàüûíà áàòàð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìÿí áàúàðäûüûì íÿñèùÿòè åëÿéèðÿì.
Ì à ù ì ó ä (ùþâëíàê äàõèë îëóð). Ùàúû, èíäèúÿ êÿíäÿ áèð àòëû ýÿëäè.
Äåéèð, Ãàðàãóëëàð êÿíäèíèí úàìààòû ÿëè àüàúëû, êöðÿêëè òþêöëöá Ðöñòÿì
áÿéèí åâèíè äàðìàäàüûí äàüûòäûëàð. Áÿé äÿ áåø-îí íþêÿðëÿðè èëÿ áèð äàëäàéà ýèðèá úàìààòëà àòûøûð.
Ù à ú û Á à é ð à ì (ãîðõìóø). À êèøè, íÿ äàíûøûðñàí? Àìàíäûð, äåýèíÿí áó ñààò ìÿíèì àòûìû éÿùÿðëÿñèíëÿð, ýåäèì ýþðöì áó íÿ èøäèð. Ìÿíèì
åâèì éûõûëûð. Áèð ùÿôòÿ îëìàç, ýÿëèá ìÿíäÿí äþðä éöç ãûçûë îíëóã áîðú
àëûá àïàðäû. Àìàíäûð, Ìàùìóä, òåç îë, þçöí äÿ àòëàí.
Ì à ù ì ó ä . Áó ñààò. (Éöéöðöð.)
Ù à ú û Á à é ð à ì . Âàé íàìÿðä! Äåéèëÿíëÿð äîüðóéà îõøàéûð, åâèì
éûõûëäû.
__________
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ (è÷ÿðèäÿí ùþâëíàê ÷ûõûð). Àòà, ùàðàéà ýåäèðñÿí?
455
Ù à ú û Á à é ð à ì . Íÿ áîðúóíäóð ùàðàéà ýåäèðÿì? ×ÿêèë ýåò è÷ÿðè.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Àòà, ìÿí äàíûøûüûíûí ùàìûñûíû åøèòäèì. Ýåòìÿ, ñÿíè
þëäöðÿðëÿð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ñàðñàüûí ãûçû, ìÿíè êèì þëäöðÿúÿê?! Ìÿí åëÿ
îíäà þëìöøÿì êè, äþðä ìèí ìàíàò ñàðû ãûçûë ïóëëàðûì ÿëèìäÿí ÷ûõûð.
Ì à ù ì ó ä . Ùàúû, àòëàð ùàçûðäûð.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Ýåòìÿ, àòà, ïóë ñÿíè ãàçàíìàéûð êè, ñÿí ïóëó ãàçàíûðñàí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . ×ÿêèë úÿùÿííÿìÿ, àõìàüûí ãûçû. (Ãûçûíû èòÿëÿéèá
Ìàùìóäëà ýåäèð.)
ÏßÐÄß
Ö×ÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ùÿìèí ùÿéÿò. Ýöëäÿñòÿ ÷àðïàéûíûí öñòöíäÿ ìÿéóñ ÿéëÿøìèø, î éàí-áó éàíà
áàõûð. Ñàëìàí âÿ Ðÿùèì, äàëëàðûíäà îäóí øÿëÿëÿðè, äàõèë îëóðëàð.
Ð ÿ ù è ì . À ùàúû ãûçû, íèéÿ áèêåô îòóðóáñàí?
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Íÿ åëÿéèì, àòàìäàí íèýàðàíàì.
Ð ÿ ù è ì . Áèç ýåäÿíäÿ àòàí åâäÿ èäè. Íåúÿ îëäó?
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Ìàùìóä ýÿëäè, õÿáÿð ýÿòèðäè êè, Ãàðàãóëëàð êÿíäèíèí
úàìààòû áÿéèí åâèíè òþêöëöá äàüûäûðëàð. Ðöñòÿì áÿé äÿ íþêÿðëÿðè èëÿ ìåùòÿðëèéÿ ýèðèá ðÿèééÿòè èëÿ àòûøûð. Àòàì åøèòúÿê àòûíû ìèíèá ÷àïäû. Ãîðõóðàì àòàìû þëäöðÿðëÿð.
Ð ÿ ù è ì . Ãîðõìà, ùå÷ çàä îëìàç. Àòàí òÿê ýåòäè?
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Éîõ, Ìàùìóä äà îíóíëà ýåòäè.
Ñ à ë ì à í . Ðÿùèì ãàðäàø, äåéÿñÿí Áàêûäà òÿçÿ ùþêóìÿò äèêÿëèá.
Ìöñàâàò éûõûëäû. Áèç áóíó áèð ùÿôòÿ áóíäàí ñîíðà ýþçëÿéèðäèê. ×îõ òåç
îëäó. Éàøàñûí éîëäàøëàð.
Ð ÿ ù è ì . Íåúÿ éîëäàøëàð?
Ñ à ë ì à í . Øóðà ùþêóìÿòèíäÿ áþéöê-êè÷èê éîõäóð, ùàìû éîëäàøäûð.
Áóíäàí ñîíðà ìÿí äÿ ñÿíÿ éîëäàø Ðÿùèì äåéÿúÿéÿì.
Ð ÿ ù è ì . Ìÿí äÿ ñÿíÿ éîëäàø Ñàëìàí.
Ñ à ë ì à í . Éîõ, Ìàùìóä ìÿíÿ àä ãîéäó: Êîðîüëó. Î ìÿíèì àòà__________
ìûí êîðëóüóíà ñàòàøäû. Àììà àä ìÿíèì ÷îõ õîøóìà ýÿëäè.
456
Ð ÿ ù è ì . Éàõøû, éîëäàø Êîðîüëó.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Àé Ðÿùèì, íÿ ñþéëÿéèðñèíèç, òÿçÿ äèë äàíûøûðñûíûç?
Ð ÿ ù è ì . Òÿçÿ äèëäèð. Áèð àçäàí ñîíðà ñÿí äÿ þéðÿíÿðñÿí. Áóðàéà
áàõ, àé Ýöëäÿñòÿ, àõû ñÿí áèð éàõøû ãûçñàí. Ñÿí àòàíûí úàíû, áèð àç áèçÿ àòàí
éåéÿí ÷þðÿêäÿí ýÿòèð éåéÿê, àúûíäàí þëöðöê. Ìÿí éåíÿ þéðÿíìèø úàíàì,
áó éàçûã Êîðîüëóíóí èøè ëàï õàðàáäûð. Ìàùìóä âåðäèéè àðïàëû ÷þðÿê èëèøèá
áîüàçûíäà ãàëûð.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Éàõøû, áó ñààò ýåäèì ýÿòèðèì.
Ð ÿ ù è ì . Ñÿíè ýþðöì áîéà-áàøà ÷ûõàñàí, ÷þðÿéèí öñòöíÿ áèð àç
éàâàíëûã äà ãîé.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Éàõøû. Íÿìè áàüëû îëìàñà éàâàíëûã äà ýÿòèðÿðÿì.
(Ýåäèð.)
Ð ÿ ù è ì . Áèëèðñÿíìè, éîëäàø Êîðîüëó, áó íåúÿ éàõøû ãûçäûð! Ùå÷ àòàñûíà îõøàìàéûá. Áó îëìàñà áèç áóðàäà àúûíäàí ãûðûëàðûã. Ìÿëóí îüëó
ìÿëóí Ùàúû Áàéðàì áèçÿ àðïàëû ÷þðÿêëÿ àéðàí äîâüàñûíäàí áàøãà áèð øåé
âåðìèð. Ùàúû Áàéðàìäàí áÿäòÿð äÿ îíóí ñàü ÿëè Ìàùìóääóð. Àüàíûí ìàëû
ýåäèð, ìóçäóðóí úàíû. Áèçÿ, äöøÿíäÿ, áèð ãûðûã ÿò âåðèëÿíäÿ ýþçö ÷ûõûð.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ (è÷ÿðèäÿí ÷ûõûð). Àëà, éåéèí, áó ÷þðÿê, áó äà éàü-øîð.
Àòàì êàðûõäûüûíäàí íÿìèíèí ãàïûñûíû à÷ûã ãîéóá ýåäèáäèð.
Ð ÿ ù è ì . Âåð áóðàéà. Áÿõòèìèç êÿñèá. Àë, Êîðîüëó, Ýöëäÿñòÿíèí
äþâëÿòèíäÿí äîéóíúà éåéÿê.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ (Ñàëìàíà). Ñÿíèí àäûí Êîðîüëóäóð?
Ñ à ë ì à í . Éîõ, Ñàëìàíäûð. Ìàùìóä äàéû ìÿíèì àäûìû Êîðîüëó
ãîéäó. Ìÿí, êîð Èñðàôèë êèøèíèí îüëóéàì. Àììà áó àä ìÿíèì õîøóìà
ýÿëäè. Èñòÿéèðÿì åëÿ áóíäàí ñîíðà ùàìû ìÿíÿ Êîðîüëó äåñèí.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Ìÿí äÿ Êîðîüëó äåéèì?
Ñ à ë ì à í . Åëÿ ùàìû äåñèí.
Ý ö ë ä ÿ ñ ò ÿ . Éàõøû. (Ýåäèð.)
Ð ÿ ù è ì (Ñàëìàíà). Äè ýÿë îòóð ÷þðÿê éåéÿê.
×àðïàéûíûí öñòöíäÿ ãàáàã-ãàðøû ÿéëÿøèá ÷þðÿê éåéèðëÿð.
Ñ à ë ì à í . Éå, éîëäàø, þç ìàëûí êèìè éå.
Ð ÿ ù è ì . ßëáÿòòÿ, þç ìàëûìäûð.
Ñ à ë ì à í . Àé Ðÿùèì, áåëèì áåëÿ ïèñ àüðûéûð êè.
Ð ÿ ù è ì . Îäóí øÿëÿñèíäÿí áåëèíÿ àüûðëûã äöøöá.
Ñ à ë ì à í . Çèéàíû éîõäóð. Áó ýöí ìÿíèì áåëèì àüðûéàð, ñàáàù äà
__________
áàøãàëàðûíûí. Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
457
Ð ÿ ù è ì . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
Ñ à ë ì à í . Ðÿùèì, ñåâèíäèéèìäÿí ÷þðÿê éåéÿ áèëìèðÿì. Ýÿë áèð
þïöøÿê.
Ð ÿ ù è ì . Ýÿë!
Þïöøöðëÿð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è (ìöçòÿðèá ùàëäà äàõèë îëóð). Ðÿùèì, Ùàúû Áàéðàì
åâäÿäèð?
Ð ÿ ù è ì . Ùàúû Ãàðàãóëëàðà ýåòäè.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìàùìóä ùàðàäàäûð?
Ð ÿ ù è ì . Î äà îíóíëà ýåòäè. Ìîëëà ÿìè, áóéóð ÷þðÿê éåéÿê.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ðÿùìÿòëèê óøàüû, ÷þðÿê íÿäèð?! Ìîëëàíûí éàäûíäàí
÷þðÿê äÿ ÷ûõûá, ñó äà ÷ûõûá. Ãàðàãóëëàðäàí ýÿëÿí àòëû íÿ äàíûøûáñà,
êÿíäèí úàìààòû áèð-áèðèíÿ ãàðûøûá, áóäóð, ùàìûñû áóðàéà ýÿëèð.
Úàìààò úàâàí, ãîúà éàâàø-éàâàø ñÿùíÿéÿ ýÿëèðëÿð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (ÿëëÿðèíè þë÷ÿðÿê âÿ î éàí-áó éàíà áàõàðàã).
Ãàðäàøëàð, êèøèëÿð äîüðó äàíûøûðëàð. Íÿ ñÿáÿáÿ áèç èøëÿéÿê, áÿéëÿð, õàíëàð, ùàúûëàð éåéèá êþêÿëñèíëÿð? Îíëàð äà áèçèì êèìè àäàì äåéèëëÿðìè?
Èøëÿñèíëÿð, ÿëëÿðèíèí ÿìÿéèíè éåñèíëÿð. Íÿ äåéèðñèíèç, ãàðäàøëàð?
Á è ð í å ÷ ÿ ñ ÿ ñ . Äîüðóäóð, äîüðóäóð, áåëÿäèð êè âàð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Úàìààò, áèð ãÿäÿð ñàêèò îëóí. (Ùàìû ñàêèò îëóð.) Î
Ãàðàãóëëàðäàí ýÿëÿí îüëàí áóðàäàäûðìû?
Î ü ë à í (éåðèéèð èðÿëè). Áÿëè, áóðàäàéàì.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ñþéëÿ ýþðÿê áó íÿ õÿáÿðäèð ýÿòèðèáñÿí?
Î ü ë à í . Áèçèì êÿíäëèëÿðäÿí áèðèñè íå÷ÿ èë èäè ýåòìèøäè Áàêûéà.
Îðàäà íåôò ìÿäÿíëÿðèíäÿ èøëÿéèðäè. Î, áó ñÿùÿð Áàêûäàí ýÿëèá õÿáÿð
ýÿòèðäè êè, Áàêûäà òÿçÿ ùþêóìÿò ãóðóëäó. Äåéèð: ïðèñòàâëàðû, ãàëàáÿéèíè,
ãóáåðíàòû – ùàìûñûíû òóòóá äóñòàã åëÿäèëÿð. Âàðëûëàðûí, òàúèðëÿðèí, ìöëê
ñàùèáëÿðèíèí âàð-éîõëàðûíû ñèéàùûéà âóðóá ÿëëÿðèíäÿí àëûáëàð. Úàìààòà,
ôÿãèð-ôöãÿðàéà, èø÷èëÿðÿ ïàéëàøäûðàúàãëàð. Áó õÿáÿðè åøèäÿí òÿê úàìààò
òþêöëäö Ðöñòÿì áÿéèí åâèíèí öñòöíÿ. Äåäèëÿð, áÿéèí ùÿð íÿ ìàëäþâëÿòè âàð ÿëèíäÿí àëûá úàìààòà ïàéëàøäûðàúàüûã. Áÿé äÿ ìåùòÿðëèéÿ
ýèðèá îíëàðëà àòûøûð. Ìÿíè áóðàéà ýþíäÿðèá äåäè, ýåò, Ùàúû Áàéðàìà õÿáÿð âåð, áàøûíûí ÷àðÿñèíè ãûëñûí, áèð áåëÿ ýöí äÿ îíóí âàð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áåëÿäèð êè âàð. Ùàúû Áàéðàì èíäèéÿäÿê áó úàìààòûí ãàíûíû ñîéóáäóð. Áó äþðä îéìàãäà áèð íÿôÿð âàðìû êè, îíà áîðúëó
__________
îëìàñûí? Íÿ ãÿäÿð ïóë âåðèðëÿð ìöàìèëÿñèíèí àëòûíäàí ÷ûõà áèëìèðëÿð.
458
Áóðàäà áèð Ùàúû Áàéðàì äåéèë, îíäàí ñàâàéû äà íå÷ÿ ùàìïà âàð.
Ùàìûñû ýÿðÿê úÿçàëàðûíà ÷àòñûíëàð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ìÿñÿëÿí, Ùàúû Íîâðóç.
Ö ÷ ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Õÿäèúÿ îüëó Ìÿøÿäè ßùìÿä.
Ä þ ð ä ö í ú ö ê ÿ í ä ë è . Úÿáðàéûë îüëó Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Úàìààò, áèð ñàêèò îëóí. (Ùàìû ñàêèò îëóð.) Ñèç Àëëàù,
ïåéüÿìáÿðÿ, øÿðèÿòÿ èíàíûðñûíûç, éà éîõ? Õóäàâÿíäè-àëÿì ýþéäÿí
Ãóðàí ýþíäÿðèá âÿ îíóí ïåéüÿìáÿðëÿðè äÿ áèçÿ øÿðèÿò ãîéóá ýåäèáëÿð.
Áèçèì ùàìûìûçûí áàøû î øÿðèÿòÿ áàüëûäûð. Ùÿð øÿõñèí ðóçèñèíè Àëëàù þçö
âåðèð. Áÿçè øÿõñëÿðÿ õóäàâÿíäè-àëÿì ìÿñëÿùÿò áèëèá ÷îõ ðóçè âåðèð,
áÿçèëÿðèíÿ àç. Áó ùàìûñû îíóí þç ãöäðÿò ÿëèíäÿäèð. Þçýÿíèí ìàëûíà ãÿñä
åäÿí úÿùÿííÿìèí îäóíó áó äöíéàäà þçö ö÷öí ñàòûí àëûð. Ùàúû Áàéðàìûí äà, Ùàúû Íîâðóçóí äà âÿ î áèðèëÿðèíèí äÿ äþâëÿòè Àëëàù òÿðÿôèíäÿí âåðèëìèø âÿ îíëàðà ãÿñä åäÿíëÿð êàôèðëÿðëÿ áèð éåðäÿ ãèéàìÿòÿ ýåäÿúÿêëÿð. Áàêûäàí ýÿëÿí îüëàíûí ñþéëÿäèéè éàëàíäûð, áåëÿ éàëàíëàðà èíàíûá,
äèíèíèçè, èìàíûíûçû ÿëäÿí âåðìÿéèí.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (éàíûíäàêûíà). Ýþð íåúÿ àüçûíäàí îä òþêöð!
Ýþðöíöð úèáèíÿ çèéàíäûð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . ßëáÿòòÿ, úèáèíÿ çèéàíäûð. Îíóí ýþáÿéèíèí ïèéè
ùàúûëàðûí ïëîâóíäàí äåéèëìè?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è (Ãàðàãóëëàðäàí ýÿëÿíÿ). Îüëàí, î Áàêûäàí ýÿëÿí,
òÿçÿ ùþêóìÿòäÿí äàùà íÿ ñþéëÿéèð? Áó éåíÿ ïàäøàù ùþêóìÿòèäèð, éà
áàøãà áèð øåéäèð?
Îüëàí. Õåéð, àõóíä, áó ùþêóìÿòÿ Øóðà ùþêóìÿòè äåéèðëÿð. (Úàìààò
àðàñûíäà ñÿñëÿð: Øóðà ùþêóìÿòè, Øóðà ùþêóìÿòè!) Áó ùþêóìÿòèí ãîøóíó
äà, îíóí ñþçöíÿ ýþðÿ, ïàäøàù ãîøóíóíà áÿíçÿìèð. Äåéèð: ñàëäàòëàð
áþéöêëÿðèíÿ âÿ áþéöêëÿð ñàëäàòëàðà éîëäàø äåéèðëÿð. Äåéèð: áó ñààò
Áàêûäà ùàìû áèð-áèðèíÿ éîëäàø äåéèð. Ñàëäàòëàðûí áàøëàðûíäà øàïêà éîõäóð, ïàïàãëàðû ÿçýèë ÷åøíèñèíäÿäèð âÿ àëûíëàðûíäà äà áåøýóøÿëè óëäóç âàð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ñÿäÿãÿ éà ðÿñóëàëëàù, ñÿäÿãÿ éà ðÿñóëàëëàù! Ùÿçÿðàò, ùÿäèñäÿ áóéóðóðëàð êè, áèð çàìàí ýÿëÿúÿê, úàìààò äèíäÿí, èìàíäàí, ðóùàíèëÿðäÿí óçàãëàøàúàã. Î çàìàí äÿúúàë çöùóð åäÿúÿê âÿ õàëã
äèíè, èìàíû óíóäóá îíóí äàëûíúà ýåäÿúÿê. Éàçûðëàð êè, äÿúúàëûí ãîøóíëàðûíûí àëûíëàðûíäà áèðúÿ ýþçëÿðè îëàúàã. Áó ùàìàí áåøýóøÿëè óëäóçäóð
êè, áóéóðóáëàð âÿ èëëàùè èíñàí áèð ýþçëö îëìàç. Àìàíäûð, úàìààò, äèíè,
ìÿçùÿáè, èìàíû óíóäóá áó äÿúúàë ãîøóíóí äàëûíà äöøìÿéèí. Ñîíðà ïåø__________
ìàíëûã éåðèíè àëìàç.
459
Ú à ì à à ò à ð à ñ û í ä à ñ ÿ ñ . Ìèðçÿ Ùÿñÿí ýÿëèð! Ìèðçÿ Ùÿñÿí
ýÿëèð! Ýþðÿê áó èøÿ î íÿ äåéÿúÿê.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í (äàõèë îëóá, ÷ûõûð ÷àðïàéûíûí öñòöíÿ). Úàìààò!
Áàêûäàí èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòèíèí ãóðóëìàñûíûí õÿáÿðè áó ýöí áóðàéà
äà ÷àòäû. Ìÿí åøèòäèì êè, ñèç Ãàðàãóëëàð õàëãû êèìè àüëûíûçû óäóçóá,
áóðàäàêû âàðëûëàðûí åâëÿðèíè, ìàëëàðûíû òàëàí åëÿìÿê èñòÿéèðñèíèç. Ãàðàãóëëàð áþéöê ñÿùâ åëÿéèáëÿð, îíëàð þç ÿëëÿðè èëÿ þç ìàëëàðûíû äàüûäûðëàð.
Äîüðóäóð, òÿçÿ ùþêóìÿòèí ãàíóíà ýþðÿ âàðëûëàðûí ÿëëÿðèíäÿêè äþâëÿò,
ìàë ýÿðÿê úàìààòà âåðèëñèí, àììà áó äà ãîë çîðó èëÿ, ýöúíÿí, ýöúëöêäÿ îëìàç, ãàíóí öçðÿ îëàð. Çîðëà åâ äàüûòìàüû, ìàë äàüûòìàüà ùå÷ áèð
ùþêóìÿò ãÿáóë åòìÿç, õöñóñÿí, Øóðà ùþêóìÿòè. Ýåäèí, ñàêèò ÿéëÿøèí
åâëÿðèíèçäÿ. Áó ýöíëÿðäÿ ùþêóìÿò òÿðÿôèíäÿí àäàìëàð ýÿëèá, íåúÿ êè
ëàçûìäûð òÿäáèðëÿð åäÿðëÿð âÿ ãàíóí öçðÿ äÿ âàðëûëàðûí ÿëëÿðèíäÿêè ìàëÿìëàêû úàìààò èõòèéàðûíà âåðÿðëÿð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ñàü îëñóí Ìèðçÿ Ùÿñÿí! Àüûëëû ñþç äåéèð.
Úàìààò, äàüûëûí ýåäÿê åâëÿðèìèçÿ.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Àíúàã ýþçÿò÷è ãîéìàëûñûíûç êè, Ùàúû Áàéðàì âÿ
î áèðè ùàìïàëàð êÿíàðà ìàë ãà÷ûðìàñûíëàð. Áóðàäà áèð íå÷ÿ àäàì òÿéèí
åòìÿëèñèíèç.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áèç ñÿíÿ èíàíûðûã, ùÿð êÿñè ñÿí òÿéèí åòñÿí, áèç
ðàçûéûã.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . ×îõ éàõøû. Áèðè Ñÿôè, áèðè Ñÿôÿð îüëó Úàááàð, áèðè
Äöíéàìàëû, áèðè Øåéõàëû, áèðè Ðÿùèì, áèðè äÿ Èñðàôèë îüëó Ñàëìàí, ùàìûíûçäàí éîõñóë Ñàëìàí îëäóüóíäàí, îíó ñå÷èëÿíëÿðÿ áàø÷û òÿéèí åëÿéèðÿì.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ðàçûéûã, ðàçûéûã!
Ð ÿ ù è ì . Ìèðçÿ Ùÿñÿí, áóðàäà Ñàëìàíûí àäûíû äÿéèøèá Êîðîüëó
ãîéóáëàð.
Ñ à ë ì à í . Ìÿíÿ áóíäàí ñîíðà ùàìû Êîðîüëó äåñèí
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éàõøû, ñÿíèí àäûí îëäó Êîðîüëó. Öìèäâàðàì êè,
Øóðà ùþêóìÿòèíèí éîëóíäà Êîðîüëó êèìè ùöíÿð ýþñòÿðÿúÿêñÿí.
Ñ à ë ì à í . Ìÿí Øóðà ùþêóìÿòèíèí éîëóíäà ùÿð äÿãèãÿ þëìÿéÿ
ùàçûðàì.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àé ñàü îë, Êîðîüëó!
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Äè äàüûëûí, ýåäèí åâëÿðèíèçÿ. Ñå÷èëÿí àäàìëàð äà
èøëÿðèíäÿ îëñóíëàð.
Ñ à ë ì à í (Ìèðçÿ Ùÿñÿíÿ). Ìèðçÿ, úàìààòà áèð ñþçöì âàð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . ×ûõ áóðàéà, ìÿíèì éàíûìà. Áó ñÿíèí áèðèíúè
__________
÷ûõûøûí îëñóí.
460
Ñ à ë ì à í (÷ûõûð ÷àðïàéûíûí öñòöíÿ). Úàìààò! Ñèçèí àðàíûçäà Ìîëëà
Âÿëè êèìè àðà ãàðûøäûðàíëàð âàð. Ùàìïàëàðûí óøàãëàðû, ùÿì÷èíèí îüðó,
äÿëÿäóçëàð âàð êè, àðà ãàðûøäûðûá, úèáëÿðèíè äîëäóðìàüà ÷àëûøàúàãëàð. Îíà
ýþðÿ êÿíäèí ñàêèòëèéèíè ýÿðÿê êÿíäèí úàâàíëàðû þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðñöíëÿð.
Á è ð ú à â à í î ü ë à í . Ìÿí ùàìû êÿíä úàâàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ñþç
âåðèðÿì êè, êÿíääÿ íåúÿ êè ëàçûìäûð, ðàùàò âÿ ôàðàüàòëûã ýþçëÿíèëÿúÿê.
Ñ à ë ì à í . Ñàü îë, éîëäàø. ßëàâÿ, ùàìïàëàðûí íþêÿðëÿðè, ðÿíúáÿðëÿðè, ÷îáàíëàðû, íàõûð÷ûëàðû âÿ áàüáàíëàðû áèëñèíëÿð êè, îíëàð ùàìûñû çÿùìÿòêåøëÿð áàëàëàðûäûðëàð âÿ ãîðóäóãëàðû ìàë, äþâëÿò úàìààòûí ìàëûäûð.
Ýÿðÿê áèð ãîéóíóí, áèð ãóçóíóí, áèð ãàðàìàëûí òÿëÿô îëìàñûíà éîë âåðìÿñèíëÿð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ñàü îë, Êîðîüëó, ñàü îë!
Ñ à ë ì à í . Äè ýåäèí åâèíèçÿ, ðàùàò îòóðóí. Ñå÷èëÿíëÿð ãàëñûí áóðàäà,
äàíûøûá ìÿñëÿùÿòëÿøÿê. Ìèðçÿ Ùÿñÿí äÿ áèçèìëÿ ãàëñûí.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Õóá, ãàëàðàì.
Úàìààò äàüûëûð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è (äàëúà, ÿëëÿðèíè éóõàðû ãîâçàìûø ýåäèð). Õóäàéà, ïÿðâÿðäèýàðà, äèíäÿí, èìàíäàí óçàãëàøìûø áÿíäÿëÿðèíè þçöí ùàãã éîëà
äÿëàëÿò åëÿ.
ÏßÐÄß
ÄÞÐÄÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ìîëëà Âÿëèíèí åâèíäÿ èúëàñ. Úÿì îëìóøëàð: Ùàúû Áàéðàì, Ùàúû Íîâðóç, Ìÿøÿäè
ßùìÿä, Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè âÿ êÿíäèí ñàèð ùàìïà âÿ àüñàããàëëàðû.
Ù à ú û Í î â ð ó ç (ìîëëàéà). À Ìîëëà Âÿëè, ñÿí, íÿ ãÿäÿð îëñà, äöíéà ýþðìöø áèð àäàìñàí. Òÿáðèç, Òåùðàí êèìè áþéöê øÿùÿðëÿð ýþðöáñÿí.
Íå÷ÿ èë Êÿðáÿëàäà äÿðñ îõóéóáñàí. Àëëàùûí åëìèíäÿí õÿáÿðèí âàð. Áèðúÿ
ñþéëÿ ýþðÿê, áó ýÿëÿí ùþêóìÿò íåúÿ ùþêóìÿòäèð? Ùàðàäàí ýÿëèá? Íåúÿ
çàêîíëàð ýÿòèðèáäèð?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ãàáàãúà áèð Ùàúû Áàéðàì äàíûøñûí ýþðÿê Ãàðàãóëëàðäà
íÿ ýþðöá, íÿ åøèäèá. Ñîíðà ìÿí äÿ þç ñþçöìö äåéÿðÿì.
__________
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàúû Áàéðàì, ñþéëÿ ýþðÿê.
461
Ù à ú û Á à é ð à ì . Úàìààò, ìÿí ýþðäöéöìö ùå÷ êàôèð áÿíäÿ ýþðìÿñèí. Ýåòäèì ýþðäöì éàçûã Ðöñòÿì áÿéèí åâèíè úàìààò äþðä òÿðÿôäÿí áöðöéöá. Ãàïûñûíäà íÿ ãÿäÿð àòû, ìàëû âàð èäè, ãîâóá àïàðûáëàð.
Ãîéóíëàðûí ñöðöñö èëÿ äöçäÿí éîõ îëóá. Áÿé þçö áèð íå÷ÿ íþêÿðëÿ åâÿ
ýèðèá, àòûøûðëàð. Ìÿí äàùà éàâóüà ýåäÿ áèëìÿäèì. Àòû äþíäÿðäèì Ùàúû
Ìóðòóçàíûí åâèíÿ. Ýþðäöì êèøèíèí ðÿíýè ãà÷ûá, áÿäÿíè òèòðÿéèð. Ìÿíè
ýþðÿíäÿ ðÿíýè öçöíÿ ýÿëäè. Õÿáÿð àëäûì: àé ùàúû, áó íÿ èøäèð? Äåäè: íÿ
äàíûøûì? Îíó áèëèðÿì êè, áèð áåëÿ ýöí äÿ ìÿíèì âÿ ñÿíèí ö÷öí âàð.
Ùàúû Íîâðóç. Ïÿðâÿðäèýàðà, éàðàòäûüûí áÿíäÿëÿðèí ôèêðèíè þçöí ÷ÿê.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Õàëã Àëëàùäàí öç äþíäÿðèá, íàìàç ãûëìàç, îðóú
òóòìàç, Àëëàù äà ýþéäÿí áÿëà ýþíäÿðÿð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ãîéóí êèøè ñþçöíö ãóðòàðñûí. Ùàúû Áàéðàì, ñþéëÿ
ýþðÿê àõûðû íåúÿ îëäó?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Àòûøìà íå÷ÿ ñààò ýåäÿíäÿí ñîíðà áèðäÿí êÿñèëäè.
Áèç äåäèê êè, éÿãèí Ðöñòÿì áÿéè äÿ þëäöðöðäöëÿð, êöëôÿòèíè äÿ ãûðäûëàð.
Ñîíðà õÿáÿð ýÿëäè êè, ãÿôëÿòÿí úàìààò ùöúóìó äàéàíäûðûá, ùÿð êÿñ
åâèíÿ ÷ÿêèëäè. Ñÿáÿáèíè ñîðóøäóì, äåäèëÿð: ñèçèí ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí ñèôàðèøèíÿ ýþðÿ úàìààò àòÿøè äàéàíäûðäû. Àíúàã êÿíäèí íå÷ÿ úàâàíëàðû Ðöñòÿì áÿéèí åâèíèí ÿòðàôûíäà ãàðîâóëäà äóðóáëàð âÿ ìàë-ãîéóíó
äà òîïëàéûá áåø íÿôÿð ôöãÿðàäàí ñå÷èëìÿ âÿêèëëÿðÿ òàïøûðûáëàð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Éàõøû, Ìèðçÿ Ùÿñÿí ãîòóð ìöÿëëèìèí áèðè, úèáèíäÿ áèð ãÿïèê ïóëó éîõ, íÿ áþéöê øåé îëóáäóð êè, úàìààò þç àüñàããàëëàðûíû ãîéóá, îíóí àüçûíà áàõûðëàð?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Èíäè ÿééàì áåëÿäèð. Äàùà àüñàããàëëàðà ãóëàã âåðÿí
éîõäóð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Âàõòà êè áèð Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí ñþçö èëÿ úàìààò ùàããûìûçäà áèëäèéèíè åëÿéÿúÿê, äàùà áèç íÿ äóðóá áàõûðûã? Âàõò èêÿí áàøûìûçûí ÷àðÿñèíè ãûëàã.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Áàøûìûçûí ÷àðÿñè, áàø ýþòöðöá áó âèëàéÿòäÿí
ãà÷ìàãäûð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Éîõ, åëÿ äåéèë. Áàøûìûçûí ÷àðÿñè Ìèðçÿ Ùÿñÿí
êèìè ëîòó-áàìáûëûëàðû, àú-ýèúèêëÿðè àðàäàí ýþòöðìÿêäèð. Úèá áîø, ãàðûí
áîø, áàø áîø. Áèëìèðÿì î íÿ àòûëûá-äöøöð.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Îíó ìÿí þùäÿìÿ àëûðàì.
Ù à ú û Í î â ð ó ç (ìîëëàéà). Àõóíä, áó èøÿ ñÿí íÿ äåéèðñÿí?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìÿí îíó äåéÿ áèëÿðÿì êè, î ìöðòÿääèð âÿ ãàíû ùà__________
ëàëäûð. Îíó þëäöðÿí ìöñÿëìàíà áåùèøò âàúèáäèð.
462
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ìîëëà Âÿëè, áèð äå ýþðÿê, áó ùþêóìÿò ùàããûíäà
êèòàáäà, Ãóðàíäà áèð õÿáÿð âàðìû?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áÿëè, âàð. Ìÿí äöíÿí éûüûíúàãäà äà äåäèì, éåíÿ
òÿêðàð åëÿéÿ áèëÿðÿì. Áó ýÿëÿíëÿð, áèçÿ ùÿäèñäÿ õÿáÿð âåðèëÿí äÿúúàëûí ãîøóíóäóð. Îíóí äàëûíúà ýåäÿíëÿð áèäèí âÿ áèèìàíëàðäûð. Áóíëàðûí
ôèêðè ñÿðâÿòäàðëàðûí ÿìëàêûíû, ïóëóíó âÿ ìàëûíû ÿëëÿðèíäÿí àëûá ôöãÿðàéà âåðìÿêäèð, ÷öíêè õàëãûí ÿêñÿðè êàñûáäûð, ÷îõ àäàìëàð ìöôòÿ äþâëÿòÿ
ñóñàéûá úÿì îëàúàãëàð. Áèçèì áîðúóìóç áóíëàðûí äÿôè ö÷öí ùÿð éîëëà
÷àëûøìàãäûð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Úàìààò ýÿðÿê ñèëàùëàíûá áó êàôèð
ãîøóíóíóí ãàðøûñûíà ÷ûõñûí.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . ßëáÿòòÿ ëàçûìäûð. Áóðàäà úàùàä âàúèá ýÿëèð. Áåëÿ
ìöùàðèáÿäÿ þëÿíëÿð ùàìûñû øÿùèä çöìðÿñèíäÿ îëàúàãëàð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Áó éîëäà ùàìû ýÿðÿê ìàëûíäàí-úàíûíäàí êå÷ñèí.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Ùå÷ êÿñ áîéóí ãà÷ûðìàç.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàìûìûç áàúàðäûüûìûç ãÿäÿð áó éîëäà ïóë ãîéìàüà ùàçûðûã.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Úàâàíëàðà åòèáàð éîõäóð. Îíëàðûí ùàìûñû Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí þçö èëÿ äóðóá-îòóðóðëàð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Úàâàíëàð ùàìûñû àõìàã äåéèëëÿð. Ìÿí þçöì èêè
îüëóìëà áîéíóìà êÿôÿí ñàëûá ýåäÿðÿì.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ìÿí ìîèçÿ åëÿðÿì, íÿñèùÿò åëÿðÿì. Ùàìû éåêäèë,
éåêúÿùÿò áó éîëäà ãàí òþêìÿéÿ àìàäÿ îëàð.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè äîüðó ñþç äåéèð, úàâàíëàðà áåë áàüëàìàã ÷ÿòèíäèð. Îíëàð áèçèì êèìè àüñàããàëëàðû, àõóíä êèìè
àëèìëÿðè áóðàõûá ýåäèá Ìèðçÿ Ùÿñÿí êèìè áîøáîüàçëàðûí ñþçöíÿ áàõàúàãëàð.
Ì î ë ë à (Ìÿøÿäè ßùìÿäÿ). Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí ùàããûíäà ôèêèð ÷ÿêìÿéè
èíäè þçöí þùäÿíÿ àëäûí.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Àëìûøàì, ñþçöìöí äÿ öñòöíäÿ äóðàúàüàì.
Ì î ë ë à  ÿ ë è â ÿ ã à ë à í ë à ð û . ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ñàáàùäàí úàìààòûí àðàñûíà àäàì ñàëûá, ãöââÿò
ùàçûð åëÿìÿëèäèð. Ñþç ëàçûì îëàí éåðäÿ ñþç, ïóë ëàçûì îëàí éåðäÿ ýÿðÿê
ïóë ìöçàéèãÿ îëóíìàñûí.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Ùàúû Áàéðàì, ñÿí íèéÿ áèð ñþç äåìèðñÿí?
Ùàúû Áàéðàì. Ñèç þç èøèíèçäÿ îëóí, ìÿí äàíûøàúàüûì âàõòû áèëèðÿì.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Úàìààòû áàøà ñàëìàëûñûíûç êè, òÿçÿ ùþêóìÿòèí ãÿðàðûíà ýþðÿ, áèçèì àðâàäëàðûìûç ùàìûñû ðóñ àðâàäëàðû êèìè áàøëàðûíû à÷__________
ñûíëàð. Ãûçëàð îüëàíëàðëà ýåäèá ìÿêòÿáëÿðäÿ äÿðñ îõóñóíëàð.
463
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Áó áèàáûð÷ûëûüû êèìèí íàìóñó ãÿáóë
åäÿ áèëÿð?
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàìûìûç ãûðûëìàüà ùàçûðûã.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Õóäàâÿíäè-àëÿìäÿí ñèçèí áó ýþçÿë èãäàìàòûíûçà
òîôèã èñòÿéèðÿì. Àìèí éà ðÿááöëàëÿìèí.
ÏßÐÄß
ÁÅØÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êÿíä èäàðÿñè ãûðìûçû áàéðàãëà áÿçÿíìèø. Õàëã, úàâàí âÿ ãîúà, èäàðÿíèí ãàðøûñûíäà òîïëàøìûø. Èäàðÿíèí ãàáàüûíäà ãûðìûçû þðòöêëö áèð ìàñà âÿ áèð íå÷ÿ ñàíäàëéà
ãîéóëìóø.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (éàíûíäàêûíà). Àé Ñÿôèãóëó, áó øÿùÿðäÿí ýÿëÿí,
ùÿð êÿñ èñÿ, ýÿðÿê ÷îõ áþéöê àäàì îëñóí.
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Áóíó, äåéèðëÿð, ëàï è÷ÿðèäÿí ýþíäÿðèáëÿð êè, úàìààòà
òÿçÿ ùþêóìÿòèí çàêîíóíó þéðÿòñèí.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Êå÷ìèøäÿ êÿíäÿ ïðèñòàâ ýÿëÿðäè, íà÷àëíèê
ýÿëÿðäè, ùå÷ äèâàíõàíàéà áàéðàã âóðìàçäûëàð.
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Îäóð Êîðîüëó êå÷èð. Áèð îíó áóðàéà ÷àüûð. Î ÷îõ è÷ÿðèéÿ ýèðèá-÷ûõûð. Î, áèçÿ äöðöñò õÿáÿð âåðÿð.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Àé Êîðîüëó, áèð áÿðè ýÿë, ñþçöì âàð.
Ê î ð î ü ë ó (ýÿëèð). Íÿ äåéèðñÿí?
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Áèðúÿ äå ýþðöì áó ýÿëÿí àäàì êèìäèð êè, îíóí
ýÿëìÿéèíÿ ýþðÿ áóðàëàðû áåëÿ áÿçÿéèáñèíèç? Áèçè áóðàéà íÿ ö÷öí ÷àüûðûáñûíûç?
Ê î ð î ü ë ó . Áó éîëäàø Áàêûäàí ýÿëèáäèð êè, òÿçÿ ùþêóìÿòèí ãàíóíóíó úàìààòà áèëäèðñèí âÿ ÿëàâÿ êÿíä øóðàñû âÿ èäàðÿñè ùàããûíäà ëàçûì
îëàí ãàíóíëàðû úàìààòà þéðÿòñèí.
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó (Êîðîüëóéà). Éàâàø ýþðöì, î íåúÿ éîëäàøäûð, êèìèí
éîëäàøûäûð?
Ê î ð î ü ë ó (ýöëöð). Ìÿíèì, ñÿíèí, îíóí, ùàìûíûí éîëäàøû. Òÿçÿ ùþêóìÿòèí íÿçÿðèíäÿ áþéöê, êè÷èê éîõäóð, ùàìû éîëäàøäûð. Òÿëÿñèðÿì,
èøèì âàð, èíäè éîëäàø ÷ûõàð, ùÿð áèð èø àéäûíëàøàð. (Ýåäèð.)
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Ñÿôèãóëó, áèð øåé áàøà äöøäöí?
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Ùå÷ áèð øåé áàøà äöøìÿäèì. Ùþêóìÿòäÿ, ýþðìöøöê,
__________
áèðè àüà îëàð, áèðè íþêÿð, áèðè áÿé, õàí, éà ïàäøàù îëàð, ãàëàíû ðÿèééÿò.
464
Éîëäàø íÿäèð? Ùþêóìÿò àäàìûíäàí äà éîëäàø îëàðìû? Ùå÷ çàä áàøà
äöøìöðÿì.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Äàéàí, àõûðûíû ýþçëÿéÿê.
Èäàðÿíèí ãàïûñû à÷ûëûð. È÷ÿðèäÿí íå÷ÿ íÿôÿð ùÿéÿòÿ ÷ûõûðëàð. Ñÿäàðÿò
ñàíäàëéàñûíäà Êîðîüëó ÿéëÿøèð, ãàëàíëàðû äà èêè òÿðÿôäÿí ÿéëÿøèðëÿð.
Ê î ð î ü ë ó (àéàüà äóðóá, ÿë ÷àëûð). Éîëäàøëàð! (Ùàìû ñàêèò îëóð.) Áó
ýöí òÿçÿ ùþêóìÿòèìèçèí, Øóðà ùþêóìÿòèíèí âÿêèëëÿðè áèçèì êÿíäÿ òÿøðèô ýÿòèðèáëÿð. Îíëàðûí, áèçèì èíäèéÿäÿê áÿéëÿð, õàíëàð, äþâëÿòëè ùàúûëàð
àéàãëàðû àëòûíäà òàïäàëàíàí êÿíäèìèçÿ ýÿëìÿêëÿðèíè öðÿêäÿí àëãûøëàéûá
äåéèðèê: éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè! (Õàëã ÿë ÷àëûð. Éîëäàøëàð ãàëõûá áàø
ÿéèðëÿð.) Èíäè ñþç âåðèëèð éîëäàø Úàâàäîâà.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Åøèòäèí? Úàâàäîâ! Ìÿí äåäèì, éÿãèí òÿçÿ ùþêóìÿò áóðàéà þç éàðàíàëàðûíäàí áèðèíè ýþíäÿðèá. Áó êè ùå÷ ùþêóìÿò
àäàìûíà îõøàìûð, þçö äÿ ìöñÿëìàí.
Ú à â à ä î â . Éîëäàøëàð!
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó (áèðèíúè êÿíäëèéÿ). Äàíûøìà, ýþðÿê íÿ äåéèð.
Ú à â à ä î â . Éîëäàøëàð! Ö÷ èë áóíäàí ãàáàã Ðóñèéàíûí èø÷è âÿ êÿíäëèëÿðè éöç èëëÿðëÿ îíëàðû ÿñàðÿò çÿíúèðèíäÿ ñàõëàéàí ÷àð ùþêóìÿòèíè éûõäûëàð. Áèð èë îíäàí ñîíðà Àçÿðáàéúàíäà ìöñàâàò ùþêóìÿòè ãóðóëäó. Ñèç
ùàìûíûç ìèëëè ùþêóìÿòèí ýÿëìÿéèíÿ øàä îëóá áàéðàì åòäèíèç. Ëàêèí
ìöñàâàò ùþêóìÿòè ñèçèí ö÷öí ÷àð ùþêóìÿòèíäÿí áÿäòÿð îëäó. Î ñÿáÿáäÿí Àçÿðáàéúàíûí èø÷è âÿ êÿíäëèëÿðè Øóðà ùþêóìÿòèíè êþìÿéÿ ÷àüûðäû.
Øóðà ùþêóìÿòè îíëàðûí õàùèøèíè ãÿáóë åäèá, Àçÿðáàéúàíà ãîøóí ýþíäÿðäè.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè! Éàøàñûí èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòè!
Ê î ð î ü ë ó . Äàéàíûí, éîëäàøëàð, ãîéóí éîëäàø Úàâàäîâ ñþçöíö òàìàì åëÿñèí.
Ú à â à ä î â . Øóðà ùþêóìÿòè, éîëäàøëàð, õàëã ùþêóìÿòèäèð. Ùÿð øÿùÿðèí, ùÿð êÿíäèí ÿùàëèñè þç-þçöíö èäàðÿ åäÿúÿê. Ñèç áóðàäà åòèáàð åòäèéèíèç
àäàìëàðäàí âÿêèëëÿð ñå÷ÿúÿêñèíèç êè, îíëàðûí éûüûíúàüûíà êÿíä øóðàñû
äåéÿúÿêëÿð. Êÿíä øóðàñû èúðàèééÿ êîìèòÿñè ñå÷ÿúÿê, éÿíè íå÷ÿ íÿôÿð
ñå÷èá îíëàðà ùþêóìÿòèí ãÿòíàìÿëÿðèíèí âÿ ãÿðàðëàðûíûí éåðèäèëìÿñèíè
òàïøûðàúàãëàð. Áåëÿëèêëÿ, êÿíä þç èøëÿðèíèí ùÿëëèíè íà÷àëíèêëÿðäÿí, ïðèñòàâëàðäàí ýþçëÿìÿéÿúÿêëÿð, èøëÿðèíè þçëÿðè ùÿëë åäÿúÿêëÿð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí áåëÿ ùþêóìÿò! Óðà!..
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (Ñÿôèãóëóéà). Èíäè áàøà äöøäöíìö?
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . ×îõ ýþçÿë áàøà äöøäöì. Ìèí ïðèñòàâ âÿ íà÷àëíèê áó
__________
îüëàíûí áèð òöêöíÿ ãóðáàí îëñóí.
465
Ú à â à ä î â . Ñèçèí àðàíûçäà ùàìïà, ãîë÷îìàã êÿíäëèëÿð âàð. Îíëàð
äà ýÿðÿê úàìààò àéàüûíäàí èøëÿñèíëÿð âÿ Øóðà ùþêóìÿòèíÿ ñÿäàãÿòëÿ
ãóëëóã åäÿúÿêëÿðèíÿ ñþç âåðñèíëÿð. Áóíó äà áèëñèíëÿð êè, Øóðà ùþêóìÿòè
õàèíëÿðëÿ àìàíñûç ðÿôòàð åäÿúÿêäèð.
Ùàúû Áàéðàì (úàìààò àðàñûíäàí àéðûëûá, èðÿëè ýÿëèð). Úÿíàá âÿêèë...
Ú à â à ä î â . Áóðàäà úÿíàá-ìÿíàá éîõäóð. Ùàìû éîëäàø, ùàìû
ãàðäàøäûð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Éîëäàø âÿêèë, ñþéëÿäèéèíèç ùàìïàëàðûí áèðè ìÿíÿì âÿ ìÿíäÿí ñàâàéû äà áèð íå÷ÿ íÿôÿð âàð. Ìÿí ùàìûíûí òÿðÿôèíäÿí
âÿêèë îëóá äåéèðÿì êè, ìàëûìûçû, ìöëêöìöçö Øóðà ùþêóìÿòèíÿ ãóðáàí
âåðèá, úàíûìûç ÷ûõàíàäÿê ùþêóìÿòÿ äîüðóëóãëà ãóëëóã åëÿìÿéè âÿä
åäèðèê.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (Ñÿôèãóëóéà). Åøèäèðñÿí íÿ øèðèí äèëëÿð òþêöð?
Ú à â à ä î â (Ùàúû Áàéðàìà). Ñèç úàìààòûí þç ìàëûíû þçöíÿ ãàéòàðûðñûíûç, ùþêóìÿòÿ ìèííÿò ãîéà áèëìÿçñèíèç. Ñèç äþâëÿòè ùÿìèí êÿíäëèëÿðèí çÿùìÿòèíäÿí ãàçàíûáñûíûç.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Áÿëè, áåëÿäèð, àüà. Äöç áóéóðóðñóíóç.
Ú à â à ä î â . Àüà äåìÿ, éîëäàø äå.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Áàüûøëàéûí, éîëäàø. Ýþçöìöçö à÷ûá ùþêóìÿò
àäàìëàðûíà àüà äåìèøèê, äèëèìèç þéðÿíèáäèð.
Ú à â à ä î â . Èíäè äÿ äèëèíèç áåëÿ þéðÿíñèí. Ìÿí öðÿêäÿí èñòÿéèðÿì
êè, ñÿíèí âÿ éîëäàøëàðûíûí âÿäëÿðè ñèäãè-äèëäÿí îëñóí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ñèäãè-äèëäÿí!
Ú à â à ä î â . Éîëäàøëàð! Äàùà Øóðà ùþêóìÿòèíèí íÿ îëäóüóíó âÿ íÿ
ìÿãñÿäëÿ ýÿëäèéèíè àíëàäûíûç?
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . ×îõ ýþçÿë àíëàäûã. Ñàü îëóí. Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
Óðà! Óðà!..
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è (Úàâàäîâà). Éîëäàø, ìÿí äÿ áèð ñþç äåéÿ
áèëÿðÿììè?
Ú à â à ä î â . ×îõ éàõøû äåéÿðñÿí.
Á è ð è í ú è ê ÿ í ä ë è . Úàìààò! Éîëäàøëàð! Áèçèì èíäèéÿäÿê ãàçàíäûãëàðûìûçûí ùàìûñû Ùàúû Áàéðàì, Ùàúû Íîâðóç, Ìÿøÿäè ßùìÿä àüà êèìè
àäàìëàðûí úèáëÿðèíÿ äîëóáäóð. Áó êÿíääÿ âÿ ÿòðàô êÿíäëÿðäÿ àç àäàì
òàïûëàð êè, îíëàðà áîðúëó îëìàñûí. Ùàúû Áàéðàì, äîüðóäóð, áóðàäà ñþç
âåðäè. Àììà ìÿí èìàíûì, ìÿí àòàìûí ýîðó, áó ñþçëÿð öðÿêäÿí äåéèëäè. Î, ìàëûíûí, äþâëÿòèíèí ôèêðèíäÿí ýåúÿëÿð éàòà áèëìÿéÿúÿê. Îíà ýþðÿ
__________
äÿ îíóí ñþçöíöí, âÿäÿëÿðèíèí äöðöñò îëìàñûíû éÿãèí åëÿìÿéèíúÿ îíëà466
ðû êÿíä ñå÷êèñèíÿ éàâóã ãîéìàã îëìàç. Èíäèéÿäÿê úàìààò îíëàðà áàø
ÿéèá, èíäè äÿ îíëàð úàìààòà áàø ÿéñèíëÿð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Äîüðóäóð, äîüðóäóð!
Ú à â à ä î â . Áó ñèçèí þç èøèíèçäèð. ßëáÿòòÿ, åòèáàð åëÿìÿäèéèíèç
àäàìëàðû úàìààò èøëÿðèíÿ áóðàõìàçñûíûç. Éîëäàøëàð! Øóðà ùþêóìÿòèíèí
ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ éåðèìÿñèíÿ âàúèá ñÿáÿáëÿðäÿí áèðè äÿ ñàâàääûð.
Àçÿðáàéúàíäà ùÿð éöç àäàìäàí àíúàã èêèñèíèí ñàâàäû âàð, äîõñàí ñÿêêèçè ñàâàäñûçäûð. Øóðà ùþêóìÿòè ùå÷ âÿäÿ áóíó ãÿáóë åäÿ áèëìÿç. Ýÿðÿê ìÿìëÿêÿòäÿ áèð íÿôÿð äÿ áèñàâàä êèøè âÿ ãàäûí îëìàñûí. Áó ñààò
áóðàäà éåääè êÿíäèí áèð ìÿêòÿáè âàð, î äà ðóñ ìÿêòÿáè. Øóðà ùþêóìÿòè
ùÿð êÿíääÿ ìÿêòÿá à÷àúàã. Áþéöê êÿíäëÿðäÿ èêè-ö÷ ìÿêòÿá à÷ûá. Øóðà
ùþêóìÿòèíè éàðàäàí âÿ îíóí áàøûíäà äóðàí Ëåíèíèí ÿìðèíÿ ýþðÿ áó
ìÿêòÿáëÿðäÿ øàýèðäëÿð þç àíà äèëëÿðèíäÿ äÿðñ îõóéàúàãëàð. Ñàâàäñûç
êîð ìÿãàìûíäàäûð âÿ êþùíÿ ùþêóìÿòëÿð úàìààòû àâàìëûãäà âÿ êîðëóãäà ñàõëàéûáëàð. Øóðà ùþêóìÿòè áóíó ãÿáóë åäÿ áèëìÿç. Äàùà, éîëäàøëàð, ìÿí ñþçöìö ãóðòàðäûì. Áóðàäà ìÿíèìëÿ ýÿëÿí éîëäàøëàðäàí áèðèñè
ãàëûá, éîëäàø Êîðîüëó èëÿ áèð éåðäÿ êÿíä øóðàñû ñå÷êèñèíè àïàðàúàãëàð.
Ùÿð áèð ÷ÿòèíëèéè îíëàðäàí õÿáÿð àëà áèëÿðñèíèç. Äàùà ñàü îëóí. Éàøàñûí
Àçÿðáàéúàíûí èø÷è âÿ êÿíäëèëÿðè!
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè! Óðà!.. Óðà!..
Ìÿêòÿá óøàãëàðû ÿëëÿðèíäÿ áàëàúà ãûðìûçû áàéðàãëàð, ãàáàãëàðûíäà
Ìèðçÿ Ùÿñÿí, ñÿùíÿéÿ äàõèë îëóðëàð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøëàð!
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Áàùî! Áó äà “éîëäàøëàð” äåéèð. Èíäèéÿäÿê äèíìèðäè.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøëàð! Ñèçèí ìÿêòÿáäÿ îõóéàí áàëàëàðûíûç
Øóðà ùþêóìÿòèíè òÿáðèê åòìÿéÿ ýÿëìèøëÿð. Îíëàð äåéèðëÿð êè, áèç ìÿêòÿáÿ àíúàã ö÷ ñÿíÿ îõóéóá ÷ûõàíäàí ñîíðà õàëãà áèð ôàéäà âåðÿ áèëìÿðèê. ×öíêè ñàâàäûìûç àç îëóð. Áèç áóíäàí ñîíðà éåääè èë âÿ äàùà ÷îõ
îõóìàã èñòÿéèðèê.
Ú à â à ä î â . Éîëäàø ìöÿëëèì! Áàëàëàðû òÿìèí åëÿéèí êè, Øóðà ùþêóìÿòè ìÿêòÿáëÿðäÿ ìöêÿììÿë òÿëèì âÿ ñàâàä âåðìÿñÿ, âÿçèôÿñèíè èôà
åòìÿìèø îëóð.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Áó ìÿíèì éÿãèíèìäèð.
Á è ð ó ø à ã . Áèç ìÿêòÿá óøàãëàðû âÿä åäèðèê êè, éàõøû îõóéàã âÿ
áèçèì ÿçèç àòàìûç Ëåíèí ýþñòÿðÿí éîëëà ùÿìèøÿ äöç ýåäÿê.
__________
Ó ø à ã ë à ð û í ù à ì û ñ û . Óðà!.. Óðà!..
467
Ú à â à ä î â (óøàüû þïöð). Áàðàêàëëàù! Ñèç Øóðà ùþêóìÿòèíèí ýöëëÿðè, ÷è÷ÿêëÿðè âÿ ýÿëÿúÿê öìèäèñèíèç.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í (úàìààòà). Éîëäàøëàð! Àõøàìëàð ìÿêòÿáèìèçäÿ
áþéöêëÿð ö÷öí ñàâàä äÿðñè âåðèëÿúÿê. Õàùèø åäÿíëÿð ýÿëèá òöðêúÿ îõóéà
áèëÿðëÿð. Ýÿðÿê êÿíääÿ áèð íÿôÿð äÿ ñàâàäñûç îëìàñûí.
Ú à â à í ë à ð ä à í ñ ÿ ñ . Ýÿëÿðèê, ùàìûìûç ýÿëÿðèê.
Ê î ð î ü ë ó . Êÿíä ÿùàëèñèíèí èúëàñû ãàïàíäû. Ùÿð êÿñ åâèíÿ ýåäÿ
áèëÿð. Ñàáàùäàí êÿíä øóðàñû ñå÷êèñèíÿ ãÿäÿì ãîéàúàüûã. Éàøàñûí Øóðà
ùþêóìÿòè!
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè! Óðà!.. Óðà!..
Úàìààò äàüûëûð. Âÿêèëëÿð è÷ÿðè ýåäèðëÿð. Óøàãëàð äÿñòÿ èëÿ ýåðè äþíöðëÿð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è (Ùàúû Íîâðóçà). Èíäè ýþðäöí êè, ìÿí ùÿð øåéäÿí
áàõÿáÿðÿì? Úàìààòûí íîõòàñûíû âåðÿúÿêëÿð êîð Èñðàôèëèí îüëó êèìè èòãóðäóí ÿëèíÿ âÿ àðâàäëàðûíûçûí ùàìûñûíû äà ôàùèøÿ åäÿúÿêëÿð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ýåäÿê, Àëëàù êÿðèìäèð. Áóíëàð ñàéäûãëàðû äóðñóí,
ýþðÿê ôÿëÿê íÿ ñàéûáäûð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è (ÿëëÿðèíè éóõàðû ãîâçàéûð). Õóäàéà, ïÿðâÿðäèýàðà, þçöí
éàðàòäûüûí áÿíäÿëÿðèíè øåéòàí øÿðèíäÿí ìöùàôèçÿ åëÿ!
ÏßÐÄß
ÀËÒÛÍÚÛ ØßÊÈË
Ìîëëà Âÿëèíèí åâèíäÿ èúëàñ. ßéëÿøÿíëÿð: Ùàúû Áàéðàì, Ùàúû Íîâðóç, Ìÿøÿäè
ßùìÿä, Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè âÿ ñ. êóëàêëàð.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Úàìààò, ìÿí ñèçÿ äåéÿíäÿ êè, áó ýÿëÿí ùþêóìÿò
äÿúúàë ùþêóìÿòèäèð, èíàíìûðäûíûç. Èíäè ýþçëÿðèíèçëÿ ýþðöá, ãóëàãëàðûíûçëà åøèäèðñèíèç. Äåéèðëÿð ýÿðÿê ùàìû îõóñóí, ãûçëàð, îüëàíëàð áèð-áèðèíÿ
ãàðûøûá ìÿêòÿáÿ ýåòñèíëÿð. Áóíóí íÿòèúÿñèíè àíëàéûðñûíûçìû? Áèð íÿôÿð
íàìóñó îëàí áåëÿ òÿêëèôè ãÿáóë åäÿ áèëÿðìè?
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Àõóíä, àíä îëñóí îõóäóüóí Ãóðàíà âÿ àòàìûí
ýîðóíà, ìÿíèì, àéûá îëìàñûí, èêè ãûçûì âàð, èêèñèíèí äÿ áàøûíû èò ãèáëÿñèíÿ êÿñÿðÿì, àììà îüëàíëàðëà áèð éåðäÿ ìÿêòÿáÿ ýþíäÿðìÿðÿì.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Êèì ýþíäÿðÿð êè? Õàëã ìÿýÿð íà__________
ìóñäàí êå÷èáäèð?
468
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áóíóí ãàðøûñûíäà òÿäáèð ëàçûìäûð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Àé àõóíä, éåíÿ áó èøëÿðäÿ ùàìûìûçäàí ÷îõ áèëÿí ñÿíñÿí. Àëëàùûí ÿìðèíè, ïåéüÿìáÿðèí øÿðèÿòèíè áèëèðñÿí.
Íåúÿ êè Àëëàù áóéóðóð, åëÿ äÿ áèçÿ éîë ýþñòÿð, áèç äÿ î éîëëà ýåäÿê.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Éîë àéäûíäûð. Øÿðèÿò äåìèð êè, õàëã åëì þéðÿíìÿñèí, þâëàäûíû îõóòìàñûí. Àíúàã åëì äÿ âàð, åëì äÿ âàð. Åëì Àëëàùûí
åëìèäèð, èñëàì äèíèíèí öñóëóäóð, åëì õàëãûí äöç øÿêêèééàò âÿ ñÿùâèééàòûíû þéðÿíìÿñèäèð. Éîõñà ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿí þéðÿäÿíÿ åëì äåìÿçëÿð:
Éåð ýþéöí áàøûíà áåëÿ äîëàíûð, àéûí òóòóëìàñû éåðèí ýöí èëÿ àéûí àðàñûíà
ýèðìÿñèíäÿíäèð. Íÿ áèëèì, èíñàí ìåéìóíäàí ÿìÿëÿ ýÿëèá... Áåëÿ-áåëÿ
úÿôÿíýèéàòûí àäûíû åëì ãîéóáëàð. Îðóú áèëìÿçëÿð, íàìàç áèëìÿçëÿð,
òÿùàðÿò òàíûìàçëàð. Èñòÿéèðëÿð úàìààòûí áàëàëàðûí äà þçëÿðè êèìè êàôèð
åëÿñèíëÿð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ùå÷ êÿñ áóíó ãÿáóë åëÿìÿç.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Àé úàíûì, áèëìèðÿì áó ìÿêòÿá ìÿñÿëÿñè íÿ
èäè àõóíä ñàëäû îðòàëûüà. Úàíûì, ùÿð êÿñ þç óøàüûíûí ñàùèáèäèð. Êåôè èñòÿð
óøàüûíû ìÿêòÿáÿ ýþíäÿðÿð, èñòÿìÿç ýþíäÿðìÿç. Êèìèí íÿ èõòèéàðû âàð
ýÿëèá ìÿíèì óøàüûìû çîðëà òóòóá îõóòìàüà àïàðñûí?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áó ýöí-ñàáàù îíó äà åëÿéÿúÿêëÿð.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Ùå÷ êÿñ ìÿíèì ãàïûìà äà äîëàíà áèëìÿç. Áó
èøëÿð àñàíäûð. Áóíà íÿ äåéèðñèíèç êè, áóäóð áèçèì âàð-éîõóìóçó ùåñàáà
ýþòöðöáëÿð, àäûìûçû îüðó ãîéóáëàð. Äåéèðëÿð ñèç äþâëÿòè úàìààòûí çÿùìÿòëÿðèíäÿí ãàçàíûáñûíûç. Îíà ýþðÿ ñèçèí âàð-éîõóíóç úàìààòûíäûð, ýÿðÿê ãàéòàðûá úàìààòà âåðÿñèíèç. Ìÿíèì ýþçöì áàõà-áàõà êîð Èñðàôèëèí
îüëó ìÿíèì âàð-éîõóìà ñàùèáëèê åëÿñèí? Ìÿýÿð áóíó Àëëàù ýþòöðÿð?
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Õàëã ìÿíèì ö÷öí ìöôòÿ, àòàñû åùñàíûíà èøëÿìÿéèáäèð. Úûü-úûüà ÿñýèíàçëàð âåðìèøÿì, ñàðû ãûçûëëàð ñàéûá èøëÿòìèøÿì.
Ìÿí íÿ âàõò úàìààòà éàëâàðìûøàì êè, ýÿëèá ìÿíèì ö÷öí èøëÿñèíëÿð, ìÿí
äÿ ïóë ãàçàíûá äîëäóðóì úèáèìÿ?
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Ìÿíè éàíäûðàí áèð øåéäèð. ßëèìëÿ ÷þðÿê âåðäèêëÿðèì ýÿëèá ìÿíèì áÿäèìÿ ýåòäèëÿð. Ìÿíè ÷àüûðûá ñîðóøóðëàð êè,
íå÷ÿ ãîéóíóí, íå÷ÿ ìàëûí-àòûí âàð? Ìÿí äÿ àçäà-÷îõäàí ùåñàá âåðäèì.
Áó ùàëäà, – ñèç Àëëàù, òàìàøà åëÿéèí, äàíûøàíäà úàíûì îä òóòóá àëûøûð, – áó
ùàëäà ÷îáàíûì îðòàëûüà àòûëûá ìÿíèì ìàë-ãàðàìûí ùåñàáûíû âåðèð. Àõ, à
çàëûì îüëó! ßëáÿò áèð äÿ ìöñàâàò ùþêóìÿòè ýåðè ãàéûäàð, ñÿíèí éåääè àðõà
äþíÿíëÿðèíÿ
__________îä âóðàúàüàì. Èíäè, àõóíä, ìàë, ìàéà ÿëäÿí ýåòäè, ñÿí áèçÿ
áèð äöðöñò éîë ýþñòÿð. Éîõ, áåëÿ ýåòñÿ, ùàìûìûç àúûìûçäàí ãûðûëàúàüûã.
469
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ãàáàãúà àúûíäàí þëÿíèí áèðè ìÿí îëàúàüàì. Ìÿí
úàìààòëà äîëàíûðàì. Úàìààò äà, êàôèðëÿð àëäàäàíäàí ñîíðà, êàôèð îëóá
áèëìÿððÿ Àëëàù éîëóíäàí äþíÿúÿêëÿð. Óøàãëàð ýåäèá Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí
õàðàáàñûíäà áèð àç øàëòàé-áàëòàé þéðÿíèá ýÿëÿúÿêëÿð êè, – íÿóçþáèëëàù,
– Àëëàù éîõäóð. Ùàìûñû äèíäÿí óçàãëàøàúàãëàð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . À Ìÿøÿäè ßùìÿä, Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí
áàøäàí åëÿìÿñèíè áîéíóíà ýþòöðìöøäöí, áÿñ íåúÿ îëäó? Èíäè áåëÿ àüçû
îäëó äàíûøûðñàí.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Íåéëÿéèì, íþêÿðëÿðÿ öìèä îëäóì, ùàìûñû
ìÿíäÿí öç äþíäÿðäèëÿð. Ìèðçÿ Ùÿñÿí çàëûì îüëó äà ãóéðóã ÿëÿ âåðìèð.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Èíäè, Ìîëëà Âÿëè, íÿ òÿäáèðèí âàð, åëÿ.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Éîë áèðúÿäèð. Î äà õàëãû ýÿäÿ-ýöäÿ ùþêóìÿòèíèí
öçÿðèíÿ ãàëäûðìàã. Ìÿíèì ñþçäÿí ñàâàéû ÿëèìäÿí áèð øåé ýÿëìÿç. Ìÿí
êÿíäëÿðè äîëàíûá, Àëëàùûí ÿìðèíè úàìààòà éåòèðÿðÿì. Ñèç äÿ ýÿðÿê ïóëäàí êå÷ÿñèíèç.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . ßëäÿ îëàí ïóëëàðû úàìààòà áîðú âåðìèøèê. Î
äà ùàìûñû ýóðóëäàäû ýåòäè. Äàùà ïóëó ùàðàäàí âåðÿê?
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ìÿøÿäè ßùìÿä, ñÿí èñòÿéèðñÿí êè, äàìäàí éûõûëàñàí ùå÷ áèð éåðèí àüðûìàéà. Àúëûã äóðñóí ãûðàãäà, áèç úàìààò àðàñûíäà
ùþðìÿòäÿí, åòèáàðäàí äöøìöøöê. Ýÿäÿ-ýöäÿ, èíäèéÿäÿê áèçÿ áàø ÿéÿíëÿð, áèçÿ ñàëàì äà âåðìèðëÿð. Ýóéà ùå÷ áèçè òàíûìûðëàð.
Ê ÿ ð á ÿ ë à é û À ë ë à ù â å ð ä è . Äîüðóäóð, Ùàúû Íîâðóç, äöíÿí èñòÿäèì äÿéèðìàíà áèðúÿ ïóä áóüäà ýþíäÿðèì öéöíñöí. Àäàì òàïìàäûì.
Ýþðäöì ìÿíèì ðÿíúáÿðèì Úÿáðàéûë ýåäèð. ×àüûðäûì: àé Úÿáðàéûë, éàõøû
îüëàí, ýÿë áó áèðúÿ ïóä áóüäàíû àïàð äÿéèðìàíäà öéöò, ýÿòèð. Äåéèð:
ìÿí ñÿíèí àòàíûí ùàìáàëû äåéèëÿì. Ñÿí äÿ ìÿíèì êèìè áèð àäàìñàí,
áîéíóí äà ìÿíèì áåëèìäÿí éîüóíäóð. Àë äàëûíà, àïàð öéöò. À êèøè, áó
úàìààò íåúÿ öçöäþíöê îëàðìûø!
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Åëÿ ìÿíèì äÿ äåäèéèì îäóð. Éöéöðÿí éûõûëìàüûíà áàõìàç. Áó éåðäÿ ïóë ëàçûìäûð. Äîüðóäóð, ìîëëà þç èøèíè ýþðÿúÿê
âÿ úàìààòû äà Øóðà ùþêóìÿòèíèí öçöíÿ äóðüóçàúàã. Õûðäà-ïàðà ìöëê
ñàùèáëÿðè ùàìûñû áèçèì òÿðÿôèìèçäÿ îëàúàãëàð. Áÿéëÿð, ìöëêÿäàðëàð éàòìàéàúàãëàð. Àíúàã úàìààòà òöôÿíý ëàçûìäûð, ïàòðîí ëàçûìäûð. Áó äà
ïóëëà îëàð. Áåëÿ çÿëàëÿòÿ äöøìÿêäÿíñÿ áèðéîëëóã þëöá ãóðòàðìàã ìÿñëÿùÿòäèð. Îëàí ýåäèá, ãîé éåðäÿ ãàëàí äà ýåòñèí. Áÿëêÿ àü ýöíÿ ÷ûõàã.
Ù à ì û . Ðàçûéûã. Ùàúû Íîâðóç äîüðó äåéèð, âàð-éîõäàí ÷ûõìàëûéûã.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ùàúû Áàéðàì, ñÿí íèéÿ äàíûøìûðñàí? Ìÿýÿð áèçÿ
__________
äÿéÿíäÿí ñÿíÿ äÿéìÿéèá?
470
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿíÿ äÿéÿí çèéàí ùå÷ êÿñÿ äÿéìÿéèá, ö÷úÿ ìèí
åëÿ òÿê ãîéóíóì ýåäèáäèð. Ãàëàíûíû äà ùåñàáà ýÿòèðìèðÿì.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Åëÿ áèç äÿ îíó äåéèðèê.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿí áó éîëäà áèð ãÿïèê âåðìÿéÿúÿéÿì. Þçöì
äÿ ÿëèìè àüäàí ãàðàéà âóðìàéûá, àõûðûíû ýþçëÿéÿúÿéÿì.
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Íÿéèí àõûðûíû?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Øóðà ùþêóìÿòèíèí.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Ñÿí, ìÿí ÿëèìèçè éàíûìûçà ñàëûá îòóðàíäà, îíóí
àõûðû îëàðìû?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Àé úàìààò, àùûìûíûç äöíéà ýþðìöø àäàìëàðñûíûç. Áóíäàí ãàáàã ñÿðäàðëàð, ãóáåðíàòîðëàð, íà÷àëíèêëÿð ýþðìöøöê, ùàìûñû áþéöê éàðàíàíëàð. Àäàì áàõàíäà áàüðû éàðûëûðäû. Îíëàð ýåòäèëÿð,
ìöñàâàò ùþêóìÿòè ýÿëäè. Èø áàøûíäà áÿéëÿð, õàíëàð ÿéëÿøäèëÿð êè, ùÿð
áèðè áèð îúàüûí íÿñëè èäè. Èíäè ýþðöí áèçèì ùþêóìÿò êèìäèð? Ó÷èòåë
Ìèðçÿ Ùÿñÿí, êîð Èñðàôèëèí îüëó ãîòóð Ñàëìàí, àäûíû äà Êîðîüëó ãîéóá,
ìÿíèì íþêÿðèì ßùìÿä. Áóíëàðäàí, úàíûì, ùþêóìÿò îëìàç. Áèð íå÷ÿ
ýöí àüàëûã åëÿðëÿð, ñîíðà ýþðÿðñÿí Íèêîëàéûí ãîøóíó äàëäàí ÷ûõäû, ùàìûñûíû âóðäó äàüûòäû.
Ù à ú û Í î â ð ó ç . Äåìÿëè, ñÿí áó éîëäà ïóë âåðìÿéÿúÿêñÿí?
Ù à ú û Á à é ð à ì . ßðç åëÿäèì êè, áèð ãàðà ãÿïèê äÿ âåðìÿéÿúÿéÿì.
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ùàúû Áàéðàì, ñÿí äèíäàð, Àëëàù áÿíäÿñè áèð àäàìñàí. Àëëàùûí ÿìðè èëÿ âÿ ïåéüÿìáÿðèí øÿðèÿòè èëÿ Øóðà ùþêóìÿòèíèí
ãàðøûñûíäà úàùàä âàúèáäèð. Ñÿí ýÿðÿê ìÿíèì õàòèðèì ö÷öí, éà ìÿíèì
õàòèðèì ìöëàùèçÿ îëóíìàñà, îõóäóüóì Ãóðàí õàòèðÿñè ö÷öí áó éîëäà
ïóë ãîéìàãäàí áîéóí ãà÷ûðìàéàñàí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Àõóíä, ñÿí áóéóðàíäàí ñîíðà ñÿíèí õàòèðèí ö÷öí
ìÿí äÿ áèð ãÿäÿð ïóë âåðÿðÿì. Àíúàã ëàçûìñûç õÿðúäèð, ÷öíêè áó ùþêóìÿò áåø ýöíëöêäöð.
Ì î ë ë à  ÿ ë è . ×îõ ðàçûéàì, Ùàúû Áàéðàì. Àëëàù ñÿíèí èìàíûíû
êàìèë åëÿñèí. Äåìÿëè, ùÿçÿðàò, áèç ñàáàùäàí èøÿ áàøëàéûðûã. Èíøàëëàù
õóäàâÿíäè-àëÿìèí òîôèãè èëÿ áèð íå÷ÿ ýöíöí è÷èíäÿ úÿìè ÿòðàôû ãàëäûðûá
áó äÿúúàë ùþêóìÿòèíè ìÿùâ åäÿðèê.
Ù à ì û . Èíøàëëàù!
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áÿëè. Ìÿí äóà åëÿéèì, ñèç äÿ àìèí äåéèí. Ïÿðâÿðäèýàðà, ñÿí äèíè-èñëàìà ãöââÿò âåð!
Ù à ì û . Àìèí!
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Õóäàâÿíäà, ñÿí áó êàôèðëÿðèí ãîëëàðûíû, äèëëÿðèíè þç
__________
éÿäè-ãöäðÿòèíëÿ áàüëà!
471
Ù à ì û . Àìèí!
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áó êàôèðëÿðÿ èíàíàíëàðû ùàãã éîëà ãàéòàð!
Ù à ì û . Àìèí!
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áó êàôèðëÿðèí äàëûíúà ýåäÿíëÿðè ãèéàìÿòÿ öçö ãàðà
ýÿòèð.
Ù à ì û . Àìèí!
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Áÿúàùè Ìöùÿììÿäèí âÿ àëåù âÿ áÿùþðìÿòè ñóðÿòèë
ôàòèùÿ.
Ùàìû ôàòèùÿ îõóéóð.
ÏßÐÄß
ÉÅÄÄÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êÿíäèí êÿíàðûíäà ãàçìà. Íå÷ÿ íÿôÿð ùÿðáèëÿð ãàçìàäà ÿéëÿøìèøëÿð. Áèð íÿôÿð
úàâàí êîìàíäàí, òåëåôîí ãóëàüûíäà, ÿéëÿøìèø. Òÿê-òÿê àòûøìà ñÿñè ýÿëèð.
Ê î ì à í ä à í (òåëåôîíëà). Äåéèðñÿí öñéàí÷ûëàðûí ùåñàáû ýÿëäèêúÿ
àçàëûð? Åëÿ èñÿ ýöëëÿ àòìàéûí. Ìÿãñÿä õàëãû ãûðìàã äåéèë, öñéàíû éàòûðûá öñéàí÷ûëàðû ÿëÿ ýÿòèðìÿêäèð.
Ð ÿ ù è ì (òîçà áóëàíìûø äàõèë îëóð). Éîëäàø êîìàíäàí, êÿíäèìèçèí
ÿùàëèñè, áþéöêëö-êè÷èêëè, áóðàäàäûðëàð. Ùàìûñû Øóðà éîëóíäà éà ãûðûëìàüà, éà öñéàíû éàòûðìàüà àíä è÷ìèøëÿð.
Ï ÿ ð ä ÿ í è í ä à ë û í ä à í ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàìûìûç ýåäÿúÿéèê, ùàìûìûç
Øóðà éîëóíäà úàíûìûçäàí êå÷ìÿéÿ ùàçûðûã.
Ê î ì à í ä à í (ýåäèð, ñÿùíÿíèí àðõàñûíäà äàíûøûð). Éîëäàøëàð,
òÿëÿñìÿéèí. Øóðèøè éàòûðìàã ö÷öí Øóðà ùþêóìÿòèíèí êèôàéÿò åäÿí ãÿäÿð ãöââÿñè âàð. Áó ñààò öñéàí÷ûëàðëà âóðóøàí ÿñýÿðëÿð ñèçèí áàëàëàðûíûç
äåéèëëÿðìè, îíëàð äà ñèçÿ ùåñàáäûðëàð.
Èñðàôèë (áèð óøàüûí ÷èéíèíäÿí òóòìóø, äàõèë îëóð). Êîìàíäàí ùàðàäàäûð?
Ê î ì à í ä à í . Êîìàíäàí ìÿíÿì. Ñÿí íèéÿ ýÿëäèí, à êèøè?
È ñ ð à ô è ë . Þëìÿéÿ ýÿëìèøÿì.
Ê î ì à í ä à í . Íåúÿ þëìÿéÿ?
È ñ ð à ô è ë . Ìÿíèì ýþçëÿðèì éîõäóð, äàâà åëÿìÿéè áàúàðìàðàì.
Àììà
Øóðà éîëóíäà þëìÿéè ìÿí ùàìûäàí éàõøû áàúàðàðàì.
__________
Ê î ì à í ä à í (Ðÿùèìÿ). Áó êèøè êèìäèð?
472
Ð ÿ ù è ì . Áó, éîëäàø Êîðîüëóíóí àòàñûäûð.
Ê î ì à í ä à í . Äàéû, áèçèì ö÷öí éîëäàø Êîðîüëó ñÿíèí éåðèíÿ êèôàéÿòäèð. Î ñÿíèí èøèíè ýþðöð, îäóð ýÿëèð, áèð ÿñèð äÿ ýÿòèðèð. (Êîðîüëó, ãîëó
ñàðûíìûø, èêè éîëäàøû èëÿ áèð éàðàëûíû ýÿòèðèðëÿð.) Éîëäàø Êîðîüëó, ãîëóí
íèéÿ ñàðûãëûäûð?
Ê î ð î ü ë ó . Ãîëóìà ýöëëÿ äÿéèá, åéáè éîõäóð, çèéàíñûçäûð. (Àòàñûíû
ýþðöð.) Àòà, ñÿí áóðàäà íÿ ýÿçèðñÿí?
È ñ ð à ô è ë . Õàëã úàíûíäàí êå÷èá äàâà åëÿéÿí éåðäÿ, ìÿí íåúÿ åâäÿ
îòóðà áèëÿðÿì?
Ê î ð î ü ë ó . Éîõ, àòà, ñÿí ýåò åâÿ, äàùà öñéàí÷ûëàð äàüûëäûëàð, ãûðûëàíëàðû äà àç îëìàäû.
Ê î ì à í ä à í . Áó êèøè êèìäèð?
Ê î ð î ü ë ó . Áóíó áèç éîëäà éûõûëìûø ýþðöá ýÿòèðäèê.
Ê î ì à í ä à í (êèøèéÿ). À êèøè, ùàðàäàí éàðàëàíûáñàí?
É à ð à ë û . Ãóðáàíûí îëóì, ýöëëÿ áþéðöìäÿí äÿéèá.
Ê î ì à í ä à í . À êèøè, ñèçÿ Øóðà ùþêóìÿòèíäÿí íÿ ÿçèééÿò êå÷äè êè,
îíóí öçÿðèíÿ öñéàí ãàëäûðäûíûç?
É à ð à ë û . Íÿ áèëèì, ãóðáàíûí îëóì. Ñÿáÿáèí åâè äàüûëñûí. Ýÿëäèëÿð
úàìààòû áàøäàí ÷ûõàðòäûëàð. Äåäèëÿð: òÿçÿ ùþêóìÿò äóë àðâàäëàðûí, ùàìûñûíû éûüûá Ðóñèéàéà ýþíäÿðÿúÿê, ìÿñúèäëÿðè äàüûäàúàã, ùàìûíû ðóñ ìÿçùÿáèíÿ äþíäÿðÿúÿê, ìÿñúèä ÿâÿçèíÿ êèëñÿ òèêÿúÿê. Ãûçëàðû, îüëàíëàðû
áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðûá ìÿêòÿáäÿ îõóäàúàã. Äàùà íÿ áèëèì, ÷îõ ñþç äåäèëÿð.
Ê î ì à í ä à í . Áó ñþçëÿðè äåéÿí êèì èäè?
É à ð à ë û . Åâè éûõûëñûí Ìîëëà Âÿëèíèí, Ùàúû Íîâðóçóí, Õÿäèúÿ îüëó
Ìÿøÿäè ßùìÿäèí, Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäèíèí. Úàìààòû áàøäàí ÷ûõàðûá
ãûðüûíà âåðÿí áó çàëûìëàð îëäóëàð.
Ê î ì à í ä à í . Ùàúû Áàéðàì îðàëàðäà éîõ èäè?
É à ð à ë û . Éîõ, áàøûíà äþíöì. Ùàúû Áàéðàì ùå÷ éåðäÿ ýþðöíìöðäö.
È ñ ð à ô è ë . Îüóë, Ùàúû Áàéðàìû ìÿíäÿí ñîðóø. Ùàúû Áàéðàì ãàðûøûãëûã äöøäöéöíö åøèäèá, åâèíè, åøèéèíè Ìàùìóäà òàïøûðûá, áèðúÿ ãûçûíû
òÿðêèíÿ àëûá Êÿáèðëè ìàùàëûíà òÿðÿô ãà÷äû. Äåéèðìèø êè, ìÿí Øóðà ùþêóìÿòè èëÿ äàâà åëÿìÿéÿúÿéÿì.
Ê î ì à í ä à í . Äàùà íèéÿ ãà÷ûð?
È ñ ð à ô è ë . Äåéèðëÿð, î áèðè ãîë÷îìàãëàð îíà ðàùàòëûã âåðìÿéèðìèøëÿð.
Äåéèðìèøëÿð, ýÿðÿê öñéàí÷ûëàðà ïóë, ÷þðÿê âåðÿñÿí. Éîõñà êöëôÿòèíè ãûðûá, åâèíè îäëàéàúàüûã. Î äà áàøûíû ýþòöðöá ãà÷äû. Äåäè: ìàëûì ýåòäè,
__________
úàíûì ÿëèìäÿ ãàëñûí.
473
Ê î ð î ü ë ó . Ùàúû Áàéðàì öñéàíäàí áîéóí ãà÷ûðäûñà äà, éåíÿ îíóíëà åùòèéàòëû äîëàíìàëû. Îíóí öðÿéè áèçèìëÿ äöç ñÿðèìÿç.
Òåëåôîí ñÿñëÿíèð.
Ê î ì à í ä à í (òåëåôîíó ýþòöðöð). Êèìäèð? Éîëäàø Êîðîüëó, ñÿíè
÷àüûðûðëàð.
Ê î ð î ü ë ó (òåëåôîíó ýþòöðöð). Êèìäèð? Éîëäàø Ìÿùÿððÿì, ñÿíñÿí? (Êîìàíäàíà) Ìÿíèì äÿñòÿìèí áàø÷ûñûäûð. (Òåëåôîíëà) Íÿ õÿáÿð
âàð, ñþéëÿ. Àôÿðèí, ÷îõ ñàü îë. Áþéöê èýèäëèê åëÿéèáñèíèç. Òóòóëàíëàðû
ýþíäÿðäèíèç? ×îõ ýþçÿë. Ùàúû Íîâðóç þëäö? Áó ñààò ÷àïàðàã ýÿëèðÿì.
Ê î ì à í ä à í . Íÿ õÿáÿðäèð?
Ê î ð î ü ë ó . Äàùà öñéàí ãóðòàðäû. Ìÿíèì äÿñòÿì öñéàí÷û áàø÷ûëàðûíûí éóâàñûíû ÿùàòÿ åëÿéèá. ×îõ àòûøìàäàí ñîíðà Ìîëëà Âÿëèíè, Ìÿøÿäè
ßùìÿäè, Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäèíè ÿëÿ ýÿòèðèáëÿð. Àòÿø âàõòû Ùàúû Íîâðóç
þëöá. Ìÿí ýåòäèì. (Úÿëä ÷ûõûð.)
Ê î ì à í ä à í (Èñðàôèëÿ). Äàéàí, îüëóíóí äÿñòÿñèíèí ãî÷àãëûüûíû
åøèòäèí? Èíäè ýåäèá åâèíäÿ ðàùàò îòóðà áèëÿðñÿí.
È ñ ð à ô è ë . Ýåäèì, ñÿíÿ ãóðáàí îëóì. (Éàíûíäàêû óøàüà) Ýåäÿê, àé
áàëà? (Ýåäèð.)
É à ð à ë û (ÿñýÿðÿ). Àé áàëà, ñóñóçëóãäàí éàíäûì. Áèð àç ìÿíÿ ñó
âåð. (ßñýÿð ñó âåðèð.) Ñÿáÿáèí åâè äàüûëñûí. (Êîìàíäàíà) Àé îüóë, áèð
éàâóüà ýÿë.
Ê î ì à í ä à í (ýÿëèð). Íÿ äåéèðñÿí?
É à ð à ë û . Ãóðáàíûí îëóì, ìÿí þëöðÿì. Ìÿíè áàøäàí ÷ûõàðòäûëàð, áèð
ãÿëÿò èäè åëÿäèì, àíëàìàìûøàì. Ìÿíèì èêè îüëóì ñèçèí òÿðÿôèíèçäÿäèð.
Îíëàðû ýþçäÿí ãîéìàéûí. Åâèí éûõûëñûí Ìîëëà Âÿëè, Ùàúû Íîâðóç,
Ìÿøÿäè... (Þëöð.)
Ê î ì à í ä à í . Áóíó ýþòöðöí áèð éàíà ãîéóí.
Ýþòöðöðëÿð.
Ìóñèãè ùÿðáè ìàðø ÷àëàðàã ñÿùíÿíèí äàëûíäàí êå÷èð. Úàìààò “óðà, óðà” ãûøãûðûð.
Êîðîüëó áèð íå÷ÿ éîëäàøëàðû èëÿ äàõèë îëóð, ãàáàãëàðûíäà Ìîëëà Âÿëè, Ìÿøÿäè
ßùìÿä, Êÿðáÿëàéû Àëëàùâåðäè.
Ê î ð î ü ë ó . Öñéàíûí úàíëàðû, öðÿêëÿðè áóíëàðäûð.
Ê î ì à í ä à í (ìîëëàéà). Ìîëëà, áèð áåëÿ ãàíà íÿ ö÷öí ñÿáÿá îëóðäóí?
Áó úàìààò ìÿýÿð éàçûã äåéèë? Îíó èøèíäÿí, êàñûáëûüûíäàí, ÿêèí__________
áè÷èíèíäÿí, áàü-áàüàòûíäàí àâàðà åëÿéèá ýÿòèðèá ãûðüûíà âåðèðñÿí?
474
Ì î ë ë à Â ÿ ë ë è . Àé ãóðáàíûí îëóì, ìÿí áèð éàçûã ìîëëàéàì. Ìÿí
íÿ áèëèðÿì öñéàí íÿäèð, ôèëàí íÿäèð. Ìÿí ùå÷ áèð èøÿ ãàðûøìàìûøàì.
Ìÿíè íàùàã éåðÿ òóòóá ãîëëàðìû áàüëàéûðëàð. Ìÿí íàìàçäàí, îðóúäàí,
õàëãà ìîèçÿ, íÿñèùÿò åëÿìÿêäÿí ñàâàéû áèð øåé áàúàðìàðàì.
Ê î ì à í ä à í . Áó èøëÿðè òþðÿäÿí ñÿíèí ìîèçÿëÿðèí äåéèëìè?
Ê î ð î ü ë ó . Ìîëëà ÿìè, íèéÿ áèðäÿí áåëÿ éàçûã îëäóí? Ùàíû
ñÿíäÿêè îäëó äèë? Áÿñ öñéàí÷ûëàðûí ãàáàüûíäà ÿëèíäÿ éàøûë áàéðàã
äóðóá ãûøãûðàí êèì èäè? (Áàéðàüû ýþñòÿðèð.) Áó éàøûë áàéðàã êèìèí
ÿëèíäÿ èäè?
Ì ÿ ø ÿ ä è ß ù ì ÿ ä . Àé êîìàíäàí, ìÿí áèëèðÿì áèçè ýöëëÿ ãàáàüûíà ãîéàúàãñûíûç. Áèçèì àéðû òÿíáåùèìèç éîõäóð. Áèçèì åâèìèçè éûõàí
áó çàëûì Ìîëëà Âÿëè îëäó. Áèçè èíàíäûðäû êè, áó ýÿëÿí äÿúúàëûí ãîøóíóäóð. Áóíëàðëà ýÿðÿê úàùàä îëóíñóí. Áóíëàð áèçèì äèíèìèçè, ìÿçùÿáèìèçè, äèëèìèçè ÿëèìèçäÿí àëûá, ùàìûìûçû þçëÿðè êèìè êàôèð åäÿúÿêëÿð. Íÿ
áèëÿê, áàøûíà äþíöì, áèçëÿð àâàì, áó àëèì. Äåäèê, îíóí àéàüû áèëÿíè
áèçèì áàøûìûç áèëìèð, äàëûíúà ýåòäèê. Íÿ ãÿäÿð úàìààò òÿëÿô åëÿäèê,
þçöìöçäÿ áåëÿ. (Ìîëëà Âÿëèéÿ) Àëëàùûí ëÿíÿòè úàíûíà ýÿëñèí, äÿúúàë ñÿí
þçöíñÿí.
Ê î ì à í ä à í . Ìîëëà, Øóðà ùþêóìÿòè ùå÷ êÿñèí äèíèíè, ìÿçùÿáèíè
ÿëèíäÿí àëìûð. Èñòÿð Àëëàùà ãóëëóã åëÿ, èñòÿð øåéòàíà, î ñÿíèí èøèíäèð.
Àíúàã ùþêóìÿòÿ âÿ îíóí ãàíóíóíà ñÿäàãÿòëÿ ãóëëóã åëÿ. Øóðà ùþêóìÿòèíèí ùå÷ êÿñèí äèëè èëÿ èøè éîõäóð. Øóðà ùþêóìÿòèíèí ãàíóíóíà ýþðÿ
ùÿð ìèëëÿò ñàâàäû þç àíà äèëèíäÿ þéðÿíìÿëèäèð. Áóíó äà áèë. Èíäè ýþðöðñÿíìè íÿ áþéöê úèíàéÿò òþðÿäèáñÿí?
Ì î ë ë à Â ÿ ë è . Ãÿëÿò åëÿìèøÿì, ãóðáàí îëóì, áèëìÿìèøÿì. Ìÿíè
Øóðà ùþêóìÿòèíèí áàøûíà ÷åâèð.
Ê î ì à í ä à í . Ñèçèí èøèíèçÿ ùÿðáè ìÿùêÿìÿ áàõûá, ãÿðàð ÷ûõàðàúàã.
Íÿ ñþçöíöç âàð îðàäà äàíûøàðñûíûç. Àïàðûí áóíëàðû. (ßñèðëÿðè àïàðûðëàð.)
Éîëäàø Êîðîüëó, ñàü îë. Ñÿíèí äÿñòÿí áó úàíàâàðëàðû òóòìàãäà áþéöê
ôÿàëèééÿò ýþñòÿðäè.
Ê î ð î ü ë ó . Áó éåðäÿ ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿíèí ãóëëóüó àç äåéèë.
Öñéàí åäÿí êÿíäëÿðèí úàâàíëàðûíûí ÷îõ éàðûñûíû öñéàíäàí ãàéòàðàí îíóí
íÿñèùÿòëÿðè îëäó. Ñàü îëñóí. Áóíäàí ñîíðà êÿíä úàâàíëàðû àðàñûíäà òÿáëèüàò àïàðûá, ìþùêÿì êîìñîìîë äÿñòÿñè äöçÿëòìÿê âàúèáäèð.
Ê î ì à í ä à í . Ùÿð êÿíääÿ ìÿêòÿá à÷ìàã ëàçûìäûð êè, êÿíäëèëÿðèí
áàëàëàðû
îõóéóá, ýþçöà÷ûã îëñóíëàð âÿ Ìîëëà Âÿëè êèìè øåéòàíëàðûí äàëûí__________
úà ýåòìÿñèíëÿð.
475
Ê î ð î ü ë ó . ßëáÿòòÿ, ìààðèô èøëÿðè áàøûíäà Ìèðçÿ Ùÿñÿíè ãîéàðûã,
ùÿâÿñëÿ èø àïàðàð.
Ê î ì à í ä à í . Áó ñèçèí èñïîëêîìóí èøèäèð. Éåíÿ ÷îõ ñàü îë! (ßëèíè
ñûõûð. ßñýÿðëÿðÿ) Éîëäàøëàð, ÷àü îëóí!
ßñýÿðëÿð (áèð ñÿñëÿ). Çÿùìÿòêåø õàëã ö÷öí èøëÿìÿéÿ ùàçûðûã!
ÏßÐÄß
ÑßÊÊÈÇÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êÿíä èäàðÿñèíèí ãàðøûñûíäà ãûðìûçû þðòöêëö ìàñà ãîéóëìóø. Ìàñàíûí äàëûíäà
ÿéëÿøÿíëÿð: Ìèðçÿ Ùÿñÿí, Êîðîüëó, Ðÿùèì âÿ áèð íå÷ÿ èñïîëêîì öçâëÿðè. Ñêàìéàëàðäà ãîúà, úàâàí êÿíäëèëÿð, êîìñîìîë÷ó ãûç âÿ îüëàíëàð ÿéëÿøèáëÿð.
Ê î ð î ü ë ó (àéàüà äóðóð). Éîëäàøëàð! Äóìàíëû êÿíä úàìààòûíûí
öìóìè èúëàñûíû à÷ûã åëàí åäèðÿì. Ìöçàêèðÿéÿ ãîéóëàí èêè ìÿñÿëÿäèð:
áèðè êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí öìóìèëÿøìÿñè âÿ î áèðèñè ïëàí öçðÿ ïàìáûã
ÿêèëìÿñè. Áàøãà áèð ìÿñÿëÿ òÿêëèô åäÿí éîõäóð?
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Õåéð, éîõäóð.
Ê î ð î ü ë ó . Ìÿñÿëÿ ãÿáóë îëóíäó. Êå÷ÿê áèðèíúè ìÿñÿëÿéÿ. Éîëäàøëàð, áóäóð, íå÷ÿ ñÿíÿäèð êè, Àçÿðáàéúàíûí ÿùàëèñè, î úöìëÿäÿí áèçèì
êÿíäèí ÿùàëèñè Øóðà ùþêóìÿòèíèí ñàéÿñèíäÿ ðàùàò éàøàìàãäàäûð. Áó
íå÷ÿ ñÿíÿäÿ ùþêóìÿòèìèç ÷îõ çÿùìÿò, ìöáàðèçÿëÿðäÿí ñîíðà áþéöê
íàèëèééÿòÿ ÷àòûá âÿ ÿùàëè ðàùàò þç êàñûáëûüûíà ìÿøüóëäóð. Áó ñÿíÿëÿðèí
ÿðçèíäÿ íå÷ÿ öñéàíëàð éàòûðûëûá. Äîüðóäóð, èíäè äÿ àðàìûçäà òÿê-òöê çèéàí÷ûëàð òàïûëûð. Ìÿñÿëÿí, äöíÿí áèçèì êÿíäÿ ýþíäÿðèëìèø ïàìáûã
òîõóìóíà íåôò òþêöá îäëàìàã èñòÿéÿí èêè íÿôÿð õóëèãàí, êîìñîìîëëàðûìûç òÿðÿôèíäÿí òóòóëìóøäóð.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ê ÿ í ä ë è . Îíëàðûí þçëÿðèíÿ íåôò âóðóá îäëàíûëìàëûäûð
êè, îä âóðìàüûí ëÿççÿòèíè þéðÿíñèíëÿð.
Ê î ð î ü ë ó . Ñþç éîõ êè, îíëàð úÿçàëàðûíà ÷àòàúàãëàð. Àíúàã ÿúëàôëàð
÷èéèä éàíäûðìàãëà, ÿêèí-áè÷èí ìàøûíëàðûíû ñûíäûðìàãëà Øóðà ùþêóìÿòèíè éûõìàã èñòÿéèðëÿðñÿ, ñÿùâ åòìèø îëóðëàð. Áóíà “äÿâÿ÷èéÿ èò ùöðìÿñè”
äåéèðëÿð. Éîëäàøëàð, áÿéëÿðèí, ìöëêÿäàðëàðûí âÿ ãîë÷îìàãëàðûí éåðëÿðè
ùàìûñû õàëãûí ìàëû îëóáäóð. Êÿíäèìèçäÿ íÿ ãÿäÿð éåðñèç ôöãÿðà âàð èäè
êè, íþêÿð÷èëèê, ìóçäóð÷óëóãëà áàø ñàõëàéûðäûëàð, èíäè ùàìûñû éåð ñàùèáè
__________
îëìóøëàð. Âàõòà êè ÿìëàê ùàìûñû êÿíäëèëÿðèí ÿëèíäÿäèð, áó ÿìëàêäàí
476
êÿíäëèëÿð ùàìûñû áèðëÿøèá, áèðëèêäÿ áåúÿðèá íÿôèáÿðäàð îëìàëàðû õåéëè
ìÿíôÿÿòëè âÿ éàõøû íÿòèúÿëè ýþðöíöð. Áó áàðÿäÿ úàìààòûí ðÿéèíè áèëìÿê
èñòÿéèðèê. Ùÿð êÿñ äàíûøìàã èñòÿéèðñÿ äàíûøà áèëÿð.
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Ìÿí ñþç èñòÿéèðÿì.
Ê î ð î ü ë ó . Ñþç éîëäàø Ñÿôèãóëóéà âåðèëèð.
Ñ ÿ ô è ã ó ë ó . Éîëäàøëàð! ßýÿð áèç äåñÿê êè, Øóðà ùþêóìÿòè êè, èø÷èêÿíäëè ùþêóìÿòèäèð, áèçèì õåéðèìèçÿ ÷àëûøìàéûð, éàëàí âÿ áþùòàí äåìèø
îëóðóã. Áèç êå÷ìèøäÿ ýþðìöøöê êè, ö÷ åâ áèð ãàçàíà ìþùòàú èäè. Áóíó
äà ýþðöðöê êè, ùÿð êÿíäëèíèí þçöíöí áèð ðàùàòëûüû âàð. Øóðà ùþêóìÿòè
áèçÿ áèðëÿøìÿêëÿ ìöëê áåúÿðìÿíè òÿêëèô åäèðñÿ, éÿãèí áèçèì õåéðèìèçè
íÿçÿðäÿ òóòóð. Îíà ýþðÿ ìÿí ýöìàí åäèðÿì êè, áóðàäà òÿñÿððöôàò öìóìèëÿøäèðìÿéèí ÿêñèíÿ ýåäÿí îëìàñûí.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ê ÿ í ä ë è . Áèç ùàìûìûç öìóìèëÿøìÿéÿ ùàçûðûã. Èñòÿìÿéÿí þçö áèëÿð.
È ê è í ú è ê ÿ í ä ë è . Éîëäàø Êîðîüëó, áèç ö÷ íÿôÿð áóðàäà îòóðìóøóã.
Ùàúàòûìûç âÿ ùåéâàíûìûç äà âàð. Ìöìêöíäöð êè, áèç úàìààòà ãàðûøìàéûá, ùÿð êÿñ òÿêëèêäÿ éåðèìèçè áåúÿðÿê âÿ ìÿùñóëóìóçó äà éåíÿ õàëã
êèìè ùþêóìÿòÿ ñàòàã. Íåúÿ êè, èíäèéÿäÿê ñàòìûøûã.
Ê î ð î ü ë ó . Éîëäàø, öìóìèëÿøìÿê ìÿúáóðè äåéèë. Ìÿúáóðè îëñàéäû, ñèçè áóðàéà ÷àüûðìàçäûëàð. Àíúàã öìóìèëÿøìÿíèí áþéöê ôàéäàñû âàð.
Ñèç êè, èñòÿéèðñèíèç òÿêëèêäÿ èøëÿéÿñèíèç, áèð-èêè èëäÿí ñîíðà öìóìèëÿøìÿéèí ôàéäàñûíû àíëàéûá, ýÿëèá õàëãà ãàðûøàúàãñûíûç.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàõøû èøäèð. Øóðà ùþêóìÿòè ìÿñëÿùÿòñèç èøè òÿêëèô åëÿìÿç.
Ùàìûìûç ðàçûéûã.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàø Êîðîüëó, ìÿíÿ ñþç âåðèí.
Ê î ð î ü ë ó . Ñþç âåðèëèð éîëäàø ìöÿëëèì Ìèðçÿ Ùÿñÿíÿ.
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í (äóðóð). Éîëäàøëàð, áóäóð íå÷ÿ ñÿíÿäèð êè, ìÿí
ñèçèí êÿíäèíèçäÿ ìöÿëëèìëèê åëÿéèðÿì. Èíäèéÿäÿê ìÿíäÿí áèð õÿéàíÿò
ýþðöáñöíöçìö?
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éîõ, éîõ... Éàøàñûí ÿçèç ìöÿëëèìèìèç Ìèðçÿ Ùÿñÿí!
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøëàð, Øóðàëàð Èòòèôàãûíûí ùÿð éåðëÿðèíäÿ
êÿíä òÿñÿððöôàòû öìóìèëÿøìèø âÿ áóíäàí äà ùÿì úàìààò, ùÿì ùþêóìÿò ö÷öí áþéöê ôàéäàëàð ùàñèë îëóð. Ùþêóìÿò ñèçÿ òîõóì âåðÿúÿê, ëàçûì
îëñà, èñòÿñÿíèç ïóë âÿ ìàë äà âåðÿúÿê. Ñèç éåðëÿðèíèçè èíäèéÿäÿê þêöç
ýöúö èëÿ ÿêèðäèíèç. Áóíäàí ñîíðà òðàêòîð àäëàíàí ìàøûíûí çîðó èëÿ ÿêÿúÿêñèíèç. Þêöçëÿ èêè ýöíäÿ áèð ùåêòàð éåð ÿêèðñèíèç. Òðàêòîðëà áèð ùåêòà__________
ðû èêè ñààòäà ÿêÿúÿêñèíèç âÿ áó éåðäÿ ñèçÿ êþìÿê åäÿí ñèçèí þç áàëàëà477
ðûíûç îëàúàã. Êå÷ìèø çàìàíäà óøàãëàðûíûç ö÷ èë îõóäóãäàí ñîíðà ìÿêòÿáäÿí áóðàõûëûðäûëàð. Áóðàõûëàíëàð ùÿì ñàâàäñûç îëóðäóëàð âÿ ùÿì äÿ
êÿíä èøëÿðèíÿ éàðàìûðäûëàð. Èíäè èñÿ óøàãëàðûíûç éåääè èë îõóäóãäàí
ñîíðà ýåäèá èêè èë äÿ ñÿíÿò þéðÿíèðëÿð. ßêèí÷èëèê èøëÿðèíäÿ äÿ ìàùèðëÿøèðëÿð âÿ èøëÿìÿê ö÷öí äÿ êÿíäÿ ãàéûäûðëàð. Áèðè Èñðàôèë îüëó Èìðàí,
ìÿêòÿáè ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ñëåñàðëûã þéðÿíèá ýÿëìèø.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ñàü îëñóí, ñàü îëñóí!
È ì ð à í . Éîëäàøëàð, áó ýöíëÿðäÿ áóðàäà áèð áþéöê åìàëàòõàíà
à÷ûëàúàã. Îðàäà ìÿí âÿ áèð íå÷ÿ éîëäàøëàðûì ùàúàòëàðûí òÿìèðèíÿ ìÿøüóë îëàúàüûã. Êîòàíûí ñûíäû, áè÷èí ìàøûíûìû, àðàáàìû ñûíäû, ùàìûñû îðäà
äöçÿëäèëèá òÿçÿäÿí èøÿ ñàëûíàúàã. Äàùà êå÷ìèøëÿð êèìè áèð ñûíûã êîòàíû
îòóç-ãûðõ âåðñò ùÿôòÿáàçàðûíà àïàðìàéàúàãñûíûç. Ùàìû ñûíûã-ñþêöêëÿð
êÿíäèíèçèí è÷ÿðèñèíäÿ äöçÿëÿúÿêäèð. Áóíëàðûí ùàìûñû Øóðà ùþêóìÿòèíèí
úàìààòûí ðàùàòëûüû éîëóíäà ÷àëûøìàñûäûð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
Ì è ð ç ÿ Ù ÿ ñ ÿ í . Éîëäàøëàð, ìÿí ñþçöìö ãóðòàðìàäûì. Øóðà ùþêóìÿòè èø÷è-êÿíäëèëÿðèí ùþêóìÿòèäèð. Îíóí ùÿð áèð òÿäáèðëÿðè èø÷è âÿ êÿíäëèëÿðèí ñÿëàùè éîëóíäàäûð. Îíà ýþðÿ Øóðà ùþêóìÿòèíèí òÿêëèôëÿðèíè öðÿêäÿí
éåêäèë, éåêúÿùÿò àëãûøëàìàëûéûã.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàìûìûç ðàçûéûã! Ñàü îëñóí Øóðà ùþêóìÿòè! Ñàü îëñóí
Ìèðçÿ Ùÿñÿí!
Ê î ð î ü ë ó . Éîëäàøëàð, ìÿñÿëÿ ùàìû ö÷öí àéäûíäûðìû?
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Àéäûíäûð, àéäûíäûð.
Ê î ð î ü ë ó . Öìóìèëÿøìÿê èñòÿéÿíëÿð áó ýöí èúëàñäàí ñîíðà èäàðÿäÿ àäëàðûíû éàçäûðñûíëàð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Áàø öñòÿ. Áàø öñòÿ.
Ê î ð î ü ë ó . Èíäè êå÷ÿê èêèíúè ìÿñÿëÿéÿ. Éîëäàøëàð, ñèç áèëèðñèíèç êè,
áóíäàí ÿãäÿì Ðóñèéàäà áþéöê ôàáðèêëÿð âÿ çàâîäëàð âàð èäè. Áó ôàáðèêëÿð ÷èò òîõóìàã ö÷öí ëàçûì îëàí ïàìáûüû áàøãà âèëàéÿòëÿðäÿí ýÿòèðèðäè, ÷öíêè ìÿìëÿêÿòäÿ áèòÿí ïàìáûã ôàáðèêëÿðèí åùòèéàúàòûíûí éöçäÿí
áèðèíè þäÿìèðäè. Ùþêóìÿòèìèç, èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòè îëäóüóíäàí, ïóë
äà èø÷è-êÿíäëèíèí ïóëóäóð. Ùþêóìÿò õàëãûí ãûçûëëàðûíû àïàðûá ÿúíÿáèëÿðèí úèáëÿðèíÿ äîëäóðóá ïàìáûã ýÿòèðìÿéè èñòÿìèð. Îíà ýþðÿ ùþêóìÿòèìèçèí ñÿéè èëáÿèë ïàìáûã ÿêèíèíèí ãÿäÿðèíè àðòûðûá þëêÿìèçäÿêè ôàáðèêëÿð ö÷öí êèôàéÿò åäÿí ãÿäÿð ïàìáûüû þëêÿìèçäÿ ÿêäèðìÿêäèð. Ïëàí öçðÿ
áèçèì êÿíä ýÿðÿê ñÿêêèç éöç ÿëëè ùåêòàð ïàìáûã ÿêñèí. Áóíó ñèç áàúàðà
__________
áèëÿúÿêñèíèç, éà éîõ?
478
Ú à â à í ëàð. Áàúàðàðûã, áàúàðàðûã!
à î ú à êÿíäëè. Éîëäàø Êîðîüëó, èçèí âåð, áèð ñþç äÿ ìÿí äåéèì.
Ê î ð î ü ë ó . Áóéóð, áóéóð.
à î ú à êÿíäëè. Éîëäàø Êîðîüëó, Øóðà ùþêóìÿòèíèí õàùèøëÿðèíÿ
ÿìÿë åòìÿéÿ âÿ éîëóíäà úàíûìûçäàí äà êå÷ìÿéÿ ùàçûðûã. Àíúàã
ñÿêêèç éöç ÿëëè ùåêòàð ïàìáûã ÿêìÿéÿ áèçèì ýöúöìöç ÷àòìàç. Áóíóí
éàðûñûíû ÿêÿ áèëñÿê, áþéöê ùöíÿð åëÿìèø îëàðûã.
Á è ð í ÿ ô ÿ ð ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Éîëäàø Êîðîüëó, ìÿíÿ ñþç âåðèí!
Ê î ð î ü ë ó . Áóéóð.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Ìÿíèì áèð òÿêëèôèì âàð. Ùþêóìÿòèí ãÿðàðûíà
ýþðÿ áèç ñÿêêèç éöç ÿëëè ùåêòàð ïàìáûã ÿêìÿëèéèê. Áó ïëàíà ãàðøû îëàðàã ìÿí ìèí èêè éöç ùåêòàð ïàìáûã ÿêèëìÿñèíè òÿêëèô åäèðÿì.
Éûüûíúàãäà ùÿðÿêÿò.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó ëàð (ÿë ÷àëûðëàð). Ñàü îë, ñàü îë... Ìèí èêè éöç ùåêòàð!
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ðàçûéûã, ðàçûéûã!
à î ú à êÿíäëè. Úàíûì, áîø ãûøãûðìàüûí éåðè éîõäóð... Éîðüàíûíûçà
ýþðÿ àéàãëàðûíûçû óçàäûí. Ýöúöíöç ÷àòìàéàí èøÿ íÿ ö÷öí ýèðèøèðñèíèç?
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . ßêÿðèê, ýþðÿðñÿí. Áèç úàâàíëàð ùàìûìûç èøëÿéÿúÿéèê. Êÿíäèí úàâàí îüëàíëàðû âÿ ãûçëàðû ùàìûñû êþìÿéÿ ýÿëÿúÿêëÿð.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó ã û ç . Ùàìûìûç ùàâà ýÿëÿúÿéèê. Ëàçûì îëñà ýåúÿëÿð äÿ èøëÿéÿúÿéèê.
Ê î ì ñ î ì î ë ÷ ó . Ëàçûì îëñà ñàèð éåðëÿðäÿí äÿ êîìñîìîë÷ó éîëäàøëàðû êþìÿéÿ ÷àüûðàúàüûã.
Ê î ð î ü ë ó . Éîëäàøëàð, ìÿí èêè òÿêëèôè ñÿñÿ ãîéóðàì. Ñÿêêèç éöç
ÿëëè âÿ éà ìèí èêè éöç ùåêòàðìû? Ùÿð êèì ìèí èêè éöç ùåêòàðûí òÿðÿôäàðûäûð, ÿëèíè ãàëäûðñûí. (Áèð íå÷ÿ àäàìäàí ñàâàéû ùàìû ÿëëÿðèíè ãàëäûðûð.)
ßêñÿðèééÿòëÿ ãÿáóë îëóíäó. Èêèíúè òÿêëèôèí ñÿñÿ ãîéóëìàñûíà åùòèéàú
éîõäóð. (Úàìààò ÿë ÷àëûð.) Éîëäàøëàð, ùÿð áèð åùòèéàòûìûç ùàçûðäûð. Ñàáàùäàí èøÿ ýèðèøèëìÿëèäèð.
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàçûðûã, ùàçûðûã.
ßë ÷àëûðëàð.
Ê î ð î ü ë ó . Èúëàñû ãàïàëû åëàí åäèðÿì.
__________
ÏßÐÄß
479
ÄÎÃÃÓÇÓÍÚÓ ØßÊÈË
ÔÈÍÀË
Ñÿùíÿ ïàìáûã òàðëàñûíû òÿñâèð åäèð. Ýþç èøëÿäèêúÿ ïàìáûã ýþðöíöð.
à à ð î â ó ë ÷ ó (äàø öñòöíäÿ ÿéëÿøèá îõóéóð):
Éàç ýÿëÿíäÿ øóì åëÿðèê äöçëÿðè,
Àü äÿðéà òÿê ïàìáûã òóòàð ùÿð éåðè.
×ûõñûí äöøìÿíëÿðèí úàíû, ýþçëÿðè,
Éàøà øóðàì, éàøà øóðàì, ÷îõ éàøà!
Ôàáðèêëÿðÿ àõàð ïàìáûã ñåëëÿðè,
Ìàë òîõóíàð, áÿçÿíäèðÿð åëëÿðè.
Ñûíñûí äöøìÿíëÿðèìèçèí áåëëÿðè,
Éàøà øóðàì, éàøà øóðàì, ÷îõ éàøà!
Ãàðà äÿðéàäûð íåôòèìèç, ãàçûëàð,
Òÿðèôèìèç äÿôòÿðëÿðÿ éàçûëàð.
Äöøìÿíëÿðèí éàçäûãëàðû ïîçóëàð,
Éàøà øóðàì, éàøà øóðàì, ÷îõ éàøà!
À÷ûëûáäûð ìÿêòÿáëÿðèí ãàïûñû,
Ñàâàäëàíàð êÿíäëèëÿðèí ùàìûñû.
Äåéÿð ñÿíÿ ùÿð êèìèí âàð íàìóñó,
Éàøà øóðàì, éàøà øóðàì, ÷îõ éàøà!
Ù à ú û Á à é ð à ì (äàõèë îëóð). À ýÿäÿ, áóðàäà îòóðóá íÿ
îõóéóðñàí?
à à ð î â ó ë ÷ ó . Íåéëÿéèì, àé ùàúû, îòóðìóøàì, ïàìáûüûí ãàðîâóëóíó ÷ÿêèðÿì, êåôèì ýÿëèð îõóéóðàì. Áèðúÿ òàìàøà åëÿ, äöç-äöíéàíû ïàìáûã áàøûíà ýþòöðöá. Áàõäûãúà öðÿéèì áèð áåëÿ (ÿëè èëÿ ýþñòÿðèð) îëóð,
øàäëûüûìäàí îõóéóðàì.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ïàìáûüû êèìäÿí ãîðóéóðñàí?
à à ð î â ó ë ÷ ó . Êèìäÿí ãîðóéàúàüàì: àòäàí, ìàëäàí, ãîéóíäàí,
óëàãäàí, êóëàêäàí. (Îõóéóð) :
__________
Éàøà øóðàì, éàøà øóðàì, ÷îõ éàøà!
480
Ù à ú û Á à é ð à ì . Îõó, îõó! Îõóìàëû ýöíëÿðäèð.
à à ð î â ó ë ÷ ó . ßëáÿòòÿ îõóìàëû ýöíäöð. Ìÿíèì àòàì þëÿíäÿ àüûç
ïàìáûüû ö÷öí ùÿôòÿáàçàðûíà àäàì ýþíäÿðäèê. Èíäè ýþðöðñÿíìè, íÿ ãèéàìÿòäÿéèê.
Óçàãäàí çóðíà ñÿñè åøèäèëèð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Î íÿ çóðíà ñÿñèäèð? Êÿíääÿ òîé âàð, íÿäèð?
à à ð î â ó ë ÷ ó . Éîõñà õÿáÿðèí éîõäóð? Áó ýöí úàìààò ïàìáûã éûüûìûíû áàøëàéàúàã. Îäóð êÿíäèí úàìààòû, óøàãëû-áþéöêëö çóðíà-áàëàáàíëà
áóðàéà ýÿëèðëÿð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Éàõøû áàéðàìäûð, ýÿëñèíëÿð. Ìÿí äÿ áèð äîñòàøíàìû ýþðöì. Íå÷ÿ èëäèð âÿòÿíèìäÿí õÿáÿðèì éîõäóð.
à à ð î â ó ë ÷ ó . Ùàðàäà èäèí, àé ùàúû?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Óçàã éåðëÿðäÿ èäèì, îüóë. (Çóðíà ñÿñè éàõûíëàøûð.)
Ïàù, ïàù, òàìàì êÿíä ýÿëèð: àðâàäëàð, êèøèëÿð, ãûçëàð, îüëàíëàð... Î ãàáàãäà ýÿëÿí Ñàëìàí äåéèëìè?
à à ð î â ó ë ÷ ó . Íåúÿ Ñàëìàí?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Êîð Èñðàôèëèí îüëó.
à à ð î â ó ë ÷ ó . Éîëäàø Êîðîüëóíóìó äåéèðñÿí? Áèçèì èñïîëêîìóí
ñÿäðèäèð, ãî÷àã îüëàíäûð. ßñèë Êîðîüëóäàí äà ãî÷àãäûð. Áó èøëÿð ùàìûñû
îíóí ÷àëûøìàñûíäàíäûð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ñàü îëñóí, ìÿí îíó óøàã âàõòûíäà ýþðÿíäÿ äåäèì êè, áó óøàüûí ýþçëÿðèíäÿí êàìàë éàüûð, áóíóí ýÿëÿúÿéè éàõøû îëàúàã.
Îíóí áèð áàëàúà ãàðäàøû äà âàð èäè.
à à ð î â ó ë ÷ ó . Áàëàúà ãàðäàøû Èìðàí îõóéóá ýÿëèá, èíäè áèçèì
ìàøûí-òðàêòîð ñòàíñèéàñûíà áàõûð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Èñðàôèë äóðóðìó?
à à ð î â ó ë ÷ ó . Èñðàôèë êå÷ÿí èë þëäö.
Úàìààò, çóðíà÷ûëàð ãàáàãäà îëàðàã, ñÿùíÿéÿ ýÿëèðëÿð. Êîìñîìîë÷ó ãûçëàð âÿ
îüëàíëàð ÿëëÿðèíäÿ ãûðìûçû áàéðàãëàð, ýÿëèá äàéàíûðëàð.
Ê î ð î ü ë ó (ãàáàüà ýÿëèð, çóðíà ñàêèò îëóð). Éîëäàøëàð, áèç þùäÿìèçÿ ýþòöðäöéöìöç âÿçèôÿíè òàìàìèëÿ éåðèíÿ éåòèðäèê. Ìèí èêè éöç ùåêòàð éåðè ÿêìÿéè áîéíóìóçà ýþòöðäöê äÿ, ÿêäèê äÿ. Èíäè áèð âÿçèôÿ äÿ
âàð. Áó ýöíäÿí ïàìáûã éûüûìûíà ãÿäÿì ãîéóðóã. Ýÿðÿê áó ìèí èêè
éöç ùåêòàð éåðèí ïàìáûüûíäàí áèð ýèðâÿíêÿ äÿ òÿëÿô îëìàñûí.
__________
Êîìñîìîë÷ó ãûç. Íÿèíêè áèð ýèðâÿíêÿ, áèð ìèñãàëû éåðÿ äöøìÿç.
481
Ê î ð î ü ë ó . Éîëäàøëàð, áèçèì ôèðãÿíèí áàøûíäà äóðàí âÿ äöíéà ïðîëåòàðèàòûíûí ðÿùáÿðè éîëäàø Ñòàëèí áèð ýþçÿë ñþç äåéèáäèð. Î äåéèð:
“Äöíéàäà åëÿ áèð ñÿíýÿð éîõäóð êè, áîëøåâèêëÿð îíó àëà áèëìÿñèíëÿð”.
Èíäè ãîé áèçèì ìèí èêè éöç, íÿèíêè ìèí èêè éöç, ñÿêêèç éöç ÿëëè ùåêòàð
ïàìáûã ÿêìÿéèìèçÿ øÿêê ýÿòèðÿíëÿð, ãîé ýþðñöíëÿð êè, éîëäàø Ñòàëèí
áó ñþçëÿðè ùàâàäàí äåìÿéèáäèð, áó, ùÿãèãÿòäèð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è (èðÿëè éåðèéèð). Éîëäàø Êîðîüëó, ñÿí äåäèéèí àäàì
ìÿíÿì. Ìÿí êþùíÿ âàõòäà èøëÿäèéèìèçÿ íÿçÿðÿ àëûá äàíûøûðäûì. Èíäè
áàõûá ñÿùâèìè àíëàäûì. Áó ùÿâÿñëÿ êè, úàìààò èøÿ ýåäèá, èêè áåëÿ ïàìáûã ÿêèá-áåúÿðìÿéè áàúàðàð.
Ê î ð î ü ë ó . Éîëäàøëàð, ñèçèí áó ùÿâÿñëÿ èøëÿéèá âÿçèôÿíèçè èôà åòìÿéèíèçè ìöëàùèçÿ åäÿðÿê, ùþêóìÿò òÿðÿôèíäÿí áèçèì êÿíäÿ áèð òðàêòîð
ïåøêÿø îëóíóð. Éàøàñûí Øóðà ùþêóìÿòè!
Ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Éàøàñûí èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòè! Éàøàñûí ôèðãÿ ðÿùáÿðè
éîëäàø Ñòàëèí!
Ù à ú û Á à é ð à ì (Êîðîüëóéà òÿðÿô ýÿëèð). Ñàëàìÿëåéêöì.
Ê î ð î ü ë ó (çÿíëÿ áàõûá). Ùàúû Áàéðàì äåéèëñèíèç?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Îéàì. Áó ýöí ýÿëìèøÿì.
Ê î ð î ü ë ó . Ùàðàäà èäèíèç, ùå÷ ñèçäÿí áèð õÿáÿð éîõ èäè?
Ù à ú û Á à é ð à ì . Äîüðóñó, Øóðà ùþêóìÿòè ýÿëÿíäÿí ñîíðà ìÿí
äàâàì ýÿòèðìÿéèá, ãûçûìû äà ýþòöðöá êå÷äèì Èðàíà. Èíäèéÿäÿê îðàäà
èäèì. Ãûçûì þëäö, ãàëäûì òÿê. Àõûð âÿòÿíäÿí óçàãäà äàâàì åëÿéÿ áèëìÿéèá, ýÿëìèøÿì. Èíäè ñèçèí èõòèéàðûíûçäàéàì. Ýöíàùûì âàðñà òÿíáåù
åëÿéèí, éîõ èñÿ ãàëûì áóðàäà, ìÿí äÿ êÿíäëèíèí áèðè, ñàèð àäàìëàð êèìè
èøëÿéèì.
Ê î ð î ü ë ó . Ùàúû, ñèç þëÿíÿäÿê êå÷ìèø ýöíëÿðèíèçè, ãûëûíúûíûí äàëûãàáàüû êÿñÿí çàìàíëàðû óíóòìàéàúàãñûíûç. Îíà ýþðÿ, úàìààò ñèçèí
ñèäã-äèëäÿí øóðà òÿðÿôäàðû îëäóüóíóçà èíàíìàéûíúà, ñèçè þç èøëÿðèíÿ
ãàðûøäûðìàéàúàãëàð.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Ìÿí èñòÿéèðÿì öðÿê ñþçöìö à÷àì äåéÿì. Ãîé
úàìààò äà ãóëàã àññûí.
Ú à ì à à ò ä à í ñ ÿ ñ ë ÿ ð . Ùàúû Áàéðàìäû!.. Èíäèéÿäÿê ùàðàäà èìèø?
Íåúÿ àðûãëàéûáäûð... Ãàðíûíäà áèëìÿððÿ ïèé ãàëìàéûá.
Ê î ð î ü ë ó . Íÿ ñþçöí âàð, äå.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Úàìààò, ñèç ùàìûíûç áèëèðñèíèç êè, Øóðà ùþêóìÿòè
êÿíäÿ ýÿëÿíäÿ, ìÿí îíóí ãàðøûñûíà ÿäàâÿòëÿ ÷ûõìàäûì. Ìÿí äåìèðÿì
__________
êè, Øóðà ùþêóìÿòè ìÿíèì õîøóìà ýÿëäè. Õåéð, Øóðà ùþêóìÿòèíèí áþ482
éöê äöøìÿíè ìÿí èäèì. À÷ûã äàíûøìàã éàõøûäûð. Ìÿí èø áàøûíäà áó
Êîðîüëó äåäèéèíèç Ñàëìàíû âÿ îíóí éîëäàøëàðûíû ýþðÿíäÿ äåéèðäèì êè,
áåëÿ ùþêóìÿò ö÷ ýöíëöêäöð, äàüûëûá ýåäÿúÿêäèð. Áóíóíëà äàâàéà ÷ûõìàã äà àõìàãëûãäûð. Ùàìïàëàð ìÿíäÿí öñéàí ö÷öí ïóë èñòÿäèëÿð,
âåðìÿäèì. Èñòÿäèëÿð ìÿíè þëäöðñöíëÿð, ãà÷äûì. Ùÿð éåðÿ ýåòäèì, èø
áàøûíäà úàâàí êÿíäëèëÿðè ýþðäöì. Àõûðû äàâàì åëÿéÿ áèëìÿéèá, ãà÷äûì
Èðàíà. Èíäè ýÿëìèøÿì. Õàðàáà ãîéóá ýåòäèéèìè êÿíäëÿðè, àâàì ãîéóá
ýåòäèéèì úàìààòû òàíûìûðàì. Êÿíäëÿðäÿ íÿ ýþçÿë áèíàëàð, ìÿêòÿáëÿð;
îüëàíëàð, ãûçëàð ùàìûñû ñàâàäëû; èäàðÿëÿðäÿ õàëãà ýþçÿë ðÿôòàð, íÿ ïðèñòàâëàð ñþéöøö, íÿ éöçáàøû ãàì÷ûñû. Ùàìû áèð-áèðèíÿ éîëäàø, ãàðäàø. Áèð
áåëÿ ÿêèíëÿðè, ïàìáûã çÿìèëÿðèíè ýþðäöêäÿ, äîüðóñó, ìàò ãàëûðàì. Èíäè
ýþðöðÿì êè, àíëàìàìûøàì. Èíäè ñÿùâèìè áîéíóìà àëûá ýÿëìèøÿì. Èñòÿéèðñèíèç þëäöðöí, èñòÿéèðñèíèç áóðàõûí. Ñèçèí èõòèéàðûíûçäàéàì.
Ê î ð î ü ë ó . Ùàúû, ñþç áàéàãêûäûð. Áèð ãÿäÿð ãàëàðñàí èøëÿðñÿí,
ñîíðà èøÿ áàõàðûã. Ñÿíèí åâèí èñïîëêîìäóð. Ñÿíÿ êÿíääÿ åâ äÿ âåðèëÿð,
éàøàðñàí.
Ù à ú û Á à é ð à ì . Òÿê àäàìàì, áèð áàëàúà êîìàäà äà éàøàéàðàì.
Ê î ð î ü ë ó . ×îõ ýþçÿë. Èíäè, éîëäàøëàð, áèð ãÿäÿð ÷àëûí îéíàéûí.
Ñîíðà èøÿ ýèðèøÿê.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Ìÿí ýöíàùûìû éóìàã ö÷öí ãàáàãúà þçöì îéíàéàúàüàì. Àøûã, ÷àë.
×àëûðëàð, ãîúà îéíàéûð. Õàëã óðà ÷ÿêèá ÿë ÷àëûð.
ÏßÐÄß
__________
483
×ÎÕ ÝÞÇßË
Ö÷ øÿêèëäÿ
ßØÕÀÑ
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è – êÿíäëè
Ï ÿ ð è ú à ù à í – àðâàäû
ß ì è ð à ñ ë à í – îüëó
Ñèìîí
ß ù ì ÿ ä ßìèðàñëàíûí ìÿêòÿá éîëäàøëàðû
Çåéíàë
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð – øÿùÿð ìÿêòÿáèíèí
ìöÿëëèìè
}
Êÿíä ìÿêòÿáè ìöÿëëèìè
Ñèìîíóí àòàñû
Ãîúà êÿíäëè
Úàâàí êÿíäëè
Ìÿêòÿá óøàãëàðû, êÿíäëèëÿð
ÁÈÐÈÍÚÈ ØßÊÈË
Øÿùÿðèí éàâóãëóüóíäà, äÿíèç êÿíàðûíäà áèð êÿíä. Êÿíä ìåéäàí÷àñû. Áèð äÿñòÿ
ìÿêòÿá øàýèðäëÿðè øåéïóð, áàðàáàí ÷àëàðàã, ãàáàãëàðûíäà ìöÿëëèì, ýÿëèá ìåéäàí÷àäà äàéàíûðëàð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è (ìöÿëëèìèí éàíûíà ýÿëÿðÿê). Éîëäàø ìöÿëëèì, áó
ýöí áàéðàìäûð, íÿäèð? Áó óøàãëàðû ñÿéàùÿòÿ ÷ûõàðûáñûíûç?
Ì ö ÿ ë ë è ì . Éîõ, áàéðàì äåéèë. Áó ýöí øÿùÿðäÿí áèð äÿñòÿ ìÿêòÿá
óøàãëàðû áóðàéà ýÿçìÿéÿ ýÿëÿúÿêëÿð. Áèçèì óøàãëàð äà îíëàðûí èñòèãáàëûíà ÷ûõûáëàð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Éàõøû èøäèð ýÿëñèíëÿð áèçèì êÿíäÿ äÿ áÿëÿä îëñóíëàð, ýþðñöíëÿð áèç íåúÿ éàøàéûðûã.
Ì ö ÿ ë ë è ì . ßëáÿòòÿ, ùÿìèøÿ êÿíäëÿ øÿùÿðèí àðàñûíäà ðàáèòÿ âàúèáäèð. Íÿ ãÿäÿð îëñà, èø áèëÿíëÿðèí ÷îõóñó: àëèìëÿð, èíúèíåðëÿð ùàìûñû øÿùÿðäÿ éàøàéûðëàð. Îíëàðûí äà äöøÿíäÿ áèð êÿíäÿ ýÿëèá êÿíä ÿùàëèñè èëÿ
äàíûøûá, îíëàðà áèëìÿäèêëÿðèíè þéðÿòìÿê, åëìèí, ñÿíàéåíèí Øóðà þëêÿëÿðèíäÿ íÿ äÿðÿúÿäÿ òÿðÿããè åòìÿñèíè àíäûðìàã ëàçûìäûð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Äîüðóäóð, éîëäàø ìöÿëëèì. Áóíäàí ãàáàã êÿíä__________
ëèëÿð ùàìûñû êîð êèìè èäèëÿð. Øóðà ùþêóìÿòè ýÿëÿíäÿí áÿðè áèð ÷îõ áèë484
ìÿäèéèìèç øåéëÿðè þéðÿíìèøèê. Áó êÿíääÿ àç àäàìûí àòû, óëàüû îëàðäû.
Ùàìûìûç øÿùÿðÿ ýåòìÿê ëàçûì îëàíäà ïèéàäà ýåäèðäèê. Èíäè èñÿ äÿìèð
éîëó ãàïûìûçûí àüçûíà ÷ÿêèëèáäèð. Àâòîìîáèëëÿð êÿíäëÿ øÿùÿðèí àðàñûíäà èøëÿéèðëÿð. Áó ñààò äà êÿíääÿ åëÿ àäàì âàð êè, ñàããàëû àüàðûá,
àììà øÿùÿðè ýþðìÿéèá. Èíäè óøàüûí äà, áþéöéöí äÿ áèð àéàüû øÿùÿðäÿäèð. Ýåäèðèê, ýÿëèðèê, ùÿð øåéè ýþðöðöê, þéðÿíèðèê, ýþçöìöç à÷ûëûð. ×îõ
éàõøû çÿìàíÿäèð çÿìàíÿìèç.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Øÿùÿðèí äþâëÿòëèëÿðèíèí ùÿð áèðèñèíèí áóðàäà éàéëàã
ìÿíçèëè âàð èäè. Ìèëéîíëàðû áîø-áîøóíà éåëÿ âåðèðäèëÿð. Àììà áó êÿíäÿ íÿèíêè äÿìèð éîëó, áèð ðàùàò àðàáà éîëó äà ãàéûòäûðìûðäûëàð. Øóðà ùþêóìÿòè ýÿëÿí êèìè øÿùÿðëÿðëÿ êÿíäëÿð àðàñûíäà éîëëàðûí äöçýöíëöéöíÿ
äèããÿò éåòèðäè. Îäóð êè, áó êÿíäÿ ùÿòòà äÿìèð éîëó äà ÷ÿêèëäè.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . À ñÿíÿ ãóðáàí îëóì, äþâëÿòëèëÿðèí ùÿð áèðèñèíèí þçöíöí ôàéòîíó, àâòîìîáèëè âàð èäè. Ùÿð áèðè þç úàíûíûí ðàùÿòëèéèíè àõòàðûðäû.
Êÿíäëèíèí ãåéäèíÿ ãàëàí éîõ èäè. Äåéèðäèëÿð: “Êÿíäëèíèí áàëäûðû áÿðêäè,
úàíû ÷ûõàð, ïèéàäà ýåäÿ áèëÿð. Áèð äÿ, êÿíäëèäèð îòóðñóí éåðèíäÿ, ÿêèíáè÷èíèíÿ, áàüûíà-áîñòàíûíà ìÿøüóë îëñóí. Îíóí øÿùÿðäÿ íÿ èøè âàð?”.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Åëÿäèð, äàéû.
Ö÷-äþðä íÿôÿð êÿíä óøàãëàðûíäàí: “Àäà, ãîéìàéûí ùà!.. Àäà, ãîéìàéûí ùà!”
– äåéÿ ãûøãûðàðàã ýÿëèá ñÿùíÿäÿí éöéöðÿðÿê êå÷èðëÿð. Áèð íå÷ÿ úàâàí êÿíäëè
îíëàðûí äàëûíúà ñÿùíÿéÿ äàõèë îëóá äàéàíûð âÿ èêè ÿëèíè áåëèíÿ
ãîéìóø ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëöð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Ùà, ùà, ùà, ùà!.. Ùà, ùà, ùà, ùà!.. Îðà áàõ, îðà!..
Ïà àòàéûí åâèíÿúÿí!.. Çàëûì îüëóíóí ñàòäûüû ïàðîâîç êèìè ãà÷ûð. Ùà, ùà,
ùà, ùà!.. (Ýöëöð.)
Ì ö ÿ ë ë è ì . À Ìèðçÿáàëà, íÿ îëóá? Íèéÿ ýöëöðñÿí?
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è (áàðìàüû èëÿ óçàüû ýþñòÿðèð). Áèð áàõûí, éîëäàø
ìöÿëëèì. Óøàãëàð èòèí ãóéðóüóíà âåäðÿ áàüëàéûá ãîâóðëàð. Èò áåëÿ ãà÷ûð
êè, äàëûíäàí ýöëëÿ àòñàí ÷àòìàç.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Áó ìÿýÿð ýöëìÿëè èøäèð? Óøàãëàðûìûçûí òÿðáèéÿñèçëèéèíÿ àüëàìàã ëàçûìäûð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Íÿ îëàð êè, àé éîëäàø ìöÿëëèì, ãîé óøàãëàð áèð àç
êåô ýþðñöíëÿð.
Ì ö ÿ ë ë è ì (ìÿêòÿá óøàãëàðûíûí èêèñèíè ÷àüûðûð). Éöéöðöí î èòè óøàãëàðûí ÿëèíäÿí àëûí. (Óøàãëàð éöéöðÿðÿê ýåäèðëÿð. Úàâàí êÿíäëèéÿ) Áèëèð__________
ñÿí, Ìèðçÿáàëà, àäûíû èíñàí ãîéàí ýÿðÿê ùå÷ áèð ùåéâàíà ÿçèééÿò âåð485
ìÿñèí. Ùåéâàíûí äà áèçèì êèìè úàíû àüðûéûð. Àíúàã äèëëÿíèá øèêàéÿò
åëÿìÿéè áàúàðìûð. Ñþç ãàðøûñûíäà ñþç ýÿòèðÿ áèëìÿéÿíëÿðÿ, çîð ãàðøûñûíäà çîðó îëìàéàíëàðà, äÿðäëÿðèíè, àüðûëàðûíû äåìÿéÿ äèëëÿðè îëìàéàíëàðà ÿçèééÿò âåðìÿê èíñàíëûã ñèôÿòèíäÿí óçàãäûð. Óøàãëàðûíûçà íÿñèùÿò
åäèí, áåëÿ íàëàéèã ùÿðÿêÿòëÿðäÿí ÿë ýþòöðñöíëÿð. Èòÿ, ïèøèéÿ âÿ ñàèð
ùåéâàíàòà ÿçèééÿò åëÿìÿñèíëÿð. Úàâàíëàð áèçèì êþìÿê÷èëÿðèìèç, áèçèì
ãåéäëÿðèìèçè ÷ÿêÿíëÿðäèð.
à î ú à ê ÿ í ä ë è . Éîëäàø ìöÿëëèì äîüðó äåéèð. Áèçèì úàíûìûç àüðûéàí êèìè, ùåéâàíûí äà úàíû âàð.
Ú à â à í ê ÿ í ä ë è . Áàüûøëà, éîëäàø ìöÿëëèì, àíëàìàìûøàì. (Ýåäèð.
Ìÿêòÿá óøàãëàðû ãàéûäûðëàð.)
Ó ø à ã . Éîëäàø ìöÿëëèì, èòèí ãóéðóüóíäàí âåäðÿíè à÷äûã, áóðàõäûã
ýåòäè. Èñòÿäèëÿð áèçè äþéñöíëÿð, ãà÷äûã.
Ì ö ÿ ë ë è ì . ×îõ éàõøû, äè ýåäèí éåðèíèçÿ.
Óøàãëàð ýåäèá éåðëÿðèíäÿ äàéàíûðëàð. Øåéïóð, áàðàáàí ñÿñè åøèäèëèð.
Ì ö ÿ ë ë è ì (øàýèðäëÿðÿ). Íèçàì!
Óøàãëàð äöçöëöðëÿð. Áèð äÿñòÿ ìÿêòÿá óøàüû, ãàáàãëàðûíäà ìöÿëëèì Ìèðçÿ
Ùåéäÿð, äàõèë îëóðëàð. Èêè äÿñòÿ áèð-áèðèíÿ ãàðûøûðëàð. Ìöÿëëèìëÿð ýþðöøöá
ÿë òóòóøóðëàð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Íåúÿñèíèç? ×îõäàí ýþðöøìöðöê. Ùå÷ øÿùÿðÿ
ýÿëìèðñèíèç.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Ìÿýÿð òÿðïÿíìÿéÿ ìàúàë âàð? Ýöíäöç óøàãëàðëà ìÿøüóëàì, àõøàìëàð äà áþéöêëÿðÿ äÿðñ âåðèðÿì. Èñòèðàùÿò ýöíëÿðèíäÿ äÿ åâäÿ
îòóðóá áàëàëàðûìû áàøûìà éûüûá îíëàðëà âàõò êå÷èðèðÿì. Éàèíêè úàìààò
éûüûíúàüûíäà îòóðóá êå÷ìèøäÿí, ýÿëÿúÿêäÿí, äàõèëè âÿ õàðèúè âÿçèééÿòäÿí ñþùáÿò åäèðèê. Äàùà øÿùÿðÿ ýÿëìÿéÿ ìàúàë ãàëìûð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Óøàãëàð ö÷öí éåð ùàçûðäûð?
Ì ö ÿ ë ë è ì . ßëáÿòòÿ, óøàãëàð ö÷öí ìÿêòÿáèí ùÿéÿòèíäÿ ÷àé âÿ éåéèíòè ùàçûð åäèëèáäèð. Ýåúÿíè äÿ ìÿêòÿáäÿ ãàëàúàãëàð. Ñèç äÿ ìÿíèì
ìÿíçèëèìäÿ ðàùàò îëàðñûíûç.
ß ì è ð à ñ ë à í (Ìèðçÿ Ùåéäÿðèí éàíûíà ýÿëèð). Éîëäàø ìöÿëëèì, ñèç
äÿ, ìÿíèì éîëäàøûì Ñèìîí äà áèçèì åâäÿ ìÿíçèë åäÿúÿêñèíèç.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Éîõ, ìöÿëëèìèí ñþùáÿòè ìöÿëëèìëÿ òóòàð. Ñèçèí åâäÿ î,
ñûõûíòû ÷ÿêÿð. Ñÿí þç éîëäàøûíû ãîíàã àïàð. Ìèðçÿ Ùåéäÿð äÿ ìÿíèìëÿ
ãàëñûí.
486
ß ì è ð à ñ ë à í . Éîëäàø ìöÿëëèì, õàùèø åäèðÿì ìàíå îëìàéàñûíûç.
Àòàì ìÿíÿ íå÷ÿ äÿôÿ òàïøûðûáäûð êè, êÿíäÿ ýÿëÿíäÿ ìöÿëëèìè äÿ
ãîíàã ýÿòèðèì. Èíäè ìöÿëëèì áèçÿ ãîíàã ýåòìÿñÿ ìÿí àòàìûí öçöíÿ
áàõà áèëìÿéÿúÿéÿì. Àòàì äà äåéÿúÿêäèð êè, ìöÿëëèì åëì îõóìóø
àäàìäûð, êàñûáëàðû áÿéÿíìèð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (êÿíä ìöÿëëèìèíÿ). Äîüðóñó, áó ñþç ìÿíè òóòäó.
Ìÿí øàýèðäèìÿ ãîíàã ýåäÿúÿéÿì.
Ì ö ÿ ë ë è ì . Åéáè éîõäóð, ìÿí äÿ ðàçûéàì. (Öçöíö óøàãëàðà äþíäÿðèá êîìàíäà âåðèð.) Íèçàì! (Óøàãëàð äöçÿëèðëÿð.) Ñàüà äþí! (Óøàãëàð
äþíöðëÿð.) Àääûìëà ìàðø!
Óøàãëàð ýåäèðëÿð, ìöÿëëèìëÿð äÿ îíëàðûí àðõàñûíúà.
ÏßÐÄß
ÈÊÈÍÚÈ ØßÊÈË
Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëèíèí åâèíäÿ áèð îòàã. Îòàüà ôÿðø äþøÿíìèø, áèð ìàñà, ö÷ ñàíäàëéà. Ñîë òÿðÿôäÿ áèð ÷àðïàéû ãîéóëìóø. Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëè ãàáàüûíäà úàíàìàç,
äèçëÿðè öñòöíäÿ ÷þêìöø, íàìàçûíû ãóðòàðûð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ßññÿëàìö ÿëåéíà âÿ ÿëà èáàäöëëàùöë ñàëèùèí,
ÿññÿëàìö ÿëåéêöì âÿ ðÿùìÿòöëëàùö âÿ áÿðÿêàòö. (Ñàëàâàò ÷åâèðèá, äóðóá
úàíàìàçû áöêöá áèð êÿíàðà ãîéóð. ßìèðàñëàí, Ìèðçÿ Ùåéäÿð âÿ éîëäàøû
Ñèìîíëà äàõèë îëóð. Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëè îíëàðû ýþðöá) Ïàùî, àé îüóë, ùàðàäàí ýÿëäèí?
ß ì è ð à ñ ë à í . Àòà, ìÿêòÿá éîëäàøëàðûìûçëà áóðàéà èêè ýöíÿ ñÿéàùÿòÿ ýÿëìèøèê. Éîëäàøëàðûìûçà êÿíä ìÿêòÿáèíäÿ éåð âåðäèëÿð. Ìÿí äÿ
ìöÿëëèìëÿ áó éîëäàøûìû åâèìèçÿ ãîíàã ýÿòèðäèì.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Õîø ýÿëèáëÿð. (Ùÿð èêèñèíÿ ÿë âåðèð.) Õîø ýÿëèáëÿð. (Ìöÿëëèìÿ) Ñèç áóíóí ìöÿëëèìèñèíèç? ×îõ ýþçÿë. Èñìèíèç íÿäèð?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Èñìèì Ùåéäÿðäèð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ìèðçÿ Ùåéäÿð. ×îõ ýþçÿë. (Îüëóíà Ñèìîíó
ýþñòÿðèð.) Áó äà ñÿíèí éîëäàøûíäûð? ×îõ ýþçÿë!
ß ì è ð à ñ ë à í . Áÿëè, áóíóíëà èêèìèç áèð ñêàìéàäà îòóðóðóã. Îéíàéàíäà äà áèð éåðäÿ îéíàéûðûã. Áèð-áèðèìèçè äÿ ÷îõ ñåâèðèê.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë! ×îõ ýþçÿë! Äè ÿéëÿøèí. ×þðÿéè__________
ìèç ùàçûðäûð, éÿãèí àúñûíûç...
487
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . ×îõ ðàçûéàì, êÿáëÿéè, êÿíä ìÿêòÿáèíäÿ áèçèì
ýÿëìÿéèìèç ìÿëóì îëäóüóíäàí, áèçèì ö÷öí éåìÿê ùàçûð îëóíìóøäó.
Ìÿí äÿ, óøàãëàð äà äîéóíúà éåìèøèê. Áó ñààò èøòàùàìûç éîõäóð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë. Àõøàì ö÷öí òÿäàðöê ýþðÿðèê.
(Îüëóíà) Áÿñ áó éîëäàøûí êèìëÿðäÿíäèð?
ß ì è ð à ñ ë à í . Áóíóí àòàñû áèð éàõøû êèøèäèð. Òåç-òåç áóíëàðà ãîíàã
ýåäèðÿì. Àíàñû ÷îõ äàäëû øåéëÿð áèøèðèð. Àäû Ñèìîíäóð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ñèìîí?! (Ãåéçëè) ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
ßñòÿüôöðóëëàùó ðÿááè âÿ ÿòóáþ èëåéù. (Úÿëä ýåäèá éóéóíàúàãäà ÿëëÿðèíè
ñàáóíëà éóéóá, ñóéà ÷ÿêèð.) Êàôèð îüëó, áóíó ìÿíÿ ãàáàãúà äå, ìÿí äÿ
ÿëèìè ìóðäàðëàìàéûì.
ß ì è ð à ñ ë à í . Àòà, áóíóí ÿëèíÿ íÿ îëìóø êè? Áóíóí ÿëëÿðè ìÿíèì
ÿëëÿðèìäÿí äÿ òÿìèçäèð. Áèç ìÿêòÿáäÿ ýöíäÿ äþðä-áåø äÿôÿ ÿëëÿðèìèçè
ñàáóíëà éóéóðóã.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ßëëÿðè òÿìèçäèð! Èíäè ýþðöðÿì ñèçÿ íÿ òÿðáèéÿ âåðèðëÿð. ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿðáÿëàéû, áó ñþçëÿðèí àõûðû áèð ãÿäÿð áèç ìöÿëëèìëÿðÿ òîõóíäó.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áÿëè! Íàáàëèü óøàã þç òÿêëèôèíè àíëàìàç. Îíó
àíëàòìàã ëàçûìäûð. Áó äà ìöÿëëèìëÿðèí áîðúóäóð. Óøàüà áèðèíúè ëàçûì
îëàí îíóí ÿùêàìè-øÿðèééÿñèäèð. Áóíäàí äà ýþðöðÿì ìÿíèì îüëóìóí
êþêöíäÿí õÿáÿðè éîõäóð. Ìÿí áèëñÿéäèì, îíó åâèìäÿí êÿíàðà ãîéìàçäûì. ßýÿð óøàãëàðûí ùàìûñûíà áåëÿ òÿðáèéÿ âåðèðñèíèçñÿ, ìÿðùÿáà,
÷îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, óøàãëàð ýåòñèíëÿð, ñîíðà áó õöñóñäà ñþùáÿò åäÿðèê. (ßìèðàñëàíà) Éîëäàøëàðûíûç äÿíèçÿ ÷èììÿéÿ ýåòäèëÿð, ñÿí
äÿ éîëäàøûíû ýþòöð ýåò. Ìÿí äÿ ñèç ýÿëèíúÿ áóðàäà àòàíëà ñþùáÿò åäèì.
ß ì è ð à ñ ë à í (éîëäàøûíà). Ñèìîí, ýåäÿê!
Ñ è ì î í . Ýåäÿê.
Ùÿð èêèñè ýåäèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, óøàãëàð ýåòäèëÿð. Èíäè áèç ðàùàò ñþùáÿò
åäÿ áèëÿðèê. Áóéóðóí ýþðÿê, áèçèì òÿðáèéÿ âåðìÿìèçäÿ ñèç íÿ ãöñóð
ýþðöðñöíöç?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Òÿðáèéÿíèç áàøäàí-áàøà ãöñóðäóð. Ñèç áóí__________
ëàðà äÿðñëÿðè íÿ äèëäÿ âåðèðñèíèç?
488
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áèçèì ìÿêòÿáèìèç áåéíÿëìèëÿëäèð, àììà áèç
äÿðñè ùÿð ìèëëÿòÿ þç àíà äèëèíäÿ âåðèðèê. Òöðêëÿðÿ òöðê äèëèíäÿ1, ðóñëàðà
ðóñ äèëèíäÿ, åðìÿíèëÿðÿ, ùÿì÷èíèí, þç àíà äèëëÿðèíäÿ.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áåéíÿëìèëÿë íÿ äåìÿêäèð?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Éÿíè áó ìÿêòÿáäÿ ùÿð ìèëëÿòèí áàëàëàðû âàð.
Ùàìûñû áèðëèêäÿ äÿðñ îõóéóðëàð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Èíäè ìÿí ùÿð èøè àíëàäûì. ×îõ ýþçÿë! ×îõ
ýþçÿë! Àòû àòûí éàíûíäà áàüëàðñàí, éà ùàëûíû ýþòöðÿð, éà õàñèééÿòèíè. Ñèç
ìÿíèì îüëóìó þç ÿùêàìè-øÿðèééÿñèíäÿí, äèíè ìÿñÿëÿëÿðäÿí óçàãëàøäûðàíäà î äà, ÿëáÿòòÿ, áèð õàðèúè áàëàñûíûí ÿëëÿðèíÿ òÿìèç äåéÿúÿê. ×îõ
ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, äöíéàäà ìöñÿëìàí äèëè, éà õðèñòèàí
äèëè éîõäóð. Ìèëëÿòëÿðèí äèëëÿðè âàð. Ñÿíèí îüëóí òöðê áàëàñûäûð. Äèëè äÿ
òöðê äèëèäèð. Áèçèì ìÿêòÿáäÿ íÿèíêè îíà, ùÿòòà îíóí õàðèúè äåäèéèí éîëäàøëàðûíà äà òöðê äèëè þéðÿäèðèê.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ìèðçÿ, ñèç áèçèì êèìè àäàìëàðà àâàì äåéèðñèíèç, íÿ åéáè âàð? ×îõ ýþçÿë. Èíäè ìÿí áèð íå÷ÿ ñþç äåéèì, ñÿí äÿ ìöëòÿôèò îë.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áóéóð!
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ìÿí þçöì, ðÿùìÿòëèê Ìèðçÿ Ùöñåéíèí ìîëëàõàíàñûíäà îõóìóøàì. Áÿëêÿ åøèòìèø îëàñàí.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ìÿí åøèòìèøÿì. Ìÿíèì àòàì äà îíóí ìîëëàõàíàñûíäà îõóéóáäóð. Îíóí äÿðñ âåðìÿéèíè ÷îõ òÿðèô åäÿðäè.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Àòàí âÿôàò åëÿéèá, éà ñàüäûð?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Õåéð, ñàü äåéèë.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí. Áÿëè, ìÿí Ìèðçÿ Ùöñåéíèí ìîëëàõàíàñûíäà íå÷ÿ èë äÿðñ îõóìóøàì. Áèçÿ ýþçÿë Ãóðàí îõóäàðäû, íàìàç þéðÿäÿðäè. Ñÿùâèééàò, ìöøêöëàò, òÿìçèê, ùàìûñûíû þéðÿäÿðäè. “Úàìåéè Àááàñ”, “ßââàáöë úÿííàò” êèìè åùêàì êèòàáëàðûíû îõóéóá úÿì ìöñÿëìàíà ëàçûì îëàí òÿêëèôëÿðäÿí õÿáÿðäàð îëóðäóã. Àììà
ñèçèí òÿðáèéÿíèç òÿðñèíÿäèð. Ñèç áèçèì áàëàëàðûìûçû õàðèúè áàëàëàðûíà ãàðûøäûðûá, îíëàðû ýÿëäèêúÿ ìöñÿëìàí÷ûëûãäàí óçàãëàøäûðûðñûíûç. Ìÿí ýþçöìöí àüû-ãàðàñû îëàí áèð îüëóìó áåëÿ ìÿêòÿáäÿ îõóäóá úÿùÿííÿìèí
îäóíó áó äöíéàäà þçöìÿ ãÿáóë åòìÿéÿúÿéÿì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, ñþçöíöçö ãóðòàðäûíûç éà éîõ?
__________
1
ßäèá “òöðê” äåéÿíäÿ àçÿðáàéúàíëûíû íÿçÿðäÿ òóòóð.
489
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áÿëè, ãóðòàðäûì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Èíäè èúàçÿ âåðèí áèð íå÷ÿ êÿëìÿ ìÿí äÿ äàíûøûì.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áóéóð äàíûø, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, Áàêûäà 1905-úè èëäÿ âàãå îëàí åðìÿíèòöðê ãûðüûíû õÿéàëûíûçäàäûðìû?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë õÿéàëûìäàäûð, íÿ îëñóí?
Ìèðçÿ Ùåéäÿð. Î ãûðüûí Ìèðçÿ Ùöñåéíèí òÿðáèéÿñèíèí íÿòèúÿñè èäè.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ßúÿá ñþç äåäèí! ×îõ ýþçÿë! Íåúÿ, Ìèðçÿ
Ùöñåéí äåéèðäè ýåäèí åðìÿíèëÿðè ãûðûí?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Éîõ, Ìèðçÿ Ùöñåéí äåìèðäè, îíóí âåðäèéè òÿðáèéÿ äåéèðäè. Ðèúà åäèðÿì ìöëòÿôèò îëàñûíûç.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë, áóéóð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ñèç áóíó éÿãèí åäèðñèíèçìè êè, èíñàíëàð ùàìûñû
àíàäàí áèð ÷èôÿòäÿ äîüóëóðëàð?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Äîüðóäóð, ñîíðà?
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ñîíðà óøàã êå÷èð ìîëëàíûí, êåøèøèí éà õàõàìûí
ÿëèíÿ. Áó øÿõñëÿð þç ìÿíôÿÿòëÿðèíè ìöëàùèçÿ åäèá, ìèëëÿò òÿôàâöòö ìÿñÿëÿñèíè àðàéà ñàëûðëàð. Áóíëàð äóðóá äåñÿëÿð êè, èíñàíëàð ùàìûñû ãàðäàøäûðëàð, î âàõò ìèëëÿòëÿð ÿë-ÿëÿ âåðèá îíëàðûí ùàìûñûíäàí óçàã ãà÷àðëàð
âÿ îíëàð ìåéäàíäà òÿê ãàëûá, úÿì ìÿäàõèëëÿðèíäÿí ìÿùðóì îëàðëàð. Ñèç
Ñèìîíà ÿë âåðäèêäÿí ñîíðà ýåäèá ÿëëÿðèíèçè ñóéà ÷ÿêäèíèç. Íÿ ñÿáÿáÿ?
Ýóéà îíóí ÿëè ìóðäàðäûð. Íÿ ñÿáÿáÿ îíóí ÿëè ìóðäàðäûð? Î, õàðèúèäèð.
Ìîëëà áåëÿ áóéóðóð, êåøèø äÿ áåëÿ áóéóðóð, õàõàì äà áåëÿ áóéóðóð. Ùÿð
áèðèñèíèí íÿçÿðèíäÿ î áèðè ìèëëÿòëÿð ìóðäàðäûðëàð âÿ îíëàðëà ìöëàãàò
ùàðàìäûð. Áåëÿëèêëÿ ìèëëÿòëÿð àðàñûíäà òÿôðèãÿ ñàëûá þçëÿðèíÿ ìöðèä úÿì
åäèðëÿð. ßëëÿðèíäÿêè ñèëàù äà àíúàã äèíäèð. Áåëÿ òÿôðèãÿäÿí áóðæóà ùþêóìÿòëÿðè èñÿ èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Ùþêóìÿòëÿð ðóùàíèëÿðèí ìèëëÿòëÿð àðàñûíà
ñàëäûãëàðû òÿôðèãÿíè äàùà äà ãûçûøäûðûá èíãèëàá âÿ öñéàí ãàðøûñûíû àëìàã
ö÷öí ìèëëÿòëÿðè áèð-áèðëÿðèíÿ ãûðäûðûðëàð. Áó ñÿáÿáäÿí åðìÿíè-òöðê ãûðüûíû Ãàôãàçäà âàãå îëäó. Ðóñ êåøèøëÿðèíèí âÿ ÷àð ùþêóìÿòèíèí òÿùðèêè
èëÿ Ðóñèéàíûí íå÷ÿ øÿùÿðëÿðèíäÿ éÿùóäèëÿðè òàëàí åòäèëÿð. Èíýèëòÿðÿ ùþêóìÿòè ö÷ éöç ìèëéîí ÿùàëèñè îëàí Ùèíäèñòàí ìÿìëÿêÿòèíè àíúàã ìèëëÿòëÿð
àðàñûíà òÿôðèãÿ, íèôàã âÿ ãûðüûí ñàëìàãëà ÿëèíäÿ ñàõëàéûð âÿ áó èøäÿ ðóùàíèëÿð ùþêóìÿòÿ ñÿäàãÿòëÿ ãóëëóã åäèðëÿð. Áó ñèéàñÿò áóðæóàçèéà
þëêÿëÿðèíäÿ èíäè äÿ éåðèäèëìÿêäÿäèð. Àíúàã áèð òÿê Øóðàëàð Èòòèôàãûíäà
ùàìû ìèëëÿòëÿðèí ãàðäàøëûüû, áèðëèéè âÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá ñîñèàëèçì éîëóíäà
__________
áèðëèêäÿ èøëÿìÿëÿðè åëàí îëóíäó âÿ Øóðà Èòòèôàãûíäà ìèëëÿòëÿð ãûðüûíû ùå÷
490
âàõò âàãå îëà áèëìÿç. Éîë áèð, ìÿãñÿä áèð, ÿãèäÿ áèð îëäóãäà àðàäà íèôàã ìöìêöí äåéèë.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Èíäè ñÿíèí äåìÿéèíëÿ, ìÿíëÿí Âàðòàçàðûí áèðè
ãàðäàøäûð? ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áóðàäà Âàðòàçàð ñþùáÿòè éîõäóð. Âàðòàçàðëà
ñÿíèí àðàíäà äèâàð ÷ÿêÿí ùÿìèí ðóùàíèëÿðäèð, äèí ñèëàùû èëÿ îðòàëûüà ÷ûõûáëàð. Áó ñèëàù îíëàðûí ÿëèíäÿí àëûíàðñà, ñÿíèíëÿ Âàðòàçàðûí ãàðäàøëûüûíà
øÿêê ãàëìàç. Äöíéàäà ìöùàðèáÿëÿðèí ãÿò îëóíìàñûíà âÿ àñàéèøèí ùÿð
áèð éåðäÿ áÿðïàñûíà ìèëëÿòëÿð ãàðäàøëûüû ñÿáÿá îëàð. Áó øöàð Øóðà
ùþêóìÿòèíèí ÿí áèðèíúè øöàðûäûð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë! Èíäè ñèç ìîëëàíû, êåøèøè êÿíàðà ãîéóá, óøàãëàðà ãàðäàøëûã äÿðñè âåðèðñèíèç? Àéà, õóäàíÿêÿðäÿ, ìÿíèì îüëóìóí àéàüû áöäðÿéèá éûõûëñà, îíóí ñåâýèëè ãàðäàøû îíóí
ãîëóíäàí éàïûøûá äóðüóçàðìû? Àòàìûí ýîðó ö÷öí áèðèíúè òÿïèê âóðàí î
îëàð. (Áàéûðäàí ñÿñ-êöé åøèäèëèð. Êÿáëÿ Ðÿúÿáëè ãàïûíû à÷ûá áàõûð âÿ áèðäÿí ãûøãûðûð.) Àõ, åâèì éûõûëäû, áàøûìà äàø äöøäö, ýþçöìöí èøûüû, áåëèìèí ãûââÿòè áèðúÿ áàëàì ÿëèìäÿí ýåòäè.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . À êÿáëÿéè, ñèçÿ íÿ îëäó?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Êÿáëÿéèíèí åâè éûõûëñûí, áóäóð áàëàìûí
ìåéèòèíè ýÿòèðèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ìåéèò íÿäèð? Íÿ äàíûøûðñûíûç? (×ûõûð åøèéÿ.)
Ï ÿ ð è ú à ù à í (è÷ÿðè îòàãäàí ùþâëíàê ÷ûõûð). Îé, îé!.. Âàõñåé!..
Áàøûíà äàø äöøñöí, úàíûì? Àòàéûí åâè éûõûëñûí, úàíûì! Àé áàëàì, àé ýþçÿë
áàëàì, àõûð ñÿíÿ íÿ îëäó?
Èêè íÿôÿð êèøè, éàíëàðûíäà áèð íå÷ÿ ìÿêòÿá óøàüû,
ßìèðàñëàíû îòàüà ýÿòèðèðëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (äàõèë îëóð). Áàúû, ãîðõìàéûí, íàùàã éåðÿ ãûøãûðûã ñàëìàéûí. Èíäè àéûëàð. Éîðüàí-äþøÿê ùàçûð åëÿéèí. (×àðïàéûíûí
öçÿðèíäÿêè éîðüàíû êÿíàð åäèá ßìèðàñëàíû óçàäûðëàð.)
Ï ÿ ð è ú à ù à í (ìÿêòÿá óøàãëàðûíà). Àé îüóëëàð, áèðúÿ äåéèí ýþðöì,
ìÿíèì áàëàìà íÿ îëäó?
Ì ÿ ê ò ÿ á ó ø à ü û . Õàëà, áèç ùàìûìûç äÿíèçäÿ ÷èìèðäèê ßìèðàñëàí
äà ÷èìèðäè. ×èìäèéè éåðäÿ áèð äÿðèí éåðÿ äöøöá áàòäû. Áèç ùàìûìûç ÿëèìèçè öçäöê. Ñèìîí äà äÿíèçèí êÿíàðûíäà ñóäàí ÷ûõûá þçöíö ýöíÿ âåðèðäè.
Áóíó ýþðÿí êèìè þçöíö ñóéà àòûá éîõ îëäó. Áèð äÿ ýþðäöê ßìèðàñëàíû
__________
áàøûíà àëìûø ñóäàí ÷ûõäû. Áèç ßìèðàñëàíûí ãîëóíäàí éàïûøäûã. Ñèìîí
491
èñòÿäè ÷ûõñûí, ßìèðàñëàíûí àüûðëûüûíäàí àéàüû ñöðöøöá áàòäû äÿíèçÿ. Áèð
ëîòêà÷û ÷îõ ÷ÿòèíëèêëÿ îíó äà ÷ûõàðòäû. Èíäè ýÿòèðèðëÿð.
ß ì è ð à ñ ë à í (ýþçëÿðèíè à÷ûð). Àíà, ãîðõìà, þëìÿìèøÿì! Ñèìîí
íåúÿ îëäó, ñàüäûðìû?
Ì ÿ ê ò ÿ á ó ø à ü û . Ñàüäûð, áóäóð ýÿòèðèðëÿð.
Ñèìîíó ýÿòèðèðëÿð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ýÿòèðèí áóðàéà. Àðâàä, éåð ñàë! Ñÿíÿ ãóðáàí
îëóì, àé áàëà! Ìÿíèì îüëóìó òÿçÿäÿí ìÿíÿ âåðäèí.
ß ì è ð à ñ ë à í . Ìÿíèì ÷àðïàéûìûí öñòöíÿ ãîéóí.
Ñèìîíó ÷àðïàéûíûí î áèðè áàøûíäà óçàäûðëàð.
Ì ÿ ê ò ÿ á ó ø à ü û (Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëèéÿ). ßìè, Ñèìîí îëìàñàéäû, ßìèðàñëàí ÿëäÿí ýåòìèøäè.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ßìèðàñëàíà äà ãóðáàí îëóì, ñÿíÿ äÿ,
Ñèìîíà äà.
Ñ è ì î í (ýþçëÿðèíè à÷ûð). ßìèðàñëàí ùàíû?
ß ì è ð à ñ ë à í . Áóðäàéàì, Ñèìîí, ñÿí íåúÿñÿí?
Ñ è ì î í . Éàõøûéàì, ùå÷ çàä îëìàç.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ùÿð èêèíèçÿ ãóðáàí îëóì! Èêèíèç äÿ ñàüàëàðñûíûç. Ìÿíèì îüëóì èíäèéÿäÿê áèð èäè, èíäè äåéÿðÿì èêè îüëóì âàð.
(Ñèìîíóí àëíûíäàí þïöð.)
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ìÿí ýåäèì òåëåôîíëà Ñèìîíóí àòàñûíà õÿáÿð
âåðèì. (Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëèéÿ) Êÿáëÿéè, Øóðà ùþêóìÿòèíèí ìÿí äåäèéèì
áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿñèíèí íÿòèúÿñè áóäóð! Éîëäàø éîëäàøûíû ôÿëàêÿòäÿí
ãóðòàðìàã éîëóíäà úàíûíäàí êå÷èð. ßýÿð áóíëàð ìîëëà, êåøèø, éà õàõàì
òÿðáèéÿñè àëìûø îëñàéäûëàð, ñÿí äåéÿí êèìè áàð-áèðèíèí àéàãëàðûíäàí ÷ÿêÿðäèëÿð. Èíäè ìÿí éÿãèí åäèðÿì êè, ìÿíèì äåäèéèì ñþçëÿðè äöðöñò
äöøöíäöíöç.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Äöðöñò äöøöíäöì. ×îõ ýþçÿë äöøöíäöì.
×îõ ýþçÿë!
ÏßÐÄß
__________
492
Ö×ÖÍÚÖ ØßÊÈË
Ùÿìèí îòàã ßìèðàñëàí, Ñèìîí, ßùÿä, Çåéíàë.
Ç å é í à ë . ßìèðàñëàí, Ñèìîí îëìàñàéäû, èíäè áèç éûüûëûá áàøûìûçà
äþéöá “éîëäàø âàé” äåéÿ àüëàéûðäûã.
ß ù ÿ ä . Ñèìîí éàõøû éîëäàøäûð. Î èñòÿéèð êè, îíà ùÿð áÿëà òîõóíñóí,
àììà éîëäàøûíà ùå÷ áèð øåé îëìàñûí.
ß ì è ð à ñ ë à í . Ñèìîí ÷îõ ñàü îëñóí, ìÿíè òÿçÿäÿí äèðèëäèá àíàìà
âåðäè.
Ñ è ì î í . ßìèðàñëàí, áóíëàð äàíûøûðëàð ãîé äàíûøñûíëàð, ìÿí êè, áèð
áþéöê èø ýþðìÿìèøÿì.
Ç å é í à ë , ßùìÿä, ßìèðàñëàí. Áóíäàí áþéöê íÿ èø îëà áèëÿð!
Ñ è ì î í . Ìÿí þç éîëäàøëûã áîðúóìó éåðèíÿ éåòèðìèøÿì. Éîëäàø
éîëäàøûíûí éîëóíäà úàíûíäàí êå÷ìÿñÿ, îíóí ãèéìÿòè áèð ãÿïèêäèð.
ß ù ÿ ä . Ñàü îëñóí Ñèìîí!
Ç å é í à ë (Ñèìîíà). Ýþçÿë ñþç äåäèí, éîëäàøëûãäà áåëÿ îëìàã ýÿðÿê.
ß ù ÿ ä . Ñèìîí, ñÿíäÿí áèð ñþç ñîðóøóì. Íåúÿ áèëèðñÿí, ñóéà áàòàí
ñÿí îëñàéäûí, ßìèðàñëàí úàíûíäàí êå÷èá þçöíö ñÿíèí äàëûíúà ñóéà
àòàðäûìû?
ß ì è ð à ñ ë à í (ßùÿäÿ). Áó íÿ ñóàëäûð? Ìÿíèì ýþçöìöí ãàáàüûíäà
éîëäàøûì ñóéà áàòñûí, ìÿí äÿ îòóðóá òàìàøà åëÿéèì?
ß ù ÿ ä . Áèëèðÿì, çàðàôàòëà ñîðóøäóì.
Ñ è ì î í . Áèð äÿôÿ ìÿí òðàìâàéäàí éûõûëìûøäûì. Àéàüûì ÷ûõìûøäû.
ßìèðàñëàí ìÿíè ìÿêòÿáäÿ ýþðìÿéèá, äÿðñäÿí ÷ûõàí êèìè éàíûìà éöéöðìöøäö. Ìÿíè éåðäÿ óçàíìûø ýþðöá áàøëàäû ýþçëÿðèíäÿí éàø òþêöá àüëàìàüà. Ìÿí íÿ ãÿäÿð äåäèì: “Àé ßìèðàñëàí, áèð øåé îëìàéûá, àéàüûì
÷ûõìûøäû. Ùÿêèì ýÿëäè éåðèíÿ ñàëäû” êèðèäÿ áèëìÿäèì. Àõûðäà àòàì ýöúëÿ
îíó êèðèòäè. ßìèðàñëàí áåëÿ éîëäàøäû.
Ç å é í à ë . ßùÿä çàðàôàòëà ñîðóøäó. Èø áèð òÿê éîëäàøëûãäà äåéèë.
Èíñàí èíñàíû ôÿëàêÿòäÿ ýþðÿíäÿ áîðúëóäóð êþìÿê åëÿñèí.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è (äàõèë îëóð). Àé óøàãëàð, éåíÿ äÿ ñþùáÿò åäèðñèíèç? (Ñèìîíà) Áàëà, íåúÿñÿí, éàõøûñàíìû?
Ñ è ì î í . Éàõøûéàì, ÿìè, ñîõ ñàü îëóí!
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áèð éåðèí àüðûìàäû?
Ñ è ì î í . Éîõ, ÿìè ùå÷ éåðèì àüðûìàäû.
__________
Ãàïû äþéöëöð.
493
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Éÿãèí ýÿëÿí Ìèðçÿ Ùåéäÿðäèð. (Ýåäèá ãàïûíû à÷ûð.)
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð (Ñèìîíóí àòàñû èëÿ äàõèë îëóð). Ñàëàìÿëåéêóì!
(Êÿáëÿ Ðÿúÿáëèéÿ) Êÿáëÿéè, òàíûø îëóí, Ñèìîíóí àòàñûäûð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ñèìîíóí àòàñûäûð? ×îõ ýþçÿë. (ßë âåðèð.) ×îõ
õîø ýÿëèáñèíèç! Ìèðçÿ Ùåéäÿð, ñàü îë êè, ìÿíèì áó êàñûá åâèìÿ áåëÿ
ÿçèç ãîíàã ýÿòèðäèí.
Ñèìîí âÿ ßìèðàñëàí ãîíàüûí ãàáàüûíà éöéöðöðëÿð.
ß ì è ð à ñ ë à í . ßìè, Ñèìîíóí ñóéà áàòäûüûíû åøèäèá ãîðõìàäûíûç êè?
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . ßëáÿòòÿ ãîðõäóì âÿ äåäèì áèð õàòà îëìàñàéäû,
Ìèðçÿ Ùåéäÿð ìÿíÿ òåëåôîí åëÿìÿçäè.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ìèðçÿ Ùåéäÿð ñèçè íàùàã ãîðõóäóá. Àíúàã î
ñèçÿ õÿáÿð âåðìÿñÿéäè, áèëìèðÿì ìÿí ùàðàäà ñèçèíëÿ ýþðöøöá òàíûø
îëàúàãäûì. Ìÿíèì àéàüûì øÿùÿðÿ ÷îõ àç äöøöð.
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Ìÿí äÿ ßìèðàñëàí êèìè áèð òÿðáèéÿëè áàëàíûí àòàñû èëÿ òàíûø îëìàãäàí ìÿìíóí îëäóì.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Îíóí òÿðáèéÿëè îëìàüûíà ñÿáÿá ìÿí äåéèëÿì, áàõ áó Ìèðçÿ Ùåéäÿðäèð. Ýþçÿë òÿðáèéÿ âåðèð óøàãëàðà, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, äåéÿñÿí éàâàø-éàâàø ìÿí äåéÿíÿ
ýÿëèðñèíèç.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Äàùà íÿ äåéèì?! Êîð äà áèëèð êè, áàëûã øîðäóð.
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Ìÿíèì áó éåðëÿðÿ ýÿëäèéèì èéèðìè áåø èëäÿí
àðòûãäûð. ßââÿë ýÿëÿíäÿ ãîíøóëàð ùàìûñû ìÿíÿ ÿéðè ýþçëÿ áàõûðäûëàð.
Ùå÷ áèðèñè åòèíà åëÿìèðäè. Ãàá-ãàçàí èñòÿéÿíäÿ âåðìèðäèëÿð êè, ìóðäàð
îëàð. Ãàá-ãàçàí äóðñóí ãûðàãäà, áàëòà äà âåðìèðäèëÿð. Ìÿíèì áþéöê
îüëóì î âÿäÿ àëòû-éåääè éàøûíäà èäè. Ùÿð ýöí àüëàéà-àüëàéà öñòöìÿ
ýÿëèðäè êè, òöðê óøàãëàðû ìÿíè äþéäöëÿð. Äåéèðäè, ìÿí äÿ áþéöéÿíäÿ
îíëàðû äþéÿúÿéÿì. Ìÿí îíà íÿñèùÿò åëÿðäèì, äåéÿðäèì: “Îíëàð àíëàìûðëàð. Ñÿí àüûëëû óøàã îë, ùå÷ êÿñÿ äîëàøìà”. Èíäè èøëÿð áàøãà òÿðçäÿäèð. Þçöíöç ýþðöðñöíöç êè, éîëäàøëàð àðàñûíäà ìèëëÿò àéðûëûüû éîõäóð.
Ùàìûñû áèð-áèðèëÿ ãàðäàøúàñûíà ðÿôòàð åäèðëÿð, ùÿòòà áèð-áèðëÿðèíèí éîëóíäà úàíëàðûíäàí äà êå÷èðëÿð. Áó, Øóðà ùþêóìÿòèíèí áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿñèíèí íÿòèúÿñèäèð.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ë è . Áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿíèí íÿ îëäóüóíó Ìèðçÿ
Ùåéäÿð ìÿíÿ äöðöñò àíëàòäû. ×îõ ñàü îëñóí, ýþçÿë òÿðáèéÿäèð, ÷îõ ýþçÿë!
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Êÿáëÿéè, áóðàäà áó ñààò èêè ìèëëÿò íöìàéÿí__________
äÿñè âàð. Áèðè ñèç, áèðè äÿ Ñèìîíóí àòàñû. Èíäè ìÿí ñèçäÿí áèð øåé õÿáÿð
494
àëûì. Áåëÿ îòóðóá èêè ãàðäàø êèìè ñþùáÿò åòìÿê éàõøûäûð, éà áèð-áèðèíèçÿ ìóðäàð äåéèá âóðóøìàã?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áó áèð ñóàë äåéèë, àéäûíäûð êè, äöíéàäà ìåùðèáàí÷ûëûãäàí ýþçÿë øåé éîõäóð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Èíäè ýþòöðÿê òàìàì äöíéàíû. Äöíéàäà éàøàéàí
ìèëëÿòëÿðèí ñàéû-ùåñàáû éîõäóð. Áó ìèëëÿòëÿð ùàìûñû áèð-áèðèëÿ ãàðäàø
êèìè äîëàíñàëàð éàõøû îëàð, éà ùÿìèøÿ áèð-áèðèíèí ÿëåéùèíÿ ìöùàðèáÿéÿ
ùàçûðëàøñàëàð âÿ ùÿðäÿí áèð äÿ âóðóøóá ìèëéîíëàðëà õàëãûí ãàíûíû
òþêñÿëÿð?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ßëáÿòòÿ ìèëëÿòëÿð ãàðäàøúàñûíà äîëàíñàëàð,
ùå÷ ìöùàðèáÿ äÿ îëìàç. Ùÿð éåðäÿ ãóðä ãîéóíëà áèð éåðäÿ îòëàð.
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Ìöùàðèáÿ ö÷öí òîï-òöôÿíýÿ, àäàì áîüàí ãàçà,
ïóëåìéîòà òþêöëÿí õÿðú ìèëëÿòëÿðèí òÿðÿããèëÿðè âÿ åùòèéàúû éîëóíäà ñÿðô
îëóíàð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áó äà áàüëûäûð èíäèêè ìèëëÿò÷èëèê òÿðáèéÿñèíè áóðàõûá áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿéÿ êå÷ìÿéÿ. Íÿùàéÿò, êàïèòàëèçì þëêÿëÿðèíäÿ òÿðáèéÿ àíúàã áèð ìèëëÿòè î áèðè ìèëëÿòèí ÿëåéùèíÿ ãàëäûðìàãäàí, áèð
ñèíôè î áèðè ñèíôèí öçöíÿ äóðüóçìàãäàí, êðàëëàðûí, ñÿðâÿòäàðëàðûí èñòèôàäÿñè ö÷öí ìèëëÿòëÿðè áèð-áèðèëÿ âóðóøäóðìàãäàí èáàðÿòäèð. Áåëÿ ôÿëàêÿòëÿðèí þíöíö àëìàã âÿ ìèëëÿòëÿð àðàñûíäà ãàðäàøëûã éàðàòìàã ö÷öí
óøàãëàðû, îíëàðûí áàøûíû ìèëëÿò÷èëèê ìþâùóìàòû èëÿ äîëäóðàíëàðûí ÿëèíäÿí
àëûá áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿ àëòûíà úÿëá åòìÿêäèð. Áó âÿçèôÿíè àíúàã Øóðà
òÿðáèéÿñè þùäÿñèíÿ àëìûø.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Øóðà ùþêóìÿòè þùäÿñèíÿ ýþçÿë òÿðáèéÿ ýþòöðìöø, ÷îõ ýþçÿë!
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Àõûðûíúû Àâðîïà ìöùàðèáÿñèíäÿ àçûíäàí áèð
ìèëéîí àäàì òÿëÿô îëäó âÿ áèð åëÿ äÿ àäàì ÿëèë, øèêÿñò îëóá ÷þðÿê ãàçàíìàã èãòèäàðûíû èòèðäè. Áóíëàðûí ùàìûñûíûí àèëÿëÿðè àú âÿ ÷ûëïàã ãàëäûëàð. Áó íÿ ö÷öí èäè? Àíúàã íåúÿ êè, Ìèðçÿ äåéèð, ñÿðâÿòäàðëàðûí
èñòèðàùÿòè ö÷öí âÿ ìöùàðèáÿäÿí ñîíðà àëûíàí éåðëÿðäÿ, ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ
çàâîäëàð, ôàáðèêëÿð áèíà åäèá, òèúàðÿò à÷ûá éåðëè ÿùàëèíè ñîéìàã ö÷öí.
Áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿ áåëÿ øåéëÿðÿ èíòèùà ãîéà áèëÿð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Áåéíÿëìèëÿë òÿðáèéÿíèí áÿðïàñû ö÷öí äöíéà
èíãèëàáû ëàçûìäûð. Áó äà éÿãèí îëàúàã. Áèç Àâðîïà áóðæóàçèéàñûíûí ýöíýöíäÿí íöôóçóíó èòèðìÿñèíè âÿ ïðîëåòàðèàòûí ýöí-ýöíäÿí ãöââÿòëÿíìÿñèíè àéäûí ýþðöðöê.
__________
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . ×îõ ýþçÿë, ÷îõ ýþçÿë!
495
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Ñþùáÿòèìèç ÷îõ øèðèíëÿøäè. ×èôàéäà ïîéåçäèí
éîëà äöøìÿñèíÿ àç ãàëûáäûð. Ýÿðÿê åâÿ ãàéûäàì. Àðâàä íèýàðàíäûð.
(Îüëóíà) Ñèìîí, ùàçûðëàø ýåäÿê.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Åëÿ øåé éîõäóð. Ñèç ìÿíèì ÿëèìÿ ýþéäÿí
äöøöáñöíöç. ×àéûìûç ùàçûðäûð, áèð àç ÷àé è÷ÿðèê, ñîíðà äà áèð éåðäÿ øàì
åëÿéèá äîéóíúà ñþùáÿò åëÿðèê âÿ ýåúÿ äÿ ìÿíÿ ãîíàã îëàúàãñûíûç.
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Ìÿí éåíÿ äåéèðÿì, àðâàä íèýàðàíäûð, éîõñà
÷îõ ùÿâÿñëÿ ãàëàðäûì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Ìÿí áó ñààò ýåäèá òåëåôîíëà ñèçèí õàíûìà õÿáÿð
âåðèá, îíó àðõàéûí åëÿðÿì.
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Áó ÷îõ ýþçÿë îëàð, ÷îõ ýþçÿë!
Ñ è ì î í ó í à ò à ñ û . Îíäà áàùÿì ýåäÿê òåëåôîíà, àðâàä ìÿíèì þç
ñÿñèìè åøèòñÿ äàùà äà àðõàéûí îëàð.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . Îíäà áóéóðóí ýåäÿê. (Êÿáëÿ Ðÿúÿáÿëèéÿ) Èíäè,
êÿáëÿéè, ôèêðèíèç íÿäèð? ßìèðàñëàíû åâäÿ ñàõëàìàãäû, éà ìÿíèìëÿ éåíÿ
øÿùÿðÿ ýþíäÿðìÿê?
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Àïàð, àïàð, ÷îõ ùÿâÿñëÿ âåðèðÿì.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . ×îõ ýþçÿë! (Ñèìîíóí àòàñûíà) Áóéóðóí ýåäÿê!
Ê ÿ á ë ÿ Ð ÿ ú ÿ á ÿ ë è . Ìÿí äÿ ñèçèíëÿ ýåäèðÿì. Ñþùáÿò åäÿðèê,
ýåäèá ýÿëÿðèê.
Ì è ð ç ÿ Ù å é ä ÿ ð . ×îõ éàõøû îëàð! ×îõ ýþçÿë!
Ýåäèðëÿð
ÏßÐÄß
__________
496
ÄÀØ×Û
Ìóñèãèëè ñÿùíÿúèê
Èñòÿêëè ãàðäàøûì Ùöñåéíãóëó Ñàðàáñêèéÿ
îòóç ñÿíÿëèê ñÿùíÿ ôÿàëèééÿòè âÿ éóáèëåéè
ìöíàñèáÿòèëÿ èòòùàô åäèðÿì.
ß.Ùàãâåðäèéåâ
Êö÷ÿ. Áèð íÿôÿð îüëàí, ÿëèíäÿ áàëòà, äàø éîíóð âÿ “Ìóüàí” íÿüìÿñè îõóéóð.
(Ñàðàáñêèíèí þç ñþçëÿðè)
Îüëàí
(îõóéóð)
Ãàôãàç äàüëàðûíûí ýåíèø ÿòÿéè,
Øèðâàíäàí Ýèëàíà óçàíìûø Ìóüàí
Éåðëèéè, òîðïàüû, ùàøéÿñè ñàðû,
Éàøûë ìÿõìÿðëÿðÿ áîéàíìûø Ìóüàí...
Äàõèë îëóðëàð: íå÷ÿ íÿôÿð òàúèð, àëâåð÷è, ãî÷ó.
Ãî÷ó
(îüëàíà):
Îüëàí, ñÿíèí ñÿñèí õîøäóð,
Ùåéô îëñóí êè, áàøûí áîøäóð.
Ùàìû:
Áàøûí áîøäóð, àé áîøäóð, àé áîøäóð.
Úàíûì áîøäóð, àé áîøäóð, àé áîøäóð.
Àëâåð÷è:
Ýþçÿë ñþâòöí àëûð úàíû,
Åøèäÿíèí úîøóð ãàíû.
__________
Ùàìû:
Úîøóð ãàíû, àé ãàíû, àé ãàíû,
Äàøûð ãàíû, àé ãàíû, àé ãàíû.
497
Òàúèð:
Ñÿñèí âåðýèäè õàëûãäàí,
Àüëûí ýåòìèø øîð áàëûãäàí.
Ùàìû:
Ãóðó áàëûã, àé áàëûã, àé áàëûã,
Øîðúà áàëûã, àé áàëûã, àé áàëûã.
Ãî÷ó:
Áóðàõ äàøû, àò áàëòàíû áèð éàíà,
Ãàâàëû âóð ãîëòóüóíà ìÿðäàíà,
Ñþç âåðèðÿì, èíàí áó èýèä úàíà.
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí,
Ùÿð ýåúÿäÿ ìèíúÿ ìàíàò àëàðñàí.
Ùàìû:
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí.
Ùÿð ýåúÿäÿ ìèíúÿ ìàíàò àëàðñàí.
Òàúèð:
Êàñûáëûüûí äÿôòÿðèíè áöêÿðñÿí,
Ãûçûë îíëóãëàðû úèáÿ òþêÿðñÿí,
Þçöí ö÷öí áèð èìàðÿò òèêÿðñÿí.
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí,
Àç êå÷ÿð êè, áèð õîçåéèí îëàðñàí.
Ùàìû:
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí,
Àç êå÷ÿð êè, áèð õîçåéèí îëàðñàí.
Ãî÷ó:
__________
Ãî÷óíóí ïóëëó òîéóíà áàõàíäà,
Ïóë áàøûíäàí äîëó êèìè éàüàíäà,
Éàüëû ïèëîâ ãóðøàüûíà ÷ûõàíäà,
Óíóäàðñàí äöøáÿðÿíè, áîçáàøû,
Ýÿòèðìÿçñÿí éàäà áàëòàíû, äàøû.
498
Ùàìû:
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí,
Àç êå÷ÿð êè, áèð õîçåéèí îëàðñàí.
Îüëàí
(“Àøûã ßñÿäè” öñòöíäÿ):
Ýåäèí, ýåäèí ÿë ýþòöðöí áàøûìäàí,
ßë ÷ÿêìÿðÿì áó áàëòàìäàí, äàøûìäàí,
Ãûçûë, ýöìöø äåéèë ñÿñèì ãèéìÿòè,
Ñèçëÿðäÿí ìÿí ýþçëÿìÿðÿì ùþðìÿòè.
(“Êÿðÿìè” öñòöíäÿ)
Ìÿíÿ ýÿðÿê äåéèë ãî÷ó ïóëëàðû,
Àíëàìàçñûç ìÿí òóòäóüóì éîëëàðû,
Éàâóãäàäûð ãèéìÿò âåðÿí ãàðäàøûì,
ßëëÿðè ãàáàðëû ìÿíòÿê éîëäàøûì.
Îíóí ìÿíòÿê ÷ÿòèí ÷ûõûð ÷þðÿéè,
Àììà ñèçäÿí ÷îõ òÿìèçäèð öðÿéè.
Àëâåð÷è:
Áàøûí áîøäóð, áèëìèðñÿí õåéðè-øÿðè,
Àúûíäàí îëóáñàí ñöìöê áèð äÿðè,
Ãàïûíäà ñàõëàðñàí éåääè íþêÿðè,
Ãÿáóë åòñÿí áèçäÿí ðàçû ãàëàðñàí,
Àç êå÷ÿð êè, áèð õîçåéèí îëàðñàí.
Ùàìû:
(“Àøûã ßñÿäè” öñòöíäÿ):
Ýÿëèí ýåäÿê áóíóí íàõîøäóð áàøû,
Úàíû ÷ûõñûí ÿëäÿ áàëòàñû, äàøû.
Îüëàí
(òÿê, èøëÿéèð, “Àøûã ßñÿäè” öñòöíäÿ):
__________
Áèð ýöí ýÿëÿð äàüëàðûìûç ýöë îëàð,
Êÿíäëè-ôÿùëÿ ãÿëáè ôÿðÿùëÿ äîëàð.
499
Ìÿùâ îëàðëàð ñÿðâÿòäàðëàð, ãî÷óëàð.
Èøëÿ áàëòàì, ïîëàä áàëòàì, ÷àí áàëòàì,
Àìàí áàëòàì, ñóëòàí áàëòàì, õàí áàëòàì.
Çèðçÿìèäÿ, ãóðó éåðëÿðäÿ éàòàí,
Áèð çàìàí àéûëàð éÿãèí éóõóäàí,
Èñòÿð ùàããûí ñÿðâÿòäàðäàí, ãî÷óäàí.
Èøëÿ áàëòàì, ïîëàä áàëòàì, ÷àí áàëòàì,
Àìàí áàëòàì, ñóëòàí áàëòàì, õàí áàëòàì.
À÷ûëàúàã ìÿêòÿáëÿðèí ãàïûñû,
Ñàâàäëàíàð êÿíäëè, ôÿùëÿ ùàìûñû,
Ñåâèíÿúÿê ùÿð êÿñèí âàð íàìóñó.
Èøëÿ áàëòàì, ïîëàä áàëòàì, úàí áàëòàì,
Àìàí áàëòàì, ñóëòàí áàëòàì, õàí áàëòàì.
Áèð ýöí ÷ûõàð ñàëàð øþâãöí äöíéàéà,
Éîë âåðèëìÿç ùå÷ áèð úþâðö-úÿôàéà,
Îíäà ÷ûõàð ñÿñèì þâúè-ñÿìàéÿ.
Èøëÿ áàëòàì, ïîëàä áàëòàì, úàí áàëòàì,
Àìàí áàëòàì, ñóëòàí áàëòàì, õàí áàëòàì.
ÏßÐÄß
__________
500
ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
Þí ñþç. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
ÄÐÀÌ ßÑßÐËßÐÈ
Éåéÿðñÿí ãàç ÿòèíè, ýþðÿðñÿí ëÿççÿòèíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Äàüûëàí òèôàã. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Áÿõòñèç úàâàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Ïÿðè úàäó. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Ìèëëÿò äîñòëàðû. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Êèìäèð ìöãÿññèð. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Àú ùÿðèôëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Õÿéàëàò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Ãûðìûçû ãàðû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Ïàäøàùûí ìÿùÿááÿòè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
ßäàëÿò ãàïûëàðû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Àüàú êþëýÿñèíäÿ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Ãîúà òàðçÿí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Âàâåéëà. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Ñÿùíÿ ãóðáàíû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Êþùíÿ äóäìàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Áàáà éóðäóíäà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Ìÿøÿäè Ãóëàì ãèðàÿò þéðÿíèð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
Ãàäûíëàð áàéðàìû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Êàìðàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Ñàüñàüàí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
Éîëäàø Êîðîüëó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
×îõ ýþçÿë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484
Äàø÷û. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
__________
501
ßÁÄÖÐÐßÙÈÌ ÁßÉ ÙÀÃÂÅÐÄÈÉÅÂ
ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ
ÈÊÈ ÚÈËÄÄß
I ÚÈËÄ
“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”
ÁÀÊÛ-2005
__________
Áóðàõûëûøà ìÿñóë:
ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð:
Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì:
Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè:
Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ
Êîððåêòîð:
Ôÿðèäÿ Ñÿìÿäîâà
__________
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 21.09.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 20.03.2005.
Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 31,5. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 51.
Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.
__________