Alkan DEMİR

TARIMSAL EKONOMĠ VE POLĠTĠKA GELĠġTĠRME ENSTĠTÜSÜ
TEPGE BAKIġ
Temmuz 2011 / ISSN: 1303–8346 / Nüsha: 10
TÜRKĠYE’DE TOHUMCULUK SEKTÖRÜ
Eda AYGÖREN
TEPGE
1. GiriĢ
Tohumluk, yeni bitkiler elde etmede yararlanılan
generatif ve vegetatif özelliğe sahip tüm bitki organ
ve kısımlarını ifade eder. Sertifikalı tohumluk ise,
tescil edilmiş çeşitlerin tarla ve laboratuvar
muayeneleri yapılarak, yönetmeliğindeki standartlara
uygun şekilde ambalajlanmış, etiketlenmiş ve
gerektiğinde mühürlenmiş tohumluklardır. Bir bitkinin
ortaya koyduğu verim veya ürünün kalitesi o
bitkiyi yetiştirmede kullanılan tohumun taşıdığı
potansiyel ile yakından ilgilidir. Tarımsal üretimde
verimi artırmak için genetik potansiyeli yüksek
çeşitlerin sertifikalı tohumluklarının, uygun bölgelerde
ve uygun yetiştirme teknikleri ile birlikte tarımsal
üretimde kullanılması gerekmektedir. Islah edilmiş
çeşitler ve kaliteli tohumluklar verimliliği artırır,
üretim riskini azaltır, tohum tasarrufu sağlar ve
kayıplar en aza indirilir. Sonuçta pazar değeri yüksek
ürün elde edilir ve çiftçi gelirini yükseltir. Çevreye
adapte olmamış çeşitlerden, diğer koşullar en
iyi şekilde sağlansa bile yüksek verim elde etmek
mümkün değildir. Bütün bu tespitler ışığında bakıldığı
zaman, tarımsal verimlilik, üretimin artırılması,
maliyetinin düşürülmesinde tohum Türkiye için
önemli bir girdi ve teknolojik öğe olma durumundadır
(1).
Sertifikalı tohum üreticiye zararlı yabancı otların ve
diğer çeşitlerin tohumlarından, zayıf ve kırık
danelerden,
hastalıklardan
arınmış
şekilde
ulaşmaktadır. Tohumluk üretiminde; ürün kaybı,
kırışık tohum, küçük tanelerin oluşumu, tohumun üst
yüzeyindeki kararmalar ve çimlenme kapasitelerinin
düşmesi önlenmektedir. Islah faaliyetleri sonucunda
her yıl elde edilen çok sayıda yeni bitki çeşidi başta
verim olmak üzere kalite, hastalık ve zararlılara
dirençlilik, olgunlaşma müddeti, çimlenme ve sürme
kabiliyeti gibi pek çok vasıf bakımından daha önce
ıslah
edilmiş
emsallerine
göre
üstünlükler
sergilemektedir (1).
Türkiye’de tohum sanayi 1860’larda ABD ve
Mısır’dan pamuk tohumluğu ithaliyle başlamıştır.
Ancak sistemli, geniş kapsamlı ve bilimsel temellere
dayalı çeşit geliştirme ve tohumluk üretimine
Cumhuriyet döneminde başlanmıştır.
1982
yılından
itibaren
izlenen
politikalar
doğrultusunda, Türkiye’deki özel tohumculuk
kuruluşlarının sayılarında önemli artışlar olmuştur.
Tohumluk fiyatlarının serbest bırakılması, 1984
yılında tohumluk dış alımının kolaylaştırılması, 1985
yılında tohumluk teşvik kararnamesinin çıkarılması ile
özel tohumculuk kuruluşlarının sayılarında ve üretilen
çeşit sayısında büyük artışlar olmuştur (2).
Bugün Türkiye Tohumcular Birliği; Tohum
Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği, Bitki Islahçıları
Alt Birliği, Fide Üreticileri Alt Birliği, Fidan
Üreticileri Alt Birliği, Tohum Yetiştiricileri Alt
Birliği, Tohum Dağıtıcıları Alt Birliği ve Süs Bitkileri
Üreticileri Alt Birliği olmak üzere toplam 7 alt
birlikten oluşmaktadır (3).
Türkiye’de 2010 yılında en fazla üretimi yapılan
tohumluk buğday olmuştur. Sertifikalı buğday tohumu
üretimi 2005 yılına göre %79 oranında artarak buğday
tohumluğu ihtiyacının %59’unu karşılamaktadır.
Yıllar itibarıyla tohumluk üretim miktarları
incelendiğinde, bazı tohumlukların üretimi artarken
Sayfa1
2. Türkiye’de Tohumluk Üretimi ve Ticareti
bazılarının ülkenin o yıl ki üretim durumuna göre
azaldığı gözlenmektedir. 2005 yılına göre 2010 yılında
üretimi en fazla artan tohumluk cinsi soya (%8,9)
olmuştur. 2010 yılındaki toplam tohumluk üretimine
bakıldığında ise, 2005 yılına göre %50 oranında artış
görülmektedir (Tablo 1).
Tablo 1: Bazı Türlerde Sertifikalı Tohumluk Üretimi ve İhtiyaç Miktarları (2005-2010)
Türler
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Ton
210.044
20.645
14.592
3.645
6.190
752
100
1.448
44.919
14.141
182
143
3
1.113
175
2.731
678
125
861
1.345
Buğday
176.202
211.848
Arpa
22.307
28.351
Mısır
30.167
16.107
Çeltik
3.505
3.241
Hib.Ayçiçeği
6.522
7.670
Soya
201
969
Yerfıstığı
101
61
Şeker pancarı
2.720
582
Patates
63.901
75.138
Pamuk Delinte
19.576
18.784
Havlı
5
71
Nohut
157
161
Kuru fasulye
30
19
Mercimek
285
628
Kanola (Kolza)
321
Sebze
1.942
2.283
Yonca
476
508
Korunga
1.232
929
Fiğ Macar
855
977
Adi
1.195
1.195
Aspir
TOPLAM
332.190
370.748
325.013
Kaynak: www.tohum.tugem.gov.tr/tohum/docs/kitap.aspx
158.452
227.852
315.676
20.180
36.144
34.416
34.097
28.921
35.234
3.410
5.025
5.521
8.727
9.298
11.854
1.274
1.169
1.982
50
30
70
947
1.005
466
45.651
58.877
70.654
10.948
10.811
15.679
37
127
459
253
3
3
380
38
107
72
148
107
2.087
2.758
2.500
517
864
349
698
22
56
1.154
1.057
858
870
6
248
397
290.148
385.061
497.964
Hibrit ayçiçeği, hibrit mısır, patates, soya ve sebze
tohumluğunun 2005 yılından bu yana neredeyse
tamamını özel sektör üretmektedir. 2005 yılında
buğday tohumluğunun %89’u kamu tarafından
karşılanırken 2009 yılında %55’e düşmüştür. Arpa
tohumluğunun üretiminde ise, kamunun payı 2005
yılında %78 iken 2009 yılında %51’e düşmüştür
(Tablo 2).
Tablo 2’deki verilere göre, tohumluk üretiminde özel
sektörün payının yıllar itibarıyla arttığı görülmektedir.
2005 yılında toplam tohumluk üretiminin %45’ini özel
sektör
karşılarken,
2009
yılında
%62’sini
karşılamaktadır.
Üretimin Ġhtiyacı KarĢılama
Oranı (%)
59
17
297
56
462
94
5
35
34
163
2
0
1
34
0
12
1
11
294
2005 yılında 26,9 milyon dolar olan toplam tohum
ihracatımız 2009 yılında 70,8 milyon dolara
ulaşmıştır. Miktar ve değer bakımından ihracata en
fazla konu olan ürünler ise hibrit mısır ve hibrit
ayçiçeği olmuştur (Tablo 3).
Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) 2009 yılı
tohum raporunda 7,7 milyar dolar değerinde olan
dünya tohum ihracatında, önde gelen ülkelerin
sırasıyla Hollanda (%17), ABD (%15,4) ve Fransa
(%15) olduğu belirtilmiştir. Hollanda 163 bin ton
tohumluk ihracatı yaparken, ABD 244 bin ton, Fransa
ise 340 bin ton ihracat yapmıştır. Dünya toplam
tohumluk ihracat miktarı ise 2.207.938 tondur.
Tablo 2: Kamu ve Özel Sektör Tohumluk Üretimi (2005-2009)
Buğday
Arpa
Soya
Hib.Mısır
Hib.Ayçiçeği
Ton
Kamu
156.395
17.428
1
1.224
Özel
19.774
4.879
200
32.437
Kamu
169.116
22.050
0
126
2006
Özel
41.672
6.145
4
15.981
Kamu
141.856
11.325
2
40
2007
Özel
68.188
9.320
750
14.552
Kamu
69.886
10.823
24
2008
Özel
88.566
9.356
1.250
34.097
Kamu
125.275
18.468
10
5
2009
Özel
102.577
17.676
1.160
28.916
Kaynak: www.tohum.tugem.gov.tr/tohum/istatistik/kamu_ozel_uretim.pdf
2005
Patates
Pamuk
6.522
0
7.670
63.901
0
75.138
6.190
44.919
8.727
45.651
4.144
15.432
2.542
16.314
1.750
12.572
79
10.907
9.298
58.877
10.811
Sebze
3
1.939
2
2.281
2
2.729
5
2.082
4
2.754
Yem Bit.
2.662
1.231
1.857
2.040
2.910
1.279
2.549
712
918
1.302
Sayfa2
Yıl
Tablo 3: Türkiye’de Tohumluk İhracat Miktarı ve Değerleri (2005-2009)
ĠHRACAT
ÜRÜNLER
Buğday
Arpa
H.Mısır
Çeltik
Toplam
Pamuk
H.Ayçiçeği
Kanola
Soya
Yerfıstığı
Patates
Şeker pancarı
Toplam
Toplam Yem Bitkileri
Hibrit Sebze
Standart Sebze
Toplam Sebze Bitkileri
Diğerleri
GENEL TOPLAM
2005
6.120
6.120
3.884
3.271
0
7.155
9
506
515
13.814
MĠKTAR (TON)
2006
2007
2008
5.070
3.305
5.333
49
8.533
5.231
9.602
10
13.652
8.536
14.945
4.298
5.919
3.197
4.666
4.958
5.466
146
0
18
10
2
30
100
0
28
10
8.994
11.169
8.685
7
57
456
35
22
4
1.158
1.463
945
1.193
1.485
949
893
23.941
21.335
26.245
2009
1.567
DEĞER (000 $)
2006
2007
2008
38
111
3.514
24
15.129
12.961
23.617
15
15.191
13.072
27.146
8.218
8.195
5.900
17.842
19.034
26.650
432
28
18
3
2
67
0
654
342
26.062
28.410
32.913
35
134
989
1.204
1.583
3.080
4.152
6.292
5.950
5.356
7.875
9.030
388
47.093
49.886
71.101
2005
10.921
10
12.498
2.622
4.719
8.999
8.999
3.631
9.183
40
0
2
7.383
481
9
669
678
602
21.816
12.814
1.236
3.754
4.990
26.981
2009
578
27.595
15
28.188
5.507
22.553
73
240
28.373
1.476
4.094
7.326
11.420
215
70.766
Kaynak: www.tohum.tugem.gov.tr/tohum/istatistik/ihracat_miktar_parasal_deger.pdf
Tablo 4: Türkiye’de Tohumluk İhracatının İlk 5 Ülkeye Göre Sıralaması (2010)
ÜLKE
DEĞER ($)
İtalya
10.967.442,70
Rusya
10.730.291,62
Almanya
7.491.945,55
Ukrayna
6.941.028,60
Fransa
6.116.307,27
2010 yılı ihracat toplam tutar ($)
%
11,57
11,32
7,90
7,32
6,45
94.789.000
Türkiye’nin en fazla tohumluk ihraç ettiği ülkelerden
ilk sırayı toplam tohumluk ihracatının %11,6’sının
yapıldığı İtalya, 2.sırayı ise Rusya (%11,3) almaktadır
(Tablo 4). 95 milyon dolara yakın olan 2010 yılı toplam
tohumluk ihracatının bir önceki seneye göre %34
oranında arttığı görülmektedir.
Kaynak: TÜGEM, Tohumculuk Dairesi Başkanlığı
Tablo 5: Türkiye’de Tohumluk İthalat Miktarı ve Değerleri (2005-2009)
DEĞER (000 $)
2006
2007
2008
498
373
547
25
247
185
4.643
6.242
18.401
18
5.184
6.862
19.133
367
533
573
3.673
3.024
4.069
1.034
404
1.267
0
7
69
12.607
17.141
13.650
7.356
14.635
17.681
28.534
34.194
11.295
12.372
4.229
55.882
64.080
78.000
5.854
10.820
18.000
61.736
74.900
96.000
5.626
105.608 130.581 170.798
2009
528
90
16.499
17.117
923
3.717
161
97
7.870
16.937
29.705
2.810
75.245
22.750
97.995
3.545
158.363
Sayfa3
ĠTHALAT
MĠKTAR (TON)
ÜRÜNLER
2005
2006
2007
2008
2009
2005
Buğday
563
638
1146
789
719
384
Arpa
20
35
500
423
123
9
H.Mısır
4.568
1.333
1.695
4.538
4.018 13.632
Çeltik
32
Toplam
5.151
2.038
3.341
5.750
4.860 14.025
Pamuk
290
109
271
212
257
604
H.Ayçiçeği
125
160
266
340
529
4.928
Kanola
51
335
60
137
22
136
Soya
0
4
3
Yerfıstığı
35
Patates
9.712 17.893 17.606 12.845
9.590
6.728
Şeker pancarı
8
23
175
602
754
Toplam
10.186 18.520 18.417 14.136 11.155 12.396
Toplam Yem Bitkileri
3.989
5.532
6.868
1.420
1.345
8.327
Hibrit Sebze
240
375
400
345
325 42.034
Standart Sebze
1.451
1.100
1.220
1.582
2.173
7.031
Toplam Sebze Bitkileri
1.691
1.475
1.620
1.927
2.498 49.065
Diğerleri
16.160
7.193
GENEL TOPLAM
23.876 32.654 34.374 43.578 30.267 89.597
Kaynak: www.tohum.tugem.gov.tr/tohum/istatistik/ithalat_miktar_parasal_deger.pdf
2005 yılına göre %77 (değer olarak) oranında artan
2009 yılı tohum ithalatında miktar açısından en fazla
ithal edilen tohumluk cinsi endüstri bitkileri olmuştur
(Tablo 5).
Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) 2009 yılı
tohum raporuna göre; 7,6 milyar dolar değerinde olan
dünya tohumluk ithalatında ilk sırayı alan ülkeler
ABD (%10), Fransa (%9) ve Hollanda (%8) olmuştur.
Miktar bakımından ise 2009 yılında dünya tohumluk
ithalatı 2.310.731 ton olarak gerçekleşmiştir. ABD
161 bin ton, Fransa 143 bin ton ve Hollanda 137 bin
ton tohumluk ithal etmiştir. Türkiye’nin 2010 yılı
toplam tohumluk ithalatı 176,8 milyon dolar değerinde
olup bir önceki seneye göre %12 oranında artış
göstermektedir. Toplam tutarın %45’i Hollanda’dan,
%14’ü
Fransa’dan
ve
%8’i
Almanya’dan
karşılanmaktadır (Tablo 6).
Tablo 6: Türkiye’de Tohumluk İthalatının İlk 5
Ülkeye Göre Sıralaması (2010)
%
ÜLKE
DEĞER($)
Hollanda
78.887.844,08
44,62
Fransa
24.578.172,41
13,9
Almanya
14.950.770,92
8,46
ABD
9.144.899,69
5,17
İsrail
8.950.577,71
5,06
2010 yılı ithalat toplam tutar ($)
176.792.000
Kaynak: TÜGEM, Tohumculuk Dairesi Başkanlığı
3. Genel Değerlendirme
Tohum üreticilerine göre bazı süpermarket ve yapı
marketlerin tohum satıcı belgeleri olmadan ve tohum
satıcıları alt birliğine üye olmadan tohum ve fide satışı
yapmaları, ihraç müsaadesi ve sağlık sertifikasını
almak için gereken prosedürün uzun sürmesi sebebiyle
ihracatın olumsuz etkilenmesi, ambalajsız, ruhsatsız,
kayıtsız ve kaçak satılan tohumlukların etkin olarak
denetlenememesi ile tohumluk ticaretinde zaman
zaman firmaların ticaretin kurallarına uymayan
uygulamalar içerisine girebilmeleri sektörün başlıca
ticari problemleri arasındadır.
Sertifikasız tohum üretimi sektörün en önemli üretim
problemlerinden biriyken, sınırlı olan üretim bölgeleri
nedeni ile firmalar arasında doğan rekabetin tohumluk
maliyetlerini artırması ve izolasyonlu, yeteri kadar
genişlikte, güvenilir arazi bulmanın zorluğu tohum
üretiminin diğer sorunlarındandır. Tohumculuk
sektörü; yeni çıkarılan tohumculuk kanunu ile
mevzuat
sorunlarının
giderilemediğini,
sebze
tohumuna, tarla ve yem bitkilerine göre daha yüksek
KDV uygulandığını, firmaların birden fazla birliğe
üye olmak zorunda bırakıldığını ve cezai hükümlerin
ağır olduğunu belirtmektedir.
Sektör, yonca da dahil olmak üzere bazı yem
bitkilerine destek sağlanabilmesi için sertifikalı
tohumluk kullanımının şart koşulmamasının sorun
teşkil edebileceğini, sebze tohumu üretiminin de tarla
bitkilerinde olduğu gibi destekleme kapsamına
alınması gerektiğini belirtmektedir.
Tohumculuk sektörü, yurt dışına numune vs.
gönderilirken ihtiyaç duyulan ‘Bitki Sağlığı
Sertifikası’ alırken ve yeni olan çeşitlerin ilk yıllarında
OECD/ISTA vs. belgeli üretilmiş tohumluğunu
bulmakta sıkıntı yaşandığını belirtmektedir. Ayrıca
firmaların, donanımlı bir araştırma test laboratuvarına
ve kalifiye elemana ihtiyacı olduğunu dile
getirmektedir (4).
Tohumluğun sağlıklı ve kaliteli ürün yetiştirmenin
temel girdilerinden biri olması sebebiyle, Türkiye
tohumculuk sektörünün dünya ile rekabet edebilir
durumda olması ve geleceğini sürdürülebilir
kılabilmek için ihtiyaçlarına cevap verebilecek
nitelikte politikalar geliştirilmesi ve yukarıda belirtilen
sorunların giderilmesi gerektiği düşünülmektedir.
1. http://www.verimtarim.com/sertifikali_tohum.html
2. Gençtan T., Tugay M. E., Geçit H. H., Bozkur B., Ergun
E., Ekiz H., Yalvaç K., Gevrek M.N., Elçi A., Balkan A.,
Türkiye’de Tohumluk, Fide ve Fidan Üretimi ve Kullanımı.
3. http://www.turkted.org.tr/haber-71.html
4.Tohum Üreticileri ve Sanayicileri Alt Birliği (TSÜAB) ve
Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği (TÜRKTED)
Ortak Çalışma Grupları Grup Raporları, 2010, Antalya.
5. Uluslararası Tohum Federasyonu (ISF) 2009 Yılı
Tohum Ticareti Raporları.
6. http://www.tohum.tugem.gov.tr/tohum/docs/kitap.aspx,
(Tohumculuk Dairesi Başkanlığı, Ülkesel Tohumluk
Tedarik, Dağıtım ve Üretim Programı, Nisan 2011)
Sayfa4
Kaynaklar