Nevşehir İli ve İlçeleri Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey

NEVŞEHİR İLİ VE İLÇELERİ 2011 YILI
MİYOSEN DÖNEM FOSİL YATAKLARI YÜZEY ARAŞTIRMASI
BİLİMSEL RAPORU
Yrd.Doç.Dr.Okşan BAŞOĞLU1
2011 yılı Nevşehir ili ve ilçelerinde Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey Araştırması Gazi
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Okşan BAŞOĞLU
başkanlığında; Kültür ve Turizm Bakanlığı adına Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden Asuman
ALPAGUT’un temsilci olarak, Gazi Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Arş. Gör. Simge
GÖKKOYUN, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı yüksek lisans
öğrencileri Tuğçe ŞENER ve Çilem SÖNMEZ’in araştırmacı olarak katılımıyla gerçekleştirilmiştir.
Yüzey araştırması 08.08.2010 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı temsilcisi Antropolog
Asuman ALPAGUT’un katılımıyla başlamıştır. Teknik donanım, araç gereç ve malzeme alımlarıyla,
yüzey araştırmasında ikamet edilecek yerin ayarlanması ile ilgili ön hazırlıkların arkasından
08.08.2010 tarihinde yüzey araştırmasına başlanılmış ve 18.08.2010 tarihinde sona erdirilmiştir.
Yüzey araştırmamız bu yıl Nevşehir ilinin Gülşehir, Ürgüp ve Avanos ilçelerinin köylerinde
gerçekleştirilmiştir.
Ürgüp-Taşkınpaşa:
2011 yılı yüzey araştırmamız, 2010 yılı yüzey araştırmamız sırasında belirlemiş olduğumuz ve
Ürgüp ilçesi sınırlarında yer alan Taşkınpaşa köyünde başlamıştır. Araştırmalarımız sonucu Kızılasma
Mevkiinde Geç Miyosen tabakada kırmızı-kahverengi çamur taşları içinde insutu durumda yeni bir
lokalite saptanmıştır. Bu lokaliteye Refik Başaran adı verilmiştir. Oldukça yüksek bir noktada bulunan
lokalitede, fosil yatağının bulunduğu yer dolayısıyla örnek toplamak mümkün olmamıştır. Bu alanda
fotoğraflama (Fotoğraf 1) ve koordinat alma çalışmaları yapılmıştır (Harita 1). İmkan dahilinde fauna
belirlenmiştir. Tanımlanan fauna aşağıda sıralanmıştır:
Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar )
Bovidae (inek, koyun, geyik vb.)
Giraffidae (zürafa)
Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar )
Equidae (at)
Hipparion sp.
Rhinocerotidae (gergedan)
Takım: Proboscidea ( Hortumlular ).
Gomphotheriidae (fil)
1
Gazi Üniversitesi, Teknikokullar Kampüsü, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Beşevler/ANKARA
[email protected]
Fotoğraf 1: Ürgüp-Taşkınpaşa Kızılasma Mevkii.
Ürgüp-Karain:
Yine 2010 yılı yüzey araştırmamız sırasında belirlemiş olduğumuz ve Ürgüp ilçesi sınırlarında
yer alan Karain köyü tekrar gözden geçirilmiştir. Bu alanları tekrar taramaktaki amacımız, yağış ve
rüzgar gibi doğa olaylarıyla aşınan tabakaların daha farklı buluntulara ulaşmamızı sağlama ihtimali ve
tarama yaptığımız bölgelerde açıklama yapmamıza rağmen halkta oluşan merak sonucu insan eliyle
tahribatın olup olmadığını kontrol edebilmektir. Bu çalışmalarımız sonucu Karain’de geçen yıla ek
olarak insutu durumda olmayan equid ve bovid ailesine ait parmak kemikleri, dişler ve
tanımlanamayan kemik parçaları toplanmıştır. Lokalite 2 ve Lokalite 3 olarak adlandırdığımız iki yeni
bölgede buluntuların Geç Miyosen beyaz killi tabakalardan sürüklenmiş olabileceği tahmin
edilmektedir. Sürüklenerek geldiği tabaka tespit edilememiştir. Alanda fotoğraflama ve koordinat alma
çalışmaları yapılmış ve lokalite olarak haritada işaretlenmiştir (Harita 1, Fotoğraf 2, 3, 4). Karain’in
genel olarak tanımlanan faunası aşağıda sıralanmıştır:
Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar )
Bovidae (inek, koyun, geyik vb.)
Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar )
Equidae (at)
Hipparion sp.
Rhinocerotidae (gergedan)
Takım: Proboscidea ( Hortumlular )
Gomphotheriidae (fil)
Fotoğraf 2: Ürgüp – Karain Lokalite 2.
Fotoğraf 3: Ürgüp – Karain Lokalite 3.
Fotoğraf 4: Ürgüp – Karain Lokalite 2 ve lokalite 3 Fosil Buluntuları.
Ürgüp-Sofular:
Miyosen tabakalar takip edilerek Sofular köyü Eski Kışla Mevkii’inde yeni bir fosil yatağı
belirlenmiştir. Fosiller, insutu durumda ve Geç Miyosen kırmızı çamur taşları içinde yer almaktadır.
Bu lokaliteye “Ali Tezcan” adı verilmiştir. Fosillerin, domuz (suidae) ve sırtlan (hyaenidae) türlerini
de içermesi oldukça önemlidir. Çünkü bu iki canlı türü, besin zinciri ve ekolojik denge açısından
“hominoid (insanımsı)”lerin de bu alanda konaklamış olabileceğini doğrulayan türlerdir. Alanda
fotoğraflama ve koordinat alma çalışmaları yapılmış ve lokalite olarak haritada işaretlenmiştir (Harita
1, Fotoğraf 5, 6). Tanımlanan fauna aşağıda sıralanmıştır:
Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar )
Bovidae (inek, koyun, geyik vb.)
Giraffidae (zürafa)
Suidae (domuz)
Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar )
Equidae (at)
Hipparion sp.
Rhinocerotidae (gergedan)
Takım: Carnivora ( Etoburlar)
Hyaenidae ( sırtlan)
Takım: Proboscidea ( Hortumlular )
Gomphotheriidae (fil)
Fotoğraf 5: Ürgüp-Sofular Eski Kışla Mevkii
Fotoğraf 6: Ürgüp - Sofular Köyü Eski Kışla Mevkii Fosil Buluntuları.
Ürgüp-Cemil Köy:
Araştırdığımız alanlar içinde bulunan Cemil Köy’de çok sayıda equid, bovid, giraf, rhino,
proboscid ailesine ait diş, uzun kemik parçaları, parmak kemikleri bulunmuştur. Bunun yanı sıra
Sofular’da olduğu gibi Carnivor takımından mustelid (kedigiller) ailesine ait alt çene parçası ele
geçmiştir. Bu buluntular lokalitenin de oldukça önemli olduğunu ortaya koymaktadır. İnsutu olmayan
fosillerin sürüklenmiş ya da aşınmayla ortaya çıkmış olabileceği düşünülmektedir. Alanda
fotoğraflama ve koordinat çalışmaları yapılmış, bu yeni buluntu yerine “Kemal Deniz” adı verilmiştir (
Harita 1, Fotoğraf 7, 8).
Takım: Artiodactyla ( Çift Toynaklılar )
Bovidae (inek, koyun, geyik vb.)
Giraffidae (zürafa)
Takım: Perissodactyla ( Tek Toynaklılar )
Equidae (at)
Hipparion sp.
Rhinocerotidae (gergedan)
Takım: Carnivora ( Etoburlar)
Mustelidae ( kedigiller )
Takım: Proboscidea ( Hortumlular )
Gomphotheriidae (fil)
Fotoğraf 7: Ürgüp - Cemil Köy Kemal Deniz Mevkii.
Fotoğraf 8: Ürgüp - Cemil Köy Kemal Deniz Mevkii Fosil Buluntuları.
Avanos-Özkonak:
Avanos-Özkonak Dere Mevkii’nde mevkiinde yapılan araştırmalarda birkaç parça sürüklenmiş
bovid parmak kemikleri ele geçmiştir. Takip edilen kırmızı çamur taşlı Geç Miyosen seviyenin
bulunduğu ancak elde bulunan lojistik şartlarla ulaşılması mümkün olmayan bir yamaç kenarı
önümüzdeki sezon incelenmek üzere kaydedilmiş, gereken fotoğraflama ve koordinat alma çalışmaları
yapılmıştır ( Harita 1, Fotoğraf 9, 10).
.
Fotoğraf 9: Avanos - Özkonak Dere Mevkii.
Fotoğraf 10: Avanos - Özkonak Dere Mevkii Fosil Buluntuları.
Gülşehir – Yeniyaylacık Hırka Dağı Mevkii:
Yöre halkından alınan duyumlarla Gülşehir - Yeniyaylacık yolu üzerinde bulunan Hırka Dağı
etekleri taranmış ancak bir buluntuya rastlanmamıştır. Fotoğraflama ve koordinat alma çalışmaları
yapılmıştır ( Harita 1, Fotoğraf 11).
Fotoğraf 11: Gülşehir - Yeniyaylacık Hırka Dağı Mevkii.
Bulunan tüm lokalitelerin koordinatları alınarak harita üzerinde yerleri belirlenmiştir.
Böylelikle buluntu haritası çıkarılmıştır ( Harita 1 ). Araştırmamız süresince bulunan bütün lokaliteler
bu şekilde koordinatlanarak Nevşehir İli’nin ve Kızılırmak havzasının fosil yatakları açısından genel
bir görüntüsünün elde edilmesi amaçlanmaktadır. Paleoantropoloji bilimi için çok önemli bir konumda
olan Kızılırmak havzasının güney kısmını oluşturan Nevşehir bölgesi için böyle bir çalışma çok
önemlidir. Çünkü bu bölge, dünya literatüründe yer edinmiş ender bulunan hominid fosillerini içeren
Çorakyerler ve Çandır lokalitelerinin yer aldığı kuzey kısmının devamı niteliğindedir.
Harita 1: 2011 Yılı Nevşehir İli ve İlçeleri Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey
Araştırması Buluntu Noktalarını Gösterir Harita.
SONUÇ
2011 Nevşehir İli ve İlçelerinde gerçekleştirmiş olduğumuz Miyosen Dönem fosil yatakları yüzey
araştırmasının en önemli sonucu Ürgüp-Taşkınpaşa Kızılasma Mevkii, Sofular Eski Kışla Mevkii ve
Cemil Köy olmak üzere çok zengin üç yeni fosil yatağı tespit etmemizdir. İlk bulgularımıza göre
çeşitli hayvan türlerinden örnekler içermesi de oldukça dikkat çekicidir. Bunun yanı sıra GülşehirYeniyaylacık lokalitesi de, insitu durumda fosil ele geçirememiş olmamıza rağmen oldukça verimli
olduğuna dair işaretler vermektedir. Tespit edilen lokalitelerin ve elde edilen buluntuların analiz
çalışmaları yıl boyunca devam edecektir. Ancak en önemli nokta bölgenin Miyosen Dönem fosil
yatakları açısından oldukça zengin göründüğü ve MTA‘nın daha önce yaptığı çalışmalarda da bu
doğrultuda buluntular elde ettiği bilinmektedir.
Bu yılki buluntularımızın bu kadar tatmin edici olması 2012 için çok daha umutlu olmamızı
sağlamış ve yörede çok daha verimli yatakları tespit etme beklentisini getirmiştir. Bölgenin
paleontolojik ve paleocoğrafik açıdan önemini ortaya koyma amacımızı gerçekleştirmek ancak böyle
zengin lokalitelerin tespiti ile mümkün olabilecektir. Çünkü Miyosen Dönem primat evrimi açısından
oldukça önemlidir. İlk hominidler ( insan ailesi ) miyosende ortaya çıkmışlardır. Miyosen Dönem’e ait
zengin fosil yataklarının bulunması primat bulma olasılığını güçlendirmektedir. Anadolu, AsyaAfrika-Avrupa kıtaları arasında bir köprü oluşturduğundan canlıların özellikle de insan ailesinin
göçlerinin iz sürdüğü bir yarımada olarak önemini korumaktadır. Bu bölge sahip olduğu coğrafi ve
jeolojik özelliklerden dolayı paleontoloji açısından bir fosil deposu halindedir. Bu havzanın batı
kenarında yer alan Çandır ve Çorakyerler’ den hominoid (insanımsılar ) fosillerinin bulunması, bizim
araştırma bölgesi içinde de bulunması olasılığını ortaya koymuştur.
2012 yılı araştırma planlamamızda fosil yataklarını tespite devamı amaçlanmaktadır. Bunun yanı
sıra Ürgüp ve Gülşehir formasyonlarının jeolojik olarak devamı niteliğinde Avanos ve Hacıbektaş
bölgelerinin öncelikli olarak incelenmesi ve Kızılırmak yatağı boyunca kenarlardaki miyosen
tabakaların belirlenmesi planlanmaktadır.
Son olarak T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
ve Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne, Türk Tarih Kurumu Başkanlığı’na, Gülşehir
Belediye Başkanı Mustafa Dursun, Gülşehir Kaymakamı Mesut Yakuta, Nevşehir Koruma Bölge
Kurulu Müdürü Mevlüt Çoşkun ve Nevşehir Müze Müdürü Murat Gülyaz’a araştırmamıza vermiş
olduğu önem ve katkılardan dolayı teşekkür etmek isterim.
Yrd. Doç. Dr. Okşan BAŞOĞLU
Yüzey Araştırması Başkanı