şar dağlarının tepesindeki kaya - Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği

ÞAR DAÐLARININ TEPESÝNDEKÝ KAYA
ULUSLARARASI KALKINMA VE
ÝÞBÝRLÝÐÝ DERNEÐÝ (UKÝD)
KÜLTÜR YAYINLARI z 3
www.ukid.org.tr
ÞAR DAÐLARININ TEPESÝNDEKÝ KAYA
GORA ABÝDESÝ
Editör: Ydr. Doç. Dr. Ebubekir Sofuoðlu
ISBN: 000000000
Tasarým/Uygulama: Fatih Selçuk
Yapým: Grafistabl
[email protected] 0 212 511 75 00
Baský: Fsf Print Hause / Avcýlar Ýstanbul
ÞAR DAÐLARININ TEPESÝNDEKÝ KAYA
GORA ABÝDESÝ
Editör: Dr. Ebubekir SOFUOÐLU
ÝÇÝNDEKÝLER
TAKDÝM, 5
ÖNSÖZ, 7
Goralýlarýn Adetleri Üzerine: Ýlk Tespitler,
Toplumsal ve Kolektif Hafýza Olarak Örf ve Adet Taramasý,
Yemek ve sofra kültürü,
Doðumla ilgili adetler,
Evlilik ve Düðün Adetleri,
Ölümle ilgili adetler,
Diðer Adetler,
Genel Deðerlendirme,
Gora Dilindeki Türkçe Kelimeler,
Gora Dili Ve Türkçe,
Gora Dilindeki Türk Dili Kökenli Kelimeler,
Fiil Þekilleri,
Akrabalýk Adlarý,
Ev Kültürüyle Ýlgili Kelimeler,
Yemek Kültürüyle Ýlgili Kelimeler,
Dini Kelimeler,
Kalýp Sözler,
Hayvan Adlarý,
Meslek Adlarý,
Sonuç ve Deðerlendirme,
Makalede Kullanýlan Türkçede Olmayan Harfler,
Türk Dilinin Balkan Dillerine Etkisi,
Gora-Restelica Abidesi: Þar Daðlarýnýn Tepesindeki Kaya
Osmanlý Öncesi Balkanlar'da Türk Ýzlerine Dair Toponimiler
Hun ve Avar Türklerine Dair Ýzler,
Peçenek ve Kuman Türklerine Dair Ýzler,
Makedonya Yer Ýsimlerinde Osmanlý Öncesi ve Osmanlý Hâkimiyeti
Sýrasýnda Türk Yerleþimine Dair Ýzler,
[Üsküp (Skopje) - Kalkandelen (Tetovo) - Kýrçova (Kicevo)],
Osmanlý Hâkimiyeti Öncesinde Balkanlarda,
Türkler ve Yer Ýsimlerindeki Yansýmalarý,
Osmanlý Hâkimiyeti Sýrasýnda Yer Ýsimlerinin Karakteri,
Yerleþim Merkezleri,
TAKDÝM
Doðru acaba nedir. Bir konunun doðruluðu veya yanlýþlýðý nasýl ortaya çýkar.
Ya da bir konu hakkýnda bir kanaate varýlýrken acaba hangi aþamalardan geçilir
ve ne gibi süreçler tüketilir. Veya öte yandan hakkýnda bir karara varýlmýþ herhangi bir konu hakkýnda verilmiþ bir karar, nihai karar mýdýr. Bu karardan sonra
bu konu kesinlikle bir karara baðlanarak kapanmýþ mý olur. Yani bir daha bu
konu hakkýnda araþtýrma yapýlamaz anlamý mý taþýr verilen bu karar.
Yukarýdaki sorulan tamamýna hayýr cevabý verilecektir doðal olarak. Elbette ki
bir konu hakkýnda alýnmýþ bir karar nihai karar deðildir. Elbette bu konularda
yine de araþtýrmalar incelemeler yapýlmalýdýr. Ve yine karar verilirken de bilimsel
metotlarla bir sonuca varýlmalýdýr. O halde bir konu hakkýnda bilimsel metotlarla yapýlmýþ bir çalýþmayla karara varýlacaksa ve yapýlmýþ bir çalýþma yine bilimsel
metotlarla yapýlan çalýþmalara göre yeni versiyonlar kazabilecekse bu durumda
Gora ve Goralýlar konusu mercek altýna yatýrýlmasý gereken bir konu olarak ortada durmaktadýr.
Bu noktada Gora'lýlarýn Sýrp, Makedon, Bulgar, yani Slav orjininden gelmesi konusudaki karar, bilimsel araþtýrmalar sonucu varýlmýþ bir karar mýdýr ?
Goralýlarýn menþei konusunda hangi araþtýrmalar yapýlmýþ da onlarýn Slavlýðý
konusunda bir hükme varýlmýþtýr. Goralýlarýn Slavlýðý sonucuyla neticelenen
hangi bilimsel araþtýrma hangi metotlarla bu karara varmýþtýr veya Goralýlarýn
Slavlýðý sonucuna varan bu karar kesin midir? Bu konuda bir daha bir araþtýrma
yapmaya gerek duymayacak kadar kat'i midir? iþte bu sorular cevaplanmasý
gereken sorulardýr.
Bu zamana kadar Goralýlarýn Slav kökenden geldiðine hükmeden, Goralýlarý
Slav kökene adeta hapseden çalýþmalarýn yeniden gözden geçirilmesine ciddi
ihtiyaç duyulmaktadýr. Adeta görev kabul görmüþ ve sadece Goralýlarýn da
büyük bir çoðunluðunca da kabul edilmeyen, Goralýlarýn Slav olmalarý iddialarý,
duygusal ön yargýlý bakýþ açýlardan ziyade, yeniden bilimsel ölçülere göre gözden
geçirilmelidir.
Goralýlarýn büyük bir kýsmý aksini söylerken, onlara buna raðmen Slavlýk
addetmek en basit ifadeyle onlarý üzmektedir. Yine bilimsel ölçülere, göre onlarý
ele almak, bu ölçülerin gösterdiði doðru karara varmak, kendilerinin büyük
çoðunlukla Slav olmadýklarýný ifade eden Goralýlara duyulan bir saygýnýn iþaretidir.
Bu amaçlarla yine bilimsel ölçüler çerçevesinde Goralýlarýn menþei konusunda bu çalýþmanýn hazýrlanýp, yayýnlanmasýna karar verilmiþtir. Sýrbistan Bilimleri
ve Sanat Akademisi'nin Goralýlar hakkýnda 2002 yýlýnda yayýnlanmýþ olduðu
kitaptaki görüþler de bu eserin yayýnlamasýný teþvik edici olmuþtur. Sýrbistan
Bilimleri ve Sanat Akademisi'nin yayýnlamýþ olduðu kitaptaki tezlere göre,
Sakarya Üniversitesi Öðretim Üyelerinin yapmýþ olduðu bilimsel gezi-araþtýrma
sonuçlarýndaki tezlerin daha güçlü oluþu, bu eserin yayýnlanmasýný bir kat daha
zorunlu kýlmýþtýr. Bu amaçlarla bu eserin Goralýlarýn ve Torbeþler gibi menþeileri
konusunda soru iþaretleri olan diðer milletlerin kökenlerinin daha net ortaya
çýkarýlabilmeleri ve bu konuda bu eserin bir ilk olmasý temennisi ile çalýþmanýn
ilim alemine faydalý olmasýný ümit ediyoruz.
ÖNSÖZ
Balkanlarda geniþ coðrafyaya yayýlmýþ olan ve yoðunlukla Kosova-Gora bölgesinde yaþayan Goralýlarýn menþei tartýþmalý bir konu olma özelliðini devam
ettirmektedir. Bu çerçevede Goralýlarýn Türk olmadýðý doðru mudur veya
Goralýlarýn, iddia edildiði gibi Osmanlýlarca zorla Müslümanlaþtýrýlmýþ Sýrplar
olduðu mu doðrudur. Ya da Goralýlar zamanla Müslümanlaþtýrýlmýþ Makedonlar
mýdýr veya bunlar yine zorla Müslümanlaþtýrýlmýþ Bulgarlar mýdýr? Ve yine son
zamanlardaki eðilime göre bunlar Ruslar mýdýr? Bunlarýn hangisi doðrudur.
Yukarýda sayýlan iddialara göre Goralýlar ya Sýrp, ya Bulgar, ya Makedon
veya Rus'turlar. O halde buradan hareketle Goralýlarýn Sýrplýðý, Makedonluðu,
Bulgarlýðý her otorite tarafýndan kabul edilmiþ bir kanaat deðildir. Çünkü yukarýda sayýlan milletler Goralýlarý kendilerinden sayacak iddialarla ortaya çýkmaya
cesaret ettiklerine göre, diðer iddialarý kabul etmedikleri anlaþýlmaktadýr. Buna
göre her iddia sahibi diðer iddiayý doðru kabul etmemektedir.
Bu durumda bir Türk araþtýrmacý olarak hangi teze inanmak gerekecektir.
Goralýlarýn Sýrp olduðuna mý, Bulgar olduðuna mý ya da Makedon olduðuna mý
inanýlmalýdýr. Ya da bunlarýn tamamýnýn tersine, bu tezlere ilaveten, üstelik
Türkçe de konuþmayan Goralýlarýn, Türk olduklarýný ileri sürmek ne derece kabul
görecektir. Yukarýdaki bütün tezler bir diðerine göre doðru kabul edilmezken,
ayný dili bile konuþmayan millet olarak, Türk aidiyeti Goralýlar üzerinde ne
derece yakýþýk alacaktýr.
Bu tartýþmalar içinde Goralýlar hakkýndaki en doðru kanaati þüphesiz objektif, önyargýsýz bir þekilde sürdürülmüþ ve bu þekilde sonuçlandýrýlmýþ bilimsel
araþtýrmalar verecektir. Tamamen bilimsel kaygýlarla tamamlanmýþ çalýþmalar,
Goralýlarýn menþei hakkýnda en doðru kanaati ortaya koyacaktýr. Bu noktada,
herhangi bir konu hakkýnda bilimsel metotlarla ulaþýlmýþ sonuçlar en doðru
kararý verir derken, her konu üzerinde bilimsel araþtýrma yapýlmasý gereðine de
ayrýca hatýrlatýlmaktadýr.
Yani Goralýlar hakkýnda da bilimsel kaygýlarla yapýlmýþ araþtýrmalara itibar
edileceði de ortada iken, yukarýda sayýlan iddialarýn tamamýnýn yine bilimsel
metotlar sonucu ortaya atýlýp atýlmadýðýnýn da kontrol edilmesi bilimsel bir zorunluluktur. Goralýlarýn Sýrplýðý, Bulgarlýðý, Makedonluðu tezlerinin tamamý bilimsel
araþtýrmalar sonucu mu ortaya çýkmýþtýr ya da bunlar birer siyasi beklentiler
sonucu ortaya çýkmýþ iddialar mýdýr? Ýþte bunlarýn da deðerlendirilmesi bilimsel
bir zorunluluktur. Hiçbir millet sadece ayný dili konuþuyor diye o dili konuþan
herhangi bir milletten ad edilmemelidir. Bu kadar kolay ve basit iddia, öncelikli
olarak bunu ortaya atýlanlarca dikkatle deðerlendirilmeli, ondan sonra açýklanmalýdýr. Bu, bilimsellik bir yana siyasi hatta komik kalan iddia konumuna bile
düþebilecektir.
Yani her millet için olabileceði gibi, Goralýlara bir aidiyet ad edilirken, bu iddialarýn kesinlikle bilimsel bulgularla desteklenmesi gerekmektedir. Buraya kadar
yapýlan açýklamalar, Goralýlarýn Türklüklerinin dýþýnda Sýrplýklarý, Bulgarlýklarý,
Makedonluklarýna olan inançlarýn yaygýnlaþmalarýndan kaynaklanmaktadýr.
Maalesef bölgede yaygýn sayýlabilecek bir kanaat olarak, Goralýlarýn dýþýnda
Kosova'da bulunan deðiþik guruplarca, Goralýlarýn Sýrplýðý, Bulgarlýðý,
Makedonluðu'na inanýlmaktadýr.
Ýþte burasý, burada sorgulanmaktadýr ve bu kanaat ne kadar bilimseldir. Bir
de bu kanaatler karþýsýnda, Goralýlarýn ne kadarýnýn kendilerini ne olarak hissettikleri ayrýca deðerlendirilmesi gereken bir konudur. Bütün bu noktalara gerekli
dikkat gerçekten gösterilmektedir midir? Acaba bütün bu iddialara karþýn, en az
%50 oranýnda kendilerini Türk hisseden Goralýlarýn, Türklükleri dýþýnda Sýrplýðý,
Bulgarlýðý, Makedonluðu neden genel kabul görmektedir. Goralýlarýn, Sýrplýðý,
Bulgarlýðý, Makedonluðu tezleri incelenmiþ, derinliðine gözden geçirilmiþ ve
ondan sonra mý bu kanaatlere ulaþýlmýþtýr.
Nasýl, bilimsel destekten yoksun iddialarda bulunulmasý yanlýþ ise, yaygýn
kanaatlerin üzerine gidilmemesi, en azýndan onlarýn tamamen bilimsel kurallara
göre ele alýnmamasý o derece yanlýþ ve bilimsellikten uzaktýr. Yaygýn kanaatlerden çekinip, aksi istikamette onlarýn üzerine gitmek, onlarý bilimsel verilere göre
ele almak bir serüvene kalkýþmak deðil, adeta bir mecburiyet hatta bir hizmettir.
Burada önemli olan bilinen kanaatlerin üzerine giderken kullanýlan üsluptur.
Bilimsel üslubun dýþýna çýkýlmadýðý takdirde, bu süreç yaygýn bilinen kanaatin
yanlýþlýðýnýn ortaya konulmasý anlamýnda, Goralýlara bir hizmet olurken ayný
zamanda bilime de bir katký olacaktýr. Bu duygularla 2005-2006 eðitim sezonunda görevlendirildiðim Kosova -Priþtine üniversitesinde çalýþýrken karþýlaþmýþ
olduðum Goralýlar hakkýnda, zamanla onlarý dinledikten sonra bir araþtýrma yapmaya karar verdim. Orada kaldýðým süre içinde tamamen bilimsel üsluplar ýþýðýnda ve bilim disiplini iþinde her alanda veriler toplamaya baþladým. Bu süreçte
belli bir süre sonra verilerin de ýþýðý altýnda Goralýlarýn Sýrp, Bulgar ya da
Makedon olmadýklarý kanaati öne çýkmaya baþladý. Bu üslup iþinde devam eden
çalýþmalar karþýma Goralýlarýn Türk olduðu hakkýndaki düþünceleri daha fazla
öne çýkarmaya baþladý. Ulaþtýðýmýz verilere göre Goralýlarýn Türklüðü, bizim
kanaatlerimize göre kesinlik kazanmaya kadar geldiyse de þahsen bu konudaki
kanaatlerimin kesinleþmesi sonucunu erteleyerek, Goraya bilimsel bir tertip etm-
eye karar verdim. Bu amaçlarla, Gora'da ulaþtýðým verileri ve kanaatleri, yanýlabileceðim kaygýsýyla bilim insanlarýnýn dikkatlerine sundum.
Bu niyetlerle Sakarya Üniversitesi ve Uluslar arasý Kalkýnma ve Ýþbirliði
Derneði'nin destekleriyle, Gora Bölgesine 24 Kasým-01 Aralýk 2006 tarihleri
arasýnda, Sakarya Üniversitesi Öðretim Üyesi Etnik Sosyoloji uzmaný Prof. Dr,
H.Musa Taþdelen, Sakarya Üniversitesi Öðretim Üyesi Sanat Tarihi uzmaný Yard.
Doç. Dr. Tülin Çoruhlu, Sakarya Üniversitesi Öðretim Yakýn Çað Tarihi uzmaný
Yard. Doç. Dr. Ebubekir Sofuoðlu, Sakarya Üniversitesi Öðretim Üyesi-Sosyolog
Yard. Doç. Dr. Ýsmail Hira, Sakarya Üniversitesi Öðretim Üyesi-Sosyolog Yard.
Doç. Dr. M. Kemal Þan'dan müteþekkil 5 kiþilik bir heyetle, bir haftalýk bilimsel
bir gezi yapýldý.
Bu meyanda Gora'lýlar, her alanda mercek altýna alýndý. Goraya bilimsel
geziyi yapmýþ olan ilim heyeti, mezarlýklarda, daðlarda, köylerde, evlerde, halk
arasýnda günlerce çalýþarak mezarlarýndan mimariye, halý kilim motiflerindenkýyafetlerine, kullandýklarý ev eþyalarýndan - bütün aletlere, müziðinden - doðum,
ölüm, evlenme törenlerine, müziðinden örf adetlerine, diline kadar Goralýlarýn
her þeyini, mercek altýna aldý.
Gora'ya yapýlan geziden sonra, bölgede bulunan bulgular, Türkiye'ye
dönüldüðünde de konularýnda uzman bilim insanlarýna sunuldu. Ve bütün bu
bulgular bilimsel üslup içerisinde ele alýndý ve bir kanaat belirlenmeye çalýþýldý.
Sonuç olarak bu eser ortaya çýktý. Tamamen bilimsel disiplin içinde ele alýnan bu
eseri ele aldýðýnýzda artýk siz de bir kanaate ulaþacaksýnýz.
Bu çalýþmanýn verdiði ilhamla, bu tür arkeolojik, etnolojik, antropolojik çalýþmalarýn yapýlmasý zorunluluðu kendini daha fazla hissettirmeye baþlamýþtýr. Yine
tamamen bilimsel ölçüler içerisinde sadece Goranýn deðil, Balkanlarýn da bu tür
çalýþmalarla gündeme alýnmasý gereði ortaya çýkmaktadýr.
Dr. Ebubekir Sofuoðlu