KOYUN VE KEÇİLERDE YIL BOYU DÖLVERİMİNİ ARTIRMAYA

KOYUN VE KEÇİLERDE YIL BOYU DÖLVERİMİNİ ARTIRMAYA
YÖNELİK UYGULAMALAR
Prof. Dr. Zekariya NUR
Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Klinik Bilimler Bölümü,
Dölerme ve Suni Tohumlamam AD-BURSA
Tüm memeli hayvanlarda seksüel faaliyetler nöroendokrin sistem tarafından
denetlenir. Nöroendokrin sistem, organizmanın faaliyetlerini koordine eden sinir sistemi,
endokrin sistem ve ekosistem ile ilişkidedir. Hayvanların kızgınlık göstererek çiftleşme
faaliyetlerinin görüldüğü döneme, üreme mevsimi adı verilir. Sığır ve domuzlarda üremede
mevsime bağımlılık olmamasına karşın, koyun, keçi ve atlarda süresi değişken olan bir üreme
mevsimi bulunur. Üreme mevsimi üzerine gün ışığı, beslenme koşulları, çevre ısısı gibi dış
faktörlerin yanında, endojen salgılanan melatonin, gonadotropinler, steroid hormonlar,
inhibin, prolaktin, tiroid hormonu, endojen opioidler ve dopamin gibi birtakım hormonların da
etkileri bulunmaktadır (1,3,15,16,19,20,24,42). Dolayısı ile reprodüksiyon olguları ve
senkronizasyon protokolleri planlanırken, başarılı sonuç elde edebilmek için, iyi bir
endokrinolojik bilgi ve çok yönlü stratejilere gereksinim vardır.
Birçok türde reprodüktif faaliyetler yılın belli zamanları ile sınırlandırılmıştır. Bunun
başlıca nedeni, yabanıl ortamda yaşayan türlerde, doğan yavrunun yaşayabilmesi için uygun
koşulların ve otun bol olduğu aylar olan ilkbahar ve yaz aylarına denk getirmeleri yatmaktadır
(1,15,16). Seksüel siklusa göre hayvanlar; poliöstrik hayvanlar, mevsime bağlı poliöstrik
hayvanlar ve monoöstrik hayvanlar olmak üzere üçe ayrılırlar. Koyun ve keçiler mevsime
bağlı poliöstrik hayvan grubu içinde değerlendirilmektedir. Mevsime bağlı seksüel aktivite
gösteren hayvanlar, kendi içinde ilkbahar aylarında (long day breeder) seksüel aktivite
gösterenler ve sonbahar aylarında (short day breeder) seksüel aktivite gösterenler diye
gruplandırılır. Kısrak ve hamsterler gün ışığı miktarının uzamaya başladığı ilkbahar aylarında
seksüel aktivite gösterirlerken, koyun ve keçiler gün ışığının kısalmaya başladığı yaz sonu,
sonbahar aylarında seksüel aktivite gösterirler (15,16,24).
Mevsime bağlı türlerde ovulasyonlar, yılın üreme mevsimi döneminde şekillenir
(1,3,16,18,19,24). Erkekte de testis hacmi, testosteron salınımı, sperm üretimi ve seksüel
davranışlar üreme mevsiminde yüksek düzeyde iken, üreme mevsimi dışında azalmaktadır.
Bu türlerde mevsimsel değişimler, endojen ritmik bir sistem tarafından düzenlenmektedir. Bu
ritim, mevsimsel jeofiziksel olaylar ve çevresel faktörler tarafından denetlenir. Bunların en
önemlisi fotoperiyottur. Fotoperyottaki değişiklikler pineal bezde uyku hormonu olarak da
adlandırılan melatonin salınmasını etkiler. Gecelerin uzaması, melatonin hormonunun
düzeyinin artmasına yol açar. Melatonin düzeyinin artması ile GnRH hormonunun, dolayısı
ile LH ve FSH hormon düzeylerinin artmasına yol açarak folliküler gelişimi tetikler.
Folliküler gelişimle birlikte, östrustan hemen sonra ovulasyonlar şekillenir. Fotoperiyot,
çevresel faktörler diye adlandırabileceğimiz yem miktarı, ısı, yağmur vb faktörlerin aksine
sabit olup yıldan yıla pek değişiklik göstermez. Fotoperiyodik aktivite, nöroendokrin yol ile
gonadal aktiviteyi denetleyen hormonal sistemi denetler. Fotoperiyot tek başına seksüel
faaliyetleri denetleyen bir mekanizma değildir. Reprodüktif faaliyetler kısmen de olsa
beslenme, vücut kondisyonu, yaş gibi faktörler tarafından etkilenmektedir (16).
Koyun ve keçiler dünyanın her tarafında farklı iklim koşullarında yetiştirilmektedir. Bu
nedenle bulundukları yarımküre, enlem, boylam ve yükseltiye göre üreme mevsimi
değişkenlik gösterir. Tropikal bölgelerde yetiştirilen yerli ırklar yıl boyu seksüel aktivite
gösterir. Yıl boyu seksüel aktivite gösteren bazı ırkların mevsim içinde seksüel aktivitelerinde
bir pik görülebilmektedir (16,24). Koyunlar her gün 12 saat gün ışığında kaldığında ya da
yıllarca sabit bir ışıklandırma altında olduğunda üreme mevsimi 1 ya da 2 yıl sürdürülür, daha
sonra östruslar tüm yıla dağılır.
ÖSTRUS SİKLUSUNUN HORMONAL DÜZENİ
Östrus başlamadan önce hipotalamustan salgılanan GnRH etkisi ile hipofizden LH
hormonu salgılanır. LH hormonu follikülün gelişimini destekleyerek oositin final
olgunlaşmasını sağlar. Follikülün gelişmesi ile birlikte östrojen hormonu artar. Artan östrojen,
30-36 saat süren östrus belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar. Ovulasyon koyunlarda,
östrusun ikinci yarısında şekillenirken, keçilerde östrus sonu, metöstrusun ilk saatleri içinde
LH hormonu etkisi ile gerçekleşir. LH hormonu ovule olmuş follikül hücrelerini
luteinleştirerek korpus luteumun (CL) oluşmasını sağlar. Yaklaşık 2 gün süren bu döneme
metöstrus adı verilir. CL’un oluşmaya başlaması ile birlikte kandaki progesteron hormon
düzeyi artmaya başlar. Progesteron hormonunun yüksek olduğu diöstrus dönemi, koyunlarda
11, keçilerde 16-17 gün sürer. Gebeliğin sürdürülmesinden sorumlu olan progesteron
hormonu, LH salınımını baskılayarak östrusun görülmesini engeller. Ayrıca progesteron,
uterusun gebeliğe hazırlanması ve embriyonun besin kaynağı olan uterus sütünün
salgılanmasında etkin bir role sahiptir. Gebeliğin şekillenmediği durumlarda, koyunlarda
östrustan 11-12 gün sonra, keçilerde 16-17 gün sonra uterustan prostaglandin (PGF2α)
salgılanarak koyunlarda 14-15., keçilerde 18-19. günlerde CL’un progesteron salgılama
işlevini sonlandırır. Böylece yaklaşık 2 gün süren, seksüel siklusun başlangıç aşaması olan,
proöstrus başlar. Eğer gebelik şekillenir ise uterustan PGF2α salgılanmaz ve gebeliğin sonuna
kadar CL progesteron salgılamayı sürdürür (16,18,24).
ANÖSTRUS DÖNEMİ
Kış aylarının sonu, ilkbaharın başlangıcında gün ışığının artmasıyla birlikte, gebe
kalmayan koyunlarda son ovulasyonun ardından oluşan CL gerileyerek progesteron düzeyi
düşer. Böylece LH salınımı azalır ve ovulasyonlar son bularak hayvanlar anöstrus dönemine
girerler. Bu durum, yaz aylarının başlangıcına kadar sürer (19,20). Üreme mevsimine girişte
ve çıkışta yaşanan fizyolojik değişiklikler nedeniyle, kimi araştırmacılar üreme mevsimine
giriş, üreme mevsimi içi, üreme mevsiminden çıkış ve üreme mevsimi dışı olmak üzere yıl
boyu seksüel davranışları dört ayrı başlık altında değerlendirmektedir. Senkronizasyon
protokolleri programlanırken kullanılacak sağaltım ve destek uygulamaların bu başlıklara
göre seçilmesi gerektiğini önerilmektedir (1).
Hayvanlar çiftleşme mevsimine girerken, mevsim içinde ve mevsimden çıkarken bir
takım fiziksel ve davranışsal değişiklikler gösterirler. Bu değişiklikler, erişkinliğe girişteki
fizyolojik ve hormonal farklılaşma olguları ile benzerlik gösterir. Dişi hayvanlarda gün ışığın
azalması ile birlikte üreme mevsimine girişte gözlenen değişiklikler;


Melatonin düzeyinin artması ile hipotalamo-hipofizial aksis aktif hale geçer.
GnRH salınımı ile FSH ve LH salınır.


Önce gelişen folliküllerin çapı ovule olabilecek düzeye ulaşmaz.
İlk ovulasyonla sonuçlanan folliküler dalgaya kadar çok sayıda follikül
gelişerek atrofiye olur.

İlk östrus siklusu düzensizdir.
İlk östrus süresi uzundur.
Diöstrus süresi kısadır
İlk östrusta ovulasyon şekillenmeyebilir.
Ovulasyon zamanı değişkendir.
Dış östrus bulguları gözlemlenmeyebilir (suböstrus).
olarak sıralanabilir (1,3,16,18,24,32,36).
Erkek hayvanlarda dişilerde olduğu gibi melatonin hormonunun düzeyinin artmasıyla
endokrinolojik mekanizma aktif hale geçer. Buna bağlı olarak, spermatogeneziste ciddi bir
iyileşme, günlük sperm üretimi ve ejakülattaki spermatozoa sayısı artışı gibi birtakım
değişiklikler şekillenir (16).
İlk ovulasyonla sonuçlan kızgınlıkla birlikte hayvanlar üreme mevsimine girer. Bundan
sonra dişiler gebe kalmadıkları sürece fizyolojik aralık ve sürede kızgınlık ve ovulasyon
gösterirler(16,18).
SEKSÜEL SİKLUSUN DENETİMİ (SENKRONİZASYON)
Çiftlik hayvanlarında östrus veya ovulasyonun senkronizasyonu birbiri ile
karıştırılmaktadır. Kızgınlığın istenilen zamanda şekillenmesi için yapılan uygulamalara
östrus senkronizasyonu adı verilir. Östrus senkronizasyonunda ovulasyon, doğal fizyolojide
olduğu zaman diliminde şekillenir. Fizyolojik olarak koyunlarda ovulasyon kızgınlığın ikinci
yarısında şekillenirken, keçilerde kızgınlığın bitimine yakın veya bitiminden yaklaşık 5 saat
sonra şekillenir (19). Östrus senkronizasyonunda luteal ya da folliküler fazların
manipülasyonuna odaklanılmıştır. Ovulasyonun senkronizasyonu ise, kızgınlıkla birlikte
ovulasyonun istenilen zaman diliminde şekillenmesi için yapılan uygulamalar için kullanılan
bir tanımlamadır. Ovulasyonun senkronizasyonunda, folliküler dalganın manipülasyonlarına
ve ovulasyon mekanizmasının uyarılarak ovulasyonun istenilen zaman diliminde
şekillenmesine odaklanılmıştır (16,18,19).
Koyun ve keçilerde kullanılan reprodüksiyon teknolojileri:
a) Seksüel siklusun manipülasyonu (senkronizasyonu)
- Üreme mevsimi içinde östrusun senkronizasyonu
- Üreme mevsimi dışında östrusun uyarılması ve senkronizasyonu
- Üreme mevsimine girişte östrusun uyarılması ve senkronizasyonu
b) Erken yaşta çiftleştirme
c) Çoklu doğum oranının artırılması
d) Doğumun uyarılması
e) Gebeliğin tanısı
f) Suni tohumlama
g) Embriyo transferi
olarak sıralanabilir (36). Konu gereği, burada küçük ruminantlarda seksüel siklusun
manipülasyonu üzerine durulacaktır.
Östrusları kısa bir zaman dilimine toplamak, tohumlama-aşımları planlanan zamanda yapmak,
suni tohumlama ve embriyo nakil çalışmalarını kolaylaştırmak, gebe kalmayan hayvanların
izleme sorununu ortadan kaldırmak, bir yıl içinde daha fazla yavru elde edebilmek (özellikle
koyun yetiştiriciliğinde), gebe hayvanların gruplara ayrılarak yem ayarının yapılabilmesi,
aşılama ve antiparaziter uygulamaları kolaylaştırmak, pazar gereksinimine göre mal üretip
pazara sunabilmek, barınak, iş gücü ve malzemeden tasarruf edebilmek amacıyla
senkronizasyon yapılmaktadır (1,3,16,18,19,24,36).
Küçük ruminantlarda östrusun senkronizasyonu amacıyla kullanılan yöntemler; üreme
mevsimi içinde östrusun senkronizasyonu, üreme mevsimi dışında östrusun senkronizasyonu,
mevsimin öne alınması veya senkronizasyonda ovulasyon yanıtını artıran destek uygulamalar
olmak üzere üç ayrı ana başlık altında değerlendirilebilir (41). Üreme mevsimi içinde olan
koyun ve keçilerde senkronizasyon çalışmalarında; folliküler faza göre daha uzun olan ve
yapılan uygulamalara yanıt veren luteal faz üzerine durulmuştur. Bu amaçla geliştirilen
stratejiler, eksojen progesteron uygulaması ile luteal fazın uzatılması ya da var olan korpus
luteumun erken regresyonu ile aynı fazın kısaltılması şeklindedir. Koyun ve keçilerde, üreme
mevsimi dışında siklusun senkronize edilmesinin yanı sıra başlatılması da gerekmektedir.
Üreme mevsimi dışında öncelikle folliküler gelişimin ardından ovulasyonun uyarılması
amacıyla progesteronlar ve gonadatropinler kullanılır. Üreme mevsiminin öne alınmasının
temel amacı, ovulasyonla sonuçlanan ilk östrusun görülme zamanının erkene alınmasıdır. Bu
amaçla mevsim dışı uygulamaların yanında ışık kısıtlamaları, melatonin, koç etkisi ve
flushingten de yararlanılmaktadır. Uygulanan tüm senkronizasyon protokolleri östrusu
senkronize ederek suni tohumlama veya doğal aşım sonrası kabul edilebilir düzeyde fertilite
ile sonuçlanmalıdır (16,18,41). Koyun ve keçilerde kullanılan östrus senkronizasyonu
protokolleri suni tohumlama ve embriyo transferinin temelini oluşturur.
ÜREME MEVSİMİNDE ÖSTRUSUN SENKRONİZSYONU
Üreme mevsimi içinde progesteron, PGF2α, PMSG, GnRH, LH ve FSH hormonlarının
farklı sürede, ayrı veya birlikte kullanımına dayalı protokoller kullanılmaktadır.
PROGESTERONLARIN KULLANIMI
Progesteron preparatları küçük ruminantlarda östrus senkronizasyonu amacıyla
mevsim içinde ve dışında kullanılabilir (Tablo 1-3). Progeteron kaynağı genellikle 9 ila 19
gün kullanılarak, folliküler gelişimi desteklemek için FSH etkili PMSG veya eCG sağaltıma
eklenir. Özellikle folliküler gelişimin zayıf olduğu dönemlerde, mevsim dışında sünger
çıkartılmadan 48 saat önce 400-600 IU PMSG enjeksiyonu yapılır (1,3,15,16,17,24,32,36,41).
Koyun ve keçilerde intravajinal sünger (MAP, FGA), CDR, kulak implantı
(norgestomet) veya oral progeteron preparatları başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.
Progesteron desteği koyunlarda 12, keçilerde 14 gün kadar sürdürülür. Sağaltımın son
gününde PMSG veya eCG uygulanarak folliküler gelişim desteklenir. Progesteronun oral
veya yağlı solüsyonlarının enjeksiyonu şeklindeki protokollerin başarı şansı, uygulama ve
dozun ayarlanmasındaki zorluktan dolayı, diğerlerine göre daha düşüktür. Bu nedenle,
intravajinal sünger, CIDR veya kulak implantı sıklıkla kullanılmaktadır (16,36,41).
Progesterona dayalı protokollerde, östrus siklusunun 5. gününden sonra
başlanıldığında, korpus luteumun yaşam döngüsü etkilenmemeksizin luteolizis doğal siklusun
akışına uygun zamanda şekillenir. Eğer progesteron uygulamasına siklusun 4. gününden önce
başlanırsa, luteolizis 12. gün dolayına ötelenmektedir. Progesteron sağaltımının başlangıcında
folliküler gelişimin monitorize edilmesinin pratikte kullanılabilirliği düşüktür. Sağaltımın
başlangıcının bilinmemesi ve 12 günden kısa süreli progesteron uygulamalarına dayalı
protokollerde, mevsim içinde progesteron kaynağı uzaklaştırılmadan 24 veya 48 saat önce
prostaglandinlerin uygun dozu kullanılmalıdır. PGF2α enjeksiyonu, progesteron yetersizliği
sonucu engellenemeyen ovulasyonlar veya doğal östrus sonrası şekillenen luteal oluşumları
lizise sürükleyerek östrus ve ovulasyonun beklenen zaman diliminde şekillenmesine yol açar
(16,36,41).
Ticari olarak iki tip Flourogestone Acetate (FGA) emdirilmiş Chronogest (Intervet,
Angers, France), ve Medroxyprogesterone Acetate (MAP) Veramix (Pharmacia & Upjohn,
Orangeville, Canada) emdirilmiş intravaginal süngerler vardır. Süngerler genellikle 9 ila 19
gün vajinada tutularak, folliküler gelişimi desteklemek için FSH etkili PMSG sağaltımı
eklenir. Sünger çıkartılmadan 48 saat öncesi ile çıkarılma anı arası herhangi bir zamanda
PMSG enjeksiyonu uygulanır. Özellikle mevsim içinde kısa süreli (6-8 gün) progesteron
kullanılarak östruslar senkronize edilebilmektedir. Kısa süreli uygulamalarda, progesteron
kaynağı uzaklaştırılmadan 1-2 gün önce PG uygulanır (59). İntravajinal süngerlerin yüksek
tutunma oranı (>%90) vardır, süngerin uzaklaştırılmasından 24 ila 48 saat sonra östrus
gözlenir (1,3,16).
CIDR progesteron emdirilmiş silikon elastomerlerden oluşup Yeni Zelanda’da
geliştirilmiştir. %9 - %12 arasında 330 mg progesteron içeren CIDR-S ve CIDR-G (InterAg,
Hamilton, Yeni Zelanda) küçük ruminantlarda senkronizasyon amacıyla kullanılmaktadır
(Tablo 5) (1). CIDR-G günümüzde sıklıkla kullanılmaktadır. Kullanım protokolü süngerler ile
aynıdır. Uygulama sonrası vajinal sorun yaratmadığı ve bu nedenle tercih edilebileceği
bildirilmiştir. Ülkemizde inekler için kullanılan CIDR formu ticari olarak temin
edilebilmektedir. Koyun keçi formu ile ilgili sıkıntı bulunmaktadır.
Sığırlar için geliştirilmiş Synchro-mate-B (SMB; Rhome-Merieux, Athens, GA) içeren
kulak implantları küçük ruminantlarda östrus senkronizasyonu amacıyla kullanılmaktadır.
Sığır implantı 6 mg sentetik progesteron (norgestomet) (17α-acetoxy-11β-methyl-19-pregn-4ene-3,20-dione) içerir, ancak koyun ve keçilerde bunun yarı ya da 1/3 dozu önerilmektedir
(Tablo 3). Her iki türde de implantasyon süresi 9 ila 14 gün arasındadır ve implantın
çıkarıldığı gün ya da iki gün önce PMSG ve/veya PGF2α uygulaması ile desteklenir. Sığırlarda
uygulanan implantasyondan önce kullanılan enjektabl komponentinin (norgestomet ve
östradiol valerat) CL üzerindeki etkisi olmadığı için koyun ve keçilerde gerekli değildir.
Oral yolla kullanılan sentetik progestagen melengestrol asetat (MGA), besi sığırlarında
östrusun baskılanması için geliştirilmiştir. Ancak aynı zamanda üreme mevsimi içindeki
koyunlarda fertil bir östrusun tetiklenmesi için de kullanılabilmektedir. Östrusun
uyarılabilmesi için MGA (Pharmacia & Upjohn, Kalamazoo, MI) içeriğinin 8-14 gün
boyunca günde 1 ila 2 kez kullanımı gerekmektedir. Bu östrus senkronizasyon protokolünde
destekleyici olarak PG-600 (PMSG/hCG; Invervet, Millsboro, DE) ve/veya Ralgro (zeranol;
Pittman-Moore, Terre Haute, IN) kullanılır. Zeranol ticari olarak koyun ve sığırlarda
östrojenin FSH ve LH üzerine olan etkinse benzer yanıt almak için MGA ile beslemenin
başında ve sonunda kullanılabilir (16,24).
PROSTAGLANDİNLERİN KULLANIMI
Prostaglandinler korpus luteumu lize ederek luteal fazı sonlandırma yoluyla östrus
siklusunu denetlerler. Bu uygulama ovulasyon ve dolayısı ile korpus luteumun şekillendiği
yalnızca siklik dişilerde kullanılabilir. Diğer bir değişle, koyun ve keçilerde, PGF2α tabanlı
senkronizasyon protokolleri yalnızca üreme mevsimi içinde etkilidir. Yapay ya da doğal
prostaglandinler, diöstrus (5-18. günler) dönemindeki koyun ve keçilere uygulandığında var
olan CL geriler ve küçülür. Kandaki progesteron düzeyinde 12 saat içinde belirgin bir azalma
görülür. PG uygulamasını izleyen 24 saatte progesteron azalmasının yanı sıra östradiol düzeyi
48-72. saatlere kadar giderek artar ve 2-4 gün içinde kızgınlık başlar. Diöstrus döneminde
olan bu etki diğer dönemlerde görülmez (1,3,16,18,34).
Üreme mevsimi içinde prostaglandinlerin tek veya koyunda 9 gün, keçide 11 gün ara
ile çift enjeksiyonu ile östruslar senkronize edilmektedir. Östrustan 6 gün sonra olmak koşulu
ile diöstrus döneminde PGF2α uygulanması durumunda %100 oranında CL lize olmaktadır.
Eğer östrus zamanı bilinmiyorsa, kör enjeksiyon diye adlandırdığımız uygulama sonrasında
hayvanların yaklaşık %70-75’inde uygulamadan 2-3 gün sonra östrus görülür (32). Sütçü
keçilere siklusun 6 ve 12. günlerinde, yani başlangıç ve sonunda, yapılan cloprestenol (125
µg) uygulaması sonrası hayvanlarda östrusa gelme ve LH piki zamanı açısından bir farklılık
gözlenmemiştir. Son enjeksiyondan ortalama 46-48 saat sonra davranışsal östrus başlarken,
keçilerin %95 ila 100’ünde östrus ve enjeksiyondan 62-64 saat sonra LH piki şekillenir (29).
Progesteron ve prostaglandine dayalı senkronizasyon uygulamalarında tür, ırk, mevsim,
hayvanın yaşam alanı, destekleyici uygulama, yönetim ve çiftleştirme yöntemine bağlı olarak
östrus yanıtı ve fertilitede farklılıklar gözlenmektedir (Tablo 8).
Koyun ve keçilerde ineklerde kullanılan ovsynch, co-synch protokolleri uygulanarak
ovulasyonun senkronizasyonu yapılabilmektedir (Tablo 5). Koyun (4,23) ve keçilerde
(17,25,27,28), ineklerde olduğu gibi 9 gün arayla iki doz GnRH, 7. günde PG uygulanır. CoSynch protokolünde 2. GnRH enjeksiyonu sırasında tohumlama yapılırken, ovsych
protokolünde 12-20 saat içinde tohumlama yapılmaktadır (28). Bu protokollere 1. GnRH
enjeksiyonundan 7. güne kadar progesteron kaynağının eklenmesi ile östruslar öne alınmakta
ve daha kısa zaman diliminde toplanarak başarısını artırmaktadır (28). Bu protokollere
progesteron ve PMSG eklenerek üreme mevsimi dışında kullanımı ile ilgili farklı sonuçların
bildirildiği bazı çalışmalar bulunmaktadır.
ÜREME MEVSİMMEVSİMİ
SENKRONİZSYONU
DIŞINDA
ÖSTRUSUN
UYARILMASI
VE
Gebelik sürecinin 150 gün kadar olması nedeniyle, koyun ve keçilerin yılda birden fazla
yavru verebilmesi olasıdır. Mevsimsel anöstrus yüzünden, ılıman iklimli bölgelerde baharda
doğum yapan hayvanlar, sonbahara kadar siklik değillerdir, bu nedenle yılda bir tane yavru
alınması olasıdır. Eğer her iki tür anöstrus mevsiminde iken östrusları indüklenecek olurlarsa,
iki yılda 3 veya yılda iki kez yavru alabilmek olasıdır. Koyun ve keçilerde üreme mevsimi
dışında östrusu uyarmak için birçok yöntem bulunmaktadır. Progesteron ve eCG’nin
kombinasyonu, “koç etkisi”, suni ışıkla gün uzunluğunun değiştirilmesi (16 saat karanlığı
izleyen 8 saat ışık uygulaması), dışarıdan melatonin uygulaması gibi destekleyici uygulamalar
bunlar arasında sayılabilir (41).
Koyun ve keçilerde üreme mevsimi dışında genellikle ovariyal aktivite gözlenmez. Bu
nedenle, folliküler gelişimi uyarmak amacıyla, senkronizasyon protokollerine follikül
gelişimini başlatmak için gonadotropinlerin eklenmesi gerekir. Bu amaçla, üreme mevsimi
içinde kullanılan progesteron emdirilmiş sünger, implant veya CIDR protokollerine PMSG
veya eCG eklenerek senkronizasyon yapılabilir. Mevsim dışında prostaglandinlerin,
progesteron uygulamalarına eklenmesi ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Pratikte sürü
içinde kızgınlık gösteren hayvan popülasyonu varsa, protokole eklenmesi önerilmektedir.
Tersi durumda, endokrinolojik mekanizma düşünüldüğünde, anöstrus döneminde ortamda lize
edilebilecek bir korpus luteum olmayacağından, kullanılmasına gerek yoktur (16,18,41).
Gonadotropinler; anovulatör koyun ve keçilerde ovulasyonu uyarmak için
progesterona dayalı senkronizasyon protokollerine ek olarak rutin bir şekilde
kullanılmaktadır. Bu amaçla en çok kullanılan hormon FSH etkili PMSG’dir. PMSG’nin
düşük dozları folliküler gelişimi, orta dozları ikizliği, yüksek dozları süperfollikülasyonu
uyarmaktadır. Bu nedenle PMSG uygulamadan önce, uygulamadan ne beklendiğine
(folliküler gelişim, ikizlik veya süperfollikülasyon), hayvanın çoklu gebelik ve doğum
yapmaya uygunluğu, doğum sonrası bakabileceği yavru sayısı dikkate alınarak dozun iyi
ayarlanması gerekmektedir. PMSG’nin yarılanma ömrünün uzun olması, sürekli yeni
follikülleri indüklemesi ve bol sayıda anovule follikül oluşumuna neden olması gibi olumsuz
etkileri bulunmaktadır (5). PMSG’nin bu olumsuz etki, özellikle süperovulasyon amaçlı
uygulamalarda daha belirgin olarak gözlemlenmektedir. Üreme mevsimi dışında folliküler
gelişimin yetersiz olması nedeniyle, sağaltıma PMSG eklenmesi yanında, yem desteği
(flushing), ışık ayarlaması, melatonin gibi yardımcı uygulamalar da başarıyı artırır.
Pineal bir hormon olan melatonin koyunlarda fotoperiyottaki değişikliklere verilen
yanıtları düzenler. Melatonin düzeyleri karanlık saatlerde yüksek, aydınlık saatlerde ise
düşüktür. Üreme mevsimi dışında östrusun uyarılması amacıyla melatonin hormonu da
kullanılmaktadır (16,18). Melatonin fizyolojik olarak gün ışığının azalmasına benzer etki
göstererek östrusu uyarır (16) Melatonin uygulamaları embriyonun yaşam gücünü artırır ve
luteal dokuyu destekler. Melatoninin deri altı implantı, vajinal sünger ve oral kapsül formları
bulunmaktadır. Melatonin uygulamalarında, istenen etki için, en az 60 gün gerekmektedir (3).
Melatonin, üreme mevsimini öne almak amacıyla kış sonu veya ilkbahar aylarının başından
itibaren kullanılmaktadır. Melatoninin diğer senkronizasyon protokolleri ve veya destek
uygulamalar ile kombine kullanılması başarı şansını artırmaktadır.
SENKRONİZASYONDA OVULASYON YANITINI ARTTIRAN DESTEK
UYGULAMALAR
Beslenme rejiminin değiştirilmesi, sağaltıma melatonin, PMSG, PG, GnRH gibi
hormonların eklenmesi, erkek etkisinden yararlanılması ve gün ışığının kısıtlanması gibi çok
sayıda destek uygulama senkronizasyonda başarı oranını artırmak için kullanılmaktadır
(3,16,18,24).
En az 3-4 hafta erkek hayvanlardan ayrı barındırılan dişilerin arasına aniden erkek
hayvanların katılması ile birlikte östruslar uyarılabilmektedir. Bu etkiye, koç etkisi ve ya
erkek etkisi denir (16,19,24). Erkek hayvanın dişi hayvanların arasına katılması 2-3 gün
içinde ovulasyonla sonuçlanan yüksek miktarda FSH ve LH hormonun salınmansa yol açar.
Üreme mevsiminde erkek etkisine karşı oluşan yanıt, mevsim dışına göre daha hızlıdır. Erkek
etkisine karşı oluşan yanıtı mevsimsel anöstrusun derinliği etkilemekte, kimi durumlarda
yanıt 4-7 güne kadar uzayabilmektedir. İlk ovulasyon genellikle sessiz ve fertilite yeteneği az
olarak şekillenirken, bu ovulasyon sonucu oluşan CL ise erken lize olur. İkinci ovulasyon ise
normal fertilite ve normal luteal faz değerleri oluşturacak biçimde şekillenir. Erkek etkisine
verilen yanıt, uygulanma zamanı ve erkeğin seksüel agresifliği, çitlerle ayrılarak yan yana
tutulma, aralıklı olarak birlikte tutulmaktan ya da vücut kondisyonundan laktasyonun
sonlandırılmasından sonra geçen süre ve ırk benzerliği gibi birçok etkene bağlıdır (38-40).
Koyun ve keçilerde aşımdan 2 hafta önce yem kalitesi ve miktarı artırılarak kilo
almalarının sağlanmasına flushing adı verilir. Hayvana 250-500 gr arasında konsantre yem
verilmesi veya kaliteli meralarda otlatılması ile hayvanın kilo alması sağlanarak flushing
yapılabilir. Flushing, östrus sırasında ovule olan oosit sayısını artırarak çoğul gebeliklerin
oranını artırır. Kondisyonu iyi olan hayvanların flushinge yanıtı zayıftır. Flushing mevsimin
erken dönemleri ve son dönemlerinde uygulandığında, üreme mevsimi süresi içinde oluşan
kızgınlık sayısını artırarak gebe kalan ve doğumla sonuçlanan gebelik oranını yükseltir
(3,16,17).
Küçük ruminantlarda seksüel siklusun hormonal denetimi ayrıntılı bir şekilde
aydınlatılmıştır. Koç etkisi, flushing ve ışık uygulamaları gibi biyolojik destek uygulamaları
ve eksojen hormon uygulamaları ile koyun ve keçilerde östrusun denetimi ile yavru verimi
arttırılarak işletmeler fazladan ekonomik kazanç sağlayabilir. Ayrıca et ve süt açığının
bulunduğu ülkelerde, bu teknolojilerin yaygın bir şekilde kullanılması ile bu açık azaltılabilir.
Kaynaklar
1. Abecia, J.A., Forcada, F., González-Bulnes, A. 2012. Hormonal control of reproduction in small
ruminants. Anim. Reprod., 130 (3–4). 173–179
2. Ahmed, M.M., Makawi S. E., Jubara A.S.. 1998. Synchronization of oestrus in Nubian goats.
Small Ruminant Res. 30:113-120.
3. Alaçam, E. 1994. Reproduktif hormonların kilinik uygulaması. Evcil Hayvanlarda Reproduksion
Sun’i Tohumlama Doğum ve İnfertilite Ed: Alaçam E., Dizgi evi. Konya
4. Alkan,S., Kaşıkçı G., Cirit, Ü., özdaş, Ö.B., gündüz, M.C Uçmak,M., yılmaz Ö.T., 2012.
Tahirova Koyunlarında Modifiye Ovsynch Protokolünün Senkronizasyon ve Fertilite Oranlarına
Etkisiİstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg. 38 (1), 37-42.'
5. Armstrong, D.T., Pfitzner, A.P., Warnes, G.M., Raph, M.M., Seamark, R.F. 1983. Endocrine
responses of goats after induction of superovulation with PMSG and FSH. J. Reprod. Fertil.
67:395-401.
6. Baril, G., Remy, B., Vallet, J.C., Beckers, J.F.. 1992. Effect of repeated use of progestagen-PMSG
treatment for estrus control in dairy goats out of breeding season. Zuchthygiene (Berl.) 27:161168.
7. Cetin, Y., Sagcan S., Gungor, O., Ozyurtlu, N., Uslu, B.A., 2009. Effects of CIDR-G and
Melatonin Implants, and their Combination on the Efficacy of Oestrus Induction and Fertility of
Kilis Goats Reprod Dom Anim 44, 659–662.
8. Contreras Solís, İ., Vásquez, B., Díaz, T., Letelier, C., López Sebastian, A., González Bulnes, A.
2009. Efficiency of estrous synchronization in tropical sheep by combining short-interval
cloprostenol-based protocols and "male effect".Theriogenology. 71, 1018-25.
9. Cox, J.F., Allende, R., Lara, E., Leiva, A., Diaz, T., Dorado, J., Saraiva, F. 2012. Follicular
dynamics: Interval to ovulation and fertility after AI in short-term progesterone and PGF2a
oestrous synchronization protocol in sheep Reprod. Dom. Anim., 47 946–951.
10. Dogan, I., Nur, Z. 2006. Diferent estrous induction methods during the non-breeding season in
Kivircik ewes. Vet. Med. Czech, 51, 133-138.
11. Dogan, I., Nur, Z., Gunay, U., Sagirkaya, H., Soylu, M.K. Sonmez, C. 2005. Estrous
synchronization during the natural breeding season in Anatolian black does. Vet. Med. Czech, 50,
33-38.
12. Dogan, I., Nur, Z., Gunay, U., Soylu, M.K., Sonmez, C. 2004. Comparison of fluorgestone and
medroxyprogesterone intravaginal sponges for estrus synchronization in Saanen does during the
transition period. S. Afr. J. Anim. Sci., 34, 18-22.
13. East, N.E., Rowe J.D. 1989. Subcutaneous progestin implants versus intravaginal sponges for
dairy goat estrus synchronization during the transitional period. Theriogenology 32:921-928.
14. Garoussi, M.T., Farzaneh, N., Gallehdar, E., Mohri, M. 2012.Reproductive performance in out-ofbreeding season of fatty ewes using implant norgestomet with or without PMSG Trop. Anim.
Health Prod., 44. 965–968.
15. Gerlach, T., Aurich, J.E. (2000): Regulation of seasonal reproduction activity in the stallion, ram,
and hamster. Anim. Reprod. Sci. 58:197-213.
16. E.S.E: Physiology of Reproduction, in ' Reproduction in Farm Animals ', Ed: 27 E.S.E., Sixth
Edition, Lea & Febiger, Philadelphia, 59-97, 1993.
17. Holtz, W., Sohnrey, B., Gerland, B., Driancourt, M.A., 2008. Ovsynch synchronization and fixedtime insemination in goats. Theriogenology 69, 785–792.
18. İleri, K. , Ak, K. , Pabuççuoğlu, S. , Birler, S: Evcil Hayvanlarda Reprodüksiyon ve Sun' i
Tohumlama, İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayını, Ders Notu No: 112, İstanbul, 2000.
19. James Squires E.1998. Applied Animal Endocrinology, Cabi publishing, USA, 1998.
20. Knights, M., Hoen, T., Marsh, D., Lewis, P., Dixon, A., Inskeep, K. 2002. Reproductive
management in the eweflocks by induction or synchronization of estrus. West Virginia agricultural
and forestry experiment station,Morgantown
21. Letelier, C.A., Contreras-Solis, I., García-Fernández, R.A., Sánchez, M.A., García-Palencia, P.,
Sánchez, B., Ariznavarreta, C., Tresgurrres, J.A.F., Flores, J.M., Gonzales-Bulnes, A. 2011.
Effects of oestrus induction with progestagens or prostaglandin analogues on ovarian and pituitary
function in sheep Anim Rep Sci, 126 (2011), pp. 61–69.
22. Martemucci, G., D'Alessandro, A.G. 2010. Estrous and fertility responses of dairy ewes
synchronized with combined shortterm GnRH, PGF2 and estradiol benzoate treatments Small
Rum Res 93. 41-47.
23. Martinez M.F., McLeod B., Tattersfield G., Smailla B., Quirkea L.D., Juengela J.L. 2015.
Successful induction of oestrus, ovulation and pregnancy in adult ewes and ewe lambs out of the
breeding season using a GnRH+progesterone oestrus synchronisation protocol.
http://dx.doi.org/10.1016/j.anireprosci.2015.01.010
24. Mcdonald, L.E (1989): Veterinary Endocrinology and Reproduction.Lea and Febiger,
Philadelphia.
25. Nak, Y., Nur, Z., Nak, D., Sağırkaya, H., Tuna, B., Şimşek, G., Üstüner. B. 2009. Sıfat
Sezonundaki Sütçü Keçilerde FGA İçeren Vajinal Sünger + PGF2α + PMSG ve Vajinal Sünger ile
Birlikte Ovsynch’in Bir Kombinasyonunun Fertilite ve Östrus Sinkronizasyonu Üzerine
Etkilerinin Karşılaştırılması V. Ulusal Reprodüksiyon ve Sun’i Tohumlama Kongresi (Uluslar
Arası Katılımlı), Tebliğ Özetleri Kitabı, F.Ü. Veteriner Fakültesi, Elazığ, 92-93, 01-04 Ekim
(Sözlü bildiri).
26. Navanukraw, C., Khanthusaeng, V., Kraisoon, A., Uriyapongson, S. 2014. Estrous and ovulatory
responses following cervical artificial insemination in Thai-native goats given a new or once-used
controlled internal drug release with human chorionic gonadotropin. Trop Anim Health Prod.
46(8):1441-6.
27. Nur Z., Üstüner B., Nak Y., Alcay S., Yaman Y., Sagirkaya H. 2012a. Fixed-time laparoscopic AI
with frozen-thawed goat semen in progesterone and PMSG supplemented Cosynch protocol.
J.Anim. Sci. 90, 673-673 (Meeting Abstract)
28. Nur, Z., Nak, Y., Nak, D., Ustuner, B., Tuna, B., Sımsek, G., Sagırkaya, H. 2012b. The use of
progesterone-supplemented Co-synch and Ovsynch for estrus synchronization and fixed-time
insemination in nulliparus Saanen goat. Turk J. Vet. Anim. Sci.,37, 183-188,
29. Nuti, L.C., Bretzlaff, K.N., Elmore, R.G., Meyers, S.A., Rugila, J.N., Brinsko, S.P., Blanchard,
T.L., Weston, P.G.. 1992. Synchronization of estrus in dairy goats treated with prostaglandin F at
various stages of the estrous cycle. Am. J. Vet. Res. 53:935-937.
30. Olivera-Muzante J, Fierro S, López V, Gil J. 2011a. Comparison of prostaglandin- and
progesterone-based protocols for timed artificial insemination in sheep. Theriogenology.
75(7):1232-8.
31. Olivera-Muzante J, Gil J, Fierro S, Menchaca A, Rubianes E. 2011b. Alternatives to improve a
prostaglandin-based protocol for timed artificial insemination in sheep. Theriogenology.
76(8):1501-7.
32. Osinowo, O.A., James, I.J., Williams, T.J. 2008 Controlled breedıng of cattle, sheep and goats
Department
of
animal
physiology
Available:
http://unaab.edu.ng/attachments/460_LECTURE%20NOTES%20ON%20ANP%20508%20CONTRO
LLED%20BREEDING.pdf
33. Rowe, J. D., and N. E. East. 1996. Comparison of two sources of gonadotropin for estrus
synchronization in does. Theriogenology 45:1569-1575.
34. Ustuner, B., Gunay, U., Nur, Z., Üstüner, H. 2007. Effects of Long and Short-Term progestagen
treatments combined with PMSG on Oestrus syncronization and fertility in Awassi ewes during
the breeding season. Acta Vet. Brno,76, 391-397.
35. Üstüner, B., Ertürk, M., Alcay, S., Tuna, B., Üstüner, H., Nur, Z. 2010. Kecilerde progesteron
destekli co-synch senkronizasyon metodu ve tohumlama dozunun gebelik oran üzerine etkisi.
U.Ü.Vet.Fak.Derg.; 29, 27-31.
36. Vivanco H.W. Recent developments ın reproductıve technologies of sheep and goats in FAO
ANIMAL PRODUCTION AND HEALTH PAPER 58 Consultation held in Sofia, Bulgaria, 8–12
July 1985 Edited by V.M. Timon and J.P. Hanrahan FOOD
37. Waldron, D.F., Willingham, T.D., Thompson, P.V., Bretzlaff, K.N. 1999. Effect of concomitant
injection of prostaglandin and PMSG on pregnancy rate and prolificacy of artificially inseminated
Spanish goats synchronized with controlled internal drug release devices. Small Ruminant Res.
31:177-179.
38. Walkden-Brown, S. W., Restall B. J., Henniawati. 1993a. The male effect in the Australian
Cashmere goat. 1. Ovarian and behavioural response of seasonally anovulatory does following the
introduction of bucks. Anim. Reprod. Sci. 32:41-53.
39. Walkden-Brown, S.W., Restall, B.J., Henniawati. 1993c. The male effect in the Australian
Cashmere goat. 3. Enhancement with buck nutrition and use of oestrous females. Anim. Reprod.
Sci. 32:69-84.
40. Walkden-Brown, S.W., Restall, B.J., Henniawati. 1993b. Themale effect in the Australian
Cashmere goat. 2. Role of olfactory cues from the male. Anim. Reprod. Sci. 32:55-67.
41. Wildeus, S. 1999. Current concepts in synchronization of estrus: Sheep and goats. Proc.
Am. Soc. Anim. Sci. Available: http://www.asas.org/JAS/symposia/proceedings/0016.pdf.
Accessed July 10, 2003.
42. Yılmaz, B., Konar, V. 1999. Opioidler ve Üreme Fonksiyonları Üzerine Etkileri. Fırat Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Dergisi, 13, 71-80.
43. Youngs, C.R. 1992 Utilization of norgestomet (Synchro-Mate-B) implants for out of season
breeding of sheep. In: Proc. Out of Season Breeding Symp., University of Iowa, Ames. pp 115121.
Tablo1: Keçilerde progesteron emdirilmiş sünger ile üreme mevsimi içinde ve dışında gerçekleştirilen senkronizasyon protokollerine ait östrus gözlenme ve fertilite oranı
Tip
Süre
gün
Doz
(mg)
Ek uygulama
Mevsim
11
45
Sünger çıkartılmadan 48 saat önce
400IU PMSG, 100µg cloprostenol
Anöstrus
FGA
Irk
n
Östrus(%)
Saanen
169
80,7
Anöstrus
FGA
MAP
16
11
40
60
700
Fertilite
(%)
İkizlik
(%)
Elde aşım
49,5
-
ST
62,8
-
Servikal ST
40
1,5
Nubian
Sünger çıkartıldıktan sonra 300IU
PMSG
Sünger çekilmeden 48 sat önce 750
IU PMSG +125 μg cloprostenol
10
Çiftleşme
sistemi
Üreme
Sanen
10
77,7
19
100
Servikal ST
33
1,6
53
-
11
40
Sünger çekilmeden 48 sat önce 750
IU PMSG +125 μg cloprostenol
FGA
12
45
Sünger çekilmeden 48 sat önce 250
IU PMSG +250 μg cloprostenol
Üreme
11
40
Sünger çekilmeden 48 sat önce 500
IU PMSG +125 μg cloprostenol
Üreme
11
40
500 IU PMSG
FGA
11
60
Sünger çekilmeden 48 sat önce 500
IU PMSG +125 μg cloprostenol
11
60
500 IU PMSG
MAP
Sanen
24
100
Sanen
20
70
14
86
18
94
Kıl
keçisi
Donmuş Sp
SZST
Baril et al.,
1992
Ahmed et al.,
1998
Doğan ve ark.
2004
Soğ. Sp.SZT
FGA
Kaynak
50
-
15
1,3
72
-
72
-
Soğ. Sp.SZT
19
95
74
-
19
95
63
-
Nak ve ark.,
2009
Doğan ve
ark., 2005
Tablo 2: Koyunlarda progesteron emdirilmiş sünger ile üreme mevsimi içinde ve dışında gerçekleştirilen senkronizasyon protokollerine ait östrus gözlenme ve fertilite oranı
Tip
MAP
FGA
Süre gün
12
6
Çiftleşme
sistemi
Gebelik
(%)
18
78
44
-
Sünger çıkartılmadan 48 saat önce
125µg cloprostenol
Soğutulmu
ş Sperma
14
86
57
-
Sünger çıkartılmadan 48 saat önce
500IU PMSG
18
86
77
-
Sünger çıkartılmadan 48 saat önce
400IU PMSG, 125µg cloprostenol
19
88
41
-
12
75
44
-
Sünger çıkartıldığında 300 IU PMSG
12
83
20
-
Sünger çıkartıldıktan 24 saat sonra
300 IU PMSG
11
73
33
-
Sünger çıkartılmadan 24 saat önce
300 IU PMSG
12
100
30
-
Sünger çıkartıldığında 300 IU PMSG
11
100
11
-
Sünger çıkartıldıktan 24 saat sonra
300 IU PMSG
10
100
40
-
Ek uygulama
60
-
30
12
İkizlik
Östrus
(%)
Doz
(mg)
Sünger çıkartılmadan 24 saat önce
300 IU PMSG
Mevsim
Anöstrus
Irk
Kıvırcık
N
Kaynak
(%)
Doğan ve
Nur 2006
SZST
Üreme
İvesi
Sulandırıl
mış Taze
Sperma
SZST
Üstüner ve
ark. 2007
FGA
14
40
Sünger çıkartıldığında 400 IU PMSG
Geçiş
Altamura
na
15
93,3
Elde sıfat
60
1,6
Martemucci
ve ark., 2010
FGA
14
40
-
Üreme
Mancheg
a
8
100
-
-
-
Latelier ve
ark., 2011
MAP
13
60
Sünger çıkartıldığında 300IU PMSG
Üreme
Merinos
105
Taze SZST
48
1,1
MAP
13
60
Sünger çıkartıldığında 300IU PMSG
Üreme
Merinos
54
Laparosko
75
1,2
OliveraMuzante ve
ark., 2011
pik SZST
Tablo 3: CIDR ve norgestemate uygulanan koyun ve keçilerde östrus gözlenme ve fertilite oranı
TÜR
Irk
Protokol
Mevsim
Östrus(%)
Çiftleşme sistemi
Fertilite
(%)
İkizlik
Kaynak
(%)
Koyun
Suffolk
Down
CIDR G (7 gün) çıktığında 200 IU PMSG+PG
Üreme
96
Taze sperma
54,5
1,3
Cox ve
ark.,2012
Keçi
Thainative
CIDR (7 gün) çıkartıldığında 300 IU hCG
Üreme
100
Servikal SZST
28,6
-
Navanukraw
ve ark., 2014
Spanish
CIDR G (16 gün) çıkartılmadan 48 saat önce 250IU
PMSG
Üreme
Laparoskopik
64,5
1,70
Waldron ve
ark., 1999
Laparoskopik
59,5
1,67
-Doğal
60
1,2
80
1,3
52
1,3
72
1,6
1,44
CIDR G (16 gün) çıkartılmadan 48 saat önce 250IU
PMSG, 5mg PGF
Keçi
Kilis
CIDR G (14 gün) çıkartıldığında 200 İÜ PMSG
Anöstrus
CIDR- G (14 gün) takılmadan 26 gün öce Regulin
Koyun
İranian
Kurdish
3 mg norgestemate (9 gün) Çıkartıldıktan sonra 500 IU
PMSG
75
100
İçi
-
Doğal
Koyun
Karışık
2 mg norgestemate (14 gün) Çıkartıldıktan sonra 500
IU PMSG
Anöstrus
96
Doğal
59
Koyun
Karışık
3 mg norgestemate (14 gün) 6 mg FSH
Anöstrus
48
Doğal
40
Koyun
Karışık
-
Anöstrus
93
Doğal
50
1,83
50
1,90
3 mg norgestemate (10 gün) Çıkartıldığında PMSG
400IU, hCG 200IU
Keçi
Sütçü
3 mg norgestemate (11 gün) Çıkartılmadan 48 saat önce
PMSG 400IU,Cloprostenol 50µg
71
Üreme
97
98
Garoussi ve
ark., 2012
Tritschler et
al., 1991
Youngs, 1992
Servikal ST
Umberger ve
ark., 1994
Rowe ve East,
1996
98
Anöstrus
Çetin ve ark.,
2009
75a
1,9
98
45b
1,8
Tablo 4: PG enjeksiyonlarına dayalı senkronişzasyon protokelleri sonrası elde edilen kızgınlık ve gebelik oranları
Östrus
Çiftleşme sistemi
(%)
Gebelik İkizlik
(%)
(%)
Kaynak
100
-
-
Letelier ve ark.,2011
7 gün ara ile 2 defa PG +Teke etkisi
-
48. saatte servikal SZST
62.5
7 gün ara ile 2 defa PG +Teke etkisi
-
55. saatte servikal SZST
44
-
42. saatte Taze SP SZST
27
1,1
-
48. saatte Taze SP SZST
31
1,0
-
54. saatte Taze SP SZST
26
1,0
-
51. saatte servikal SZST
12
1,0
-
57. saatte servikal SZST
14
1,1
-
51. saatte laparaskopi SZST
43
1,0
-
57 saatte laparaskopi SZST
51
1,1
42
1,1
24
1,1
Tür
Irk
Koyun
Manchega 10 gün ara ile 2 PG
Koyun
Batı
Afrika
Koyun
Merinos
Protokol
-
Contreras-Solís ve ark., 2009
7 gün ara ile 2 PG
7 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
95
Olivera-Muzante ve ark.,2011a
42. saatte servikal SZST
Koyun
7 gün ara ile 2 defa 80µg Delprotenate
92
7 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
-
42. saatte servikal SZST
45
1,1
8 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
-
48. saatte servikal SZST
51
1,0
-
42. saatte servikal SZST
33
1,0
-
48. saatte servikal SZST
29
1,2
7 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
-
42. saatte servikal SZST
50
1,1
7 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
-
Östrustan 12 sat sonra ST
47
1,2
Merinos
Olivera-Muzante ve ark., 2011b
8 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate
Tür
Irk
Protokol
Östrus
Çiftleşme sistemi
(%)
Gebelik İkizlik
(%)
(%)
7 gün ara ile 2 defa 160µg Delprotenate ST
zamanında GnRH
-
38
42. saatte servikal SZST
Kaynak
1,3
Tablo 5: Koyun ve keçilerde üreme mevsimi içinde GnRH+7 PG GnRH (Ovsynch) dayalı senkronizasyon protokolleri
Tür
oyun
Keçi
Irk
Tahirova
1,2
98
1,2
96
1,1
38
1,4
100
0. gün GnRH + 6. gün PGF2α + PMSG (500 İ.Ü)+ 8. gün hCG
100
0. gün İ.M. GnRH +6. gün PGF + PMSG (500 İ.Ü.) östradiol
propionat +8. gün hCG
100
0.gün GnRH+FGA (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
92
2. GnRH Laparaskopik
Donmuş sperma SZT
84
2. GnRH’tan 8 saat sonra
Laparaskopik Donmuş
sperma SZT
24
1,2
Donmuş sperma SZT
40
-
Donmuş sperma SZT
10
-
57
-
41
-
0
-
Sanen
Sanen
Çiftleşme sistemi
Elde sıfat
0.gün GnRH+FGA (7 gün)+ 7. Gün (PGF2α+PMSG)+9. Gün
GnRH
89
0.gün GnRH+FGA (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
85
0.gün GnRH + 7. Gün (PGF2α+PMSG)+9. Gün GnRH
27
2. GnRH Laparaskopik
Donmuş sperma SZT
Donmuş sperma SZT
0.gün GnRH+FGA (7 gün) + 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
84
Kaynak
Alkan ve
ark., 2012
Nur ve ark.,
2012a
88
0.gün GnRH+MAP (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
Sanen
96
0.gün GnRH + 6. gün PGF2α + PMSG (500 İ.Ü)
0.gün GnRH+MAP (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
Keçi
İkizlik
(%)
Östrus
(%)
0.gün GnRH+FGA (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
Keçi
Fertilite
(%)
Protokol
33
-
Üstüner ve
ark., 2010
Nur ve ark
2012b
Keçi
Koyun
Sanen
0.gün GnRH+FGA (7 gün)+ 7. Gün PGF2α+9. Gün GnRH
86
0.gün GnRH+ 5. Gün PGF2α
47
0.gün GnRH+ 5. Gün PGF2α+7.gün GnRH
33
0.gün GnRH + 5. Gün PGF2α+ 6.gün ösradiol benzoat
63
0.gün östradiol benzoat+5. gün PGF2α+8. gün östradiol benzoat
100
Donmuş sperma SZT
27
1,7
33
1,4
Geçiş Dönemi
27
1,8
Elde Sıfat
13
1,0
0
0
Altamurana
Nak ve ark.
2009
Martemucci
ve ark., 2010