Roketsan Dergisi Temmuz 2015 Sayısı

Transkript

SAYI 7
TEMMUZ 2015 / ISSN 1302-1435
• ATIŞ, TEST ve DEĞERLENDİRME MERKEZİ AÇILDI
• YÖNETİMDE BAYRAK DEĞİŞİMİ
Roketsan, bir TSKGV kuruluşudur.
27.yıl
sayı 7 temmuz 2015
içindekiler
TEMMUZ 2015 - SAYI 7 - 6 AYDA BİR YAYIMLANIR
ISSN 1302-1435
Roketsan Adına Sahibi
Selçuk YAŞAR
içindekiler
3
başkan’ın mesajı
4
genel müdür’ün mesajı
5
yayın kurulu’ndan
6
roketsan 1 numara
7
Sorumlu Müdür (Yazı İşleri)
Dr. Yavuz AKA
Yayın Kurulu
Dr. Hüdai ÖZDAMAR
İclal DURAL
Evrim Ayşen ATAKAN
Harun VURGUN
Esra DOĞU
Mustafa Akın ERDEM
Duygu ÖZCAN
Koray ŞATIRTAV
Nazlı ÖZDER
Tasarım - Grafik Uygulama
Etkileşim Grafik Tasarım
Halit Ziya Sk. No: 26/3 Çankaya / Ankara
Tel: +90 (312) 441 71 93
Basım Yeri
Ankara Ofset
Sanayi 1 Cd. Necatibey İş Hanı 93/44
İskitler / Ankara
Tel: +90 (312) 384 50 63
Yönetim Yeri
Roketsan A.Ş.
Kemalpaşa Mah.
Şehit Yüzbaşı Adem Kutlu Sk. No: 21
06780 Elmadağ / Ankara
Tel: + 90 (312) 860 55 00
Faks: + 90 (312) 863 42 08
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
•
Bu dergide yayımlanan yazılar, yazılarda yer alan düşünce ve önerilerle kullanılan kaynakların doğruluğuna ilişkin her türlü sorumluluk yazar(lar)a aittir. Bu
kapsamda Roketsan A.Ş. sorumlu tutulamaz. Yazılar
referans gösterilmeden basılamaz, kopyalanamaz ve
paylaşılamaz. Dergide yer alan yazı ve makaleler Roketsan A.Ş. ve/veya atıf yapılan diğer kurum ve kuruluşların görüşlerini değil, sadece yazarın kendi kişisel
düşüncesini yansıtmaktadır.
tasarım ve
mühendislik gücümüz
8-37
fuar ve organizasyonlar
38-51
roketsan’dan haberler
52-56
roketsan’lı olmak
57-61
roketsan ve sanat
62-63
misafirlerimiz
64-68
basın’da roketsan
69-75
3
roketsan dergisi
başkan’ın mesajı
Değerli Okurlarımız ,
Roketsan ailesine katılmış olmaktan dolayı
duyduğum mutluluğu belirtmek istiyorum. Önceki görevlerimde de başarılarına
yakinen tanıklık ettiğim Roketsan’ın, ülkemizin roket ve füze sistemleri konusundaki
uzman kuruluşu olarak 27 yıldır yürüttüğü çalışmalar ile ulusal savunma sanayiimizde stratejik bir yetenek olduğunu
yakinen gözlemekten kıvanç duydum.
Savunma sanayiimizdeki gelişmelerin, Silahlı Kuvvetlerimizin caydırıcı gücünün
artarak devamını sağlamaya yönelik altyapının kuvvetlendirilmesinde önemli bir
aşama olduğunun bilinciyle, “Roket ve
4
füze sistemlerimiz ile ülke savunmasına
hizmet etmek, ülkemizin teknoloji altyapısına ürünlerimiz ile katkıda bulunmak”
misyonu, Roketsan çalışanları tarafından
aynı zamanda ulusal bir görev olarak da
benimsenmiştir.
Tamamladığı yüksek teknolojik projeler
ile kazandığı altyapı, dinamizm ve tecrübeyi müşteri ihtiyaçlarına göre uyarlamayı prensip edinen Roketsan’ın, roket
ve füze alanında çok kısa sayılabilecek bir
sürede kazandığı başarılar sayesinde,
bugün kendi alanında dünyadaki tüm rakipleri ile yarışabilecek düzeye ulaştığını
görmek mutluluk kaynağımızdır.
Türkiye’nin sanayii devi olarak yoluna
devam eden Roketsan’da devraldığımız
bayrağı, milli değerlerine bağlı, özveriyle
çalışan, kalifiye personelimizle birlikte
daha ileriye taşıyacağımıza olan inancım
tamdır.
Saygı ve Sevgilerimle,
Emin Alpman
Yönetim Kurulu Başkanı
sayı 7 temmuz 2015
genel müdür’ün mesajı
Sayın Okurlarımız ,
Yeni teknolojiler geliştirmek, ürünlerimizi
kazandığımız yeni teknolojiler üzerine
inşa etmek ve dünyada rekabet edebilir
tasarım ve üretimler gerçekleştirmek Roketsan’ın en önemli stratejik hedefleri
arasında bulunuyor. Bu amaçla kazanılması hedeflenen teknolojileri geliştirmeye yönelik yürütülen faaliyetler için
her yıl ciromuzun belli bir oranını tahsis
ederek, öz kaynaklarımız ile desteklenerek yürütülen teknoloji alanlarına her
geçen gün yenilerini ekliyoruz.
Uluslararası platformlarda yürütülen ArGe çalışmalarımız devam ederken bir
yandan üniversiteler ile yürüttüğümüz
yoğun çalışmalar da sürüyor. Roketsan’ın danışmanlığında Bilkent ve Atatürk Üniversitesi’nin ana yüklenici olarak
yürüttüğü “Füze Uygulamaları için Aşınmaya Dayanıklı Nano Kaplama Malzemesi Geliştirilmesi Projesi” SSM
tarafından “2014 Savunma Sanayii Özel
Ödülü”ne layık görüldü.
NATO İkmal Ajansı (NSPA) ile imzaladığımız proje sözleşmesi kapsamında anahtar teslimi olarak Karapınar Konya’da
kurduğumuz MSB Atış, Test ve Değerlendirme Merkezini hem Türk savunma
sanayii kurum ve kuruluşlarının hem de
yurt dışı firmaların ihtiyaçlarına cevap verebilecek uluslararası standartlarda bir
test merkezi olarak ülkemize kazandırmış
olmaktan mutluluk duyuyoruz.
2014 yılı ihracatımız, bir önceki yıla göre
%176 oranında artış gösterdi. Bu ihracat
performansı ile firmamız, 61.000 firma
arasında Türkiye genel ihracatında
76’ncı sıraya, savunma sanayii sektöründe ise 3’üncü sıraya yükseldi. İhracatta yakaladığımız üstün başarıyı
sürdürmeye odaklanarak ihracat hedeflerimizi güncelliyor, tüm dünyada ürünlerimize yönelik etkin pazarlama
faaliyetleri yürüterek savunma pazarındaki payımızı artırmaya devam ediyoruz.
Özgün ürün geliştirme alanında iddialı
bir seviyeye ulaştığımız bu dönemde,
Orta Doğu ve Kuzey Afrika’nın en büyük
savunma fuarı olan IDEX’te ve ülkemizin
en önemli savunma fuarı olan IDEF’te
son teknoloji ürünlerimizle büyük ilgi
topladık.
Kısa zamanda katettiğimiz büyük mesafe
ile yetinmeyip daha büyük hamleler ve
atılımlar yapmayı hedefliyoruz.
Tüm okurlarımıza sevgi ve saygılarımı sunuyorum.
Selçuk Yaşar
Genel Müdür
5
roketsan dergisi
yayın kurulu’ndan
Değerli Okurlarımız ,
“Sıra dışı başarılar, büyük bir adanmışlıkla mücadele eden takım oyuncularıyla
elde edilir.” Chris Widener
Ülke olarak, Çanakkale Zaferimizin
100’üncü yılını kutladığımız bu yılda, Roketsan ailesi olarak Ulu Önder Mustafa
Kemal ATATÜRK’ü ve şehitlerimizi saygıyla
anıyoruz.
Roket ve füze sistemlerinde ülkemizin
lider kuruluşu olan Roketsan bugün
2000’e yakın personeli ile özgün ürün ve
ileri teknoloji üreten ve dünya savunma
sanayii devleri arasında saygınlık kazanmış bir marka haline geldi. Geçmişimizden aldığımız güçle bu yıl 27’nci yıl
6
dönümümüzü kutlarken, yarınlara büyük
heyecan ve ümitle bakıyoruz.
Dergimizin 7’nci sayısında, yeni Yönetim
Kurulumuzu sizlerle tanıştırıyoruz. Atış,
Test ve Değerlendirme Merkezi’nin proje
detaylarının yer aldığı haberimiz, 2014 yılında sağladığımız ihracat başarımız, katılım sağladığımız fuarlar, destek
verdiğimiz etkinlikler, başarımızı taçlandıran ödüller, sosyal sorumluluk projelerimiz ve şirket içerisinde düzenlediğimiz
Ar-Ge ödül töreni dergimizin bu sayısın-
daki konulardan bazıları.
Roketsan ailesi olarak savunma sanayii
sektöründe yaşanan gelişmeleri ve teknolojik çözümleri, bilgilendirici makaleler ile
sizlerle paylaşmaya devam ediyoruz.
Yeni sayımızı keyifle okumanızı dileriz.
Saygılarımızla,
Yayın Kurulu
sayı 7 temmuz 2015
roketsan 1 numara
roketsan,
atdm ̇ile başarılarına bi̇r yeni̇si̇ni̇ daha ekledi̇
Roketsan tarafından Konya
Karapınar'da kurulan MSB
Atış, Test ve Değerlendirme
Merkezi (ATDM), 24 Mart
2015’te Başbakan Prof. Dr.
Ahmet DAVUTOĞLU
tarafından açıldı.
Atış Test ve Değerlendirme Merkezinde;
anlık veri aktarımı yapabilen taşınabilir
optik sistemler, uzun menzilli takip radar
sistemleri yer alıyor.
Hem Türk savunma sanayii kurum ve
kuruluşlarının hem de yurt dışı firmaların ihtiyaçlarına cevap verebilecek uluslararası standartlarda bir test merkezi
niteliğinde olan ATDM; ileri ölçümlendirme teknolojileri, Ar-Ge süreçlerinin
kısaltılması, atış güvenliğinin artırılması
gibi son derece önemli kazanımlar sağlıyor.
Benzerleri çok az sayıda bulunan yüksek
teknolojili bir test merkezi olan ATDM’de
her türlü piyade/tank/topçu mühimmatı ile roket ve füzelerin testleri yapılabiliyor. Bunların menzil, istikamet,
konum, dağılım, doğruluk, hız, ivme
gibi özellikleri hassas bir şekilde ölçülebiliyor. Ayrıca testlerde; komuta kontrol
uygulaması, verilerin tek bir merkezde
toplanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve
depolanması, aynı anda birden fazla
atışlı testin icrası, hedef bölgesinden
canlı görüntü alınması, donanımlı seyir
kulesi ile atış faaliyetlerinin canlı takibi
yapılabiliyor.
Roketsan’ın teknik koordinasyonu ile tasarlanan, çok sensörlü optik takip ve
radar sistemleri dahil çok sayıda veri
ölçüm, kayıt ve takip sistemleri bulunan
Uzun yıllardır icra etmekte olduğu atışlı
test faaliyetleriyle edindiği bilgi birikimini
kullanarak NATO standartlarında, yüksek teknolojiye sahip Atış, Test ve De-
ğerlendirme Merkezini anahtar teslimi
hayata geçiren Roketsan, başarılarına
bir yenisini daha ekledi.
7
roketsan dergisi
tasarım ve mühendislik gücümüz
roket motorları ömür beli̇rleme yöntemleri̇
ve uygulamaları
Roket ve füze sistemlerinin
kavramsal tasarım
aşamasından başlayarak,
kalifiye ürün haline
getirilmesi yıllara yayılan
süreçleri içermektedir.
Geliştirilen sistemlerin maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle, ömür döngü (Şekil
1) maliyetlerinin en aza indirilmesi, uzun
ömürlü tasarım ve kullanım sürelerinin
eniyilemesi ile mümkün olmaktadır. Bu
kapsamda uzun ömürlü sistem tasarımı
ve etkin ömür takibi önemli bir gereksinim haline gelmiştir.
Roket ve füze sistemlerinde servis ömrü
tayini, mühimmatın raf ömrünü tamamlaması sonrasında gerçekleştirilen “ömür
durum tespiti ve uzatımı” faaliyetleri ile
yapılmaktadır. Ömür durum tespiti ile
mühimmatın mevcut hali ile sağlık durumu belirlenmekte, ömür uzatımı ile de
serviste kalabileceği ek süre için yapılması
gereken var ise parça değişimi, iyileştirme faaliyetleri ya da olduğu gibi kullanma değerlendirmeleri yapılmaktadır.
Ömür durum tespiti ve uzatımı faaliyet-
leri ömür döngü maliyetlerini artıran en
önemli kalemlerden birisidir. Bu kapsamda, tasarım aşamasında mühimmatın servis ömrünün doğru tahmin
edilmesi ve servis ömrü süresince kontrolü büyük önem kazanmaktadır.
Mühimmat Ömrü ve Durumunun
Belirlenmesinde Roket Motor
Bölümünün Önemi
Roket ve füze sistemleri, ömür döngü süresince içinde bulunduğu iklimsel/kimyasal/mekanik ortamlar ile etkileşime
girmektedir. Enerjik malzemelerden (katı
yakıt) oluşan roket motorları, çevresel koşullar nedeniyle yaşlanmakta ve mühimmat, tasarım aşamasında belirlenen
emniyet, güvenilirlik ve performans limitleri dışına çıkabilmektedir.
Kompozit katı yakıtlı roket motorlarının
ömür döngüsü süresince maruz kalacağı
çevresel faktörler, mühimmatın sağlık durumunu etkilemesi sebebiyle, etkin ömür
döngü takibi yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Mühimmatın zaman içerisinde yaşlanmasına bağlı olarak bileşenler üzerinde
meydana gelen bozulmalar, sistemin
fonksiyonlarında kritik hata türlerine
sebep olabilmektedir. Roket ve füze sistemlerinde kullanılan alt sistemler içeri-
sinde, kompozit katı yakıtlı roket motorlarına ait en kritik başarısızlık modları ve
bunların tespit edilme yöntemleri aşağıda
sunulmaktadır.
Yakıt Çekirdeği İç Yüzeyinde Çatlak Oluşumu: Yaşlanmaya bağlı yakıt mekanik
özelliklerinin azalması sebebiyle oluşmaktadır. Katastrofik bir hata türü olan
yakıt çekirdeğinde çatlak oluşumu, XRAY, gözle muayene, yakıt mekanik ve
kimyasal özelliklerinin karakterize edilmesi ile belirlenebilmektedir.
Yakıt/Yalıtım/Gövde Arayüzlerinde Yapışma Mukavemeti Düşüşü ve Ayrılma:
Yaşlanmaya bağlı yakıt/yalıtım/gövde
arayüzlerinde, mekanik dayanımın
azalması sebebiyle ayrılmaların gerçekleşmesidir. Katastrofik bir hata türü olan
arayüz ayrılmaları ultrasonik muayene
teknikleri ve arayüz mekanik ve malzeme kimyasal özelliklerinin karakterize
edilmesi ile tespit edilebilmektedir.
Mühimmat Ömrü Belirleme
Yöntemleri
Servis ömrü belirleme faaliyetlerinin
amacı, mühimmatın maruz kaldığı çevresel faktörlerin (sıcaklık, nem, taşıma titreşimleri vb.) mühimmat üzerindeki
etkilerini belirlemek ve zaman içerisinde
oluşan değişimlerin, sistemin emniyet,
güvenilirlik ve performans özelliklerine
etkisini ortaya çıkarmaktır. Bu kapsamda
uygulanan yöntemler “Klasik Ömür Belirleme Yöntemi” ve “Ömür Takibinde
Gömülü Sensör Teknolojisi Kullanımı”
olarak iki ana başlıkta gruplandırılabilir.
1- Klasik Ömür Belirleme Yöntemi:
Şekil 1: Örnek Mühimmat Ömür Döngü Profili (MÖDP)
8
Klasik yöntem, mühimmatın raf ömrünü
doldurması sonrasında gerçekleştirilen
numunelendirme, test, analiz ve karar
süreçlerini içeren yöntemdir.
Ömür durum tespiti ve uzatımı faaliyetlerinde kullanılan klasik yönteme (Şekil 2)
sayı 7 temmuz 2015
nuçları görülmektedir.
Şekil 2: Mühimmat Ömür Belirlemede Kullanılan Klasik Yöntem
ait ana aşamalar aşağıda verilmiştir:
• Mühimmat kafilesini temsil eden numunelerin seçilmesi,
• Numuneler üzerinde tahribatlı/tahribatsız test ve muayenelerin gerçekleştirilmesi,
• Test ve muayene sonuçlarının analiz
edilmesi,
• Ömrünü dolduran sistem bileşenlerinin/parçalarının tespit edilmesi,
• Kafileye ait ömür durumlarının belirlenmesi (ömür uzatımı, imha, sınırlı
kullanım, ıslah vb.).
Klasik ömür belirleme yöntemlerinde yaşanan zorluklar ve belirsizlikler ise aşağıda sıralanmaktadır:
• Mühimmatın farklı çevresel koşullardaki depolarda ve coğrafi bölgelerde
depolanması sebebiyle kafileyi temsil
eden mühimmatın belirlenmesinde
karşılaşılan zorluklar ve belirsizlikler,
• Numuneler üzerinde gerçekleştirilen
tahribatlı testlerin süresinin ve maliyetinin yüksek oluşu,
• Ömür durum tespiti sonrasında alınabilecek bertaraf/imha kararlarının, kafile içerisinde iyi durumda olan
mühimmatı da kapsaması.
Yukarıda sıralanan ömür durum tespiti konusundaki belirsizlikler ve zorluklar, mühimmat üreticisi kuruluşları daha etkin
ömür takibi yapılması konusunda kapsamlı
çalışmalar başlatmaya ve kavram geliştirmeye yöneltmiştir. Etkin ömür takibi, ömür
döngü maliyetlerin azaltılmasında önemli
rol oynaması sebebiyle, sistem üreticisi firmalar arasında bir rekabet unsuru olarak
öne çıkmaya başlamıştır.
Mühimmatta kullanılan malzemeler
içinde yaşlanmaya bağlı özellikleri en
fazla değişim gösteren yakıt ve patlayıcı
gibi enerjik malzemelerdir. Mühimmatın
servis ömrünün belirlenmesindeki en
önemli aşamalardan biri de enerjik bir
malzeme olan yakıtın yapısal analizidir.
Yakıt yapısal analizleri, günümüzde çoğunlukla Sonlu Elemanlar Yöntemi (SEY)
adı verilen bir sayısal çözüm yöntemi ile
gerçekleştirilmektedir.
SEY, tasarlanan ürünlerin maruz kaldıkları
kritik yükler ve çevre koşulları altındaki dayanımlarını, test etmeden önce öngörebilmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu
yöntemde analizi yapılacak ürünün geometrisi “sonlu eleman” adı verilen birçok
küçük parçaya bölünür. Her bir sonlu
eleman için F = K*u matematiksel denklemi oluşturulur. Buradaki “F” yüklemeyi, “K” direngenliği, “u” ise deplasmanı
(ya da sıcaklık vb.) ifade etmektedir.
Daha sonra tüm sistemin F, K ve u’dan
oluşan matrisi çözülerek denklemdeki bilinmeyen “u” bulunur. Böylece yapının
üzerinde yüklemeler sonucunda oluşan
deplasman, gerilme ya da sıcaklık vb. SEY
ile bulunmuş olur. Şekil 3’te örnek bir
parçaya SEY’nin uygulanışı ve analiz so-
Mühimmatın servis ömrünün belirlenmesinde motor komplesindeki yakıtın yapısal anlamdaki durumu, belirleyici bir
rol üstlenmektedir. Sonlu elemanlar analizleri gerçekleştirilerek yakıtın mevcut
özellikleri ile kritik yükleme koşulları altında yapısal dayanımını koruyup koruyamayacağı öngörülebilmektedir. Bu
analizler için gereken girdi ve çıktı parametreleri Şekil 4’te gösterilmiştir. Yakıtın
yaşlanma karakteristiği belirlendikten
sonra da tasarım aşamasında öngörülen
çevre koşulları ile motorun servis ömrü
yakıt yapısal analizleriyle belirlenebilmektedir. Bu analizlerin sonucunda katı yakıtlı motorlarda görülen arayüzden
ayrılma, iç çapta çatlak ve “dewetting”
gibi başarısızlık modlarının gerçekleşme
olasılığı ve depolama güvenilirliği hesaplanabilmektedir. Şekil 5’te örnek bir roket
motoruna yapılan yakıt yapısal analizi sonucunda elde edilmiş gerinim (birim
boydaki uzama (strain)) dağılımı görülmektedir.
2- Ömür Takibinde Gömülü Sensör Teknolojisi Kullanımı:
Katı yakıtlı roket motorlarının, ömür durumlarının gömülü sensörler aracılığıyla
takip edilmesi geçtiğimiz 20 yıllık zaman
dilimi içerisinde önemi ortaya çıkan bir
konsept olmuştur. Ömür takibinde sensör kullanımının, klasik yöntemde ortaya
çıkan zorlukların ve belirsizliklerin aşılması
hususunda önemli bir alternatif oluşturabileceği değerlendirilmiştir.
• Gömülü Sensörler (Embedded Sensors): Mühimmat içerisine bulunan
katı yakıt ile temas ederek, malzeme
üzerinden doğrudan veri toplayan
sensörlerdir. Yakıt üzerindeki gerilim
Şekil 3: SEY İle Yapılan Yapısal Bir Analiz
9
roketsan dergisi
lirlemede etkili bir çözüm yöntemi olacağı değerlendirilmektedir.
Gömülü Sensörler Kullanarak
Ömür Takibi Yapılması
Gömülü sensör kullanarak mühimmat
ömür takibi, katı yakıtlı roket ve füze motorlarına yerleştirilmiş gömülü sensörler
ve veri toplama cihazları ile yapılabilmektedir. Roket motoruna entegre edilmiş
olan gömülü sensörlere ait resimler Şekil
7’de gösterilmiştir. Mühimmatın ömür
durum takibi, üretiminin gerçekleştirildiği
noktadan başlayarak, bertaraf edilmesine kadar ki geçen sürede maruz kalınan çevresel koşulların ve bu koşulların
roket motoru üzerinde gerçekleştirdiği
tahribatların ölçülmesi ve analiz edilmesi
ile gerçekleştirilebilmektedir.
Şekil 4: Yakıt Yapısal Analizlerinin Girdi ve Çıktıları
Şekil 5: Yakıt Yapısal Analizi Sonucunda Bulunan Gerinim Dağılımı
(stress), sıcaklık gibi değerlerin doğrudan ölçülmesi sebebiyle mühimmatın
sağlık durumu ile ilgili olarak anında
bilgi verebilmektedir.
Gömülü sensörler kullanılarak ömür takibi yapılmasının iki ana amacı bulunmaktadır:
• Roket motorunun görev yapmaya
uygun olup olmadığının takibinin yapılabilmesi,
• Roket motorunun ömrünü doldurduğunun tespit edilmesi.
oluşabilecek bir ayrılma, yakıt üzerinde
gerilim boşalmasına sebep olmakta ve
böylece sensörler üzerinde okunan gerilim değerlerinde bir asimetri gözlemlenmektedir. Böylece motor boruları
üzerinde farklı noktalara yerleştirilen gömülü sensörler aracılığıyla, kritik hataların
tespit edilebilmesi ek test ve muayenelere gerek duyulmadan yapılabilmektedir. Sensörlerden elde edilen verilerin
SEY kullanılarak gerçekleştirilen yakıt yapısal analizleri ile birlikte, servis ömrü be-
Yönteme ait avantajlar;
• Kafile içerisinden daha zorlayıcı çevre
koşullarına maruz kalmış mühimmatın
seçilebilmesi,
• Kullanılan sensör ve veri toplama cihazlarının uzun ömürlü ürünler olması,
• Sensör ve veri toplama cihazı maliyetlerinin mühimmat maliyetine oranının
düşük olması ve bu sistemin bir defa
kurulmasından sonra çok düşük maliyetlere işletilebilmesi,
• Mühimmat istenmeyen bir çevre koşuluna maruz kaldığında, uygunsuz
Gömülü sensör teknolojisi, kompozit katı
yakıtlı roket motorlarında gövde ile
yakıt/yalıtım arayüzüne monte edilerek,
yakıt komplesi üzerinden doğrudan veri
toplayan bir sistemdir. Gömülü sensörler, roket motoru yakıt komplesine ait
gerilim ve sıcaklık verilerini yakıt üzerinden direkt okumakta ve veri toplama cihazına
aktararak
depolanmasını
sağlamaktadır. Isıl yüklerden kaynaklı gerilimlerin sıcaklık ile birlikte ölçülmesi, sıcaklığa bağlı gerilim değişimlerinin
belirlenmesini de sağlamaktadır. Gömülü sensörlerin kullanımını şematik olarak anlatan resim Şekil 6’da verilmiştir.
Yakıt iç yüzeyinde oluşabilecek bir çatlak
ya da yakıt/yalıtım/gövde ara yüzlerinde
10
Şekil 6: Gömülü Sensörlerin Kullanımı
sayı 7 temmuz 2015
•
•
•
•
durumun sensörler aracılığıyla hemen
tespit edilmesi ve veri depolama cihazı
aracılığı ile yetkili personelin bilgilendirilmesinin sağlanabilmesi,
Mühimmatın tasarımı aşamasında öngörülen iklimsel çevre koşulları ile gerçekleşen iklimsel çevre koşulları
arasındaki farkların tespit edilebilmesi
ile daha gerçekçi raf ömrü öngörülerinin yapılabilmesi,
Roket motorları yakıt komplelerinin
yaşlanma durumlarının tahribatsız olarak tespit edilebilmesi,
MÖDP içerisinde motorun özelliklerini
en fazla etkileyen çevresel koşulların
tespit edilmesi ve önleyici tedbirlerin
alınabilmesi,
Mühimmatın servis ömrünün sonuna
kadar kullanılmasına olanak sağlaması
olarak ifade edilebilir.
Yönteme ait dezavantajlar ise;
• Veri toplama cihazları içerisinde bulunan pillerin ömürlerinin mühimmatın
ömrüne oranla kısa olması. Bu nedenle belirlenen zaman aralıklarında
pil değişiminin gerçekleştirilmesi gereksinimi,
• Veri toplama cihazında toplanan sensör verilerinin belli aralıklar ile toplanması ve uzman personele aktarılması
gereksinimi,
• Sensör ve veri toplama cihazlarının
elektriksel özelliklerinin mühimmatın
Electro-Magnetic Compatibility (EMC)
gereksinimlerini sağlaması gerekliliği
ve bu sebeple, uygun sensör/veri toplama cihazının seçilmesinin sistemin
güvenilirliği açısından önem taşıması
olarak açıklanabilir.
Roketsan’ın Gömülü Sensör
Teknolojisi Çalışmaları
Roketsan, 2011 yıllından beri gömülü
sensör kullanarak ömür takibi teknolojisinin kazanılmasına yönelik çalışmalar
yapmaktadır. Gerçekleştirilen çalışmalar
kapsamında tasarımı ve üretimi gerçekleştirilen test motorlarına gömülü sensörler entegre edilmiş ve bir dizi çevre
koşulu (sıcaklık çevrimi testi, hızlı yaşlandırma vb.) testinde sensörlerin kullanılabilirliği gösterilerek elde edilen veriler
analiz edilmiştir.
Tasarım aşamasında yakıt ömrü belirleme çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen yakıt yapısal analizleri ile gömülü
sensörlerden elde edilen veriler bir arada
değerlendirilerek servis ömrü takibi yöntemleri geliştirilme aşamasındadır. İlerleyen yıllarda oluşturulan yöntemin eniyileme çalışmasına devam edilecektir.
SEY ve gömülü sensörlerin birlikte kullanılması ile geliştirilmekte olan ömür takibi
yönteminin, katı yakıtlı roket motorlarının
servis ömürlerinin tasarım aşamasında
eniyilemesi ve ömür döngüsü içerisinde
etkin takibinin yapılabilmesine olanak
sağlayacağı değerlendirilmektedir.
süresince, sağlık durumunun belirlenmesi ve takip edilmesine yönelik etkin çözümler oluşturulmakta ve bunların ileride
geliştirilecek sistemlere entegre edilmesi
için çalışmalar yürütülmektedir.
Referanslar
[1] AGARD-AR-350, “Structural
Assessment of Solid Propellant Grains”,
1997.
[2] AGARD-CP-586, “Service Life of Solid
Propellant Systems”, 1996.
Mehmet YURDDAŞ
Operasyonlar ve Enerjik Sistemler
Mühendislik Direktörlüğü
Mühendis
Sonuç
Roket ve füze sistemlerinin ömür döngü
maliyetlerinin en aza indirilmesi kapsamında, uzun ömürlü roket motor tasarımı ve etkin servis ömrü takibinin
gerçekleştirilmesi, önemi artan bir gereksinimdir. Mühimmatın, tasarım aşamasından başlayarak ömür döngü
İlke TUĞRUL
Operasyonlar ve Enerjik Sistemler
Kıdemli Uzman Mühendis
Sibel ARAL
(a)
(b)
Şekil 7: Roket Motor Borusuna Entegre Edilmiş Gömülü Sensörler
(a) Dıştan Görünüş (b) İçten Görünüş
Balistik Sistemler Mühendislik
Direktörlüğü
11
roketsan dergisi
deney tasarımı yöntemi̇ ̇ile mekatroni̇k si̇stemlerde
tasarım süreçleri̇ni̇n ̇iyi̇leşti̇ri̇lmesi̇
Tahrik füze sistemlerinde,
Kontrol Tahrik Sistemleri
(KTS) ve gimbal
mekanizmaları gibi güdüm
ve kontrol birimlerinde
tahrik elemanı olarak
genellikle doğru akım (DA)
motorları kullanılmaktadır.
Projelerde ön tasarım çalışmaları kapsamında, DA motor alternatifleri çeşitlendirilip, yürütülecek test ve karakterizasyon
çalışmaları için numuneler temin edilmektedir [1].
Doğru akım (DA) motoru, manyetik alan
kuvvetini kullanarak elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren bir yapıdır.
Roketsan projeleri kapsamında tasarlanan tahrik sistemlerinde kullanılacak DA
motorları belirlenirken, motorla ilgili birçok parametrenin farklı çevre koşulları ve
farklı yükler altında test edilmesi gerekmektedir. Motor alternatiflerinin fazla olması, test işlemlerini maliyet ve zaman
olarak külfetli hale getirebilmektedir [2].
Tasarımcıların, test sayılarını azaltarak
uygun seçimi yapmak için kullandıkları
farklı yöntemler bulunmaktadır [3]. Bu
makale kapsamında, KTS’ye yönelik DA
motoru seçimi testlerinde Design of Ex-
periment (DOE) yöntemi ile test sayılarının azaltılabildiği ve istatistiksel yöntemler
kullanılarak test çıktılarının daha doğru
ve sistemli bir şekilde değerlendirilebildiği
görülmüştür.
uygulamalardan daha teknik ve verimlidir, çok daha az deneme ile çok daha
fazla bilgiyi elde etmemizi sağlar. Deney
tasarımının en temel amacı deney hatalarını en aza indirmektir [5].
Deney Tasarımı Yöntemi
Motor Seçimi ve Doğrulama Süreci
Şekil 1’de sistem ve süreçleri tanımlayan
genel bir yapı verilmiştir [4].
DA motoru belirleme sırasında birçok parametrenin bir arada gözetilmesi ve
motor yükleme düzeneğinde (Şekil 2)
test edilmesi gerekmektedir. Bu parametreler aşağıda verilmiştir.
Mühendislikte, ürün ve süreç geliştirmede deneysel çalışmalar önemli bir rol
oynamaktadır. Süreçleri iyileştirmek için
çıktıları oluşturan sebepleri bulmak ve
nasıl davrandıklarını görmek gerekir.
Bunun için iki yol vardır.
1. Sürekli Kontrol ve Gözlem: Genelde
uygulanan yöntemdir. Problemin ortaya çıkması beklenir ve çıktığı zaman
araştırma yapılarak önemli etkenlerin
tespit edilmesine çalışılır.
2. Tasarlanmış Deneyler: Muhtemel girdilerin değişik derecelerinde etkin olarak değiştirilmesi ile olayın ortaya
çıkmasını sağlamaktadır.
Tasarlanmış deneyler, çıktıyı optimize
etmek için gerçekleşen durumları analiz
etmek yerine girdilerin farklı düzeylerinin
farklı kombinasyonları ile çeşitli senaryolar üretir. Tasarlanmış deneyler, literatürde uygulanan deneme yanılma veya
“her seferinde bir faktör“ yaklaşımı gibi
Şekil 1: Bir Sistem ya da Sürecin Genel Modeli
12
• Hız ve İvme Değerleri
• Boyut ve Ağırlık Değerleri
• Akım ve Güç Değerleri
• DA Motoru Çalışma Bölgesi
Doğru motor seçimi için bu parametrelerin tüm düzeylerini kapsayacak bir tam
faktöriyel deney tasarımı kurgulandığında 27 adet farklı kombinasyonda test
elde edilmekte ve testlerin en az iki kere
tekrar edilmesiyle, her bir motora ait yapılan test sayısı 54 olmaktadır. Tam faktöriyel deney tasarımında parametrelerin
bütün seviyelerinin kombinasyonları tek
tek denendiğinden deney maliyeti artırmakta ve çok zaman almaktadır. Maliyet
ve zamandan kazanmak amacıyla faktörlerin tüm seviyeleri kullanılmak yerine,
faktörlerin süreçte alabileceği en düşük
ve en yüksek değerler baz alınarak 2 seviyeli (2k) faktöriyel deney tasarımları kur-
Şekil 2: Motor Yükleme Düzeneği
sayı 7 temmuz 2015
Şekil 3: Hız Değişimi Üzerindeki Faktörlerin Etki Dağılımı
gulanabilir. Parametrelere 2k faktöriyel
deney kurgusu uygulandığında 27 yerine sekiz kombinasyon ile testlerin gerçekleştirilmesi mümkün olmaktadır.
Yapılan değerlendirme sonucunda Şekil
2’deki düzenek ile gerçekleştirilen testlerde kullanılan DA motoru için hız değişimini etkileyen faktörler Şekil 3’te ve
ivme değişimini etkileyen faktörler Şekil
4’te verilmiştir.
Sonuçlar ve Değerlendirme
Makalede Ar-Ge çalışmaları kapsamında
gerçekleştirilen deney tasarımı yöntemine göre yapılan testlerin sonuçları değerlendirilmiştir. İstatistiksel deney
tasarımı yönteminin sadece endüstride
üretim aşamalarında değil aynı zamanda
Ar-Ge çalışmalarında da hem zamandan
hem de maliyetten kazanımlar sağlayabilecek bir yöntem olduğu görülmüştür.
Özellikle tasarım aşamasında, araştırmacıların daha az testle doğru yöntem ve
malzeme seçimini gerçekleştirmelerinde
etkin bir rol oynayacağı düşünülmektedir.
Yapılan hesaplamalara göre tam faktöriyel deney yapılması durumunda toplam
test ve analiz süresi 189 adam saat sürmektedir. 2k faktöriyel deney yapılması
durumunda ise toplam test ve analiz süresi 93 adam saate düşmektedir.
Test sürelerinin azalmasına ek olarak, testlerin ve analizlerin bir prosedür doğrultusunda doğru araçlar kullanılarak
Şekil 4: Sıcaklık ve Yükün Hız Üzerine Etki Dağılımı
yapılması, projenin ilerleyen aşamalarında
çok daha maliyetli ve zaman alacak sorunların çıkması ihtimalini de azaltacaktır.
Referanslar
[1] Todic, I., Milos, M., Pavisic, M.,
“Position of Speed Control of
Electromechanical Actuator for
Aerospace Applications”, Technical
Gazette 20, ISSN 1848-6339 (Online),
2013.
[2] Tuncay, R. N., Yılmaz, M.,
Öncüloğlu, C., Kanca, G., “Theoretical
and Experimental Study of Universal
Motor for Vacuum Cleaners”,
International Conference on Electrical
and Electronics Engineering, 1999.
[3] Kumar, S., Tobin, M., Electronic
Manufacturing Technology
Symposium, Washington D.C.,1990.
[4] Gökçe, B., Taşgetiren, S., “Kalite İçin
Deney Tasarımı”, Makine Teknolojileri
Elektronik Dergisi, 2009.
[5] SPAC Danışmanlık, “Deney Tasarımı
Eğitimi Notları”, Ankara, 2012.
Zafer İbrahim ESEN
Taktik Füze Sistemleri
Mühendis
Dr. Murat ŞAHİN
Semih ÇAKIROĞLU
Serkan ERDURAL
Ürün ve Süreç Kalitesi
Direktörlüğü
Yönetici Mühendis
13
roketsan dergisi
metrolojinin savunma sanayii sektöründeki önemi
Son yıllarda Türkiye’de birçok sektörde
metroloji konusuna verilen önem artmış,
uygulamalar standartlarla sertifikalandırılmaya başlanmıştır. Sektörde iş yapan
kalibrasyon laboratuvarları ya da firmalar
ISO 10012 “Ölçüm Yönetim Sistemi Ölçüm İşlemi ve Ölçüm Cihazları için Gereklilikler” dokümanına göre kalibrasyon
sistemlerini yönetirken son yıllarda konunun öneminin artması sebebiyle ek olarak ISO 17025 “Deney ve Kalibrasyon
Laboratuvarlarının Yeterliliği için Genel
Şartlar” dokümanı kılavuzluğunda iş yapmaya özen gösterir hale gelmişlerdir.
Standart ölçüm yöntemleri, geçerlilik kazandırılmış özel metotlar, ölçüme özel
oluşturulmuş test düzenekleri ve ölçüm
standartları sayesinde tasarlanan ya da
üretilen her parçaya olan güven, kontrol
aşamalarında katlanarak artmaktadır.
Doğruluğundan emin olunan ölçümler
sayesinde proses doğru yorumlanır ve
hatasız tasarım ve üretim yapılır. Güvenilir ölçüm sonuçları ile çeşitli analizler yapılarak hata çıkma oranı minimize
edilebilir. Belirlenen ölçüm toleranslarına
göre hata çıkma zamanı öngörülerek
kullanıcı uyarılabilir. Bu yöntemlerle
hedef; ölçümden gelen hatayı sıfırlamak,
tek seferde doğru üretim yapmak olarak
özetlenebilir.
Doğru ölçüm yapmak özellikle savunma
sanayii sektörü gibi çok hassas toleranslarda çalışan kuruluşlar için çok büyük
önem arz etmektedir. Tasarım aşamasında teorik olarak belirlenen hassas
14
© https://tr.dollarphotoclub.com
Endüstrinin her alanda
gelişmesini sağlayan bir
etken olarak metrolojinin
geliştirilmesi ve ölçüm
standartlarının
oluşturulması gösterilebilir.
ölçüm toleranslarının hayata geçirilmesi
ancak güvenilirliği ve doğruluğu çok yüksek ölçümler ile gerçekleştirilebilir. Bu bakımdan metroloji, savunma sektörünün
gelişmesini ve yapılan çalışmaların başarıyla sonuçlanmasını sağlayan en büyük
etkenlerdendir. Üretim ve kalite kontrol
aşamalarının en önemli unsurlarından
olan ölçümlerin güvenilirliğinin sağlanması ancak ölçüm kabiliyetine sahip tüm
cihaz/ekipmanların periyodik olarak kalibre edilmesi ile mümkün olabilir.
Güvenilir ölçüm ve kalibrasyon sistemlerinin temelini izlenebilirlik zinciri oluşturur. Tüm cihazların izlenebilirlik zincirine
bağlı olması gerekir. Uluslararası Ölçü ve
Ağırlıklar Bürosu (BIPM) ile standartlar ilişkilendirilerek tasarım, üretim ve kalite
gruplarına ait tüm cihazların kalibrasyonları bu standartlar ile yapılmalıdır. Türkiye’de ulusal standartları Tübitak Ulusal
Metroloji Enstitüsü (UME) oluşturur.
Uluslararası zincire Tübitak UME sayesinde bağlanarak kalibre edilen standart-
Test Edilmiş ve Kalibre Edilmiş Cihazların İzlenebilirlik Şeması
sayı 7 temmuz 2015
lar, ikincil seviye laboratuvarlar tarafından
sektörde ölçüm yapmak için kullanılan cihazların kalibrasyon işlemleri için kullanılabilir. Bu şekilde uluslararası alanda
metrolojik ölçümlerin güvenilirliği standartlaştırılmış olmaktadır. Savunma sanayii sektöründe, yapılan bir ölçümün
uluslararası platformlarda kabul görmesi
çok büyük önem taşımaktadır. Hem sektörün gelişmesi ve kolay proje alabilmek
adına hem de hatasız, tek seferde güvenilir üretim yapmak adına kalibrasyon yapılması önemlidir. Bu sebeple tüm ölçüm
kabiliyetine sahip cihazların kalibrasyonlarının yapılması ve cihazların izlenebilirlik
zincirine bağlanması gerekmektedir.
Kalibrasyon
Kalibrasyon; belirlenmiş koşullar altında,
doğruluğu bilinen bir ölçüm standardını
veya sistemini kullanarak diğer test ve
ölçüm aletinin doğruluğunun ölçülmesi,
sapmalarının belirlenmesi ve doküman
haline getirilmesi için kullanılan ölçümler
dizisidir. Bazı yayınlarda ayar işlemini de
içeren kalibrasyon tanımları yapılabilmektedir. Üretilen ürünün uluslararası standartlara uygunluğunun belirlenmesi,
üretim kalitesinin artırılması ve ileri teknolojiye uyum, kalibrasyon işleminin savunma sektörü için başta gelen
faydalarındandır. Kullanıcılar genellikle
cihazların hatalı ölçüm yapabileceğini
gözardı ederek sadece çalışır durumda
olup olmamasıyla ilgilenirler. Bazı durumlarda sadece hata çıkma durumunda kalibrasyon işlemiyle ilgilenilerek
kalibrasyon işlemi bir tamir işlemi gibi algılanmaktadır. Oysa yeni üretilmiş ve hiç
kullanılmamış ya da kullanımda olan
fakat hiç arıza vermeyen cihazların da kalibrasyona ihtiyaçları vardır.
Sağlık sektöründe olduğu gibi savunma
sektöründe de genellikle kalibrasyon bilinci oluşmuş ve yerleşmiş durumdadır.
Kalibrasyonun önemi iyi bilindiği için ölçümde yapılacak herhangi bir hatanın
nelere mal olacağı da bilinmekte ve kalibrasyon yaptırma konusunda hassas
davranılmaktadır. Yapılmış yanlış bir
ölçüm sebebiyle geri dönüşü olmayan
ya da çok zor olan sonuçlarla karşılaşılabilir. Can kaybı en büyük risktir. Bunun
yanında son üründe farkedilen bir hatayı
düzeltebilmek için iki kat daha işçilik harcanması söz konusu olabilir. Bu tür durumlar ciddi maliyet artışı ortaya çıkarır.
Ortaya çıkan maliyetler kalibrasyon için
harcanan maliyetlerle karşılaştırıldığında
çok büyük farklar içerdiği görülebilir. Bu
riskleri ortadan kaldırmak için güvenilir
kalibrasyonların periyodik olarak bir sistem içerisinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Tüm ölçüm kabiliyetine sahip
cihazların periyodik olarak kontrol ve kalibre edilmesi işlemine ölçüm ve kalibrasyon standartları da dahildir.
Metrolojik uygulamalar sektöre göre
farklılık gösterebilir. Aynı ölçüm aletinin
parametrelerinin savunma sektöründe
çok küçük toleranslar arasında olması
beklenebilirken, otomotiv alanında daha
geniş ölçüm toleranslarında kullanımına
tanık olunabilir. Bu sebeple proses toleranslarını etkileyen en büyük faktör; kullanıldığı ölçüm alanı ve kullanım sıklığıdır.
Sektörel farklar olduğu gibi aynı ürünün
15
roketsan dergisi
maktadır. Savunma sanayii sektöründe
firmaları bu sisteme iten lider kuruluşların
metrolojiye verdiği önemdir. Gelen talepler doğrultusunda bazı kapsamlarda
ISO 17025 standardını tanımayan hatta
bu kapsamda akredite olmayan firma
yok denecek kadar azdır. Yaygın olarak;
özel ölçümler ya da nadir talep gören
konularda firmalar akreditasyon konusuna yatırım yapmayı tercih etmemektedir.
üretim aşamalarında rol alan birimler
arasında bile tolerans farkları olabilir.
Metroloji üç dalda uygulanmaktadır.
güvenilir olduğu bilinir.
1. Bilimsel Metroloji: Primer standartların
oluşturulması faaliyetlerini kapsar (Tübitak UME).
2. Endüstriyel Metroloji: Endüstride kullanılan ikincil seviye kalibrasyonların
yapıldığı alandır.
3. Kanuni Metroloji: Ticarete esas ölçü ve
kontrol aletlerinin kalibrasyonlarını
kapsar. (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı)
ISO 17025 standardına göre akredite
olarak sistem kuran, ölçüm ve/veya kalibrasyon yapan firmalar sistemlerinin güvenilirliğini ispatlamış olurlar. Ayrıca
uluslararası platformlarda sistemlerin tanınması, geçerlilik kazandırılmış standart
yöntemlerle kalibrasyon yapıldığının sertifikalandırılarak yayımlanması sağlan-
Metroloji ve Akreditasyon
Genellikle kalibrasyon ya da test/deney
laboratuvarlarının yeterliliği konusunun
uluslararası proje görüşmelerinde müşteriye açıklanması sırasında “akreditasyon” kelimesi yetmektedir. Bazı
durumlarda projelerde ön koşul olarak
“ISO 17025 ya da eşleniği dokümanlara
göre akredite olmak” şeklinde belirtilmektedir. Bu sayede herhangi bir ek denetlemeye gerek kalmadan sistemin
yeterliliği konusu müşteri tarafından
onaylanabilmektedir.
Roketsan’da Kalibrasyon
16
Savunma sanayii sektöründe metroloji;
endüstriyel metroloji başlığı altında incelenir. İkincil laboratuvarlarda yapılan kalibrasyonlar
izlenebilirlik
zincirine
bağlandığı sürece kabul edilebilir ve yeterlidir. İkincil laboratuvarlarda kullanılan
standartlar ise yaygın olarak ve kabiliyetlerinin yettiği müddetçe Ulusal Metroloji
Enstitüsünden hizmet alınarak kalibre ettirilebilir. İkincil laboratuvarlardan hizmet
alınırken ise ISO 17025 standardına göre
akreditasyon sahibi olup olmadığına bakılarak kalibrasyon merkezi seçimi yapılabilir. Bu sayede ölçüm sistemlerinin
geçerli, sunulan sonuçların ve raporların
Roketsan’da ilk olarak 1990 yılında kurulan Kalibrasyon Birimi 24 yıldır faaliyet
göstermektedir. Kurulduğu dönemde
sadece boyutsal ölçümler kapsamında
bir teknisyen ve bir başmühendis ile hizmet vermekteyken bugün boyutsal, mekanik, elektriksel, elektronik, sıcaklık,
sayı 7 temmuz 2015
kadar gördükleri en güzel işleyen sistemlerden biri olduğunu belirtmiş ve teşekkürlerini belirtmişlerdir.
Referanslar
1990 Yılında Kurulmuş Olan Kalibrasyon Laboratuvarı
basınç, kütle, titreşim ve optik şeklinde
dokuz dalda hizmet veren bir laboratuvarlar kompleksi haline gelmiştir. Sekiz
teknisyen, üç mühendis, bir uzman mühendis ve bir yönetici mühendis ile birlikte kalibrasyon ve doğrulama hizmetleri
verilmektedir.
2005 yılında Kurumsal Kaynak Planlama
Sistemi (ERP) sisteminin entegre edildiği
birimde tüm kayıtlar bu tarihten beri ERP
kullanılarak yapılmaktadır. Toplamda
15.000 civarında cihaz/ekipman ERP
üzerinden işleyen bir geri çağrı sistemi ile
takip edilmektedir. Kalibrasyonların
büyük kısmı Elmadağ kalibrasyon laboratuvarlarında gerçekleştirilmekte olup
kabiliyetlerimizin yetmediği durumlarda
dışarıdan hizmet satın alınması yöntemi
ile cihazlar kalibre edilmektedir. Tüm kalibrasyonlar izlenebilirlik zincirine bağlı
durumdadır.
1. VIII. Ulusal Ölçüm Bilim Kongresi
Bildiriler Kitabı
2. Tübitak UME (Ulusal Metroloji
Enstitüsü) Genel Metroloji Eğitimi
3. TS EN ISO 10012 “Ölçüm Yönetim
Sistemi - Ölçüm İşlemi ve Ölçüm
Cihazları için Gereklilikler”
4. TS EN ISO 17025 “Deney ve
Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliliği
için Genel Şartlar ”
5. http://www.ume.tubitak.gov.tr/
6. http://www.tse.org.tr/
7. http://www.turkak.org.tr/
8. http://biyokam.gazi.edu.tr/
9. https://tr.dollarphotoclub.com
Optik Kalibrasyon Laboratuvarı, 2013 yılında görünür bölge sensör kalibrasyonları (0-2000 lux), ultraviyole sensör
kalibrasyonları (0-100 Watt/ m²), parıltı
ölçer ve parıltı küresi kalibrasyonları (012000 fL) ile hizmet vermeye başlamıştır.
2013 yılında “Kumpas, Mikrometre ve
Vida Tampon Mastar” kapsamlarında akredite olunarak uluslararası tanınırlık kazanılmıştır. Türkak denetçileri tarafından
da “sorunsuz” olarak nitelendirilen denetimde; denetçiler sistemimizin bugüne
Ece Yüksel ERENEL
Direktörlüğü
Yönetici Mühendis
Optik Laboratuvar
17
roketsan dergisi
katı yakıtlı motor emni̇yet kurma mekani̇zmaları
Roket ve füze sisteminin
istemsiz olarak ateşlenmesi
ciddi can ve mal kayıplarına
neden olabilir. 2008 yılında
“Sandia National
Laboratories”de karşılaşılan
kaza da bu duruma örnek
verilebilir.
2008 yılındaki olayda “Super Zuni” roket
motoru test öncesi son elektriksel bağlantılar yapılırken istemsiz bir şekilde ateşlenmiştir. Kaza da orada bulunan
teknisyenlerin el, kol, yüz ve vücutlarınında 1. ve 2. derece yanıklar oluşmuş,
şans eseri ölüm olmamıştır. Hazırlanan
kaza raporunda tespit edilen başlıca kök
nedenler;
• Roket motorunun ateşleme için oturtulduğu kızak ve test düzeneklerinin
yeteri kadar analiz edilmediği,
• Roket motorunun yerleştirildiği yuvadan ve test düzeneklerinden elektriksel
olarak izole edilmediği,
• Çalışanların enerjik malzeme içeren sistemlerle çalışma konusunda yeteri
kadar eğitilmediğidir.
Yukarıda anlatılan acı örnekten de anlaşıldığı üzere; roket ve füze sistemleri katı
yakıtlı motor ateşleyicileri emniyet açısından çok kritiktir. İstemsiz ateşleme büyük
oranda, ateşleyici içerisindeki ateşleme
zincirinin ilk elemanı olan elektro-patlayıcının (kapsül) istem dışı ateşlenmesi ile
meydana gelmektedir. Elektro-patlayıcı
kapsüller ateşleme zincirindeki en hassas
elemanlardır. İstemsiz ateşlenmeler;
insan kaynaklı hatalar, füze veya atıcı
platform üzerindeki ateşleme sistemi kaynaklı hatalar ile roket ve füzenin ömür
döngüsünün (taşıma, depolama, yükleme, bakım vb.) herhangi bir aşamasında maruz kalabileceği çevresel etkiler
(statik elektrik, elektromanyetik etkiler,
18
Tablo 1: Katı Yakıtlı Motor Ateşleyicileri Emniyet Önlemleri
düşürme, çarpma, yüksek sıcaklık vb.)
nedeniyle gerçekleşebilmektedir.
Roket ve füze motor ateşleme sistemlerinin ve ateşleyicilerinin emniyet kriterleri
özelinde askeri şartnameler (MIL-STD1901A) ve STANAG’lar (STANAG 4368)
mevcuttur. Roketsan’da Piroteknik Sistemler Tasarım Birimi (PSTB) tarafından
gerçekleştirilen katı yakıtlı motor ateşleyicileri tasarımında ve geliştirilmesinde bu
dokümanlar rehber olarak kullanılmaktadır.
Roketsan’da katı yakıtlı motor ateşleyicisi
tasarımlarında istemsiz ateşlemelere karşı
alınan önlemler aşağıda özetlenmiştir.
• Başlatıcı Eleman
1W/1A/5dk emniyetli ve ESD dayanımlı kapsüller kullanılmaktadır.
• Ateşleme Hattı
Ateşleme hattı elektriksel ve fiziksel olarak sistemdeki diğer hatlardan bağımsızdır.
• Şöntleme
Ateşleme hattı uçları ateşleme anına
kadar (taşıma, depolama, yükleme
ömür döngülerinde) kısa devre yapılmış olarak tutulmaktadır.
• RFI/EMI Filtre
Elektromanyetik etkilere karşı, motor
içerisindeki ateşleyici ateşleme devresinin giriş ve çıkışlarında RFI/RMI filtreler kullanılmaktadır.
• Kablaj Elektromanyetik etkilere karşı
ateşleme hattında çift burgulu ve ekranlı kablo kullanılmaktadır.
• Konnektör
Elektromanyetik etkilere, statik elektrik
ve diğer çevresel etkilere (titreşim, şok
vb.) karşı ateşleme hattında askeri
standartlara uygun metal gövdeli
veya bunların muadili konnektörler
kulanılmaktadır.
• EKM Kullanımı
Elektromekanik veya elektriksel emniyet kurma mekanizmaları kullanılmaktadır.
Emniyet önlemlerinin özellikle hangi istemsiz ateşlenme kaynaklarına karşı alındığı Tablo 1’de belirtilmiştir.
Emniyet Kurma Mekanizmaları
Emniyet Kurma Mekanizmalarının
(EKM’ler) fonksiyonları iki temel prensibe
dayanmaktadır. Birincisi, piroteknik ateşleme zincirinin bir aşamada kesilmesi,
ikincisi ise ateşleme enerji hattının kesilmesidir (Şekil 1).
Şekil 1: Emniyet Kurma Mekanizmaları
Çalışma Presibi
sayı 7 temmuz 2015
Mekanik EKM
Şekil 2: KM Emniyet Konumu (SAFE) Piroteknik Ateşleme Zinciri
Şekil 3: E-EKM Kurulu Konumda (ARM) Piroteknik Ateşleme Zinciri
EKM’ler; çalışma prensiplerine göre
Elektriksel EKM’ler (E-EKM) ve Mekanik
EKM’ler (M-EKM) olmak üzere ikiye ayrılır.
Elektriksel EKM
Elektriksel EKM (E-EKM), ateşleme enerji
hattının elektromekanik olarak anahtarlandığı (açılıp/kapandığı) EKM’lerdir.
Ateşleme sinyalinin engellenmesi “interrupted firing energy path” prensibine
göre sağlanmaktadır. E-EKM, katı yakıtlı
motor piroteknik ateşleme zincirinde
elektro-patlayıcıya (kapsül) gelen elektrik
enerjisini elektromekanik anahtarlama
(switch) ile keserek, ateşleme zincirinin istemsiz ateşlenmelerini engellemektedir.
Elektromekanik anahtarlama sayesinde
kapsüllere ateşleme sinyali ulaşmamakta
ve dolayısıyla piroteknik zincirin istemsiz
başlatılmasının önüne geçilmektedir.
Şekil 2’de E-EKM emniyet konumunda
iken piroteknik ateşleme zinciri şematik
gösterimi verilmiştir.
E-EKM kurulu konuma geçirildiği zaman,
kapsül ile ateşleme sistemi arasındaki
elektromekanik anahtarlama kapatılarak,
ateşleme akımının (sinyali) kapsüle ulaşması sağlanmaktadır. Bu durumda, kapsül ateşlendiği zaman piroteknik zincir
çalışarak motor ateşlemesi gerçekleşmektedir. Şekil 3’de E-EKM kurulu konumda
iken piroteknik ateşleme zinciri şematik
gösterimi verilmiştir.
Mekanik EKM’ler piroteknik zincirin engellenmesi “interrupted pyrotechnic
train” prensibine göre çalışmaktadır.
EKM, katı yakıtlı motor piroteknik ateşleme zincirini mekanik olarak keserek
motor ateşlemelerini engellemekte, ateşleme mekanik bariyerde sonlanmaktadır.
Mekanik bariyer genellikle elektro-patlayıcı (kapsül) ile primer şarj arasında bulunmaktadır. Çünkü, piroteknik zincirin
enerji olarak en zayıf olduğu nokta burasıdır. Kapsül ateşlense dahi, kapsül
yanma ürünlerinin mekanik bariyer yoluyla piroteknik zincirin bir sonraki halkası
olan primer şarja ulaşması engellenmektedir. Şekil 4’te EKM emniyet konumunda iken piroteknik ateşleme zinciri
şematik gösterimi verilmiştir.
EKM kurulu konuma geçirildiği zaman,
kapsül ile ateşleme şarjı arasındaki mekanik bariyer kaldırılmakta, kapsül ateşlendiği zaman yanma ürünleri primer
ateşleme şarjına ulaşmakta ve piroteknik
zincir çalışarak motor ateşlemesi gerçekleşmektedir. Şekil 5’te EKM kurulu
konum piroteknik ateşleme zinciri şematik gösterimi verilmiştir.
Mekanik EKM’lerin bariyer tahrik yöntemlerine göre Manuel EKM (M-EKM), Elektro-Mekanik EKM (EM-EKM) ve Piroteknik
EKM (P-EKM) türleri vardır (Tablo 2).
M-EKM’de emniyet konumundan kurulu
konuma geçiş dışarıdan manuel müdahale ile gerçekleştirilir. Bu sistem diğer
türlere kıyasla konum değiştirme süresi
açısından hem yavaştır hem de EKM’nin
kurulumu için mühimmatın yanında personel bulunması gerektiğinden risk içerir.
Şekil 4: EKM Emniyet Konumu (SAFE) Piroteknik Ateşleme Zinciri
Şekil 5: EKM Kurulu Konum (ARM) Piroteknik Ateşleme Zinciri
Tablo 2: Mekanik EKM Türleri
19
roketsan dergisi
P-EKM’de emniyet konumundan kurulu
konuma geçişi, bariyerin piroteknik tahrikli bir aygıt ile hareketinin sağlanması
ile gerçekleşir. Bu sistem diğer EKM türlerine kıyasla konum değiştirme süresi
açısından en hızlı olan türdür. Ancak tek
kullanımlık bir EKM’dir. Sistem bir kez kurulu konuma geçirildiğinde tekrar emniyet konumuna alınamaz. Bu durum
P-EKM için dezavantaj oluşturur.
EM-EKM’de emniyet konumundan kurulu konuma geçişi, bariyerin elektromekanik elemanlar (DC-motor, selenoid,
dişli kutusu vb.) tarafından hareket ettirilmesiyle gerçekleşir. EKM’nin konum
değiştirmesi elektromekanik elemanların
uzaktan kontrolü ile sağlanır. EKM’nin
konum değiştirmesi için hem mühimmatın yanında personel bulunmasına gerek
yoktur hem de EKM’nin konumu (emniyet→kurulu ya da kurulu→emniyet) istenildiği kadar değiştirilebilir. Bu nedenle
EKM’ler arasında en çok tercih edilen sis-
tem Elektro-Mekanik EKM’dir.
Roketsan’da Geliştirilen Emniyet
Kurma Mekanizmaları
Roketsan’da elektromekanik ve elektriksel
olmak üzere iki farklı tipte emniyet kurma
mekanizması geliştirilmiştir ve geliştirilmektedir.
Emniyet kurma mekanizmalı ateşleyici
içeren katı yakıtlı motorlarda motor ateşlemesi iki aşamada gerçekleşmektedir.
• Birinci aşamada, emniyet kurma mekanizması emniyet konumundan kurulu konuma geçirilmektedir.
• İkinci aşamada, ateşleme sinyali (akımı)
ile ateşleme zinciri başlatılmakta ve
motor ateşlenmektedir.
Roketsan’da çeşitli projelerde değişen isterlere göre, EM-EKM100, EM-EKM200,
EM-EKM200, E-EKM400, EM-EKM500
kodlarıyla beş farklı EKM geliştirme çalışması yapılmıştır.
EM-EKM100
EKM, katı yakıtlı motor komplesine dışarıdan takılmaktadır. Piroteknik ateşleme
zincirini mekanik olarak kesen bariyer
parçasına dışarıdan bağlanarak, parçanın kurulu (armed) ve emniyet (safe) konumları arasında haraketini sağlayan
tahrik sistemidir.
EM-EKM200
Bir roket projesi kapsamında geliştirilmiştir. Elektro-patlayıcı ve bariyer komplesi
mekanizma içerisinde yer almaktadır.
Mekanizmanın hareketi elektromekanik
elemanların (DC motor ve selenoid) senkronize çalışması ile sağlanmakta,
konum anahtarları ile konum bilgisi elde
edilmektedir. Mekanizma çevresel etmenlerle (titreşim vb.) konum değiştirmeye karşı kilitlenmektedir.
EM-EKM300
Şekil 6: EM-EKM100 Montaj ve Katı Model Görüntüsü
STANAG 4368 dikkate alınarak geliştirilmiş olup, elektro-patlayıcı ve bariyer
komplesi içermektedir. Mekanizmanın
hareketi elektromekanik elemanların (DC
motor ve selenoid) senkronize çalışması
ile sağlanmakta, konum anahtarları ile
konum bilgisi elde edilmektedir. Mekanizma çevresel etmenlerle (titreşim vb.)
konum değiştirmeye karşı kilitlenmektedir. Ayrıca mekanizma üzerinde konum
göstergesi vardır, emniyet (Safe) konumu “S” harfi ile , kurulu (Arm) konumu
“A” harfi ile gösterilmektedir.
E-EKM400
Sevk sistemine dışarıdan takılmaktadır.
Elektro-patlayıcı (kapsül) ateşleme hattını
elektromekanik anahtarlama ile açıp kapatmaktadır. Mekanizma, anahtarlamayı
elektromekanik röle yardımıyla yapmaktadır.
EM-EKM500
Şekil 7: EM-EKM200 Prototip ve Katı Model Görüntüsü
20
Elektro-patlayıcı ve bariyer komplesi içermektedir. Motor komplesine dışarıdan
takılmaktadır.
sayı 7 temmuz 2015
tro-patlayıcılara yönelik önlemlerdir. Bu
nedenle, ürünün ömür döngüsündeki
aşamalarda (tasarım, üretim, kalite kontrol, test, depolama, kullanım ve imha)
emniyet seviyesinin en üst düzeyde tutulması alışkanlığı Roketsan’da bir kültür
olarak yerleşmiş olup titizlikle uygulanmaktadır.
Referanslar
Şekil 8: EM-EKM300 Prototip ve Katı Model Görüntüsü
1. MIL-STD-1901A, Munition Rocket
And Missile Motor Ignition System
Design, Safety Criteria For, 6 June 2002
2. STANAG 4368 Ed3 (Ratification
Draft), Igntion Systems For Rocket And
Guided Missile Motos, Safety Design
Requirements, 2009
3. MIL-STD-1576, Electroexplosive
Subsytem Safety Requirements And Test
Methods For Space Systems, 1984
4. MIL-STD-1512, Electro-Explosive
Subsystems, Electrically Initiated, Design
Requirements And Test Methods, 1997
5. Type B Accident Investigation,
Employee Injured when Rocket Motor
Unexpectedly Fired on October 9,
2008 at the Sandia National
Laboratories
Şekil 9: E-EKM400 Prototip ve Katı Model Görüntüsü
Şekil 10: EM-EKM500 Katı Model Görüntüsü
Sonuç ve Değerlendirme
Roketsan’ın misyonu ve vizyonu doğrul-
tusunda geliştirilen roket ve füze katı yakıtlı sevk sistemi ateşleyicilerinin sahip olduğu emniyet seviyeleri; müşteri isterleri,
tasarım gereksinimleri ve mevcut imkanlar çerçevesinde en üst düzeyde tutulmaktadır. Bununla birlikte, hassas enerjik
malzemeler içeren ateşleyicilerin bulunduğu sistemlerde her zaman risk seviyesi
yüksektir. Oluşabilecek herhangi bir hata
ölümcül sonuçlara yol açabileceğinden,
Roketsan tarafından geliştirilen ve tasarlanan ateşleyicilerde, bu bilinçle, mümkün olan en üst seviyedeki emniyet
önlemlerinden taviz verilmemektedir.
Unutulmamalıdır ki, Roketsan’a özel iş
güvenliği önlemlerinin büyük bir kısmı
doğrudan ateşleyiciler içerisindeki elek-
Arif Serdar İNAN
Operasyonlar ve Enerjik
Sistemler Mühendislik Direktörlüğü
Uzman Mühendis
Murat AKKUŞ
21
roketsan dergisi
roketsan’da uygulanan yanma hızı ölçüm metotları
Günümüzde roket/füze
sevk sistemlerinin (motor)
tasarlanması ve geliştirilmesi
sürecinde, motor
performansını belirleyen
balistik parametrelerin
tanımlanması büyük önem
taşımaktadır.
Yanma hızı, itki, basınç ve toplam darbe
gibi birçok iç balistik parametresinin ölçülmesi ve hesaplanması ile motorların
balistik performans değerlendirmeleri
yapılmaktadır.
Roket/füze motorlarının performansı;
yakıt kompozisyonuna, yanma hızına,
yakıt yanma yüzeyi ve geometrisine
bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle
yanma hızı, motorun yanma odasında
oluşturduğu basıncı ve yanma zamanını
belirleyen önemli balistik parametrelerden biri olarak tanımlanır.
Yakıt yanma hızının ölçümü, araştırma,
geliştirme, performans doğrulama ve
üretim kontrol gibi birçok süreç içerisinde yapılmaktadır.
Şekil 1: Roket Motoru Statik Ateşlemesi
Günümüzde yakıt yanma hızı ölçümü
için farklı metotlar kullanılmaktadır. Bu
amaçla;
• Motorun statik olarak ateşlenmesi,
• Yakıt çubukları ile yapılan ‘strand burner’ testleri,
• Ultrasonik yanma hızı ölçümü,
• Kapalı hacim (bomba) testleri,
• Lazer ateşlemeli yanma hızı ölçümü
yapılmaktadır.
Test Motorları ile
Statik Ateşleme Testleri
Statik ateşleme testleri, kontrollü koşullar
altında balistik verilerin toplanmasını
sağlayarak, test sonrasında elde edilen
verilerin bir takım analiz teknikleri ile performans değerlendirmelerinin yapılmasını sağlamaktadır.
Şekil 1’de statik ateşleme anı ve Şekil
2’de ateşleme testi sırasında elde edilen
verilerden bir örnek görülmektedir.
Şekil 2: İtki/Basınç-Zaman Grafiği
22
Roketsan’da seri üretimi yapılan roket
motorlarının mühendislik testleri ile ArGe çalışmaları kapsamında yürütülen
testlerin yanı sıra, uzun depolama süreci
sonrası motorların fonksiyonelliğini ve
güvenilirliğini belirlemek için de statik
testler yapılmaktadır. Statik ateşleme testleri sonucunda elde edilen basınç ve itki
eğrilerinin analizleri ile ateşleme gecikmesi, düzgün olmayan yanma, yakıt
geometrisinde bozulmalar gibi anormal
performans durumlarının yanında, çevresel ortamın iç balistik parametrelerine
etkisi gözlemlenebilmektedir.
Statik ateşleme testleri, yanma hızının
hesaplanması için güvenilir ve hassas bir
ölçüm yöntemi olmasına karşın, test motorlarının üretilmesi ve test edilmesi için
yüksek maliyet ve zaman harcanması
nedeniyle sınırlandırılmaktadır. Statik
ateşleme testleri sonucunda elde edilen
verilerden yararlanarak hesaplanan
yanma hızı değeri, ortalama ateşleme
basıncındaki değere karşılık gelmektedir.
Farklı çalışma basıncı aralığındaki ve
farklı çalışma sıcaklığındaki yanma hızının hesaplanabilmesi için çok sayıda
motorun ateşlenmesine ihtiyaç duyulması maliyeti artırmaktadır.
sayı 7 temmuz 2015
sel koşullar altında basıncın fonksiyonu
olarak yanma hızı hesaplanabilmektedir.
Bu teknik ile; katı yakıtların yanma hızının
hesaplanması, yakıtın yanma süresi boyunca geniş zaman aralığındaki anlık basınç verilerinin toplanması ve ultrasonik
sinyal analizlerinin yapılması ile gerçekleştirilmektedir. Şekil 4’te de, ultrasonik
ölçüm sonrası elde edilen yanma hızı-basınç eğrisi görülmektedir. Onlarca, belki
de yüzlerce statik ateşleme sonrası elde
edilebilecek verilere, az sayıdaki ultrasonik test ile ulaşılabilmektedir.
Kapalı Hacim (Bomba)
Şekil 3: Strand-Burner Test Düzeneğinin Şematik Gösterimi
Strand Burner
Şekil 3’te verilmiştir.
Belirli basınç ve sıcaklık aralığındaki lineer yanma hızının ölçülmesi için uzun
yıllardır kullanılan hızlı, ekonomik ve
basit bir yöntemdir.
Ultrasonik Ölçüm
Strand burner ile elde edilen yanma hızı
verileri yakıt geliştirme çalışmalarında ve
seri üretimde yakıtın balistik performansı
hakkında bilgi edinmek amacıyla Roketsan’da uzun yıllardır kullanılmaktadır.
Bu yöntemde yanma hızı, numune boyunun, yanma süresine bölünmesiyle
hesaplanmaktadır. Roketsan’daki yanma
hızı ölçüm sistemi, kompozit yakıt numunelerinin farklı basınç ve sıcaklıklarda
doğrusal yanma hızlarının tespit edilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Cihaz,
yakıt numunesinin bir ucundan elektrik
akımı ile ateşlenip yanma süresinin akustik sensör tarafından tespit edilmesi
prensibi ile çalışır. Yanma işlemi sıvı ile
dolu ve basınçlandırılabilen bir hazne
içerisinde gerçekleşir. Test -40˚C ile
+70˚C sıcaklık aralığında ve 250 Bar basınca kadar istenilen aralıklarda yapılabilmektedir. Sisteme ait şematik gösterim
Farklı basınç değerlerindeki yanma hızını
belirlemek için motor statik testi, kapalı
bomba ve ultrasonik ölçüm sistemlerine
ihtiyaç duyulmaktadır. Statik ateşleme
testlerinin maliyetli ve zaman alıcı olması
nedeniyle farklı basınç değerleri aralığındaki yanma hızının ölçülmesi için ultrasonik ölçüm ve kapalı bomba yöntemi
dünyada yaygın olarak uygulanmaktadır.
Ultrasonik ölçüm yöntemi ile sabit hacim-
Kapalı bomba testleri, katı yakıtların
yanma özelliklerinin çalışılması için kullanılan ölçüm yöntemlerinden biridir. Bu
test metodunda, sevk sistemlerinde kullanılan katı yakıt numunesi, kapalı bir
haznenin içinde yakılır ve test sonucunda belli bir basınç aralığında elde
edilen basınç-zaman eğrisinden yararlanarak yanma hızı hesaplanabilir. Kapalı
bomba ile yanma hızının ölçülmesinin
yanında yanma sırasında açığa çıkabilecek yanma kusurlarının belirlenmesi de
sağlanabilmektedir.
Özellikle yeni geliştirilmekte olan yakıtların, ilk performans denemeleri, diğer
metotlardan önce, ucuz ve kolay olduğu için kapalı bomba metodu ile test
edilmektedir. Yakıtın kimyasal bileşenleri
ve termal özellikleri girdi olarak kullanılarak kapalı bomba testinde elde edilen
Şekil 4: Kapalı Bombada Ultrasonik Ölçüm
23
roketsan dergisi
Bu test düzeneği ile düşük maliyetli, tekrarlanabilir testlere olanak sağlanırken,
gerçek roket motoru çalışma koşullarındaki yanma hızlarına yakın sonuçlar elde
edilebilmektedir.
Testlerde az miktarda yakıt kullanılırken,
test basıncı, yakıt ilk sıcaklığı ve basınçlandırma gazı akış debisi üzerinde kullanıcıya tam kontrol olanağı sağlanmaktadır.
Şekil 5: Lazer Ateşlemeli Yanma Hızı Ölçümü
Test Düzeneği
verilerden Yanma Hızı-Basınç eğrisi elde
edilir [6].
Lazer Ateşlemeli Yakıt Yanma Hızı
Ölçümü
Sevk sistemlerinde kullanılan katı yakıtların veya ateşleyicilerde kullanılan piroteknik malzemelerin tutuşması ve
yanması ile ilgili balistik özelliklerin belirlenmesi için lazer ateşlemeli yakıt yanma
hızı ölçümleri yapılmaktadır.
Roketsan’da yeni geliştirilmekte olan
lazer ateşlemeli yakıt yanma hızı ölçüm
test düzeneği ile sabit basınç ve sıcaklıkta enerjik malzemelerin yanma hızları
ve ateşleme gecikme zaman değerleri
ölçülebilmektedir. Şekil 5’te, sisteme ait
şematik gösterim verilmiştir.
24
Türkan ERCAN
Direktörlüğü
Mühendis
Bu düzenek sayesinde, yakıtın tutuşmasından yanmanın sona ermesine kadar
geçen sürecin video kamera ile gözlemlenmesi sağlanarak yakıtın yanması
hakkında önemli bilgiler elde edilebilmektedir.
Referanslar
1. (ITOP) 5-2-500 Static Firing Tests of
Solid Proppellant Rocket Motors
2. RTO-TR-043 Evaluation of Methods
for Solid Propellant Rate Measurements
3. AIAA-2004-4057 The Ultrasound
Waves: a Measurement Tool for
Energetic Material Characterization,
Franck Cauty, ONERA.
4. MIL-STD-286C, Method 803.1.1,
Linear Burning Rate of Propellants
5. MIL-STD-286C, Method 804.1,
Alternate Closed Bomb Method
6. ARL-TR-2491, XLCB: A New ClosedBomb Data Acquisition and Reduction
Program
Mehmet DEMİRBAŞ
Direktörlüğü
Yönetici Mühendis
Ahmet Murat UZEL
Direktörlüğü
Müdür
sayı 7 temmuz 2015
çok fonksiyonlu malzemeler: nano kompozitler
20. yüzyılın başında plastiklerin keşfedilmesiyle modern kompozitler geliştirilmeye başlanmış ve günümüzde
kompozit dendiğinde akla ilk gelen cam
elyaf katkılı polimer kompozitler, II.
Dünya Savaşı’nda askeri uçaklarda kullanılmıştır. Nano teknolojinin hayatımıza
girmesiyle beraber ise, kompozitlere
bambaşka uygulama alanları açılmış ve
gelişime açık olan bu malzemeler nano
teknoloji konusunda çalışanların bir numaralı ilgi alanı olmuştur.
© http: //keithcu.com/wordpress /?page_id=417
Nano teknoloji, geleneksel
madde tanımına yeni bir
bakış açısı getiren devrim
niteliğinde bir teknoloji
olup maddenin dahil
olduğu ve hayal
edilebilecek her türlü alana
ve disipline hitap
etmektedir.
sek yüzey alanı/hacim oranı sayesinde
değişkenlik göstermektedir.
Nano Parçacıklara Örnekler
Nano kompozitler, matris malzemesi içerisine nano boyutta parçacıkların (bir nanometre, metrenin milyarda biridir.)
belirli bir özelliği geliştirmek amacıyla katılması suretiyle elde edilen malzemelerdir. Nano kompozitlerin özellikleri,
geleneksel kompozitlere kıyasla nano
parçaların yüksek boy/çap oranı ile yük(a)
Nano kompozitlerde kullanılan parçacıklar; küresel, silindirik veya plaka geometrisine sahip olabilmektedir. Nano
dendiğinde ilk akla gelen karbon nanotüpler (Şekil 1), silindirik geometriye
sahip malzemeler iken, günüzümde
büyük ilgi gören 2004 yılında keşfedil-
Şekil 1: Karbon Nanotüplerin Yapısı [1]
miş olan grafenler ise plaka şeklindedir.
Nispeten daha uzun yıllardır kullanılan
karbon karası, nano silika ve çeşitli nano
metaller/seramikler ise küresel özellik
gösteren nano parçacıklar arasındadır.
Silindirik geometriye sahip olan karbon
nanotüpler, 1991 yılında keşfedilmiş
olup, grafit plakasının kıvrılarak silindir
haline gelmesiyle oluşan, üstün muka-
(b)
Şekil 2: Karbon Elyaf Üzerine (a) Tek Yönlü Karbon Nanotüp,
(b) Dağınık Karbon Nanotüp Kaplanması [2]
Şekil 3: Grafen Nano Plakalarının Geçirimli
Elektron Mikroskobu Görüntüsü [3]
25
roketsan dergisi
vemeti ve yüksek elektrik iletkenliği sayesinde birçok çalışmaya ve uygulamaya
konu olmuş malzemelerdir. Geleneksel
kompozitlere ve polimerlere katılmak suretiyle mukavemet artışı, tokluk kazanımı, elektriksel iletkenlik kazanımı gibi
avantajlar getirdiği de bilinmektedir.
Grafen ise, bir atom kalınlığındaki grafit
plakasıdır (Şekil 3). Kurşun kalemlerde de
kullanılan grafitin, bir atom kalınlığına indirilmesi sayesinde üretilen grafen plakaları kauçuktan daha esnek, hafif, çok
yüksek elektrik iletkenliğe ve çelikten 200
kat güçlü olma özelliğine sahip, günümüzde bilinen en mukavim malzemedir.
Nano boyuta inildiğinde malzemelerin
özelliklerinin nasıl değişkenlik gösterebileceğinin belki de en etkileyici örneği
grafendir. Grafenin karbon nanotüplere
nazaran büyük ölçekli üretime daha yatkın bir malzeme olması sayesinde sanayide daha kolay uygulama alanı
bulacağı öngörülmektedir.
Nano Kompozitlerin Kullanıldığı
Çeşitli Uygulamalar
Günümüzde nano kompozitlerin kullanıldığı birçok uygulama alanı bulunmaktadır. Kirli su ve deniz suyu arıtma
sistemlerinde nano parçacık kullanımı
başta gelen örnekler arasında olup,
dünyadaki su sıkıntısı sorununun aşılmasında en etkin çözüm olarak değerlendirilmektedir ve olan son derece önemli
ve popüler bir konudur. Buna ek olarak
sağlık sektöründe ilaçların istenen dokulara ve organlara selektif taşınması konusunda da nano teknolojinin kullanıldığı
birçok çalışma bulunmaktadır. Ayrıca,
grafenin saydamlığı ve yüksek elektrik
iletkenliği sayesinde LCD ve dokunmatik
ekranlarda kullanımı üzerine de çok sayıda çalışma yürütülmekte olup bu malzemenin esnek özelliği sayesinde şu anki
ekranlarda yaşanan çatlama ve kırılma
problemlerinin de önüne geçilebileceği
düşünülmektedir.
26
Şekil 4: AeroVironment Firması Tarafından
DARPA Sponsorluğunda Geliştirilen Nano
Hava Aracı [7]
Savunma Sanayiinde
Nano Kompozitler
Savunma sanayii, nano teknolojideki ve
nano kompozitlerdeki gelişmelerden
faydalanabilecek başta gelen sektörler
arasında yer almaktadır. Özellikle aerodinamik, görünmezlik (Stealth) ile akıllı
yapılar ve malzemeler alanlarında nano
teknolojinin ve nano kompozitlerin savunma sanayiine katkısının büyük olacağı düşünülmektedir. Bunlara ek
olarak, bilgi ve sinyal işleme ve yapay
zeka konularında da nano teknolojinin
etkin bir çözüm oluşturacağı değerlendirilmektedir. Nano teknoloji sayesinde
yeni özelliklere sahip özgün malzemeler
geliştirilebilecek ve böylece sistemlerin
performansı artırılabilecektir. Ayrıca kendiliğinden iyileşebilen (Self-healing) ve
tamir olabilen (Self-repair) nano kompozitler ile bakım harcamalarında büyük
oranda kazançlar sağlanabilecektir [4].
Yakın geçmişte ve günümüzde askeri
uygulamalar için geliştirilen/geliştirilmekte olan nano malzemeler ile ilgili
çarpıcı örneklerden biri nano vücut zırhlarıdır [5]. Nano malzemeyle güçlendirilmiş taktik yelekler çeşitli ülkelerin
askerleri tarafından kullanılmaktadır.
Bunlara ek olarak, geliştirilmekte olan
yeni bir nano zırh malzemesi de akıllı
nano malzemelerden üretilen Shear
Şekil 5: DARPA Sponsorluğunda Geliştirilen
Transformer (TX) Araç Konsepti [5]
Thickening Fluid (STF) adı verilen malzemelerdir [6]. Çarpma anından önce oldukça esnek olan bu malzemeler,
kurşun çarpmasını veya herhangi bir
sivri cisim kontağını hissettiği anda sertleşerek penetrasyonu engellemektedir.
Bu tarz yaklaşımlar şu aşamada vücut
zırhlarıyla gündemde olmakla beraber,
ilerleyen dönemde askeri araçların zırhları için de benzer malzemelerin çözüm
oluşturacağı değerlendirilmektedir.
Nano teknolojinin kullanıldığı başka bir
savunma sanayii uygulaması örneği ise
minyatür insansız hava araçlarıdır. İnsansız hava aracı üreticilerinden AeroVironment, Defence Advanced Research
Projects Agency (DARPA) sponsorluğunda Şekil 4’de görülen Nano Hava
Aracını geliştirmiştir [7]. Açık ve kapalı
alanda görev yapabilen bu aracın minyatürlüğünün temelinde nano teknoloji
yer almaktadır.
DARPA’nın 2009 yılında başlattığı Transformer (TX) (Şekil 5) programı ise son
aşamasına gelmiş bulunmaktadır [8].
Lockheed Martin Skunk Works’ün liderliğindeki programda Amerikan ordusu
için kamyonetten helikoptere dönüşebilecek ve böylece lojistik, personel taşıması, ve taktik destek görevlerinde
kullanılacak bir araç tasarımı yapılmaktadır. Standart helikopterlerin iniş sırasında
kullanması gereken kara parçasının en
sayı 7 temmuz 2015
(a)
(b)
Şekil 6: (a) Tokyo Üniversitesi, (b) Rochester Üniversitesi Tarafından Geliştirilen Görünmezlik
Özelliğine Sahip Malzemeler [10]
çok yarısına ihtiyaç duyacak nitelikte olması ve dikey kalkış yapmaya elverişli olması program isterleri arasındadır. Bu
tarz bir dönüşüm yaşayacak araçlarda
en büyük problemin ise dönüşüm sırasında kullanılacak bağlantı parçalarının
ağırlığı olduğu değerlendirilmektedir.
Bu noktada nano teknolojinin çözüm
sunabileceği, ve voltaj uygulandığında
şekil değiştirebilen yenilikçi nano malzemelerle istenen özelliklerde araçların
üretilebileceği değerlendirilmiştir.
Başka bir DARPA projesinde ise, kızılötesi
pencereler ve füze kubbelerinde
(Dome) kullanılmak üzere nano kompozit seramik malzemeler, Raytheon firması
önderliğinde 2007-2009 yılları arasında
geliştirilmiştir [9]. Projenin amacı; safir
mukavemetinde ve itriyum oksit (Y2O3)
orta dalga kızılötesi geçirgenlik değerinde yenilikçi malzemeler geliştirmektedir. Proje sonunda MgO:Y2O3
nanokompozit seramiklerle istenen özelliklere sahip parçalar başarılı bir şekilde
üretilmiştir.
Nano teknolojinin savunma sanayii için
çözüm oluşturabileceği düşünülen
diğer bir konu ise görünmezliktir [10].
Bu teknoloji sayesinde uçaklara, gemilere, askeri araçlara ve platformlara kamuflaj özelliği kazandırılacaktır. Bu
konudaki çalışmalar başlangıç seviyesinde olup çeşitli üniversitelerde başarılı
sonuçlar elde edilmeye başlanmıştır
(Şekil 6).
Roketsan’da Nano Kompozitler
Gelişmeye ve yeniliğe açık olan nano
kompozitler konusunda Roketsan da
üzerine düşen görevi yapmakta ve bu
malzemelerin savunma ve uzay sanayiine uygulanması konusunda çalışmalar yürütmektedir. Bu kapsamda çeşitli
nano fiber katkılı kompozitlerin, polimer
nano kompozit köpük dolgulu sandviç
kompozitlerin ve üç boyutlu nano kompozitlerin geliştirilmesi üzerine çalışılmakta ve bu malzemelerin balistik
koruma özellikleri ve yapısal performansları araştırılmaktadır. Nano parçacıkların
filaman sargı yöntemine entegrasyonu
ve bu yöntemle üretilen nano kompozitlerin yapısal performansının değerlendirilmesi üzerine ise Sanayi için
Araştırmacı Yetiştirme Programı (SAYP)
kapsamında çalışmalar yürütülmektedir.
Çeşitli üniversitelerle beraber yürütmekte olduğu bu ve benzeri araştırma
ve geliştirme projeleri sayesinde, geleceği şekillendireceği öngörülen nano
kompozit alanındaki çalışmalarını, mevcut ve ileri dönem projelerine uyarlama
yolunda emin adımlarla ilerleyen Roketsan, özgün projelerle yenilikçi çözümler
sunma fırsatını yakalayacaktır.
Referanslar
[1] http: //keithcu.com/wordpress
/?page_id=417
[2] Steiner SA et. al., Circumventing the
Mechanochemical Origins of Strength
Loss in the Synthesis of Hierarchical
Carbon Fibers (2013) Applied Materials
& Interfaces, 5: 4892-4903.
[3] Moriche R et. al., Morphological
Changes on Graphene Nanoplatelets
Induced During Dispersion into an
Epoxy Resin by Different Methods
(2015), Composites Part B:
Engineering, 72: 199-205.
[4] Kurahatti RV et. al., Defence
Applications of Polymer
Nanocomposites (2010) Defence
Science Journal, 60(5): 551-563.
[5] http://jabajabba.com/jabajabba/5ways-nanotechnology-will-changewarfare/
[6] http://nano--tech.blogspot.com.tr
/p/military.html
[7] http://www.avinc.com/nano
[8] http://www.darpa.mil/newsevents
/releases/2014/02/11.aspx
[9] http://investor.raytheon.com/
phoenix.zhtml?c=84193&p=irolnewsArticle&ID=992799
[10] http://www.smh.com.au/
technology/sci-tech/nanotechnologysnext-trick-could-be-a-real-invisibilitycloak-20141108-11ioqz.html
Dr. Sıla GÜNGÖR
Sistemler Mühendislik
Direktörlüğü
27
roketsan dergisi
yapısal, termal, di̇nami̇k anali̇z ve test kabi̇li̇yetleri̇mi̇z
Yüksek teknoloji içeren
tasarımların ürüne
dönüştürülme sürecinde
sayısal çözüm yöntemleri
önemli bir yer tutmaktadır.
Sayısal çözüm yöntemlerinin gelişimi ve
kullanımıyla, teknoloji gerektiren ürünlerin pazara çıkış süreleri ciddi şekilde kısalmıştır. Bu da, sayısal çözüm
yöntemlerinin ürün geliştirilmesinde kullanım yoğunluğunu sürekli olarak artırmaktadır.
Sonlu Elemanlar Yöntemi (Finite Element Method (SEY)), günümüzde en
yaygın kullanılan sayısal çözüm yöntemlerinden biridir. SEY ile yapılan analizlerin etkin bir şekilde kullanıldığı tasarım
süreçleri sayesinde, gereksinimleri sağlayan ve/veya eniyileştirilmiş ürünler, ilk
seferde ve en kısa sürede tasarlanarak
Şekil 1: SEY ile Yapılan Analizlerde Takip Edilen İşlem Sırası
pazara sunulabilmektedir.
Sonlu Elemanlar Yöntemi (SEY)
Sonlu Elemanlar Analizi (SEA), 40’lı yıllarda geliştirilmiş, 50’li yıllarda ise SEA
tekniği ile ilgili ilk yayın yapılarak, SEY ifadesi, 1960’ta yayımlanan bir makalede
ilk kez yer almıştır. Kişisel bilgisayarların
gündelik hayatımıza girdiği 90’lı yıllarla
birlikte firmalar SEA yazılımlarını yoğun
bir şekilde kullanmaya başlamıştır.
SEY ile analiz edilen problemlerde yürütülen işlem sırası Şekil 1’deki gibidir.
Şekil 2: Eleman Tipleri ve Düğüm Noktaları
Şekil 3: Basit Bir Problemin SEY İşlem Adımlarından Örnekler
28
Fiziksel bir problemin çözümünde öncelikle geometrinin matematiksel modeli
oluşturulur. Ele alınan probleme ait formülasyon kurularak çözüm bölgesi
sonlu eleman adı verilen alt bölgelere
bölünür. Bu işleme “Sonlu Eleman Ağı
Örme” adı verilir. Sonlu eleman modeli
birçok elemandan oluşur. Bir eleman
ise, boyutuna bağlı olarak en az bir
“Düğüm Noktası”ndan oluşmaktadır
(Şekil 2).
SEY’de temel olarak, analiz adımına
kadar yapılan işlemlerle, her bir eleman
için F=Ku matematiksel ifadesi oluşturulmaktadır. Burada, elemandaki yüklemeyi F (basınç, kuvvet, şok, ısı akışı vb.)
ve direngenliği K, düğüm noktasında
oluşan cevabı ise u (deplasman, sıcaklık
vb.) ifade eder. Her bir eleman için oluşturulan matematiksel ifade, tüm sistem
için birleştirilerek global sistemin matris
denklemleri [K]{u}={F} şeklinde oluşturulur ve çözülür. Böylelikle, her bir düğüm
noktasında aranan büyüklük olan {u}
(deplasman, sıcaklık vb.) bulunmuş olur.
sayı 7 temmuz 2015
Şekil 4: Ürün Tasarım Süreci
denle uçuş testlerine gidene kadar yüksek maliyetler oluşmaktadır. Geliştirilen
farklı alternatiflerin, tüm uçuş koşulları
için atışlı testle denenmesi mali ve proje
takvimi açısından olası değildir. SEY ile
istenilen her türlü çalışma koşulu, projenin en başında ortada fiziksel ürün yok
iken, hızlı bir şekilde birçok farklı alternatif üzerinde, bilgisayar ortamında tasarım gereksinimlerine göre analiz
edilmektedir. Bu sayede, tasarımların
üretim aşamasına yaklaştığı süreçlerde
çok pahalıya mal olabilecek değişiklikler
SEY ile en aza indirilebilmektedir. Bu durumu ifade eden grafik Şekil 5’te görülmektedir.
Yapısal Termal Dinamik Analiz ve
Test Müdürlüğü (YTDATM)
Şekil 5: Proje Boyunca Değişiklik Yapma Olanağı ve Değişiklik Yapmanın Maliyeti Değişimi
Örnek olarak, tek yüzeyinden sabitlenmiş ve üst yüzeyinden sabit yüke maruz
kalan çok temel bir fiziksel problemin
SEY ile analizindeki bazı işlem adımları
Şekil 3’te verilmiştir.
taya çıkarılmaktadır (Şekil 4).
Tüm mühendislik ürünlerinde olduğu
gibi, Roketsan’da gerçekleştirilen projelerin prototipleri uzun ve hassas üretim
süreçleriyle imal edilmektedir. Bu ne-
Roketsan’da, SEY ile analizler ve
parça/alt sistem/sistem seviyesi testler
Yapısal Termal Dinamik Analiz ve Test
Müdürlüğü bünyesinde yürütülmektedir. YTDATM, üç grup başkanlığına da
hizmet vermekte olup, Balistik Sistemler
Mühendislik Direktörlüğü organizasyonunda yer almaktadır.
Roket ve füzeler ile bunların fırlatıldığı fırlatma sistemlerinin maruz kaldığı yükler
temel olarak üç grup altında sınıflandı-
Ürün Geliştirme Sürecinde SEY
Günümüzde, analiz tabanlı tasarım metodunda (Simulation Driven Design Method) tasarım süreçleri ile sayısal
simulasyonlar arasında güçlü bir etkileşim
vardır. Sonlu elemanlar analizleri, bir ürünün tasarımında, ömür çevrimi boyunca
farklı adımlarda kullanılmaktadır. Bu adımlar, projenin en başında farklı tasarım alternatiflerinin bilgisayar ortamında
yapılan analizler neticesinde değerlendirilmesinden, yapılan testlerde ortaya çıkan
fiziksel bir davranışın teşhisine kadar çeşitlilik göstermektedir. Bu adımlarda elde
edilen çıktılar ile tasarımlar güncellenerek,
gereksinimleri karşılayan nihai ürün or-
Şekil 6: 2012-2014 Yılları Arasında YTDATM Tarafından Yürütülen Analiz/Testler
29
roketsan dergisi
rılmaktadır: Bunlar mekanik, ısıl ve titreşim/şoktur. YTDATM, bu sınıflandırmaya
uygun olarak üç farklı alt birimden oluşmaktadır;
• Yapısal Analiz ve Test Birimi (YATB),
• Termal Analiz ve Test Birimi (TATB),
• Dinamik Analiz ve Test Birimi (DATB).
Bu birimler, isimlerinden de anlaşılacağı
üzere, sorumlu oldukları alandaki analiz
ve test çalışma faaliyetlerini gerçekleştirmektedir.
Roketsan’da yürütülen roket/füze ve fırlatma sistemi projelerinde, yüksek performanslı ve en uygun maliyetli ürünü en
kısa sürede elde etmek için, SEY yoğun
bir şekilde kullanılmaktadır (Şekil 6).
Şekil 7: Termo-Mekanik Analiz Örneği
YTDATM olarak, tek seferde en doğru
sonuca ulaşmak gayretinin yanında
müşteri memnuniyeti de azami seviyede
önemsenmektedir. 2015 yılı itibariyle yapılmaya başlanan “Müşteri Memnuniyet
Uygulaması” ile süreçlerde sürekli iyileştirmeler yapılmakta ve verilen hizmetin
kalitesi iç müşteri tarafından notlandırılmaktadır.
Yapısal Analiz ve Test Birimi
(YATB)
yük nedeniyle, gövde burkulabilir (buckling). Aksine, cidar kalınlığı aşırı güvenli
tasarlanmış bir füze ise, performans gereksinimlerini (ağırlık, menzil, uçuş süresi
vb.) sağlayamayabilir ve aşırı maliyetli
olabilir.
Dolasıyla, tasarım gereksinimlerini sağlayan ürünü ilk seferde, en kısa sürede ve
en düşük maliyetle ortaya koyabilmek
için YATB tarafından SEY ile gerçekleşti-
rilen analizlerle ilgili bazı örnekler aşağıda verilmiştir.
Termo-Mekanik Analizler: Roket/füze
komplesi ve parçalarının uçuş sırasında oluşan aerodinamik yükler ile
manevra yüklemelerine karşı olan dayanım ve deformasyonları incelenmektedir. Roket/füze gövdelerinin
cidar kalınlıklarının, gövde bağlantı
detaylarının ve bağlantı civatalarının
Roket/füze ve fırlatma sistemleri; montaj/depolama/taşıma şartlarında oluşan
mekanik yüklerden, uçuş sırasında oluşan aerodinamik yüklere kadar çok çeşitli yapısal yüklere maruz kalmaktadır.
Sistemlerin, üretimlerinden kullanım
ömürlerinin sonuna kadar karşılaştıkları
bu yükler altında, yapısal bütünlüklerini
koruması gerekmektedir. Bu kapsamda,
YATB bünyesinde SEY ile çok çeşitli yapısal analizler gerçekleştirilmektedir.
Yapısal analizler ile tasarım gereksinimlerinin kontrolü yapılmaz ise; örneğin
cidar kalınlığı düşük tasarlanmış bir füzenin, manevrası sırasında maruz kaldığı
30
Şekil 8: Fırlatma Sistemi Yapısal Analiz Örneği - Atış Yükü Altında Kundağın Deplasman Dağılımı
sayı 7 temmuz 2015
YATB, envanterinde bulundurduğu çeşitli ölçüm sensörleri ve çok kanallı veri
toplama cihazlarıyla test/ölçüm faaliyetleri de gerçekleştirmektedir. YATB ölçüm
altyapısı ile sistem seviyesi testlerde
görev aldığı gibi, komponent seviyesi
testlerle de farklı birimlere destek vermektedir:
Şekil 9: Yakıt Viskoelastik Analiz Örneği - Yakıttaki Gerilme Dağılımı
uygunluğunun belirlenmesi vb.
temel çıktılar olarak değerlendirilebilir
(Şekil 7).
nın, servis ömürlerinin belirlenmesine
yönelik analizler gerçekleştirilmektedir
(Şekil 9).
Silah Sistemi Yapısal Analizleri: Mühimmatın ateşlenmesi ile oluşan atış
yüküne karşı kundak, pod ve araç şasisinin dayanımları incelenmektedir.
Oldukça büyük ve çok bileşenli olan
fırlatma sistemleri, civata detaylarına
kadar modellenerek SEY ile analiz
edilmektedir. Ayrıca, helikopter vb.
hava araçlarında kullanılan lançerlerin yapısal bütünlükleri de bu kapsamda değerlendirilebilir (Şekil 8).
Kompozit Yapıların Analizleri: Metallere göre dayanım/ağırlık avantajı
sağlayan kompozit malzemeler, Roketsan bünyesinde fırlatma tüpü,
motor borusu ve kanat tasarımlarında
kullanılmakta olup analizlerle yapısal
bütünlükleri incelenmektedir (Şekil
10).
Yakıt Viskoelastik Analizleri: Roket/füzelerde kullanılan yakıtların soğuk ve
sıcak çevre koşullarındaki dayanımları-
Kırılma Mekaniği/Yorulma Analizleri:
Parça içerisinde bulunan bir çatlağın
ilerlemesi ile parçanın dayanımı incelenebilmekte; tekrarlı yükler altında
kalan parçaların kullanım ömürleri hesaplanabilmektedir.
Gerinim Ölçümleri: Roket/füze komplesi ve fırlatma sistemi yapısal analizlerinin doğrulanmasında kullanıldığı
gibi kompozit ve metal malzemelerin
karakterizasyon testlerinde de sıklıkla
kullanılmaktadır.
Deplasman Ölçümleri: Atışlı testlerde
fırlatma araçlarının genel davranışının
belirlenmesinde bu ölçümlerden faydalanılmaktadır. Roket/füzenin poddan çıkışı esnasında, kundağın ve
araç şasisinin hareketi ölçülebilmektedir.
Basınç Ölçümleri: Roket/füzenin ateşlenmesi ile pod içerisinde oluşan basıncın belirlenmesi örnek olarak
verilebilir.
Kuvvet Ölçümü: Roket/füzenin ateşlendiği podu terketmesi sırasında,
diğer podlarda bulunan kapaklara
etki eden kuvvetler belirlenebilmektedir.
Termal Analiz ve Test Birimi (TATB)
Şekil 10: Kompozit Kanat Yapısal Analiz Örneği
Roket/füze sistemlerini oluşturan bütün
alt sistemler limit sıcaklıklar arasında işlevseldir. Bu sistemler depoda beklemelerinden hedefi vurana kadar geçen
sürede farklı termal yüklere (ısı akısı, ışınım vb.) maruz kalmakta ve neticede
bütün yaşam döngüleri boyunca farklı
sıcaklık dağılımlarına sahip olmaktadır.
Termal yükler altında oluşan sıcaklıklar,
elektronik ünitelerin işlevselliğini yitirmesi
gibi sistem üzerinde çeşitli ciddi hata
31
roketsan dergisi
sensörleri kullanılmaktadır. TATB sorumluluğunda olan analiz/test çalışma örnekleri aşağıda verilmiştir.
Aerodinamik Isınma ve Aşınma Analizleri: Bu analizlerde uçuş esnasında
maruz kalınan aerodinamik ısınma
neticesinde sistem üzerinde oluşan sıcaklık dağılımları hesaplanmaktadır
(Şekil 11).
Şekil 11: Aerodinamik Isınma ve Aşınma Analizi Örneği
Termal Batarya Analizleri: Bu analizlerde görevi esnasında yüksek sıcaklıklara ulaşan termal bataryaların
komşu aviyonik ünitelere olan etkisi
incelenmektedir (Şekil 12).
Güneş Işınımı Analizleri: Bu analizlerde depolama esnasında güneş ışınımına maruz kalan sistemler
üzerinde oluşan sıcaklık dağılımları
hesaplanmaktadır. Analizler neticesinde depolama yöntemlerinin uygunluğu kontrol edilmektedir.
Şekil 12: Termal Batarya ve Çevresindeki Bileşenlerin Sıcaklık Analizi Örneği
mekanizmalarına yol açabilir. Dolayısıyla, tasarım aşamasında SEY ile yapılan
termal analizler ile sistemin performans
gereksinimlerini sağlaması garanti edilmektedir. Ayrıca, termal analizler neticesinde elde edilen sıcaklıklar, sistemin
yapısal ve dinamik karakteristiğinin ince-
Şekil 13: Sıvı Yakıt Yangını Analizleri
Neticesinde Patlayıcı Üzerinde Oluşan Sıcaklık
Dağılımı
32
lenmesinde önemli bir girdi oluşturmaktadır.
TATB tarafından, analiz yöntemlerinin
doğrulanması için termal testler de yapılmakta olup testlerde farklı tipte ve
ölçüm hassasiyetinde sıcaklık ve ısı akısı
Şekil 14: Yanma Sonucu Lüle Üzerinde
Oluşan Sıcaklık Dağılımı
Sıvı Yakıt Yangını Analizleri: Bu tip termal analizlerde patlayıcı ve yakıt gibi
enerjik malzemelerin termal yüke
bağlı ısı üretimleri incelenmektedir
(Şekil 13).
Motor Termal Analizleri: Motor içerisinde oluşan ısı; difüzyon ile, motor
gövdesine ve motora bağlı diğer birimlere iletilmektedir. Ayrıca, lüleden
dışarıya bırakılan yüksek sıcaklıktaki
gazlar füzeye ışıma yolu ile etki etmektedir. Motor termal analizlerinde
bu durumlar incelenmektedir (Şekil
14).
Sıcaklık şartlandırma senaryolarına yönelik termal analizler, alt sistemlerin ısıtma
düzeneklerinin termal analizleri, yalıtım
malzemelerinin performanslarının incelenmesine yönelik termal analizler TATB
tarafından yürütülen diğer analiz başlıklarıdır.
sayı 7 temmuz 2015
Şekil 15: Modal Analiz Örneği - Birinci Bükülme Mod Şekli
TATB, envanterinde bulundurduğu
farklı sensör ve çok kanallı veri toplama
cihazlarıyla test/ölçüm faaliyetleri ile
farklı birimlere destek vermektedir,
Örnek olarak;
rine bağlı olarak, farklı ölçüm hassasiyetine ve ölçüm limitine sahip
K,R,J,T,E tipi ısılçiftler ve RTD tipi sıcaklık sensörleri ile roket/füze ve fırlatma
sistemleri üzerinden ve alt sistemlerden sıcaklık ölçümleri yapılmaktadır.
Şekil 16: Aeroelastik Analiz
Isı Akışı Ölçümleri: SEY ile yapılan analizlerin doğrulanmasına yönelik yapılan ölçümlerdir.
Dinamik Analiz ve Test Birimi
(DATB)
Sıcaklık Ölçümleri: Test gereksinimle-
Şekil 17: Salvo Atışta Hidrolik Ayağa Gelen Dinamik Kuvvet Analizi Örneği
Şekil 18: Kenar Üstü Düşürme Analizi Örneği - Füzeye Etkiyen Şok
Şekil 19: EKM - AKM Kurulma Sekansı
Roket/füze sistemlerinin dinamik özellikleri (doğal frekansları, mod şekilleri vb.)
ve dinamik yüklere (titreşim, şok, akustik
vb.) dayanımları tasarım aşamasında
büyük önem arz etmektedir. Dinamik
özellikleri dikkate alınmadan tasarlanması yapının, stabilize olamamasına, rezonansa girmesine, işlevini yapamaz
hale gelmesine hatta kırılmasına sebep
olabilir. Yapılar statik yüklere göre düşük
titreşim yüklerinde yorulma (fatigue)
kaynaklı olarak kırılabilirler. Buna ek olarak, yapıların şok (etkime süresi << 0.10.2 saniye) yüklemelerine verdikleri
cevap ve dayanımları statik yüklere göre
çok farklı olmaktadır.
DATB, roket/füze ve fırlatma sistemlerinin
tasarım/doğrulama/kalifikasyon süreçlerinde ihtiyaç duyulan dinamik analizleri
ve testleri gerçekleştirmektedir. Gerçekleştirilen analiz tipleri ve açıklamaları,
örnek görüntüler ile aşağıda verilmiştir;
Modal Analiz: Yapıların doğal frekansları, mod şekilleri vb. dinamik özellikleri hesaplanmaktadır (Şekil 15).
33
roketsan dergisi
Emre KÜTÜKÇEKEN
Direktörlüğü
Şekil 20: Modal Testlerinden Fotoğraflar
Sami Samet ÖZKAN
Aeroelastisite Analizleri: Roket/füze ve
kanatlarının çırpıntı (flutter) açısından
uygunluğu değerlendirilmektedir
(Şekil 16).
Dinamik Yük Analizleri: Yapıların dinamik yükler altında dayanımları incelenmektedir (Şekil 17).
Yorulma Analizleri: Yapıların titreşim
altında yorulma açısından dayanımları incelenmektedir.
Şok Analizleri: Yapıların şok (düşme,
çarpma, patlama vb. kaynaklı) altında
dayanımları incelenmektedir (Şekil
18).
Mekanizma Analizleri: Mekanizmaların kinematik ve dinamik çalışmaları
incelenmektedir (Şekil 19).
Titreşim/Şok Sönümleyici Analizleri:
Tasarlanan/seçilen titreşim/şok sönümleyicilerin tasarım isterleri açısından uygunluğu değerlendirilmektedir.
34
DATB tarafında yürütülen test faaliyetleri sadece tasarım doğrulama amaçlı
olmayıp, gerçekleştirilen analizlerin
doğrulanması için de testler/ölçümler
gerçekleştirilmektedir. Buna ek olarak;
roket/füzenin ateşlenmesi sırasında çevresinde bulunan askeri personele etkiyen şokların ve ses basınçların
askeri/uluslararası standart/yöntemlere
uygun olarak toplanması ve değerlendirilmesi yine DATB tarafından yapılmaktadır. Bu kapsamda gerçekleştirilen
test/ölçüm türleri ve açıklamaları aşağıda verilmiştir.
Direktörlüğü
Tarık OLĞAR
Direktörlüğü
Modal Test: Yapıların doğal frekans- Kıdemli Uzman Mühendis
ları, mod şekilleri, sönümlemesi deneysel olarak hesaplanmaktadır.
Deplasman/Titreşim/Şok/Piroteknik
Şok/Ses Basıncı Ölçümleri: Tasarım
ve/veya analiz doğrulama amaçlı ihtiyaç duyulan ölçümler çok çeşitli algılayıcılar ile alınmaktadır.
Bülent ACAR
Direktörlüğü
Müdür
sayı 7 temmuz 2015
ürün yaşam döngüsü yönetimi uygulamaları
(product lifecycle management (plm))
PLM, bir ürünün kavramsal
olarak ortaya konmasından
tasarımına, üretimine, servis
aşamasına ve üretilmiş
ürünün imhasına kadar
olan yaşamını yöneten
süreçler bütünü olarak
tanımlanmaktadır [1].
PLM’in kökleri Ürün Veri Yönetimine
(Product Data Management (PDM)) dayanmaktadır. 1982 yılında Rockwell International firması B-1B bombardıman
uçağı tasarımı için PLM ve PDM konseptlerini ortaya atmıştır. Ancak PLM’in ilk ortaya çıkışı 1985 yılında American Motors
Corporation (AMC) firması tarafından
gerçekleştirilmiştir [3].
sonra 1990’larda otomotiv endüstrisinin
en düşük maliyetle (endüstri ortalamasının yarısı) üretim yapan firması haline
gelmiştir [4].
PLM’in ana hedefi teknik ekiplerin (Mühendislik, Kalite, Üretim, Tedarik, Satış
Sonrası Hizmetler, Üretim Planlama, vb.)
mühendisliğe daha fazla zaman ayırmasını sağlamaktır [6].
PLM Çözümünün Şirketlere Katkısı
Araştırmalara göre bir mühendis zamanının %45’lik bir kısmını kalem verilerini
aramak veya daha önceden yapılmış bir
işi veya çok benzerini baştan yapmakla
geçirmektedir [6]. Ürün yaşam döngüsü
(PLM) tüm verilerin tek bir yerde tutulmasını, güçlü ve esnek metotlarla yapılandırılmasını
ve
ulaşılabilmesini
sağlayarak bu sorunlara yanıt vermektedir [5].
PLM’in şirketlere sağladığı yararlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Tasarım ve geliştirme döngülerini kısaltıp yeni ürün sunumlarına ilişkin risklerin azaltması,
• İnsanların, bilginin, süreçlerin ve iş sistemlerinin bütünleştirilmesi,
• Şirketlerde ürün bilgileri ile ilgili hafıza
yaratılmasında belkemiği oluşturması,
• Veriye ulaşım zamanının kısaltılması,
• Verinin tekrar kullanımını sağlayarak
AMC, ürün geliştirme sürecini hızlandırarak daha büyük ciroya sahip rakip firmalarla olan yarışta öne geçebilmek
amacıyla PLM sistemini devreye almıştır.
İlerleyen yıllarda AMC’yi bünyesine
katan Chrysler, sistemin başarısından
dolayı şirketteki tüm tasarım süreçlerini
PLM sistemine geçirmiştir. Chrysler daha
Şekil 1: [2]
Şekil 2: [6]
35
roketsan dergisi
Roketsan ve PLM
Şekil 3: ÇNRA Kundağı Görüntüsü
mühendislik verimliliğini artırması,
• İlk seferde doğru tasarım oranının artırılması,
• Prototip maliyetlerinin azaltılması,
• Müşteri kaynaklı değişimlere karşı kurumsal esnekliğin artırılması,
• Ürünlerin piyasaya sürülme sürecini
hızlandırması,
• Değişen pazar koşullarına hızlı yanıt
verilmesi.
PLM Kullanan Kuruluşlar
PLM, karmaşık ürünlerin yaşam döngülerinin yönetilebilmesinde sunduğu kolaylıklar ve yukarıda bahsettiğimiz
yararlar nedeniyle birçok şirket tarafından tercih edilmektedir. Gerek ülkemizde
gerekse
diğer
ülkelerde
savunma, havacılık ve otomotiv sektörlerindeki birçok şirket; ürün yönetimi süreçlerine PLM’i dahil etmiş durumdadır.
Savunma sanayiinden örnekler arasında
BAE Systems, Lockheed Martin, Boeing,
General Dynamics, Agusta Westland
gibi büyük ve başarılı şirketler yer almaktadır. BAE Systems ürünü olan nükleer
denizaltı Royal Navy ve Lockheed Martin
ürünü olan F-35 uçağı PLM sistemleri
kullanılarak tasarlanmıştır [7][8].
36
Benzer şekilde NASA’nın Jet İtiş Laboratuvarı’nda (JPL) “Curiosity” adlı Mars Keşif
Aracı üretilmeden önce aracı sanal ortamda tasarlamak, benzetim yapmak ve
monte etmek için PLM yazılımları kullanılmıştır [9]. Bu şekilde tüm öğelerin birbirine uymasını, düzgün çalışmasını ve
uzay görevinin gerektirdiği her türlü ortama karşı dayanıklı olmasını sağlamaya
yönelik kontroller çok maliyetli olan prototip üretim ve doğrulama faaliyetlerinden önce yapılarak, uygunsuzluklar en
aza indirilmiştir.
Savunma sanayii sektöründeki yükselişini sürdürmekte olan Roketsan, ileri teknoloji gerektiren projelerle birlikte ürün
portföyünü hızla genişletmekte, bunun
yanında da mühendislik süreçlerinin verimliliğini artırarak ürün ve hizmet maliyetlerini düşürmektedir. Roketsan’ı
teknolojik olarak son noktaya taşımayı
hedef edinmiş olan Genel Müdürümüz
Selçuk YAŞAR bu anlayışı sürdürerek PLM
projesini başlatmış, seçim süreci detaylı
araştırmalar sonucunda 2012 yılında
noktalanmış, dünyanın önde gelen PLM
firmalarından olan Dassault Systemes’in
ENOVIA V6 çözümü seçilmiştir.
PLM projesi, sağlam bir temele dayanarak sistematik olarak gerçekleştirebilmek
amacıyla üç faza ayrılmış durumdadır.
Birinci faz tamamlanmış olup temel
Ürün Veri Yönetimi (PDM) esasları sisteme konularak kalem ve dokümanların
yayınları ENOVIA üzerinde yapılmaya
başlanmış, proje ve rol yapısı yerleştirilmiştir. İkinci fazda değişiklik ve Üretim
Ürün Ağacı (Manufacturing BOM) yönetimi PLM’e alınacak, Kurumsal Kaynak
Planlama Sistemi (ERP) ile entegrasyon
sayı 7 temmuz 2015
sağlanacaktır. Üçüncü fazda ise gereksinimler ürün ağaçlarıyla bağlantılı hale
getirilecektir. PLM geliştirmeleri devam
ederken Roketsan projeleri de sisteme
aktarılıyor olacaktır. Üçüncü fazın sonunda aktif projelerin tamamı PLM sisteminde yönetilecektir.
PLM sistemine geçişle birlikte Roketsan’da aşağıdaki değişiklikler yaşanacaktır;
• Teknik veriye tek bir kaynaktan ulaşılacak,
• Kalem ve doküman yayın onayları
elektronik ortama alınacak,
• Sektördeki en iyi uygulamalar (best
practice) incelenerek mühendislik süreçleri daha verimli hale getirilecek,
• Tasarım grupları ile tedarik, satış sonrası hizmetler, üretim planlama, kalite
ve üretim grupları arasında eş zamanlı
mühendislik konsepti geliştirilecek,
• Kullanıcılar abonelik altyapısıyla istenilen değişikliklerden haberdar olabilecek,
• İş akışları kapsamında bilgilendirme
noktaları kullanılabilir hale gelecek,
• Mühendislik süreçleri elektronik iş akışları kullanılarak izlenebilir olacak,
• Web’den katı model üzerinde görselleştirme ve işaretleme araçları kullanılabilecek,
• Mühendislik bilgilerinin detaylarına ve
tarihçesine kolay ulaşım sağlanacak,
• Mühendislik ve üretim ürün ağaçları
arasında bağlantı kurulacak,
• Ürün konfigürasyonları sistem üzerinden yönetilecek,
• Tasarım veya üretim safhasında olan
her kalem için tüm değişiklik yönetim
süreci PLM’den yürütülecek,
• Değişikliklerle ilgili tüm dokümanlar
bağlı oldukları parça, doküman, kullanıcılar ve BOM’lar ile ilişkilendirilecektir.
reçlerindeki verimliliği artırabilmek amacıyla yapılmış bir yatırımdır. Sistemle birlikte edinilen kazanımlar sonucunda
tasarım süreçleri için kağıtsız ortama
geçiş yolunda önemli bir adım atılacak,
eş zamanlı mühendislik konsepti geliştirilecek ve ürün tasarımı süreleri kısalacaktır.
Referanslar
[1] http://www.cimdata.com/en/
resources/about-plm
[2] http://www.techdrummer.com/
blog/50/ten-commandments-of-plm
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/
Product_lifecycle#History
[4] “How To Be a Trendsetter: Dassault
and IBM PLM Customers Swap Tales
From The PLM Front”, Hill, Jr., Sidney,
May 2003
[5] The Engineers’ Use of Time,
Product Lifecycle Management, 2nd.
Edition, A. Saaksvuori, A. Immonen,
Springer, 2005
[6] http://www.makinamagazin.com.
tr/dergioku.php?haberid=2405
[7] http://www.plm.automation.
siemens.com/en_sg/about_us/newsro
om/press/press_release.cfm?Compone
nt=139909&ComponentTemplate=82
2
[8] https://www.-03.ibm.com/press/us
/en/pressrelease/19062.wss
[9] http://blog.industrysoftware.
automation.siemens.com/blog/2012/
08/06/nasa-jpl-mars-curiosity-rover
Ufuk KARAPAÇA
PLM sistemi kurumsal bir bilgi kaynağına Direktörlüğü
dönüşerek Roketsan’ın mühendislik süTeknisyen
Gökhan TABAR
Operasyonlar ve Enerjik Sistemler Mühendislik Direktörlüğü
Teknisyen
Eylem YILDIZ
Operasyonlar ve Enerjik Sistemler Mühendislik Direktörlüğü
Mühendis
Emrah TUFAN
Emre EKSERT
Direktörlüğü
37
roketsan dergisi
avalon 2015
Roketsan, 24 Şubat-1 Mart
2015 tarihleri arasında
Avustralya’nın Geelong
kentinde düzenlenen
AVALON Fuarı’na katılım
sağladı.
Türkiye’den tek katılımcı olarak fuarda
yer alan Roketsan, sergilediği ürün ve yetenekleri ile büyük ilgi toplamayı başardı.
Hava gösterilerinin de düzenlendiği fuarda Roketsan; üst düzey heyetleri stan-
dında ağırlayıp, savunma sanayiinin
dünya devleri ile görüşmeler gerçekleştirdi.
T.C. Melbourne Başkonsolosu ve Avustralya Askeri Ataşesi’nin
Standımızı Ziyareti
Avustralya Heyetinin Standımızı Ziyareti
Avustralya Deniz Kuvvetleri Havacılık Personelinin Standımızı Ziyareti
BAE Hv.K.Lojistik Direktö rü ’nü n Standımızı Ziyareti
Anadolu Ajansı’nın, Yönetim Kurulu Eski Başkanı Vekili Zafer ÇAMLICA
ile Gerç ekleştirdiğ i Rö portaj
Roketsan YK Eski Üyesi Fuat AKC
̧ AYO
̈ Z'ü n
T.C. Sidney Başkonsolosunu Ziyareti
38
sayı 7 temmuz 2015
idex 2015
Roketsan, 22-26 Şubat
2015 tarihleri arasında Abu
Dhabi, Birleşik Arap
Emirlikleri (BAE)'de
düzenlenen Orta Doğu ve
Kuzey Afrika’nın en büyük
savunma fuarı IDEX 2015’te
ürün ve yeteneklerini
sergiledi.
Fuar boyunca; T.C. Abu Dhabi Büyükelçisi, Ukrayna Cumhurbaşkanı, Ürdün
Prensi, Azerbaycan Savunma Bakanı,
Savunma Bakanı Yardımcısı, Hava Kuvvetleri Komutanı, Sınır Kuvvetleri Komutanı, Bahreyn Genelkurmay Başkanı ve
U
̈ rdü n Prensi’nin Standımızı Ziyareti
Ukrayna Cumhurbaşkanı'nın Standımızı Ziyareti
Azerbaycan Savunma Bakanı’nın Standımızı Ziyareti
T.C. Abu Dhabi Bü yü kelç isi’nin Standımızı Ziyareti
Sudan Savunma Bakanı'nın Standımızı Ziyareti
BAE Heyetinin Standımızı Ziyareti
39
roketsan dergisi
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) kuvvet komutanlıklarından delegasyonlar Roketsan standını ziyaret ederek gündemdeki
projeler hakkında bilgi aldı.
Son teknoloji ürünleriyle göz dolduran
Roketsan standında, Hassas Güdümlü
Seyir Füzesi SOM, Lazer Güdümlü Uzun
Menzilli Tanksavar Füze L-UMTAS ve çok
Suudi Arabistan Heyetinin Standımızı Ziyareti
namlulu roketatar sistemleri
büyük ilgi uyandırdı.
C
̧ in Halk Cumhuriyeti Heyetinin Standımızı Ziyareti
Arabian
Aerospace
MSI
Defence
Turkey
40
Janes
Idex
sayı 7 temmuz 2015
laad 2015
Roketsan’ın ikinci kez katılım 14-17 Nisan 2015 tarihleri
sağladığı, Güney Amerika
arasında düzenlendi.
bölgesinin en önemli
savunma fuarlarından biri
Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) koordinasyonunda düzenlenen fuarda
olan LAAD 2015,
milli katılım bünyesinde yer alan Roket-
san, fuar boyunca; Angola, ABD, Moritanya, Cezayir, Suudi Arabistan, Slovakya ve Zimbabve heyetlerini
standında ağırladı.
Cezayir Heyetinin Standımızı Ziyareti
Gü ney Afrika Cumhuriyeti Heyetinin Standımızı Ziyareti
Slovakya Savunma Bakanı'nın Standımızı Ziyareti
Angola Heyetinin Standımızı Ziyareti
Brezilya Hava Kuvvetleri Yetkilisinin Standımızı Ziyareti
Ş ili Heyetinin Standımızı Ziyareti
41
roketsan dergisi
idef 2015
Özgün ürün geliştirme
alanında iddialı bir
seviyeye ulaşan Roketsan,
5-8 Mayıs 2015 tarihleri
arasında İstanbul, Tüyap
Fuar Merkezinde
gerçekleştirilen 12’nci
Uluslararası Savunma
Sanayii Fuarı IDEF’e katılım
sağladı.
Açılışın; Cumhurbaşkanı, Genelkurmay
Başkanı ve Milli Savuma Bakanı katılımlarıyla gerçekleştirildiği fuarda, dost ve
müttefik ülkelerin Savunma Bakanları ve
üst düzey sivil ve askeri temsilcilerin Roketsan’a olan ilgisi büyüktü.
Cumhurbaşkanı Sn. Recep Tayyip ERDOĞAN, Genelkurmay Başkanı Org. Sn.
Necdet ÖZEL, Milli Savunma Bakanı Sn.
İsmet YILMAZ, açılış günü Roketsan standını ziyaret ederek ürünler ile ilgili bilgi
aldı.
kanı, K.K.K. EDOK Komutanı, Harp Akademileri Komutanı, Muharip Hava Kuvvet Komutanı, Genelkurmay Genel Plan
ve Prensipler Başkanı ve SSM Müsteşarı'nı
ağırladı.
Roketsan, fuarın ilk iki gününde; Kara
Kuvvetleri Komutanı, Deniz Kuvvetleri
Komutanı, Hava Kuvvetleri Komutanı, 1.
Ordu Komutanı, Genelkurmay 2. Baş-
Idef Daily
42
sayı 7 temmuz 2015
Azerbaycan Savunma Bakanı, Amerika
Birleşik Devletleri Savunma Bakan Yardımcısı, İngiltere, Kolombiya, Avustralya,
Çin, Pakistan, Senegal, Somali, Polonya,
Kenya, Tunus, Bangladeş ve Ruanda Sa-
vunma Bakanlığı heyetleri, Malezya Genelkurmay Başkanı, Birleşik Arap Emirlikleri Tawazun firması yetkilileri, Suudi
Arabistan heyeti ve çeşitli ülkelerin üst
düzey delegasyonlarına, Roketsan stan-
dında ürünler ve projeler hakkında bilgi
verildi.
Fuarda ilk kez sergilenen SOM-J Seyir
Füzesi, Kaideye Monteli CİRİT (KMC),
Kara Kuvvetleri Komutanı ve Hava Kuvvetleri Komutanı’nın
Standımızı Ziyareti
Deniz Kuvvetleri Komutanı'nın Standımızı Ziyareti
Genelkurmay 2. Başkanı ve Genelkurmay Genel Plan ve Prensipler
Başkanı'nın Standımızı Ziyareti
Muharip Hava Kuvvet Komutanı'nın Standımızı Ziyareti
XAir
Forces
Asian
Military Review
Hürriyet
43
roketsan dergisi
TEBER-81 ve TEBER-82 Lazer Güdüm
Kitleri ilgiyi üzerine toplarken, 2.75”
Lazer Güdümlü Füze CİRİT, Orta ve
Uzun Menzilli Tanksavar Füzeleri
OMTAS ve UMTAS, SOM Seyir Füzesi,
zarında tercih edilen ürünler göz doldurdu, Atış, Test ve Değerlendirme Merkezi, mühimmat imha ile mühimmat
ömür tespiti ve uzatma kabiliyetleri ilgi
ile karşılandı.
Savunma Sanayii Mü steşarı'nın Standımızı Ziyareti
Azerbaycan Savunma Bakanı'nın Standımızı Ziyareti
BAE Tawazun Firması Heyetinin Standımızı Ziyareti
̇Italya Heyetinin Standımızı Ziyareti
Shephard
44
HİSAR Hava Savunma Füzeleri,
T-122/300 Çok Maksatlı Çok Namlulu
Roketatar Sistemleri, TR-300, TR-122 ve
TR-107 Topçu Roketleri, tapalar, çeşitli
balistik koruma sistemleri gibi dünya pa-
C4
Defence
Navy
Recognition
sayı 7 temmuz 2015
Endonezya Heyetinin Standımızı Ziyareti
Genel Mü dü r Selç uk YAŞ AR'ın Al Jazeera Tü rk Kanalı ile Rö portajı
Doğan
Haber Ajansı
Alteir
Al Defaiya
Al Jazeera
Türk
45
roketsan dergisi
paris air show
Dünyanın en büyük
uluslararası havacılık
fuarlarından biri olan Paris
Air Show, 15-21 Haziran
2015 tarihleri arasında Paris
Le Bourget Havalimanında
savunma ve havacılık
46
sektörünü bir araya getirdi.
Roketsan’ın, son teknoloji ürünleriyle boy
gösterdiği fuarda, Birleşik Arap Emirlikleri,
Fas, Moritanya gibi ülke heyetlerinin yanı
sıra, uluslararası basının da ilgisi oldukça
büyük oldu. IDEF Fuarı’ndan sonra ilk
defa Paris Air Show’da sergilenen TEBER81 ve TEBER-82 Lazer Güdümlü Bomba
Kitleri katılımcılardan büyük beğeni kazanırken, SOM-J Seyir Füzesi, ilginin odaklandığı başlıca ürünler arasında yer aldı.
Savunma Sanayii Mü steşarı'nın Standımızı Ziyareti
BAE Heyetinin Standımızı Ziyareti
Moritanya Heyetinin Standımızı Ziyareti
Fas Heyetinin Standımızı Ziyareti
Roketsan Ekibi
Almanya Heyetinin Standımızı Ziyareti
sayı 7 temmuz 2015
roketsan, bursa bilim şenliği’nde
Roketsan, 8-10 Mayıs 2015
tarihleri arasında Bursa Bilim
ve Teknoloji Merkezi
koordinasyonunda
düzenlenen Bursa Bilim
Şenliği’ne katıldı.
Katılımcıların yoğun ilgi gösterdiği Roketsan standında, Roketsan’ın mevcut ürünleri ve uzay çalışmaları tanıtıldı.
roketsan, uluslararası askeri bilimler ve
güvenlik sempozyumu’nda sektörle buluştu
Uluslararası Askeri Bilimler
ve Güvenlik Sempozyumu,
Harp Akademileri
Komutanlığınca, 9-11 Mart
2015 tarihleri arasında
İstanbul’da düzenlendi.
Yerli ve yabancı delegasyonlar, üst
düzey NATO temsilcileri, akademi komutanları, öğretim elemanları, akademi öğrenci subayları ve farklı
kıtalardan alanlarında tanınmış akademisyenlerin katılım sağladığı sempozyumda Roketsan, ürün ve sistemlerini
tanıttı.
roketsan, hava savunma sınıf geliştirme ve
koordinasyon toplantısı’nda yer aldı
28-29 Nisan 2015 tarihleri arasında
Hava Savunma Okul ve Eğitim Merkez
Komutanlığı, Konya’da gerçekleştirilen,
Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri Komutanlıklarından pek çok üst düzey yetkilinin katılım sağladığı, Hava Savunma
Sınıf Geliştirme ve Koordinasyon Toplantısı’nda yer alan Roketsan, standında
birçok katılımcıyı ağırladı.
47
roketsan dergisi
roketsan, genç kartallar haftası katılımcıları arasında
Hava Harp Okulunda
öğrenim gören
Harbiyelilerin moral ve
motivasyonunu artırmak
maksadıyla her yıl
düzenenlenen
Genç Kartallar Haftası;
11-16 Mayıs 2015 tarihleri
arasında İstanbul’da
gerçekleştirildi.
82 farklı ülkeden katılımcının bulunduğu
Genç Kartallar Haftası’nda Roketsan; çe-
şitli ülkelerden askeri personel, öğretim
üyeleri ve Harbiyelileri ağırladı.
tank sınıf geliştirme semineri
Tank Sınıf Geliştirme
Semineri 13 Mayıs 2015
tarihinde Ankara Merkez
Orduevinde icra edildi.
Savunma sanayii sektöründen yoğun
katılım sağlanan seminerde, EDOK Komutanı Orgeneral Kamil BAŞOĞLU,
EDOK Muharebe ve Muharebe Destek
Eğitim Komutanı Korgeneral Alaeddin
ÖRSAL ve Zırhlı Birlikler Okulu ve Eğitim
Tümen Komutanı Tümgeneral Erdoğan
AKYOL Roketsan standını ziyaret ederek
ürünler ve gündemdeki projeler hakkında bilgi aldı.
roketsan, 1. savunma sanayii
sempozyumu’na destek verdi
Roketsan, Kırıkkale
Üniversitesi tarafından bu
sene ilki düzenlenen ve
9-10 Nisan 2015 tarihleri
arasında Kırıkkale’de
gerçekleşen 1. Savunma
Sanayii Sempozyumu’na
48
destek verdi.
Savunma teknolojilerine yönelik Ar-Ge
çalışmalarının paylaşıldığı, üniversite-sanayi iş birliğini içeren bildiri sunumlarının yer aldığı sempozyumda Roketsan’a
gösterilen ilgi büyüktü.
sayı 7 temmuz 2015
roketsan rast konferansı’nda
Hava Harp Okulu Komutanlığı bünyesinde bulunan Havacılık ve Uzay Teknolojileri Enstitüsü Müdürlüğü, 16-19
Haziran 2015 tarihleri arasında, Harbiye
Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı
tesislerinde, “Uzay Teknolojilerindeki
Son Gelişmeler/Recent Advances in
Space Technologies Emerging Private
Space RAST 2015” Konferansı’nı gerçekleştirdi.
Bu yıl 7’ncisi düzenlenen RAST 2015
Konferansı’na, ulusal ve uluslararası üniversite, kamu kurum ve kuruluşları, uzay
ajansları, firmalardan bilim insanları, mühendis ve yöneticiler katılım sağladı.
Roketsan, yüksek teknolojik konuları
kapsayan konferansa destek vererek,
“Uzay ve İleri Teknolojiler Alanında Roketsan” başlıklı bir sunum gerçekleştirdi.
Dört gün süren etkinlikte Roketsan standına olan ilgi büyüktü.
Konferansın son günü, Hava Harp
Okulu Komutanı Hava Pilot Tümgeneral
Fethi ALPAY tarafından, Roketsan Genel
Müdür Yardımcısı ve İleri Teknolojiler ve
Sistemler Grup Başkanı Dr. Sartuk KARASOY’a plaket takdim edildi.
roketsan sabancı çalıştayı’nda yer aldı
Roketsan, Sabancı
Üniversitesi tarafından,
15-17 Haziran 2015
tarihleri arasında,
İstanbul’da düzenlenen,
“Savunma ve Uzay için
Mikroelektronik Teknolojisi,
Devre ve Sistemlerin Sinyal
Algılama ve İşleme
Uygulamaları” konusundaki
çalıştaya katılım sağladı.
Üç gün süren etkinlik süresince, katılımcılara Roketsan ürün ve projeleri hakkında
bilgi verildi.
49
roketsan dergisi
̇itü pars roket grubuna roketsan’dan tam destek
Roket Grubu bu yıl, Roketsan’ın desteğiyle birlikte üretim çalışmalarını tamamladı.
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Mühendislik Bölümü öğrencilerinin gönüllü
grup çalışmaları gerçekleştirdiği bir takım
olan İTÜ PARS Roket Grubu, 2012 yılından beri yapmış olduğu çalışmalar kapsamında özgün motor kovanı üretimi,
fırlatma rampası inşası, yapısal anlamda
gerekli malzemelerin temini ile birlikte birçok sistem tasarımının gerçekleştirilmesi
ve raporlama faaliyetlerinin sürdürülmesi
konularında çalışmalarına devam ediyor.
Geçmiş yıllarda Roketsan bünyesinde
yaptıkları staj kapsamında kendi roket
motorlarını başarı ile tasarlayan PARS
NASA Utah Konsorsiyumu tarafından
desteklenen, Experimental Sounding
Rocket Association (ESRA) kurumu tarafından Utah, Green River’da, bu yıl
10’uncusu düzenlenen “Üniversiteler
Arası Roket Mühendisliği Yarışması”na
kendilerinin tasarlayıp ürettikleri roket
motoru ile katılım sağlayan PARS Roket
Grubu öğrencilerimizi Roketsan olarak
kutluyor, çalışmalarında başarılar diliyoruz.
roketsan, türk hava kuvvetleri̇
komutanlığının 104’üncü yıl kutlamasında
Roketsan,
Türk Hava
Kuvvetleri
Komutanlığının 31 Mayıs
2015 tarihinde 2. Ana Jet Üs
Komutanlığı Çiğli, İzmir’de
gerçekleştirdiği 104’üncü yıl
kutlamalarına katıldı.
50
Yaklaşık altmışbin kişinin katılım gösterdiği etkinlikte, Roketsan standına gös-
terilen ilginin büyüklüğü görülmeye
değerdi.
sayı 7 temmuz 2015
roketsan mükemmeliyette sınıf atladı
Roketsan ve Raytheon,
Patriot Programı
kapsamında başarı ile
tamamlanan üç farklı
projenin ardından, 2014 yılı
son çeyreğinde imzalanan
yeni sözleşme ile 2009
yılından beri sürdürdüğü
stratejik ortaklığını pekiştirdi.
2010 yılından beri 3 yıldız kategorisi ile
dört yıl üst üste ödüllendirilen Roketsan,
2014 yılı içerisinde gösterdiği performans nedeniyle Raytheon tarafından bu
yıl ilk kez 4 yıldız kategorisinde “Tedarikçi
Mükemmeliyet Ödülü”ne layık görülerek
sınıf atladı. Ödül, 27 Mayıs 2015 tarihinde, Boston, Amerika Birleşik Devletleri’nde düzenlenen tören ile Roketsan
Genel Müdür Yardımcısı Hayri TORUN
ve Operasyonlar ve Enerjik Sistemler
(OES) Entegrasyon Müdürü Devrim SİMAV’a takdim edildi.
Raytheon firmasının tedarikçilerini; zamanında teslimat, performans ve süreç/kalitede sürekli iyileştirme faktörlerine göre
değerlendirdiği “Tedarikçi Mükemmeliyet Ödülü”, her yıl yüksek başarı gösteren tedarikçilere veriliyor. Roketsan,
ödülü üst üste alan ender firmalardan birisi olmanın gururunu yaşıyor.
Raytheon firması tarafından verilen bu
prestijli ödüle 5’inci kez layık görülmek,
Roketsan’ın müşterisine istenilen kalitede
ve zamanında ürün teslim etme yükümlülüklerini yerine getirmesinin ve uluslararası projelerde gerçekleştirdiği başarının
önemli bir göstergesidir.
“Patriot GEM-T Hava Savunma Füzesi
Kontrol Bölümü Üretimi” için dünyada
onaylı tek kaynak olan Roketsan, ayrıca
“Raytheon Öncelikli Patriot Tedarikçisi”
durumundadır.
uydu projesi̇ne roketsan’dan destek
ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği
ile Elektrik ve Elektronik Mühendisliği
öğrencilerinden oluşan METUSAT
Grubu ortak bir çalışma gerçekleştirerek
bu yıl American Astronautical Society’nin (AAS) her yıl düzenlediği CANSAT
(Kutu Uydu) Yarışması’na, kendileri tarafından tasarlanan uydu projesi kapsamında Roketsan’ın da desteği ile katılım
sağlayarak 41 takım arasından 4'üncü
oldu.
Bu yarışma kapsamında uydu projelerine yönelik tasarım, proje yönetimi ve
sistem mühendisliği tecrübesi kazanmayı amaçlayan öğrencilerimize ürettikleri uydu projesi için tebriklerimizi iletiyor
ve önümüzdeki dönemde gerçekleştirecekleri çalışmalar için başarılar diliyoruz.
51
roketsan dergisi
roketsan’da bayrak değişimi
Roketsan, Roket Sanayii ve
Ticaret Anonim Şirketi,
Haziran 1988’de, Savunma
Sanayii İcra Komitesinin
kararı ile Türk Silahlı
Kuvvetleri (TSK)’nın roket ve
füze ihtiyaçlarını sağlamak
amacıyla Savunma Sanayii
Müsteşarlığı (SSM)
koordinasyonunda kuruldu.
TSK’nın roket-füze ihtiyaçlarını yurt içi kaynaklardan karşılamak üzere kurulan ve
Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı
(TSKGV)’nin en büyük hissedar olduğu
Roketsan, 400 milyon doları aşan yatırım
miktarı, kalifiye insan kaynağı, tasarım,
test ve üretim altyapısı ile kuruluşunun
27’nci yılında roket ve füze konularında
Türkiye’nin lider kuruluşu oldu.
Yürütmekte olduğu 50’den fazla proje
ile başta TSK olmak üzere, dost ülkelerin
de savunma ihtiyaçlarını karşılamaya yöneldi. Uluslararası programlarda ve
özgün ürün geliştirme alanında iddialı
bir seviyeye ulaştı. Ar-Ge tabanlı projelerde edindiği ivme ve tecrübeyi, ihtiyaçlara uyarlamayı esas edinen Roketsan,
bu prensip çerçevesinde ürün gamını
sürekli geliştirerek bugün kendi alanında
dünyadaki tüm rakipleri ile rekabet edebilecek düzeye ulaştı.
52
1988 yılında 25 kişilik bir kadro ile faaliyetine başlayan Roketsan bugün yaklaşık
2.000 personeli ve Ankara’da iki ayrı yerleşkede, 100.000 m² kapalı olmak üzere
toplam 2.1 milyon m² alanlık tesislerinde, üretim faaliyetlerine devam eden
bir sanayi devine dönüştü.
27 Mart 2015 tarihinde gerçekleştirilen
Olağan Genel Kurul toplantısında alınan
karar kapsamında Roketsan Yönetim Kurulu aşağıda verilmektedir;
Çeyrek asrı geride bırakarak geleceğe
daha emin adımlarla yürüyen Roketsan
bünyesinde, 26 Mart 2015 tarihinde
“Devir Teslim Töreni” gerçekleştirildi.
YK Başkanı Vekili
Tümgeneral (E) Ergüder TOPTAŞ
Yönetim Kurulu (YK) Başkanı Korgeneral
(E) Dr. Eyüp KAPTAN, üç yıldır sürdürdüğü Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini
Korgeneral (E) Emin ALPMAN’a devretti.
YK Başkanı
Korgeneral (E) Emin ALPMAN
YK Üyeleri
Tuğgeneral (E) Asım Bülent AKER
Prof.Dr. Yücel ALTUNBAŞAK
Prof.Dr. Metin YEREBAKAN
Mehmet Sait DEMİRCİ
Ekin ÖZKER
sayı 7 temmuz 2015
kurucu ortaklarımıza anlamlı zi̇yaret
Kutlutaş Ziyareti
Kalekalıp Ziyareti
Roketsan Yönetim Kurulu Eski Başkanı Korgeneral (E) Dr.
Eyüp KAPTAN ve Genel Müdür Selçuk YAŞAR, kurucu ortaklarımızdan olan Kutlutaş Temel İnşaatı Sondajcılık San. ve
Tic. A.Ş.’yi 17 Mart 2015 tarihinde ziyaret ederek, Yönetim
Kurulu Başkanı Nurettin KOÇAK’a plaket takdiminde bulundu.
Roketsan Yönetim Kurulu Eski Başkanı Korgeneral (E) Dr.
Eyüp KAPTAN, 27 Mart 2015 tarihinde gerçekleşen Olağan
Genel Kurul Toplantısı’nda hisselerini Türk Silahlı Kuvvetlerini
Güçlendirme Vakfına devreden Kalekalıp Makina ve Kalıp Sanayi A.Ş.’yi 13 Mart 2015 tarihinde ziyaret ederek Kale Grubu
Kurucusu ve Onursal Başkanı Dr. H. İbrahim BODUR’a plaket
takdiminde bulundu.
roketsan tedari̇k faali̇yetleri̇ ortak akıl toplantısı,
hedefi̇ne ulaştı
Roketsan ile yerli ve yabancı
alt yüklenicilerini ortak bir
paydada buluşturan
“Roketsan Tedarik
Faaliyetleri Ortak Akıl
Toplantısı”, yerli alt
yüklenicilerle 17 Ocak ve
yabancı alt yüklenicilerle 24
Ocak 2015 tarihlerinde
Limak Ambassadore Otel,
Ankara’da yapıldı.
Genel Müdürümüz Selçuk YAŞAR’ın da
katıldığı ve Roketsan ile çalışan alt yüklenicilerin buluştuğu toplantıda, Roketsan genel tanıtımı yapılarak, 2015 yılı
içerisinde gerçekleştirilecek çalışmalar
hakkında bilgi verildi ve alt yüklenicilerin görüşleri alındı.
53
roketsan dergisi
2014 yılı başarı ve ar-ge ödüllerimiz sahiplerini buldu!
2014 yılı başarı ve Ar-Ge
ödülleri, Roketsan çalışanları
tarafından 2014 yılı
boyunca farklı kategorilerde
yapılan öneriler
doğrultusunda, 10 Nisan
2015 tarihinde Roketsan
Elmadağ tesisinde
gerçekleştirilen ödül töreni
ile sahiplerini buldu.
Başarı ve Ar-Ge ödülleri ile; bireysel ve
takım düzeyinde, kurumun sürdürülebilir başarısına katkı sağlayan; insan, müşteri, kalite, iş güvenliği, gelişim odaklı
yaklaşımlar ve Ar-Ge çalışmaları ile
kurum aidiyetini güçlendiren girişimlerin
teşvik edilmesi amaçlandı. Bu kapsamda
2014 yılı için yedi farklı kategoride 54 kişiye, ödülleri Genel Müdür Selçuk
YAŞAR, Grup Başkanları Dr. Yavuz AKA,
Dr. Necip PEHLİVANTÜRK ve Hayri
TORUN tarafından takdim edildi.
54
En İyi İş Yeri
Hakan HAYIRLI
(Takım) Ahmet Kemal ANAYURDU,
Ahmet PEHLİVAN.
Gelişmemiz İçin Yaratıcılık
ve Yenilikçilik
Tansel DENİZ, Metin ACAR ve Güneş
AYDIN.
Hacı ÇALIŞKAN, Metin TUNCEL, Erol AKBIYIK, Tuncay ATAÇ, Ayhan CAMGÖZ,
Remzi CEYLAN, Mustafa HEPBİLDİ, Zafer
İLHAN, Volkan ÜNLÜOĞLU ve Fırat SOVUKPINAR.
Girişimci Çözümler
Sonuç İçin İş Birliği
(Takım) Efe Can OKUMUŞ, Ferruh
Emre AYTA, Şerife Aytuğ BALCI.
(Takım) Mustafa SÜZGÜN, Mehmet
SEYMEN, Mevlüt UĞUR, Halit SÜZGÜN,
Abdullah TERZİ, Yusuf ATALMIŞ, Ramazan KILIÇ, Hasan Murat ÜNAL.
Hilmi KARACİGA, Serkan ÇATLI, Erdem
ADAK, Celalettin KARAKUŞ ve Mehmet
Gökhan DEMİRKIRAN.
Gizli Kahramanlarımız
(Takım) Fevzi AKIN, Cengiz KARASU,
Ferruh GÖKSEL, Ferudun YAĞCIOĞLU.
(Takım) Hacı Mehmet YAMAN, Necati
GÜZEL, Abdurrahman HATUN.
Mükemmele Doğru Elele
(Takım) Hakan Kürşat SERTPOYRAZ,
Kutay AKIN, Güneş KÖKEN, Engin ŞENTÜRK, İlker KOYUNCU.
Nazlı ÖZDER, Özgür Evren YAĞIZ, Emre
DEDE, Selim SELVİ ve Yiğit Koray GENÇ.
Önce Güvenliğimiz Gelir
Kenan ATMACA
Önce Müşterim Gelir
Ali GÜRÜN ve Kadir YÜKSEL.
Ar-Ge Başarı Ödülü
Bora KALPAKLI ve Arda AKSU.
sayı 7 temmuz 2015
roketsan’a tim’den 3’üncülük ödülü
Türkiye İhracatçılar Meclisi
(TİM) 22’nci Olağan Genel
Kurulu ve 2014 İhracatın
Şampiyonları Ödül Töreni,
21 Haziran 2015 tarihinde
İstanbul’da düzenlendi.
Roketsan, Savunma ve Havacılık Sanayii
sektöründe en fazla ihracat yapan
3’üncü firma olarak ödüllendirildi.
Roketsan’ın 2014 yılı ihracat performansı, bir önceki yıla göre yaklaşık
%176 oranında artış göstererek
170.192.440,48 ABD Doları olarak gerçekleşti. Bu ihracat performansı ile
61.000 firma arasından Türkiye genel
ihracatında 76’ncı sıraya, savunma sanayii sektöründe ise 3’üncü sıraya yükseldi.
Teknolojik gelişmelere paralel olarak sürdürdüğümüz çalışmalarımız ile ihracattaki başarımızın artarak devam
edeceğine olan inancımız tamdır.
Dünya
HaberTürk
Dünya
Akşam
55
roketsan dergisi
türki̇ye’ni̇n ̇ilk mi̇lli̇ hava savunma füzesi̇ hi̇sar’dan
bi̇r ̇ilk daha
Milli Alçak İrtifa Hava
Savunma Füzesi,
Hisar-A’nın, otopilot
kontrolüne sahip Kontrollü
Test Füzesi-1 (KTF-1) ve
Türkiye’de de bir ilk olan
çift darbeli motora sahip
Balistik Test Füzesi-2 (BTF-2)
test atışları, Kara Kuvvetleri
Komutanlığı, Savunma
Sanayii Müsteşarlığı ve
Aselsan katılımlarıyla
Roketsan tarafından 19-24
Haziran 2015 tarihlerinde,
Aksaray’da başarıyla
gerçekleştirildi.
Tamamlanan testlerde; HİSAR-A füzeleri,
fırlatma platformundan birinci darbe
motoru ile başarılı bir şekilde ayrılarak,
ikinci darbe motorunu da havada ateşledikten sonra kendi bünyesindeki füze
otopilotu kontrolünde, programlanan
manevraları gerçekleştirerek uçtu.
Türkiye’de ilk kez çift darbeli roket motoruna sahip bir füzenin başarıyla uçurulmuş olmasıyla birlikte Roketsan, bu
teknolojiye sahip dünyadaki sınırlı sayıdaki firma arasında gururla yerini aldı.
Bu atışlı testler sonucunda, Türkiye’nin ilk
milli hava savunma füzesi geliştirme faa-
liyetleri kapsamında önemli bir kilometre
taşı daha geride bırakıldı.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin Alçak ve Orta İrtifa hava savunma ihtiyacına cevap verecek ve dünyadaki örnekleriyle yarışır
nitelikte hava savunma füze sistemlerinin
ülkemize kazandırılması amacıyla, yürütülen HİSAR projeleri kapsamında radar,
komuta kontrol ve atış kontrol sistemleri
Aselsan tarafından, füze sistemleri Roketsan tarafından geliştiriliyor.
umtas hedefi başarıyla vurdu!
Görüntüleyici kızılötesi
arayıcı başlıklı yeni nesil
tanksavar füzesi UMTAS
projesinde son aşamaya
gelindi.
2-3 Temmuz 2015 tarihinde Konya Karapınar’da yapılan ve Yönetim Kurulu
Başkanımız ve Başkan Vekilimizin de katıldığı atışlı test faaliyetlerinde hedefler
başarıyla vuruldu. Tasarım doğrulama
aşamasına geçilen UMTAS projesinde,
bu yıl içerisinde kalifikasyon faaliyetlerine
başlanması planlanıyor.
56
sayı 7 temmuz 2015
bizim başarımız!
5-8 Mayıs tarihleri arasında
İstanbul’da gerçekleştirilen
ve firmamız Roketsan’ın da
katıldığı IDEF’15 Savunma
Sanayii Fuarı’nı, çok sayıda
teknisyen arkadaşımız da
ziyaret etti.
böyle bir fuarda dünya ülkelerinin de yakından takip ettiğini görünce Milletimiz ve
Roketsan’ımız için önemli işler yapmış olduğumuzun bir kez daha farkına vardık
ve onur duyduk.
Fuarda Roketsan’ın imzasını taşıyan birçok
ürünümüz sergilendi, onları gördüğü-
müzde yüzümüzdeki sevinç ifadesinin
nasıl arttığını belirtmek isterim. Fuara katılmamıza destek olan amirlerimize teşekkürlerimizi buradan iletmek istiyoruz.
Roketsan’ın daha birçok başarılı işe imza
atması ve sesini dünyanın bütün ücra köşelerine kadar duyurması dileği ile.
Yaptığımız ve yapacağımız projeleri bir
bütün halde görmenin ve “Bunu da ben
yaptım” diyebilmenin gururunu yaşadık.
Yıllarca emek verdiğimiz bu projeleri
roketsan, ankara sanayi devlerinin
eğitime destek futbol turnuvası’nda ikinci oldu
Roketsan, düzenlenen
“Ankara Sanayi Devleri
Şehitler Diyarı Çanakkale
Eğitim Desteği Futbol
Turnuvası” organizasyonunda sosyal sorumluluk
bilinciyle topluma faydalı
olmak adına yer aldı.
Sosyal Sorumluluk projesi olarak organize edilen turnuva sonucunda elde
edilen gelir ile Çanakkale’nin Ayvacık,
Ezine ve Eceabat ilçelerine bağlı ilk ve
orta okullara eğitim desteği sağlandı.
21 Eylül 2014 Pazar günü açılış maçı ile
başlayan turnuva, 30 Kasım 2014 Pazar
günü oynanan Roketsan - Elektromed
final maçı ile sonuçlandı. Final maçının
ardından kupa töreni yapıldı. Maçı baştan sona büyük bir ilgi ile izleyen Çanakkale İl Milli Eğitim Müdürü Zülküf
MEMİŞ’in yanı sıra katılımcı firmaların üst
düzey yöneticileri ve Roketsan’ı temsilen
katılan Kurumsal Hizmetler Direktörü ve
Genel Sekreter Kürşat YİĞİTBAŞI tarafından dereceye giren takımlara ödülleri
verildi.
Turnuvanın başından sonuna kadar Roketsan’ı başarıyla temsil eden futbol takımımız, finalde de yüreklerini ortaya
koyarak güzel bir mücadele örneği gösterdi. Soğuk havaya rağmen takımımızı
yalnız bırakmayan seyircilerimize teşekkür eder, bu önemli başarıya imza atan
tüm arkadaşlarımızı tebrik ederiz.
57
roketsan dergisi
roketsan türkiye’nin kabul görmüş
en iyi üniversitelerinde öğrencilerle buluşuyor
Roketsan; çalışanları ve son
teknoloji tanıtım imkanları
ile Türkiye’nin kabul görmüş
en iyi üniversitelerinde
öğrencilerle buluşuyor.
Kariyer fuarları, “doğru adayın doğru
firma ile buluşması” açısından oldukça
etkilidir. Roketsan, bu bağlamda dahil
olduğu kariyer fuarlarını bir sosyal sorumluluk projesi olarak ele alıyor ve tanıtımda görev alan yetkin çalışanları ile
öğrencileri meslek tanıtımları açısından
bilgilendiriyor.
Roketsan’ın parlak nesillerle büyümesi,
gelişmesi adına fuarlardaki tanıtımları oldukça önemlidir. Fuar sırasında öğrenciler, Roketsan faaliyetleri ile ilgili detaylı
bilgi alarak mezun olmadan önce kendilerini şirketin bir parçası olarak görebilme,
değerlendirebilme
imkanı
buluyor.
Roketsan’ın katıldığı fuarlar aracılığı ile bu
sene de birçok başarılı öğrenci staj, aday
mühendislik ve RockET Programı imkanlarıyla Roketsanlı olma yolculuğuna başladı ve fuarlar aracılığıyla başarılı mezun
ODTÜ Kariyer Fuarı
58
Bilkent Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Abdullah ATALAR'ın Standımızı Ziyareti
adaylar Roketsan bünyesine kazandırıldı.
İnsan Kaynakları ekibi olarak artan başarılarımızı destekleyen saygıdeğer yöneticilerimiz, değerli çalışanlarımız ve
başarımızda büyük katkısı olan Kurumsal
İletişim ve Tanıtım Müdürlüğümüze desteklerinden ötürü çok teşekkür ederiz.
• 2014 yılında başladıkları RockET
programına başarıyla devam eden
13 aday mühendisimiz mühendis
olarak Roketsan’da çalışmaya
devam ediyor.
• Fuar standımız ve tanıtım ürünlerimiz öğrenciler tarafından çok
beğenildi.
• Not ortalaması 3.30’un üzerinde
olan; ODTÜ, Hacettepe, Bilkent,
Boğaziçi Üniversitesi son sınıf
öğrencisi yaklaşık 20 kişi Eylül
ayında RockET projesi kapsamında
Roketsan yolculuğuna başlıyor.
ODTÜ Kariyer Fuarı Yetkilisi tarafından Roketsan'a Plaket Takdimi
sayı 7 temmuz 2015
neden roketsan?
Yıllar içinde oluşmuş kurum kültürünün
çalışanlarına hissettirdiği aile ortamı ile
kurumsal yapının getirdiği düzen ve
güven ortamına sahip Roketsan’da çalışmaya başlamak umduğumdan da fazla
memnuniyet duymamı sağladı.
Gerek bölümler içerisindeki ast ve üst
dayanışması gerekse farklı bölümlerin
birbiri ile uyumlu bir şekilde hareket etmesi iş ortamını oldukça huzurlu hale
getiren faktörlerden biri. Çalışanların çe-
şitli alanlarda uzmanlaşabilmelerine
imkan verilerek kişisel gelişimlerine katkı
sağlanıyor. Kariyerinin başındaki çalışanların lisans üstü eğitim almasının teşvik
edilmesi sürekli gelişimin desteklenmesi
açısından önemli. Çalışma hayatında
sağladığı araştırma ve uygulama imkanları ile birçok kişinin hayalindeki iş olanaklarını içinde barındıran, her anlamda
kalitesiyle farkını ortaya koymuş öncü savunma sanayii kuruluşu olan Roketsan’da çalışmaktan mutluyum.
Batuhan GÖKÇE
Mühendis
iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile
daha verimli ve güvenli bir iş hayatı
Gerekli tüm iş güvenliği
önlemlerinin alınarak olası iş
kazalarının önüne geçmek
ve sağlıklı bir iş ortamı
yaratabilmek adına her yıl
Roketsan’da düzenlenen
eğitimler bu sene de
devam ediyor.
İş güvenliği kültürünün en önemli yapı
taşlarından biri olan “İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri”ne Roketsanlılar büyük
ilgi gösteriyor.
venliği E-eğitimi”, “Yangın/İş Güvenliği
Eğitimi”, “Çalışan Sağlığı Eğitimi” ve “Çalışma Alanına Özel İş Güvenliği Eğitimleri” başlıkları altında organize ediliyor.
Geçtiğimiz yıllardan farklı olarak, 2015
yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri’nin Eğitim Müdürlüğü koordinasyonu
ile İşyeri Hekimliği, İş Güvenliği ve Çevre
Uzmanlığı, Yangın/Güvenlik Birimi tarafından dört ana başlık halinde belirli aralıklarla
verilmesi
planlandı.
Bu
kapsamda; eğitimler “İş Sağlığı ve Gü-
mtRS programı yeni dönemi başladı
2014 yılı itibariyle “mtRS
(Roketsan Management
Trainee) - More Than
Rocket Science” ismiyle
devam eden yönetici
yetiştirme programımız
kapsamında, 75 yönetici
adayımız Assessment
Systems tarafından
gerçekleştirilen
Değerlendirme Merkezi
Uygulamasına katılım
gösterdi.
Bu uygulama sonucunda ortaya çıkan
birey ve grup bazlı kişisel ve yönetsel yetkinlikler çerçevesinde, Sabancı Üniversitesi Yönetici Geliştirme Birimi (EDU) ile
anlaşılarak farklı konularda içeriklere
sahip gelişim programı oluşturuldu.
İki modülden oluşan gelişim programı-
nın ilk modülü Mart 2015 itibariyle kendini tanıma, sorun çözme, değişime
uyum sağlama, yönetme ve motivasyon
konularını içeren “Zihnin Şifresi ve Analitik Düşünce Yoluyla Beyin Performasının Desteklenmesi” eğitimi ile başladı.
Hedef belirlemek, stratejik yönetim, ekibi
yönlendirmek gibi konularda uygulamalı olarak gerçekleştirilecek eğitimler
Aralık 2015’e kadar devam edecek.
59
roketsan dergisi
çokk oluyoruz!
Roketsan Kütüphanesi Çok
Okunan Kitaplar Kitaplığı
Sevgili Kitapseverler,
Genel Müdürümüz Selçuk YAŞAR’ın fikir
ve isim önderliğini yaptığı ve bağışlarımızla her geçen gün büyüyen kitaplığımız “ÇOKK” Nisan 2015 itibariyle
145 kitaba ulaştı.
Pek çok kitapsever için aslında okuduğu
kitaplardan ayrılmak oldukça zordur.
Özellikle, severek okuduğumuz kitaplar
ile aramızdaki bağ o kadar kuvvetli olur
ki bazen geriye dönüp tekrar elimize
almak, sayfalarını karıştırmak, bazen de
satırlarındaki o tadı tekrar hissedebilmek
için bir defa daha okumak isteriz. Bu
yoğun duygusal bağı ancak gerçek kitapseverler anlayabilir.
Peki ama paylaşmanın tadı? İnanın o
bambaşkadır. Okuduğumuz her kitap
aslında bize neler neler katar, ruhumuzu
ve iç dünyamızı nasıl derinleştirir, zenginleştirir... İşte kitabın bu mucizevi etkisini
başkalarıyla da paylaşmak ve başka insanların da bu nimetten yararlanmasına
vesile olmak… Bunun tadını ancak kitap
bağışı yapan kitapseverler anlar.
Kitaplığımızdan farklı bölümlerdeki çalışanlarımızın faydalandığını görmek,
zaman zaman kitaplığın başında fikir alışverişi yaptıklarını duymak, belki kütüphane dışında birbirleriyle iletişimi
olmayan iki çalışanın ÇOKK’un yanı başında Ayşe KULİN’in son kitabını konuştuklarına şahit olmak, Orhan PAMUK’un
“İnsanın Niyeti mi? Kısmeti mi?” diye başlattığı ve muhteşem bir sonla noktaladığı
en son romanını okuyan iki kitapseverin
aynı anda gözlerinin dolması… ÇOKK
birbirimizle olan paylaşımlarımızı da çokk
artırdı.
Sevgili Roketsanlı kitapseverler, kitaplarınızı bağışlayın. Onlar sizin emanetiniz ve
sayenizde kütüphanemizin en sıcak köşesi…
Bol okumalı günler dileriz.
Eğitim Müdürlüğü
Kütüphane
meslek lisesi koçları projesi 2014-2015 dönemi mezunları
Roketsan’ın, kurumsal
sosyal sorumluluk bilinci ve
geleceği şekillendirecek
insan kaynağına destek
verme amacı ile 2013
yılından beri üstlenmiş
olduğu Meslek Lisesi Koçları
Projesinin 2014-2015
dönemi başarılı bir şekilde
tamamlandı.
12 Haziran 2015 tarihinde Roketsan Lalahan Tesisinde gerçekleştirilen projenin
ikinci dönemini, Elmadağ Kaymakamı
Resul KIR, Elmadağ Belediye Bşk. Yrd.
Sami ÖZER, Roketsan Genel Müdür Yardımcısı ve Operasyonlar ve Enerjik Sistemler (OES) Grup Başkanı Hayri
TORUN, Roketsan Eğitim Müdürü Efdal
ALTAN ve Elmadağ Şehit Sertaç Uzun
60
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Okul
Müdürü Sakin ÇIPLAK ile okul yöneticileri, öğretmenleri, 12. sınıf öğrencileri ve
gönüllü Roketsan koçlarının katılım gösterdiği mezuniyet töreni ile noktalandı.
Törende sınıf birincisi 10 öğrenciye misafirler tarafından başarı belgeleri ve hediyeleri takdim edilirken, tüm davetliler
Elmadağ Belediyesi Seğmen Ekibinin
gösterisi ile keyifli dakikalar yaşadı. Bu yıl
projeye, toplam 34 gönüllü koç ve 398
öğrenci ile devam edildi. Yıl içerisinde,
kişisel gelişim ve iş hayatına hazırlık konularına dair gerçekleştirilen buluşmalar
ile birlikte öğrencilere ışık tutabilmek, hayatlarında katma değer yaratabilecek bilgileri, deneyimleri, güzel anıları onlarla
paylaşmak herkesi mutlu etti. Gönüllü
koçlar ve öğrenciler, okulları dışında da
bir araya gelerek Anıtkabir’i ziyaret etti.
Meslek Lisesi Koçları Projesi, Roketsan
gönüllü koçları ve meslek lisesi öğrencileri ile 2015-2016 eğitim ve öğretim döneminde de devam edecek.
sayı 7 temmuz 2015
roketsan takdir ve ödüllendirme sistemi
Takdir ve
ödüllendirme
yönetimi, şirket
çalışanlarının
yeteneklerini açığa
çıkarmaya, çalışan bağlılığı
ve motivasyonunu
artırmaya hizmet eden en
önemli araçlardan biridir.
Roketsan Takdir ve Ödüllendirme Sisteminin amacı, tüm çalışanların kurumun
hedeflediği iş sonuçlarına ulaşması için
katılımlarını sağlamak, ulaşabilecekleri en
yüksek performansı göstermelerini ve
potansiyellerini sonuna kadar kullanmalarını gözetmektir.
Bu kapsamda; Üstün Hizmet Ödülü, Başarı Ödülü, Proje Başarı Ödülü, Ar-Ge
Ödülü, Takdir Ödülü ve Hizmet Ödülü
kategorilerinden oluşan çeşitli ödüller verilmektedir. Sistem “Anlık” ve “Planlı”
ödüllerden oluşmakta, aday gösterme
esasına göre çalışmaktadır.
Planlı Ödüller şirket bazında en iyi önerileri, en üstün yetkinlik gösterenleri, en
başarılı proje takımlarını ve teknoloji geliştirmeyi, kuruma bağlılığı ödüllendirmek üzere her yıl sistematik bir şekilde
düzenlenen bir etkinlik kapsamında çalışanlara duyurulur ve ödüle layık görülen
çalışanlara ödülleri takdim edilir. Anlık
Ödüllerde ise geribildirimi hızla alınacak
örnek davranışların ödüllendirilmesi esastır. Bu sebeple takdir ödülü aynı hafta
içerisinde çalışanın ödüle layık bulunmasına neden olan çalışmalarına, davranışlarına ve sergilediği kişilik özelliklerine
değinilen bir teşekkür yazısıyla beraber
takdim edilir.
Ödüller, kategorilerine göre her yılın başında belirlenmektedir. Ödüller; ikramiye, hediye çeki gibi maddi, takdir
yazısı gibi manevi ya da dans dersi, resim
kursu, pilates gibi sosyal içerikli olabilmektedir. Uygulama kriterlerinin anlaşılır
ve şeffaf olması adına; çalışanlar, ödül
türlerine ve kriterlerine portal üzerinden
erişebilmektedir. Ödüle layık görülen çalışanların duyuruları Roketsan Portalı üzerinden yapılmakta ve kurumsal belleğe
kaydedilmektedir.
Roketsan Ödülleri;
Başarı Ödülü ile kurumun sürdürülebilir başarısına; insan, müşteri, kalite, iş güvenliği ve gelişim odaklı yaklaşımlar ile
kurum aidiyetini güçlendiren girişimler
ödüllendirilmektedir.
Tüm çalışanlar, ERP üzerinden kendisi
haricindeki Roketsan çalışanlarını (kendi
birimi veya farklı bir birimde görevli eşdeğer kadrodaki çalışma arkadaşı, astları,
tüm amirleri, yönetim ve stratejik destek
grubu çalışanları dahil) aday olarak gösterebilirler.
Ödüle aday gösterilen kişi veya takıma
ilişkin önerilerin saptanmış kategorilere
uygunluğunun tespiti ve aday gösterme
gerekçelerinin değerlendirilmesi amacıyla bir “Jüri” oluşturulur. Temel, stratejik
ve yönetim destek iş alanlarını temsil
eden üst düzey yöneticilerden oluşan
juri ödüle layık görülen çalışanları oy birliği ile belirlemektedir.
Proje Başarı Ödülü şirketin geleceği
açısından kilit öneme sahip bir projenin
başarı ile tamamlanmasının ardından
proje takımına verilmektedir. Bu ödülün
verilmesi için, tamamlanan proje ile şirketin; teknolojik bir sıçrama yapması, çok
kritik bir milli ihtiyacın karşılanması, yeni
ve büyük pazarlara kapı açılması gibi kilit
öneme sahip bir konuma getirilmesi koşulu aranmaktadır.
Projelerin zamanında ve kontratta öngörülen takvimde yürütülmesi sırasında
şirkete ciddi maddi katkı sağlayan personel de bu ödül kapsamında ödüllendirilebilir.
Ar-Ge Ödülü ürün veya teknoloji geliştirme projelerinin yürütülmesi sırasında
ortaya çıkan yenilikçi, yaratıcı, katma
değer sağlayıcı araştırma, geliştirme ve
mühendislik çalışmalarının teşvik edilmesi
ve ödüllendirilmesi amacıyla verilir. Bu
ödüle layık olabilmek için çalışma sonucunun; şirket faaliyetleri açısından somut
ve ayırt edici bir ilerleme sağlaması, patent ya da faydalı model olarak tescil edilmesi, ulusal ve/veya uluslararası bir
yayında referans gösterilmesi, uluslararası bir organizasyonun düzenlediği bir
konferansta (AIAA, IEEE, AIAA Journal of
Guidance and Control, vb.) tebliğ olarak
sunulması, uluslararası bir dergide makale olarak yayımlanması kriterlerinden
birden fazlasını sağlaması beklenir.
Üstün Hizmet Ödülü'ne layık görülen
adaylarda kurumun geleceğini etkileyecek nitelikte üstün çalışmalar yapmış ve
şirkete kritik önemde değer katmış olmaları koşulu aranmaktadır.
Hizmet Ödülü ile 5, 10 ve 20 yıllarını
tamamlayan çalışanların ortaya koydukları başarılı hizmetlerin ve kurumlarına bağlılıklarının takdir edilmesi
amaçlanır. Hizmet ödülleri, Roketsan
kuruluş yıldönümü kutlamasında takdim edilmektedir.
Takdir Ödülü çalışanların değer ve
önemlerinin farkında olunduğunu ve
takdir edildiğini ifade etmek ve belgelemek amacı ile Yöneticiler (Müdür ve
üstü) tarafından verilir. Roketsan Takdir
Ödülü, başarıyı, “hemen” kutlamayı hedefler. Görev tanımında belirtilen işlerin
yerine getirilmesi sırasında; iş arkadaşlarına, birimine, işine, kurumuna beklenenin ötesinde katkı sağlayarak dikkat
çeken ve takdir toplayan davranışların
ödüllendirilmesi esastır.
61
roketsan dergisi
roketsan ve sanat
“gölgesinde dinlendiğim
ağaç” yolculuğuna başladı
Emrah ÖZDEMİR’in
ikinci kitabı Gölgesinde
Dinlendiğim Ağaç,
fuarlarda okuyucuları ile
buluşmaya başladı.
Şubat 2015 ayında yayımlanmasının ardından sırasıyla Ankara ve İzmir Kitap
Fuarlarına katılan Emrah ÖZDEMİR, kitabının fuarlardaki yolculuğunu şöyle
anlatıyor:
Kitabın yayımlanmasından çok kısa bir
süre sonra Ankara Kitap Fuarı’na katıldım. İlk kez okuyucularım ile buluşacak
olmanın heyecanı başlı başına yeterince
güzelken kitabın internet sitesindeki takipçilerinin yanında beni Ankara’da yalnız bırakmayan sevgili Roketsan ailesini
de fuarda görmekten büyük bir mutluluk duydum. Böylelikle bir mutlu yolculuk başlamış oldu. Sonra İzmir Kitap
Fuarı’na katıldım. Orada da ilgi oldukça
güzeldi. Kitabı yazarken yaşadığım her
hissin fazlasıyla okurlara geçtiğini ve her
okurun kendi hikâyesi
ile kitabın birleştiğini onların dilinden dinledim.
Şimdi sırada diğer fuarlar
var. Bunun yanında kitabın İngilizce’ye çevirilmesi
de devam ediyor. Belki çok
yakında yurt dışı fuarları da
gündeme gelebilir. Bu
uzun bir yol, hem keyifli
hem de biraz zor. Kitabın
arka kapağında yazdığım gibi
hiç kolay olmayacak ama yine
de çıkmamız gerekiyor o yola.
Bana eşlik eder misiniz?
Arka Kapak Yazısı
Önce bir yorgunluk çökecek üstümüze, sonra bir umutsuzluk
kaplayacak içimizi. Tekrar sevebilen bir kalbimiz olduğunu hatırlayana kadar yolumuz hiç bitmeyecek. Bir
bavula her şey sığmadıkça gitmek hiçbir
zaman kolay olmayacak ama bir gün
yine de çıkacağız o yola. Uykudan
uyandıran mutluluklar ve hiç uyutmayan korkular arasında yaşamaya çalışacağız. Mutluluklar dokunabilecek kadar
yakın ama sarılamayacak kadar uzakta
olacak. Bilmiyorsak susacağız, dans
edemiyorsak ritme eşlik edeceğiz, seviyorsak söyleyeceğiz. Sevdiğimiz kişi tarafından sevilmek için de dua edip
duracağız. Gölgesinde dinlendiğimiz o
ağacı bulana kadar hiç durmayacağız
ama hiç kolay olmayacak.
Emrah ÖZDEMİR
Taktik Füze Sistemleri Programlar Direktörlüğü
Emrah ÖZDEMİR, 1980 yılında Ankara’da doğdu. 2003 yılında Orta Doğu Teknik
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü’nden, 2009 yılında
ise Endüstri Mühendisliği Yüksek Lisans Programı’ndan mezun oldu.
Şubat 2011 ayında, kış temalı Mavi Çizgili Atkım adlı ilk kitabı yayımlandı. Sonbahar
temalı “Gölgesinde Dinlendiğim Ağaç” adlı yeni kitabı ise Şubat 2015 ayında okuyucusu ile buluştu. Kitapları, sosyal medyada yaklaşık on beş bin takipçi tarafından
takip edilmektedir.
Emrah ÖZDEMİR, yeni kitabının İngilizce’ye çevirilmesinin ardından yurt dışında bulunan yayınevleri ile görüşmeye başlayacağını belirtiyor.
62
roketsan dergisi
misafirlerimiz
Düzeltme
Dergimizin 6’ncı sayısında ‘Misafirlerimiz’ bölümünde yer verdiğimiz, MSB Müsteşar Teknoloji ve Koordinasyon
Yrd. Tuğg. Şaban UMUT’un 26 Aralık 2014 tarihinde Roketsan’ı ziyareti haberimizde teknik bir hata sonucu
yanlış görsele yer verilmiştir. Bu hatamızı düzeltir, Tuğg. Şaban UMUT ve tüm okuyucularımızdan özür dileriz.
8 Ocak 2015
General-Amiral oryantasyon eğitimi kapsamında, Roketsan
tesisleri ziyaret edilmiştir.
14 Ocak 2015
MSB Bakan Yardımcısı H. Kemal YARDIMCI ve beraberindeki
heyet, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
14 Ocak 2015
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) öğrencileri, Roketsan
tesislerini ziyaret etmiştir.
21 Ocak 2015
Almanya Savunma İş Birliği heyeti, Roketsan tesislerini
ziyaret etmiştir.
64
sayı 7 temmuz 2015
misafirlerimiz
27 Ocak 2015
Azerbaycan Askeri Heyeti, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
28 Ocak 2015
Kamerun Genelkurmay Başkanı ve beraberindeki heyet,
Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
29 Ocak 2015
Bakım Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığı kursiyerleri,
9 Şubat 2015
Nijer Savunma Ataşesi Alb. Abolbakar SANDA, Roketsan
19 Şubat 2015
TSKGV Genel Müdürü Korg. (E) Orhan AKBAŞ ve
beraberindeki heyet, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
2 Mart 2015
Türkmenistan Savunma Bakanı Tuğg. Begenç
GÜNDOGDUYEV, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
65
roketsan dergisi
misafirlerimiz
3 Mart 2015
61’inci dönem Dz. İsth.Sb.Tml. Kursu kursiyerleri, Roketsan
3 Mart 2015
Vietnam Büyükelçisi Nguyen CUONG ve beraberindeki
heyet, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
5 Mart 2015
Hv.K.K.lığı Mühimmat Tahrip Temel Eğitimi kursiyerleri,
10 Mart 2015
Kr.Hvc.Ok.K.lığı kursiyerleri, Roketsan tesislerini ziyaret
etmiştir.
11 Mart 2015
Cezayir Genelkurmay Başkanlığı Lojistik ve Teşkilat Daire
Başkanı Tümg. Salih AURA ve beraberindeki heyet, Roketsan
23 Mart 2015
Sualtı Savunma (SAS) Özel İhtisas Kursunun öğretmen ve
kursiyerleri, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
66
sayı 7 temmuz 2015
misafirlerimiz
31 Mart 2015
Kore Cumhuriyeti heyeti, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
6 Nisan 2015
Türkmenistan heyeti, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
13 Nisan 2015
Silahlı Kuvvetler Akademisi öğrencileri, Roketsan tesislerini
ziyaret etmiştir.
28 Nisan 2015
Ankara Üniversitesi öğrencileri, Roketsan tesislerini ziyaret
etmiştir.
13 Mayıs 2015
Elmadağ SGK Müdürü ve beraberindeki heyet, Roketsan
13 Mayıs 2015
Suudi Arabistan MIC heyeti, Roketsan tesislerini ziyaret
etmiştir.
67
roketsan dergisi
misafirlerimiz
13 Mayıs 2015
TSKGV Mütevelli Heyeti denetçileri, Roketsan tesislerini
ziyaret etmiştir.
14 Mayıs 2015
Jandarma Genel Komutanlığı kursiyerleri, Roketsan
14 Mayıs 2015
KHO öğrencileri, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
15 Mayıs 2015
KHO öğrencileri, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
26 Mayıs 2015
Hava Kuvvetleri Kurmay Başkanı Hv.Korg. Mehmet ŞANVER
ve beraberindeki heyet, Roketsan tesislerini ziyaret etmiştir.
28 Mayıs 2015
Kara Havacılık Okulu Komutanlığı personeli, Roketsan
68
sayı 7 temmuz 2015
Savunma
ve Havacılık
Idef
Daily
69
roketsan dergisi
MSI
Defence
Turkey
70
sayı 7 temmuz 2015
Azeri
Defence
C4
Defence
71
roketsan dergisi
Security and
Defence Arabia
Sabah
72
Time
Medya
Kokpit
Aero
sayı 7 temmuz 2015
Euro
Newsport
Military
Technology
Milliyet
Hürriyet
Avustralya
73
roketsan dergisi
Ekonomi
Gazetesi
Defence
21
Navy
Recognation
74
Defence
Blog
European
Security &
Defence Union
Army
Recognation
sayı 7 temmuz 2015
MSI
ainonline
Yeni Şafak
75

Roketsan Dergisi Temmuz 2015 Sayısı

Transkript

Benzer belgeler

Bir günde karakol

roketsan - Denizli Sanayi Odası

Yeni Üretim Patriot Sistemi ile İki Başarılı Atış Testi

SAYI 2 - Roketsan

SAYI 3 - Roketsan

SAYI 1 - Roketsan

Roketsan Dergisi Ocak 2015 Sayısı

Roketsan Dergisi Ocak 2016 Sayısı

Roketsan Dergisi Temmuz 2014 Sayısı

Araştırma derinliği Yüzeyden verilen akımın nüfüz derinliği tamamen

asat genel müdürlüğü coğrafi bilgi sistemleri veri üretimi ve teslimi

here - Erkan Okur Resmi Web Sitesi

Deney 11 - omerkaksi

tez yazım klavuzu - Süleyman Demirel Üniversitesi

Yayın İlkeleri - Güzel Sanatlar Fakültesi

Projesi Süresinde ve Bütçesi İçinde Başarı ile Tamamlandı

to view the full-text article in PDF format.

Burada - msgsu fizik bölümü laboratuvar sistemi

Effect of Volume Change on Manometric

FİLDİŞİ VE FİLDİŞİ TÜREVLERİ İÇİN TANIMLAMA KILAVUZU

walther katalog