Untitled

Transkript

Untitled

İçindekiler
TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
ISSN 1301-6075
TAI’NİN SESİ 91
İçindekiler ...................................................................................... 3
TUSAŞ ADINA SAHİBİ
Muharrem DÖRTKAŞLI
SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ
Yayın Kurulu’ndan .......................................................................... 4
Işık TOSUN
YAYIN KURULU
Yönetim’den .................................................................................. 5
Bican ÇELİK ATEŞ (Başkan)
Bilge TOKMAKÇIOĞLU
Hande ERDEM
Nevin ÜÇYILDIZ
İş Geliştirme Faaliyetleri ................................................................ 6-8
Uğur BAYDUR
DANIŞMA KURULU
Canan AVŞAR
Tasarım ve Mühendislik Faaliyetleri ............................................. 9-14
Selmin ERMİŞ
Yeşim NEFTÇİ
Organizasyon, Fuar ve Sergiler .................................................. 15-29
FOTOĞRAFLAR
Ferda GÜNAYDIN
İDARE YERİ
Tesislerimizden .........................................................................30-32
TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
P.K. 18, Kavaklıdere 06692
Ankara / TÜRKİYE
Personelimizden ....................................................................... 33-42
Tel: (312) 811 18 00
Faks: (312) 811 14 25
www.tai.com.tr
Havacılık Tarihi Köşesi .............................................................. 43-49
TASARIM, GRAFİK UYGULAMA
Etkileşim Grafik Tasarım
Tel: (312) 441 71 93
Ziyaretçilerimiz ........................................................................ 50-51
BASKI
Ankara Ofset
Aktüel ..................................................................................... 52-55
TAI’NİN SESİ • EYLÜL’ 2011
3
Yayın Kurulu’ndan
Değerli Okurlarımız,
Isınan havalar, tatil
zamanının geldiğini hatırlatıyor.
Bizler de Ağustos ayındaki toplu
izin döneminde tatilimizi yaptık.
Tatil sonrası da Şirketimiz ile
ilgili gelişmeleri sizlerle paylaşmak
amacıyla ilgiyle okuyacağınıza
inandığımız, bir dergi hazırladık.
Yılın ilk yarısında
gerçekleştirdiğimiz iş geliştirme,
tasarım ve mühendislik
faaliyetlerimiz, katılarak gerek
Ülkemizi, gerekse Şirketimizi
4
temsil ettiğimiz ulusal ve
uluslararası fuar ve
organizasyonlar,
gerçekleştirdiğimiz törenler,
Şirketimizi ziyaret eden üst düzey
heyetler, personelimiz ile ilgili
haberler, havacılık tarihi ve kitap
kurdu köşelerimiz ile dolu dolu
bir sayı ile karşınızdayız.
Yayın Kurulu’muzun aldığı
yeni bir karar doğrultusunda
bundan sonra sizlerle yılda iki
kere, Haziran ve Aralık aylarında
buluşacağız.
Altı aylık dönemlerde sizlerle
yeni kilometre taşlarını aştığımız
ve başarıyla hedeflerimize doğru
ilerlediğimiz projelerimizdeki
önemli gelişmeleri paylaşmayı
hedefliyoruz.
Yıl sonuna çıkacak olan
dergimizde paylaşacak nice güzel
haber ve başarı hikâyemiz
olacağına dair inancımızla,
Dergimizi keyifle okumanızı ve bu
vesile ile güzel bir sonbahar
geçirmenizi dileriz.
Saygılarımızla,
YAYIN KURULU
Yönetim’den
Kıymetli Okurlarımız,
TUSAŞ Ailesinin
Değerli Mensupları;
Beş aylık bir aranın ardından
tekrar birlikteyiz. 2011 yılının
hedeflerinden bir önceki sayımızda
bahsetmiştik. Bu hedefler büyük
ölçüde yakalanmış ve çalışmalarımız
devam etmektedir. Son beş yıldır,
tüm bütçe planlamalarında hep bir
önceki dönemin üzerinde hedefler koyduk ve gerçekleştirmeyi
başardık.
Nitekim, bu planlamalar ve daha önemlisi
gerçekleştirdiklerimiz bakın biz TUSAŞ ailesine neler kattı;
1. EBA: Tüm Avrupa ülkelerini kapsayan Avrupa İş
Ödülleri (European Business Awards) Yarışması’nda ilk 10
firma arasına girmeyi başardık,
2. Fortune 500: Türkiye’nin en büyük şirketleri arasında
92’nci sırayı aldık,
3. Capital 500: Son beş yılda en hızlı büyüyen ikinci
şirket olarak belirlendik,
4. TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin ilk 1000 ihracatçı
sıralamasında 66’ncı firma olduk,
5. İSO: İstanbul Sanayi Odası’nın ilk 500 sanayi
kuruluşu sıralamasında 55’inci sırayı aldık.
Bu gelişim ve doğal sonucu olan ödüller, önümüzdeki
dönemde de devam edecek ve başarılı sonuçları hep birlikte
alacağız. Elbette bu başarıları taçlandıracak olan şey
özgün ürün ve çözümlerimiz olacaktır. Yaklaşık 100 program
çerçevesinde faaliyetlerimiz devam ederken, bazı
programlardaki gelişmeleri de sizlerle paylaşmak istiyorum;
1. ANKA: İnsansız Hava Aracımızın uçuş test
programına devam edilmektedir.
2. ATAK: TUSAŞ’ta yapılan özgünleştirilmiş ilk
helikopter 17 Ağustos 2011 tarihinde ilk uçuşunu başarıyla
gerçekleştirmiştir.
3. HÜRKUŞ: Bir yandan sistemlere yönelik testler
devam ederken, öte yandan montaj faaliyetleri süratle
ilerlemektedir.
4. Göktürk-2: Uydu yeterlilik
modeli yapılan tüm testlerden
başarıyla geçmiş olup, yörüngeye
yerleştirilecek olan uydunun
entegrasyon faaliyetlerine devam
edilmektedir.
5. Milli Jet Eğitim ve Muharip
Uçak Geliştirilmesi (TX/FX): Şirketimizin gelecek yıllarına
damgasını vuracak olan TX/FX Kavramsal Tasarım Projesi
sözleşmesi Milli Savunma Bakanı Sn. İsmet Yılmaz ve Hava
Kuvvetleri Komutanı Org. Mehmet Erten’in katılımıyla 23
Ağustos 2011 tarihinde imzalanmıştır.
6. Özgün Helikopter Geliştirilmesine yönelik faaliyetler
SSM ile koordine içerisinde yürütülmektedir.
7. C-130 ve T-38 Milli Aviyonik Modernizasyon
Projeleri’nde Uçuş Testleri sürdürülmektedir.
Bu süre zarfında, personelimiz bir nebze de olsa
yorgunluğunu atabilmek için, birkaç vesile ile bir araya
gelebilme fırsatı yakalamıştır;
• 18 Haziran 2011 tarihinde Türk Sanat Müziği Koromuz
ve 2 Temmuz 2011 tarihinde Türk Halk Müziği Koromuz
unutulmaz ve çoşkulu konserler vermiş,
• 25 Haziran 2011 tarihinde ise tüm çalışanlarımız,
aileleri ve misafirlerimizin katılımıyla geleneksel TUSAŞ
pikniği gerçekleştirilmiştir.
Şirketimizin son beş aylık tüm faaliyetlerini buraya
sığdırmanın mümkün olmayacağı tabiidir. Ancak, sevindirici
gelişmeleri TUSAŞ portalı ile değişik alanlarda bulunan
ekranlar vasıtasıyla anında sizlere duyurmaya gayret
ediyoruz.
Tüm Değerli Okurlarımızın ve bu başarılı faaliyetleri
gerçekleştiren çalışma arkadaşlarıma içten sevgi ve
saygılarımı sunuyorum.
Muharrem DÖRTKAŞLI
Genel Müdür
5
İş Geliştirme Faaliyetleri
GÖKTÜRK-2 UZAY ÇEVRESEL TESTLERİ
BAŞARIYLA TAMAMLANDI
Ana yükleniciliğini TÜBİTAKUZAY ve Şirketimizin paylaştığı,
Göktürk-2 Keşif Gözetleme Uydu
Sistemi Projesi kapsamında bir adet
keşif gözetleme uydu sistemi ve
uydudan gelecek görüntülerin
alınacağı, işleneceği ve uydu
kontrolünün yapılacağı yer
istasyonu geliştirilecek ve devreye
alınacaktır.
Göktürk-2 Uydusu Yeterlilik
Modeli Uzay Çevresel Testleri (Isıl
Vakum, Titreşim ve Akustik)
Fransa’da yerleşik INTESPACE Uzay
Test Merkezi’nde, yaklaşık iki ay
süren
ve bizzat Türk
Mühendisleri tarafından
gerçekleştirilen özverili çalışmalar
neticesinde başarı ile
tamamlanmıştır.
Şirketimiz tesislerinden fırlatma
sahasına gönderilecek ve 2012
yılında uzaya fırlatılacak olan
Göktürk-2 Uydusu Uçuş Modeli
özelinde gerçekleştirilen çalışmalara
da hızla devam edilmektedir. Uzay
alanında ülkemizde ilk kez ulaşılan
bu
gurur
verici
başarıda
emeği geçen
arkadaşlarımıza,
yoğun ve özverili
çalışmalarından ötürü
teşekkür ediyor, başarılarının
devamını diliyoruz.
yılında 146. sıradan 106. sıraya
yükselmiştir.
Bölgesel ve sektörel bazda
faaliyet gösteren 60 İhracatçı
Birliğini, 24 ihracatçı sektörü,
ihracatçılara ve İhracatçı Birlikleri'ne
hizmet veren 13 Genel Sekreterliği
ulusal ve uluslararası düzeyde temsil
eden Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin
ilk 1000 ihracatçı sıralamasında ise
Şirketimiz 2009 yılı verilene göre bir
sıra yükselerek, 2010 yılı verilerine
göre değerlendirildiğinde 66. firma
olmuştur.
İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO)
her yıl hazırladığı “Türkiye’nin 500
Büyük Sanayi Kuruluşu
Araştırması”nın sonuçları, bu yıl 28
Temmuz 2011 tarihinde İSO’da
düzenlenen basın toplantısıyla
açıklanmıştır. Araştırma sonuçlarına
göre; 2009 yılı verilerine göre 82.
sırada yer alan
Şirketimiz, 2010 yılı
verileri ile
değerlendirildiğinde bu yıl
yükselerek 55. sırada yer almıştır.
Şirketimizin 2010 yılı verilerine
göre kazandığı yukarıdaki
başarılarına ek olarak Ankara Sanayi
Odası (ASO) tarafından 2009 yılında
çeşitli dallarda üstün başarı gösteren
firmalar tespit edilmiş, fakat ödül
töreni yaşanan yoğunluklar
sebebiyle gerçekleştirilememiştir.
Söz konusu ödül töreninde, 2009
yılı verilerine göre “2009 Yılı İhracat
Ödülü” ve “2009 Yılı Yaratılan
Katma Değer Ödülü”ne layık
görülen Şirketimiz, ülkemizde ve
dünyada yaşanan finansal krizin
etkilerine rağmen gösterdiği
başarılardan dolayı ASO Yönetim
Kurulu Başkanı Nurettin Özdebir
tarafından ayrıca tebrik edilmiştir.
Türkiye çapında kazanılan bu
başarılar dolayısıyla tüm
çalışanlarımıza teşekkür ediyor,
başarılarımızın daimi olmasını
diliyoruz.
BÜYÜYEN TUSAŞ
Şirketimiz bu yıl, 2009 ve 2010
yılı verilerine göre yapılan çeşitli
araştırma ve sıralamalarda yükselmiş
ve ödüller almıştır.
İlk olarak ABD'de yayımlanan ve
dünyanın en itibarlı iş dergilerinden
biri sayılan Fortune dergisinin, her
yıl gerçekleştirdiği ve Türkiye'de
imalat, ticaret, hizmet ve inşaat
sektörlerini kapsayan "Fortune
Türkiye 500" çalışmasında
Şirketimiz, Türkiye’nin en büyük
şirketleri arasında 92. sırayı almıştır.
Aynı araştırmada Şirketimiz, satış
karı en yüksek 35. firma olmuştur.
Aylık ekonomi dergisi Capital
tarafından gerçekleştirilen "Capital
Özel 500" adlı araştırmanın on
üçüncüsünde ise Şirketimiz, 2010
yılı verilerine göre son beş yılda en
hızlı büyüyen ikinci şirket olarak
belirlenmiş, ayrıca ciro bazında 2010
6
AVRUPA İŞ ÖDÜLLERİ YARIŞMASI’NDA ŞİRKETİMİZİN BAŞARISI
HSBC, Infosys ve UKTI
sponsorluğunda gerçekleştirilen ve
bu yıl ikinci kez Türkiye’den
başvuru kabul eden European
Business Awards (2011 Avrupa İş
Ödülleri) Yarışması’na Şirketimiz,
özel davetle Türkiye’yi temsil etmek
için katılmıştır.
TUSAŞ, yarışmaya 150 Milyon
Euro ve üzerinde ciroya sahip
şirketlerin yer aldığı “Business of the
Year” kategorisinde katılmış ve ülke
çapında 100’ün üzerinde katılımcı
arasından 25 ülke temsilcisi arasına
girmeyi başarmıştır. Bu başarıya
yönelik sertifika, 13 Haziran 2011
tarihinde İstanbul’da düzenlenen
törende TUSAŞ Genel Müdürü
Muharrem Dörtkaşlı’ya takdim
edilmiştir.
Söz konusu yarışmanın bir
sonraki aşamasında TUSAŞ, kendi
kategorisinde Avrupa’nın en önde
gelen şirketleri arasında finale
kalan10 firma arasına girmeyi
başarmış ve “Ruban d’Honneur”
(Onur Kurdelesi) nişanını almaya
hak kazanmıştır.
İş dünyasında mükemmeliyet, en
iyi uygulama ve yenilikçilik
konularının değerlendirildiği ve
Avrupa’nın en iyilerinin seçildiği
yarışmanın finali 07 Eylül 2011
tarihinde Londra’da, HSBC
Bankasının Merkezi’nde
gerçekleştirilmiştir. TUSAŞ Genel
Müdürü Muharrem Dörtkaşlı
tarafından gerçekleştirilen sunum
sırasında TUSAŞ, aralarında 48’inci
Belçika Başbakanı Yves Lterme ve
BP Pazarlama Başkanı Luc Bardin
gibi önemli isimlerin yer aldığı
büyük jüri karşısına çıkmıştır.
TUSAŞ, artık kategorisindeki diğer
ülke temsilcilerini geride bırakarak
22 Kasım 2011 tarihinde açıklanacak
olan büyük ödülü alabilmek için
gün saymaktadır.
TUSAŞ UÇUŞ OKULU MEZUNLARINI VERMEYE DEVAM EDİYOR
“Ülkemiz ve bölge ülkelerde
oluşan asker/polis ve sivil
helikopter pilot eğitimi
ihtiyaçlarının uluslararası
standartlarda karşılanabilmesini
sağlamak” vizyonu ile çalışmalarına
Şirketimiz bünyesinde Ağustos
2010’da başlayan TUSAŞ Uçuş
Okulu’nun; “İkinci Dönem Özel
Helikopter Pilotu Yetiştirme Kursu”
Mezuniyet Töreni, 27 Haziran 2011
tarihinde düzenlenmiştir.
TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem
Dörtkaşlı ve Şirketimiz
yöneticilerinin de katıldığı törende,
kursiyerlere diplomaları verilerek,
yaklaşık dört ay süren yoğun bir
eğitim periyodu sonrasında Hususi
Helikopter Pilot Lisansı (PPL-H)
almaya hak kazanan ikinci dönem
mezunlarının ülkemiz sivil
havacılığına kazandırılmasının
mutluluğu ve gururu yaşanmıştır.
Deneyimli uçuş öğretmenleri ve
uzman kadrosu ile SHGM ve
JAA/EASA uluslararası sertifikasyon
otoritelerinin standartlarına uygun
olarak, sektörünün öncü kuruluşu
olan TUSAŞ çatısı altında faaliyet
göstermekte olan TUSAŞ Uçuş
Okulu, bir sonraki dönem pilot
yetiştirme programına Eylül ayında
başlamıştır.
7
TURNA’MIZ GÖREVDE
Tasarım, geliştirme ve üretimi
Şirketimiz tarafından yapılan
TURNA Hedef Uçak Sistemimiz
kazandığı yeni kabiliyetlerle, Türk
Silahlı Kuvvetleri tarafından
gerçekleştirilen tatbikatlarda görev
almıştır. Çekili yükte ve kanat
uçlarında taşınabilen dörder adet ısı
kaynakları, pasif radar iz yansıtıcısı,
çekili yükte skor kaydedici ve
kızakta taşınabilen altı adet iz
dumanı sayesinde; Stinger, Hawk,
Aim, ESSM, SM1, Sea-Sparrow
füzeleri ile Phalanx ve Oerlikon
uçaksavar topları eğitim ve
tatbikatlarında birçok yeni görevde
yoğun olarak kullanılmaktadır. Söz
konusu tatbikatlara Şirketimiz
yetkili personeli de müşteri ve uçuş
destek amacıyla katılmaktadır.
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı
(Dz.K.K.) tarafından gerçekleştirilen
Deniz Yıldızı 2011 tatbikatına,
TURNA uçuş ve müşteri destek
ekibi olarak katılım sağlanmıştır.
Entegre Ürün Destek Müdürlüğü
tarafından planlanan destek
faaliyeti kapsamında; uçuş ve
destek ekibimiz TCG GEDİZ gemisi
ile Şile açıklarında TURNA uçuşunu
gerçekleştirmişlerdir. 28-29 Mart
2011 tarihlerinde gerçekleştirilen
tatbikat eğitiminde, öncelikle Şile
Hv.Uç.Er Eğt.Mrk.K.lığı tarafından
karadan fırlatılan TURNA görev
yapmış; ardından uçuş ekibimiz
tarafından gemiden fırlatılan hedef
uçağımız 80 dakikalık başarılı bir
uçuş gerçekleştirmiştir.
8
Gerçekleştirilen uçuşta, çeşitli hava
tehdit unsuru simule etme görevleri
icra edilmiştir.
4-5 Nisan 2011 tarihlerinde ise
canlı füze atışları ile gerçek tatbikat
gerçekleştirilmiştir. Tatbikat için
uçuş ekibimiz tarafından fırlatılan
hedef uçağımız ESSM ve Sea
Sparrow füzelerine hedef olarak
görev icra etmiş ve 80 dakikalık
başarılı bir görevin ardından denize
normal iniş gerçekleştirmiştir. Şile
ekibi tarafından karadan fırlatılan
TURNA ise SM1 füzesine hedef
olarak görev icra etmiştir.
Hava Kuvvetleri Komutanlığı
(Hv.K.K.) tarafından 25-26 Nisan
2011 tarihlerinde gerçekleştirilen
hava-hava savunma tatbikatında
görev alan TURNA Hedef Uçağımız,
F-16’lardan atılan canlı AIM-9X
füzesine hedef olarak kullanılmış
ve başarılı bir uçuş sonucunda
görevini tamamlamıştır. Bu
tatbikatta hedef uçağımız görevini
11.000 ft irtifada ve 50 km
mesafede icra etmiştir.
Yine Hv.K.K. tarafından 9-11
Mayıs 2011 tarihlerinde
gerçekleştirilen ve Hava Kuvvetleri
Komutanın da takip ettiği hava
savunma tatbikatında, karadan
fırlatılan canlı HAWK füzelerine
hedef uçağımız doğrudan hedef
olarak kullanılmış olup, 9 Mayıs
2011 tarihinde tatbikat eğitim
atışında iki adet Hawk füzesi, 11
Mayıs 2011 tarihinde
gerçekleştirilen asıl tatbikatta ise iki
adet Hawk füzesi toplam dört adet
TURNA’yı vurmuştur. Bu görev ile
TURNA; Hawk füzeleri ile vurulan
ilk hedef uçak olmuştur. Başarılı
geçen tatbikat sonrasında, Org.
Hasan Aksay da memnuniyet ve
takdirlerini personelimize iletmiştir.
Hv.K.K. tarafından 22-27 Mayıs
2011 tarihlerinde gerçekleştirilen ve
altı gün süren Stinger atış
eğitimlerinde ise, TURNA tarafından
çekilen yükte bulunan ısı
kaynakları hedef olarak kullanılmış,
tatbikat sırasında hem kanatçık,
hem de TURNA, MANPAD ve KMS
füzelerine hedef olmuştur. Benzer
tatbikat Kara Kuvvetleri
Komutanlığı (K.K.K.) tarafından da
gerçekleştirilmiş ve TURNA Hedef
Uçağımız görevini yine başarıyla
tamamlamıştır.
Ayrıca; K.K.K.’ya teslim edilen
altı adet TURNA uçağı ile kullanıcı
tarafından yapılan ilk uçuş ve atış
eğitim uçuşlarına, uçuş ekibimiz de
destek ve eğitim amacıyla
katılmıştır. TURNA’dan çekilen
kanatçıkta bulunan SKS’ye yapılan
atışlar sırasında TURNA görevini
başarıyla yerine getirmiş, böylece
K.K.K. da TURNA sistemini aktif
olarak kullanmaya başlamıştır.
Gerçekleştirilen tüm tatbikat ve
görevlerde, çalışmaları ile uçuşların
başarılı olmasını sağlayan ve
ürünün bu aşamaya gelmesinde
çalışmalarını sürdüren
arkadaşlarımızı kutluyor,
başarılarının devamını diliyoruz.
Tasarım ve Mühendislik Faaliyetleri
DOĞRUSAL EYLETİMLİ DOĞRUSAL OLMAYAN SİSTEMLERİN UYARLAMALI KAYAN KİPLİ KONTROLÜ
Özetçe
Bu çalışma, durum değişkenleri
kontrol girdilerince doğrusal olarak
etkilenen doğrusal olmayan
sistemler için uyarlamalı kayan kipli
kontrolcü tasarımını kapsamaktadır.
Böyle bir sistem jenerik olarak
biçiminde tanımlanabilir.
Çalışmanın ana hattını, sistem için
kayma yüzeyi tasarlanması
oluşturmaktadır. Doğrusal olmayan
sistemler için sistematik bir kayma
yüzeyi tasarlama yöntemi
bulunmadığından bu çalışmada
hareketli fakat parametreleri
sistemin kararlılığını garantilemek
üzere sürekli uyarlanan bir kayma
yüzeyi tasarlanmıştır. Uyarlama
biçimi, kayma yüzeyi
parametrelerinin, Durum Bağımlı
Riccati Denklemleri’nin kontrol
süreci sırasında an be an çözülerek
belirlenmesidir. Bu çalışmada
geliştirilen yöntem, hipersonik bir
hava aracının boylamasına dinamik
modeline uygulanmıştır.
1. Giriş
Hipersonik hava araçları, yüksek
uçuş hızı ve irtifası gerektiren uçuş
koşulları gereği hem fiziksel ve
aerodinamik parametre
değişimlerine hem de uçuş
koşullarındaki değişimlere karşı
oldukça hassastırlar. Buna ilaveten
hava aracı modelinin tam olarak
oluşturulabilmesi için gerekli olan
tüm parametrelerin ölçülmesi ya da
hesaplanması da çok güçtür. Tüm
bu olgular, modelleme hatalarının,
hava aracının kontrol sistemi
performansı üzerinde belirgin
olumsuz etkileri olabileceğini işaret
etmektedir. Bu nedenle; dayanıklı
kontrol sistemleri, hipersonik hava
araçlarının kontrol edilmesi için
kullanılabilecek ana tekniklerden
biri olarak ortaya çıkmaktadır.
Önemli bir dayanıklı kontrol
sistemi tasarlama metodu olan
Kayan Kipli kontrolcü tasarım
tekniği, kararlılığın sağlanması ve
modelleme hatalarına karşın tutarlı
bir performans sergilenmesi
yönünde sistematik bir yaklaşım
sağlamaktadır. Kayan kipli kontrol
metodunun temel avantajı ise sistem
cevabının modelleme
belirsizliklerinden ve saptırıcı
girdilerden etkilenmemesidir. Kayan
kipli kontrolcü tasarımındaki
gelişmelerin ardından araştırmacılar
kayan kipli kontrol metodu ile diğer
kontrol sistem tasarım tekniklerini
birleştirmeye yönelmiştir. Bu yönde
yapılan çalışmalardan önemli bir
tanesi de uyarlamalı kontrol ile
kayan kipli kontrol yöntemlerinin
birleştirilerek klasik kayan kipli
kontrolün kendini uyarlayabilir hale
getirilmesidir. Özellikle sistemin
saptırıcılara maruz kalması
durumunda, klasik kayan kipli
kontrolün gözlenen sakıncalarından
büyük kontrol girdisi ihtiyacı ve
çıtırdama oluşumunun da bahsi
geçen uyarlanabilirlik özelliği ile
ortadan kalkması beklenmektedir.
Literatürde uyarlamalı kayan kipli
kontrolcü tasarımına yönelik farklı
çalışmalar yer almaktadır. [1]’de bu
çalışmada da kullanılan hipersonik
hava aracı için uyarlamalı kayan
kipli kontrolcü tasarlanmıştır. [1]’de
doğrusal olmayan hipersonik hava
aracı modelinin giriş/çıkış
doğrusallaştırma metodu ile
doğrusallaştırılmasının ardından
hata dinamiği temel alınarak iki
kayma yüzeyi seçilmiştir. Daha
sonra kayma yüzeyine olan
uzaklığın tüm sistem yörüngeleri
boyunca azalmasını sağlayacak
kontrol girdilerinin seçilmesi ile
kayan kipli kontrolcü tasarımı
tamamlanmıştır. Son adımda ise
kayan kipli kontrolcü uyarlama
yeteneği kazanması için çevrimiçi
parametre kestiricisi ile
birleştirilmiştir. Parametre
kestirimlerinin uyarlanması için
gerekli olan uyarlama kuralları
Lyapunov sentezi yaklaşımı
kullanılarak türetilmiştir.
Bu çalışmada ise aynı hipersonik
hava aracı için başka bir uyarlamalı
kayan kipli kontrolcü tasarım
yöntemi önerilmektedir. Hava aracı
modeli doğrusallaştırılmadan, bir
başka deyişle, olduğu gibi
kontrolcü tasarımında kullanılmıştır.
Önerilen yöntem ile doğrusal
olmayan hava aracı modeli için
parametreleri durum
değişkenlerindeki değişime paralel
olarak uyarlanan hareketli bir
kayma yüzeyi tasarlanmıştır. Kayma
yüzeyi parametreleri ise Durum
Bağımlı Riccati Denklemleri’nin
kontrol süreci sırasında an be an
çözülmesi ile hesaplanmaktadır.
Önerilen bu yöntem sayesinde
klasik kayan kipli kontrolcüye hem
doğrusallıksızlığa karşı bir uyarlama
yeteneği kazandırılmakta hem de
kayma yüzeyi parametreleri karesel
bir başarım ölçütünün seçilen
ağırlık matrisleri doğrultusunda
optimal olarak hesaplanmaktadır.
Bildirinin ikinci bölümünde
önerilen metodolojiye ait teorik
çalışma sunulurken üçüncü
bölümünde ise önerilen
kontrolcünün performansı bir dizi
simülasyon ile sınanmıştır.
Sonuçların değerlendirilmesi ve
referansların verilmesi ile de çalışma
tamamlanmıştır.
9
2. Teorik Çalışma
Bu bölümde sırasıyla
simülasyonlarda kullanılan
hipersonik hava aracı modeline ve
önerilen uyarlamalı kayan kipli
kontrolcü tasarım yöntemine yer
verilmektedir.
denklemleri elde edilmiştir:
2.1. Hipersonik Hava Aracı
Modeli
Bu çalışmada [1]’de kullanılan
hipersonik hava aracı modeli
kullanılmıştır. Sistemi karakterize
eden parametreler, aşağıdaki
terminoloji kısmında belirtilmiştir.
Saptırıcı girdi olarak rüzgârın
uyguladığı moment ve kuvvetler
alınmıştır. Bu moment ve kuvvetler,
aerodinamik katsayıların uçağın
rüzgâra göre olan bağıl hücum
açısını kullanarak hesaplanmasıyla
elde edilmişlerdir. İlgili ifadeler
aşağıda verildiği gibidir.
2.1.1. Terminoloji
Özetle, hipersonik hava aracı
modeli, saptırıcı girdi yokken
aşağıdaki gibi genel bir ifade ile
tanımlanabilir:
(2.18)’da verilen vektörler
sırasıyla durum ve kontrol
vektörleridir. n durum
değişkenlerinin sayısını, m ise
kontrol girdilerinin sayısını ifade
etmektedir.
2.2. Kayan Kipli kontrolcü
Tasarımı
2.2.1. Kayma Yüzeyinin
Tasarlanması
Bu çalışmada kontrol edilecek
sistemi tanımlayan (2.17) denklemi,
bazı durum değişkenleri yeniden
tanımlanarak ve saptırıcı girdi de
eklenerek aşağıdaki biçimde ifade
edilmiştir.
2.1.2. Sistem Diferansiyel
Denklemleri
Genel bir hipersonik hava
aracının boylamasına dinamiğini
tarif eden model, dengesel
durumdaki düz uçuş koşulları
(M=15, V=4.590 m/sn (15.060 ft/sn),
h=33.528 m (110.000 ft), γ=0 derece
ve q=0 derece/sn) için
basitleştirilmiş ve aşağıdaki hareket
10
Fark yüzdeleri ise şöyle
tanımlanmıştır.
Burada
ile gösterilen terim,
uçağın mutlak hücum açısı ile
rüzgâra göre olan bağıl hücum açısı
arasındaki fark olarak tarif
edilmiştir. Bu açı farkının rastgele
bir değişime benzemesi için
aşağıdaki şekilde değiştiği kabul
edilmiştir.
Sistemin denklem (2.19)’da
verilen şekilde ifade edilmesinden
sonra, bir durum dönüşümü ile
"indirgenmiş düzen" formu adı
verilen bir biçime sokulur. Bu
sayede sistem tüm kontrol
girdilerinin bir alt sistemde
toplandığı iki alt sisteme ayrıştırılmış
olur. Dönüştürülmüş sistem
aşağıdaki şekilde ifade edilebilir,
Bu durum değişken dönüşümü
matematiksel olarak aşağıdaki
şekilde ifade edilebilir,
Denklem (2.27)’daki z yeni
durum değişkeni vektörü, T durum
dönüşüm matrisi olarak
adlandırılabilir. Tek bir durum
dönüşüm matrisi olmadığı gibi farklı
metotlar kullanılarak değişik durum
dönüşüm matrisleri elde edilebilir.
Bu çalışmada, T matrisi, [2]’de
detayları aktarılan “QR
Decomposition” metodu
kullanılarak belirlenmiştir. Durum
dönüşümü uygulaması sonrasında
sistem aşağıdaki iki alt sisteme
ayrılmış olur.
Denklem (2.28) ile ifade edilen
alt sisteme dolaylı olarak kontrol
edilen alt sistem, denklem (2.29) ile
ifade edilen alt sisteme ise
doğrudan kontrol edilen alt sistem
denilebilir. İlk alt sistemde herhangi
bir kontrol terimi olmadığı için bu
alt sistemde yer alan saptırıcı terimi,
d1z, bu çalışmadaki kontrolcü
tasarımında hesaba katılmamıştır.
Bu terimin etkisi, kayma yüzeyi
eyiminin büyük seçilmesiyle
azaltılmıştır.
Kontrol çabası, doğrudan
kontrol edilen alt sistemdeki z2
vektörü sayesinde, dolaylı olarak
kontrol edilen alt sisteme
aktarılmaktadır. Böylece, z2
vektörüne ilk alt sistem için kontrol
girdisi görevi verilebilmektedir. Bu
görev, aşağıdaki geribeslemeli
kontrol kuralı uyarınca yerine
getirilebilir.
Bu ilişki, durum uzayında bir
yüzey tanımlar. Bu yüzey, "kayma
yüzeyi" olarak adlandırılır. Durum
vektörünün kayma yüzeyinden
sapması ise aşağıdaki gibi ifade
edilebilir.
Burada C ve h2, denklem (2.32)
tarafından gösterilen kapalı çevrimli
sistemin yeterli yakınsama hızına
sahip asimptotik kararlı olmasını ve
z1 vektörünün arzu edilen z1d
vektörüne yeterince yaklaşmasını
sağlayacak biçimde
belirlenmelidirler.
2.2.2. Kontrolcü Tasarımı
Kayma yüzeyinin
belirlenmesinden sonra sistem
durumunu kayma yüzeyine doğru
zorlayıp yüzeye ulaşmasının
ardından onun üzerinde kalmasını
temin edecek kontrol vektörü, u,
tasarlanmalıdır. Bir başka deyişle,
sıfıra götürülmeli ve saptırıcıların
varlığına karşın sıfırda tutulmalıdır.
Bu tasarım isteği, Lyapunov’un
ikinci kararlılık teoremi kullanılarak
gerçekleştirilebilir. Lyapunov
fonksiyonu,
şeklinde tanımlanırsa,
koşulunun sağlanması ’yı sıfır
olması için zorlayacaktır. Bu şart,
aşağıda gösterilen adımlar
doğrultusunda kayan kipli
kontrolcünün tasarlanmasını sağlar.
Denklem (2.31) ile verilen ifadenin
türevi alınır ise, aşağıdaki
denklemler elde edilir.
“Signum” fonksiyonunun
kullanımı, fazla çıtırtıya yol
açmaktadır. Bu nedenle bu
çalışmada "signum" yerine “tanjant
hiperbolik” fonksiyonu
kullanılmıştır. Diğer bir deyişle,
Denklem (2.39) yerine aşağıdaki
denklem kullanılmıştır.
Buradaki c1 ve c2 değişkenleri
kullanıcı tarafından seçilen ve
tanjant hiperbolik fonksiyonunun
eğimini ayarlamakta kullanılan
parametrelerdir.
2.2.3. Kayma Yüzeyi
Parametrelerinin Bulunması
Bu çalışmada, kayma yüzeyi
parametreleri olan kayma yüzeyi
eğimi C ve kaçıklık terimi h2,
Durum Bağımlı Riccati
Denklemleri’nin durum
değişkenlerindeki değişime paralel
olarak zaman ilerledikçe
yenilenerek çözülmesi ile
hesaplanmaktadır. Böylece kayma
yüzeyi parametrelerinin bulunması,
homojen olmayan bir doğrusalkaresel düzenleyici problemine
dönüştürülmüş olur. Bir başka
deyişle, kayma yüzeyi
parametreleri, aşağıda verilen
karesel maliyet fonksiyonunu en
küçük yapacak şekilde seçilmelidir.
11
Denklem (2.41)’da yer alan Q11
ve Q22 matrisleri pozitif belirli ağırlık
matrisleri olarak tanımlanmıştır. r1
ve r2 sırasıyla birinci ve ikinci alt
sistem için istenilen dönüştürülmüş
durum vektörlerini ifade etmektedir.
Denklem (2.41)'a göre Hamilton
fonksiyonu aşağıdaki şekilde
oluşur.
Denklem (2.48)’nin türevi
şöyledir.
Bu denklem ve denklem (2.47)
ile birleştirilir ise aşağıdaki denklem
elde edilir,
sırasında kayan kipli kontrolcü
kazançları (diyagonal olan K
matrisinin elemanları) sırasıyla 0.002
ve 0,0004 olarak belirlenmiş, ağırlık
matrisleri ise aşağıdaki gibi
seçilmiştir. Bu seçimler tamamen bu
olay incelemesi için deneme ve
yanılma metodu ile yapılan değişik
benzetim sonuçlarından örnek
alınarak yapılmıştır.
Denklem (2.54)’deki z1
terimlerinin katsayısı birbirine
eşitlenerek aşağıdaki iki yeni
denklem oluşturulur.
Denklem (2.42) ve (2.43)
birleştirilir ise,
denklemi elde edilir. Burada, z2
kontrol girdisi olarak yer
almaktadır. Gerekli kısmi türevlerin
alınması ile aşağıdaki denklemler
elde edilir.
Bu iki denklem, kararlı durum
varsayımıyla türevli terimlerin sıfıra
eşitlenmesi yolu ile çözülür.
Denklem (2.55) cebirsel matris
Riccati denklemini verir.
Buradaki Ø1 matrisi, seçilen
ağırlık matrisleri için cebirsel matris
Riccati denkleminin çözümü olarak
belirlenir. Denklem (2.56) ise,
yeniden aşağıdaki gibi yazılabilir.
Bu çalışmada önerilen kontrolcü
ile edilen sonuçlar, [1]’deki sonuçlar
ile genel olarak karşılaştırılmıştır. Bu
bakımdan referans makaledeki [1]
birimler aynen kullanılmıştır.
Simülasyonlarda kullanılan
tümlevleme zaman aralığı, çıtırdama
frekansı üzerindeki etkileri
açısından dikkatle incelenmiş ve
benzetim sonuçlarının sağlığı için
yeterli küçüklükte alınmıştır.
Simülasyon sonuçları, 1-5 sayılı
şekillerde gösterilmiştir.
Bu denklemleri sağlamak üzere,
yardımcı durum vektörü aşağıdaki
şekilde ifade edilebilir.
kontrolcü yapısı ise, denklem
(2.45) kullanılarak aşağıdaki şekilde
oluşturulabilir.
Son olarak da denklem (2.30) ve
(2.49) birleştirilir ise,
denklemi elde edilir. Yukarıdaki
ifadeler kullanılarak kayma yüzeyi
eğimi C ve kaçıklık terimi h2,
aşağıdaki gibi elde edilmiş olur.
12
Bulunan kayma yüzeyi eğimi C,
kaçıklık terimi h2 ve denklem (2.37),
(2.38) ve (2.39) kullanılarak gerekli
kontrol girdisi hesaplanır ve kayan
kipli kontrolcü tasarlanmış olur.
3. Simülasyon Sonuçları
Kaynak [1]’de kullanılan
hipersonik hava aracı modeli
kullanılarak gerçekleştirilen
simülasyonlarda MATLAB©
programı kullanılmıştır. Sistemin
100 ft/sn hız ve 2000 ft yükseklik
adım komutlarını takip etmesi
istenmiştir. Benzetim çalışmaları
Şekil 1: Hız ve Yükseklik Durum Değişkenleri
Şekil 2: Kontrol Girdileri
Şekil 3: Kayma Yüzeyinden Sapmanın Değişimi.
Şekil 4: Kayma Yüzeyi Eğiminin Değişimi.
Şekil 5: Kaçıklık Teriminin Değişimi.
4. Sonuçlar
Bu çalışmada,
genel maksatlı
hipersonik bir
hava aracının
doğrusal
olmayan
boylamasına
dinamik modeli için çok
girişli/çıkışlı ve uyarlamalı bir kayan
kipli kontrolcü tasarlanmıştır. İlk
olarak, modelin doğrusallıksızlığına
uyarlanabilen hareketli bir kayma
yüzeyi tasarlanmıştır. Ardından
sistemin bu kayma yüzeyine
gelmesini ve sonrasında saptırıcı
girdilere rağmen bu yüzey üzerinde
kalmasını temin edecek bir
kontrolcü geliştirilmiştir. Hareketli
kayma yüzeyinin uyarlanan
parametreleri, Durum Bağımlı
Riccati Denklemleri’nin ilerleyen
zaman içinde durum değişkenlerin
anlık değerleri için çözülmesi ile
bulunmuştur.
Gerçekleştirilen benzetim
çalışmaları göstermiştir ki bu
çalışmada geliştirilen uyarlamalı
kayan kipli kontrolcü iyi bir izleme
performansına ve saptırıcılara karşı
dayanıklılık özelliklerine sahiptir.
Bunun ötesinde [1]’de önerilen
yönteme göre de birtakım olumlu
özellikleri beraberinde getirmiştir.
Örnek vermek gerekirse,
kontrolcünün tasarımı için girdi-çıktı
doğrusallaştırmasına gerek
kalmamıştır. Böylece, tasarım öncesi
yapılması gereken analitik işlemler
büyük ölçüde azaldığı için tasarım
süreci pratikleşmiştir. kontrolcü
tasarım probleminin doğrusalkaresel düzenleyici tasarımına
dayanması da geliştirilen metodun
pratikliğini artırmaktadır. Bunun
dışında yatışma süresi ve aşma
değeri gibi sistem cevabını
karakterize eden parametreler [1]’de
elde edilen sonuçlar ile paralellik
göstermektedir.
Bu çalışma, gerek kayan kipli
kontrolcü tasarım yönteminin
Durum Bağımlı Riccati Denklemleri
ile birleştirilerek uyarlamalı hale
getirilmesi gerekse de kayma yüzeyi
kaçıklık terimlerinin tasarım
yöntemine dahil edilmesi
bakımından yeni bir yaklaşım
sunmaktadır.
5. Kaynakça
[1] H. Xu, P. A. Ioannou ve M.
Mirmirani, Adaptive Sliding Mode
Control Design for A Hypersonic
Flight Vehicle, Journal of Guidance,
Control, and Dynamics, Cilt: 27,
No: 5, s:829-838, 2004.
[2] C. Edwards, S. K. Spurgeon,
Sliding Mode Control: Theory and
Applications, Taylor and Francis
Ltd., 1998.
[3] Durmaz B., Sliding Mode
Control of Linearly Actuated
Nonlinear Systems, Yüksek Lisans
Tezi (Danışmanlar: M. K. Özgören,
M. U. Salamcı), Makina
Mühendisliği Bölümü, ODTÜ, 2009.
[4] Salamcı, M.U. ve Gökbilen B.,
SDRE Missile Autopilot Design using
Sliding Mode Control with Moving
Sliding Surfaces, 17th IFAC
Symposium on Automatic Control
in Aerospace, Toulouse, 2007.
[5] Salamcı, M.U. ve Tombul G.
S., Sliding Mode Control Design
with Time Varying Sliding Surfaces
for a Class of Nonlinear Systems,
Proceedings of the 2006 IEEE,
International Conference on
Control Applications, Munich,
Germany, 2006.
Burak DURMAZ:
1983 yılında Isparta’da doğan
Burak Durmaz, 2005 yılında
Gazi Üniversitesi Makine
Mühendisliği Bölümü’nden
mezun olmuştur. 2006 yılında
Gazi Üniversitesi ElektrikElektronik Mühendisliği Bölümü’nde Çift Anadal İkinci
Lisans Programı’nı tamamlamasını müteakip
TUSAŞ’ta Uçuş/Sistem Emniyeti, Güvenilirlik
konularında çalışmaya başlamıştır.
2008 yılına kadar HÜRKUŞ, Erciyes, Yarasa ve Arı
Projeleri’nde Uçuş/Sistem Emniyeti sorumlusu olarak
görev yapan Durmaz, 2008 yılından bu yana Yapısal
ve Uydu Grup Başkanlığı Sistem Mühendisliği
Bölümü’nde A400M ve Uydu Projeleri Uçuş/Sistem
Emniyeti ve Güvenilirlik sorumlusu olarak çalışmaya
devam etmektedir. Bu kapsamda halen A400M
Projesi’nde TUSAŞ adına Uçuş/Sistem Emniyet
Koordinatörlüğü görevini yürütmektedir. 2009 yılında
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği
Bölümü’nde “Sliding Mode Control of Linearly
Actuated Nonlinear Systems” konulu tezi ile yüksek
lisans eğitimini tamamlayan Durmaz’ın, 2008 yılında
Şirketimiz çalışanları ile birlikte kaleme aldığı
“TUSAŞ Uçuş/Sistem Emniyeti Faaliyetleri’nin
Değerlendirilmesi ve Geleceğe Yönelik Öneriler”
isimli makale Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM)
III. Kalite Kurultayı’nda yayınlanmıştır.
13
HÜRKUŞ İMALAT VE MONTAJ FAALİYETLERİ HIZLA DEVAM EDİYOR
EASA CS-23 standartlarında
özgün bir eğitim uçağı prototipinin
geliştirilmesi amacı ile yola çıkılan
HÜRKUŞ Projesi’nde ilk uçağa ait
kanat ve gövde komponentleri
ortaya çıkmıştır.
Uçakta yer alacak 32 farklı
sistemde test süreçlerine geçilmiş
olup, kanopi kuş çarpması testleri,
iniş takımı drop testleri, fırlatma
koltuğu yerde kurtarma testleri,
hidrolik sistemi laboratuar testleri
başarı ile tamamlanmıştır. Ayrıca
Uçuş Kontrol Sistemi tasarım
faaliyetleri tamamlanarak imalat
sürecine geçilmiştir. Statik testlere
yönelik hazırlıklarda da önemli
mesafe kat edilmiştir.
Yaklaşık 150 mühendisin tam
zamanlı çalıştığı proje kapsamında,
2012 yılında uçağın hangardan
çıkması ve ilk uçuşun
gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Bu hedef doğrultusunda özveri
ile çalışan tüm Hürkuş ekibine
teşekkür ediyor, başarılarının
100’ÜNCÜ AW139 HELİKOPTER GÖVDESİNİ SEVK ETTİK
Şirketimiz
ile dünyanın önde
gelen helikopter üreticilerinden
İtalyan AgustaWestland (AW) firması
arasında yapılan görüşmeler
neticesinde yürürlüğe giren
sözleşme çerçevesinde AW139
helikopterinin gövdesi tesislerimizde
üretilmektedir.
Proje çerçevesinde 100’üncü
AW139 gövdesi başarı ile
tamamlanarak 15 Mart 2011
tarihinde AgustaWestland firmasına
sevk edilmiştir. Metal yapıştırma,
titanyum, çelik ve kompozit
malzemelerin ve Şirketimizde ilk kez
uygulanan titanyum punto kaynağı
teknolojisinin kullanıldığı helikopter
gövde üretim projesinde TUSAŞ,
yerli yardımcı sanayii firmalarıyla da
geniş çaplı işbirliği içerisindedir.
Proje çerçevesinde toplam 250
adet AW139 gövdesinin üretilerek
sevk edilmesi planlanmıştır.
Projede emeği geçen
arkadaşlarımızı kutluyor,
başarılarının devamını diliyoruz.
A400M PROGRAMI KANATÇIK YORULMA TESTİ UYGULAMASI BAŞLATILDI
Şirketimizin “Milli Sanayi
Kuruluşu” olarak ülkemizi temsilen
katıldığı A400M Nakliye Uçağı
Programı çerçevesinde 18 Mart 2011
tarihi itibarı ile 1. Sol Kanatçık
Sertifikasyon test parçasına
Kompozit Yorulma Spektrum
14
Uygulaması başlatılmıştır.
A400M Hava Platformu’nun
ömrü boyunca taşıyacağı yüklerin
Airbus onayı ile tanımlandığı
yükleme spektrumu, toplamda
10,000 olan uçuş ömrünü birbirini
10 kez tekrar eden 1000 uçuşluk
bloklarından oluşturmaktadır.
Her 1000 uçuşluk blok ise
yaklaşık 70,000 adet yük hareket
noktası ile tanımlanmaktadır. Test
süresince her bir yük hareketinin
ortalama beş saniyede
tamamlanması hedeflenmiş ve bu
doğrultuda Kanatçık Kompozit
Yorulma Testi’nin hiç durmaksızın
bitirilmesi planlanmıştır.
2. Sol Kanatçık Sertifikasyon
Test Parçası’na Metalik Yorulma
Spektrumu’nun uygulanarak 1667
uçuş döngüsünün ise Tip
Sertifikasyonu uyum gösterimi
süreci sonuna kadar tamamlanması
hedeflenmektedir.
Şirketimizde ilk defa yapılan bir
uygulama olan Tam Ölçekli
Yorulma Testi’nin gözden
geçirilmesi, işletmeye alınması, tüm
kontrolleri ve başlatma-durdurma
yetkileri Airbus tarafından
Şirketimize verilmiştir.
Emeği geçen arkadaşlarımızı
kutluyor, başarılarının devamını
diliyoruz.
Organizasyon, Fuar ve Sergiler
GELİŞMİŞ BLOK 50 TİPİ İLK F-16’YI TESLİM ETTİK
Türkiye’nin havacılık ve uzay
merkezi konumunda olan TUSAŞ ve
Lockheed Martin firmaları, Peace
Onyx IV (PO IV) programı
çerçevesinde TUSAŞ tesislerinde
üretilecek toplam 30 adet Gelişmiş
Blok 50 Tipi F-16 uçağının ilkini, 23
Mayıs 2011 tarihinde TUSAŞ
tesislerinde düzenlenen törenle
Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na
(Hv.K.K.) teslim etti.
TUSAŞ’ın ev sahipliğinde
gerçekleştirilen törene, Türkiye’yi
temsilen Milli Savunma Bakanı M.
Vecdi Gönül, Hv.K.K. Kur.Bşk.
Korg. Abidin Ünal, Genelkurmay
Loj.Bşk. Korg. Rıdvan Ulugüler,
Savunma Sanayii Müsteşarı Murad
Bayar, Türk Silahlı Kuvvetlerini
Güçlendirme Vakfı Genel Müdürü
Hayrettin Uzun; ABD tarafını
temsilen ise ABD’nin Türkiye
Büyükelçisi Francis J. Ricciardone,
Amerikan Hava Kuvvetleri Müsteşar
Yrd. Heidi Grant ve ODC Başkanı
Tümg. Stanley Clarke katıldı.
Törenin açış konuşmasında,
program takvimine göre ilk uçağın
normalde Temmuz ayında teslim
edilmesinin öngörüldüğünü
söyleyen TUSAŞ Yönetim Kurulu
Başkanı M. Yalçın Kaya, uçağı,
Hava Kuvvetlerimizin 100’üncü yıl
etkinliklerine katılabilmesi için, ana
yüklenici Lockheed Martin ve
Hv.K.K. proje ofisi ile birlikte gece
gündüz çalışarak iki ay daha erken
teslim etmekten heyecan
duyduklarını ifade etti. “Başta Sayın
Bakanımız olmak üzere, sivil ve
askeri makamlarımızın verdiği
destek ile model “TUSAŞ’ta
uçakların montaj, test ve teslimatı”
olarak belirlendi. Biz de bugün
takviminden iki ay önce ve daha
rekabetçi fiyatlarla ilk F-16 uçağını
teslim aşamasına geldik. Böylece
Lockheed Martin’in uluslararası
satışları için de F-16 hattımızı tüm
altyapısı ile yeniden canlandırdık ve
hazır hale getirmiş olduk” diyen
Kaya, TUSAŞ’ın Lockheed Martin ile
olan ilişkilerini, mevcut F-16
programlarının ötesine taşıyarak,
altyapısı, birikimleri, gösterdiği
üstün gayret ve performans ile yeni
uluslararası askeri havacılık
projelerinden pay alabilmeyi
hedeflediğinin altını çizdi.
Günümüz askeri havacılığında
önemli bir yere sahip olan yeni
nesil F-16 uçaklarına dünyanın
çeşitli ülkelerinden talep olduğunu
ve bu proje kapsamında örnek ve
başarılı bir çalışma ortamı
oluşturdukları Lockheed Martin ile
TUSAŞ Yönetim Kurulu Başkanı M. Yalçın Kaya
bu işbirliğinin gelecekte de devam
edeceğine inandığını ifade eden
Kaya ayrıca, “Yakın gelecekte
TUSAŞ’ta gerçekleştirilmesi
muhtemel, üçüncü ülkelere yönelik
yeni F-16 üretimi ve modernizasyon
projelerinde, Lockheed Martin’in
bölgedeki etkinliği ve rekabet
şansını önemli derecede
artıracağına inanıyorum. Şimdiye
kadar gerçekleştirdiğimiz ve hali
hazırda devam etmekte olan PO IV
Projesi ve diğer projelerde üstün
görev anlayışı ile çalışan tüm
TUSAŞ’lılara gönülden teşekkür
ediyorum.” dedi.
Lockheed Martin Aeronautics
Başkanı Ralph D. Heath de
konuşmasında, Lockheed Martin
15
Savunma Sanayii Müsteşarı Murad Bayar
firmasının Türk Hükümeti ile
kurduğu ortaklığa çok değer
verdiklerini belirterek; “JSF/F-35
Müşterek Taarruz Uçağı
Programı’nda da bu ortaklığın
devam etmesini sabırsızlıkla
bekliyoruz” dedi.
Törende konuşan Savunma
Sanayii Müsteşarı Murad Bayar,
Mısır’a teslim edilen uçaklarla
birlikte toplam 278 adet F-16
uçağının üretim ve teslimatının
yapıldığı TUSAŞ’tan övgüyle
bahsederek, ilk Blok 50 F-16’nın
planlanandan iki ay önce teslim
edilmesinin, zamanında atılan
temellerin ne kadar sağlam
olduğunu gösterdiğini işaret etti.
Milli Savunma Bakanı Vecdi
Soldan Sağa: Jerry R. Jones, Muharrem Dörtkaşlı, Saim Dilek
16
Gönül ise “başarı öyküsü” olarak
nitelendirdiği bu projeye ilişkin,
çarpıcı bilgiler verdiği
konuşmasında şunları söyledi:
“Başarı öyküsü, envanterde bulunan
48 adet ikinci paket F-4’ün yurt
dışında modernizasyonu
kararlaştırılmışken, asker ve
mühendislerin F-4’lerin Türkiye’de
modernize edilebileceğini
ispatlamalarıyla başlamıştır. Bu
uygulamadan tasarruf edilen
ödeneklerle yeni F-16 Blok 50’lerin
temin edilmesi mümkün
olabilmiştir. Asker ve
mühendislerimizin ikinci başarı
öyküsü de burada yatmaktadır.
Nitekim, 2007 yılında müzakereleri
yürütülen bu projede başlangıçta
gündemde olan yaklaşım, tüm
uçakların ABD’de yer alan üretici
firma Lockheed Martin tarafından
üretilerek hazır alınmasını ön
görmekteydi. Ancak yürüttüğümüz
diğer projelerde de olduğu gibi, bu
projede de savunma sanayimizin
etkin katılımı hedef olarak
belirlenmiş ve bu doğrultuda gerek
ABD Hükümeti, gerekse Lockheed
Martin firması ile yürütülen
müzakereler sonucunda Türk
Savunma Sanayii’nin projeye
katılımına ilişkin uzlaşma
sağlanmıştır. Başta Lockheed
Martin, TUSAŞ ve TEI olmak üzere
PO IV Projesi’nde emeği geçen tüm
sanayi firmalarımıza ve çalışanlara
teşekkür ediyorum.”
“Tören sırasında TUSAŞ Genel
Müdürü Muharrem Dörtkaşlı da
TUSAŞ’ın eski büyük ortağı Türk
Uçak Sanayii A.Ş.’nin Kurucu Genel
Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı
Saim Dilek ile TAI’nin ilk Genel
Müdürü olarak görev yapan Jerry R.
Jones’a birer şükran plaketi takdim
etti. Plaket takdiminde kısa bir
konuşma yapan Saim Dilek,
dinleyenleri zamanda kısa bir
Milli Savunma Bakanı M. Vecdi Gönül
yolculuğa çıkardı.
“Efendim bu hikaye, tabii ki çok
uzun da, ben ana hatları ile hemen
söyleyeceğim. Ben Kasım 1978’de
Genel Müdür, Yönetim Kurulu
Başkanı oldum. Hemen savaş uçağı
yapmaya kalktık, daha arazimiz
yok, toprağımız yok derken, o
günkü Genelkurmay Başkanımız
Kenan Evren Paşa ve İkinci Başkan
Haydar Saltık Paşa’ya verdiğimiz
brifingden sonra, 9 Şubat 1979’da,
inanılmaz bir şey, bizden 291 tane
savaş uçağı yapmamızı istediler ve
direktif geldi. Bu Türkiye’nin
üçüncü uçak sanayisi olacaktı. Hem
silahlı kuvvetler nezdinde, hem de
bürokrasi ile ilgili bakanlıklarda
yoğun bir çalışma oldu. 9 Şubat’tan
sonra 5 Eylül 1983’te F-16 uçağını
seçtik. Ama büyük bir devlet
töreniyle seçildi. Buranın temelini
de 29 Ekim 1984’te attık ve Ekim
1987’de ilk F-16’yı TAI ve TUSAŞ
teslim etti. Sizlerle olmaktan büyük
mutluluk duyuyorum. İki büyük
mutluluğum oldu, bir Kasım
1987’de ilk uçağın teslimi, bir de
bugün…”
Jones ise şunları söyledi: “1984’e
geri döndüğümde… Buraya bir
uçak fabrikası kurmak üzere
geldim… bugün burada F-16’lar
dışında helikopterler, eğitim
Solda Sağa: Gnkur.Lojistik Bşk. Korg. Rıdvan Ulugüler, ABD Büyükelçisi Francis J. Ricciardone,
TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı, Milli Savunma Bakanı M. Vecdi Gönül,
Hv.K.K. Kur.Bşk. Korg. Abidin Ünal
uçakları, İHA’lar, hatta uydu
yapılıyor. Bu şirketin tüm hayalleri
gerçek oldu. Ama bir de gelecek var
ve büyümeye devam edecekler ve
eminim dünya pazarında rekabetçi
bir pozisyona gelecekler. Bu iki
şirketin, dolayısıyla iki ülkenin
hayatımda olmasından çok
mutluyum.”
Sonrasında; PO IV Gelişmiş Blok
50 İlk F-16 Uçağı Teslim Töreni için
özel olarak hazırlanan film,
izleyenleri TUSAŞ’ın F-16
serüveninde bir yolculuğa
Soldan Sağa: TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı, Lockheed Martin Aeronautics Bşk. Ralph Heath,
TSKGV Genel Müdürü Hayrettin Uzun, Gnkur.Lojistik Bşk. Korg. Rıdvan Ulugüler, ABD Büyükelçisi Francis J.
Ricciardone, Milli Savunma Bakanı M. Vecdi Gönül, Hv.K.K. Kur.Bşk. Korg. Abidin Ünal, ABD Savunma
Sözleşmeleri Yönetim Kurumu Direktörü Charlie Williams, TUSAŞ Yönetim Kurulu Başkanı M. Yalçın Kaya
çıkartarak beğeni ile izlendi. Ayrıca
Şirketimizde üretilen F-16’ların test
pilotu olarak görev yapan değerli
pilot Şener Koltuk da filmdeki
görüntüleriyle izleyenler tarafından
alkışlarla anıldı. Rahmetli Şener
Koltuk’u bu vesileyle bir kez daha
anıyor ve gerçekleştirdiği tüm test
uçuşları için şükranlarımızı
gönderiyoruz. Tören sonrasında
günün anısına hazırlanan
sertifikanın imzalanmasını takiben
Şirketimizin F-16 Test Pilotu Ercan
Çelik, teslim edilen F -16 uçağının
TUSAŞ F-16 Test Pilotu Ercan Çelik ve Ceylan Filo Komutanı Kur.Yb. Kadircan Kottaş
sembolik anahtarını “Ceylan” Filo
Komutanı Kur.Yb. Kadircan Kottaş’a
takdim etti.
Teslim törenin ardından uçak
başında bir basın toplantısı
düzenleyen TUSAŞ ve Lockheed
Martin yetkilileri, şimdiye kadar 25
ülke tarafından seçilen ve
dünyadaki beş montaj hattında,
4400 adetten fazla üretilen F-16’ya
yönelik ilişkin sorulara cevaben,
öncelikli hedeflerinin gelişmeler
paralelinde işbirliği olduğu yolunda
ortak bir mesaj verdiler.
TUSAŞ tesislerinde nihai montajı, test ve teslimat işlemleri gerçekleştirilen ilk Gelişmiş Blok 50 F-16 Uçağı
F-16 ve TUSAŞ
2 Şubat 1987’de F-16 üretimine başlayan TUSAŞ, aynı yılın Haziran ayında ilk kanat montajını
tamamladı. 29 Eylül’de yapılan ilk motor testini, 11 Ekim’deki ilk uçuş ve 30 Kasım’daki ilk teslimat takip etti.
F-16’ların üretimiyle geçen sonraki 12 yıllık sürede TUSAŞ, 29’u “sıfır hatalı” ve üçü de “mükemmel” olmak
üzere toplam 278 F-16 üretti. Ardından da Türk Hava Kuvvetleri, Ürdün Hava Kuvvetleri ve Pakistan Hava
Kuvvetleri’nin F-16 modernizasyon çalışmaları başladı.
17
TUSAŞ, IDEF 2011’E ÖZGÜN ÜRÜNLERİYLE KATILDI
Sabit ve döner kanatlı hava
platformlarından uydu sistemleri ve
insansız hava araçlarına kadar
entegre havacılık ve uzay
sistemlerinin tasarım, geliştirme,
modernizasyon, üretim,
entegrasyon ve yaşam döngüsü
18
destek süreçlerinde Türkiye’nin
teknoloji merkezi konumunda olan
Şirketimiz, 10-13 Mayıs 2011
tarihleri arasında İstanbul TÜYAP
Fuar ve Kongre Merkezi’nde
düzenlenen “10. Uluslararası
Savunma Sanayii Fuarı”na ismine
yakışır bir büyüklük ve görkemle
katıldı.
TUSAŞ, fuar boyunca standında
Entegre Uçak, Entegre Helikopter
ile Yapısal ve Uydu olmak üzere üç
stratejik faaliyet alanı ile bahse
konu alanlardaki ürünlerini ön
plana çıkarttı.
Entegre Uçak bölümünde; Türk
İnsansız Hava Aracı “ANKA”
Sistemi, Hedef Uçak Sistemleri
TURNA ile ŞİMŞEK ve Mock-up
olarak Türk Başlangıç ve Temel
Eğitim Uçağı “HÜRKUŞ”, Savaşan
Şahin F-16 ile özgün olarak
modernize edilen C-130 kokpitleri
sergilendi.
Entegre Helikopter bölümünde;
T129 Atak Helikopteri ve
Helikopter Aviyonik Suiti mockupları ile, birebir ölçekli Döner
Kanatlı İHA (R-İHA) sergilendi.
Yapısal ve Uydu bölümünde ise,
Göktürk-2 uydusunun ½ ölçekli
maketi, A400M uçağının 1/7 ölçekli
maketi ile JSF/F-35 uçağının ileri
teknoloji kompozit ürünü hava alığı
sergilendi.
19
Cumhurbaşkanımız Sn. Abdullah Gül TUSAŞ Standında ANKA ile ilgili bilgi aldı
IDEF 2011 fuarında TUSAŞ,
EADS Cassidian ile Talarion İşbirliği
Mutabakat Muhtırası, Sierra Nevada
Corporation ile Uluslararası
Uzay/Uydu Projeleri İşbirliği
Mutabakat Muhtırası, Pratt &
Whitney ile F135 İşbirliği Mutabakat
Muhtırası ve Roketsan ile CİRİT
Akıllı Pod Sistemi “CAPS”
Sözleşmesi’ne imza attı.
EADS Cassidian firması ile
imzalanan anlaşma çerçevesinde
Talarion İnsansız Hava Aracı’nda
Şirketimizin insansız hava aracı
deneyimlerinden yararlanarak
işbirliği yapılması kararlaştırıldı.
Sierra Nevada Corporation (SNC)
ile imzalanan işbirliği anlaşması
çerçevesinde TUSAŞ ve SNC
firmaları uluslararası uzay ve uydu
programları için hem pazarlama,
hem de etkili çözümler geliştirmek
için güçlerini birleştirdiler. TUSAŞ
Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı,
20
TUSAŞ Ynt. Krl. Bşk. M. Yalçın Kaya ve Hava Kuvvetleri Komutanı Org. Hasan Aksay
bu stratejik işbirliği anlaşmasının
TUSAŞ’ın uluslararası pazardaki
uzay kabiliyetlerinin, TUSAŞ’ın
altyapısından yararlanılmasına ve
ulusal programlara dayalı kurulmuş
kalifiye mühendislik gücünün
gösterilmesinde önemli bir rol
oynayacağını belirtti.
SNC Uzay Sistemleri Kurumsal
Başkan Yardımcısı Mark Sirangelo,
“TUSAŞ’ın güçlü mühendislik
kabiliyetleri ve büyüyen uzay
altyapısı ile SNC’nin başarılı uzay
sistemleri geliştirmedeki uzun
mirasının birleştirilmesinin
uluslararası müşterilere güvenilir ve
uygun fiyatlı uzay sistemleri
sunmamızı sağlayacaktır” dedi.
Pratt & Whitney ile imzalanan
anlaşma çerçevesinde TUSAŞ ile
Pratt & Whitney arasında JSF/F-35
Müşterek Taarruz Uçağı’nın F135
motorlarına yönelik faaliyette
bulunmak üzere bir şirket kurulacak
olup, başlangıçta F-135 motorları
için gerçekleştirilmesi planlanan
faaliyetlerin, gelecekte diğer askeri
motor programlarını da kapsaması
muhtemeldir.
Dörtkaşlı, “JSF/F-35 uçaklarının
yapısal bölümlerinin üretiminin yanı
sıra, F135 motoru ile programın
tümüne katkı sağlamalarının önemli
olduğunu” belirtti.
Pratt & Whitney Başkan
Yardımcısı Ed O’Donnel da
“TUSAŞ’la çalışmaktan büyük
memnuniyet duyduklarını” ifade
ederek, “TUSAŞ’la kurulacak şirketle
dünya çapında bir kabiliyetin
Türkiye’de oluşturulacağını”
vurguladı.
Roketsan firması ile imzalanan
anlaşma çerçevesinde ise TUSAŞ’ın
belirlediği ihtiyaçlar doğrultusunda
Roketsan tarafından geliştirilecek
olan CAPS, TUSAŞ tarafından
Alman Federal Savunma Bakanlığı Müsteşarı Thomas Kossendey standımızı ziyaret etti.
üretilmekte olan T129 ATAK
helikopterlerine entegre edilecek ve
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na
teslim edilecektir.
TUSAŞ ayrıca, 12 Mayıs 2011
tarihinde TÜYAP Fuar Alanı
Karadeniz Salonu’nda Sikorsky ile
Genel Maksat Helikopteri hakkında
Ortak Basın Etkinliği düzenledi.
Projenin ana yüklenicisi TUSAŞ
ile Savunma Sanayii İcra Komitesi
tarafından projede görev verilen
TUSAŞ-SNC Uluslararası Uzay/Uydu Projeleri İşbirliği İmza Töreni (IDEF 2011, 11 Mayıs 2011)
Sikorsky tarafından düzenlenen ve
projede görev alacak alt
yükleniciler; Alp Havacılık, Aselsan
ve TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI)
firmalarının da katıldığı etkinlikte,
bu program sayesinde Türk
Savunma Sanayisi’nin kazanacağı iş
payı ve tecrübenin önemi üzerinde
duruldu.
Fuar süresince TUSAŞ standını
başta Cumhurbaşkanımız Abdullah
Gül olmak üzere, Genelkurmay
Başkanı Org. Işık Koşaner, Milli
Savunma Bakanı Vecdi Gönül, Hava
Kuvvetleri Komutanı Org. Hasan
Aksay, Savunma Sanayii Müsteşarı
Murad Bayar, TSKGV Genel
Müdürü Hayrettin Uzun ile Şili,
Pakistan, Azerbaycan, Sırbistan,
Sudan Savunma Bakanları ve birçok
üst düzey sivil ve askeri yerli ve
yabancı heyet ziyaret etti. Büyük ilgi
gören standımız binlerce ziyaretçiyi
ağırladı.
21
BARIŞ KARTALI PROGRAMI BASIN BİLGİLENDİRME TOPLANTISI YAPILDI
Dört adet B737-700 uçağının
tadilat, entegrasyon ve test işlemleri
ardından Havadan Erken İhbar ve
Kontrol (HİK) uçağına
dönüştürülmesini ve SSM/Hava
Kuvvetleri Komutanlığı’na teslimini
öngören Barış Kartalı Programı
kapsamında son gelişmeler TUSAŞ
ve Boeing firmaları tarafından 5
Mayıs 2011 tarihinde düzenlenen
ortak basın toplantısında ele alındı.
TUSAŞ tesislerinde düzenlenen
“Barış Kartalı Brifingi ve HİK
Uçağı’na İlişkin Son Gelişmeler
Hakkında Basın Toplantısı”
programının açış konuşmasını,
TUSAŞ Stratejik Planlama ve
Endüstriyel İşbirliği Başkanı Yılmaz
Güldoğan yaptı. Başlangıçta,
THY’nin uçak tedarik program
kapsamında bir endüstriyel işbirliği
çalışması olarak başlayan TUSAŞBoeing ilişkisinin, daha sonra,
ülkemiz ve hava kuvvetlerimiz için
son derece önemli olan Barış Kartalı
projesi kapsamında artarak devam
ettiğini söyleyen Güldoğan, bugün
gelinen noktada ise Boeing ile
işbirliğinin, tek başına bir
endüstriyel işbirliği ya da offset
ilişkisinin çok ötesine geçtiğini,
TUSAŞ’ın kaliteli ve uluslararası
piyasa koşullarında rekabet edebilir
düzeyde etkin hizmet ve ürün
sağlaması sayesinde, artık bu
işbirliğinin tasarım katkısını da
içeren uzun vadeli bir yapıya
dönüştüğünü anlattı.
Güldoğan’dan sonra söz alan
TUSAŞ Özel Görev Uçakları
Program Müdürü Serdar Taşbilek
ise Barış Kartalı programında
TUSAŞ’ın yaptığı işleri ve sağladığı
22
katkıları anlatan bir sunum yaptı.
SSM ile Boeing arasında imzalanan
sözleşmeyi takiben Ocak 2004’te
TUSAŞ’ın da Boeing ile bir sözleşme
imzalayarak yola çıktığını söyleyen
Taşbilek, uçakların 2006 ve 2007
yıllarında, “yeşil uçak” olarak tabir
edilen, görev donanımı entegre
edilmemiş halde TUSAŞ tesislerine
geldiğini belirtti. Programın parça
imalatı kısmında, uçak başına
1000’den fazla detay parça ve 260
adet elektrik kablo kiti ürettiklerini
açıklayan Taşbilek, çoğunluğu
sayısal kontrollü, talaşlı imalat
tekniği ile üretilen bu parçaların
gerekli kalite kontrollerinden
geçtikten sonra uçaklara monte
edildiğini ve kontrollerin tamamen
Boeing’in belirlediği prosedürlere
göre yapıldığını belirtti.
Yeşil uçakların karşılanmasının
ardından, kabul ve muayene
işlemlerinin, yakıtın boşaltılmasının,
uçakların modifikasyona
hazırlanması için jaklanmasının,
modifikasyon için söküm işlemlerin
ve uçaklar TUSAŞ tesislerinde
kaldığı sürece, bakım onarım
işlemlerinin TUSAŞ tarafından
gerçekleştirilen belirten Taşbilek,
gerçekleştirdikleri büyük boyutlu
modifikasyonlar hakkında da bilgi
verdi.
Gövde üzerinde MESA radarının
anteninin yerleştirildiği ve 13 gövde
kaburgasından oluşan, Section 46
denilen bölgenin, uçaktan yarım
daire şeklinde kesilerek çıkarıldığını
ve önceden hazırlanmış güçlü bir
yapının aynı bölgeye
yerleştirildiğini söyleyen Taşbilek,
akabinde MESA radarının anteninin
bu güçlendirilmiş bölgeye yeniden
monte edildiğini belirtti. Taşbilek,
yapılan bu operasyonun, havacılık
endüstrisinde büyük kapsamlı bir
modifikasyon işlemi olduğunu
sözlerine ekleyerek, TUSAŞ’ın bu
yapısal tadilatı üç defa “sıfır hata” ile
gerçekleştirdiğini de gururla ifade
etti.
Havada yakıt ikmal yeteneğine
sahip olan uçakların, TUSAŞ
tarafından üretilen yakıt ikmal
ünitesinin, kokpit arkası üst
bölgeye, uçak gövdesinin üç
kaburgası kesilerek yerleştirildiğini
belirten Taşbilek, bir diğer
modifikasyon işleminin de dikey
kuyruk yüzeyinin, MESA radarının
anteninin monte edileceği bölüme
denk gelen kısmının yapısal tadilatı
olduğunu anlattı.
MESA radarının anteninin montaj
alanında kalan dikey kuyruğun ön
bölümünün de sökülerek buraya
yine TUSAŞ tarafından imal edilen
yeni parçanın monte edildiğini
söyleyen Taşbilek, uçağa ilave
edilecek antenlerden dolayı, kuyruk
konisinin de yetersiz kaldığını, bu
sebeple daha büyük bir kuyruk
konisinin de TUSAŞ tesislerinde
üretilerek uçaklara monte edildiğini
belirtti. İlave anten ve cihaz
yerleşimi için uçakların mevcut
kanat uçlarının da yetersiz
olduğunu ekleyen Taşbilek, yeni
kanat ucu üretimi ve montajının da
Soldan Sağa: Boeing Türkiye Başkanı Greg Pepin, Boeing Barış Kartalı Program Müdürü Mark Ellis, TUSAŞ Stratejik Planlama ve Endüstriyel
İşbirliği Başkanı Yılmaz Güldoğan, TUSAŞ Özel Görev Uçakları Program Müdürü Serdar Taşbilek (kürsüde)
yine TUSAŞ tarafından yapıldığını
ifade etti.
Bir diğer yapısal
modifikasyonun da MESA radarının
anteninin gövde geçiş kaportası
tadilatı olduğunu söyleyen Taşbilek,
bu bölge için, kompozit parçaların
üretilerek uçağa monte edildiğini
ekledi. Soğutma sistemi
modifikasyonları kapsamında ise
aviyonik sistemlerin ürettiği yüksek
ısı sebebiyle kabin içi görev
konsollarının ve ekipmanların
soğutulması için, uçak kabuğunun
kenarlarındaki soğuk havayı alıp bu
cihazların etrafında dolaştırarak
soğutan kompozit boruların uçağa
monte edildiğini belirten Taşbilek,
uçağa monte edilen elektrik
kabinetlerinin ve kablolarının da
TUSAŞ tarafından üretildiğine
dikkat çekti.
Taşbilek, modifikasyonların
tamamlanmasının ardından,
uçakların kabin basınç kontrol
testleri ile sistem testlerinin icra
edildiğini, akabinde ise uçakların ilk
uçuş testlerinin, sırasıyla, 2 numaralı
uçağın 16 Temmuz 2008, 3 numaralı
uçağın 17 Temmuz 2008, 4 numaralı
uçağın 20 Eylül 2010 tarihlerinde
başarıyla gerçekleştirildiğini belirtti.
Tadilat ve test işlemleri
tamamlanan uçakların nihai boyama
işlemlerinin, Kayseri’de bulunan
Hv.K.K. 2’nci Hava İkmal Bakım
Merkezi Komutanlığı’nın uçak boya
hangarlarında gerçekleştirildiğini
sözlerine ekleyen Taşbilek, Barış
Kartallarından 2 numaralı uçağın,
ilk defa 16-26 Temmuz 2010
tarihleri arasında İngiltere’de
düzenlenen Farnborough Havacılık
Fuarı’nda sergilendiğini bildirdi.
Taşbilek, uçağa yeni takılan
veya modifiye edilen parçalar için
TUSAŞ sorumluluğunda
gerçekleştirilecek lojistik destek
faaliyetlerini de;
Teknik dokümantasyonun
hazırlanması,
Ortak teknik dokümantasyon
veri tabanının oluşturulması,
Lojistik destek analizlerinin
hazırlanması ve TUSAŞ’ta ortak bir
lojistik destek analizleri veri
tabanının oluşturulması,
Yedek parça ve yer destek
teçhizatı için depolama ve takip
hizmeti verilmesi,
Hv.K.K. bakım personeline,
görev sistemleri bakım eğitimleri
verilmesi ve görev sistemleri için
Konya’da teknik temsilci
bulundurulması şeklinde sıraladı.
Barış Kartalı programı süresince,
TUSAŞ’ın kazanımlarına da değinen
Taşbilek, 30’dan fazlası mühendis
olmak üzere, toplam 100 personelin
sertifikalı hale geldiğini;
mühendislik, entegre lojistik destek,
tamir, bakım ve onarım konularında
Boeing standartlarında bir
deneyime sahip olduklarını;
programın ofset anlaşması
çerçevesinde, Boeing firmasına
yaklaşık 500 Milyon ABD Doları
değerinde detay parça ve
kompenent sattıklarını belirterek
sunumunu tamamladı.
Programın mevcut durumu ve
platform ile ilgili bilgi vermek üzere
kürsüye çıkan Boeing Barış Kartalı
Program Müdürü Mark Ellis, artık
geliştirme aşamasının
tamamlandığını, doğrulama testleri
23
aşamasına geçildiğini ve hem
laboratuar ortamında, hem de
uçaklar üzerinde yer ve hava
testlerinin yapıldığını söyledi. 2011
sonuna kadar testlere
odaklanacaklarını belirten Ellis,
2012’de ise uçakların teslimatı
öncesi fiziksel ve işlevsel
konfigürasyon denetimlerine
yoğunlaşacaklarını söyledi. 2012
sona ermeden ilk teslimatı yapmayı
hedeflediklerini ekleyen Ellis, kalan
teslimatların ise 2013’te yapılmasını
öngördüklerini açıkladı.
Görev yönetiminde esnekliğe
imkân sağlayan 10 bilgisayar
konsolu ile birden çok görevin
eşzamanlı kontrolünü de mümkün
kılan Barış Kartalı programı
kapsamında, NATO, ABD ve
koalisyon güçleri ile müşterek
çalışabilirliğe dikkat çeken Ellis,
dokuz saat görev yapabilen
uçakların, havada yakıt ikmali ile bu
süreyi 20 saate kadar
çıkartabildiğini söyleyerek üstün
harekât yönetimine vurgu yaptı.
Ellis, Barış Kartallarının, ayrıca
güçlü ve gelişmiş bir havadan
Basın mensupları Barış Kartalı hangarını gezdi.
gözetleme yeteneğine sahip
olduğunu, bu paralelde en ideal
performansı sunan MESA radarının
kullanıldığını belirtti. HİK
uçaklarının, MESA radarı sayesinde
360 derecelik kapsama alanına
sahip olduğunu ekleyen Ellis,
havada ve denizde eşzamanlı hedef
izi sürmek dâhil, ilgili hedeflerin
sürekli izlenebileceğini ve bu
faaliyetlerin de yüksek doğruluk
derecesiyle gerçekleştirildiğini
belirtti.
Sunumunun sonunda Ellis,
TUSAŞ ve program kapsamında
TUSAŞ’ın sergilediği performanstan
duydukları memnuniyeti dile
getirdi.
Basın mensuplarının büyük ilgi
ile takip ettiği sunumların hemen
ardından, TUSAŞ tesislerindeki Barış
Kartalı hangarının gezilmesi ve
sürpriz bir Barış Kartalı test uçuşu
ile etkinlik sona erdi.
6. ULUSLARARASI MAKİNE-KALIP TASARIMI VE ÜRETİMİ KONFERANSI’NA KATILDIK
Şirketimiz, 23-26 Haziran 2011
tarihlerinde Atılım Üniversitesi
tarafından düzenlenen 6.
Uluslararası Makine-Kalıp Tasarımı
ve Üretimi Konferansı/Sergisi'ne
iştirak etti.
İki yılda bir düzenlenen, tasarım,
üretim, kontrol, süreç modellemesi,
malzeme karakterizasyonu, yeni
üretim yöntemleri gibi birçok farklı
konuda gerçekleştirilen akademik
gelişmelerin takip edilebildiği ve
yenilikçi endüstriyel uygulamalar
konusunda ayrıntılı bilgilerin yer
aldığı konferansta, Şirketimiz adına
sunulan iki çalışma, İmalat
Mühendisliği ve İmalat Teknolojileri
Grup Müdürlüğü Takım Tasarım
24
Mühendisliği tarafından
gerçekleştirilerek bilim dünyasının
ve diğer katılımcı sanayi
kuruluşlarının görüşlerine sunuldu.
Takım Mühendislik Bölümü'nden
Alper Uyanık tarafından sunulan
"Assessment of Parametric Studies
on CAD Methods" konulu çalışma
CATIA ortamında bir arayüz
geliştirilmesiyle form kalıplarının
tasarım sürelerinin kısaltılması ve
standartlaştırılmasını
amaçlamaktadır. CATIA'ya uyarlanan
arayüz sayesinde form kalıplarının
tasarım süresi azaldı. Çalışma, diğer
sanayi kuruluşları tarafından büyük
beğeni topladı. Şirketimiz adına
sunulan diğer çalışma ise Takım
Mühendislik Bölümü'nden Remzi
Ecmel Ece tarafından gerçekleştirildi.
"Tensile Properties of Titanium
Alloys at Various Strain Rates"
konulu çalışmada havacılık
endüstrisinde en çok kullanılan iki
farklı titanyum malzeme türüne ait
deneysel sonuçlar paylaşıldı.
Çalışmanın gerçekleştirilmesindeki
amaç, malzemelerin mekanik
özelliklerini tartışmaya açarak bilim
insanlarının dikkatini bu
malzemelere doğru çekmek ve
literatürdeki titanyum malzemeler ile
ilgili olan boşluğu doldurmaktır.
BİR BAŞARILI PARİS HAVACILIK FUARI DAHA
Dünyanın en büyük havacılık
fuarlarından biri olarak kabul
edilen Paris Havacılık Fuarı’nın
49’uncusu (PAS 2011) 20-26
Haziran 2011 tarihleri arasında
Paris-Le Bourget’de düzenlendi.
Bu yıl 45 ülkeden 2113 şirketin
katıldığı fuarda TUSAŞ olarak
ülkemizi ve Şirketimizi bir kez daha
başarıyla temsil ettik. Sabit ve
döner kanatlı hava platformlarından
uydu sistemleri ve insansız hava
araçlarına kadar entegre havacılık
ve uzay sistemlerinin tasarım,
geliştirme, modernizasyon, üretim,
entegrasyon ve yaşam döngüsü
destek süreçlerinde Türkiye’nin
teknoloji merkezi konumunda olan
TUSAŞ’ın fuar boyunca sergilediği
ürün ve kabiliyetleri büyük bir ilgi
ile izlendi.
PAS 2011’de, Şirketimizin
tamamen yerli imkânlar ile
geliştirmekte olduğu Orta İrtifa
Uzun Havada Kalışlı İnsansız Hava
Aracı-ANKA, Türk Başlangıç ve
Temel Eğitim Uçağı-HÜRKUŞ ile
T129 Taarruz ve Taktik Keşif
Helikoperi-ATAK projelerinin yanı
sıra F-16, C-130, T-38, S-70 gibi
değişik platformlar üzerinde
uyguladığı modernizasyon
projeleri, başta JSF ve A400M olmak
üzere iştirak ettiğimiz uluslararası
projeler ile TUSAŞ Uçuş Okulu
tanıtıldı. Şirketimiz ayrıca, Aralık
2010’da Türk Hava Yolları ve THY
Teknik A.Ş. ile Türkiye’de uçak
kabin içi ürünlerin imalatını birlikte
gerçekleştirmek üzere ortak
kurduğu Türk Kabin İçi Sistemleri
Sanayii A.Ş.’nin (TCI) de tanıtımını
yaparak, bu konuda proje
başlatmayı hedefleyen çeşitli
ülkelerin dikkatini çekti.
Şirketimiz fuar sırasında iki
sözleşmeye imza attı. Bunlardan
ilki 20 Haziran 2011 tarihinde
Airbus firması ile “Airbus Section 18
Full Rate” sözleşmesi, diğeri ise 22
Haziran 2011 tarihinde EADS
firması ile “İHA’larda İşbirliği”
anlaşmasıydı.
Airbus ile imzalanan sözleşme
çerçevesinde Airbus 18’inci bölüm
gövde panelleri üretiminde TUSAŞ
tek kaynak üretici oldu.
EADS firması ile imzalanan
anlaşma ise TUSAŞ’ın, EADS’nin
taraf olduğu uluslararası insansız
hava araçları projelerinde
değerlendirilmesini sağlayacak.
Fuar boyunca ziyaretçilerin ve
çeşitli delegasyonların ilgisi
üzerinden eksik olmayan
standımızı aralarında Türkiye
Cumhuriyeti Paris Büyükelçisi
Tahsin Burcuoğlu, Şili Hava
Kuvvetleri Komutanı Org. Jorge
Rojas Avila, 2'nci Hv.Kuv.K. Korg.
Akın Öztürk başkanlığındaki
Hv.K.K. heyeti, THY Yönetim
Kurulu Başkanı Hamdi Topçu, THY
Yatırım Yönetimi Başkanı Ahmet
Polat ve THY Genel Müdürü Temel
Kotil, Savunma Sanayii
Müsteşarlığından Uçak Dairesi
Başkanı Yakup Taşdelen ve
Helikopter Dairesi Başkanı Köksal
Liman liderliğindeki SSM heyeti
ziyaret etti.
THY TEKNİK A.Ş.’NİN PARÇA İMALAT SERGİSİ’NE KATILDIK
THY Teknik A.Ş. Hangarı'nda 2830 Nisan 2011 tarihleri arasında
düzenlenen “Sivil Uçak Parça İmalat
Sergisi”nde sivil havacılığın
gelişimine katkıda bulunmak ve
havacılık alanında parça üretimi
yapmak isteyen firmalar ile sektörde
faaliyet gösteren üreticiler bir araya
geldi.
Şirketimizin de bir stand ile
katıldığı ve üç gün boyunca her gün
yaklaşık 200 kişilik farklı KOBİ
temsilci grubunun sergi alanına
alındığı organizasyonda, Kalite
Sistemleri Müdürümüz Sarp Baş ve
Proses Kontrol Uzman
Mühendisimiz Ergun Evrensel,
NADCAP Akreditasyonları
konusunda Şirketimiz adına
sunumlar gerçekleştirdi. Şirketimizin,
NADCAP akreditasyonu gerekleri,
şirketlere sağladığı imkan ve
avantajlarını dile getiren sunumu
SSM yetkilileri ve katılımcılardan
büyük övgü aldı. Sergide konuşma
yapan diğer katılımcılar da THY’nin
uçak alımlarında “offset”
uygulamalarının önemini
vurgulayarak, şirketimizin KOBİ’lerle
yaptığı işbirliğinin yerli havacılık
sanayimize sağladığı katkılardan
memnuniyetle bahsederek bu
çalışmaların artarak devamını diledi.
Sergide bulunan TUSAŞ standı da
tüm katılımcıların ilgi odağı oldu.
Şirketimizin faaliyetleri hakkında
bilgi edinen katılımcılar, aynı
zamanda Şirketimiz ile işbirliği
olanaklarını da öğrenme şansı
buldular.
25
ICM 2011’E KATILDIK
13-15 Nisan 2011 tarihleri
arasında İstanbul Teknik
Üniversitesi (İTÜ) Taşkışla’da
yapılan ve dünyada mekanik ve
elektronik mühendisliği alanında en
prestijli kongrelerden birisi olarak
kabul edilen IEEE IES Uluslararası
Mekatronik Kongresi’nde (ICM
2011) Şirketimiz Aviyonik,
Elektronik ve Yazılım Mühendisliği
Müdürlüğü çalışanlarından Yasin
Kaygusuz, Soner Uyar ve Buğra
Sağlam iki bildiri sunmuştur.
Şirketimizin sponsor olarak destek
verdiği kongrede bulunan TUSAŞ
standı da katılımcıların büyük ilgi ve
beğenisini kazanmıştır.
Kongrede “Conceptual Design
Study of a Flight Crew Alerting
System Architecture With a Brief
Survey of Common Guidelines” adlı
bir bildiri sunan Yasin Kaygusuz ve
Soner Uyar, bildirilerinde havacılık
sektöründe uçaklar için mürettebat
uyarı sistemlerini tanımlayan
standartların hiç birinin tüm sistemi
kapsamadığı, eksikler ve
dokümanlar arası çelişkiler
olduğundan yola çıkarak, sertifiye
edilebilir olması amaçlanan bir uyarı
sisteminin kavramsal tasarımını
sekiz ayrı standarda dayanarak
gerçekleştirmişlerdir.
“Aircraft Design Cues on Ice
Protection and Air Data Systems”
konusunda bir bildiri sunan Buğra
Sağlam ise bildirisinde uçuş
elverişliliğine sahip olacak hava
araçlarında, sensör entegrasyon ve
sistem seçimlerinin büyük önem
teşkil ettiği buz önleme ve hava veri
sistemlerinin platforma özgü
farklılıklarını ve eğitim
uçaklarındaki tasarım süreçleri başta
olmak üzere, uygulanan çözümleri
anlatmıştır.
ICM 2011 Kongresi’ne havacılık
ve savunma sanayii sektörünün yanı
sıra, yurt içi ve yurt dışı
üniversitelerden akademisyen ve
Soldan Sağa: Konferans Bşk. Prof.Dr. Seta Bogosyan, Yasin
Kaygusuz, Prof. Dr. Metin Gökaşan, Berna Akıncı ve İsmail Kumpas
TUSAŞ Standında
öğrencilerin de yoğun katılımı
olmuştur.
Ayrıca, söz konusu kongrede ele
alınan konu alanlarında çalışan
Şirketimiz Aviyonik, Elektronik ve
Yazılım Mühendisliği Müdürlüğü
personelinden Berna Akıncı ve
İsmail Kumpas da, kongre boyunca
alanları ile ilgili son akademik
gelişmeleri takip etmiş ve
standımızda katılımcılara Şirketimiz
ve projelerimiz ile ilgili bilgi
vermişlerdir.
USMOS 2011 KONFERANSI’NDA TUSAŞ
Geleneksel olarak ODTÜ-TSK
MODSİMMER tarafından 2005
yılından beri iki yılda bir
düzenlenmekte olan Ulusal Savunma
Uygulamaları Modelleme Ve
Simülasyon Konferansı (USMOS
2011) 14-15 Haziran 2011
tarihlerinde dördüncü kez
gerçekleştirilmiştir.
Gelişmiş ülkelerin "milli kritik
teknoloji" olarak kabul ettiği
Modelleme ve Simülasyon
(MODSİM) alanında, ihtiyaç makamı,
sanayi ve üniversite etkileşimini
sağlamak amacıyla Türkiye’de
düzenlenen ilk ve tek konferans olan
USMOS Konferansı’nın ana teması
bu yıl "ulusal kritik teknoloji olarak
26
modelleme ve simülasyon" olarak
belirlenmiştir.
Bahse konu konferansa
Şirketimiz Aviyonik, Elektrik ve
Yazılım Mühendisliği Müdürlüğü
personelinden Yasin Kaygusuz,
Ayçin Gürdamar, Koray Özel, Tolga
İnal, Soner Uyar, Çağrı İlçe, Deniz
Karakaş, Mehmet Karakaş, Hakan
Tiftikçi, İbrahim Gökhan Gökçeli;
İHA Sistemleri Ürün Müdürlüğü
personelinden Özkan Karagöz ile
Hava Aracı Tasarım Müdürü Hakan
İşçi ve Hava Aracı Tasarım
Müdürlüğü personelinden Sema
Şimşek bildiri ile katılmışlardır.
Şirketimiz ayrıca USMOS 2011
Konferansı’na bir stand ile de iştirak
etmiş olup, bahse konu konferansta
yapılan sunularda Şirketimiz
helikopter insan makine arayüzü
benzetim çalışmalarının yanı sıra,
ANKA projesi sistem entegrasyon
laboratuarı alt yapısında kullanılan
benzetim yapısı ve Hürkuş projesi
için tasarlanan birebir ölçekli
benzetim ortamını ve uyarı sistemi
de tanıtılmıştır.
Hürkuş Projesi birebir ölçekli kokpit simülatörü
5. HAVACILIK VE AVİYONİK SEMİNERİ’NE KATILDIK
7-9 Mart 2011 tarihlerinde ODTÜ
Kültür ve Kongre Merkezi’nde
gerçekleştirilen 5. Aviyonik
Sistemleri Semineri’ne Şirketimiz de
çeşitli sunumlar ve bir stand ile
iştirak etmiştir. Söz konusu
seminerin ilk gününde açış
konuşmalarının ardından sponsor
sunumu bölümünde Entegre Uçak
Grup Başkanı Özcan Ertem bir
konuşma yaparak TUSAŞ’ın “Emek
yoğun” bir dönemden “Bilgi yoğun”
bir döneme geçişinden
projelerimizden örnekler ile
bahsederek, Şirketimizin özgün
tasarım ürünler geliştirmek
konusunda kaydettiği gelişmeleri
aktarmıştır. Ardından Şirketimiz
adına Aviyonik, Elektronik ve
Yazılım Mühendisliği Grup
Müdürlüğü personelinden Yasin
Kaygusuz ve Tolga İnal, gerçek
uçak göstergeleri üzerinde
uygulamalı olarak dört saatlik bir
çalıştay ile katılımcılara PFD
parametreleri, değişkenlerin
hesaplanması, aviyonik mimariler
ve ARINC 429 başlıklarını içeren bir
eğitim vermiştir.
Seminerin ilk gününde
çalıştayların tamamlanmasından
sonra ikinci gün çeşitli sunumlar
yapılmıştır. Şirketimiz Aviyonik,
Elektronik ve Yazılım Mühendisliği
Grup Müdürlüğü personelinden
Edip Berker “Erciyes Programı-Milli
Harekat Uçuş Yazılımı”, Yalın
Yarımağan “ANKA Programı-Özgün
Yazılım Bileşenleri ve Yazılım
Geliştirme Süreci”, İrfan Altaş ve
Özgür Altay “Bir Jet
Modernizasyonu Projesinde Test
Verilerinin Kıymetlendirilmesi ve
Tasarıma Geri Dönüşler”, Murat
Canıbek ve Serkan Özgen ise “2 ve
3 Boyutlu Buzlanma Analizleri ve
Pitot Tube Buzlanma Senaryosu”
konularında birer sunum
yapmışlardır.
Ayrıca seminer süresince
Şirketimiz standında katılımcılara
bilgi verilmiş ve standımız yoğun
ilgi toplamıştır.
olmuş, ayrıca Yapısal ve Uydu Grup
Başkanımız Bekir Ata Yılmaz’ın yanı
sıra Yapısal ve Uydu Grup
Başkanlığı personelinden Erhan
Solakoğlu, İzzet Bayır, Muhittin
Göçer, Emre Yavuzoğlu, Burcu
Özgör, Ahmet Bilge Uygur, Burak
Durmaz, Mustafa Aydın, Hasan
Gürgüç Işık, Cem Ömür ve Balemir
Uragun ile katılım sağlamıştır.
2003 yılından başlayarak, iki
yılda bir düzenlenen konferansa
Türk Hava Kuvvetleri’nin 100.
kuruluş yıl dönümü olması
nedeniyle bu yıl ayrı bir önem
atfedilmiştir. Konferansın açılış
seremonisi İstanbul Lütfi Kırdar
Uluslararası Kongre ve Sergi
Sarayı’nda 9 Haziran 2011 tarihinde
gerçekleştirilmiş olup, diğer
günlerdeki oturumlar Harbiye
Askeri Müze ve Kültür Sitesi’nde
gerçekleşmiştir.
Konferans sonunda HUTEN
Müdürü Hv.Müh.Alb. Mustafa
İlarslan, Şirketimize katkılarından
dolayı bir plaket takdim
etmiştir.
RAST 2011 KONFERANSINDA TUSAŞ
Şirketimiz, Hava Harp Okulu
bünyesindeki Hava ve Uzay
Teknolojileri Enstitüsü (HUTEN)
tarafından 09-11 Haziran 2011
tarihleri arasında düzenlenen “5th
International Conference on Recent
Advances in Space TechnologiesRAST 2011” Konferansı’na sponsor
27
TÜRKİYE HAVA GÖSTERİSİ 2011
Türk Hava Kuvvetleri’nin 100.
Kuruluş Yıldönümü kutlamaları
kapsamında 4-5 Haziran 2011
tarihleri arasında İzmir’in Çiğli
ilçesindeki 2’nci Ana Jet Üs
Komutanlığı’nda düzenlenen
Türkiye Hava Gösterisi 2011; 60’ın
üzerinde dost ve müttefik ülke
Hava Kuvvetleri Komutanları,
dünyanın en gözde gösteri ekipleri,
solo gösteri timleri ve statik gösteri
uçaklarının katılımıyla son yıllarda
tüm dünyada gerçekleştirilen en
büyük hava gösterilerinden biri
olmuştur. Gösteriyi iki gün boyunca
200.000’in üzerinde ziyaretçi
izlemiştir.
Şirketimizin açık alanda 300
metrekarelik bir sergi alanı ile
katıldığı organizasyonda,
tasarımından itibaren ortağı
olduğumuz nakliye uçağı A400M ilk
defa Türkiye’ye gelerek havacılık
tutkunlarıyla buluşmuştur. Ayrıca,
yakın geçmişte Hava Kuvvetleri
Komutanlığı’na teslim ettiğimiz ilk
yeni nesil F-16 Blok 50+ uçağı,
Şirketimiz tarafından modernize
edilen C-130 ve T-38 uçakları ile
yine Şirketimiz tarafından Havadan
Erken İhbar ve Kontrol Uçağı’na
dönüştürülen Barış Kartalı’nın yanı
sıra Göktürk 2 Uydusu’nun Mockup’ı ilk defa görücüye çıkmıştır.
TUSAŞ standında yer alan ve
TUSAŞ’lı mühendisler tarafından
tasarlanıp, üretilen Orta İrtifa Uzun
Havada Kalışlı (MALE) İnsansız
Hava Aracı “ANKA”, Hedef Uçak
Sistemleri “Turna” ve “Şimşek”,
büyük ilgi görmüş olup, yine
28
TUSAŞ’lı mühendisler tarafından
geliştirip üretilen Türk Başlangıç ve
Temel Eğitim Uçağı “Hürkuş”, F-16
ve C-130 Mock-up’larında uçuş
simülasyonu yapılmıştır.
Tamamen halka açık olarak icra
edilen gösteriye katılan izleyiciler
aralarında Türkiye’den “Türk
Yıldızları”, Hırvatistan’dan “Krila
Oluje”, Fransa’dan “Patrouille de
France”, İspanya’dan “Patrulla
Aguilla”, İtalya’dan “Frecce
Tricolori”, Polonya’dan “Bialo
Czerwone Iskry”, İngiltere’den “Red
Arrows” ve ABD’den
“Thunderbirds”ün bulunduğu
dünyanın en saygın akrobasi
ekipleri ile aralarında Türkiye’den
“Mor Menekşe”, Belçika ve
Hollanda’dan F-16, İtalya’dan
Eurofighter, C-27J ve AMX,
Pakistan’dan F-16 ve JF-17,
Avustralya’dan SAAB J 10 ve
Romanya’dan IAR-99 SOIM bulunan
solo gösteri timlerinin muhteşem
şovlarını izleme fırsatını
bulmuşlardır.
Almanya’dan Eurofighter,
Belçika ve Cezayir’den C-130,
Polonya’dan CN-295, Romanya’dan
C-27 Spartan ve IAR-29, Sırbistan ve
Slovakya’dan AN-26, Ürdün’den
F-16 A/C uçakları statik gösterinin
bir parçası olmuştur.
Ayrıca, Türk Hava Kuvvetleri’ne
ait savaş uçakları, F-16, F-4E, F-4
2020, RF-4, NF-5, eğitim uçakları
T-37, T-41, SF-260 ve KT-1, nakliye
uçakları, C-130, C-160, CN-235,
tanker uçak KC-135 ile
helikopterlerden Cougar ve UH-1
de ziyaretçilerin görüşüne açık
olmuştur.
Gösterisini, Şirketimizin
sponsorluğunda gerçekleştiren Ali
İsmet Öztürk, “Mor Menekşe” isimli
akrobasi uçağı ile izleyicilere
heyecanlı dakikalar yaşatmıştır.
Etkinliğin bir diğer nefes kesen
gösterisi de Türk Hava
Kuvvetleri’nin sahip olduğu modern
ve yüksek performaslı F-16
uçağının kabiliyetlerini, kullanımı
için gereken yüksek seviyedeki
bilgi ve beceriyi izleyicilere bir
gösteri şeklinde sunan SoloTürk
olmuştur.
Sekiz süpersonik NF-5 uçağı ile
gösteri yapan dünyadaki tek
akrotim olan Türk Yıldızları da
izleyenler tarafından yoğun alkış
almıştır.
Türkiye Hava Gösterisi 2011’de,
dost ve müttefik ülkelerin gösteri
ekipleri ile birlikte Türk Hava
Kuvvetleri’nin Türk Yıldızları ve
SoloTürk gösteri ekiplerinin
performansını izleme imkanı bulup,
sergilenen sistem, silah ve uçaklar
ve nitelikli insan gücüyle “Türk
Hava Kuvvetleri Çağıyla Yarışıyor”
söylemini somutlaştığına şahit
olduk.
Gerek uluslararası niteliği,
gerekse Türk Hava Kuvvetleri’nin
100. Kuruluş Yılı kutlama
törenlerinin önemi nedeni ile son
yılların en büyük ve kapsamlı
gösterilerine tanık olmanın
mutluluğu ile Hava Kuvvetleri
Komutanlığı’mıza daha nice
yüzyıllar diliyoruz.
29
Tesislerimizden
AIRBUS VE TUSAŞ İŞBİRLİĞİ ARTARAK DEVAM EDİYOR
A319/320/321 uçakları için
18’inci kısım gövde panellerinin
üretimini içeren program,
Şirketimizin ilk ticari uçak
projelerinden biri olup, sözleşmesi
TUSAŞ ile Airbus arasında 1998
yılında imzalanmıştır. Şirketimizde
üretilmekte olan panellere ilişkin
kalite ve zamanında teslimat
konularındaki müşteri memnuniyeti
sonucunda, program, artan
rakamlar ile tekrarlanarak devam
etmiştir. Program çerçevesinde,
1000’inci panel seti tamamlanarak
15 Temmuz 2011 tarihinde
tesislerimizde düzenlenen mütevazı
kutlama ile sevkiyata hazırlanmıştır.
Bu mutlu günde yöneticilerimiz ve
programda emeği geçen
arkadaşlarımız bir araya gelerek
elde edilen başarı ve haklı gururu
paylaşmışlardır.
Başlangıçta Airbus tek koridorlu
uçakları (SA) için 200 adet Sec-18
panelin üretimi için başlayan
program, malzeme tedarik
sponsorluğunun da Şirketimize
verilmesi ile devam etmiştir. 20
Haziran 2011 tarihinde “Paris Air
Show” sırasında Şirketimiz ile
Airbus arasında yeni bir sözleşme
eki imzalanarak; ayda 18 panel seti
olan üretimi, Airbus’ın tüm panel
ihtiyacını karşılayacak şekilde ayda
40-42 sete çıkarılmıştır. Sözleşme
çerçevesinde Şirketimizin 18’inci
kısım gövde panellerinin
üretiminde tek kaynak olması için
gerekli üretim miktarına Haziran
2014’te ulaşılması öngörülmüş,
kapasite artışına yönelik faaliyet ve
yatırımların zamanında
gerçekleştirilmesi amacıyla
hazırlanan plan yürürlüğe
konmuştur.
Şirketimiz portföyünde önemli
bir yeri olan program ile elde
edilen başarıların, bundan sonra da
devam etmesini ve TUSAŞ-Airbus
işbirliğinin artarak gelişmesini
diliyoruz.
JSF/F-35 ORTA GÖVDE MONTAJ ve KAPLAMA TESİSLERİ TAMAMLANDI
yapımına başlanan “B710 JSF/F-35
Orta Gövde Montaj Tesisi” ve “B740
Orta Gövde Kaplama Tesisi”
inşaatları 240 günde tamamlanarak
işletmeye alınmıştır. JSF/F-35 Orta
Gövdesi’nin montaj işlemlerinin
30
yapılacağı, 10.500 m2 büyüklüğünde
montaj alanına sahip ve sıcaklık
kontrollü B710 numaralı tesiste, orta
gövdenin delik delme işlemlerinin
yapılacağı Otomatik Delme
Tezgahları da yer alacaktır. Orta
Gövde’nin kaplama işleminin
gerçekleştirileceği B740 numaralı,
1.350 m2 büyüklüğünde, sıcaklık ve
nem kontrollü Kaplama Tesisi’nde
ise, kaplama işleminin Northrop
Grumman firması ile aynı özellik ve
şartlara sahip, özel tasarım robotik
ekipmanlarla gerçekleştirilmesi için
gereken donanım bulunacaktır.
Halen kurulumu devam etmekte olan
robotik kaplama ekipmanlarının
Aralık 2011’de kullanıma alınması ile
Şirketimiz “Robotik Kaplama”
kabiliyetini de kazanmış olacaktır.
Emeği geçen arkadaşlarımızı
tebrik ediyor, başarılarının devamını
diliyoruz.
Tesislerimizden
ERCİYES PROGRAMI'NDA İLK UÇUŞ BAŞARIYLA GERÇEKLEŞTİRİLDİ
Erciyes C-130 Aviyonik
Modernizasyon Programı’nın ilk
prototipi C-130E uçağı ilk test
uçuşunu 2 Mart 2011 tarihinde
başarıyla gerçekleştirmiştir.
Erciyes Programı fabrika
seviyesi test uçuşları iki fazda icra
edilmiş, ilk fazda 4 sorti, ikinci
fazda 9 sorti olmak üzere,
toplamda 13 sorti uçuş
gerçekleştirilmiştir. Testler
sırasında yaklaşık olarak 20 saatlik
uçuş gerçekleştirilmiştir.
Modernizasyon kapsamında
yapılan uçuş testleri sırasında, aynı
zamanda Hava Kuvvetleri
Komutanlığı’nın 100’ncü Yıl
etkinlikleri kapsamında 4-5
Haziran 2011 tarihlerinde
gerçekleştirilen Türkiye Hava
Gösterisi’ne katılım sağlanmış, yeni
modernize edilen sistemler Türkiye
Hava Gösterisi’ne katılan yerli
yabancı tüm ziyaretçilere ve basına
tanıtılmıştır.
Uçuşa elverişlilik sertifikasyon
çalışmalarının ilk kez
gerçekleştirildiği, 110’dan fazla
yeni aviyonik ekipmanın entegre
edildiği, DO178B standardına
uyumlu Harekat Uygulama
Yazılımı’nın geliştirildiği Erciyes
C-130 Aviyonik Modernizasyon
Programı’nda bu önemli aşamaya
ulaşılmasında emeği geçen
arkadaşlarımızı kutluyoruz.
31
Tesislerimizden
KAHRAMAN PİLOT TAYYARECİ VECİHİ HÜRKUŞ’U ANDIK
Kurtuluş Savaşı Kahramanı,
Tayyareci Vecihi Hürkuş’u,
ölümünün 42’nci yıldönümünde
Ankara Cebeci Asri Mezarlığı’nda
saygı ve özlem ile andık.
gerçekleştirilen anma törenine;
Vecihi Hürkuş’un kızı Gönül
Hürkuş Şarman, Vecihi Hürkuş
Müzesi Derneği Başkanı Bahadır
Gürer, dernek üyelerinden Hakan
Demirbağ, Vecdi Yücelan, Türk
Vecihi Hürkuş’un Kızı Gönül Hürkuş Şarman
Hava Kurumu temsilcisi Mustafa
Kılıç ve Ali Aydoğan, Menekşe
Havacılık adına Erdoğan Menekşe,
TUSAŞ adına Uçuş İşlemleri Müdürü
Atilla Özdemir ve Teknik Öğretmen
İsmail Yavuz ile Vecihi Hürkuş
hayranı bir grup öğrenci ile aileleri
katıldı.
Babasının hatırlanmasından
duyduğu büyük mutluluğu ifade
eden Vecihi Hürkuş’un kızı Gönül
Hürkuş Şarman, tüm katılanlara,
Türk Hava Kurumu’na ve TUSAŞ’a
teşekkürlerini iletti. Törende bir
konuşma yapan Şirketimiz Uçuş
İşlemleri Müdürü Atilla Özdemir ise
Vecihi Hürkuş’un her zaman örnek
alınacak bir kişilik olduğunu,
TUSAŞ olarak en büyük
hedeflerimizden birinin Hürkuş
Eğitim Uçağımızı semalarımıza
yükseltmek olduğunu belirtti.
Türk Hava Kurumu adına
konuşan Mustafa Kılıç ise; Vecihi
Hürkuş’un yardımsever, eli açık ve
dürüst kişiliğini ön plana çıkararak
Uçan Türk dergisine yazdığı ‘mezara
ödenen 5 liralık borç’ anısını
törende bulunanlarla paylaştı.
Teknik Öğretmen İsmail Yavuz
ise Vecihi Hürkuş’u ilk defa 16
Temmuz 2008’de mezarı başında
anmaya geldiklerinde beş kişi
VECİHİ HÜRKUŞ (1896-16.07.1969)
Türk Havacılığının çalışmak için çırpınan bir hizmetkârı!
olduklarını, bu yıl ise anma törenine
katılan 15 kişi olduğunu, gelecekte
yüzlerin ve binlerin burada
olacağını belirterek, Vecihi
Hürkuş’u tüm Türkiye’ye
tanıtacaklarından emin olduğunu
söyledi. Yapılan dua sonrasında
sona eren tören vesilesiyle Vecihi
Hürkuş’u bir kez daha saygı ile
anıyoruz.
Cebeci Asri Mezarlığı’nda düzenlenen Anma Töreni’nde Vecihi Hürkuş
Müzesi Derneği Başkanı Bahadır Gürer de bir konuşma yaptı.
EFSANE PİLOT ŞENER KOLTUK'U ANDIK
Şirketimizde F-16 Test Pilotu ve
Uçuş İşlemleri Müdürü olarak görev
yaptığı 18 yıl boyunca, ürettiğimiz
32
561 adet F-16 uçağının test
uçuşlarını 1361 saat uçuş yaparak,
sıfır kaza başarısı ile tamamlayan
efsane pilot Şener Koltuk’u, 12
Haziran 2011 tarihinde, vefatının
üçüncü yıldönümünde mezarı
başında ailesi ve çalışma arkadaşları
ile beraber andık.
Törende kısa bir konuşma yapan
F-16 Test Pilotumuz Ercan Çelik,
zaman zaman kendisine “Yeni
Şener Koltuk siz misiniz?” şeklinde
sorulduğunu, kendisinin ise
“Kesinlikle hayır” cevabını verdiğini,
Şener Koltuk’un bir efsane
olduğunu ve yenisinin kesinlikle
olamayacağını her fırsatta belirttiğini
söyledi. Ayrıca, törene katılan Solo
Türk Pilotu Bnb. Murat Keleş,
“Şener Koltuk’u her uçuşa giderken
mutlaka anıyorum, çünkü uçtuğum
her uçağı ilk uçuran Şener
Koltuk’tu” sözleri ile Şener
Koltuk’un bir efsane olduğunu
yineledi.
Efsane test pilotumuz Şener
Koltuk’u rahmet ve şükranla
anıyoruz.
Personelimizden
ŞİRKETİMİZİN YENİ YÖNETİM KADROSU
Şirketimizin 2010 yılı Hissedarlar Olağan Genel Kurul
Toplantısında belirlenen TUSAŞ Yeni Yönetim Kurulu
Üyeleri ve görev dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Yönetim Kurulu Başkanı: M. Yalçın KAYA
Yönetim Kurulu Üyeleri:
Sedat GÜLDOĞAN
Özden B. ARGÜZ
Namık Kemal ÇALIŞKAN
Yeşim COŞAR
Hamdi TOPÇU
Orhan AYDIN
Denetim Kurulu Üyeleri:
Mehmet GÜL
Levent ŞENEL
Raşit Uğur KAYLAN
BAŞARILI PERSONELİMİZ
Şirketimiz Bilişim Hizmetleri
Müdürlüğü çalışanlarından Sertel
Ünsal, 35’e yakın online sınavdan
başarıyla geçerek toplamda dünyada
sadece 100 kişide bulunan Java
Black Belt sertifikasını Türkiye’den
en yüksek puan ile almaya hak
kazanmıştır.
2004 yılında IBM ve SUN gibi
dünya çapında tanınmış firmalara
Java eğitimi veren bir şirket
tarafından kurulmuş olan Java Black
Belt sitesi, tüm dünyadaki
öğrencilere Java eğitimi vererek
onların seviyelerini ölçmeyi
hedefleyen ücretsiz bir sertifika
programıdır. Java Black Belt sitesinin
arkasında Java konusunda dünyanın
kabul ettiği eğitmen ve kurucularla
birlikte “Sun Java Champion”
yarışmalarında derece yapmış kişiler
bulunmaktadır. Bunların dışında ise
dünyanın her yerinden 100.000’e
yakın resmi üyesi ve milyonlarca
ziyaretçisi bulunmaktadır.
Çalışma arkadaşımızı tebrik
ediyor, başarılarının devamını
diliyoruz.
Sertel ÜNSAL:
2003 yılında Başkent
Üniversitesi Bilgisayar
Mühendisliği bölümünden
mezun olan Sertel Ünsal,
Azerbaycan Maliye
Bakanlığı’nda VEDOP projesi kapsamında bir yıl
yazılımcı olarak çalışmış, Türkiye’ye döndükten
sonra Teknokur Bilgisayar Sistemleri'ni kurup iki yıl
burada hizmet vermiştir. 2009 yılında TOBB
Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi’nde “Değişiklik
Yönetim Sistemleri” üzerine tezini vererek, yüksek
lisans eğitimini tamamlamıştır. Sertel Ünsal, son beş
yıldır Şirketimiz Bilişim Hizmetleri Müdürlüğü’nde
görev yapmaktadır.
33
Personelimizden
BAŞARILARLA DOLU 27 YIL
Türkiye’nin havacılık ve uzay
merkezi konumunda olan
Şirketimizin kuruluşunun 27’nci
yıldönümü; 25 Haziran 2011
tarihinde çalışanlarımız ve
yakınlarının katılımıyla Sosyal
Konutlar Piknik Alanında yapılan
şenliklerle kutlandı. Kutlamalarda
Savunma Sanayii Müsteşarı Murad
Bayar da bizleri yalnız
bırakmayarak, bizlere olan inanç ve
desteğini bir kez daha hissettirdi.
Kutlama programı kapsamında
fabrikamızdaki üretim hatlarını
gezen misafirlerimiz, Türk Hava
Kurumu’nun Paraşütle Atlama,
Model Uçak, Motorlu Yamaç
Paraşütü gösterilerinin ardından, Ali
İsmet Öztürk’ün efsane “Mor
Menekşe”si ile nefes kesen akrobasi
gösterisini de izleme şansı buldu.
Ali İsmet ÖZTÜRK
kimdir?
1964 İstanbul
doğumlu Ali İsmet
Öztürk; Akrobasi
Pilotu, Ultralight
Pilotu, Helikopter ve
Uçak Bakım Teknisyeni
olup 23 yıldır uçmaktadır.
Türkiye'nin ilk lisanslı
ultralight pilotlarındandır. 1986 yılında helikopter pilotu olmuş
1987-1988 yıllarında ülkeler arası helikopter ticareti ile
uğraşmıştır. 1988'de ilk hava akrobasisi tecrübesini yaşadı ve
çok korkutucu buldu!
Aynı yıl sabit kanat pilotu oldu, Almanya ve ABD'de "Aircraft
System Maintenance" konusunda eğitim aldı ve test pilotu oldu.
Ticari helikopter ve uçak pilot lisanslarına, aletli uçuş, öğretmen
ve çok motorlu tip intibak sertifikalarına ilave olarak helikopteruçak bakım teknisyeni lisanslarına sahip çok az kişiden biri oldu.
1992'de akrobasi uçuşlarına yeniden başladı ve ilk akrobasi
uçağını aldı. Ancak zaman ve maddi imkansızlıklar sebebiyle
akrobasiye devam edemedi.
1990-1998 yılları arasında helikopter ve uçak test pilotu
olarak uçuşlarına devam etti. 50'den fazla değişik hava aracı
tipinde test uçuşları yaptı.
Hava film ve fotoğrafçılığı konusunda aranan helikopter
pilotlarından biri haline geldi. Birçok ülkede hava film ve fotoğraf
çekimleri gerçekleştirdi. Ülkemizde çekilen yüzlerce tanıtım ve
uzun metrajlı filmlerin hava görüntülerinin çekimlerinde pilot
olarak uçtu.
Fotoğraflar: TAFOT - Onur Esenlik
34
Öztürk, yaptığı inanılması güç
hareketler, gerçekleştirdiği
manevralar ile yer çekimine karşı
koyduğu gösteri ile izleyicileri
büyüledi ve yere indiğinde büyük
sevgi ve gururla karşılandı.
Başka bir gurur kaynağı olan
TUSAŞ’lı olmayı uzun yıllardır
yaşayan; 25, 20 ve 15’inci hizmet
yılını tamamlamış çalışanlarımıza
ödülleri, yapılan törenle takdim
edildi. Bu yıl Şirketimizde 25. yılını
kutlayan İmalat Mühendisliği ve
İmalat Teknolojileri Grup Müdürü
Naki Polat, personelimiz adına
yaptığı konuşmasında;
1999'da
akrobasiye yeniden
başladı. Helikopter ve
uçak ile havadan
yapılan canlı yayın
sistemlerini kurdu.
Ülkemizdeki bu ilk,
büyük ilgi gördü ve
birçok TV şirketine
gece-gündüz havadan canlı yayın hizmeti verdi.
2000 yılında havacılık kariyerinde büyük bir değişiklik yaptı.
Her şeyi bir tarafa bıraktı ve sadece akrobasi uçuşları ile devam
etmeye karar verdi.
Kendini bu işe adadı ve bunu bir yaşam şekli olarak
kabullendi. Sadece 2000 yılında yaptığı akrobasi uçuş sortisi
449'dur. Aynı yıl ilk akrobasi gösterisini gerçekleştirdiğinde Türk
halkının çok büyük ilgisini çekti, medyanın ilgi odağı oldu.
2003'te efsanevi Mor Menekşe akrobasi uçağının yapımına
başladı. Bütün bilgi ve becerisini kullanarak bu akrobasi uçağının
gelişmesini sağladı. Aynı yıl Türk sponsor bulamamasına rağmen
Avrupalı sponsorların dikkatini çekti.
2004 senesinde İngiliz GA Buyer havacılık dergisinin ana
sponsorluğunda Avrupa'daki Airshow'larda uçmaya başladı.
İngiliz Sivil Havacılık Otoritesi'nin imtihanını kazanarak tüm
dünyada geçerli olan "Display Authorisation" belgesini en üst
kategoride aldı. Bu yetki sayesinde, milletlerarası gösterilerde
akrobasi uçuş hakkını kazandı. IDEF 2009’da ve Türkiye Hava
Gösterisi 2011’de TUSAŞ sponsorluğunda gerçekleştirdiği
akrobasi uçuşları da Türk ve yabancı izleyiciler tarafından büyük
ilgi ile izlendi.
Personelimizden
“Hedeflerimizi, bina, teçhizat ve her
türlü teknolojik yatırımlar yaparak
değil, ancak biz tutkulu, fedakar,
çalışkan, yeniliklere açık ve
havacılığa gönül vermiş TUSAŞ
çalışanları, yani TUSAŞ Ailesi
sayesinde gerçekleştireceğimize
inancım tamdır” sözleriyle, TUSAŞ’lı
olmaktan duyduğumuz mutluluğu
bir kez daha dile getirdi.
Şirketimiz personelinden Onur
Keskinler ve Grup Stance’in
dinleyenlere eğlenceli dakikalar
yaşatan konserlerinin ardından
Genel Müdürümüz Muharrem
Dörtkaşlı sahnede yerini alarak, bir
konuşma yaptı. Dörtkaşlı
konuşmasında, Şirketimizin önemli
işler başardığını ifade ederek, “Bu
yaptığımız işler aile geçindirmenin
ötesinde memleket için yapılan
önemli işlerdir. Dolayısıyla,
Şirketiniz ve kendiniz ile ne kadar
gurur duysanız azdır.
Unutulmamalıdır ki; Milletimiz
bizden çok daha büyük işler
bekliyor, onları da başarıyla
gerçekleştireceğimize inanıyorum.”
dedi.
Konuşmanın ardından sahne
alan Erol Evgin sevilen şarkıları ile
dinleyicilerinin gönlünde bir kez
daha taht kurdu. Konserin bitiminde
gerçekleşen rengarenk havai fişek
gösterisi ile kutlamalar son buldu.
Şirketimizin daha nice mutlu
yıllara ulaşması dileğiyle
kuruluşumuzun 27’nci yılını
kutluyor, başarılarla dolu yıllar
diliyoruz.
35
Personelimizden
ACI KAYBIMIZ
Şirketimizde 17 Nisan 1989 tarihinde işe başlayan ve Yapısal Montaj Müdürlüğü’nde
Teknisyen olarak görev yapmakta olan çok değerli arkadaşımız Muhteşar Keçili’yi 23
Nisan 2011 tarihinde geçirdiği kalp krizi nedeniyle kaybettik. Keçili’nin cenazesi aynı
gün, çalışma arkadaşlarının ve yakınlarının katılımıyla Afyon’da toprağa verildi.
TUSAŞ ailesi olarak değerli çalışma arkadaşımıza Allah’tan rahmet, ailesine başsağlığı
ve sabır diliyoruz.
TYGD’DEN KÖY OKULLARINA YARDIM
Soldan Sağa (Ayaktakiler):
Kemal Peker, Atilla Özdemir, Fazlı Çetin, Selen Yılmaz, Bican Çelik, İsmail Yavuz, Burak Ulukartal, Enhar Ulusoy, Atalay Yılmaz, Adil Baykurt
Soldan Sağa (Oturanlar):
Tuna Kafadar, Canan Kahraman, Alev Bade Doğru, Özlem Armutçuoğlu, Aslıhan Ersan Karaca, Hande Erdem, Ayşen Çakır
Bilindiği üzere TUSAŞ Yönetim
Geliştirme Derneği’nin (TYGD) üç
yıldır gelenekselleşen “Köy
Okullarına Yardım Kampanyası”, bu
yıl da ihtiyacı olan okullara, kitap,
kırtasiye, bilgisayar, kıyafet v.b.
TÜRK FUTBOLU’NUN EFSANE YILDIZI TESİSLERİMİZİ ZİYARET ETTİ
Türk futbolunun ve
Fenerbahçe’nin efsane
yıldızlarından, spor yorumcusu ve
teknik direktör Rıdvan Dilmen, 21
Haziran 2011 tarihinde TYGD ve
TUSAŞ’lı Fenerbahçeliler Birliği’nin
ev sahipliğinde Şirketimizi ziyaret
etmiştir.
Mesai sonrası TUSAŞ
Misafirhanesi’nde “Futbol ve Türk
Sporu” konulu bir söyleşide
çalışanlarımız ve aileleriyle bir araya
gelen Rıdvan Dilmen, TUSAŞ’ı
36
ziyaret etmekten onur duyduğunu
belirtmiş; TUSAŞ Spor Kulübü ve
futbol takımlarının da katılımıyla
yapılacak çeşitli etkinlikler için, bazı
eski futbolcu arkadaşlarıyla beraber
de Şirketimizi tekrar ziyarette
bulunmaktan mutluluk duyacağını
ifade etmiştir.
Etkinlik sırasında Şirketimiz ile
ilgili bir brifing alan ve tesislerimizi
gezen Dilmen, yapılan
çalışmalardan çok etkilendiğini dile
getirmiştir.
malzemeler dağıtılarak başarıyla
sonlandırılmıştır.
10 Ocak-25 Şubat 2011 tarihleri
arasında, başta Genel Müdür’ümüz
Muharrem Dörtkaşlı olmak üzere,
tüm çalışanlarımız gönülden destek
vererek; gerek malzeme, gerekse
maddi destek sağlamışlardır. TYGD
Köy Okullarına Yardım
Kampanyası’nda emeği geçen,
yardımlarını ve desteğini
esirgemeyen çalışanlarımız 30
Haziran 2011 tarihinde Şirketimiz
tesisleri Havuzlu Bahçe’de bir öğle
yemeğinde buluşmuş ve emeği
geçen arkadaşlarımıza TYGD
Başkanı ve Uçuş İşlemleri Müdürü
Atilla Özdemir, plaket takdim
etmiştir.
İlgi ve desteğini esirgemeyen
tüm çalışanlarımıza teşekkür
ediyoruz.
Personelimizden
TUSAŞ 8. BOWLING TURNUVASI YAPILDI
Her yıl
çalışanlarımız
arasında
yapılan
Bowling
Turnuvası’nın
8’incisi, 13
Mayıs 2011
tarihinde Bilkent Rollhouse’da
gerçekleştirilmiştir. 23 takım ve
toplamda 92 kişinin katıldığı
turnuva oldukça çekişmeli geçmiş;
ŞAMPİYON TAKIM
AYAK TAKIMI
FATMA SÜTÇÜ
NECATİ TINAZ
ORKUN ALEMDAROĞLU
KAAN AY
TOPLAM
133
137
136
143
549
“Hürkuş” adlı takım üçüncü, “Zero
Tolerance” adlı takım ikinci ve
“Ayak Takımı” ise şampiyon
olmuştur.
Turnuvada bayan oyunculardan
en yüksek puanı 155 puanla Nilay
Özgürler, erkek oyunculardan en
yüksek puanı ise 217 puanla Murat
Özer almışlardır. Arkadaşlarımızı
kutluyor, keyifli vakit geçirdiklerini
umuyor, başarılarının devamını
diliyoruz.
İKİNCİ TAKIM
ZERO TOLERANCE
YILMAZ KOÇ
HASAN BASRİ ŞİMŞEK
SERHAT GÜMÜŞ
GÜL GÜMÜŞ
TOPLAM
146
145
156
99
546
ÜÇÜNCÜ TAKIM
HÜRKUŞ
MURAT ÖZER
BEKİR SEMERCİ
ÇAĞLAR USLU
NİLAY ÖZGÜRLER
TOPLAM
168
107
122
116
513
TUSAŞ 13. HAVALI SİLAHLAR ATIŞ TURNUVASI SONUÇLANDI
13. TUSAŞ HAVALI SİLAHLAR MÜSABAKASI FİNAL ATIŞ DERECELERİ
ERKEKLER
1.TİMUR GÜVENÇ
2.MEDET DURAN
3.SERKAN NİZAM
TABANCA PUAN
(J5011)
192
(G0221)
183
(J3200)
178
BAYANLAR
TABANCA PUAN
1.ÖZLEM ARMUTÇUOĞLU (J1502)
141
2.YASEMİN DALGIRAN
(J1044)
131
3.ELİF SAYGI
(J3220)
124
ERKEKLER
1.SERKAN NİZAM
2.ŞÜKRÜ BAYRAMOĞLU
3.ERDİNÇ BALABAN
TÜFEK
(J3200)
(F0041)
(J4121)
PUAN
174
158
150
BAYANLAR
1.GÖKÇİN BAŞTİMUR
2.ASENA ARSLAN
3.ÖZLEM GÜLTEKİN
TÜFEK
(J1113)
(H1110)
(H1140)
PUAN
139
121
119
TUSAŞ 13. Havalı Silahlar Atış
Müsabakası, tesislerimizde bulunan
Havalı Silahlar Atış Poligonu’nda 6
Nisan-23 Haziran 2011 tarihleri
arasında gerçekleştirilmiştir.
Bayanlar ve erkekler
kategorilerinde gerçekleştirilen
müsabakalarda bayanlar tabanca
atışlarında 33, bayanlar tüfek
atışlarında 36, erkekler tabanca
atışlarında 117 ve erkekler tüfek
atışlarında 139 çalışanımız
yarışmışlardır.
Müsabakalarda dereceye giren
arkadaşlarımıza madalyaları 1
Temmuz 2011 tarihinde yapılan
Yönetim Toplantısı’nda Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı
tarafından takdim edilmiştir.
Dereceye giren arkadaşlarımızı
kutluyor, başarılarının devamını
diliyoruz.
37
Personelimizden
FUTBOL TAKIMIMIZIN BÜYÜK BAŞARISI
Tamamı TUSAŞ personelinden
oluşan futbol takımımız, 2010-2011
Ankara 2. Amatör Futbol
Sezonu’nda, Grubu’nda oynadığı 12
müsabakada 10 galibiyet, iki
mağlubiyet alarak ligin şampiyonu
oldu.
Karşılaşmalarda rakip filelere 60
gol atan, kendi filelerinde 18 gol
görüp +50 averaj ve 30 puanla ligi
şampiyon olarak tamamlayan
takımımız 2011-2012 Futbol
Sezonu’nda Ankara 1. Amatör
Küme’de mücadele etme hakkını
kazandı.
Şampiyon takımımızı kutluyor,
tüm takımlarımızın başarılarının
BASKETBOL TAKIMIMIZ ANKARA İKİNCİSİ OLDU
Ankara Büyük
Erkekler Basketbol
Ligi’nde 32 takımın
katıldığı 20102011 sezonu
maçlarına ilk
defa katılan ve
tamamı Şirketimiz
çalışanlarından
oluşan basketbol
takımımız, averajla Ankara ikincisi
oldu. Lig sonunda takımımızdan
Spor Koordinatörü Arda Zorba
“Altın Karma”ya, Uzay Sistemleri ve
Teknolojileri Müdürlüğü çalışanımız
Deniz Ulu ise “Gümüş Karma”ya
seçildi.
Bu başarılarından ötürü
arkadaşlarımızı ve basketbol
takımımızı kutluyoruz.
DÜZELTME
SSM 25’İNCİ KURULUŞ YILDÖNÜMÜ SPOR KARŞILAŞMALARI
Bir önceki sayımızda yayınlanan “SSM 25’inci Kuruluş Yıldönümü Spor Karşılaşmaları” başlıklı haberde
Masa Tenisi kategorisinde derece alan sporculara ilişkin bilgi verilmemiş, ayrıca Basketbol Turnuvası’na
ilişkin skorlar hatalı yayınlanmıştır. Bu aksamadan dolayı özür diliyor, aşağıda SSM 25’inci Kuruluş
Yıldönümü etkinlikleri çerçevesinde gerçekleştirilen Masa Tenisi ve Basketbol Turnuvaları sonuçlarını
yayınlıyoruz. Masa Tenisi ve Basketbol Turnuvaları kapsamında Şirketimiz ikincilik kupasını almaya hak
kazanmıştır. Sporcularımızı kutluyor, başarılarının devamını diliyoruz.
Masa Tenisi Turnuvası Sonuçları:
1’incilik Kupası - ASELSAN
2’ncilik Kupası - TUSAŞ
3’üncülük Kupası - ROKETSAN
38
Basketbol Turnuvası Sonuçları:
1’incilik Kupası - ROKETSAN
2’ncilik Kupası - TUSAŞ
3’üncülük Kupası - ASELSAN
Personelimizden
TUSAŞ TÜRK SANAT MÜZİĞİ KOROSU’NDAN MUHTEŞEM KONSER
Türk Sanat Müziği’ni
doğru öğrenmeyi ve icra
etmeyi amaçlayan
TUSAŞ çalışanları
tarafından 2009 yılında
kurulan ve bu yıl 4 Ekim
2010’da çalışmalarına
başlayan, Şefliğini TRT Kanun
Sanatçısı Tahir Aydoğdu’nun yaptığı
TUSAŞ Türk Sanat Müziği Koromuz,
18 Haziran 2011 Cumartesi günü
ODTÜ Kültür Kongre Merkezi’nde
başarılı bir konser gerçekleştirerek,
tüm izleyenler tarafından büyük
beğeni kazanmıştır.
Türk Sanat Müziği’nin seçkin
eserlerinden örneklerin sunulduğu
konser, dinleyenlere adeta bir
müzik şöleni yaşatmıştır. Konsere,
Yönetim Kurulu Başkanımız Yalçın
Kaya da solo bir parça ile iştirak
ederek, koroya olan desteklerini
göstermiştir.
Ayrıca Şirketimiz Genel
Sekreterlik personelinden Hande
Erdem ve ODTÜ Eşli Danslar
Topluluğu’ndan Deniz Akın’ın
yaptığı dans gösterileri de beğeni
kazanmış ve konsere renk katmıştır.
Mesai saatleri dışında, büyük
özveriyle çalışarak toplulukta görev
alan çalışma arkadaşlarımızı
kutluyor, nice başarılı konserler
gerçekleştirmelerini diliyoruz.
Halk müziğinde
sahip olduğumuz
değerlere bağlı
kalarak, ezgilerimizin
yozlaşmasına izin
vermeden ve aslına
uygun çalınıp söylenmesi
ilkesi ile 14 Ekim 2008 tarihinde
çalışmalarına başlayan TUSAŞ
Türk Halk Müziği Topluluğu, bu
yıl 2 Temmuz 2011, Cumartesi
günü ODTÜ Kültür Kongre
Merkezi, Kemal Kurdaş Salonu’nda
başarılı bir konser
gerçekleştirerek, tüm izleyenler
tarafından büyük beğeni
kazanmıştır.
Türk Halk Müziği’nin seçkin
örneklerinin sunulduğu ve Türk
Halk Danslarıyla da süslenen
konser, dinleyenlere adeta bir
müzik ve dans şöleni yaşatmıştır.
Mesai saatleri dışında, büyük
özveriyle çalışarak toplulukta
görev alan çalışma arkadaşlarımızı
kutluyor, nice başarılı konserler
gerçekleştirmelerini diliyoruz.
TUSAŞ TÜRK HALK MÜZİĞİ TOPLULUĞU KONSERİ GERÇEKLEŞTİ
39
Personelimizden
ATAMALAR
Ocak 2011’de:
Feza Coşkun, Stratejik Planlama ve Endüstriyel İşbirliği Başkanlığı’na bağlı “Fiyatlandırma Şefi” kadrosuna,
Arzu Duman, Mali İşler Başkanlığı’na bağlı “Envanter Muhasebesi Lideri” kadrosuna,
Devrim Korkmaz, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “TİHA Hava Aracı Yazılım Lideri” kadrosuna,
Alper Özcan, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Program Yöneticisi” kadrosuna,
Şubat 2011’de:
Ziya Çiftçi, Entegre Helikopter Grup Başkanlığı’na bağlı “Atak Ürün Şefi” kadrosuna,
Yiğit Can, Entegre Helikopter Grup Başkanlığı’na bağlı “Geliştirme Yazılımları Lideri” kadrosuna,
Orhan Kapancık, Entegre Helikopter Grup Başkanlığı’na bağlı “Aviyonik Sistem Doğrulama Lideri” kadrosuna,
Ö. Remzi Özcan, Entegre Helikopter Grup Başkanlığı’na bağlı “Aviyonik Entegrasyon Lideri” kadrosuna,
Mart 2011’de:
Erol Oğuz, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “Aviyonik Entegrasyon Şefi” kadrosuna,
Sema Yelda Kovuk, Teknik Hizmetler Başkanlığı’na bağlı “Entegre Sistemler Muayene (4) Şefi” kadrosuna,
Bülent Çakmak, Üretim Başkanlığı’na bağlı “Takım İmalatı İşlem Merkezi Şefi” kadrosuna,
Cahit Kemal Eren, Teknik Hizmetler Başkanlığı’na bağlı “Uçak ve Helikopter Programları Yardımcı Sanayi Lideri”
kadrosuna,
Murat Ender Balçık, Teknik Hizmetler Başkanlığı’na bağlı “Yapısal ve Uydu Programları Yardımcı Sanayi Lideri”
kadrosuna,
Nisan 2011’de:
Serdar Çora, Uçuş ve Uçuş Testleri Başkanlığı’na bağlı “Uçuş Test ve Değerlendirme Şefi” kadrosuna,
Barış Turaçlı, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Sikorsky Montajları Şefi” kadrosuna,
Olcay Şenel, İnsan Kaynakları Başkanlığı’na bağlı “Teknik Eğitim Lideri” kadrosuna,
Erdem Dağdelenler, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “Erciyes Aviyonik Sistemler Lideri” kadrosuna,
Emre Erdinç, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “TİHA Hava Aracı Aviyonik Sistemler Lideri” kadrosuna,
Erol Serkan Arslan, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Üretim Planlama (2) Lideri” kadrosuna,
Melik Seviş, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Üretim Planlama (3) Lideri” kadrosuna,
Tunç Koç, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Kompozit Montaj (3) Montaj Lideri” kadrosuna,
M.Levent Teğmen, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Program Yöneticisi” kadrosuna,
Pelin Sema Koyuncu, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “Program Yöneticisi” kadrosuna,
Mayıs 2011’de:
Taner Yaldız, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Uzay Sistemleri Veri Kotarma Teknolojileri Şefi”
kadrosuna,
Barış Kayayurt, Entegre Uçak Grup Başkanlığı’na bağlı “TİHA Yer Kontrol Yazılım” kadrosuna atanmıştır.
Haziran 2011’de:
Emre Yavuzoğlu, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Göktürk-1 Projesi Teknik Yönetimi Şefi” kadrosuna,
Gizem Karslı, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Göktürk-2 Projesi Teknik Yönetimi Şefi” kadrosuna,
Mehmet Atilla Tüz, Yapısal ve Uydu Grup Başkanlığı’na bağlı “Uzay Sistemleri Yapı ve Mekanizma Teknolojileri
Şefi” kadrosuna atanmıştır.
Kendilerine yeni görevlerinde başarılar dileriz.
PERSONEL İSTATİSTİKLERİ
CİNSİYET
MEDENİ HALİ
YAŞ ORTALAMASI
EĞİTİM DÜZEYİ
YABANCI DİL SEVİYESİ*
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
kadın
erkek
563
3330
%14,46 %85,54
Haziran 2011
sonu itibarı ile
evli
2651
%68,10
bekar
1242
%31,90
-29
30-39
1313
1293
%33,73 %33,21
40+
1287
%33,06
ilköğretim lise/eml
126
1252
%3
%32
TUSAŞ’ta çalışan toplam personel sayısı: 3893
TUSAŞ’ta çalışan toplam mühendis sayısı:1539
myo
534
%14
üniv.
1981
%51
orta
iyi
mükemmel TOPLAM
169
794
485
3893
%11,67 %54,83 %33,49
teknik personel sayısı: 2980
idari personel sayısı: 913
* Yabancı Dil Seviyesi istatistikleri, mesleki açıdan dil bilmesi zorunlu olan personel sayısı üzerinden hesaplanmıştır.
40
Personelimizden
YILLAR GEÇTİKÇE...
Ocak-Haziran 2011 itibariyle yirmibeşinci, yirminci, onbeşinci, onuncu ve beşinci yılını dolduran
arkadaşlarımızı kutlar, başarılarının devamını dileriz.
25. YILINI DOLDURAN PERSONEL:
Yavuz Güleç, Atagan Çuğaş, Ali Kadir, Ahmet Kocabunar, Kemal
Atalay, Hasan Sarıdoğan, Yüksel Aykul, Nizam Şengül, Hüseyin Gürbüz,
Mustafa Bakır, Murat Şevik, Beşir Güney, Ramazan Denizer, Atila
Haşlaman, Halil Benzer, Sibel Masatcıoğlu, Şaban Özdemir, Osman Çek,
Fatih Kenan Temiz, Mehmet Asım Kazancı, Mustafa Yılmaz, Ozan Koç,
Sabit Bülent Dönertaş, Abdullah Naki Polat, Emine Küşüm.
25. YILINI DOLDURAN PERSONEL
Fehmi Sezgin, Turhan Fevzi Tunalı, Ercan Özkan, Yunus Emre
Selek, Ercüment Saraçoğlu, Mehmet Ali Şendağ, Muharrem Erdoğan,
Halide Koç, Zekiye Günad, Ahmet İplikcioğlu, Bülent İlgen, Cihan Cenk
Şenoyar, İsmail Serdar Kuzucu, Habil Sarıoğlu, İbrahim Erer, Mehmet
Kürşat Özgen, Seyit Ahmet Eser, Nurettin Doğankaya, Kılıç Ali Temiz,
Gülsen Bayramusta, Fatih Yıldırım, Satı Altundal, Aylin Sürüm, Bekir
Akkaya, Erol Yılmaz, Murat Atik, Cevdet Sözbir, Mehmet Çiftçi, Necmi
Kara, Vehbi Yıldırım, Hakan Çaykara, Ferhat Şahan, Hülya Demirci,
Cemil Türk, Halit Türkmen, Adem Polat, Sıtkı Can Keskin, Yeşim Neftçi,
Sefer Çakır, Yaşar Ünal, Arif Yılmaz, Adnan Sürer, Reyhan Güven,
Hafize Bilge Portakal, Şükrü Ufuk Duruer, Meltem Bal, Erkan Bağalalı,
Mehmet Koç, Ahmet Boran, Murat Uyanık, Hasan Murat Aldoğan, Bekir
Tekinay Avanus, Ahmet Çimenlik, Zeki Doğan, Emel Halime Çengel,
Adnan Derya, Ali Mete Türker, Rıfat Taş, Zeynep Gülnar Köklü, Taner
Yönel, Hüseyin Yavuz, Muhterem Söylemez, Müslüm Çakır, Sonay
Karaoğlan, Yusuf Çıloğlu, Erhan Aybars.
Burhan Tanyeri, Musa Arıtürk, Nurettin Canlı, Hasan Tanrıverdi,
Şenol Sergen, Murat Önal, Tuğrul Alp Ünal, İlhan Polat, Erkan Turhan,
Vedat Özcan, İsmet Karakelle, Osman Özdemir, Erdem Abacı, Metin
Duran, Şahin Sevil, İsmail Eskimez, Erdoğan Tokat, İsmail Yılmaz,
Mükerrem İmrenk, Üzeyir Eroğlu, Üçler Ürün, Levent Çataloğlu, Serpil
Altunbudak, Murat Oğuzman, Erhan Çelebi, Ümit Halil Vural, Ahmet
Karakoç, Adem Kumcu, Soner Tuncer.
41
Personelimizden
Ömer Günhan, Ahmet Yıldırım, Hasan Hüseyin Kayan, Hacı Bayram
Karslı, Oktay Güneği, İlke Dikici, Orhan Karakuş, Özgür Uğur Ayhan,
Nezaket Güneri, Mustafa Şentürk, Özden Kocaman, Galip Ünal
Zeybekoğlu, Şenol Aynacıoğlu, Tolga Coşkunfırat, Leyla Yalçın, Yavuz
Kara, Muharrem Özen, Yener Çetin, Sabit Özcan, Ertuğrul Eceral, Emin
Karabacakoğlu.
Metin Mermerkaya, Serpil Atmaca, Senem Konak, Adnan Biçer,
Yasin Akkuş, Orhan Arslan, Fatih Durukan, Eray Karakoç, Muttalip
Orun, Murat Kurt, Mustafa Uçak, Erkan Aslan, Engin Gürer, Satılmış
Akpınar, Harun Üstün, Enver Doğan, Mahmut Dağeri, Murat Pehlivanlı,
Duygu Güven, Gülçin Yavaş, Fatih Boran, Mehmet Karahan, Arzu
Karakurt, Zafer Yener Cehiz, Yiğit Özar, Gökhan Şahin, Ümit Mete,
Tolga Murat Güçyetmez, Mikail Bezci, Ahmet Aymaya, İbrahim Gür,
Cesur Şahan, İlker Işık, Serdar Ulutaş, Mehmet Bostancı, Barış Bircan,
Gülden Özgürlük Akman, Güray Koçer, Uğur Altındal, Hüseyin Budak,
Halil Dolğun, Salih Erol Ergünsel, Ayşegül Cilvez, Burak Ay, Ali
Türksoy, İbrahim Kutluhan, Basri Öziş, Binnaz Yeşim Kansu, Harun
Koçyiğit, Umut Yılmaz Çimen, Hilmi Cavlı, Hüseyin Çanakpınar,
Mehmet Çelik, Uğur Alagöz, Eren Gülcen, Haldun Aktuna, Seyhan
Ünlü, Mesut Talha Güven, Ramazan Kabak, Tahir Korhan Türkay,
Hüseyin Ediz, Baytun Nevzat Ustabaşı, Ferdi Yürükcü, Hasan Kartal,
Kenan Kızılışık, Arif Demir, Doğan Balçık, Ragıp Yanbay, Erol Aktay,
Mustafa Özkan, Ersen Koç, Sinan Ercan, Ferhat Tepe, Veli Türkan,
Şener Bektan, Çetin Göktaş, Bircan Kubilay, Metin Ahmet Aksoy, Çetin
Atar, Mahir Arslan, Gazi Bölükbaşı, Emrah Özütürk, Emre Kınacı,
Ceyhun Bilgin, Mehmet Evin, Ata Engin Uysal, Halil İbrahim Avcı,
Çağlar Öztürk, Erdem Durmuş, Serhat Yiğit, Görkem Pınar Yılmaz,
Hakan İşçi, Meriç Goner, Fırat Barlas, Mehmet Bayraktar, Bora Vural,
42
Murat Ender Balçık, Arif Emre Akın, Emre Kaan Memiş, Faruk Oğuz,
Ahmet Hasan Karaalp, Emel Er, Mikail Günaydın, Murat Kazan, Volkan
Güner, Barış Özkaya, Umut Karayel, Gökhan Çoban, Tamer Taştan,
Barış Özcan, Ahmet Dalkılınç, Mustafa Yavuz, Uygar Taşkıran,
Ayşegül Karaalp, Tuğrul Şener Saygılı, Orhan Özmen, Alaattin Yalçın,
Ali Tolga Tolon, Yeşim Başol, Bahadır Göçmen, Ümüt Seçer, Fatma
Cihan, Bekir Börekci, Mehmet Ali Atçeken, Ferhat Sonat, Miray Cansev
Koyuncu, Engin İnan, Barış Serkan Taşan, Raşit Çilsal, Gökçin
Ataman, Barış Turaçlı, Şükrü Güray Ünver, Hüsnü Emek Akgezer,
Şaban Gümüş, Muhsin Yanak, Bedrettin Kara, Ömer Arslan, Onur
Kemal Alkan, Barış Divleli, Gürkan Çetin, Halil Alparslan, Emre Fidan,
Harun Karademir, Salih Adanur, Mete Eser, Görkem Üner, Tolga Atcı,
Volkan Haskılıç, Erhan Topal, Nuri Hasdemir, Mustafa Sert, Hande
Erdem, Güliz Taşar, Derya Kılıç, İsmail Yavuz Belikırık, Oğuz
Karsavuran, Abdullah Döndü, Uysal Deveci, Özkan Erçel, Ahmet
Atasoy, Tuğrul Yazıharman, Semih Böke, İlker Manav, Selin Masat,
Hakan Eser, Gökhan Yurdabakan, İlhan Özkan, Erol Serkan Arslan,
Mustafa Burak Atak, Emre Yanardağ, Bora Şengül, Serdar Taşbilek,
Alaattin Ezgin, Aygül Işık, Serhat Köçmen, Mine Alemdaroğlu Tem,
Serkan Özen, Fatih Ercan, Alper Özcan, Mustafa Bahtiyar, Burak
Durmaz, Pınar Sevcan Gürhan, Mustafa Özgür Aydoğan, Bilal Şahin
Kaya, Gökhan Torbalı, Müştak Burak Mutlu, Şenol Topaç, Burak
Doğan, Gülhan Aydın.
Havacılık Tarihi Köşesi
Yazan:
İsmail YAVUZ
Uçak Mekanik Öğretmeni
TUSAŞ Eğitim Merkezi
NURİ DEMİRAĞ TAYYARE FABRİKASI (1936-1943)
‘‘Mademki bir millet
tayyaresiz yaşayamaz,
öyleyse bu yaşama vasıtasını
başkalarının lütfundan
beklememeliyiz.
Ben bu uçakların fabrikasını
yapmaya talibim.’’
Dergimizin bu sayısında Türk
sivil havacılık sanayimizde çok
önemli bir yeri olan Nuri Demirağ
Uçak Fabrikalarını inceleyeceğiz.
Aslında kronolojik sırası ile
işlemekte olduğum ‘Türkiye Uçak
İmalat Tarihi’nde bu ayki sıramız
Eskişehir Tayyare Fabrikası idi.
Fakat Türk Havacılığının mütevazı
kişisi Sayın Mehmet Kum Beyi, 16
Haziran 2011’de ne yazık ki
kaybettik. Bu saygıdeğer kişi anısına
akışımızı değiştirerek sizlere kalpleri
devamlı Türk Havacılığın gelişmesi
için atmış iki insanı Mehmet Kum ve
Nuri Demirağ ile Uçak Fabrikalarını
sunacağım.
Öncelikle Atatürk tarafından
verilen Demirağ soyadının nereden
geldiğini ve neden uçak yapmak
isteğini anlamamız için Nuri
Demirağ’ın birkaç kitaba sığmayan
hayatını özetlemeye çalıştım.
Nuri Demirağ, (1886-13 Kasım
1957)1 Sivas'ın Divriği kasabasında
doğmuş, kasabanın eşrafından
Mühürdarzade Ömer Bey'in
oğludur, annesinin adı Ayşe
Hanımdır. Rüştiye tahsilini
memleketinde yapmış ve aynı
rüştiyeye muallim tayin edilmiştir.
Ziraat Bankasının açtığı bir
müsabaka imtihanını kazanarak, bu
bankanın önce Kangal, sonra
Koçkiri şubelerinde çalışmıştır.
Maliye Bakanlığının açtığı bir
imtihanı da kazanarak,
bankacılıktan maliye hizmetine
geçmiş, İstanbul'a gelerek
Maliye'nin her kademesinde seçkin
bir memur olarak çalışmıştır. 19181919 arasında 33 yaşlarında iken
Maliye Müfettişi olmuştur. Divriği ile
alakasını kesmeyerek, İstanbul'da
Beşiktaş'a yerleşmiştir. Müstemleke
döneminde Osmanlı devletini
yönetenlerin acizliğine
dayanamayarak memurluktan istifa
eder. Kendi kaydına göre 56 altın
(252 kâğıt lira) birikmiş parası ile
sigara kağıtçılığına başlamış ve
"Türk Zaferi" adını verdiği bir sigara
kağıdı çıkarmıştır. O acı ve karanlık
günlerde " Türk Zaferi Sigara
Kâğıdı" fevkalade rağbet görmüş, o
zamanki soyadı ile Mühürdarzade
Nuri Bey'e hayli para kazandırmış,
252 lirası üç sene içinde 84000 lira
olmuştur.
Cumhuriyet dönemi
başladığında devlet işlerini
bildiğinden kardeşi Naci Demirağ
ile birlikte Türkiye Demiryolları ve
şoseleri ile başladığı büyük imar
işini benimseyerek, devlete en
uygun tekliflerle müteahhitlik
hayatına atılmıştır.
İşadamı Nuri Demirağ, SamsunErzurum, Fevzipaşa-Diyarbakır,
Afyon-Antalya, Sivas-Erzurum
hatlarında 1012 kilometre
demiryolunu hiç yılmadan çalışarak
e-posta: [email protected]
büyük zorluklarla yapmıştır. Bursa
Sümerbank, Karabük Demir ve
Çelik, İzmit Selüloz, Sivas Çimento
Fabrikaları gibi birçok tesisi
cesaretle yaparak Türk insanın neler
yapabileceğini ispatlayarak
yabancıları kıskandırmıştır. İhaleleri
düşük fiyata yaparak paranın
devlette kalmasını, aynı zamanda
ise yabancı şirkete gitmemesini
sağlamıştır. Devlet ihalelerinin yerli
firmalara verilmesinde çok hassas
olan Mustafa Kemal, 1934 yılında
soyadı kanunu esnasında demiryolu
hizmetlerinden dolayı Demirağ
adını Nuri Beye vermiştir.
1932 yılında Nuri Demirağ,
Atatürk’ün “İstikbal göklerdedir”
sözlerini kendine ilke edinerek
gözlerini göklere dikmiş ve
“Göklerine hâkim olamayan
milletlerin akıbeti felaket
olacağına kat’iyyen kaniim”
düşüncesi ile harekete geçmiştir.
Türk Hava Kurumu tarafından uçak
almak için istenen yardıma cevap
olarak, mademki bir millet
tayyaresiz yaşayamaz öyle ise, “ben
bu uçakların fabrikasını
yapmaya talibim”2 diyerek işe
atılmıştır.
Yanına aldığı birçok mühendis
ve teknisyenle hızlı bir çalışmaya
başlar. Avrupa ve Amerika’da
mühendis ve teknisyenleriyle
birlikte yaptığı gezi ve
incelemelerde bütün laboratuarları,
imalat tezgâhlarını, muazzam ısı
fırınlarını, presleri, imalat
hangarlarını, plan proje salonlarını
büyük sabır ve azimle dört yıllık bir
araştırma evresinde tetkik eder ve
sonra şu karara varır;
"Avrupa'dan, Amerika'dan
lisanslar alıp tayyare yapmak
kopyacılıktan ibarettir. Demode
tipler için lisans verilmektedir.
Yeni icat edilenler ise bir sır
gibi, büyük bir kıskançlıkla
43
modeller 1936 ve 1938 yıllarında
tasarlandığı için NuD.36 ve NuD.38
dir. Bugün teknik özelliklerini
incelediğimizde, döneminin en
gelişmiş uçakları arasına girecek
teknolojiye sahip olduklarını
görmekteyiz.
NuD-38’’ Yolcu uçağı, Ankara Etimesgut Hava Alanı 1942 (Mehmet KUM arşivi)
saklanmaktadır. Binaenaleyh
kopyacılıkla devam edilirse,
demode şeylerle beyhude yere
vakit geçirilecektir.
Şu halde Avrupa ve
Amerika'nın son sistem
tayyarelerine mukabil, yepyeni
bir Türk tipi vücuda
getirilmelidir."3 Der ve bu amaçla
yola çıkar.
Nuri Demirağ, Uçak Mühendisi
Selahattin Reşit Alan’la birlikte 1936
senesi ortalarına doğru uçak
fabrikası için hazırlıklara başlamıştır.
Türk Hava Kurumu’ndan 24 uçak ve
65 adet planör4 siparişleri alır. İlk
etapta on senelik bir program
yapılır. 17 Eylül 1936'da5 da fiilen
teşebbüse geçmiş ve bir Çekoslovak
firması ile motor konusunda
anlaşma yapılır. Beşiktaş'ta
Hayrettin İskelesi'nde bugün Deniz
Müzesi olarak kullanılan binanın
hemen arkasında, o zamana göre
modern bir bina yaptırmıştır. Adı,
NURİ DEMİRAĞ Beşiktaş Tayyare
Atelyesi’dir. Programa göre burası
etüt atelyesi (ARGE) olarak
kullanılmıştır. Kısa zamanda Nu.D36 uçakları yapılmaya başlanır. Test
uçuşları için uçaklar Yeşilköy’e
44
taşınır ve testleri Kurtuluş Savaşı
pilotu Basri Alev tarafından orada
gerçekleştirilir. Beşiktaş’ın yetersiz
olduğunu görülünce Nuri Demirağ,
o tarihte dünya’nın en gelişmiş hava
alanlarından sayılan Amsterdam
hava alanın bir benzerini Yeşilköy’e
yapar ve yanına da fabrikasını
kurar. 17 Ağustos 1941 tarihinde
Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare
Fabrikası ve Gök Okulu ile birlikte
hizmete açılmıştır. Asıl büyük
fabrikayı memleketi olan SivasDivriği'de kurmayı planlar ve
yatırımlar yapar ancak
gerçekleştiremez.
Nuri Demirağ ve ekibi, bir
yandan bu siparişleri yapmak için
tüm gayretlerini sarf ederken, aynı
zamanda yepyeni bir model
geliştirmişlerdi. Bu arada Türk Hava
Kurumu için 12 adet eğitim uçağı ve
65 tane de planör tamamlanır. THK
tarafından planörler alınır fakat
uçakların alınması teknik
yetersizlikler gösterilerek kabul
edilmez.
Nuri Demirağ Tayyare
fabrikalarında Mühendis Selahattin
Reşit Alan tarafından iki model uçak
tasarlanmış ve yapılmıştır. Bu
Nu.D-38 Yolcu ve Bomba
Uçağının Teknik Özellikleri;
1938 yılında tasarlandığı için
NuD.38 ismini taşıyan uçak, protip
olarak bir adet imal edilmiştir. Altı
kişilik, yan yana iki pilot, iki
kumandalı, 4 yolcu, İki motorlu,
motor tipi; Bramo Sh 14A4, yedi
silindirli hava soğutmalı her biri 160
B.G. gücünde. Gövdesi alüminyum
kaplama bir yolcu uçağı idi. Azami
hızı saate 270 km, irtifası 5500
metre, menzili 1000 km. ve 3,5 saat6
havada kalma özelliğine sahipti.
Gerektiğinde kısa sürede
kanfigirasyon değişikliği yapılarak
bombardıman uçağı olarak
kullanılabilme özelliğine sahip
olarak tasarlanmıştı.
Nu.D.36 Eğitim Uçağının
Teknik Özellikleri;
NuD.36 Eğitim Uçağı 12 adet
üretilmiştir. Tek motorlu, motor tipi;
Çekoslovak Gama I, 1750 dev/dk.
150 bg gücünde,7 kanat genişliği
9.74 m., uzunluğu 7.3 m., boş
ağırlığı 650 kg., çift kanatlı
(biplane), ön ve arkalı iki pilot
(tandem seat), iki kumandalı, gövde
çelik boru ile tahta kaplama, kuyruk
ve kanatları bez kaplama idi. 500
km menzile ve 182 km sürata
sahipti. Tamyük kapasitesi 1000 kg
olan uçağın iniş takımları sabit fakat
amortisörlü ve fren sistemi vardı.
Motor çalıştırma sistemi
geliştirilmişti.
Yapılan Uçakların Üstün
Niteliği;
Bu uçaklarda 600 saat uçuş ve
uçuş öğretmenliği yapan Uçak
Nu.D.36 ‘‘ALAN-2’’ Test Uçuşu Yeşilköy 1937 (Mehmet KUM arşivi)
Yüksek Mühendisi Mehmet Kum’un
verdiği bilgiler ışığında yapılan
uçakların üstün teknik özelliğini
belirtmek için motor çalıştırma
sistemi (Engine Starting System)
örnek olarak rahatlıkla verilebilir.
1940-50’lı dönemlerde yapılan
birçok uçakta bu sistem
bulunmamaktaydı.
Türk Mühendis Selahattin Alan
tarafından tasarlanan NuD -36
uçağında bir pompa kullanılarak
elde edilen 16 barlık bir hava
basıncı ile motorun ilk dönü
hareketi verilmekte idi. Böylece
hiçbir yer takat cihazına veya
yardımcı personele ihtiyaç
duymadan uçak çalıştırılmakta idi.
Bu yenilik bir uçağı çalıştırmak için
büyük kolaylıktır. Günümüz F-16
uçaklarında bu sistem mevcuttur.
Oysa 1960’ların teknolojisi ve
halen kullanılmakta olan Amerikan
yapımı, T-38 Eğitim uçağı ve F-4 Av
uçaklarında Motor çalıştırma sistemi
(Engine Starting System)
bulunmamaktadır. Bu uçaklarda
1
2
3
4
5
motorları çalıştırmak için 35 PSI’lık
bir harici hava basıncına ihtiyaç
vardır. Eğer bu destek aracınız
yoksa motoru çalıştıramazsınız.
Dolaysıyla motor çalıştırma sistemi
bir savaş uçağı için hayati önem
taşımaktadır.
Selahattin Reşit Alan’ın İnönü
meydanında pilotaj hatası8 yaparak
düşmesi ve hayatını kaybetmesi
sonucunda THK uçaklarda teknik
hata olduğunu iddia ederek uçakları
almaz. Nuri Demirağ olayı
mahkemeye taşır ve kazanır fakat
uçaklar alınmaz. Yurtdışına
satılamaması içinde kanun çıkartılır,
sipariş alamayan fabrika 1944
yılında uçak üretimini tamamen
bırakır. Bir süre Mehmet Kum
tarafından yakıt tankları ve baraj
kapakları imalatı yaparak başka bir
yönde üretim verir.
Nuri Demirağ'ın fabrikalarında
yapılan ve Gök Okulunda başarılı
uçuşlarına devam eden uçakları
hiçbir kırım olmadan tam 16000 saat
uçmuş ve 290 pilot9 yetiştirmiştir.
Www.nuridemirag.com, Nuri Demirağ Resmi Web Sitesi
6
Şakir Ziya, Nuri Demirağ kimdir? Kenan Matbaası, İstanbul 1947,s.62
8
Dervişoglu M.Fatih, Türkiye’nin Havacılık Efsanesi Nuri Demirağ, Ötüken, İstanbul 2007, s.90
Dervişoglu M.Fatih, Türkiye’nin Havacılık Efsanesi Nuri Demirağ, Ötüken, İstanbul 2007, s.55,115
Şakir Ziya, Nuri Demirağ kimdir? Kenan Matbaası, İstanbul 1947,s.55
7
9
Türkiye'de olduğu kadar yurt
dışında da büyük yankılar
uyandırmıştır. Özellikle İngiliz ve
Almanlar'dan başka Amerikalıların
endişeleri daha büyük olmuş ve bu
fabrikaların Türk temsilcilerinin
Türk uçakları için yaptıkları
karalama ve kötüleme kampanyaları
maalesef tutmuştur.
Yabancıların Türkiye üzerindeki
planları elbette vardır. Ama esas acı
olan kendi insanına inanmamak,
onun yaptığı uçaklara güvenmemek
ve o uçakların yerine siparişlerin
yabancılara verilmesidir.
1938 yılında Mustafa Kemal’ini
kaybeden Türkiye, lider sıkıntısına
girerek tam bağımsızlık uğrundaki
yolunu kaybetmiş, dolayısıyla Nuri
Demirağ Uçak Fabrikalarından
istifade edemeyerek büyük bir
fırsatı kaçırmıştır. Nuri Demirağ’ın
uçakları alınmayarak fabrikaların
kapatılması o günlerde ve sonraki
yıllarda iktidarda olanların büyük
hatası sonucu gerçekleşmiştir.
Nuri Demirağ’ın 26.08.194010
yılında Cumhurbaşkanı’na yazdığı
mektupta 35.000 büyük küçük
uçak, 12.000 tank, 68.000 askeri
kamyon ve 150.000 pilot ile 200.000
mühendis ve teknisyenin
istihdamından bahsederek
hedefinin ne kadar büyük olduğunu
göstermiştir. Yine bugün uçak
üreten ülkelerdeki uçak sanayini ve
istihdamı incelediğimizde ne kadar
gerçekçi bir tahmin yaptığını
görebiliyoruz.
Bugün tüm yaşadıklarına
rağmen umudunu yitirmeyen
Merhum Mehmet Kum’u örnek
almalı, teknoloji yarışını kazanmalı
kendi imal ettiğimiz uçaklarımızı,
bağımsız bir Türkiye için
semalarımıza göndermeli değil
miyiz acaba?
Jane’s All The Aircraft Magazine, Münih Müzesi 1941,s.129c
Jane’s All The Aircraft Magazine, Münih Müzesi 1949-50,s.183c
Deliorman M.Necmettin, Nuri Demirağ’ın hayat ve Mücadeleleri, Nu.D Matbaası, İstanbul 1957, s.36
Dervişoglu, s.147
10
Deliorman, s.38
45
46
Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası 1942 (Mehmet Kum arşivi)
Beşiktaş Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası 1937 (Mehmet Kum arşivi)
Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası 1942 (Mehmet Kum arşivi)
Beşiktaş NuD Tayyare Fabrikası 1938 (Mehmet Kum arşivi)
Pervane yapımı, İstanbul Teknik Üniversitesi Hocalarının Nuri Demirağ Tayyare Fabrikasını ziyareti
Yeşilköy Nuri Demirağ Gök Okulu 1942 (Mehmet Kum arşivi)
‘‘NuD-36’’ Eğitim Uçakları, Yeşilköy 24.8.1942 (Mehmet Kum arşivi)
NuD Gök okulunda pilot olarak yetiştirilen Üniversite öğrencilerinin, uçuş merasimi.
İstanbul Teknik Üniversitesi Öğrencilerinden Pilot: Mehmet Kum
‘‘NuD-36’’ Eğitim Uçakları, Yeşilköy 24.8.1942
‘‘NuD -38 Tayyaresi’’ Yeşilköy Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası 1939
Jane’s all the World’s Aircraft dergisi 1949-1950 yıllarındaki ve sayılarında da Nu.D-36 ve Nu.D-38 Türk Tipi
Uçaklar yer almıştır.
47
16 HAZİRAN 2011’DE MEHMET KUM’U KAYBETTİK!
O, pilotların pilotu, pilotların
hocası idi.
O, Türk havacılık sanayinin son
kalan öncülerindendi.
O, Türk havacılığının bugünlere
gelmesinde önemli katkıları olan
mütevazı, isimsiz kahramanlarından
biriydi.
Türkiye’nin başı sağ olsun!
Havacılığa gönülden bağlı ve
Türk havacılığının gelişmesi için
hiçbir yardımını esirgemeyen
Mehmet Kum, 10 Mart 1922 yılında
Manisa’da Kurtuluş Savaşı sırasında
doğdu.
1939 yılında şimdi İstanbul
Teknik Üniversitesi olan Yüksek
Mühendis Mektebine girmiş,
1945’de Uçak Yüksek Mühendisi
olarak mezun oldu.
1940 yılında, Nuri Demirağ' ın
“Türk'ün yaptığı uçakları elbette
Türkiye'de yetişen pilotlar
uçuracaktır” düşüncesiyle
Yeşilköy'de kurduğu Gök
Okul’unda önce talebe sonra da
öğretmen Pilot olarak 600 saat
Nu.D-36 uçaklarında uçtu.
1944 yılında Gök Okulu
faaliyetine son verildiğinde, Nuri
Demirağ Uçak Fabrikası’nda
çalışmaya başladı. Uçak imalatı
durduğu için Makine ve çelik inşaat
atölyesi olarak çalıştırılan fabrikada,
Türkiye’de ilk defa yapılan baraj
kapakları, akaryakıt tankları ve yakıt
tankerleri üretimi gibi işlere imzasını
attı. Fabrikayı 1950 yılına kadar
çalıştırdı.
1950 yılında kendi firmasını,
Kum Mühendislik Hizmetleri
Limited Şti. kurarak proje ve taahhüt
işleri yapmaya başladı. 1970’li
yıllarda Türkiye’de ilk bilgisayar
programı kullanarak proje çizen kişi
ve şirkete sahipti. 1971 ve 1975
yılları arasında Seydişehir
Alüminyum Fabrikası kurulurken
montaj müdür yardımcısı olarak
çalıştı.
Uçma tutkusu o kadar yoğundu
ki, Fabrika’nın ve Gök Okulu’nun
kapatılmasından sonra da kendi
uçağıyla uçmayı sürdürdü. 1976
yılında Türk Hava Kurumu’nda
amatör pilot sertifikası alarak tekrar
uçmaya başlayan Mehmet Kum, bir
süre Burak Siportif Havacılık
Kulübünde kendi uçağıyla
uçmuştur. 2004 yılında uçağını
satarak kulüp bünyesindeki
uçaklarla 2006 yılında 84 yaşına
kadar uçmaya devam etti.
89 yıllık ömründe, havacılığın
yanı sıra Türkiye Cumhuriyet’inin
bugüne yaşadığı değişim sürecinin
en önemli tanıklarındandı. Siyah
beyaz fotoğraflarda birer anıya
dönüşen, o günler için hayal olan
devasa projeleri gerçekleştirmeyi
başaran bir kuşağın son
temsilcilerindendi.
Tanık olduğu hiçbir şeyin
unutulmaması, arşivini ve bilgisini
paylaşan, paylaştıkça karanlıkta yol
gösteren fener gibi aydınlatan
birisiydi.
Mehmet Kum 2006-2011
yıllarında birçok kez Şirketimizi
ziyaret etmiş, konferanslar vererek
bizlere yol gösterdi.
Türkiye’nin çağdaş uygarlık
Mehmet Kum ‘‘NuD-36’’ Eğitim Uçağı ile, Yeşilköy 24.8.1942
48
yolunda bugün geldiği nokta,
Mehmet Kum gibi kendisini
ülkesine adayan isimsiz
kahramanların özverili
çalışmalarıyla mümkün oldu.
Havacılık tarihine adını yazdıran,
ömrünü bu uğurda tüketen Mehmet
Kum, rahat uyu!
Yetiştirdiğin öğrenciler senden
devraldıkları bayrağı daha da
yükseklere dikeceklerdir.
Ruhun şadolsun!
Mehmet Kum, 19 Haziran 2011
Cumartesi günü İstanbul
Zincirlikuyu Mezarlığında toprağa
verildi. Cenazesine Şirketimizi
temsilen TUSAŞ-Eğitim
Bölümü’nden Sayın İsmail Yavuz
katılmıştır.
2010 yılı TYGD aktiviteleri kapsamında, Mehmet Kum ile Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları konulu tarihi bir
söyleşi gerçekleşmiştir (14 Ocak 2010).
Mehmet Kum ve İsmail Yavuz (14 Ocak 2010)
14 Ocak 2010, Perşembe günü Entegre Uçak Grup Başkanı Özcan Ertem, Mehmet Kum’a TYGD adına şilt
takdim etmiştir.
Sayın Mehmet Kum ve Sayın Şükrü Er’in TUSAŞ ziyaretleri (15 Ocak 2009).
49
Ziyaretçilerimiz
VECDİ GÖNÜL’DEN ŞİRKETİMİZE VEDA ZİYARETİ
Milli Savunma Eski Bakanı Vecdi
Gönül, görev süresinin dolmasının
ardından Şirketimize bir veda
ziyareti gerçekleştirdi.
Dörtkaşlı’yı makamında ziyaret
eden Gönül, Şirketimiz grup
başkanları ve üst düzey yöneticileri
ile de biraraya gelerek gayretli
çalışmalarından ötürü teşekkürlerini
iletti.
Sektörde yaşanan değişime ve
zaman içerisindeki gelişmeye dikkat
çeken Gönül, 19 Kasım 2002
tarihinde başladığı görevinden
bugüne kadar çok aşama
kaydedildiğini belirterek,
döneminde savunma sanayinde ve
birçok askeri konuda önemli
çalışmalar yapıldığını,Türkiye'nin,
bugün teknolojide en gelişmiş
ülkelerle birlikte A400M ve F-35'i
projelendirdiğini ve F-16'ların
modernizasyon merkezi haline
geldiğini ifade etti.
Ziyaretin sonunda tesislerimizi
gezerek projelerin son durumu
hakkında bilgi alan Gönül,
Şirketimiz şeref defterini de
imzaladı.
SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARI MURAD BAYAR TESİSLERİMİZİ ZİYARET ETTİ
Savunma Sanayii Müsteşarı
Murad Bayar ve beraberindeki heyet,
tesislerimizi ziyaret ederek
Şirketimizde yürütülmekte olan
projeler ile ilgili bilgi aldı. TSKGV
Genel Müdürü Hayrettin Uzun’un
yanı sıra SSM ve TSKGV’den birçok
üst düzey yönetici ziyareti sırasında
Müsteşarımıza eşlik etti.
Toplantıda heyete, Şirketimiz
projeleri ile ilgili bilgi verildi.
Toplantının ardından, TUSAŞ Şeref
Defteri’ne günün anısına imza atan
Bayar, tesislerimizi gezdi. Üretim ve
ARGE tesislerimizi gezerek yürütülen
Soldan Sağa: TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı, Savunma Sanayii Müsteşarı Murad Bayar,
TSKGV Genel Müdürü Hayrettin Uzun, Sanayii Hizmetleri Müsteşar Yrd. İsmail Tohumcu
50
projelerle ilgili bilgi alan Bayar,
C-130 uçağının ön kokpit mockup’ına binerek yapılan modernizasyonlar ile ilgili incelemelerde
bulundu. Ziyaret yenilen öğle
yemeğinin ardından son buldu.
Savunma Sanayii Müsteşarı Murad Bayar C-130 uçağı ön kokpit mock-up’ını inceledi
Ziyaretçilerimiz
ZİYARETÇİLERİMİZ
4 Nisan 2011
8 Nisan 2011
15 Nisan 2011
18 Nisan 2011
19 Nisan 2011
20 Nisan 2011
21 Nisan 2011
21 Nisan 2011
2 Mayıs 2011
2 Mayıs 2011
2 Mayıs 2011
18 Mayıs 2011
25 Mayıs 2011
6 Haziran 2011
29 Haziran 2011
7 Temmuz 2011
Hindistan Gnkur.Bşk. Org. Pradeep Vasant Naik
Katar Hv.K.K. Tuğg. Mubarak Mohammed A.K. Al-Khayarin
K.K.Loj.K Korg. Eyüp Kaptan
Milli Savunma Eski Bakanı Vecdi Gönül
23. Avrupa Silahlanma Sorumluları Oturumu (SERA) Katılımcıları
Fransız Milli Güvenlik Akademisi Öğrencileri
Suudi Arabistan Askeri Heyeti
Endonezya Parlamenterleri
Hindistan Genelkurmay Başkanı Org. Pradeep Vasant NAIK ve Beraberindeki Heyet
South-Eastern Europe Brigade (SEEBRIG) Heyeti
Fransız Senatörler
Avustralya Hava Kuvvetleri Komutanı Korg. Mark BINSKIN ve Beraberindeki Heyet
Hollanda Savunma Akademisi Heyeti
K.K.Loj.K Korg. Eyüp KAPTAN ve Beraberindeki Heyet
ABD Silahlı Kuvvetleri Sanayi Koleji (ICAF) Heyeti
Eğitim ve Doktrin Başkanı Org. Alexandru GALUSCA Başkanlığında Romanya Heyeti
Ege Bölgesi Sanayi Odası Üyeleri Ziyareti
Katar Hava Kuvvetleri Komutanı Tuğg. Mubarak Mohammed A.K. AL-KHAYARIN ve Beraberindeki Heyet
Ürdün Hava Kuvvetleri Heyeti
Milli Savunma Eski Bakanı Sn. Vecdi GÖNÜL’ün Veda Ziyareti
51
Aktüel
BAHAR AYLARININ KABUSU “ORAJ”
Hava şartları mevsimlere ve
sıcaklık değişimlerine göre farklılık
göstermektedir. Bu değişimler iş ve
sosyal alanlardaki planlarımıza
olumlu veya olumsuz olarak
yansımaktadır. Açık hava
alanlarında gerçekleşen
faaliyetlerde en kötü koşullar baz
alınarak planlamalar yapılmaktadır.
Hava şartlarının en önemli olduğu
alanlardan biri ise şüphesiz
havacılık sektörüdür. Meteoroloji
açısından, faaliyetler yer veya hava
ayırt edilmeksizin, önem seviyesi
olarak her zaman en üst seviyede
yer almaktadır.
Havacılık sektöründeki hava ve
yer faaliyetlerinde en fazla önem arz
eden olayların başında Oraj
(Cumulonimbus1-CB) oluşumu
gelmektedir. Şirketimiz sınırlarında
gerçekleştirdiğimiz faaliyetler
açısından da oraj oluşumları öncesi,
oluşum esnası ve de sonrası büyük
önem arz etmektedir.
Oraj Nedir, Nasıl Oluşur?
Oraj kısaca, elektrik yüklü
bulutların yer seviyesinden itibaren
oluşarak yükselmesidir.
Detaya girecek olursak,
Cumulonimbus ve iyi gelişmiş
Cumulus2 bulutlarının yarattığı, gök
gürültüsü, şimşek, hamleli yer
rüzgarı, türbülans3, kuvvetli yağmur
sağanağı, dolu, buzlanma, orta veya
kuvvetli dikey hareket ile
52
karakterize edilen nispeten kısa
süreli (yaklaşık iki saat) lokal
fırtınalardır.
Bir orajın istasyona yaklaşması
durumunda önce rüzgâr rasatçıdan
uzaklaşıyor gibi eser ve barometrik
basınç4 düşmeye başlar. Oraj
yaklaştıkça barometrik basınç
yükselir ve rüzgâr tam tersi yönde
yön değiştirerek rasatçıya doğru
esmeye başlar. Kuvvetli yağışın
başlamasıyla da barometrik basınç
tekrar düşer.
Orajların meydana geldiği
bulutlarda, bulut taban sıcaklığı
yaklaşık olarak 0°C, bulut tavan
sıcaklığı ise -20°C civarında olur.
Bulutun elektrik yüküne
bakıldığında ise tavanın pozitif,
tabanın negatif elektrik yüklü
olduğu görülür.
Orajların meydana geldiği bir
Cumulonimbus tipi buluttan, yere
doğru sarkan ve şiddetle dönen bir
veya daha fazla hava kolonu oluşur.
Dönerek hareket eden hava
kolonları, sayıları, şiddeti ve
birbirine zıt hava dalgalarının
etkileşimi ile “tornado” oluşturma
riski taşımaktadır. Sonuç olarak; her
bir orajın tornado gibi büyük fırtına
potansiyeli taşıdığı ifade edilebilir.
alan Ankara en etkin bölge olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bu bölgede,
ilkbahar sonu, yaz başları olan
Mayıs-Haziran döneminde
genellikle öğleden sonraları görülen
ve halk arasında “Kırkikindi
yağmurları” adı verilen yağışların
önemli bir kısmı oraj tipindedir. Bu
dönemde görülen orajlar genellikle
termik kökenli olup şiddetli
yağışlara yol açmaktadır. Geçiş
dönemlerine karşılık gelen MartNisan ve Eylül-Ekim aylarında ise
karaların ısınma durumlarına bağlı
olarak termik5 kökenli orajların
yanında cephesel kökenli orajlar da
görülebilmektedir. Bu aylarda
karaların yaz aylarına göre daha
soğuk olması, termik oraj koşullarını
güçleştirirken cephesel orajlara
uygun ortamlar hazırlamaktadır.
Yaz başında, kış ve ilkbahar
yağışlarından yeni çıkmış olan
toprak katmanı nem miktarı
bakımından oldukça zengindir. Bu
durum özellikle Mayıs-Haziran
döneminde termik hareketleri
artırmaktadır. Yüksek buharlaşma
nedeniyle Temmuz’dan itibaren
Eylül’e kadar nem miktarı azalmakta
ve oraj koşulları giderek ortadan
kalkmaktadır.
Orajlar Hangi Bölge ve
Dönemlerde Etkindir?
Oraj Oluşumlarının Sonuçları
Orajlar genel olarak olumsuz bir
etkiye sahiptir. Zaman zaman
taşkınlara ve sel baskınlarına yol
açan, yerleşim yerlerini ve tarım
alanlarını tahrip eden bu hava
hadisesinin havada ve karada farklı
etkileri gözlemlenmektedir:
Orajların en sık görüldüğü
yerlerin başında, İç Anadolu bölgesi
gelir ve bölgenin orta kısmında yer
Havadaki Etkileri:
• Oraj oluşumu içerisinde
şiddetli hava hareketi olduğundan,
iniş ve kalkış halindeki hava
araçlarının ani irtifa kaybetmelerine
Aktüel
bağlı olarak düşme tehlikesi,
• Sert ve değişik yönlerden esen
rüzgârlara maruz kalan uçağın uçuş
emniyeti ve fiziki koşullarının
bozulması ve kırıma neden olması,
• Oraj içine giren hava aracının
değişik yönlerden çok kuvvetli hava
akımlarına maruz kalması ve uçuş
ekibinin, uçuş aletlerinden sağlıklı
veri alamaması,
• Seyir halindeki uçakların ani
hava değişiminden dolayı oluşan
dolu yağışına maruz kalarak, uçağın
mukavemetinin azalması,
bozulması,
• Yüksek elektrik yüklü
bulutların enerji boşalımlarından
dolayı havada yıldırım çarpması
veya düşmesi.
alan yakıt ikmal işlemleri esnasında
yüksek risk teşkil etmektedir.
Konuyu biraz daha açarsak, metal
yüzeyler iletken oldukları için
yıldırım düşmesi ve çarpması gibi
durumlarda paratoner işlevi görmesi
ile uçak yakıtlarının patlayıcı
özellikte olmasının birleşimi en üst
düzeyde risk teşkil etmektedir. Bu
yüzden meteorolojik ihbar alındığı
andan itibaren yakıt
operasyonlarının en kısa süre
içerisinde durdurulması
gerekmektedir,
• Patlayıcı ve yanıcı madde
bulunan alanlara yıldırım düşme
riskine bağlı olarak büyük çaplı
hayati ve maddi hasar oluşumlarına
sebebiyet vermemek için kullanılan
araçların ve ekipmanın işlemlerini
en kısa süre içerisinde
sonlandırılarak güvenliğinin
alınması gerekmektedir,
• Şiddetli rüzgâra bağlı olarak,
hava ve yer araçlarında Yabancı
Madde Hasarı (YAMAHA) riski
oluşmaktadır. Bu yüzden YAMAHA
teşkil edebilecek ekipmanların, hem
ekipman ömrü açısından, hem de
maddi zarar verebilecek yüzeylerin
fiziki şartları açısından emniyeti
alınmalıdır.
Hazırlayan: Arda Gülden
Uçuş İşlemleri Müdürlüğü.
Yerdeki Etkileri:
Oraj oluşumları, havadaki
istikrarsızlığını ve aynı şartlarını yer
yüzeyi içinde taşımaktadır. Yerde
yapılan faaliyetlerin planlamaları
yapılırken ve işlem esnasında en üst
düzeyde önem arz etmektedir.
Şöyle ki;
• Ani gök gürültülü sağanak
yağışa bağlı olarak sel ve su
baskınları oluşumuna bağlı büyük
ölçekli maddi hasar riski
oluşturmaktadır,
• Yıldırım düşmesi/çarpması
günlük işlemlerimiz arasında yer
1
2
3
4
5
Cumulonimbus: Dağ ya da çok büyük kuleler biçiminde, düşey doğrultuda büyük yer kaplayan, ağır ve yoğun bulut çeşididir.
Cumulus: Sabah saatlerinden itibaren ısınma farklılıkları sonucu ısınan havanın yükselme hareketi ile meydana gelen bulut çeşididir.
Türbülans: Bir sıvının ya da gazın hareket halindeki düzensizliğidir.
Barometrik Basınç: Dünya yüzeyine baskı etkisi yaratan atmosferik gazların ağırlığının toplamı, barometreden okunan basınç değeridir.
Termik: Isınan havanın yükselme hareketidir.
53
Aktüel
TAFOT HURDACILAR SİTESİ FOTOĞRAF AVI
TAFOT - Okan Kasım
TUSAŞ Amatör Fotoğrafçılık
Topluluğu (TAFOT), TUSAŞ
içerisinde fotoğrafa ilgi duyan ve
fotoğraf üzerine paylaşımlarda
bulunmak isteyenleri bir araya
getirmek gayesi ile kurulmuş olup,
bu kapsamda Ankara Hurdacılar
Sitesi’ne bir fotoğraf gezisi
düzenlenmiştir.
Hurdacılar Sitesi, Ankara Kuzey
Çevre Yolu’nun ortalarına doğru
İvedik civarında konumlanmış
Türkiye’nin en büyük geri dönüşüm
merkezlerinden birisidir. Topluluk
olarak burayı seçmemizdeki en
büyük etken buranın fotografik
özellikler bakımından zengin ve sıra
dışı bir mekan olmasıdır.
Ankara Fotoğraf Sanatçıları
Derneği (AFSAD) üyesi ve
eğitmenlerinden, aynı zamanda
Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu
Genel Sekreteri görevini sürdüren
Fazlı Öztürk Hocamızın eşliğinde
gerçekleştirdiğimiz gezide, AFSAD’ta
fotoğraf eğitimi alan arkadaşlar ve
diğer şirketlerin fotoğrafsever
katılımcıları vardı.
28 Mayıs 2011 Cumartesi günü
saat 14.00’de Karşıyaka Mezarlığı 4
No’lu kapı girişinde Fazlı Hocamız
ile buluşarak, Hurdacılar’da fotoğraf
avına çıkacak olmanın heyecanı ile
yola koyulduk. Daha önceden
bölgede çok araştırma yapmış
olması nedeniyle öncelikle civar
hakkında bilgi veren Fazlı
Hocamızdan, insanlarla ilk etapta
göz teması kurarak daha sonra da
iletişimde bulunarak ılımlı bir ortam
yaratmak gibi bir püf nokta
öğrenerek gezimize başladık.
Hurdacılar Sitesi içerisinde portre ve
soyut çalışmalara ait birçok
malzeme bulabileceğimiz bilgisini
de aldıktan sonra herkes elinde
fotoğraf makinesi ile etrafı
gözlemlemeye başladı.
Hurdacılar Sitesi’ne bakıldığında
fotografik olarak gayet cömert bir
yer olduğu anlaşılabiliyor. Hani
objektifinizi herhangi bir yere
doğrultup herhangi bir anı
yakalasanız öyle çok da kötü
fotoğraf çıkmayacakmış gibi…
Modern ve artık sıradanlaşmış bir
yaşama alıştığımızdan mıdır
bilinmez, Hurdacılar’ın eski, kirli,
tozlu, paslı, kırık, dökük görünümü
insanı cezbetmeye yetiyor. Bir
sokağında tuşları eksik bir
Commodore 64’e rastlayabiliyorken,
başka bir sokağında parçalanmış bir
uçak motoruyla
karşılaşabiliyorsunuz. Kutu kola
tenekelerinin, metal malzemelerin
nasıl preslendiğini ve sempatik
paketler halinde diğer tarafından
çıktığını görmekten hepimiz keyif
aldık. Tüm bunları yaparken her
fotoğrafçının başına gelmesi
muhtemel, insanların “hangi
kanaldansınız?”, “çek çek tabelayı da
çek!” şeklindeki yüzümüzü güldüren
cümleleriyle de karşılaşmadık değil.
Birkaç saat fotoğraf çekiminden
sonra aniden bastıran yağmurun
etkisiyle binalardan bir tanesine
sığındık ve insanların sıcak
karşılamalarına, Geleneksel Türk
misafirperverliğine bir kez daha
tanık olduk. Sohbet eşliğinde
çayımızı yudumlarken bir yandan
makinelerimiz elimizde kapalı
mekanda detay fotoğrafı
çekebileceğimiz kareler arıyorduk.
TAFOT - İrem Yavuz
54
Aktüel
Akşamüstü fotoğraf avlamaktan
bitkin düşüp daha sonra tekrar
tekrar gelip herbiri bir belge
niteliğinde fotoğraflarımıza devam
etmek üzere ayrılmaya karar verdik.
Her yaştan herkesin küçüklüğünden
bir anı bulabileceği Hurdacılar
Sitesi’ne ziyaret bizim için de yeni
bir deneyim olmuştu.
2000 yılında TUSAŞ çalışanları
tarafından kurulan ve 2010 Mayıs
ayında TYGD kapsamında
faaliyetlerine devam eden TAFOT
ailesi, şu anda 200’ün üzerinde üyesi
ile eğitim, gezi, sergi, halkla ilişkiler
gruplarından oluşan 25 kişilik
çalışma ekibine sahip. Yeni
paylaşımlarımıza sizleri de ortak
etmek istiyor, bir sonraki gezimizde
beraber olmayı diliyoruz.
TAFOT - Onur Esenlik
EN ÇOK SATAN KİTAPLAR LİSTESİ
1. İsim Şehir Hayvan
2. Serenad
3. Ölüm Pornosu
4. Yazlık
5. İkinci Yarısı
Yılmaz Özdil
Zülfü Livaneli
Chuck Palahniuk
Gülse Birsel
Ece Temelkuran
6. Aklından Bir Sayı Tut
7. Hava Kurşun Gibi Ağır
8. Beyindeki Hayaletler: İnsan
Zihninin Gizemlerine Doğru
9. Kadın Öykülerinde DOĞU
10. Sürgünde Günbatımı
John Verdon
Hıfzı Topuz
Sandra Blakeslee,
V. S. Ramachandran
Hande Öğüt
Baha Tahir
KİTAP KURDU
KADIN ÖYKÜLERİNDE
DOĞU
Hande ÖĞÜT
SEL YAYINCILIK
Doğunun renklerini
yansıtarak yaşamlardan
ayrıntılar barındıran farklı
duyarlılıkların yansımalarıyla
zenginleşmiş kadın
yazarlarımızın öykülerinden
derlenmiş olan kitap, doğuda
yaşayan kadın kahramanların
gözlerden uzak değişik
tarzlarını anlatan Çağdaş Türk
Edebiyatının 34 kadın
yazarının öykülerinden oluşuyor.
SÜRGÜNDE GÜNBATIMI
Baha TAHİR
DOĞAN KİTAP
Baha Tahir, Arap
dünyasının yaşayan çağdaş ve
saygın yazarlarından biri olup,
ülkesi Mısır’dan sürüldükten
sonra 73 yaşında Arap
Edebiyatı’nın Booker
Ödülü’nü aldı. 19. yüzyıl Mısır
tarihi üzerinden günümüz
sömürgeciliğini eleştirip, çöl
uygarlığına, sömürge olma
haline, Doğu-Batı ikilemlerine,
iç barış arayışına dair çarpıcı
bir roman.
55

Untitled

Transkript

Benzer belgeler

ATAK PROGRAMI`NDA fi‹RKET‹M‹Z ANA YÜKLEN‹C‹L‹

T-129 ATAK - Taarruz Taktik Keşif Helikopteri

Untitled

25. KURULUŞ YILDÖNÜMÜMÜZÜ COŞKUYLA KUTLADIK

Untitled

SHOW DAILY / 3 2011 PDF için tıklayınız

6 a başlangıç modelleri yarışma kuralları

savtek 2002 savunma teknolojileri kongresi bildiri yazım kılavuzu

MASSdergi SAYI 3 - ODTÜ Havacılık ve Uzay Topluluğu