çocuğunuz kurbanda olabilir zorba da

a
aları
ı. Arna
ı.
Arr
fıAiıı; -Va,Pılan
, Milti
9alısç.13 lar ı,,
ineklerin Tanrısı adını duymuş olmalısınız. Duymuş olmayanlar için kısaca
anlatalım. Nobel Edebiyat Ödtilü sahibi
İngiliz Yazar William Golding'in
1954
yılmda kaleme aldığı bir roıTıan. Yazıldıktan yıllar
sonra başarılı bir biçimde fi]me de çekildi ve daha
geniş kitlelere ulaştı. Kitap, bir deniz kazasr sonucunda rssız bir adaya düşen yaklaşık 8 - 13 yaşlarındaki çocukların iktidarı ele geçirme savaşlarını
anlatıyor. Çocuk ve ergen şiddetinin denetlerrmediği durumlarda hangi boyutlara gelebileceği ko-
nusunda son derece ilginç
bir kitap. Anne ve babaların bu romandan çıkartacağı çok ders olduğunıı
söyleyelim. Sineklerin Tanrısı. İngilizcesiyle bullying,
Türkçesiyle akran zorbalığı
adı verilen bir kavramla ta-
olduğu
söyleyebiliriz.
nlsmamlza neden
nu
,i,.
fin, zayıf olan tarafi, bilerek, isteyerek ı,e tekrarlanaıı bir biçimde ezmesi, ona şiddet uygulaması
duruırruna verdiğiniz addır."
zoRBA KıMDIR?
Zorbaların kim olduklarına gelince...
Martı Dergisi yazarlarından Dilek Erik]i].i zorbaların genellikle kendine güvensiz çocuklar ol-
duğı-ınu söylüyor: " Zorb a davranışlarda bulunanlar, genelde kendilerini güçlü hissederler. Dikkat
çekmek ister]er. Çünkü evde kendileriyle ilgilenilmediğini, değer verilmediğini
düşünürler. Böyle davranarak
okulda popüler olduklarını sanırlar]'
Dilek Eriklili kurbaniarın
,-;].
ise sadece bugünlerini değil,
:
:
..
::':
Bullying: mobbing gibi
üzerinde veni yeni konu-
şulııaya başlamış bir kavram.
İük kez Norveç'te
19B1 yılında dört çocuğun ölümüyle sonuçlanan
geleceklerini de etkileyen bozukluklarla karşı karşıya kalabilecek]erini söylüyor:
"Bazı çocuklar bu tür zorba
davranışlarla karşılaştıklarmda
depresyona giriyor. Yaşadıklarını kimseyle paylaşmıyor. Ozgüvenleri yok oluyor. Kendilerini çok umutsuz bir durumda görü-
bir olaydan sonra işin öneıninin farkına varılmış,
yorlar.
bir zorba tarafindan sürek]i o]arak taciz edilmesi
Bu durum doğal olarak ileriki yıllara da yansıyor. Bir genç olarak, yalnız, mutsuz, korkuya eğilimli oluyorlar. Bir şeyleri her zaman yanlış yapacak]arrnr düşünüyorlar."
anlamına geliyor. Genelde, 9-15 yaş grubu erkek
çocukların arasırıda yaşanlyor. Bu taciz, okulda
olduğu kadaı mahalJ.ede ya da sanal ortamda da
zoRBALAR §uÇ ıŞLEMEYE Y,qTKıNLAR
ABDde yapılmış istatistiklere göre, zorba dav-
üzerinde çalışılmış ve kavramiaştırılmış.'Builying'in, 'mobbing'in bir altbaşhğı olduğunu söyleyebiliriz. Akran zorbalığı, kısaca, bir kurbanın
gerçekleşebiliyor.
HER şİnDET zOFıtsAı-lK DEĞiLnİR
Bu konuda çalışmaları olan Doç. Dr. Metin Pişkin, şiddet ile akran zorbalığının farklı olduğunun
altını çiziyor: "Zorbahğın iki ayırt edici özelliği
var. Birincisi, taraflardan birinin güçlü, diğerinin
zayıf olması... İkincisi, şiddet eyleminin sürek]ilik
göstermesi..."
Pişkin "Bu iki durum gerçekleştiğinde olayı
zorbalık olarak tanımhyoruz," diyor ve devam edi
yor: "İki öğrencinin birbiriyle kavga etmesi bunun
dışında kalıyor mesela. Zorbalık, güçlii olan tara-
ranrşta bulunanlar, kurbanlara oranla yüzde 60
daha fazla suç işlemeye yatkıır oluyorlar ve 24 yaşına kadar en azından hırsızlık, uyuşturucu satma
ve kullanma, dükkan yakma gibi suçlardan yargılanıyorlar.
Ama bu arada, kurbanlar da suça eğilimli hale
geliyorlar. Yine ABDde yapılmış olan istatistik]ere
göre, okulda zorbalığa uğrayan çocuklarda silah
kullanma oranlarrnrn diğerlerine oranla
olduğu görülüyor.
1.ı-iksek
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, akran zorbalığı
konusunda ilk harekete geçenler başta Norveç o1mak üzere İskandinav ülkeleri olmuş. Öğretmen-
lere bu konuda eğitiın verilnıiş. Aileler ile bir]ikte
sınıf toplaı-ıtıları yapılmış. Zorbalar ve kurbanlarla
da birebir görLışııeier gerçekleştirilmiş. Bu prog-
raınlar çok etkili olııuş. İki yıt içerisinde zorba
davranıslar ve bu davranişlara maruz kalan kurbanların sayısr yarı yarıya diişırıüş.
KURBAN ğI-MAKTAN KURTuLUN
En kritik sorulardan biri şiddete n-ıaruz kalan
öğren
cilerin ne yapııcağı,..
Doç. Dr. Metiıı Pişkin, 'bğrenciler şiddete şid-
detle karşı vermesinler. Ai]eler tarafiııdan çoğun-
]uk]a telkiır edilse de bu kesiı-ılikle yaıılış bir yönteni' diyor. Peki, doğru yöntel! ne olnlaiü? Pişkiıı'e
göre, zorbalığa maruz kalanlaı duygularıyla değil,
akıllarıyla hareket etmeliler. Zorbalığın gerçekleştiği ortamdaır uzaklaşıp daha kalabahk yerlere gitıneliler. İspiyonculuk olarak düşünmedeır başlarına gelen o1ayları yetişkinlere haberdar etıneliler]'
ABD,DEN OESUR ADlMLAH
Bu konuda en hıziı hareket eden ülke]erden biri
de ABD. Dilek Eriklili'nin verdiği bitgiye göre, iilkede, akran zorbalığı ile ilgili bir yasa kabul edildi.
Dahası, geçtiğimiz Ekim 'Akran Zorbalığından
Korunma' ayı oiarak ilaır edildi.
Yeni yasa, her ne olursa olsun, okul]arda zorbalığa izin verilmcl,eceğini söylüyor. Bu yasa
kapsamında devlet oku]larıncla çalışaıılar, zorba
davranışlardan çocukları ııasıl korrryabilecekleri
konusuııda eğitim görecek]er ve okullar her türlü
zorba davranışta bulı,ıııanlarl rapor edecekler, hatta sicil]erine vazacaklar.
TURKlYE,DE ARASTİRMA SAYİS| ARTİYOR
Bu kcınuda Türkiyetle sayıları şu anda çok yetermevcut. Ote yandan, araştırmaların saylsr giderek artıyor. Ankara Üniversitesi'ndeır Prof. Dr. Yasemin
li olmamak]a birlikte yapılmış araştırınalar
Karaman Kepenekçi ve Şakir Çınkır 2000-200l
akademik yılında, yani hayli erken bir dönemde,
Ankarada bir lisede 692 öğreırciniıı katıldığı bir
çahşma yapınışlar. Sonuçlar çarplcr:
Hemen hemen her öğrenci zorbalık deneyimi
yaşamlş. Yüzde 33.5'i sözlü zorbalık]a, yüzde 35.5'i
fiziksel zorbalıkla, yüzde 28.3'ü duygusa1 zorbalıkla, yüzde l5.6'sı cinsel tacizle karşı karşıya gelmişler. Kızlara oranla erkek]er gözle göriilür derecede
daha fazla zorbalığa neden oltırken, bu, daha çok
itme, kakma, tekmeleme, kaba küfür, bıçak çekme
o]arak kendini gösterııiş.
Bu araştırmaya katılanların l,ıiç biri bu konuda
hiç kimseden yardım alamamış.
Bu konuda, değişik illerde ve liselerde yapılmış
olaıı başka araştrrııalar da r,ar.
Bunlarrn dışıııdtr, TÜBİTAKin desteğiyle 2008
1nlıııda yapılmaya başlırmış, 201l yılıırda bitmesi
plaırlanmış, sonuçları kamuoyuııa duyurulmaınış,
son derece kapsaınlı bir arerştırma mevcut. 12 bölgede, 60 lisede ve 9 biıı 560 öğrenciyle yapılmış.
Katılaıı saylsınln yüksekliği devletin bu işi ciddiye aldığını gösteri1.or. Araştırmanın adı 'Liselerde
Şiddetilı Saptanııası ve Oku1 Teme]li Şiddeti Önleme Progranıının Geliştirilır-ıesi] Prcıje yöneticisi
ise 1.rıkarıda keııdisiııden bahsettiğimiz Doç. Dr.
Metin Pişkin. Pişkiır haricinde bu çalışmada dokuz akademisyen (Prof. Dr. Selahiddin Ögtilmtiş,
Doç. Dr. Şakir Çıııkır, Yrd. Doç. Dr. Tuncay Ayas,
Yrd. Doç. Dr. Onray ÇokJuk, Yrd. Doç. Dr. Cem
Babadoğarı, Araş. Gör. Gökhan Atik, Araş. Gör.
Murat Boysaır, Araş. Gör. Temel
Kalalat ve Birseır Şahan) görev yap-
nrış. Metin Pişkin, ayırı ztrmanda,
Türkivei]e akran zorbalığıııı
20O2
yılında yayıı-ıladığı makale çerçevesinde inceleyen ilk kişi.
DUNYA FARKİNÜA
Psikolog Nergis Ozdinç Azaııpaııın verdiği bilgiye göre, l990'lı
iılların ikinci yaı,ısınclan başlayarak, diiııl.anln çeşitli ülkeleriırde
koııtıyla ilgili pek çok çalışma yapılııış durumda. Dünyaya baktıgı
nrızda şunları görüyoruz:
tsu konuda en
hız!ı hareket
edeıı üIkelerden
biri de ABD.
Di|ek Erik|il|'nin
verdlği bi|giye
göre, ülkede,
akran zorbaIığı
ile ilgili bir yasa
kabul edlldi.
Aı,ustralyada, araştırmacı Ken
Rigby'niır 1997 yılında 25 bin okul
çocuğuyla yaptlğı araştlrmaya göre, yedi öğrenciden biri en geç haftada bir kez zorbalıkia kar
şılaşııış.
Ingilterecle, 1989 yılındtı
iki araştırmacı Colin
Yates ve Peter Snıith tarafindan ortaokul öğrencileri arasında yapılan bir araştırmaya göre, çocukların yüzde 10'u haftada bir kez, ytızde 22'sı ise ayda
bir kez zorbalığa uğradıklarını açıklamışlar.
Akraır zorbalığı, bullying, bı.ıgün mobbiııg'in
en önemli unsur]arından biri.
Evet, çok geç farkıııa varıldı, çok geç kavramlaştırıldı ama artık çok ciddiye alrnıyor. İnternete
girdiğinizde yabancı dildeıı araştırmaların, yerli
çahşmaların nispeten çokluğu insanı şaşırtıyor.
TUBITAK, Milli Eğitim Bakanlığı işi ciddiye alı
yor. Ama en büyük iş yine de ebeveyıılere düşüyor.
Dikkat ve tedbirli olmakta, çocuğunuzu gözlemlemekte, okul yönetimir4e sürekli ilişkide o]makta
şüphesiz büyük yarar var.
Çocuğun çocuğa yaptığını
tesplt etmek kolay değlldir
Mobbing ile Mücadele Derneği Başkanı Hüseyin Gün, akran zorbalığınin
(bullying) ayrıntılı bir tanımını yapıyor ve aileIere çocuklarının kurban haline
geldiğini nasıl fark edeceklerini anlatıyor"
Bullying ya da Türkçe adıyla akran zorbalığını nasıl tanımlayabiliriz?
Bullying, zorbalık, dayıiık, etblenıne, fiziksel
şiddet, sataşma, tehdit, korkutma, sindirme
gibi anlamlara gelen İngilizce bir sözcüktür.
Bullying, fiziksel ya da sanal ortamda bir çocuğun ya da bir grup çocuğuıı hedef
seçtikleri bir çocuğa karşı, belirli
bir süre, sisteııatik olarak tekrarlanan ve kurbaııı mağdur haline
getiren ahlakdışı eylemlerin bütiinüdür.
Bullying'e sadece
okullarda mı rastlanıyor?
BulŞing fiziksel ortamlarda olduğu gibi sana] ortamlarda da
yapılabilir. Sanal ortam cep telefonları, soysal paylaşım siteleri
ve çeşitli sanal iletişim a]anlarıdır.
Çocuklar bu ortam]arda birbirlerine
karşı çeşitli söz, yazı, resiıı, fotoğraf,
karikatür vb. göndererek korkutmaya
çalışırlar. Sanal ortamlarda yapılan
bullying'e İngilizce tyber bullyiırg' deniimektedir.
Belli yaştaki çocukların şiddete
daha çok eğilimli olduklarını söyleyebilir miyiz?
Evet. Çoculdar okul içinde veya dışında fiziksel ortamlarda birbirlerine
karşı acımasrzca davranabilmektedirler.
Opın alanlarında, sınıf içinde, koridorlarda, tuvaletlerde, serüs araçlarında,
28
:".
sokaldarda birbirlerine karşı çok acrmasızca söz ya da fiziksel şiddet ile saldırabiimektedirler.
Hangi çocuklar daha kolay mağdur
oluyorlar?
Yaşça küçük, cıIız, yalnız, öziirlti veya diğer çocuklardan bir
yönüyle farklı olan çocuklar
maalesef daha çok bullying'in
kurbanı
o]abilmektedirler.
Çocukların çocuklara yaptrk]arını tespit etmek çok da
kolay değildiı-. Hızh ve sin
sice yapılan hareketi aırcak
kamera kayıtları ile yakalayabilmek mümkün olabilmektedir.
Mobbing ile Mücadele Derneği ne zaman kuruldu ve bu
istek nereden kaynaklandı?
Derneğimiz 2010 yılı başında kuruldu. Derneği bir grup akademisyen, bürokrat ve işadamı ile birlikte
kurduk.
Mobbing konusunda 2002 yıIında
farkındalık eğitimleri vermeye başladım. Mobbing salgınının y.aygınhğı-
nı görünce
de, btı a]anda bu derneğe
ihtiyaç oiduğunun farkına vardım.
Sosyal şiddet ve akran zorbalığı da
mobbing ile çok yakından ilgili olduğu içiıı tüzüğümüze mücadele edilecek koıruiar olarak yazdık.
Veliler bu|lying tehlikesine karşı çocuklarını nasıl
korumalı?
Bullyiı-ıg ınağduru çocuklar genelde yaşadıkJarını
gizlerler. Ancak, kendilerine yapılanları vLıcut dilleri ile ifade eder]er veya dolaylı sorular ile ipucu verirler. Çocuklar kendileriıre yapılanları söylemeleri
için teşvik edilmelidir.
Çocuğa öııcelik]e kendisini korumasr söylenmelidir. Bir çocuk bullying yaparak çocı,ığu tehdit ediyor olabilir. Bu durumda çocuk, öğretmene şikAyet
kontısunda teşvik edilmelidir. Veli, okul ile işbirliği
yaparak, kendi çocuğuna karşı hangi çocrıklarııı
nerelerde, ne zalnan ve nasrl zorba]ık yaptığmıı
tespitini istemelidir. Güırümüzde kamera kaytları
btıll1.ing'i kanıtlaıııada öıreınli araçlarclan biri ha]iıre
gelmiştir. Veli, cyber bullying'e de dikkat etmeli, ço
cuğu sanal diinyaya emaııet etırreıııelidir.
Bir veli çocuğunun bullying'e uğradığını anlaya-
bilir mi?
Çocuklar aslıırda kendisine yapilaıılırrı söyler. Bı_ını-ı
ya sözlü olarak ya da vücut dili ile ifade eder. Üstü
başı yara bere içinde, e]biseleri tozlu çamurlu, defterleri yırtılmış, sürekli kalemi kırılaı-ı ya da eşyaları
kaybolan, harçlığının devamh olarak artrrı]ınasrnr
isteyen, harçlığı olduğu halde eve aç gelen ve parasıyla başka şeyler aldığıırı söyleyen, anne ve babasına nedensiz yere sürekli 'sizi seviyorum size bir şey
olursa bana kim bakacak diyen, gece çok sık sayıklayan, hatta bağıran, gece altrnı ıslatınaya başlayan,
dikkati dağınık, sık hastalanmaya başlayan, sürekli
bir ya da birkaç çocuktan yai<rnan, okula gitmek istemediğini söyleyen, güçlü meslek olarak gördüğü
asker, polis, hAkim, savcı olmak istediğini söyleyen,
pazularını nasıl geliştireceğini soran, velisine dolaylı
sorular sorarak bkulda olan bir şeyi söylerseın adım
ispiyoncuya çrkar ıı-ıı' diye soran, 'beni hiç kimse
sevmiyor'diyen, velisine masasınııl altında ölü böcekler gördüğünü söyleyen çocukJar aslında bullying mağdı.ıru olduğunu anlatmaktadır]ar.
Ve|iler bu tür durumlarla karşı karşıya bulunduklarında hangi kurumlardan yardım isteye-
bilir?
Önce]ik]e çocı,rğuırun okulundaıı ya da brı konuda
yetkiıı kuruınlardan yardım a]abilir. Tabii ki der
neğimizdeı-ı de yarclım alabilir.
Bullying'e maruz kalmak bir çocuğun geleceğini
nasıl etkiler?
Bir kere çocuk psikolojik açıdan yara alır. Fiziksel
rahatsızhklarla karşı karşıya kalabilir. Ileriki yaşamında da çok saldirgan ya da çok pasif bir kişiliğe
sahip olabilir.
Bu tacize maruz kalan çocuk neden ailesine
bunu anlatmakta zorlanır?
Akran zorbalığı yapan çocuklar, ıırağdur çocuktan
fiziksel olarak dalıa güçlüdürler. Bu nedenle, ınağ-
dur çocuğa yaptıkJarını birine söylerse, bıçakianıak]a, ijldürmekle, annesine, babasına, kardeşlerine zaırı,ır vernrek]e tehdit edebilir. Mağduı, çocuk
başıı,ıa gelenleri söylediğinde adının ispiyoııcuya
çıkacağını, okulda herkesin kendisini dışlayacağını düştınür ve ııisilleme yapılmasından korkar.
Bu konuda anne babaları bilinçlendirmek için
derneğiniz neler yapıyor?
Derneğimize müracaat eden anne ve babalara yol
gösteriyoruz. Aynı zamanda bullying farkındahk
eğitimleri \reriyoruz.
Çocukları bullying'e maruz kalmış olan ebeveynlere ne önerirsiniz?
Onlara,'Çocuklarıııızı başkaları takip etmeden
siz takip edin] diyoruz. Çünkü kendisini değersiz
hissedeı-ı çocuk kendisine yapılan bullyiırgi anne
,,.e babasına söyleyemez. Anne babanın
çocukla
rıyla iki yetişkin gibi değil, bir yetişkin-bir çcıcuk
olarak iletişim kurınasr ve çocuğunu ilgiyle din-
lemesi gerekir.